PYTANIA EGZAMINACYJNE

Kierunek: Budownictwo
Rodzaj studiw: stacjonarne i niestacjonarne II stopnia
Specjalno : Geotechnika i budownictwo specjalne
I. BETONOWE KONSTRUKCJE BUDOWLANE
1. Zasady idealizacji nieliniowej zachowania si konstrukcji
Imperfekcje geometryczne to odchyki od schematu idealnego, wystpujce w geometrii
nieobcionej konstrukcji, a takie w miejscach przyoenia obcie. Skutki tych imperfekcji naley
uwzgldni przy sprawdzaniu stanw granicznych nonoci pod obcieniami staymi i zmiennymi, a
take wyjtkowymi. Imperfekcji nie trzeba uwzgldnia przy sprawdzaniu stanw granicznych
uytkowania. W obliczeniach naley uwzgldni wszystkie najniekorzystniejsze skutki imperfekcji.
Imperfekcje mona opisa za pomoc kta pochylenia .
Skutek imperfekcji w wydzielonym elemencie konstrukcyjnym mona uwzgldnia na dwa sposoby:

Jako mimord e{ = il0/2, gdzie l0 jest dugoci wyboczeniow elementu przyjmowan wedug
klasycznych zasad Eulera.
Jako si poziom Hi przyoon w takim miejscu, by dawaa maksimum momentu.

W przypadku wieloprzsowych i wielopitrowych ram, kty wychylenia rnych slupw maj

zwykle rne zwroty i wartoci. Ide zastpczego, urednionego kta przedstawia rysunek 3.10.

Efekty 2 rzdu: dodatkowe efekty oddziaywa (na og momenty zginajce lub mimorody)
spowodowane odksztaceniami konstrukcji. Efekty 2 rzdu naley uwzgldni wtedy, gdy mog one
istotnie wpyn na stateczno ogln konstrukcji (nie dotyczy to zatem statecznoci lokalnej) lub na
osignicie stanu granicznego nonoci w przekrojach. Dla zwykych budynkw efekty drugiego
rzdu mona wyznaczy stosujc metody uproszczone analizy lub teori drugiego rzdu, tzn. teori
geometrycznie nieliniow. Efekty 2rzdu mona pomin, jeli wynosz one mniej ni 10%
odpowiednich efektw 1rzdu.
Efekty 2 rzdu uwzgldniane w analizie konstrukcji:

Smuko elementu i dugo efektywna

lo
i

Zginanie ukone

Efekt pezania betonu. Odksztacenia betonu zale od wilgotnoci rodowiska, wymiarw elementu
i skadu betonu, a take od dojrzaoci betonu w momencie przyoenia pierwszego obcienia oraz
czasu trwania i intensywnoci obcienia. Wpyw dugotrwaego dziaania obcie mona
uwzgldnia sposobem przyblionym za pomoc efektywnego wspczynnika pezania

ef . Ustala

si go na podstawie nomogramw w Eurokodzie 2.

Jeeli naprenie ciskajce w betonie przekracza warto 0,45fck, to powinno si uwzgldni
nieliniowo pezania. Tak wysokie naprenie moe wystpi np. w wyniku sprania, na poziomie
cigien w prefabrykowanych elementach betonowych. W takim wypadku umowny wspczynnik
wyznacza naley z wzorw.
Metody oblicze:

Metoda oglna (oparta na nieliniowej analizie)

Metoda nominalnej krzywizny (metoda uproszczona)
Metoda nominalnej sztywnoci (metoda uproszczona)

2. Analiza liniowo-sprysta konstrukcji elbetowych.

Analiza liniowo-sprysta w bezporedni sposb korzysta z teorii sprystoci. Do okrelenia
sztywnoci ustrojw statycznie niewyznaczalnych przyjmuje si redni modu sprystoci Ecm i
moment przekroju niezarysowanego.

Zaleno

Spenione jest Prawo Hookea

Liniowa zaleno

jest liniowa

1
r

Analiz liniowo-spryst prowadzi si przy zaoeniu:

Liniowego zwizku

redniej wartoci E
Braku zarysowa przekrojw poprzecznych
Analiz liniowo-spryst moemy stosowa zarwno w SGN i SGU. Niezgodno wystpuje przy
okrelaniu si wewntrznych w ustroju (analiza liniowa), a wymiarowaniem (analiza nieliniowa). W
metodzie tej moemy stosowa zasad superpozycji.
Do oblicze si przekrojowych w oparciu o zasady analizy liniowo-sprystej stosuje si:
-tablice Winklera
- programy komputerowe: Autodesk Robot, Soldis Projektant, RM Win Beton
Wada: Nie uwzgldnia si, e w wikszoci konstrukcji elbetowych nastpuj zarysowania, a przy
wymiarowaniu uwzgldnia si wasnoci plastyczne stali zbrojeniowej. Oba te zjawiska powoduj
lokalne zmiany sztywnoci. W konstrukcjach statycznie niewyznaczalnych prowadzi to do
przeprowadzenia redystrybucji si wewntrznych.

3. Analiza liniowo-sprysta z redystrybucj momentw konstrukcji elbetowych

ANALIZA LINIOWO-SPRYSTA Z OGRANICZON REDYSTRYBUCJ MOMENTW
Zaoenia metody liniowo-sprystej z ograniczon redystrybucj momentw s takie same jak w
przypadku klasycznej metody liniowo-sprystej. Rnica polega na tym, e zaoenia dotycz caego
obszaru analizowanego ustroju z wyczeniem wzw, w ktrych dopuszcza si redystrybucj
momentw. Prowadzi ona do liniowych zmian momentw w pozostaej czci konstrukcji.
4

W metodzie tej wykorzystuje si rezerwy nonoci istniejce w konstrukcji statycznie

niewyznaczalnej, dziki cechom plastycznym materiaw w przegubach plastycznych.
Jeli nie wystpuj rysy to stal zbrojeniowa jest wykorzystana jedynie w 10
.
Metoda polega na redystrybucji momentu zginajcego w krytycznych przekrojach elementw wg

M e, r= M e

zalenoci:

M e, r
M e

Moment po redystrybucji,
Moment przed redystrybucj

-wspczynnik redystrybucji,

Wspczynnik redystrybucji wyraa iloraz momentw (w krytycznych przekrojach) po redystrybucji i

wyznaczonego z analizy liniowo-sprystej. Wynikiem redystrybucji momentw jest obnienie
momentu podporowego, ale wzrost momentu przsowego.

Metoda ta cechuje si wiksz pracochonnoci ni metoda liniowa. Pozwala jednak

wyznaczy rezerwy nonoci ukryte w konstrukcji statycznie niewyznaczalnej, co w pewnych
przypadkach moe mie istotne znaczenie. Analiza ta (jak i nieliniowa) pozwala projektantowi
aktywnie ksztatowa konstrukcj np. gdy ze wzgldw konstrukcyjnych celowe jest zmniejszenie
zbrojenia nad podpor.
Metod liniowo-spryst z ograniczon redystrybucj momentw stosuje si jedynie przy
sprawdzaniu SGN z ograniczeniem elementw, w ktrych okrelenie zdolnoci obrotu jest moliwe i
gdzie obrt wzw nie prowadzi do utraty statecznoci ustroju.
Konieczne jest nadanie przekrojom krytycznym odpowiedniej zdolnoci do obrotu, aby mogy
przystosowa si do przewidzianej redystrybucji (np. poczenia zbrojenia, jeli to moliwe, powinno
si projektowa poza przekrojami krytycznymi).
Pojcie obrotu w przekroju krytycznym stanowi pewn idealizacj zachowania si ustroju po
osigniciu granicznych odksztace w betonie i w zbrojeniu. Efekt ten w rzeczywistoci nie
5

wystpuje w jednym przekroju, a wynika z nadmiernych odksztace skoncentrowanych w maym

obszarze, co skutkuje pojawieniem si znacznych krzywizn elementu w bezporednim otoczeniu
przekroju krytycznego.
Mechanizm obrotu w przekroju krytycznym polega na wyksztatowaniu si w takim przekroju
gsto rozstawionych i silnie rozwartych rys oraz wydueniu zbrojenia rozciganego. Zdolno
przekroju do obrotu zaley gownie od zasigu x strefy ciskanego przekroju. Jeli wiarygodne
ustalenie zdolnoci do obrotu nie jest moliwe (np. w naroach ram spronych), to nie naley
stosowa redystrybucji.

Analiz liniowo spryst z ograniczon redystrybucj momentw stosuje si dla cigych pyt i
belek, co do ktrych wymaga si aby:
Poddane byy w przewaajcej mierze zginaniu
Stosunek dugoci przylegajcych przse mieci si w przedziale od 0,5 2,0
Redystrybucj momentw zginajcych mona przeprowadzi bez jawnego sprawdzania zdolnoci do
obrotu (w przegubach plastycznych) ze wzgldu na:

a) Beton

b) Stal

I.
II.

Podejcie algorytmiczne:
Analiza liniowa z ograniczon redystrybucj przeprowadzona jest w dwch etapach:
Przeprowadza si klasycznie analiz liniowo-spryst, na jej podstawie otrzymuje si wartoci
momentw i si tncych w danym ukadzie statycznie niewyznaczalnym.
Ukad statyczny obcia si w ten sposb, aby zmniejszy warto maksymalnego momentu.
Zaleta metody moliwo redukcji momentu podporowego pasma pyty bez koniecznoci
obliczeniowego uzasadnienia wartoci kta obrotu plastycznego na podporze.
Zasig strefy ciskanej

(dla przyjtego zbrojenia na podporze) ustalony zosta z tabel na

podstawie obliczonego wspczynnika

A s 1 f yd

b d f cd

Dopuszczalny wspczynnik redystrybucji momentw

w przekroju na osi podpory (dla stali klasy

A-I odznaczajcej si wysok cigliwoci)

=0,44+ 1,25

0,70

dla zbrojenia klasy B i C

Moment w osi podpory B po redystrybucji

M rB=M B

g
r
( o+ qo ) l eff M B

2
l eff

Reakcja na podporze A

R A =
Odlego wystpowania maksymalnego

momentu przsowego

xr

g
r2

o+q
(
o ) x
2
M rAB=RrA x r

4. Analiza wedug teorii plastycznoci konstrukcji elbetowych.

ANALIZA NIELINIOWA
Nieliniowa analiza to analiza wykorzystujca nieliniowe prawa fizyki, czyli nieliniowe zalenoci
midzy napreniem i odksztaceniem, a tym samym midzy momentem i krzywizn. Prawa fizyki dla
elbetu s w istocie silnie nieliniowe, std mona spodziewa si rosncej roli dla analizy nieliniowej
w projektowaniu konstrukcji elbetowych i spronych.
rdem nieliniowoci w analizie konstrukcji mog by take nieliniowe zwizki geometryczne,
jednak ten typ nieliniowej analizy jest w EC2 zwany analiz drugiego rzdu. Analiza ta w odrnieniu
do analizy pierwszego rzdu uwzgldnia wpyw przemieszcze na rozkad si wewntrznych i
napre, a zatem i na kocowe przemieszczenia i odksztacenia.
Efekty I rzdu efekty obliczone przy pominiciu wpywu przemieszcze na rozkad si
wewntrznych (tzn. metoda zesztywnienia), ale przy uwzgldnieniu imperfekcji geometrycznych.
Efekty II rzdu rnica midzy wynikami analizy II i I rzdu, czyli efekty wynikajce z wpywu
przemieszcze na wyniki analizy. Uwzgldnia si je w projektowaniu smukych elementw
poddanych siom ciskajcym (supy, pale, ciany), a take konstrukcji niestonym lub o steniu
podatnym.
Jeli obcienie takich elementw lub konstrukcji ma charakter dugotrway, to zawsze uwzgldnia si
pezanie. Efekty II rzdu mona uwzgldnia sposobami uproszczonymi (zgodnie z EC2 i PN), a take
stosujc analiz II rzdu wtedy zalecana jest metoda nieliniowa, ale dopuszcza si take metod
liniow. Moliwe jest zastosowanie kombinacji metod, z kolei zasada superpozycji skutkw
obowizuje tylko w metodzie liniowej I rzdu.
Analiza nieliniowa pozwala uzyska blisze rzeczywistoci rozkady si wewntrznych oraz
przemieszcze konstrukcji i lepsze oszacowanie jej bezpieczestwa ni na to pozwala metoda liniowa.
Zasady tej metody naley dostosowa do poszczeglnych cech problemu.
Metody analizy nieliniowej mona stosowa zarwno do SGN i SGU konstrukcji. W obliczeniach obu
stanw metody analizy musz spenia rwnania rwnowagi, rwnania zgodnoci przemieszcze
7

(rwnania geometryczne) i prawidowo przyjte prawa fizyczne. Naley przy tym uwzgldni
niepewnoci parametrw materiaowych i modelu. EC wyraa w sposb oglny to, e parametry maj
realistyczne odzwierciedlenie sztywnoci elementw, uwzgldniajc niepewno.
Sprawdzenie ktw obrotu w przegubie plastycznym
Zdolno do obrotu plastycznego maleje wraz ze wzrostem stopnia zbrojenia.
Wynika z tego, e nie naley przezbraja przekrojw krytycznych i nie naley czy zbrojenia na
zakad w tych przekrojach. W przypadku gdy zbrojenia na zakad nie moemy pomin to przy
obliczaniu zdolnoci przekroju do odksztace niesprystych naley uwzgldni cakowity przekrj
zbrojenia. Rezerwy odksztacalnoci potrzebne do obrotu w przegubie plastycznym s mae. Wraz ze
wzrostem x/d zmniejsza si dopuszczalny obrt w przegubie.
Aby teoria redystrybucji momentw (zarwno w metodzie liniowej, jak nieliniowej) miaa warto
praktyczn musz by spenione warunki umoliwiajce bezpieczny obrt w przegubie. Musi by
zatem zapewniona rezerwa odksztacalnoci stali, jak i betonu ponad stan odksztace towarzyszcych
obcieniu w chwili powstawania przegubu.
Nieliniowe zalenoci dla przekroju elbetowego z uwzgldnieniem wsppracy betonu midzy
rysami

Nieliniowa zaleno midzy napreniem i rednim odksztaceniem w stali

Nieliniowa zaleno midzy momentem zginajcym M, a redni krzywizn 1/k
Analiza nieliniowa stosuje si do konstrukcji poddanych zewntrznym obcieniom statycznym, jak
i do konstrukcji poddanych osiadaniu podpr, wpywowi temperatury lub innemu wymuszeniu
odksztace statycznych. W analizie konstrukcji, gdzie dominujc rol odgrywa obcienie statyczne
na og mona pomin wpyw wczenie przyoonych i usunitych obcie, zakadajc przy tym
monotoniczny wzrost rozpatrywanego obcienia. Jest to najbardziej zaawansowana analiza
konstrukcji, w ktrej wykonuje si pene charakterystyki materiaw i w konsekwencji uwzgldnia
realn sztywno.
Metody analizy plastycznej naley stosowa wycznie przy sprawdzaniu stanw granicznych
nonoci konstrukcji betonowych, opierajc si na oszacowaniu dolnej granicy nonoci (metod
statyczn) lub stosujc oszacowanie grnej granicy nonoci (metod kinematyczn).

Dopuszczalne wartoci kta obrotu plastycznego dla zbrojenia klas B i C. 5. Metoda kratownicowa
analizy konstrukcji betonowych; zaoenia metody, przykady zastosowa.
Do oblicze na cinanie zarysowanych elementw elbetowych, zawierajcych zbrojenie poprzeczne
w EC2, przyjto model umownej kratownicy o schemacie:

Model skada si z dwu pasw: grnego, betonowego pasa A, rwnolegego do osi podunej
elementu, w ktrym wystpuje obliczeniowa sia ciskajca Fcdi pasa dolnego C, modelujcego
zbrojenie podune na zginanie, w ktrym wystpuje rozcigajca sia Ftd. Odlego pasw
kratownicy okrela rami z si wypadkowych wystpujcych w obu pasach. W elemencie o staej
wysokoci jako z przyjmuje si rami odpowiadajce maksymalnemu momentowi zginajcemu w
rozwaanym elemencie. Jako przyblienie mona przyj z = 0,9d. Nachylone krzyulce B (utworzone
pomidzy rysami ukonymi w elemencie) pracuj na ciskanie, a stalowe rozcigane krzyulce D
pracuj na rozciganie. Krzyulce betonowe B s nachylone do osi podunej elementu, prostopadej
do kierunku siy poprzecznej pod ktem , natomiast krzyulce rozcigane D nachylone s pod ktem
a pomidzy kierunkiem zbrojenia na cinanie a osi belki prostopad do kierunku siy poprzecznej.
Kt nachylenia krzyulcw ciskanych kratownicy musi mieci si w przedziaach okrelonych
wedug Zacznika Krajowego do Eurokodu 2 nastpujco:

1,0 ctg 2,0 26,7 45,0

Kt nachylenia krzyulcw rozciganych (modelujcych zbrojenie na cinanie) musi spenia
warunek:

45,0
Siy wewntrzne w elemencie: V, M, V wywouj naprenia w ukonych elementach kratownicy,
ktrych wypadkowe: Fsw (w krzyulcach rozciganych) i Fcw(w krzyulcach ciskanych), obliczone na
odcinku midzy kolejnymi wzami kratownicy, wyraaj odpowiednio nonoci na cinanie. Sposb
okrelenia tych wypadkowych pokazano na rys:

10

Stosowanie modelu kratownicowego jest uwarunkowane:

wykonaniem konstrukcji z materiaw o odpowiednich waciwociach plastycznych,
odpowiednim uksztatowaniem konstrukcji gwarantujcym ustalenie si rwnowagi si wewntrznych
i zewntrznych odpowiadajcym wybranemu modelowi prtowemu, zanim nastpi miejscowe
zniszczenie na skutek przekroczenia odksztace granicznych. Tzn: Nie moe doj np. do takiej
sytuacji, e nastpi zniszczenie betonu w strefach ciskanych, zanim nie dojdzie do uplastycznienia
zbrojenia w strefach rozciganych.
Modelowanie kratownicowe, wymaga podzielenia konstrukcji na dwa rodzaje stref (obszarw) . W
kadej konstrukcji przy zaoeniu, e materia izotropowy i liniowo sprysty mona wyrni dwa
obszary :
B obszar, w ktrym obowizuje hipoteza Bernoulliego o paskich przekrojach,
D obszar, w ktrym nie obowizuje ta zasada ( istnienie strefy moe wynika z niecigoci
obcienia lub niecigoci ksztatu)
Wstawiam zdjcia dla zrozumienia gdzie te obszary wystpuj:

ZASTOSOWANIE MODELU KRATOWNICOWEGO DO WYMIAROWANIA

KONSTRUKCJI :

Krtkie wsporniki speniajce warunek

ac hc : np. wsporniki pod belki podsuwnicowe w supach,

11

Belki-ciany (ciany pracujce jako belki)

Strefy obcione siami skupionymi np. zakotwienie kabla, zakotwienie ukadu kabli w strefie
przypodporowej

Przykadowa Belko-ciana i rozmieszczenie prtw rozciganych i ciskanych(dla opatrzenia si)

6. Scharakteryzowa konstrukcje strunobetonowe (cechy szczeglne, stosowane materiay,

przedstawi fazy produkcji, przykady zastosowa).
STRUNOBETON - charakterystyka
Nacig cigien jest realizowany przed stwardnieniem betonu (zazwyczaj przed betonowaniem
elementu).
Po stwardnieniu betonu i zwolnieniu zewntrznego nacigu, sia sprajca jest przekazywana
na element poprzez przyczepno cigien do betonu (niekiedy wspomaganej elementami
mechanicznymi).
12

FAZY PRODUKCJI STRUNOBETONU

Cigna ze stali o wysokiej wytrzymaoci s nacigane pomidzy sztywnymi elementami
zewntrznymi, przed uoeniem mieszanki betonowej. Gdy beton osignie podan wytrzymao
nastpuje zwolnienie zewntrznego nacigu. Sprenie przekazywane jest z cigien na beton poprzez
siy przyczepnoci. Podczas przekazania siy sprajcej nastpuje spryste odksztacenie betonu skrcenie, a przy mimorodowym przebiegu cigien dodatkowo wygicie odwrotne (Rys 1.3-1).
Mona wyrni nastpujce etapy produkcji:
o Uoenie i stabilizacja cigien oraz zbrojenia pomocniczego
o Monta i zamknicie formy
o Nacig i kotwienie cigien w elementach zewntrznych
o Betonowanie i zagszczanie mieszanki
o Dojrzewanie mieszanki
o Zwolnienie nacigu zewntrznego
o Rozformowanie i wyjcie elementu

TECHNOLOGIE STRUNOBETONU
Wyrnia si dwie podstawowe technologie strunobetonu:
Metoda dugich torw, w ktrej na torze o dugoci czsto ponad 100 m, w jednej linii, szeregowo,
formowane s prefabrykaty z reguy o staym przekroju poprzecznym (produkcja masowa w dugich
seriach). Cigna przed spreniem s napinane i kotwione na kocach toru w kozach oporowych.
Kozy oporowe s elementami ktre musza przenie si nacigu caej grupy cigien, zapewniajc
jednoczenie ich waciwe pooenie. Ide przedstawia rysunek:

13

Metoda sztywnych form napite cigna s kotwione na czoach form na tyle sztywnych, aby ta sia nie
deformowaa ksztatu formy. Stosowana do elementw w krtkich seriach, z moliw zmian ksztatu
przekroju.
ZAKOTWIENIA
Kotwienie cigien w elementach mechanicznych - zakotwieniach - osadzanych na kocach toru
nacigowego (lub formy) ma charakter tymczasowy, do czasu sprenia elementu.
CZNIKI - Su do czenia odcinkw cigien. Nie dopuszcza si do czenia cigien wewntrz
elementu strunobetonowego, ale w metodzie dugich torw pozwala ta na ekonomiczne wykorzystanie
krtszych ni tor odcinkw cigien. Wwczas czniki umieszcza si tak, aby znajdoway si
pomidzy elementami na torze.
DEWIATORY - Odgi zbrojenia sprajcego dokonuje si za pomoc dewiatorw. Elementy te przy
odgiciach wewntrz produkowanych elementw s tracone i pozostaj w nich trwale

Zalety i wady strunobetonu

W stosunku do kablobetonu, technologia strunobetonu wykazuje nastpujce zalety
Moliwo cigej produkcji elementw w dugich seriach
Brak kosztownych trwaych zakotwie elementw
Wysoka jako wyspecjalizowanej produkcji
W tym samym wietle mona przedstawi te wady:
Konieczno produkcji w staych wytwrniach z kosztownym oprzyrzdowaniem
Konieczny okres dojrzewania elementu na stanowisku sprania (wyduenie cyklu sprania)
oraz stosowanie zaawansowanych technologii przyspieszania dojrzewania betonu
Ograniczenia moliwoci optymalnego przebiegu cigien sprajcych w elemencie
Cecha
Strunobeton
Nacig cigien Przed betonowaniem
(stwardnieniem betonu)
Mechanizm
Przez przyczepno
powierzchni cigien do betonu
kotwienia
Przebieg (trasa)
Prosta lub zaamana,
cigien
wewntrz elementu
Miejsce
W staej wytwrni
Transport
W caoci
Dugoci
Do 24 m, wyjtkowo do 40-50
m
elementw
Zastosowanie Produkcja masowa (elementy
typizowane): pyty dachowe i
stropowe, podkady kolejowe,
belki, supy, pale, rury

Lokalizacja cigien
14

Sprenie wewntrzne
Cigna sprajce umieszczone wewntrz elementu betonowego. Tego typu rozwizanie jest
dominujce i wyczne dla strunobetonu. Dla strunobetonu spranie zewntrzne nie
wystpuje

ZASTOSOWANIE:
Podkady kolejowe
Belki stropw gstoebrowych
Pyty stropowe kanaowe
Pyty dachowe TT
Dwigary dachowe
Dwigary mostowe i stropowe
Supy energetyczne i trakcyjne
Pale fundamentowe
MATERIAY
STAL
Stal do sprania konstrukcji musi charakteryzowa si szczeglnymi waciwociami, do ktrych
mona zaliczy:
1) Wysok wytrzymao
2) Odpowiedni wydualno
3) Gitno konieczn przy odgiciach na dewiatorach i przy zakotwieniach
4) Wysok przyczepnoci istotn w strunobetonie
5) Nisk relaksacj napre zmniejszajc straty siy sprajcej
6) Zminimalizowan podatno na korozj, w tym na korozj napreniow.
BETON
Oglnie, beton w konstrukcjach spronych powinien charakteryzowa si wysok jakoci. Na to
pojcie w szczeglnoci skadaj si:
Wysoka wytrzymao na ciskanie (wynikajca gwnie z niskiego wspczynnika wodnocementowego)
Trwao wynikajca ze szczelnoci uzyskiwanej dziki obnieniu zawartoci cementu,
waciwemu zagszczeniu i pielgnacji.
Zminimalizowany skurcz i pezanie (dziki ograniczeniu iloci cementu i stosowaniu
cementw specjalnych)

7. Wymieni i omwi straty sprania w konstrukcjach strunobetonowych.

STRATY DORANE: Pi(x):
- P(x) podczas procesu nacigania cigien: straty spowodowane tarciem cigien w zagiciach ( w
przypadku zakrzywionych drutw lub splotw);
- Psl podczas procesu nacigania cigien straty wywoane polizgiem cigna w zakotwieniu bd
uchwytach technologicznych;
- Prprzed przekazaniem sprenia na beton: strata spowodowana relaksacj wstpnie napronych
cigien w okresie midzy nacigiem cigien i spreniem betonu;
- Pelw chwili przekazania sprenia: strata spowodowana odksztacenie sprystym betonu
spowodowanym przez oddziaywanie wstpnie spronych cigien po zwolnieniu ich z zakowtwie;

15

Sia sprajca po stratach doranych w kablobetonie jest to sia przekazywana na ustrj po

przekazaniu siy na przekrj, ma posta:
Pm0(x)=Pmax- P(x) - Psl- Pr- Pel
gdzie, Pmax maksymalna sia sprajca
STRATY OPNIONEPc+s+r jest to suma ubytkw napre siy sprajcej wywoanej przez:
- skurczu betonu
- pezanie betonu
- relaksacji stali sprajcej w czasie t

8. Wymieni i omwi straty sprania w konstrukcjach kablobetonowych.

STRATY DORANE: Pi(x)
- P(x) podczas procesu nacigania cigien: straty spowodowane tarciem cigien w zagiciach ( w
przypadku zakrzywionych drutw lub splotw)
Straty te w kablobetonie mona oszacowa stosujc wzr:

P (x)=P max (1e (+ kx))

suma ktw ktw zakrzywienia trasy cigna na dugoci x (niezalenie od kierunku i znaku),
- jest wspczynnikiem tarcia midzy cignem i jego kanaem,

16

k jest sum ktw niezamierzonych zakrzywie trasy cigien(na jednostk dugoci dotyczy
tylko cigien umieszczonych w kanaach),

x jest odlegoci od punktu, w ktrym sia sprajca jest rwna P0 (P0 sia na czynnym
kocu
w czasie nacigu), mierzon wzdu cigna.
- Pslpodczas procesu nacigania cigien: straty wywoane polizgiem cigna w zakotwieniu bd
uchwytach technologicznych
- Pel w chwili przekazania sprenia: strata spowodowana odksztacenie sprystym betonu
spowodowanym przez oddziaywanie wstpnie spronych cigien po zwolnieniu ich z zakotwie
Sia sprajca po stratach doranych w kablobetonie jest to sia przekazywana na ustrj po
zakotwieniu cigien, ma posta:
Pm0(x)=Pmax- P(x)- Psl- Pel
gdzie, Pmax maksymalna sia sprajca
STRATY OPNIONE: Pc+s+rjest to suma ubytkw napre siy sprajcej wywoanej przez:
- skurcz betonu
- pezanie betonu
- relaksacj stali sprajcej w czasie t

9. Zasady projektowania masywnych pyt fundamentowych

Masywna pyta fundamentowa: jest to pyta fundamentowa, ktrej pole w rzucie

poziomym przekracza 400m2, ponadto posiada znacz wysoko, czyli tak ktra
przekracza 1m. W masywnych pytach fundamentowych poza standardowymi
oddziaywaniami na pyt fundamentow naley uwzgldni obcienia wywoane
skurczem i ciepem hydratacji cementu (obcienia porednie).
17

Moc zbrojenia minimalnego powinna zosta tak dobrana, aby po ewentualnym

przekroczeniu lokalnej wytrzymaoci betonu na rozciganie, caa si rozcigajca moga
zosta przejta przez stal zbrojeniow (BETONOWE KONSTRUKCJE MASYWNE,
KIERNOYCKI).
W przypadku pyt fundamentowych nie mamy narzuconego wytycznymi normatywnymi
sposobu obliczania momentw, na ktre wymiaruje si zbrojenie (STAROSOLSKI
KONSTUKCJE ZELBETOWE TOM III)
Nie istnieje oglne podejcie do projektowania takich rozwiza, poniewa wymagaj one
kadorazowo indywidualnego rozwaenia. Wystpuj wytyczne dotyczce minimalnych
wartoci zbrojenia, oraz wytyczne co do stosowania betonu wraz ze sposobem jego
ukadania:
- Pyty fundamentowe masywne powinny mie zbrojenie dolne i grne (konstrukcyjne),
powizane strzemionami co najmniej 10 mm w liczbie nie mniejszej ni 4 sztuki na 1m 2
pyty. Grubo otuliny zbrojenia dolnego powinna wynosi co najmniej 50 mm.
- Przez wzgldy ekonomiczne stosowa prty o rednicy poniej 32 mm. Tylko i
wycznie konstrukcji masywnych (h>1m) dopuszcza si czenie na zakad takich prtw
ale tylko w miejscach, w ktrych naprenia w zbrojeniu nie przekraczaj 80% ich
wytrzymaoci obliczeniowej.
- Prty zbrojenia wystajce z fundamentu jako czniki powinny mie zrnicowane
dugoci, tak aby styki zbrojenia pionowego elementu nie wystpoway w jednym
przekroju.
- Boczne powierzchnie pyty naley zbroi przeciwskurczowo z prtw 12-16 w siatce
co 30 40 cm (rysunek 14.161)

- Wewntrz pyty umieszcza siatk przestrzenn zoon z prtw 16-20 co 60-80 cm w

kadym z trzech kierunkw (rysunek 14.162) Siatka ta spenia rwnoczenie funkcj
zespalajc dla masywu.

18

- Ryzyko zarysowania betonu zwiksza si wraz ze wzrostem temperatur twardnienia oraz

ze wzrostem rnicy temperatur pomidzy wntrzem a powierzchni. Podejmowane
rodki zaradcze ograniczajce to ryzyko to przede wszystkim zabiegi technologiczne
majce na celu obnienie maksymalnych temperatur twardnienia oraz zmniejszenie
wspomnianych rnic temperatur pomidzy wntrzem i powierzchni elementu.
Wikszo zalece w tym zakresie sugeruje aby rnica ta nie przekraczaa 1520C, a
maksymalna temperatura, ktra generowana jest w procesie twardnienia nie bya wysza
ni 65C. W celu obnienia temperatury mieszanki betonowej stosuje si: a) wstpne
chodzenie mieszanki betonowej (ochadzanie skadnikw mieszanki, chodzenie
mieszanki lodem, chodzenie mieszanki ciekym azotem) b) wewntrzne chodzenie
uoonej mieszanki betonowej
- sposb ukadania mieszanki betonowej dla pyt masywnych naley przeprowadzi z
podziaem na bloki betonowania o wymiarach rzutu poziomego nie wikszych jak 20x20
m. W fundamentach sabo zbrojonych powierzchnie boczne blokw zabezpieczy
deskowaniem, profilujcym w betonie wrby dla uzyskania lepszego poczenia
pomidzy poszczeglnymi, wykonywanymi oddzielnie, czciami fundamentu. (rys 12-6)

W fundamentach silnie zbrojonych, boczne powierzchnie blokw zabezpieczy siatkami

stalowymi. W celu ograniczenia odksztace termiczno-skurczowych betonuje si co drugi
blok, a nastpnie, po zwizaniu i stwardnieniu betonu, przystpi mona do wykonywania
blokw porednich, pomidzy ju istniejcymi. (rys 12-7)

19

10. Betonowe konstrukcje zespolone

Konstrukcje zespolone rozpatrywane w normie PN-En 1992 1-1:2008 (N2) jako ustroje z
betonu(niezbrojone, elbetowe lub sprone) utworzone s w wyniku poczenia betonu
podstawowego (najczciej prefabrykatu) z betonem uzupeniajcym wykonanym z reguy w
pniejszym terminie . W konstrukcjach tych wystpuje paszczyzna zespolenia, zapewniajca
wspprac dwu rnych betonw, co ma wpyw na rozkady napre i odksztace, a take na
sposb wymiarowania zbrojenia. Rozwizanie to rni si wic od typowych zespolonych konstrukcji
stalowo- betonowych, omawianych w Eurokodzie 4.
Przykady zastosowania konstrukcji zespolonych znajdujemy w rozwizaniach ram o ryglach
wykonanych dwuetapowo i monolitycznych pytach stropowych wykonanych na belkach
prefabrykowanych. Wybrane przykady tradycyjnych rozwiza konstrukcji zespolonych,
utworzonych z poczenia betonw zwykej wytrzymaoci, pokazano na rysunku:

W
podjte

ostatnich latach
zostay w Polsce
badania w zakresie
belkowych
konstrukcji
zespolonych,
powstaych z poczenia betonu zwykego i BWW, ktre wykazay szereg istotnych korzyci
wynikajcych z takiego rozwizania, m.in. wzrost sztywnoci i nonoci, w porwnaniu do
analogicznych belek jednorodnych z betonu zwykego.
Projektowanie stykw i pocze w elementach zespolonych z betonw
Styki i poczenia elementw zespolonych z dwu betonw o zrnicowanych cechach powinny by
projektowane w taki sposb, aby mogy one bezpiecznie przenie wszystkie oddziaywania
wystpujce w caoci konstrukcji, a take w poszczeglnych jej elementach. Przykady zcz
przenoszcych siy cinajce:

20

Styki cinane przenosz siy cinajce w paszczynie zespolenia przylegych prefabrykatw lub
midzy prefabrykatem i betonem monolitycznym wykonanym na budowie. Zcza te powinny by na
tyle skuteczne, aby mona byo w peni wykorzysta nono elementw zespolonych w przekrojach
normalnych lub ukonych. W ustrojach zespolonych z betonu zcza klasyfikuje si w zalenoci od
stopnia gadkoci powierzchni styku jako:

Bardzo gadkie ( w elementach wykonanych w formie stalowej, z tworzyw sztucznych lub z drewna
gadzonego)
Gadkie (gdy element powsta w deskowaniu lizgowym lub wytworzono go metod prasowania)
Szorstkie (gdy element ma na powierzchni celowo wyeksponowane kruszywo lub jest wyprawiony
powierzchniowo np. poprzez rowkowanie wieego betonu bruzdami na gbokoci min 3mm w
rozstawie co 40mm)
Z wrbami (gdy element ma celowo uksztatowane wycicia)
Zcza z wrbami zapewniaj najbardziej efektywn nono na dziaanie si cinajcych.
Zcza ciskane podlegaj ciskajcym siom osiowym lub siom dziaajcym na maym
mimorodzie. Styki czonych elementw mog by wykonywane z wypenieniem za pomoc
podlewki z zaprawy cementowej z betonu drobnoziarnistego lub z tworzywa polimerowego. Suche
styki w zczach mog by zastosowane, gdy zapewniona jest wysoka jako wykonawstwa przy
montau prefabrykatw oraz rednie naprenie ciskajce w przekroju styku nie przekracza wartoci
30% obliczeniowej wytrzymaoci na ciskanie f cd.
W zczach ciskanych mog wystpi due naprenia rozcigajce w strefach przylegych do
stykw. Kierunki napre rozsadzajcych i rozszczepiajcych beton w zczach prefabrykatw
pokazano na rysunkach:

21

II. METALOWE KONSTRUKCJE BUDOWLANE

1. Omwi elementy skadowe hali przemysowej
Halami nazywamy budynki jedno- lub wielonawowe, najczciej niepodpiwniczone,
ktrych cech charakterystyczn jest brak wewntrznych cian poprzecznych i podunych.
Dach i ciany zewntrzne zamykaj du przestrze, chronic powierzchni uytkow przed
wpywami atmosferycznymi. Niektre fragmenty hal mog by uksztatowane jako
wielokondygnacyjne. Na poniszym rysunku przedstawiono schematycznie budow
strukturaln typowej hali o konstrukcji stalowej.

Elementy skadowe hali przemysowej:

obudowa cian podunych i szczytowych oraz dachu

- zabezpiecza wntrze hali przed wpywami atmosferycznymi (niegiem, deszczem, wiatrem,
temperatur)
- w jej skad wchodz elementy pokrycia dachu i cian (np. pyty dachowe i cienne), a take
wietliki dachowe , okna, bramy i drzwi w cianach
- przejmuj bezporednio obcienia od niegu i wiatru

patwie dachowe
- stanowi konstrukcj wsporcz pokrycia dachowego, przejmuj obcienia z pyt
dachowych i przekazuj je na poprzeczne ukady none
22

- usytuowane rwnolegle do osi podunej hali

- mog opiera si na nich konstrukcje wietlikw i okien dachowych

rygle cienne
- poziome elementy prtowe uoone rwnolegle (w cianach bocznych) lub prostopadle (w
cianach szczytowych) do osi podunej hali
- wraz ze supami gwnymi i porednimi tworz supowo-ryglow konstrukcj wsporcz
obudowy ciennej, okien, bram i drzwi
- przenosz pionowe obcienia od ciaru wasnego obudowy ciennej oraz obcienia
poziome od wiatru na supy
- mog opiera si zarwno na supach gwnych i porednich, tylko na supach gwnych
ram poprzecznych (przy maym rozstawie ram i duej wytrzymaoci obudowy) lub tylko na
supach porednich (gdy ustrj supowo-ryglowy jest niezalen konstrukcj)

rama nona
- skada si z rygla oraz podpierajcych go supw (penociennych lub kratowych)
- przekazywane s na ni obcienia od ciarw wasnych obudowy i konstrukcji
wsporczych dachu i cian, poprzez nie rwnie obcienia klimatyczne a take obcienia
wynikajce z technologii produkcji lub eksploatacji obiektu (np. obcienia od suwnic,
wcigarek, temperatury itp.)
- wraz ze steniami tworz gwny ustrj nony hali, ktrego zadaniem jest zapewnienie
geometrycznej niezmiennoci hali w przestrzeni trjwymiarowej oraz statecznoci i
sztywnoci hali
-same ramy none odpowiedzialne s za zapewnienie sztywnoci hali w kierunku
poprzecznym

stenia cian i dachu

W zalenoci od roli, ksztatu i miejsca w konstrukcji hali wyrnia si stenia:

1. poaciowe (dachowe)
- poziome poprzeczne
- poziome podune
- pionowe podune (midzywizarowe)
2. cienne
- pionowe podune ciany bocznej
- poziome podune ciany bocznej
- pionowe poprzeczne ciany szczytowej
- poziome poprzeczne ciany szczytowej
Zadaniem ste poaciowych i ciennych jest:
- zapewnienie statecznoci i odpowiedniej sztywnoci hali, przy tym stworzenie
geometrycznie niezmiennego szkieletu konstrukcyjnego hali
- przejmuj siy wywoane parciem wiatru, zmianami temperatury, prac suwnic
- zapobiegaj wyboczeniu innych elementw konstrukcji hali (np. pasw wizara)
zmniejszaj ich dugo wyboczeniow
23

Stosowanie ste hali jest konieczne nie tylko w fazie uytkowania, ale rwnie w czasie
montau.
(rdo: A.Biegus Projektowanie ste stalowych budynkw halowych wykady,
Wrocaw 2012)

2. Omwi zasady projektowania ste punktowych w dachach i cianach hal

przemysowych
Gwnymi elementami stajcymi konstrukcje hal s
stenia :

poaciowe poprzeczne
pionowe cienne

a) Zasady projektowania ste poaciowych

Stenia poaciowe poprzeczne s stosowane w skrajnych lub przedskrajnych polach hali, nie
rzadziej ni co 8 pl. Schematem statycznym ste poaciowych jest kratownica o
rozpitoci szerokoci dachu, obciona:

siami skupionymi pochodzcymi od obcienia poziomego wiatrem dziaajcego na cian

szczytow- Wi
si od hamowania suwnicy
umown si stabilizujc wywoan imperfekcjami geometrycznymi jako obcienie
rwnomiernie rozoone qd obliczane na podstawie Eurokodu 3
Siy obciajce maj wartoci obliczeniowe.

Po wyznaczeniu wartoci si podunych w poszczeglnych elementach kratownicy, dobiera

si przekroje profili stajcych. Wymiarowanie odbywa si zgodnie z Eurokodem 3. Naley
sprawdzi ponownie wytenie patwi gdy pojawia si w nich dodatkowa sia ciskajca.
24

Naley sprawdzi take stan graniczny uytkowalnoci

(SGU), poprzez sprawdzenie wartoci ugicia i
porwnanie go z wartoci maksymalna zgodnie z
rysunkiem obok.
b) Zasady projektowania ste pionowych ciennych
Stenia te s stosowane w lini supw gwnych w
kierunku podunym do osi obiektu, w tych samych polach co stenia poprzeczne poaciowe.
Schematem statecznym uywanym do oblicze ste pionowych jest ukad bdcy ram z
wykratowaniem bdcym steniami w postaci krzyowej. Ukad ten obciony jest siami
obliczeniowymi pochodzcymi od:

reakcji poziomej pochodzcej ze stenia poaciowego poprzecznego R (jest sum reakcji

od obcienia wiatrem, umown si stabilizujc i reakcj od hamowania suwnicy)
si Hm1 pochodzc od im perfekcji przechyowych podpieranych supw gwnych w
paszczynie podunej wyznaczana zgodnie z Eurokodem 3.

Po wyznaczeniu wartoci si podunych w poszczeglnych elementach ukadu, dobiera si

przekroje profili stajcych. Wymiarowanie odbywa si zgodnie z Eurokodem 3. Naley
take uwzgldni dodatkow si, ktra pojawi si w supie.
Naley sprawdzi take stan graniczny uytkowalnoci (SGU), poprzez sprawdzenie wartoci
przemieszenia wzw stenia i porwnanie go z wartoci maksymalna zgodnie z
rysunkiem poniej.

(rdo: A.Biegus Nowoczesne Hale 2/2010, Katowice 2010)

25

3. Omwi rozwizania transportowe w halach przemysowych

W halach przemysowych do podnoszenia i przemieszczania ciarw transportem
bliskim suy grupa urzdze zwana oglnie dwignicami. Ich eksploatacja wymaga
odpowiednich kwalifikacji. Podzia dwignic ze wzgldu na zastosowan konstrukcj oraz
sposb przemieszczania adunku przedstawia si nastpujco:

wcigniki (1) su do przemieszczania adunku w pionie (ewentualnie w poziomie)

ukadnice magazynowe (2) su do transportu oraz ukadania adunku

urawie (3) posiadaj urzdzenia adunkowe podwieszone do wysignika lub wcigarki,

ktra przemieszcza si po wysigniku

dwigniki (4) su do pionowego przemieszczania elementw na niewielk wysoko

za pomoc sztywnego elementu nonego

wcigniki towarowe (5) su do przemieszczania materiaw adunkowych

suwnice omwione poniej

Suwnice dziel si ze wzgldu na budow konstrukcji nonej na:
- pomostowe natorowe (6) (dzielce si ze wzgldu na most suwnicy na jedno lub
dwudwigarowe)
- pomostowe podwieszone
dwudwigarowym)

(7)

(rwnie

wystpujce

wariancie

jedno

lub

- wcigniki jednoszynowe (8) przenosz adunek w linii prostej lub zakrzywionej

poruszajc si po dolnym pasie belki stacjonarnej podwieszonej do konstrukcji dachu lub
stropu
- suwnice bramowe i pbramowe (9, 10) (jedno lub dwudwigarowe) cz nona opiera
si na torze jezdnym przez podpory (bramowe) lub z jednej strony przez podpor a z drugiej
bezporednio
Ze wzgldu na rodzaj transportu wewntrznego hale przemysowe mona podzieli:
- hale z podpartymi torami urzdze transportowych (transport podparty);
- hale z torami podwieszonymi do konstrukcji przekrycia (transport podwieszony);
W halach z transportem podpartym suwnice opieraj si na belkach podsuwnicowych,
ktre z kolei spoczywaj na supach gwnych ukadu nonego. Suwnice mog wystpowa
zarwno w jednej jak i we wszystkich nawach, w jednym lub dwch poziomach. Jeden tor

26

suwnicy wykorzystywany by moe przez jedn lub wicej suwnic. Hale tego typu stanowi
wikszo hal z transportem wewntrznym.
W halach z transportem podwieszonym koa suwnicy opieraj si na dolnych pkach
belek stanowicych tor jezdny; belki s podwieszone do dwigarw gwnego ukadu
konstrukcyjnego. W jednej nawie moe by umieszczona jedna lub dwie suwnice obok siebie.
Suwnice mog obsugiwa ca powierzchni hali lub tylko jej cz. W halach z transportem
podwieszonym konstrukcja supw jest prostsza (stay przekrj), ponad to transport
podwieszony gwarantuje lepsze wykorzystanie przestrzeni wewntrznej (w przypadku suwnic
podpartych np. powierzchnia przy supach nie moe by wykorzystana).
Dla zobrazowania konkretnych urzdze dodano ich ilustracje:
1:

2:

4:

3:

5:

6:

8:

7:

9:

10:

(rdo: M. ubiski Konstrukcje metalowe cz.2 - obiekty, Warszawa 1992, wykady dr

in. E. Piciorak)
27

4. Omwi oddziaywania wywoane prac suwnic

Oddziaywania wywoane przez suwnice klasyfikujemy si jako zmienne lub wyjtkowe.
ODZIAYWANIA ZMIENNE
W normalnych warunkach uytkowania oddziaywania zmienne wywoane dwignicami
zale od zmiennoci w czasie i zmiennoci pooenia. Oddziaywania te rozdziela si na:

pionowe - spowodowane ciarem wasnym dwignic i adunku

poziome spowodowane przypieszeniem lub opnieniem (hamowaniem) lub innymi
wpywami dynamicznymi
Oddziaywania pionowe - s wywoane siami cikoci dwignic i adunku.
Oddziaywania poziome
spowodowane przypieszeniem lub opnieniem ruchu suwnicy wzdu belek toru
jezdnego, powstaj na skutek dziaania si napdu na powierzchni styku midzy szyn i koem
napdowym.
spowodowane przypieszeniem lub opnieniem wzka suwnicy wzdu mostu
spowodowane zukosowaniem suwnicy w stosunku do jej ruchu wzdu belek toru jezdnego
Patrz - Obcienia poziome suwnic wg pkt. 2.5.2.2 PN-EN 1991-3

ODZIAYWANIA WYJTKOWE
Powstaj w skutek uderze suwnicy lub wzka suwnicy w zderzak, albo kolizji urzdze
chwytajcych z przeszkodami. Jeeli nie ma odpowiednich zabezpiecze naley je
uwzgldnia przy projektowaniu
.Obliczenia poszczeglnych oddziaywa przeprowadza si zgodnie z czci trzeci
Eurokodu 1.
28

(rdo: W. Kucharczuk, S.Labocha Hale o konstrukcji stalowej. Poradnik porjektanta,

Rzeszw 2012, wykady dr in. E. Piciorak)

5. Omwi elementy skadowe belki podsuwnicowej

Do elementw skadowych konstrukcji belki podsuwnicowej nale:
- belka podsuwnicowa (np. HEB 360)
- tnik poziomy
- szyna
- kozio odbojowy
- mata podtorza
- elementy mocujce
Belki podsuwnicowe

29

Dwigary penocienne spawane z tnikiem poziomym stosowane s przy rozstawie podpr

>12m i duym nacisku k suwnicy. Projektowane s jako 1-przsowe swobodnie podparte.
Oprcz belek z ksztatownikw walcowanych i spawanych dwigarw penociennych
(blachownice) stosowane s rwnie belki o konstrukcji kratowej (kratownice).
Tnik poziomy z blachy lub kratownicy w poziomie pasa grnego:
1. Przenosz poziome oddziaywania k suwnicy
2. Stanowi zabezpieczenie dwigara przed zwichrzeniem
3. Blacha pozioma wykorzystywana jest jako chodnik
Szyny

Stosuje si przewanie szyny kolejowe, dwigowe, paskowniki prostoktne lub kwadratowe.

Mog by czone z pasem grnym za pomoc spoin, nitw, rub lub apek z wkrtami. Styki
szyn w pobliu miejsc pocze montaowych belek (podpory, dylatacje), najlepiej pod ktem
30

45 do 60 stopni od osi szyny i z zastosowaniem specjalnych ogranicznikw zapobiegajcych

przemieszczeniom si kocw szyn.
Kozy odbojowe
Umieszczane na kocach torw jezdni zapobiegaj zsuniciu si suwnicy w przypadku awarii
hamulcw lub wadliwego sterowania. Wyposaone s w odboje spryste lub twarde z
nakadk spryst lub gumow. Midzy kozem a szyn umieszcza si klocek hamowny.

(rdo: J. Brdka Stalowe konstrukcje hal i budynkw wysokich, d 1994, wykady

dr in. E.Piciorak)

6. Omwi zasady projektowania stalowych zbiornikw walcowych nadziemnych na

ciecze
Wyrnia si trzy rodzaje pionowych zbiornikw nadziemnych ze staym lub pywajcym
dachem oraz ze staym dachem i pywajcym pokryciem. Oglnie zasady projektowania tych
zbiornikw rni si jedynie projektowaniem dachu oraz usztywnienie paszcza, pozostae
czci konstrukcji zbiornika s wymiarowane w taki sam sposb.
Zasady projektowania zbiornikw zawarte s w polskiej normie PN-B03210:1997.
Wymiary zbiornika okrelane s na podstawie analizy techniczno-ekonomicznej w oparciu o
kryteria:

31

minimum zuycia stali

minimum strat wynikajcych z parowania magazynowanej cieczy
Obcienia dziaajce na zbiornik dziel si na:

Zalecane wymiary zbiornikw ustala si na podstawie tabel w normie.

1) Wymiarowanie paszcza zbiornika
Przyjcie gruboci blach poszczeglnych pasw zbiornika ustala si przyjmujc wiksz
warto spord obliczonych ze wzgldu na : warunek eksploatacji, warunek prby wodnej. Z
tym e naley pamita aby sprawdzi wartoci minimalne gruboci paszcza w zalenoci od
rednicy zbiornika podane w tabeli w normie. Usztywnienie paszcza zbiornika dobiera si
wedug rysunkw i tabel z normy, musz by spenione warunki dotyczce pola przekroju
usztywnienia (dach stay) oraz warunku dotyczcego wskanika wytrzymaoci (dach
pywajcy).
2) Wymiarowanie dna zbiornika

Dno zbiornika
wykonuje si z
blachy o gruboci 48mm zaleca si aby
ukad arkuszy dna o rednicach < 12,5 m by zgodny z rysunkiem
nr 1 .A dla wikszych rednic z rysunkiem 2

Gruboci blach zbiornika oraz minimalna grubo i szeroko piercienia obrzenego

zbiornika ustalana jest w oparciu o tabele z normy. Detale poczenia blach dna zbiornika(a)
przedstawione s poniej. Styki pionowe paszcza wykonuje si za pomoc spoin czoowych
(c). Poczenia paszcza (b) dla blach cienkich na zakad, dla grubszych czoowe.

32

3) Wymiarowanie dachu
Wyrnia si dach stay oraz pywajcy (wyporno uzyskiwana dziki pontonowi na
obwodzie). Sposb wymiarowania dachu jak i rysunki konstrukcji dachu zawarte s w
normie.
STATECZNOC ZBIORNIKA
Powinna by zapewniona stateczno :
a) oglna
ze wzgldu na unoszenie dna zbiornika (spowodowane dziaaniem nadcinienia w
zbiornikach z dachem staym przy uwzgldnieniu minimalnego wypenienia zbiornika ciecz
do wysokoci 500mm)
ze wzgldu na przesunicie pustego zbiornika po fundamencie (spowodowane dziaaniem
wiatru na zbiornik)
b) miejscowa
zapewniana przez zastosowanie w grnej czci paszcza piercieni porednich (okrelenie
liczby oraz rozmieszenie piercieni na podstawie normy)
(rdo: M. ubiski Konstrukcje metalowe cz.2 - obiekty, Warszawa 1992, wykady dr
in. E. Piciorak)
7. Omwi metody montaowe stalowych zbiornikw walcowych, pionowych,
nadziemnych na ciecze. Poda wady i zalety tych metod.
Obecnie stosuje si cztery metody montau zbiornikw cylindrycznych pionowych:
- metod nadbudowy piercieni arkuszowa (1)
- metod podbudowy piercieni arkuszowa (2)
- metod rulonow (3)
- metod mieszan rulonowo-arkuszow (4)
Ad. 1) Monta paszcza zbiornika rozpoczyna si po uoeniu i spawaniu dna. Kolejne blachy
piercienia ustawia si przy pomocy przesuwnych rusztowa. Spawanie wykonuje si
przewanie przy pomocy aparatw automatycznych. Przy scalaniu kadego kolejnego
33

piercienia paszcza sprawdzi trzeba poziom jego grnej krawdzi, a po cakowitym

wykonaniu paszcza konieczna jest kontrola spoin.
Zalety: - metoda szczeglnie przydatna przy zaumatyzowaniu robt spawalniczych, ale
stosowana take przy spawaniu rcznym
- ma zastosowanie do zbiornikw o dowolnych objtociach, zarwno z dachami staymi jak i
pywajcymi
- monta dachu pywajcego jest stosunkowo atwy odbywa si na dnie zbiornika
Wady: - duym zagroeniem przy montau paszcza jest parcie wiatru sumuje si ono z
ssaniem, brak jest stajcego piercienia obwodowego
- utrudniony monta dachu staego wymaga wysokich rusztowa lub podnoszenia go z
poziomu terenu
- praca na wysokoci
Ad. 2)

Zalety: - prace montaowe i spawalnicze na poziomie terenu dobre warunki BHP;

- dua jako robt moliwo biecej kontroli i napraw na poziomie terenu;
- brak drogiego i cikiego sprztu montaowego, rusztowa i dwigw;
- mniejsze koszty budowy;
Wady: - konieczno precyzyjnego wstawiania kolejnych arkuszw blach paszcza;
- wymaga jednorazowych nakadw inwestycyjnych na zakup specjalnego sprztu do
podnoszenia konstrukcji dachowej oraz grnych piercieni paszcza
34

Ad.3)

Ad. 4) Polega na montau paszcza metod rulonow a dna metod arkuszow lub odwrotnie.
(rdo: M. ubiski Konstrukcje metalowe cz.2 - obiekty, Warszawa 1992, wykady dr
in. E. Piciorak)
8. Scharakteryzowa w sposb oglny konstrukcje wie i masztw.
Charakterystyczn cech konstrukcji typu wieowego i masztowego jest bardzo duy
stosunek wysokoci do wymiarw poprzecznych oraz wystpujce w nich stosunkowo mae
siy pionowe.
Z reguy s konstrukcjami przestrzennymi, stanowi konstrukcj kratow
lub walcow powok z blach. Budowle typu wieowego s z reguy wolno stojce natomiast
budowle masztowe utrzymywane s w pionie przez odcigi.
Typy konstrukcji o charakterze wieowym i masztowym:

Wiee (antenowe, kominowe, widokowe, dekoracyjne, wiatrowe, energetyczne)

Maszty (radiowe, telewizyjne, owietleniowe, energetyczne)
35

KONSTRUKCJE WIE
Wiee s to wysokie budowle ktre pod wzgldem statycznym s
wspornikami zamocowanymi sztywno w podstawie. Ich przekrj jest
zmienny dostosowany do wielkoci momentw zginajcych. Ze wzgldu
na rodzaj materiau z jakiego wykonane s wiee wyrnia si: wiee
drewniane, elbetowe, stalowe. Wyrnia si trzy rodzaje trzonw wie
kratowych( w zalenoci od iloci gwnych
elementw nonych):

trzon trjpasowy
trzon czteropasowy
trzon szecioktny lub omioktny
Dla zachowania geometrycznej niezmiennoci przekroju wiey (poza trjktn) stosuje si
przepony poziome (pojedynczy prt, 4 krtsze prty i cig, wiele prtw tworzcych krat
obwodow)
KONSTRUKCJE MASZTW
Maszty s to wysokie budowle, ktre posadowione s przegubowo. W pooeniu pionowym
utrzymuje je system liniowych odcigw. Oglny gabaryt ich przekroju poprzecznego jest w
przyblieniu stay na caej wysokoci.
Wyrnia si trzy rodzaje trzonw masztw :

trzon trjpasowy
trzon czteropasowy
trzon koowy
W konstrukcji masztu wyrni mona elementy
skadowe przedstawione na rysunku obok.
(rdo: M. ubiski Konstrukcje metalowe
cz.2 - obiekty, Warszawa 1992, wykady dr in.
E. Piciorak)

36

(rdo: M. ubiski Konstrukcje metalowe cz.2 - obiekty, Warszawa 1992, wykady dr

in. E. Piciorak)
9. Omwi obcienia przenoszone przez wiee i maszty
A) Obcienia wie
Do obcie pionowych wie zalicza si:
- obcienia powodowane ciarem wasnym konstrukcji, wyposae (drabiny wazowe i
kablowe, anteny nadawcze i odbiorcze, przewody zasilajce anteny, pomosty i galerie,
przewody sieci elektrycznej itp.)
- ciarem oblodzenia
- obcieniem uytkowym pomostw roboczych
Obcienia pionowe ciarem wasnym mog by dokadnie ustalone dopiero po
zaprojektowaniu konstrukcji. Na etapie oblicze wstpnych korzysta si ze wzorw
empirycznych, opartych na materiale statystycznym, zebranym z projektw wie istniejcych

37

obecnie lub dawniej. Najwaniejsze znaczenie ma tu oszacowanie ciaru wasnego trzonu

wiey, gdy ma on warto dominujc nad ciarem elementw wyposaenia.
We wzorach empirycznych redni ciar jednostkowy wiey oszacowuje si na podstawie
wysokoci wiey, rednicy rury (wiee kominowe), obcienia wiatrem bd te rodzaju
zastosowanych profili oraz rodzaju wykratowania.
Oblodzenie konstrukcji powstaje w temperaturze od 0 do -50C i zwykle skada si z
cienkiej warstwy lodu przylegej do elementu konstrukcyjnego oraz warstwy szadzi. Grubo
warstwy oblodzenia nie jest jednakowa wzdu obwodu przekroju elementu konstrukcyjnego
zaley od kierunku dziaajcego wiatru.
Obcienie uytkowe przyjmuje si jako rwnomiernie rozoone na caej
powierzchni pomostu roboczego na poziomie 2 kN/m2 (dla wie widokowych 5kN/m2),
natomiast elementu wykratowania obcia si zwykle w poowie dugoci si skupion 1 kN.

Do obcie poziomych wie zalicza si przede wszystkim obcienie wiatrem, ustalane na

podstawie wzorw obliczeniowych podanych w stosownych normach zalenie od
przeznaczenia wiey. Oglnie rzecz biorc, jego warto obliczeniow okrela si w
zalenoci od: strefy wiatrowej w ktrej znajduje si dana wiea, wspczynnika oporu
aerodynamicznego (na ktry wpyw ma ksztat przekroju poprzecznego wiey i prtw
kratownicy, kierunek dziaania wiatru wzgldem cian kraty, smuko elementw wiey),
wspczynnika wypenienia ciany kraty, wspczynnika dziaania poryww wiatru. Bardzo
istotnym czynnikiem jest tu zaleno kierunku dziaania wiatru oraz ksztatu przekroju
poprzecznego wie. Dla wie cztero- i trjpasowych do oblicze przyjmuje si nastpujce
sytuacje projektowe:

B) Obcienia masztw
Obcienia masztw w porwnaniu z obcieniami wie maj charakter bardziej zoony,
co wynika z innego schematu statycznego (wiea wspornik, maszt obecno odcigw,
pionowy prt wsparty na podporach ciskany i zginany) .
Maszty poddane s nastpujcym typom obcie:

38

Ciary stae wrd nich przede wszystkim ciar jednostkowy trzonu (szacowany na
podstawie wysokoci, strefy obcienia wiatrem, obecnoci spocznikw lub pomostw), w
miejscu mocowania odcigw do trzonu naley przyoy siy rwne ciarowi lin danego
poziomu, take ciar wyposaenia

Nacigi wstpne lin odcigw Musz by odpowiednio dobrane przez projektanta. Podczas
poryww wiatru odcigi napite zbyt sabo wpada mog w drgania maej czstotliwoci, co
moe wprawi w drgania cay maszt. Z kolei odcigi napite zbyt mocno przy nieduych
prdkociach wiatru mog ulega drganiom wysokiej czstotliwoci, co wywouje pkanie
zmczeniowe.

Dziaanie wiatru przyjmowane jako obcienie zmienne dugotrwae, ustalane na

podstawie normy wiatrowej. W przypadku podpr czteroodcigowych uwzgldnia si 2
kierunki obliczeniowe dziaania wiatru, dla trj odcigowych 3.

Ponadto przy projektowaniu masztw uwzgldni trzeba obcienia wywoane oblodzeniem,

zmianami temperatury, pkniciem izolatora oraz zerwaniem odcigu czy obcieniem
uytkowym pomostw.
(rdo: K. Rykaluk Konstrukcje stalowe kominy, wiee, maszty, Wrocaw 2005,
wykady dr in. E. Piciorak)
10. Omwi systemy konstrukcyjne wysokich budynkw stalowych.
Wedug aktualnych warunkw technicznych jakim powinny odpowiada budynki, do
budynkw wysokich zalicza si obiekty o wysokoci 25-55m nad poziomem terenu lub
obiekty mieszkalne majce od 9 do 18 kondygnacji.
Do gwnych ukadw konstrukcyjnych budynkw wysokich zaliczamy:
UKADY RAMOWE SAMOSTATECZNE
Szkielet budynku skada si z ram paskich poprzecznych jedno lub wielo przsowych.

39

S to ramy przechyowe (o wzach przesuwnych) , ich przesunicia poziome s due, ramy

rozmieszczone s w kadym rzdzie supw lub rzadziej. Sztywno pozostaych czci
szkieletu zapewniaj stropy stanowice poziome tarcze lub stenia kratowe. Ramy mog
mie wszystkie wzy sztywne lub cz przegubowych. Najwiksz sztywno ma rama o
wszystkich wzach sztywnych, lecz wystpuj wtedy w wzach najwiksze momenty
zginajce co powoduje trudnoci projektowe wzw i wpywa niekorzystnie na przekrj
rygli. W supach skrajnych wystpuj due momenty zginajce przekazywane z rygli
dlatego rozwizanie to jest mao efektywne. Wzy ram projektowane jako spawane lub
doczoowe na ruby. S efektywne do 10 kondygnacji

Zalet swoboda ksztatowania wntrza, szybki monta.

Wady due przekroje supw duy koszt i pracochonno

UKADY PRZEGUBOWE Z TNIKAMI

PIONOWYMI
Szkielet skada si z belek i podcigw
stropowych poczonych quasi-przegubowo ze
supami. Sztywno budynku zapewniaj tarcze
stropw i tniki pionowe (przenosz obc.
poziome) takie jak kratownice , ciany ogniowe i
trzony(rys2-8). Supy szkieletu (przenosz obc.
pionowe) s najczciej stalowe a belki i podcigi
zespolone stalowo-betonowe. Tniki pionowe
umieszcza si w miejscach na stae zwizanych z
funkcj budynku (ciany klatek schodowych, ciany
poarowe) co maksymalnie 25 metrw. Dla obiektw
do 10 kondygnacji stosuje si skartowania w 1 paszczynie (najczciej typu X lub K),
powyej w 2 paszczyznach na jednym lub kilku poziomach(rys2-11). Stosuje si take
tniki w postaci cian i trzonw takie jak ciany ogniowe czy obudowy klatek schodowych,
wykonane najczciej z betonu lub elbetu. Dziki takiemu rozwizaniu moemy wyrni
rne konstrukcje zamocowania stropw:

40

UKADY RAMOWE Z TNIKAMI PIONOWYMI

Tniki wprowadza si w celu ograniczenia poziomych przemieszcze ram, wystpuj w
postaci wspornikw kratowych
utwierdzonych w fundamentach , cianach
lub trzonach. Wspdziaaj z ram
przenoszeniu obcie poziomych.
Wikszo si poziomych w czci grnej
przejmuje rama, a w dolnej tnik(rys).
Stosowane s w budynkach o 20-30
kondygnacjach. Wystpuj stalowe supy,
rygle s zespolone stalowo-betonowe.

UKADY POWOKOWE

41

Ukady stosowane w budynkach o rzucie

zwartym (kwadrat lub koo) Sztywnym
elementem jest konstrukcja cian
zewntrznych zoona z gsto rozmieszonych
supw (co 1-1,5m) i wysokich rygli (1,31,7m), tak e przypomina powlok z
regularnie rozmieszczonymi otworami.
Konstrukcja cian zewntrznych usztywniona
poprzecznie po przez przepony stropw jest
bardzo sztywn belk skrzynkow
utwierdzon jako wspornik w fundamencie. Powoka przejmuje wszystkie siy poziome i
cz si pionowych
Mona zwikszy sztywno stosujc skratowanie (rys2-21 b) dziki czemu zwiksza si
rozstaw supw, skratowanie przejmuje oprcz obcie poziomych , obcienia pionowe.
Konstrukcja zoona z krzyujcych si supw poczonych ryglami (rys2-21 c) skutecznie
usztywnia budynek jednak jest mao efektywna w przenoszeniu obcie pionowych.
(rdo: W.Kucharczuk Stalowe hale i budynki wielokondygnacyjne, Czstochowa 2004,
M. ubiski Konstrukcje metalowe cz.2 - obiekty, Warszawa 1992)

42

III. DREWNIANE I MUROWE KONSTRUKCJE BUDOWLANE

1.Podstawowe wady budowy drewna i ich wpyw na wytrzymao.
Do zasadniczych wad drewna i konstrukcji z niego wytwarzanych zalicza si:
1. Niejednorodno drewna:
a) cykliczna spowodowana jest ona wystpowaniem tzw. Drewna wczesnego(wiosennego)
i drewna pnego(letniego), ktre narastaj w rolinie w rnych czciach okresu
wegetacyjnego. Wystpowanie rni we waciwociach fizycznych spowodowany jest
rn funkcj poszczeglnych rodzajw drewna.
Drewno wiosenne jest mikkie i ma stosunkowo ma wytrzymao, peni rol gwnie
przewodzc. Drewno dojrzae jak i drewno letnie peni funkcje wzmacniajc, i to ono ma
gwny wpyw na wytrzymao konstrukcji drewnianych.
Due zrnicowanie parametrw wytrzymaociowych wystpuje u dbw, jesionw, wizw.
Z kolei u brzozy, olchy czy osiki rnice w midzy oboma rodzajami drewna s niewielkie,
niejednorodno w tych gatunkach ma mniejszy wpyw na wytrzymao.
b) struktury - wynikajca z charakteru wzrostu drzewa. Obecno gazi powoduje
wystpowanie skw w pniu drzewa. W okolicach skw w elementach drewnianych
wystpuj lokalne miejsca osabienia wytrzymaoci.
2. Anizotropowo drewna z uwagi na anizotropow budow drewna, charakterystyki
sprysto - wytrzymaociowe okrela si oddzielnie dla kierunku wzdu wkien i
prostopadle (ukonie) do wkien. Parametry takie jak wartoci charakterystyczne
wytrzymaoci na rozciganie i ciskanie podane s w tabeli dla klas drewna oddzielnie dla
kierunku prostopadego i rwnolegego do kierunku wkien. Przy czym warto
wytrzymaoci na rozciganie w poprzek wkien w skrajnych przypadkach moe wynosi
jedynie 3% wytrzymaoci na rozciganie wzdu wkien.
3. Drewno ze wzgldu na charakter budowy i role poszczeglnych tkanek podczas ycia
drzewa, silnie podciga wod i atwo wilgotnieje. Wpyw zawilgocenia na parametry
wytrzymaociowe w tym materiale obrazuje poniszy schemat

43

.
4. atwopalno oznacza to, e drewno wykazuje skonno do atwego zapalenia si. I
podtrzymuje ogie (szczeglnie to dobrze wysuszone, ktrego uywamy do konstrukcji.
Drewno w wysokiej temperaturze wydziela gazy, ktre w temp. 250 st. C ulgaj zaponowi
od pomienia, temperatur samozaponu dla drewna przyjmuje si w zalenoci od gatunku od
300 470 st.C. T niepodan cech drewna moemy skutecznie ograniczy stosujc rodki
ogniochronne:
a) wydzielajce w wysokiej temperaturze gaz niepalny ograniczajcy dopyw tlenu do
konstrukcji (siarczan, wglan, fosforan amonu kwany wglan sodu i potasu)
b) stapiajce si, pczniejce, tworzce szczeln warstw nieprzepuszczajc tlenu oraz
stanowice termoizolacje (chlorek cynku, fosforan sodu, szko wodne)
5. Drewno jest materiaem pochodzenia organicznego przez co naraone jest na niszczce
dziaanie rnych grup mikroorganizmw, czynniki niszczce drewno owady, grzyby, plenie.
Znaczn cz wad drewna mona wyeliminowa w konstrukcji dziki starannemu doborowi
materiau, waciwemu rozwizaniu konstrukcji i pocze, dbaoci o dobr jako
wykonawstwa budowlanego, stosowaniu odpowiednich rodkw ochrony drewna, starannej
konserwacji, oraz prawidowym warunkom uytkowania.

2. Wpyw wilgotnoci, czasu trwania obcienia i temperatury na wytrzymao drewna.

Wytrzymao i odksztacalno drewna zale od jego wilgotnoci. Zwikszanie wilgotnoci
powoduje zmniejszenie wytrzymaoci na ciskanie i zginanie, przy jednoczesnej zmianie
wartoci moduu sprystoci. Zaleno tak moemy zaobserwowa od wilgotnoci od 0%
do punktu nasycenia wkien, natomiast zmiany wilgotnoci powyej punktu nasycenia nie
maj ju wpywu na parametry wytrzymaociowe. Co wicej czste zmiany zawilgocenia
powoduj rozwj grzybw i pleni, ktre odywiajc si struktur drewna powoduj stay
nieodwracalny spadek wytrzymaoci na ciskanie, rozciganie, czy zginanie.
Czas trwania obcienia ma istotny wpyw na warto wytrzymaoci obliczeniowej drewna.
Wynika to z wytrzymaoci drewna na zmczenie, jest ona odpornoci drewna na dziaanie
zmiennych dugotrwaych obcie, po ktrych drewno ulega zniszczeniu pod dziaaniem si
44

znacznie mniejszych ni przy jednorazowym obcieniu.

Oba te zjawiska czyli wpyw wilgoci i czas trwania obcienia uwzgldnione s w normie
k
PN-EN 1995-1-1 pod postaci wspczynnika modyfikujcego mod , przez ktry mnoymy
warto charakterystyczn wytrzymaoci. Warto wspczynnika

k mod

jest najnisza dla

obcie staych i wynosi dla drewna litego 0,5 w warunkach gdy wilgotno wzgldna
materiau utrzymuje si powyej kilku dni w roku, dla porwnania dla pyt pilniowych
wspczynnik ten w tych samych warunkach wynosi, a 0,2. Natomiast najwysze wartoci
wspczynnika uzyskujemy dla obcie chwilowych i w niektrych przypadkach wynosi on
1,1 np. dla drewna litego o wilgotnoci rzdu 20% przez kilka dni w roku lub mniejszej.
Dziaanie podwyszonych temperatur powoduje zmniejszanie cech wytrzymaociowych i
moduu sprystoci podunej drewna, wynika to ze zjawiska rozkadu chemicelulozy, ktra
jest jednym ze skadnikw tkanki drewna, rozkada si ona zupenie w temperaturze 150-200
C. Lecz redukcja wytrzymaoci drewna nastpuje ju w temperaturach nieznacznie
wikszych od 65C. Spadek wytrzymaoci na zginanie moe wynosi, a 60% dla
temperatury 230 C w stosunku do wartoci uzyskanej w temperaturze pokojowej(wyniki
bada dla drewna wierkowego). Wysokie temperatury wystpujce w procesie poaru
powoduj sukcesywne niszczenie struktury materiau prowadzce do dekohezji (zniszczenie?)
drewna.

3. Zasady ustalania wytrzymaoci obliczeniowych drewna w konstrukcjach

drewnianych.
W stanach granicznych nonoci naley sprawdzi warunki normowe uwzgldniajc siy
wewntrzne o wartociach obliczeniowych oraz wartoci obliczeniowe cech
Xd
wytrzymaociowych drewna. Warto obliczeniow
odpowiedniej wasnoci
wytrzymaociowej materiau okrela si wg wzoru
X d =k mod

Xk
m

gdzie:
Xk

warto charakterystyczna wasnoci wytrzymaociowej,

czciowy wspczynnik bezpieczestwa waciwoci materiau,

45

Tablica. Czciowe wspczynniki bezpieczestwa waciwoci wybranych materiaw

m
w stanach granicznych nonoci. 2.3PN-EN-1995-1-1:2004
Materia

Wspczynnik
Ym
1,30

Kombinacje podstawowe
drewno
drewno lite
klejone warstwowo

1,25

sklejka, pyty OSB, fornir klejony warstwowo

1,20

pyty wirowe

1,30

pyty pilniowe

1,30

zcza

1,30

pytki kolczaste

1,25

Kombinacje wyjtkowe

1,00

k mod

wspczynnik modyfikujcy wytrzymao z uwagi na czas trwania obcienia i

wilgotno, zaleny od klasy uytkowania konstrukcji i od klasy trwania obcienia.

Klasy trwania obcienia okrelone s wraz z przykadami odnoszcymi si do kadej klasy.
Tabela Klasy uytkowania konstrukcji.
Klasa

Warunki wilgotnociowe

Przecitna wilgotno
drewna iglastego

odpowiadajce temperaturze 20C i wilgotnoci wzgldnej powietrza

przekraczajcej 65%, tylko przez kilka tygodni w roku

< 12%
.

odpowiadajce temperaturze 20C i wilgotnoci wzgldnej powietrza

przekraczajcej 85%, tylko przez kilka tygodni w roku

< 20%

odpowiadajce warunkom powodujcym wilgotno drewna wysz ni

przypadki wyjtkowe
w klasie uytkowania 2

T ab e l a Klasy trwania obcienia. 2 . 1 i 2 . 2 P N - E N - 1 9 9 5 - 1 - 1 : 2 0 0 4

Rzd wielkoci
skumulowanego trwania
Klasa trwania obcienia
Przykady obcienia
obcienia
charakterystycznego
Stale
wicej ni 10 lat
ciar wasny
Dugotrwae
6miesicy 10 lat
obcienie magazynu
redniotrwae
1 tydzie 6 miesicy
obcienie uytkowe, nieg
Krtkotrwae
mniej ni jeden tydzie
nieg i wiatr
Chwilowe
na skutek awarii, wiatr
46

Jeeli kombinacja obcie zawiera oddziaywania nalece do rnych klas obcienia,

k
warto wspczynnika mod naley przyj jak dla obcienia o najkrtszym czasie
trwania, np. w kombinacji obcienia staego i zmiennego krtkotrwaego przyjmuje si
k mod
jak dla krtkotrwaego.
W przypadku pocze elementw wykonanych z materiaw o rnym wpywie czasu na ich
waciwoci, nono obliczeniow naley okreli, stosujc wspczynnik modyfikujcy
k mod
wyznaczony ze wzoru:
k mod = k mod , 1 k mod , 2
gdzie:
k mod ,1 k mod ,2

wspczynniki modyfikujce dla obu elementw.

Tabela Wspczynniki

k mod

dla drewna litego, klejonego warstwowo i sklejki.3.1 PN-

EN-1995-1-1:2004
Klasa trwania
obcienia

Klasa uytkowania
1

Stae

0,60

0,60

0,50

Dugotrwae

0,70

0,70

0,55

redniotrwae

0,80

0,80

0,65

Krtkotrwae

0,90

0,90

0,70

Chwilowe

1,10

1,10

0,90

4. Tradycyjne wiby dachowe stosowane w budownictwie.

Wizar drewniany - w budownictwie tradycyjnym jest to para krokwi opartych na belce
stropowej lub cianie zewntrznej budynku za porednictwem muraty. W zalenoci od
rozpitoci podpr i zastosowanego rozwizania wizar wzmacnia si dodatkowo
drewnianymi belkami. Najczciej stosowane rozwizania wizarw ciesielskich:
Wizar krokwiowy - najprostszy wizar o rozpitoci do 6,0 m. Skada si z dwch krokwi
47

opartych na belce wizarowej ( jak na rys.) lub cianach budynku (na muratach lub belkach
oczepowych). Krokwie przenosz siy (naprenia) ciskajce i zginajce.

Elementy wizara:
1.

belka wizarowa (w niektrych konstrukcjach belka stropowa)

2.

krokiew
Wizar jtkowy - wizar drewniany o rozpitociach do 9,0 m. Skada si z krokwi, ktre
przenosz naprenia zginajce i ciskajce oraz poziomej poprzeczki - jtki, ktra przenosi
naprenia ciskajce. Moe by oparty na belkach wizarowych (jak na rys.) lub cianie za
porednictwem muraty lub belki oczepowej.

Elementy wizara jtkowego:

1. belka wizarowa (w niektrych konstrukcjach belka stropowa),
2- krokiew,
3- jtka.

Szczeg poczenia jtki (3) z krokwi (2) - pokazano jak w rozwizaniu tradycyjnym - na
jaskczy ogon
48

Wizar patwiowo-kleszczowy - najczciej spotykane wizary, stosowane przy wikszych

rozpitociach; w zalenoci od rozstawu podpr stosuje si konstrukcje jedno-, dwu- i trj- i
wicej stolcowe. Na zaczonym szkicu pokazano wizar dwustolcowy. Rozstaw podpr dla
rozwiza jednostolcowych - do 8,0 m; dwustolcowych - 9,0 - 10,0 m; trjstolcowych - do
16,0 m.

Elementy wizara:
1. belka wizarowa (w niektrych konstrukcjach belka stropowa)
2. krokiew
3. kleszcze
4. miecze
5. supek (stolec)
6. patew porednia
7. ruba stajca
Krokwie przenosz obcienia z pokrycia dachowego; patwie - to elementy poziome uoone
wzdu wiby dachowej; su jako podpory dla krokwi. Miecze usztywniaj wib w
kierunku podunym i jednoczenie zmniejszaj rozpito patwi. Supki (stolce) przekazuj
obcienia z patwi porednich bezporednio na strop poddasza. Kleszcze stanowi element
usztywniajcy wib w kierunku poprzecznym. Supy wraz z patwiami i mieczami stanowi
ukad zwany ramami stolcowymi.
Szczeg poczenia wza: krokiew, patew, supek, miecze i kleszcze, w rozwizaniu
tradycyjnym zazwyczaj stosuje si zcza: oparcie krokwi na patwi - na wrb; poczenie z
kleszczami - na jaskczy ogon; oparcie patwi na supku - na czop i gniazdo; kleszcze
obejmuj supek opierajc si na wrbach; poczenie mieczy z supkiem i patwi - na czop i
gniazdo. Cay wze usztywniony rub stajc.

49

Wizar wieszarowy to szczeglny rodzaj konstrukcji, przydatny gwnie wtedy, gdy

odlegoci pomidzy cianami nonymi s bardzo due (ok. 10 m), gdy np. wszystkie
obcienia musz by przekazane na ciany zewntrzne (brak wewntrznych cian
nonych).Krokwie przekazuj obcienia np. na patwie, a te za na wieszaki zamiast na
supy. Wiby o konstrukcji wycznie wieszarowej nie s popularne i rzadko spotyka si je o
rozpitoci do 8 m, przy wikszych rozpitociach konieczne jest ze wzgldw statycznych
zastosowanie dodatkowych krzyulcw i wikszej liczby wieszakw, co pozwala na
zwikszenie rozpitoci do 12 m. Najwikszy dach wieszarowy znajduje si w Moskwie i
uzyskano rozpito, a 45 m. Jednak wieszaki bywaj wykorzystywane w zastpstwie
supw, w wibach o rnej konstrukcji.

Elementy wizara:
1.

cig

2.

zastrza

3.

wieszak

4.

patew kalenicowa

5.

patew stropowa

6.

krokiew

7.

miecz
5. Rodzaje cznikw stosowanych w konstrukcjach drewnianych.
rodki zczeniowe stosowane w konstrukcjach drewnianych nazywa si cznikami,
mog nimi by:
1. czniki punktowe typu sworzniowego. Pracuj w zasadzie na zginanie i cinanie,
przeciwdziaajc przemieszczaniu si wzgldem siebie czonych elementw. Na powierzchni
przylegania cznika punktowego do drewna powstaj naprenia na docisk, ktre stanowi
czsto podstaw wymiarowania cznikw. Ze wzgldu na ilo paszczyzn poczenia
przecinajcych cznik wyrnia si zcza jedno-, dwu- i trzycite.
a) gwodzie stalowe, o przekroju okrgym, kwadratowym, rzadziej trjktnym. Zaleca si
50

stosowanie gwodzi o rednicy d=1/6 1/11 gruboci najcieszego z czonych

elementw. Gwodzie wbija si w ukadzie prostoktnym lub przestawionym.
b) ruby i sworznie, nale do grupy cznikw wymagajcych wykonania otworw pod
czniki. Zaleca si dobr wierta o rednicy 0,97 d (gdzie d to rednica trzpienia
cznika). Rozmieszcza si je w ukadzie prostoktnym lub przestawionym zgodnie z
zachowaniem minimalnych odlegoci. Do wykonania zczy zaleca si uycie rb i sworzni
o rednicy powyej 10mm. W obliczeniach zczy naley uwzgldni osabienie przekroju
przez zcza.
c) wkrty, o rednicy 4mm i wikszej, stosuje si je gwnie do jednocitych zczy
elementw drewnianych z cieszymi nakadkami z drewna, blach stalowych pyt
drewnopochodnych, czy gipsowych. Wkrty wprowadza si w wczeniej nawiercone otwory
o rednicy mniejszej o 2mm od rednicy wkrta. W obliczeniach zczy naley uwzgldni
osabienie przekroju przez zcza.
d) zszywki metalowe to stosunkowo nowy rodzaj poczenia, wytwarza si je z drutu
wygitego na ksztat litery U. Zcza na zszywki wykonuje si za pomoc specjalnych
pistoletw pneumatycznych dostosowanych do danego typu zszywek. Zcze to wykorzystuje
si czsto do czenia elementw pytowych z elementami konstrukcji nonej. Lub do
podwieszania izolacji przeciwwodnej lub paroizolacji do konstrukcji.
2. Nowoczesne czniki mechaniczne konstrukcji drewnianych to przede wszystkim wkadki
metalowe wpuszczane i wciskane:
a) piercienie zbate typu Geka, Aligator, Bulldog, czy polskie piercienie zbate jedno- i
dwustronne typu Bistyp s wciskane w czone elementy drewniane najczciej za pomoc
pras hydraulicznych. czone elementy dodatkowo skrca si przez o cznika, aby zapobiec
rozlunieniu. Nono i rozmieszczenie, oraz modu podatnoci piercieni naley przyjmowa
wedle zalece producenta danego typu poczenia.
b) pytki kolczaste lub gwodziowe jedno i dwustronne, stosowane s gwnie w
przemysowej produkcji kratowych dwigarw drewnianych, a take w wzach ciennych
szkieletowych konstrukcji drewnianych. Dziaaj podobnie jak piercienie zbate.
Projektowanie jw. zgodnie z zaleceniami z normy PN-EN 1995-1-1 oraz zaleceniami
producenta danego systemu. Jednostronne np. Gang-Nail, a dwustronne np. Menig.
c) inne
3. czniki nakadkowe i siodowe. Poczenia tego typu cechyj si podatnoci i pozwalaj
na wystpienie nieznacznych przesuni wzgldem siebie, co moe by przyczyn powstania,
zwikszonych odksztace konstrukcji. Poczenia ciesielskie nale do najstarszych
sposobw zespolenia kostrukcji. Mimo stosunkowow niewielkiej nonoci i duej
pracochonnoci wykonania, s czsto stosowane do dzi. W ich obrbie mona wyrni
takie rodzaje pocze jak:
a) na czopy i gniazda, wymagaj dokadnej obrbki ciesielskiej, stosowane do czenia:
supw z podwalin, supw z belkami (ryglami, oczepami), bd zastrzaw z podwalin.
b) poczenia na nakadki proste, ukone, specjalne mog by stosowane jako styki belek na
ich dugoci, lub mog dotyczy poczenia belek w jednej paszczynie, lecz pod ktem.
Poczenia tego typu mog by dodatkowo wzmocnione za pomoc sworzni, rub, klamer
51

ciesielskich.
c) poczenia na klamry ciesielskie stosuje si jeszcze w tymczasowych konstrukcjach
drewnianych, np. rusztowaniach, podporach, rozparciach wykopw. Klamry wykonuje si z
prtw stalowych o rednicy d=12 18 mm i dugoci l=200 500 mm
d) poczenia na wrby, prostsze do wykonania ni poczenia na czopy i gniazda. Cechuj
si wiksz nonoci, wykonywane przy elementach czonych pod ktem (zastrzay)
rzadziej prostym. Wyrniamy wrby czoowe i policzkowe, jednak te drugie wymagaj
sporej liczby cznikw, czsto wspomaganych nakadkami. Przy czym czoowe te mona
wzmocni za pomoc dodatkowych cznikw. Oblicza si je na docisk i cinanie.
4. Zcza z profilowanymi elementami stalowymi. Zastosowanie gotowych elementw
konstrukcyjnych, a zwaszcza z drewna klejonego LVL wymagao stworzenia prostych i
szybkich cznikw do konstrukcji drewnianych. Do takich pocze zaliczamy zcza typu
nakadkowego i siodowego, w ktrych stosuje si rozmaite elementy gite, toczone, rzadziej
spawane z cienkich blach, przytwierdzane do powierzchni elementu konstrukcyjnego za
pomoc gwodzi, wkrtw, czy rub. W zczach tych stosuje si gwodzie spiralne lub
kotwice, o duej nonoci na wyciganie. Zcza metalowe nie wymagaj przygotowania
przed montaem (ukosowania, wci, gniazd). Zcza nakadkowe stosuje si gwnie w
wzach podporowych belek, rygli, krokwi dachowych, elementw szkieletowych
konstrukcji, a take w przegubach kalenicowych ram, ukw trjprzegubowych i innych.
5. Zcza klejone, zazwyczaj nie wystpuj bez wykonania zaci ciesielskich np. czop i
gniazdo, lub wrb. Su jako wzmocnienie wyej wymienionych pocze, podobnie jak
wykonuje si to za pomoc gwodzi, rub, czy wkrtw.
6. Czynniki wpywajce na parametry wytrzymaociowe muru.
Waciwoci wytrzymaociowe murw zale zarwno od waciwoci elementw
murowych, jak i zaprawy.
Podstawowymi parametrami wytrzymaociowymi charakteryzujcymi mur s:

Wytrzymao na ciskanie: zaley ona od wytrzymaoci na ciskanie elementu murowego

oraz wytrzymaoci redniej zaprawy na ciskanie. Wyznaczajc wytrzymao
charakterystyczn muru na ciskanie mona w sposb uproszczony korzysta z tabel
zawartych w normie PN-EN1996-3.
Czynniki wpywajce na wytrzymao muru na ciskanie :

Wytrzymao elementw murowych

Wytrzymao zaprawy
Grubo spoin ( w przypadku murw na cienkie spoiny 0,5-3,0 mm, zarysowanie
spowodowane dziaaniem siy pionowej jest czsto jednoznaczne z wyczerpaniem nonoci
muru)

52

 Nasikliwo elementw murowych im wysza warto parametru nasikliwoci elementu

murowego, tym mniejsza jego wytrzymao na ciskanie
Przy murowaniu cian wykorzystuje si elementy o rnym parametrze nasikliwoci.
Stosuje si:

elementy o nasikliwoci do 6% w konstrukcjach naraonych na silne

zawilgocenie, lub silne dziaanie zwizkw chemicznych i biologicznych
elementy o nasikliwoci do 12 (16)% w nieotynkowanych murach
licowych
elementy o nasikliwoci do 24 (28)% w otynkowanych lub osonitych
izolacj ciepln murach
elementy o nasikliwoci powyej 24 (28)% w konstrukcjach
bezporednio naraonych na silne zawilgocenie.

Absorpcja wody w wyniku podcigania kapilarnego mur ulega zawilgoceniu, co prowadzi

do powstawania spka, wypukiwania i rozsadzania zapraw
Grubo muru

53

Czas

Wykonawstwo
Wytrzymao na cinanie - oprcz si cinajcych w konstrukcjach murowych, zawsze
pojawiaj si siy ciskajc, zwizane choby z ciarem wasnym ciany. W zalenoci od
kierunku dziaania siy cinajcej w stosunku do spoin wspornych wyrnia si wytrzymao
muru na cinanie:

Najczciej spotykane jest cianie w kierunku rwnolegym do spoin wspornych. Jest ono
efektem:
Oddziaywania wiatru na ciany usztywniajce
Oddziaywa termicznych
cinanie w kierunku prostopadym powstaje na wskutek:
Nierwnomiernego osiadania.

Wytrzymao na rozciganie przy zginaniu ( okrelana dla cian obcionych jedynie

oddziaywaniem wiatru)

54

7. Rodzaje cian murowanych. Podzia ze wzgldu na funkcj i rozwizania

konstrukcyjne.
ciany w budynkach stanowi przegrody zewntrzne chronice wntrze budynku od
wpyww atmosferycznych lub przegrody wewntrzne, oddzielajce od siebie mieszkania lub
pomieszczenia. W zalenoci od charakteru pracy i przeznaczenia ciany dzieli si na:

konstrukcyjne ciany none, przenosz obcienia od ciaru wasnego oraz obcienia

dodatkowe przekazywane ze stropw, dachu, balkonw, schodw, a take od parcia gruntu,
itp.Z uwagi na sposb obcienia ciany konstrukcyjne dzieli si na ciany obcione gwnie
pionowo i obcione gwnie poziomo. cian usztywniajc nazywa si cian przenoszc
siy poziome dziaajce w jej paszczynie, a take cian usytuowan prostopadle do ciany
usztywnionej i stanowicej jej podpor przy przejmowaniu obcie poziomych.
niekonstrukcyjne nie przenosz dodatkowych obcie prcz ciaru wasnego. Zalicza si
do nich ciany dziaowe i osonowe. W przypadku remontu, modernizacji mona je bez
przeszkd usun bez ingerencji w nono caej konstrukcji.
ciany dziaowe s przegrodami wewntrznymi, dzielcymi pomieszczenia budynku.
Przenosz obcienia jedynie od ciaru wasnego.
ciany osonowe stanowi wypenienie zewntrzne konstrukcji nonej budynku. Przenosz
obcienia od ciaru wasnego oraz wiatru w obrbie jednego pola wypenienia konstrukcji,
np. pomidzy supami i poziomymi ryglami konstrukcji szkieletowej budynku.

Podzia cian ze wzgldu na rozwizania konstrukcyjne:

ciany jednowarstwowe (pojedyncze) to konstrukcje jednomateriaowe, pene, tj. bez

wewntrznych szczelin, pustek. Mog by otynkowane lub nie, licowe. W przekroju ciany
wyrnia si tylko jedn warstw wykonan z jednego typu elementw murowych.
ciany warstwowe zbudowane s z kilku warstw pionowych. Warstwy mog by
konstrukcyjne, tj. wykonane z elementw murowych, lub niekonstrukcyjne, np. okadzina
powierzchniowa, izolacja cieplna, szczelina powietrzna. W przekroju poprzecznym
wyrniamy kilka warstw. Pod wzgldem konstrukcyjnym ciany wielowarstwowe dzieli si
na: oblicowane, szczelinowe, dwuwarstwowe, szczeliny z przewizaniem ceglanym, z
okadzin
elewacyjn,
z
domurowan
licwk.

a) ciany oblicowane wykonane z kilku rodzajw elementw murowych tworzcych warstwy

rnomateriaowe, nie wyst. wewntrzne szczeliny. Poszczeglne warstwy s ze sob
przewizane w sposb zapewniajcy pen wspprac przy przejmowaniu obcie
pionowych i poziomych, co oznacza, e warstwy te tworz jednolit konstrukcj non muru.
b) ciany szczelinowe skadaj si z dwch warstw murowanych poczonych kotwiami.

55

Pomidzy nimi znajduje si szczelina szer. 50-150mm, z reguy wypeniona materiaem

izolacyjnym. Obie warstwy wsppracuj przy przenoszeniu obcie poziomych. Obc.
Pionowe jest przenoszone tylko przez warstw murow bezporednio obcion stropami.
ciany szczelinowe s stosowane jako: zewntrzne ciany none i samonone w budynkach
murowanych, zewn. ciany wypeniajce w budynkach o konstrukcji szkieletowej elbetowej
lub stalowej, wewntrzne (midzymieszkaniowe) ciany none i samonone. ciany
szczelinowe posadawia si na penej cianie piwnic lub na wspornikach stalowych.
ciany ze szczelin wentylowan -szczelina moe by pusta lub czciowo wypeniona
materiaem termoizolacyjnym, z pozostawieniem pustki powietrznej wentylowanej midzy
izolacj a warstw osonow. Ukad warstw w oglnym przypadku: warstwa wewn. nona,
materia termoizolacyjny, pustka powietrzna wentylowana gruboci >25mm, warstwa
zewntrzna osonowa. Jako otwory odpowietrzajce i odwadniajce stosuje si puste spoiny
poprzeczne co 1-4 cegie lub specjalne ksztatki z moliwoci regulacji dopywu powietrza.
ciana ze szczelin niewentylowan ukad warstw: warstwa wewn. nona, materia
termoizolacyjny, warstwa zewn, osonowa. Mog wystpowa pustki powietrzne
niewentylowane o gruboci <25mm. Na dole warstwy zewntrznej pozostawia si pust
spoin powietrzn w celu jej odwodnienia.
c) ciany dwuwarstwowe skadaj si z dwch warstw murowych poczonych metalowymi
kotwiami. Midzy warstwami nie pozostawia si szczeliny. Obcienie pionowe przenosi
warstwa wewntrzna (konstrukcyjna) obciona bezporednio stropami. Warstwa zewn. Ma
za zadanie chroni przegrod przed czynnikami atmosferycznymi. Obie warstwy jednak
wsppracuj prze przenoszeniu obcie i odksztace poziomych.
d) ciany szczelinowe z przewizaniem ceglanym skadaj si z dwch warstw murowych
poczonych sztywnymi przewizkami murowymi. Midzy obiema warstwami murowymi
znajduje si szczelina szer. 50-700mm. Sztywne przewizki zapewniaj pen lub czciow
wspprac obu warstw murowych przy przenoszeniu obcie pionowych i poziomych.
e) ciany z okadzin elewacyjn ciany z przytwierdzon do murowej warstwy
konstrukcyjnej zewn. Okadzin elewacyjn (powierzchniow). Sposb mocowania okadziny
sprawia, e obie warstwy nie tworz jednolitej konstrukcji. Wszystkie obcienia s
przenoszone przez warstw konstrukcyjn. Okadzina chroni przed dziaaniem czynnikw
zewntrznych.

56

8. Nono muru obcionego gwnie pionowo.

ciany obcione pionowo, to konstrukcje (slupy, filarki midzyokienne, ciany
none), w ktrych o zniszczeniu decyduje wytrzymao muru na ciskanie oraz tzw. efekty
drugiego rzdu zwizane ze wzrostem mimorodu na skutek wygicia ciany z paszczyzny.

Mur obciony pionowo, to konstrukcja obciona:

Ciarem wasnym
Obcieniem pionowym od stropw ( w tym rwnie od dachw, schodw, balkonw) i cian
opartych na rozpatrywanej cianie, od si poziomych dziaajcych w paszczynie ciany, a
take siy wewntrzne, wynike z poczenia ciany rozpatrywanej ze cianami przylegymi,
jeeli ich odksztacenie pionowe jest znaczco rne od odksztacenia ciany rozpatrywanej.
Obcieniem poziomym oddziaujcym bezporednio na cian, prostopadle do jej
paszczyzny.
Obcienie od ciaru cian wyszych:

57

Norma PN-EN 1996 przyjmuje, e obcienie od ciaru wasnego cian

wyszych kondygnacji N1,Ed przekazywane s na obliczan cian w
postaci siy skupionej na mimorodzie niezamierzonym einit.
einit=hef/450
h wysoko ciany w wietle
Wielko mimorodu, na ktrym dziaa obcienie pionowe, uzaleniona
jest od:

Warunkw przekazywania na cian obcienia od stropw i obcie z

grnych kondygnacji
Wielkoci obcienie poziomego oddziaujcego bezporednio na cian
Niedokadnoci wykonania rzeczywistej konstrukcji w porwnaniu do zaoonego modelu
Reakcja ze stropu:
Reakcja ze stropu Nsl,d przyoona jest zawsze w pewnej
odlegoci od nominalnej osi ciany na mimorodzie esl

Obcienie wiatrem i gruntem:

Obcienie poziome wywoane parciem i ssaniem wiatru
przyjmuje si, jako rwnomiernie rozoone, za parciem
gruntu, przyjmuje si jako zmienne po wysokoci ciany.

Modele obliczeniowe:
ciany murowane obcione gwnie pionowo, poprzez nasycenie otworami okiennymi i
drzwiowymi, stanowi smuke elementy ciskane mimorodowo, podparte w poziomie
stropw poszczeglnych kondygnacji.
58

Pod dziaaniem mimorodowego obcienia pionowego oraz obcienia poziomego, ciana

ulega ugiciu, co powoduje wzrost mimorodu pocztkowego, zalenego od: smukoci
ciany, moliwoci obrotu przekrojw ciany pod i nad stropem.
Moliwo obrotu, czyli wsppraca ciany ze stropem wpywa na sposb ugicia ciany, a
co za tym idzie na dobr waciwego modelu obliczeniowego.
Modele obliczeniowe wg EC-6:

obliczenia
murw
ciskanych

metoda
dokadna

podstawowa
metoda
ramowa

metoda
przegubowa

metoda
uproszczona 1

metoda
uproszczona 2

Model przegubowy:
W
przypadku
maych
napre
ciskajcych wyst. w miejscu poczenia
ciany i stropu ( budynki o maej liczbie
kondygnacji i grne kondygnacje
obiektw
wielokondygnacyjnych),
poczenie ma charakter przegubowy, a
modelem obliczeniowym jest prt
podparty przegubowo. O nonoci ciany
decyduje jej wytenie w poowie jej
wysokoci.
Model ramowy:
Przy duych wartociach napre
ciskajcych
(dolne
kondygnacje
budynkw wielokondygnacyjnych) mona
przyj, e poczenie stropu ze cian ma
charakter cigy. W takim przypadku
modelem obliczeniowym ciany staje si
prt stanowicy cz ramy. O nonoci
ciany decyduje wytenie w przekroju
nad, wzgldnie pod stropem.
Schemat toku oblicze przy modelu
ramowym i obliczeniowym:

59

DANE
GEOMETRYCZNE
MATERIAOWE

CELU OBLICZENIA
MIMORODW,
NALEY OKRESLI
MOMENTY
ABY

OBLICZY I
TRZEBA
WYZNACZY
MIMORODY

NRd=I*t*fd

Obliczeniowa nono na obcienie pionowe ciany jednowarstwowej, na jednostk

dugoci:
N Rd =i t f d
wspczynnik redukcji nonoci), i=1,2,m
t - grubo ciany

fd obliczeniowa wytrz. muru na ciskanie

Warunek nonoci:

N Ed N Rd

60

9. Zaprawy stosowane w konstrukcjach murowych. Rodzaje i charakterystyka.

Zaprawa murarska jest mieszanin nieorganicznego spoiwa, kruszywa i wody cznie
z dodatkami i domieszkami, jeeli s wymagane, przeznaczona do wykonywania, czenia i
spoinowania muru.
W zaprawach stosuje si przede wszystkim spoiwa mineralne, tj. cement, wapno, gips,
glina oraz spoiwa polimerowe (kleje). Jako kruszywo stosuje si piasek oraz kruszywa
sztuczne, np. styropian, jak rwnie organiczne, np. trociny. Upynniane zaprawy osiga si
przez dodanie odpowiedniej iloci wody. Stosuje si rwnie rnego rodzaju dodatki
uplastyczniajce, przyspieszajce lub opniajce wizanie, uszczelniajce, wice wod,
pigmenty, itp.
Wszystkie skadniki zaprawy powinny odpowiada warunkom technicznym ustalonym
przez projektanta, jak rwnie wymaganiom odpowiednich norm lub aprobat technicznych.
Podstawowym parametrem okrelajcym waciwoci wytrzymaociowe zaprawy
murarskiej jest jej wytrzymao na ciskanie f m. W zalenoci od tej wytrzymaoci zaprawy
dzieli si na klasy, oznaczone symbolem M i liczb odpowiadajc wytrzymaoci w [MPa].
Zgodnie z PN-EN 998-2 wyrnia si klasy zapraw: M1/ M2,5/ M5/ M10/ M15/ M20 i Md,
gdzie d jest wytrzymaoci na ciskanie wiksz ni 20MPa.
W zalenoci od sposobu zastosowania w murze rozrnia si zaprawy murarskie:

Zwyke
Lekkie zwane rwnie ciepochronnymi, su do wykonywania murw z elementw
o podwyszonej izolacyjnoci cieplnej, takich jak bloczki i pustaki z betonu komrkowego, z
betonu lekkiego, pustaki ceramiczne zwyke i poryzowane. S one wytwarzane z lekkich
kruszyw sztucznych, mineralnych i organicznych. Rni si od zapraw zwykych mniejsz
gstoci objtociow i znacznie korzystniejszym wspczynnikiem przewodzenia ciepa. Ich
wad jest natomiast nisza wytrzymao i wiksza wraliwo na wilgo i mrz. Nono
cian murowanych na zaprawach lekkich jest o 20% nisza od nonoci cian murowanych na
zaprawach cementowo wapiennych o rwnorzdnej wytrzymaoci. Zaprawy lekkie s
przeznaczone przede wszystkim do cian nadziemnych, zewntrznych, otynkowanych.
Do cienkich spoin (klejowe)s przeznaczone do czenia elementw murowych na cienkie
spoiny o gr. 1-3mm. Zapraw otrzymuje si w wyniku wymieszania z wod na placu budowy
fabrycznie zaprojektowanej i przygotowanej suchej mieszanki, skadajcej si ze spoiwa
mineralnego, spoiw polimerowych, drobnoziarnistych wypeniaczy mineralnych oraz
dodatkw i domieszek technologicznych, pigmentw, itp.
Specjalnego przeznaczenia:
zaprawy ogniotrwae suce do murowania ksztatek ogniotrwaych. Maj one nisz
wytrzymao i przyczepno. Wykazuj du wraliwo na oddziaywanie wody opadowej,
s jednak bardzo odporne na dziaanie wysokich temperatur, spalin i kwasw.
Zaprawy natryskowe stosowane przy renowacji uszkodzonych, np. zarysowanych
konstrukcji murowych lub betonowych. Odznaczaj si du wytrzymaoci i
wodoszczelnoci. Maj waciwoci uszczelniajce.
61

 Zaprawy kwaso- i alkalioodporne stosowane s w rodowisku silnie agrsywnym chemicznie

lub biologicznie.
W zalenoci od uytego spoiwa zaprawy dzieli si na:

cementowe nale do grupy zapraw zwykych. S mieszanin cementu, piasku i wody oraz
ewentualnie dodatkw, np. uplastyczniajcych, uszczelniajcych, przyspieszajcych wizanie
itp. Uzyskuj one due wytrzymaoci i s odporne na dziaanie czynnikw atmosferycznych,
std s bardzo przydatne w konstrukcjach silnie obcionych lub naraonych na due
zawilgocenie. Zaprawy te s trudno urabialne, co wymusza dodawanie rodkw
uplastyczniajcych.
cementowo wapienne nale do grupy zapraw zwykych. cz najlepsze cechy zapraw
wapiennych i cementowych i s obecnie najczciej stosowane. S to zaprawy dobrze
urabialne
wapienne nale do grupy zapraw zwykych, s mieszanin wapna lub ciasta wapiennego,
piasku i wody. W zalenoci od potrzeb mona uy: sproszkowanego wapna
hydratyzowanego, wapna mielonego, ciasta wapiennego z wapna palonego lub
pokarbidowego, wapna magnezjowego lub hydraulicznego. Stosuj si piasek o uziarnieniu
do 2mm. Zaprawy wapienne nale do najbardziej urabialnych i uatwiajcych prace
murarskie. Natomiast ich proces twardnienia w murze moe trwa nawet do 3 lat.
Charakteryzuj si one nisk wytrzymaoci i du wraliwoci na zawilgocenie oraz
dobrymi waciwociami cieplnymi.
Gipsowe nale do grupy zapraw zwykych, s uywane do spajania murowych elementw
gipsowych w cianach nienaraonych na oddziaywanie wilgoci.
mieszane gipsowo wapienne nale do grupy zapraw zwykych.
cementowo gliniane nale do grupy zapraw zwykych. Nono cian murowanych na tej
zaprawie jest porwnywalna do zapraw cementowo wapiennych, a niekiedy wysza. S
dobrze urabialne, wykazuj du przyczepno. Odznaczaj si znaczn wodoszczelnoci.
W zalenoci od sposobu ustalania skadu zaprawy murarskiej rozrnia si zaprawy:

projektowane ( wg projektu), ktrych skad i metoda wytwarzania zostaa okrelona przez

producenta w celu osignicia wymaganych waciwoci
przepisane (wg przepisu), przygotowane wg wczeniej okrelonej receptury, ktrych
waciwoci wynikaj z okrelonych proporcji skadnikw.
Ze wzgldu na miejsce przygotowania rozrnia si zaprawy murarskie:

przygotowywane fabrycznie, a wic wstpnie dozowane lub wstpnie mieszane w warunkach

fabrycznych;
pgotowe przygotowane fabrycznie;
wytwarzane na miejscu budowy.
10. Konstrukcje murowe zbrojone. Rodzaje i charakterystyka
Zbrojenie w konstrukcjach murowych moe by stosowane w celu:

62

a) zwikszenia nonoci: elementw ciskanych, elementw zginanych w paszczynie

nadproa, belki, tarcze, elementw zginanych prostopadle do paszczyzny muru ciany
zewntrzne, mury oporowe
b) kotwienia konstrukcyjnego ze sob warstw muru lub poczenia ciany podunej ze cian
poprzeczn
c) ograniczenia zarysowa, np. skurczowych, termicznych, wilgotnociowych
d) zapobiegania powstaniu lub ograniczenia rozwarcia powstaych ju rys w obszarach
szczeglnie wytonych (np. naroniki otworw okiennych i drzwiowych, ciany opierajce
si na stropie lub belkach, naroniki budynkw, obszary oparcia obcie skupionych)
Rodzaje zbrojenia:
1. Zbrojenie metaliczne:
Podstawowym rodzajem zbrojenia stosowanego w konstrukcjach murowych jest zbrojenie
metaliczne ze stali wglowej lub austenicznej stali nierdzewnej.
W przypadku zbrojenia stalowego mona wyrni kilka podstawowych typw:

druty stalowe o rednicach od #3 do #6 mm

stalowe prty zbrojeniowe o rednicach od #4,5 do #8 mm ( zazwyczaj umieszczane w
spoinach wspornych) oraz o rednicach od #8 do #36 mm (stosowane w pionowych kanaach
lub betonowych rdzeniach w murowych konstrukcjach zespolonych)
prty proste, tzw. Bednarki uywane w murowych konstrukcjach poddanych zginaniu w
swej paszczynie ( nadproa i belki)
siatki zgrzewane lub ptle zbrojeniowe do zbrojenia w spoinach wspornych supw lub
filarkw midzyokiennych
specjalne zbrojenie do umieszczania w spoinach wspornych cian murowych
kotwy (symetryczne i niesymetryczne) i czniki stosowane do czenia ze sob warstw
murw szczelinowych
Typy prefabrykowanego zbrojenia przeznaczonego do umieszczania w spoinach spornych:

2. Zbrojenie niemetaliczne:
- z tworzyw sztucznych
- siatki z wkien szklanych i wglowych
63

Otulina stali zbrojeniowej:

Rola otulenia:

ochrona przed wpywami rodowiska (korozja),

zapewnienie przyczepnoci do zaprawy, a poprzez zapraw do powierzchni elementu
murowego
Minimalna grubo otuliny zapraw dla zapraw zwykych i lekkich:

liczona od lica muru wynosi 15 mm

nad i pod zbrojeniem w spoinach wspornych grubo spoiny powinna by co najmniej 5
mm wiksza ni rednica prta zbrojeniowego
w murach na spoiny cienkie nie zaleca si stosowania zbrojenia.

IV. MATERIAY I TECHNOLOGIE BUDOWLANE

64

1. Opisa rnice pomidzy reologi mieszanki betonu zwykego, a betonu

samozagszczalnego.
Mieszanka betonowa jest ciaem plastycznym, atwo deformujcym si pod wpywem
siy - zjawisko to wiadczy o wystpujcych w mieszance siach spjnoci, ktre wynikaj z
lepkoci zaczynu i tarcia wewntrznego kruszywa.
Waciwoci reologiczne mieszanki betonowej charakteryzuje si najczciej za
pomoc dwuparametrycznego modelu Binghama:
= 0 +
Gdzie:
napr enie cinaj ce [ Pa]
0 granica p yni cia[Pa]
lepko plastyczna [ Pas ]
1
szybko cinania(symbol z kropk nad poc h odna , niemog am znal symbolu)[ ]
s
Aby mieszank mona byo uzna za mieszank betonu samozagszczalnego, musi on
spenia trzy podstawowe warunki:
Warunek pynnoci szybkie, dokadne wypenienie formy, otulenie zbrojenia
Warunek samoodpowietrzenia samorzutne i szybkie odprowadzenie powietrza pod
wpywem si wyporu
Warunek stabilnoci mieszanka odporna na segregacj
W praktyce, w celu wyznaczenia waciwoci reologicznych mieszanki betonowej stosuje si
reometryczne badania laboratoryjne, lub bardziej powszechnie stosowane a nie wymagajce
specjalistycznego sprztu, technologiczne badania konsystencji przy pomocy trzech testw;
Test rozpywu celem okrelenia zdolnoci do pynicia/granicy pynicia
Za samozagszczaln uwaa si mieszank ktrej kocowa wielko rozpywu jest nie
mniejsza ni 55 cm. Im krtszy jest czas rozpywu do rednicy 50cm tym wiksza
pynno mieszanki.
Test przepywu L-box dla weryfikacji zdolnoci mieszanki do przepywu
Test przesiewu celem sprawdzenia odpornoci mieszanki na segregacj.
Reologia mieszanki betonowej jest cile uzaleniona od stosunku w/c, dla BWW przy w/c
poniej 0,4 otrzymamy mieszank pynn i stabiln a to za spraw domieszek. Pynno
betonu zwykego przy tym samym w/c moe by niewystarczajca. Chcc wic uzyska
wiksz pynno betonu zwykego mona operowa stosunkiem w/c zwikszajc go, naley
jednak przy tym zwrci uwag, e przy wzrocie wartoci w/c mieszanka nie bdzie ju
stabilna i zajdzie segregacja kruszywa.

65

2. Domieszki chemiczne stosowane w technologiach BWW i SCC.

BWW - Beton wysokowytrzymay (beton wysokowartociowy) beton o wytrzymaoci na
ciskanie powyej 60 MPa.
SCC Beton zamozagszczalny - mieszanka betonowa zdolna do szczelnego wypenienia
deskowania, otulenia zbrojenia i zagszczenia si pod wasnym ciarem, bez uycia
wibratorw.
Bezwzgldne wymagania maej wartoci wskanika w/c< 0,4przy wykonaniu BWW zmusza
do stosowania domieszek chemicznych dodatku odpowiedniej substancji chemicznej do
betonu w iloci nie przekraczajcej 5% zawartoci cementu. W technologii BWW stosuje si
domieszki uplastyczniajce (plastyfikatory) i upynniajce (superplastyfikatory) - celem
osignicia konsystencji pciekej lub ciekej przy niskim w/c, co umoliwia optymalne
uoenie i zagszczenie mieszanki oraz otrzymanie wysokiej wytrzymaoci stwardniaego
betonu na skutek ograniczenia porowatoci, mikrorys i innych niecigoci. Plastyfikatory
pozwalaj na obnienie zuycia wody do 10% przy zachowaniu tej samej konsystencji,
superplastyfikatory do 35%.
Jako podstawowy skadnik plastyfikatorwnaley wskaza rodki powierzchniowo czynne,
wyrni mona ich dwie podstawowe grupy (pod wzgldem skadu):

Kwasy lignosulfonowe i ich sole

Kasy hydroksykarboksylowe i ich sole

Superplastyfikatory to zwizki molekularne o dugich acuchach, otrzymywane gwnie na

bazie melaminy lub naftalenu.
W zalenoci od skadu chemicznego domieszki zmniejszajcej ilo wody wyrniamy
nastpujce mechanizmy:

Mechanizm smarny- powstanie warstwy smarnej na ziarnach cementu,

Mechanizm hydrofilowy- zmniejszenie napicia powierzchniowego wody,
Dyspergujcy- indukcja jednoimiennych adunkw elektrycznychziarn cementu,
Elektrostatyczny i steryczny obecno acuchw bocznych utrudniajcych zblianie
si czsteczek cementu

W zaczynie cementowym bez SP ziarna poczone s w konglomeraty (rys.a)co ogranicza

rwnomierny dostp do nich wody, uatwia sedymentacj cementu oraz zmniejsza pynno
zaczynu i mieszanki. Wprowadzenie aktywnego SP powoduje powstanie ukadu
homogenicznego (rys.b), zwiksza pynno,stwarza fizyczn moliwo dopenienia zaczynu
66

dodatkow iloci cementu lub usunicie wody. W zaczynie z SP hydratacja cementu ma

przebieg jednolity i trudniej dochodzi do jego sedymentacji.
W betonach SCC rwnie stosuje si PL i SPL a take domieszki zwikszajce lepko. Ze
wzgldu na prostot technologiczn aplikacji, stanowi one do pewnego stopnia alternatyw
dla stosowania dodatkw mineralnych. Umoliwiaj bowiem popraw stabilnoci mieszanki
bez potrzeby ingerowania w jej podstawowy skad. Efekty dziaania domieszek
zwikszajcych lepko zale przede wszystkim od waciwoci stosowanego cementu i
superplastyfikatora. Naley zwrci uwag, e w niektrych przypadkach dodanie domieszek
zwikszajcych lepko moe rwnie wpywa negatywnie na wytrzymao na ciskanie
mieszanki.Skuteczne dziaanie domieszki jest zalene od jej kompatybilnoci z cementem,
std konieczno indywidualnego doboru domieszki.
Stosowanie domieszek chemicznych naley poprze badaniami kompatybilnoci z cementem
oraz pozostaymi skadnikami betonu.
3. Znaczenie obnionego stosunku w/c dla waciwoci betonw BWW i SCC.
Obnienie stosunku w/c gwnie decyduje o wzrocie wytrzymaoci i szczelnoci betonu.
Ma to swoje wytumaczenie w mikrostrukturze betonu bowiem zachodzi:

Zmniejszenie porowatoci i wielkoci porw a co za tym idzie rwnie spadek

nasikliwoci betonu oraz wzrost mrozoodpornoci.
Znaczne zmniejszenie gruboci warstwy kontaktowej bdcej najsabsz czci w
strukturze betonu
Wzrost fazy C-S-H i zmniejszenie zawartoci Ca(OH)2
bardziej homogeniczne rozmieszczenie hydratw w matrycy i strefie kontaktowej

Przy w/c< 0,4 pory kapilarne powinny ju teoretycznie nie wystpowa to jednak ich
pozostao jest obserwowana w badaniach porozymetrycznych. rednice porw znacznie
malej ze spadkiem w/c a cz ich zanika.Aby otrzyma beton o tak niskim stosunku w/c
w technologii BWW i SCC stosuje si domieszki chemiczne gwnie plastyfikatory i
superplastyfikatory. Obnienie stosunku w/c poniej granicznej wartoci 0,4 powoduje, e
maksymalna moliwa hydratacja cementu nie siga 100%. W zaczynie pojawiaj si
niezhydratyzowane ziarna cementu penice funkcj mikrowypeniacza, dobrze poczonego
chemicznie z zaczynem - co wzmacnia beton.
Na wykresie wskazano zaleno pomidzy wytrzymaoci betonu a stosunkiem
cementowo-wodnym. Im mniejszy stosunek w/c tym wiksza wytrzymao, przy stosunku
w/c o wartoci 0.38 krzywa zmienia kt nachylenia co spowodowane jest wanie stopniem
hydratacji cementu.

67

4. Podaj przykad
materiaw o
porowatoci zamknitej
i otwartej, opisz rnice
w moliwociach
zastosowania takich
materiaw.
Porowato
materiau waciwo
cia staych okrelajca
wielko pustych
przestrzeni wewntrz
materiau. Pustki te
wypenione s gazem lub ciecz najczciej s to woda i/lub powietrze. Porowato okrela
si liczbowo jako stosunek sumarycznej objtoci pustych przestrzeni Vp (porw) do
objtoci caego ciaa V.
p=

Vp
V

Porowato otwarta jest to stosunek porw otwartych, tzn. wolnych przestrzeni w

strukturze materiau poczonych z atmosfer, do cakowitej objtoci prbki.
Pory otwarte wystpuj np. w betonie czy ceramice budowlanej, tworz faz cig ktra
wypeniona jest powietrzem oraz par wodn. Wspczynnik przewodnictwa cieplnego
ceramicznych materiaw budowlanych jest funkcj zarwno iloci porw, jak i ich wielkoci,
ksztatu, systemu pocze midzy nimi. Pory otwarte s koncentratorami napre, std
niekorzystnie wpywaj na wytrzymao materiau, dodatkowo stanowi drog przenikania
dla wody i czynnikw agresywnych. W cyklach zamraania powoduj destrukcj materiau,
gdy nie maj moliwoci kompensacji wzrostu objtoci wody w przemianie fazowej. W
technologii betonu porowato ta nie jest cecha podan i dy si do jej elminacji stosujc
domieszki chemiczne zmniejszajce ilo wody zarobowej, bowiem przy stosunku w/c w
okolicy wartoci 0,4 teoretycznie istnieje moliwo cakowitejelminacji porw kapilarnych,
co daje moliwo otrzymania betonw wysokowartociowych.
Porowato zamknita to stosunek objtoci pustek szczelnie zamknitych w
mikrostrukturze materiau do objtoci caej prbki.
Pory zamknite wystpuj gwniew materiaach izolacyjnych np. styropian, pianki. Maj
zastosowanie jako materiay termoizolacyjne oraz izolatory akustyczne. Jest to podstawowa
waciwo materiaw termoizolacyjnych, okrelajca ich jako.Im mniejsza objto
powietrza zamknitego w oddzielnych porach, tym mniejsza moliwo konwekcji i tym
lepsze jego termoizolacyjne waciwoci. Stosunek objtoci powietrza znajdujcego si w
porach i substancji budujcej materia take ma wpyw na termoizolacyjne waciwoci
materiau.Im mniejsza gsto objtociowa termoizolacyjnego materiau , tym mniejsza jego
68

przewodno ciepa, ale tylko do pewnego charakterystycznego momentu. Dla materiaw o

duej porowatoci, w ktrych udzia objtociowy substancji staej jest bardzo may,
wspczynnik przewodzenia ciepa zblia si do wspczynnika przewodnoci powietrza.
5. Wymie i krtko opisz czynniki majce wpyw na przewodnictwo cieplne materiaw
budowlanych.
Przewodnictwo cieplne polega na przekazywaniu energii pomidzy czciami ciaa,
ktrych temperatury s rne. Zjawisko to polega na bezporednim przekazaniu energii
kinetycznej jednej czstki innej czstce a jest to moliwe tylko wtedy gdy midzy nimi
wystpuje kontakt.
Wspczynnik przewodzenia ciepa () jest parametrem charakteryzujcym dany
materia budowlany z punktu widzenia ochrony cieplnej. Im jego warto jest nisza, tym
dany materia gorzej przewodzi ciepo, a zatem lepiej izoluje przed stratami ciepa.
Jednostk wspczynnika przewodzenia ciepa jest wat na metr kelwin (W/mK).
Wyraa ona wielko przepywu ciepa przez jednostkow powierzchni dla materiau o danej
gruboci, jeli rnica temperatur midzy dwiema jego stronami wynosi 1 Kelwin.
Zaleno do okrelenia wspczynnika przewodzenia ciepa jest nastpujca:
= Q' * d / (S*T) [W/mK]
gdzie:
Q' natenie przepywu ciepa [W],
d - grubo przegrody [m],
S pole przekroju przez ktry przepywa ciepo [m],
T rnica temperatur w kierunku przewodzenia ciepa [K].

Parametr ten zaley gwnie od:

Porowatoci cakowitej
Im mniejsza gsto objtociowa termoizolacyjnego materiau , tym mniejsza jego
przewodno ciepa, ale tylko do pewnego charakterystycznego momentu. Dla
materiaw o duej porowatoci, w ktrych udzia objtociowy substancji staej jest
bardzo may, wspczynnik przewodzenia ciepa zblia si do wspczynnika
przewodnoci powietrza.
Wielkoci, ksztatu porw i ich uoenia w stosunku do przepywajcego ciepa
Im mniejsza objto powietrza zamknitego w oddzielnych porach, tym mniejsza
moliwo konwekcji i tym lepsze termoizolacyjne waciwoci materiau. Porowato
zamknita jest cech podan dla materiaw termoizolacyjnych w odrnieniu od
porowatoci otwartej.
Zawilgocenie
Zawilgocenie negatywnie wpywa parametry termoizolacyjne materiay, wynika to ze
zwikszonego w stosunku do powietrza wspczynnika przewodzenia ciepa wody.

69

Przykadowo dla muru z cegy ceramicznej penej wspczynnik przewodzenia ciepa

w warunkach rednio wilgotnych wynosi 0,77 W/(mK) a dla warunkw wilgotnych
0,91W/(mK)
Temperatury
Wpyw temperatury na warto wspczynnika przewodzenia ciepa w wikszoci
przypadkw przyjmuje charakter wykadniczy wraz ze wzrostem temperatury.
Przebieg zmiany zwizany jest ze zwikszajcym si udziaem promieniowania w
przenoszeniu ciepa, jak rwnie wzmoon konwekcj w powietrzu lub gazach
zawartych w porach.
Skadu chemicznego i fazowego
Wspczynnik przewodzenia ciepa dla stali wynosi 50 W/(mK), dla porwnania
wspczynnik przewodzenia ciepa styropianu zaledwie 0,043 W/(mK). Metale s
najlepszymi przewodnikami ciepa za spraw drgajcych atomw a take poprzez
wystpujce w nich swobodne elektrony.
W przypadku termoizolacyjnych materiaw wknistych, wspczynnik przewodzenia
ciepa dodatkowo w duym stopniu zaley od gruboci wkien i zawartoci czci
nierozwknionych.

6. Czynniki wpywajce na izolacyjno termiczn ceramicznych elementw murowych i

wykonanych z nich przegrd budowlanych.
Izolacyjno cieplna ciany musi by zapewniona poprzez zastosowanie elementw
murowych o odpowiedniej gruboci, wykonanych z lekkich materiaw budowlanych,
poczonych w sposb i przy uyciu zapraw ograniczajcych wystpowanie mostkw
termicznych.
Rnic pomidzy wspczynnikiem przenikania i przewodzenia ciepa a
termoizolacyjnoci rnych cian dobrze ilustruje przykad przegrd zbudowanych z
pustakw poryzowanych. Glina, ktra jest podstawowym skadnikiem pustakw, ma wysoki
wspczynnik przewodzenia ciepa, ale ju same pustaki duo niszy. Pustaki produkowane
s z mieszanki gliny z rnymi drobinami, m.in. trocin. Podczas procesu wypalania drobiny
spalaj si, a w ich miejscu zostaj widoczne goym okiem pory; std nazwa: pustak
poryzowany. Otrzymany w ten sposb produkt ma duo lepsze parametry termiczne, w tym
wspczynnik przewodzenia ciepa, poniewa suchy gaz wypeniajcy mikropory jest
doskonaym izolatorem. Waciwoci termoizolacyjne przegrody z pustakw mog by
jeszcze lepsze, jeli ciana bdzie dodatkowo izolowana; wpyw na izolacyjno termiczn
ciany ma te fachowe wykonawstwo, w tym precyzja wykonania spoin. Natomiast
najbardziej optymalne wspczynniki przenikania ciepa osigaj ciany trjwarstwowe,
zoone z pustakw ceramicznych tworzcych cian non, weny mineralnej lub innego
materiau izolacyjnego oraz okadziny z cegy klinkierowej.
Kady producent wprowadza elementy, ktre odpowiadaj w rnym stopniu za
poszczeglne parametry, jak np. wodochonno. Jeden wytwrca cakowicie zabezpiecza tu
powok tynkarsk przed przenikaniem wody, lecz wtedy podkad tynkarski jest sabo
70

hydrofobizowany. U drugiego natomiast podkad wspomaga zabezpieczenie przeciwwodne.

Oba rozwizania speniaj niezbdne wymogi, jednak wymieszanie wchodzcych w ich skad
produktw, moe da zbyt nasikliwy system, a w efekcie spowodowa powstawanie
niewidocznych goym okiem mikropkni, a z czasem makropkni, pcherzy, odspoje
itp.
Zawilgocenie przegrd budowlanych powoduje pogorszenie ich izolacyjnoci cieplnej
i w konsekwencji prowadzi do duo wikszych strat ciepa i zwikszenia kosztw
ogrzewania. Wilgo wpywa moe take na pogorszenie warunkw higieniczno-sanitarnych
w pomieszczeniach, co jest szczeglnie grone w przypadku rozwoju pleni na
powierzchniach cian, podg czy sufitw.
Podstawowe przyczyny zawilgocenia elementw budowlanych to:
mokre prace budowlane;
opady atmosferyczne;
bezporednie oddziaywanie i podciganie kapilarne wody z gruntu;
kondensacja powierzchniowa lub wewntrzna;
absorpcja pary wodnej i zawilgocenie higroskopijne;
woda uytkowa (wnikajca z prowadzonych procesw technologicznych, sposobu
uytkowania budowli lub jej pomieszcze, nieszczelnoci instalacji);
woda powodziowa.
7. Aktualne wymagania normowe dotyczce ceramicznych elementw murowych.
Norma PN-EN 771-1 dotyczy cegie i pustakw, przeznaczonych do :

wykonywania murw, przenoszcych obcienia i nie przenoszcych obcie;

tynkowanych, cznie z wewntrznymi okadzinami i cianami dziaowymi,

w budownictwie oglnym, ldowym i wodnym.

Zgodnie z PN-EN 771-1 wyroby ceramiczne podzielono na dwie grupy:

elementy LD - tj. elementy o gstoci brutto (objtociowej) w stanie suchym < 1000
kg/m3, przeznaczone do stosowania w murach tynkowanych lub w inny sposb
zabezpieczonych przed penetracj wody lub w murach wewntrznych i warstwy wewntrzne
cian
elementy HD:
a)
wszystkie
niezabezpieczonych;

elementy

przeznaczone

do

stosowania

murach

b)
elementy o gstoci brutto (objtociowej) w stanie suchym > 1000 kg/m3
przeznaczone do stosowania w murach zabezpieczonych.
71

Elementy murowe ceramiczne (take silikatowe wg PN-EN 771-2) klasyfikowane s zgodnie

ze znormalizowan wytrzymaoci na ciskanie wg tabeli 1:
Klasy wytrzymaoci na
ciskanie
5
35
7,5
40
10
45
15
50
20
60
25
75
30

Znormalizowana wytrzymao na ciskanie w N/mm2

(MPa) nie mniejsza ni
5,0
35,0
7,5
40,0
10,0
45,0
15,0
50,0
20,0
60,0
25,0
75,0
30,0

Norma PN-EN 771-1:

dotyczy zarwno wyrobw prostopadociennych, jak i o cakowicie nieprostoktnym

i nierwnolegociennym ksztacie;

nie okrela adnych standardowych wymiarw elementw, ani te ktw pochylenia

powierzchni elementw ksztatowanych specjalnie.
Norma PN-EN 771-1 nie dotyczy:

elementw ceramicznych drogowych (brukowych);

elementw przewodw kominowych;

elementw o wysokoci kondygnacji;

elementw z wbudowanym materiaem termoizolacyjnym;

elementw ceramicznych do pokry dachowych.

Producent zobowizany jest podawa:

1. Gsto netto i brutto w stanie suchym,
kategori odchyki gstoci w stanie suchym od wartoci deklarowanej:
>
>

D1: 10%;

D2: 5%;
^ lub Dm - odchylenie w % deklarowane przez producenta.

2.

Ksztat elementu oraz kierunek i udzia % dre. Moe by take podana:

objto i ksztat dre, wnk, wgbie, zagbie;
powierzchnia otworw chwytakowych;
grubo cianek.

72

3. Rozpito wymiarw (kadego podanego wymiaru) jako rnica midzy najwikszymi

a najmniejszymi okrelonymi wymiarami poszczeglnych elementw powinna zawiera si
w jednej z deklarowanych kategorii, a mianowicie:
dla elementw LD - R1; R1+; R2; R2+ lub Rm;
dla elementw HD - R1; R2; lub Rm (wartoci odchyek do odczytania z normy).
4. Parametry wytrzymaociowe oraz izolacyjne, w zalenoci od rodzaju elementu.
8. Technologie puczek wiertniczych (zastosowanie i oglna charakterystyka).
Puczka wiertnicza pyn krcy w otworze wiertniczym oraz urzdzeniach
napowierzchniowych.
W zalenoci od stosowanej metody wiercenia oraz rodzaju przewierconych ska stosuje si
rnego rodzaju puczki wiertnicze. Puczki wiertnicze s ukadami dyspersyjnymi o silnie
rozwinitych powierzchniach rozdziau faz.

Cele zastosowania puczki wiertniczej:

Oczyszczanie dna otworu ze zwiercin
Wynoszenie zwiercin z dna otworu
Wywieranie przeciwcinienia na przewiercane skay
Stabilizowanie ciany otworu w skaach sabozwizych (iowanie cian)
Obnianie wytrzymaoci mechanicznej zwierconych ska wskutek efektu absorbcji
Chodzenie narzdzia zwiercajcego ska
Utrzymanie w stanie zawieszenia zwiercin i okruchw skalnych w czasie przerw w kreniu
puczki
Zmniejszanie tarcia przewodu wiertniczego o cian otworu i rury okadzinowe (waciwoci
smarne)
Przenoszenie energii na dno otworu
Klasyfikacja puczek wiertniczych:
Rodzaj orodka dyspersyjnego (puczki bentonitowe, wodne, olejowe, gazowe)
Rodzaj fazy aktywnej, czyli koloidalnej (puczki beziowe, nisko-bentonitowe, bentonitowe,
iowe, asfaltowe, itp.)
Stopie mineralizacji (puczki sodkowodne, zmineralizowane, zasolone)
Charakter mineralizacji (puczki solne, wapniowe, gipsowe, chlorkowo-wapniowe, potasowe,
itp.)
Rodzaj wypeniacza (puczki kredowe, barytowe, galenowe, emulsyjne, aeryzowane)
Wielko pH (puczki wysoko-, rednio-, nisko-alkaliczne, neutralne, kwane)
Obrbka chemiczna (puczki obrabiane chemicznie lub nieobrabiane)
Sposb sporzdzania (puczki samorodne, sporzdzane w zbiornikach)
Zastosowanie (puczki do dowiercania z ropy naftowej i gazu ziemnego, puczki do
przewiercania pokadw soli, puczki do wiercenia)
Ze wzgldu na rodzaj orodka rozpraszajcego (dyspersyjnego) mona wyrni grupy
puczek:
73

Sodkowodne
Inhibitowane
Zasolone
Emulsyjne
Olejowe
Aeryzowane i pianowe
Gazowe

a)
b)
4)
a)
b)
c)
d)
e)
f)
g)
5)

Rodzaje puczek sodkowodnych:

Woda techniczna
Puczki beziowe
Polimerowa
Biopolimerowa
Puczki niskobentonitowe ( o niskiej zawartoci fazy staej mniej ni 3% wagowo w
stosunku do caej puczki)
Polimerowe ben-exowa, gigatarowa
Skrobiow
Puczki bentonitowe (iowe)
Bentonitowa nieobrabiana chemiczne
Bentonitowo-lignosulfonianowa
Bentonitowo-lignitowa
Lignitowo-lignosulfonianowa
Bentonitowo-skrobiowa
Bentonitowo-glikocelowa
Iowa
Puczki samorodne

1)
a)
b)
2)
a)
b)
3)
4)
a)
b)
5)
6)

Rodzaje puczekinhibitowanych
Puczki wapniowe
O wysokim pH
O niskim pH
Puczki chlorkowo wapniowe
O niskiej zawartoci jonw Ca2+ (niskowapniowa)
O wysokiej zawartoci jonw Ca2+ (wysokowapniowa)
Puczki gipsowe
Puczki potasowe
Potasowo-lignitowa
Chlorkowo-potasowa
Puczki zmineralizowane
Puczki niskokrzemianowe

1)
2)
3)
4)
5)
6)

Rodzaje puczek solnych

Solank
Puczk solankow
Puczk solno-skrobiow
Puczk attapulgitow
Puczk tylozowo-soln (glikocelowo-soln)
Puczk potasowo-soln

1)
2)
a)
b)
3)

74

7) Puczk kredowo-soln
8) Puczki wielosolne

1)
2)
a)
b)

Rodzaje puczek emulsyjnych

Puczka emulsyjna prosta
Puczki inwersyjne
Nieobcione
Obcione

Rodzaje puczek aeryzowanych i pianowych

1) Puczka aeryzowana
2) Puczka pianowa
Rodzaje puczek gazowych
1) Puczka powietrzna
2) Puczka gazowa

Parametry technologiczne puczek wiertniczych i przyrzdy do ich pomiaru:

gsto (ciar waciwy) waga ramienna np. typu Baroid, areometry, piknometry
filtracja prasa filtracyjna typu Baroid, prasa wysokocinieniowa i wysokotemperaturowa
lepko umowna (wzgldna) lejek Marsha
waciwoci reologiczna lepkociomierze typu: obrotowego (np. Fann, Chan), kapilarnego i
rurowego
wytrzymao strukturalna szirometr, lepkociomierz
warto pH (stenie jonw wodorowych) kalorymetrycznie, potencjometryczne (pH-metr)
grubo osadu iowego
stabilno i odstj dobowy puczki
zawarto piasku w puczce (zapiaszczenie) metod: sitow, oddzielania na wirwce,
wypukiwania, oddzielania odstojowego
zawarto fazy staej w puczce retorta elektryczna
skad chemiczny filtratu z puczki

9. Technologia sterowanych przewiertw horyzontalnych HDD.

Technika przewiertw sterowanych HDD (Horizontal Directional Drilling) jest
bezwykopow technik pokonywania przeszkd w postaci, drg, autostrad, rzek czy te
terenw zielonych stosowan do budowy rurocigw, prowadzenia linii kablowych.
Ukadanie przewodw polega na wprowadzeniu pod ziemi cigu rur pracujcych jako
cao, bez prowadzenia robt ziemnych wzdu caej trasy.
W tym typie budownictwa powierzchnia terenu naruszana jest tylko w niewielkim
stopniu w postaci koniecznych wykopw zwizanych bezporednio z miejscami
posadowienia wiertnicy i wprowadzenia rur. Rurocigi mog by wykonane z bardzo rnych
materiaw, poczwszy od stali, poprzez tworzywa sztuczne, takie jak polietylen (PE) czy
PVC, a na eliwie sferoidalnym, koczc. Najczciej stosowane s jednak rury z HDPE,
75

ktre s najprostsze w zastosowaniu. Najdusze odcinki przewodw wykonywanych t

technik nie przekraczaj dugoci 200 m i rednicy 1200 mm.
Podzia poziomych otworw kierunkowych ze wzgldu na ksztat trajektorii osi otworu

c)
d)

a)
linia acuchowa przebiegu osi otworu wiertniczego,
b)
trajektoria osi otworu wiertniczego o staym promieniu krzywizny,
przebieg osi otworu wiertniczego skadajcej si z dwch odcinkw krzywoliniowych
oddzielonych odcinkiem prostoliniowym,
trajektoria osi otworu wiertniczego skadajca si z piciu odcinkw na przemian prosto- i
krzywoliniowych
Przygotowanie przedsiwzicia polega na:

wykonaniu bada geologicznych

zaprojektowaniu profilu (trajektorii) otworu

zaprojektowanie rednicy i materiau przewodu

doborze pynu wiertniczego oraz urzdze wierccych

zorganizowanie placu budowy

Badania geologiczne

liczba otworw badawczych w dokumentacji geologicznej zaley od budowy gruntu

oraz dugoci przewodu

gboko otworw powinna by wiksza ni 5-10 m od zaoonej gbokoci

przewiertu, aby moliwa bya zmiana niwelety przewodu w razie niepowodzenia w wierceniu
na planowanej gbokoci

na podstawie bada wasnoci gruntw (analizy granulometryczne, badania

laboratoryjne i polowe, sondowania i penetracje gruntu, CPT, SPT etc.) dobiera si puczk i
urzdzenia wiercce

w obszarach zurbanizowanych niezmiernie istotne jest rozpoznanie i

zinwentaryzowanie wszelkich urzdze podziemnej infrastruktury technicznej, ewentualnych
gazw narzutowych (na terenach polodowcowych) oraz pozostaoci starej zabudowy.
Zaniedbanie tego grozi moe zniszczeniem lub uszkodzeniem urzdze wierccych
Projektowanie przewiertu

projektowanie przewiertu polega na doborze niwelety, rednicy, dugoci i materiau

przewodu, wskazaniu lokalizacji punktw wejcia i wyjcia, okreleniu dopuszczalnych
promieni krzywizny, doborze puczki i urzdze wierccych oraz kontrolujcych przebieg
prac
76


Po wyznaczeniu napre i doborze geometrycznych parametrw rury konieczne jest
okrelenie siy przecigajcej, ktrej warto zaley od ciaru rury, erdzi, ksztatu trajektorii
i powierzchni przekroju otworu, gstoci pynu wiertniczego oraz wspczynnika tarcia rurapuczka-grun
Wykonywanie otworu pilotowego

wykonuje si go przy uyciu narzdzia wierccego technik wypukiwania gruntu,

urabiania strumieniem puczki lub silnikiem wgbnym ze widrem rolkowym

narzdzie wiercce czsto ma posta gowicy sterujcej zakoczonej pytk sterujc

(odchylon od osi podunej o 8-120 stopni), ktra umoliwia omijanie podziemnych
przeszkd lecych na trasie kabla lub rurocigu oraz wykonywanie krzywoliniowych
odcinkw

rednice otworw pilotowych zale od typu uytej pytki i wynosz od 70-140 mm

w gowicy umieszczona jest sonda umoliwiajca okrelenie kta nachylenia gowicy

wzgldem poziomu, gbokoci jej pooenia oraz kta obrotu opisujcego pooenie pytki
wzgldem osi obrotu (informacje te przesyane s za pomoc detektorw z powierzchni
terenu lub drog kablow)
Poszerzenie otworu pilotowego i monta rury technologicznej

otwr pilotowy poszerza si przy uyciu sferoidalnego rozwiertaka zamontowanego w

miejsce zdemontowanej gowicy wierccej

podczas wykonywania otworu pilotowego i jego rozwiercania podawana jest puczka,

ktra powinna charakteryzowa si ma zawartoci fazy staej, dobr smarnoci,
nietoksycznoci wobec rodowiska i atwoci oczyszczania mechanicznego. Ponadto
powinny by kontrolowane parametry reologiczne puczki, ktrej zadaniem jest:
a)
transport urobku i stabilizacja otworu
b)
chodzenie i smarowanie gowicy, rozwiertakw oraz sondy
c)
przekazywanie mocy hydraulicznej do narzdzia urabiajcego
d)
ochrona rury i redukcja tarcia pomidzy rur a gruntem

gwarancj prawidowego przebiegu prac jest zachowanie waciwych proporcji

pomidzy parametrami reologicznymi puczki, wydatkiem jej toczenia, wymiarami otworu i
wasnociami geotechnicznymi gruntu.

zazwyczaj stosuje si puczki oparte na bazie bentonitw aktywowanych

syntetycznymi polimerami klasy PHPA, co zwiksza zdolno dyspersji i uzyskiwania
waciwoci konsolidujcych grunt, umoliwia selektywn fluktuacj zwiercin oraz ogranicza
tarcie, zmniejszajc tym samym moment obrotowy.

10. Podziemne zbiorniki i magazyny w wyeksploatowanych zoach np. soli kamiennej

(projektowanie, wykonywanie).
Problemy geomechaniczne zwizane z eksploatacj komr magazynowych rozpatrywa
mona w piciu kategoriach:
77

I - stateczno lokalna;
II - stateczno globalna;
III - szczelno;
IV - dugotrwaa pojemno;
V - ochrona powierzchni.
Stateczno lokalna
Analizujc stateczno lokaln rozwaa si kilka niezalenych kryteriw jakie spenia
musi pojedyncza komora, aby nie dochodzio do niszczenia grotworu solnego na jej ociosie i
w stropie. Rozpatruje si nastpujce kryteria:
1. Brak napre rozcigajcych
Kryterium to wynika z faktu bardzo niskiej wytrzymaoci soli kamiennej na
rozrywanie, co majc na wzgldzie bdy w ocenie stanu napre powoduje konieczno
przyjcia, e wytrzymao ta jest zerowa. Spenienie tego kryterium jest gwnym powodem,
dla ktrego tworzy si w stropie komory odpowiednie sklepienie. W praktyce naprenia
rozcigajce mog pojawi si w strefach lokalnych rozugowa, czego jednak w fazie
projektowej nie mona przewidzie.
2. Nieprzekroczenie dugotrwaej wytrzymaoci
W przypadku soli kamiennej, jako orodka o waciwociach reologicznych, mona
interpretowa to kryterium jako niedopuszczenie by grotwr wszed (w okrelonym
przedziale czasu) w trzeci faz pezania, prowadzc do szybkiego zniszczenia. Dla
okrelenia dopuszczalnego stanu napre wprowadza si pojcia hipotezy
wytrzymaociowej i wytenia grotworu opisujcego jak warto ma analizowany stan
napre w stosunku do wytrzymaoci krtkotrwaej. Dopuszczalne wielkoci wytenia
okrelane s subiektywnie w zalenoci od wymaganego stopnia bezpieczestwa.
3. Nieprzekroczenie dopuszczalnych odksztace
Biorc pod uwag niejednoznaczno stanw napre i odksztace, innym
jakociowo kryterium jest okrelenie dopuszczalnego stanu odksztace, a konkretnie
wartoci odksztace efektywnych. W zwizku z tym, e cinienie wewntrz komory
magazynowej jest zmienne okrela si nastpujce wielkoci:
- dopuszczalny przyrost odksztace efektywnych podczas zmniejszania cinienia i przy
minimalnym cinieniu w komorze;
- maksymaln dopuszczaln szybko odksztace efektywnych.
Rozpatrywanie odksztace osiganych w jednym cyklu oprniania komory, a nie
odksztace cakowitych, wie si z zaoeniem, e grotwr solny "zapomina"
odksztacenia osignite podczas wczeniejszych cykli napeniania i oprniania, np. w
skutek rekrystalizacji.
78

Stateczno globalna
Ocena statecznoci globalnej sprowadza si do badania zasigu oddziaywania komr.
Okrela si go na podstawie rozkadw napre i odksztace efektywnych oraz wytenia
grotworu przyjmujc, e zakres istotnych zmian tych wielkoci okrela zasig
oddziaywania. W przypadku komr magazynowych gazu przyjmuje si, e komory powinny
w minimalny sposb oddziaywa na siebie.
Teoretyczny zasig oddziaywania komory zaley w istotny sposb od rwnania
konstytutywnego przyjtego dla grotworu. Przy silnych waciwociach reologicznych
zasig jest wikszy. W praktyce w zalenoci od warunkw (gboko, waciwoci
mechaniczne grotworu itd.), docelowy rozstaw komr moe by bardzo zrnicowany od stu
kilkudziesiciu do 300 m. Korzystny efekt mona uzyska wykonujc pierwsze komory
magazynowe w rzadszej siatce np. 600 m, a w pniejszym okresie j zagszcza. W ten
sposb nastpne komory wykonywane s ju w zdeformowanym grotworze, co zmniejsza
ich cakowit konwergencj. Postpowanie takie mona stosowa jedynie na zoach
jednorodnych.
Szczelno
Kryterium szczelnoci zwizane jest z maksymalnym cinieniem magazynowania.
Okrela si je na podstawie testw mikroszczelinowania przeprowadzonych w otworze
wiertniczym w trakcie jego wykonywania. Ich celem jest wyznaczenie tzw. spoczynkowego
cinienia mikroszczelinowania, ktre ustala si po zeszczelinowaniu grotworu. Cinienie to
jest bliskie cinieniu pierwotnemu grotworu, ronie wic proporcjonalnie do gbokoci.
Wspczynnik proporcjonalnoci nazywany jest gradientem mikroszczelinowania.
Rozkad napre w otoczeniu komory magazynowej przy wysokim cinieniu
magazynowanego gazu rni si od cinienia pierwotnego grotworu. Migracja medium jest
wic moliwa przy cinieniu niszym ni wynika z gradientu mikroszczelinowania.
Dugotrwaa pojemno
Ubytek pojemnoci czynnej komory na skutek konwergencji jest jednym z
najwaniejszych problemw eksploatacji komr magazynowych gazu w zoach soli
kamiennej. Jest to zjawisko nieuniknione, a jego intensywno zaley gwnie od gbokoci
posadowienia komory, waciwoci reologicznych grotworu w jej otoczeniu i cinienia
magazynowania, a w szczeglnoci wartoci cinienia minimalnego. Najwiksz warto
konwergencja wzgldna osiga w pierwszych latach eksploatacji komory. Z tego wzgldu
zaleca si, by w tym okresie zachowywa stosunkowo wysok warto cinienia
magazynowania.
Ochrona powierzchni
Problem ochrony powierzchni, a konkretnie jej osiadania jest w przypadku
magazynw gazu zagadnieniem marginalnym. Decyduj o tym due gbokoci pomidzy
komorami i znaczne gbokoci ich posadowienia. Prowadzone s co prawda regularne
79

pomiary niwelacyjne, jednak ewentualne osiadania s znacznie mniejsze ni w przypadku

prowadzenia zwyczajnej eksploatacji otworowej soli kamiennej.
Oglne zasady projektowania kawern magazynowych gazu ziemnego w zoach solnych:
1. Rozpoznanie zoa.
2. Projekt Zagospodarowania Zoa, ktrego najistotniejszym celem jest okrelenie
rozmieszczenia komr, zapewniajcego ich niewielkie wzajemne oddziaywanie.
3. Projekt otworu, jego wiercenia, odcinkw rdzeniowanych, bada laboratoryjnych na rdzeniu i
bada w otworze - profilowanie geofizyczne, testy szczelinowania, testy szczelnoci.
4. Wiercenie otworu i badania wykonywane w nim w trakcie wiercenia.
5. Badania geologiczne i chemiczne rdzenia wiertniczego.
6. Ostateczna lokalizacja komory (interwa gbokoci) na podstawie bada geologicznych i
chemicznych rdzenia wiertniczego z zachowaniem odpowiednich stref bezpieczestwa.
7. Badania waciwoci mechanicznych i ugowniczych soli ze strefy lokalizacji komory, a w
przypadku wysadu take ze stref ssiadujcych. Badania mechaniczne obejmuj testy
krtkotrwae, okrelajce wskaniki wytrzymaociowe oraz badania reologiczne, ktrych
gwnym celem jest wyznaczenie szybkoci pezania grotworu solnego. Celem bada
ugowniczych jest okrelenie wspczynnika ugowania stropowego i bocznego.
8. Projekt ksztatu komory i cinienia magazynowania.
9. Projekt ugowania, zawierajcy opis technologii ugowania z podziaem na etapy i fazy oraz
podaniem terminw kontroli ksztatw za pomoc echosondy.
10. ugowanie komory z okresowymi kontrolnymi pomiarami ksztatu echosond
ultradwikowa.
11. Pierwsze napenianie.

V. ZARZDZANIE PRZEDSIWZICIAMI BUDOWLANYMI

1. Zarzdzanie strategiczne w dziaalnoci budowlanej.
Strategia program definiowania i realizacji celw organizacji oraz penienia jej misji
formuowanych przez najwysze kierownictwo.
Zarzdzanie strategiczne proces zarzdzania polegajcy na formuowaniu i wdraaniu
strategii.
Schemat zarzdzania strategicznego

80

okrelenie celw kocowych,

wypracowanie strategii i sposobw jej realizacji,
pozyskanie zasobw niezbdnych do realizacji strategii.
Etapy zarzdzania strategicznego
Okrelenie misji i wizji przedsibiorstwa
Sformuowanie polityki przedsibiorstwa
Wykonanie analizy strategicznej otoczenia (zewntrznej) i przedsibiorstwa (wewntrznej)
Opracowanie strategii oglnej tj. wyznaczenie kierunkw rozwoju firmy (w ujciu
wariantowym)
Opracowanie strategii szczegowych dla wybranej strategii oglnej
Opracowanie planw dziaa
Wdroenie strategii (realizacja)
Kontrola
Kluczowym zagadnieniem w tworzeniu strategii przedsibiorstwa jest waciwa analiza
otoczenia (a. zewntrzna) oraz analiza samego przedsibiorstwa (a. wewntrzna). Dokonuje
si tego w oparciu o opracowane metody analizy, sklasyfikowane poniej:

o
o
o
o
o
o
o

metody analizy otoczenia:

analiza trendu,
metoda delficka,
analiza luki,
metody scenariuszowe,
analiza piciu si Portera,
punktowa ocena atrakcyjnoci sektora,
mapa grup strategicznych,

o
o
o

o
o
o

81

metody zintegrowane:
analiza SWOT,
pozycjonowanie strategiczne,
krzywa dowiadcze,
metody analizy przedsibiorstwa:
metody portfelowe,
cykl ycia,
analiza kluczowych czynnikw sukcesu.

Analiz otoczenia i/lub samego przedsibiorstwa przeprowadzamy zawsze:

na etapie tworzenia przedsibiorstwa,
gdy pojawiaj si symptomy nieprawidowego funkcjonowania przedsibiorstwa lub zmian w
jego otoczeniu,
gdy planowana jest zmiana profilu dziaalnoci.

Na podstawie otrzymanych wynikw analiz formuowana jest w ujciu wariantowym

strategia oglna. Podlega ona ocenie i w oparciu o metody optymalizacyjne wybierany jest
wariant najbardziej odpowiedni dla danej sytuacji formuowanie strategii szczegowej.
Strategia szczegowa zawiera konkretne plany dziaa przedsibiorstwa, czyli okrela
jakie dziaania zostan podjte, terminy i koszty z nimi zwizane oraz wskazuje osoby
bd jednostki za to odpowiedzialne. Po rozpoczciu wdraania strategii dziaania te
winny podlega staej kontroli pod ktem ich przebiegu oraz wynikw. Wnioski
wycignite na podstawie staej kontroli oraz zdobyte dowiadczenia su zapewnieniu
moliwoci optymalizacji dziaania przedsibiorstwa. Ze wzgldu na zmienne warunki w
jakiej musi dziaa przedsibiorstwo, cigej aktualizacji podlega rwnie sama strategia
zarzdzania.

Cechy dobrego zarzdzania (planu) strategicznego: (4F)

przodowanie we wprowadzaniu nowinek (first)

elastyczno w myleniu i dziaaniu bez wzgldu na sytuacj (flexibility)
posiadanie planu/koncepcji biznesu i zarzdzania (fokus)
zdolno do szybkiego dostosowywania struktur, procedur i ludzi oraz relacji z otoczeniem do
sytuacji rynkowej (fast)

2. Logistyka na budowie; poda przykad modelu zaopatrzenia w masowo zuywane

materiay.

Na placu budowy spotykamy si z dziaaniami logistycznymi z zakresu zaopatrzenia i

produkcji. Obie sfery s ze sob powizane. Jakiekolwiek zakcenia lub opnienia w
jednej z nich oddziaywaj na drug.

Logistyka produkcji obejmuje dziaania bezporednio zwizane z wznoszeniem obiektu

budowlanego, czyli procesy zasadnicze.

Logistyka zaopatrzenia obejmuje procesy pomocnicze, czyli zamawianie i odbir

zasobw niezbdnych do prowadzenia produkcji budowlanej, dostarczenie na plac
budowy mediw, a take zapewnienie odpowiedniego poziomu zatrudnienia. Realizowane
jest to poprzez zadania logistyczne takie jak:

zamawianie, odbir i kontrol jakoci surowcw i materiaw,

organizacj magazynw i placw skadowych,

82

roboty rozadunkowe, przeadunkowe oraz transport pionowy i poziomy w obrbie placu

budowy,

zamawianie, eksploatacje oraz skadowanie urzdze budowlanych,

segregacj, zagospodarowanie i wywz odpadw budowlanych,

okrelenie niezbdnego potencjau kadrowego wraz z zapewnieniem niezbdnego zaplecza

oraz bezpieczestwa pracy.
Wikszo z wymanionych dziaa wymaga zapewnienia okrelonej powierzchni w
obrbie placu budowy, co w obecnych czasach, gdy prace prowadzone s gwnie w
terenie silnie zurbanizowanym, jest niezwykle trudne. Wymaga to opracowania waciwej
koncepcji obsugi logistycznej inwestycji, zwaszcza w zakresie modelu sterowania
zapasami. Podstawowym powodem utrzymywania zapasw jest ch ograniczenia
warunkw niepewnoci w acuchu dostaw i odbiorcw w ktrym plac budowy znajduje
si na kocu. Istnieje wiele modeli zapasw o rnym charakterze, np. stochastyczne,
deterministyczne, losowe.

Dobr modelu zapasw

Model zaopatrzenia budowy w masowo zuywane towary jest niepowtarzalny zaleny od
specyfiki danego przedsiwzicia , poniewa nie ma dwch takich samych inwestycji.
Przyjty sposb prowadzenia dostaw dla kluczowych materiaw budowlanych, ktre s
masowo zuywane zaley m.in. lokalizacji inwestycji w stosunku do potencjalnych rde
zaopatrzenia, dostpnych dla danej lokalizacji form transportu, moliwoci skadowych
placu budowy, dostpnoci konkretnych materiaw. Na przykad obsuga logistyczna
budowy biurowca prowadzonej w centrum duego miasta bdzie znaczco rnia si od
budowy 90 kilometrw autostrady zlokalizowanej w sabo zurbanizowanym terenie.
Zupenie inaczej bdzie przebiegaa dostawa popularnych i atwo dostpnych materiaw
oraz wysoko wyspecjalizowanych elementw produkowanych tylko w kilku miejscach w
Polsce bd na wiecie. Dobr dostawcw zaley od wielu czynnikw takich jak cena,
minimalny i maksymalny zakres pojedynczego zamwienia, ograniczony zasb danego
dostawcy. Zazwyczaj potrzeby budowy s wiksze ni wydajno pojedynczego dostawcy
i musimy sprowadza materiay od kliku dostawcw. W wyborze najkorzystniejszego
wariantu dostaw z kliku rde wykorzystujemy algorytm zapasw.
Przykad organizacji dostaw
Ze wzgldu na lokalizacj inwestycji w cisym centrum miasta i bardzo ograniczony
teren rozadunku konieczne byo prowadzenie dostaw w systemie Just-in-Time. Dostaw na
plac budowy przywoone byy w jedno z czterech miejsc rozadunkowych z zachowaniem
cile okrelonej procedury i okreleniem dokadnej daty, godziny i miejsca rozadunku.
Dostawy zazwyczaj odbyway si w systemie caopojazdowym zgodnie z zdolnociami
przerobowymi okrelonego dziau produkcji z zapasem max. 3-4 dniowym. Preferowane
byy rodki transportu umoliwiajce odkrycie przestrzeni adownej i prowadzenie prac z
wykorzystaniem dwigw. Dodatkowym zabezpieczaniem byo podpisanie umw z
dostawcami, ktre zobowizyway ich utrzymywania magazynw na terenie Warszawy z
zapasami materiaw budowlanych na potrzeby budowy - dostawy w systemie
dwustopniowym.
83

3. Zarzdzanie logistyk przedsiwzi budowlanych; problemy logistyczne w

poszczeglnych etapach cyklu inwestycyjnego poda przykady.
Mwic o logistyce przedsiwzicia budowlanego bierzemy pod uwag jedn inwestycj
realizowan przez wielu wykonawcw, ktrzy odpowiadaj przed inwestorem, ale take
s ze sob wzajemnie powizani, poniewa poszczeglne procesy wchodzce w skad
usugi budowlanej wzajemnie na siebie oddziaywaj.
Zarzdzanie procesami logistycznymi przedsiwzicia budowlanego uwzgldnia
nastpujc uwarunkowania:

plac budowy, ktry w fazie realizacji jest jednym duym systemem produkcyjnym
obejmujcym due zadania w ograniczonym czasie i miejscu,

dostawy zewntrzne realizowane za pomoc wielu acuchw logistycznych,

zaangaowanie kadego z uczestnikw procesu budowlanego w inne prowadzone rwnolege

przedsiwzicia.

Logistyka przedsiwzicia budowlanego obejmuje swoim zakresem dwa obszary:

logistyk zewntrzn zoon z przepyww fizycznych (materiaw budowlanych,

elementw konstrukcyjnych, sprztu) na budow,

logistyk wewntrzn skadajca si z przepyww fizycznych i informacji w obrbie

budowy.

Kompleksowa obsuga logistyczna przedsiwzicia obejmuje wszystkie jego fazy od

planowania do przekazania inwestycji w rce inwestora. Na kadym z tych etapw
spotykamy wiele rnorodnych problemw, ktre mog powodowa kolejne zdarzenia
generujce kolejne problemy logistyczne.
Faza I - Programowanie
Podstawowe zadaniem logistycznym wystpujcym w tej fazie inwestycji jest
sprawdzenie uwarunkowa logistycznych i opracowanie strategii logistycznej w
zarzdzaniu przyszym przedsiwziciem i jego eksploatacj. Przykad:

Sprawdzenie lokalizacji inwestycji nie tylko pod wzgldem warunkw budowy, ale take pod
wzgldem moliwoci eksploatacji inwestycji, zwaszcza przemysowych.

84

Przygotowanie materiaw wyjciowych do przygotowania projektu i uzyskania pozwolenia

na realizacj inwestycji, np. przeprowadzenie skomplikowanej i dugotrwaej oceny
oddziaywania inwestycji na rodowisko.
Faza II - Projektowanie
To etap doboru rozwiza materiaowych i konstrukcyjnych, a take opracowywania
koncepcji logistycznej i dobr systemu realizacji inwestycji. Obejmuje: opracowanie
harmonogramw budowy i zapotrzebowania na materiay, projekty zagospodarowania i
likwidacji placu budowy, wytyczne leasingu i zakupw urzdze budowlanych, wybr
podwykonawcw i dostawcw, zagospodarowanie odpadw, itp. Wedug wielu to
kluczowy etap prowadzenia inwestycji budowlanej majcy bezporedni wpyw na etap
realizacji. Przykad:

Wybr rozwiza konstrukcyjnych z uwzgldnieniem moliwoci transportu konkretnych

materiaw i elementw konstrukcyjnych na teren budowy (przepustowo drg, dostpno
alternatywnych metod transportu, warunki wykorzystania infrastruktury).

Decyzja, czy korzystniejsze bdzie wykorzystanie posiadanego parku maszyn, zakup maszyn
budowlanych czy skorzystanie z maszyn leasingowanych i podlegajcych wymianom na
okrelonych wczeniej warunkach.
Faza III - Realizacja
Na etapie realizacji do zada logistycznych naley m.in. aktualizacja wczeniej
opracowanych harmonogramw, prowadzenie zamwie zgodnie z biecym
zapotrzebowaniem budowy, planowanie i koordynacja transportu w obrbie placu
budowy, zarzdzanie jakoci, zagospodarowanie odpadw, koordynacja procesw
logistycznych wszystkich wykonawcw, zarzdzanie bezpieczestwem. Przykad:

Wprowadzenie systemu biecej kontroli posiadanych na placu budowy zapasw i

prowadzenie systemu dostaw zapewniajcego zapasu wystarczajce do prowadzenia biecej
produkcji.

Kontrola podstpu prac i pynne wprowadzanie zmian w harmonogramach.

Sprawna modyfikacja projektw w przypadku identyfikacji kolizji i bdw projektowych.

Modyfikacje technologii wykonania poszczeglnych elementw w przypadku problemw

technologicznych bd awarii.
Faza IV - Oddanie do eksploatacji
Na tym koczcym proces budowlany etapie prowadzane s dziaania z zakresu likwidacji
placu budowy, wywozu wszystkich odpadw budowlanych oraz zarzdzania przepywem
informacji w procesach rozliczenia inwestycji i przekazania jej do uytku. Przykad:

Skompletowanie dokumentacji powykonawczej.

Przeprowadzenie wszystkich odbiorw niezbdnych do otrzymania pozwolenia na

uytkowanie.

Wywz i zagospodarowanie odpadw powstaych w procesie budowlanym.

85


4. Systemy zapewnienia jakoci wg norm ISO serii 9000 w zastosowaniu do
produkcji budowlanej.

Jako jest to zesp waciwoci jednostki, dziki ktrym ta jednostka jest w stanie
zaspokoi ustalone potrzeby (wg normy ISO 8402:1994).
Wspczesne podejcie opiera si na zaoeniu, e jako nie moe by kontrolowana w
gotowym produkcje, moe tylko zosta w niego wbudowana w trakcie procesu
wytwarzania. Wymusza to monitorowanie efektw na kadym etapie produkcji, ale
ogranicza wystpowanie przypadkw wyprodukowania wadliwych produktw (obnienie
kosztw produkcji).
Wg normy PN-EN ISO 9000 zarzdzanie jakoci to skoordynowane dziaania dotyczce
kierowania organizacj i jej nadzorowania, ktre decyduj o polityce jakoci, celach i
odpowiedzialnoci, a take o ich realizacji za pomoc takich rodkw jak: planowanie
jakoci, sterowanie jakoci, zapewnienie jakoci i doskonalenie jakoci.
Organizacje, ktre wdroyy u siebie te systemy zarzdzania mog uzyska certyfikaty
jednostek certyfikujcych systemy zarzdzania (w Polsce jedn z nich, akredytowan
przez
Polskie Centrum Akredytacji, jest Polskie Centrum Bada i Certyfikacji).

Schemat powstawania jakoci wyrobu budowlanego:

Koszty braku jakoci (ok. 10-30% cakowitego obrotu):

zmniejszaj wydajno (aspekt ekonomiczny),
powoduj brak motywacji do pracy (aspekt spoeczny),
powoduj zwikszenie niezadowolenia klientw (aspekt handlowy).
86

Seria norm ISO 9000 jest zintegrowanym, oglnym systemem optymalizacji i

skutecznoci osigania jakoci przez przedsibiorstwo czy organizacj, przez stworzenie
podstaw cigego doskonalenia.

Cele stosowania ISO 9000:

uzyskanie i utrzymanie jakoci wyrobw lub usug na takim poziomie, aby w sposb trway
zaspokoi stwierdzone lub zakadane potrzeby klientw (odbiorcw),
jako dziaa i stosowanych metod zarzdzania powinna by nieustannie doskonalona,
klienci lub inni zainteresowani powinni mie zaufanie, e wymagania jakociowe s i bd
speniane, co w razie potrzeby wynikajcej z umowy, powinno by udokumentowane,
kierownictwo i personel przedsibiorstwa powinno mie przewiadczenie, e wymagania
dotyczce systemu jakoci s i bd spenione.
Zgodnie z ISO 9000 przedsibiorstwo powinno:

okreli cele i sformuowa polityk jakoci,

stworzy przejrzyst organizacj w zakresie zarzdzania jakoci,
opracowa system dokumentacji i zbierania danych oraz ich aktualizacji,
prowadzi regularne inspekcje (audity) wewntrzne,
stworzy moliwo penej identyfikacji dziaa i odpowiedzialnoci,
panowa nad wszystkimi procesami,
wykrywa anomalie i redukowa ryzyko bdu.

Systemy zapewniania jakoci:

certyfikacja systemw, np.: PCBC, PCA,

zarzdzanie przez jako (TQM) globalne dbanie o jako we wszystkich aspektach,

strefach i efektach dziaalnoci (dostrzeenie szerszych relacji przedsibiorstwa z
otoczeniem).

5. Zarzdzanie ryzykiem w budownictwie

Ryzyko (w. Risico) moliwo (prawdopodobiestwo) nieosignicia lub osignicia

spodziewanego wyniku. Jeden z podziaw wyrnia:

ryzyko czyste niebezpieczestwo strat,

ryzyko spekulacyjne ryzyko, ktre moe przeksztaci si w strat jak i w zysk.
Ryzyko i niepewno s cechami kadego procesu inwestycyjnego. Ryzyko ma wymiar
finansowy, ktry mona i naley przewidywa i skwantyfikowa w warunkach istnienia
informacji umoliwiajcych ocen prawdopodobiestwa wystpienia rnego rodzaju
zagroe. W praktyce wystpuj najczciej jednoczenie sytuacje ryzyka czystego jak i
spekulacyjnego. Ryzyka czystego zwykle nie mona unikn, np. sytuacji zwizanych z
87

siami natury. Natomiast wiadomi decydenci nie podejmuj ryzyka spekulacyjnego np.
projektw, ktrych nie wykonaj swoimi siami (przedsibiorstwa). Bywa jednak, ze
wskutek braku informacji ich niedostatku, niewiadomie podejmowane jest ryzyko
spekulatywne.

Z punktu widzenia realizacji procesu inwestycyjno-budowlanego ryzyko dzielimy na:

wewntrzne tkwice wewntrz przedsibiorstwa (np. problemy finansowe firmy),

zewntrzne powodowane przez otoczenie (np. ryzyko polityczne, ekonomiczne, socjalne,
rodowiskowe)
wynikajce ze specyfiki realizowanego przedsiwzicia charakterystyczne dla specyfiki
produkcji budowlanej (np. problemy z inwestorem, dokumentacj, wykonawcami, ryzyko
kontraktu, wadliwa umowa, itp.)
rda ryzyka

Ryzyko przedsiwzicia budowlanego mona rozwaa z trzech punktw widzenia:

ryzyko projektu
ryzyko przedsibiorstwa
ryzyko waciciela kapitau

o
o
o
o
o
o
o
o
o

Pomidzy tymi rodzajami ryzyka istnieje cisa zaleno: ryzyko projektu wpywa na
ryzyko firmy, a to za na ryzyko akcjonariuszy.

Wyrniamy przykadowe rda ryzyka:

czas (przekroczenie terminw),
niewypacalno inwestora,
polityka pastwa,
zwizane z sytuacj na giedzie papierw wartociowych,
zwizane ze zmiennoci rynku
spowodowane zmianami w pynnoci finansowej przedsibiorstwa,
zwizane ze zmianami inflacji, stopy procentowej, kursu, itp.
jako projektu inwestycyjnego,
zwizane z zachowaniem menederw i podwadnych.

W zarzdzaniu ryzykiem wyrni mona dwa podejcia:

Podejcie tradycyjne

Rozpoznanie
Ocena (wycena)

88

Wybr metody zarzdzania ryzykiem (poprzez: redukcj ryzyka, samo ubezpieczenie

przedsibiorstwa, unikanie ryzyka, wykupienie ubezpieczenia od ryzyka, itp.)

Przyjcie koncepcji rozwizania

Wprowadzenie danej metody w ycie

Kontrola wynikw, ocena uzyskanych wynikw

Podejcie nowoczesne monitorowanie i obnienie wystpujcego ryzyka do poziomu

akceptowalnego przez menadera projektu.

Planowanie zarzdzania ryzykiem

Identyfikacja ryzyka

Jakociowa analiza ryzyka

Ilociowa analiza ryzyka
Planowanie reakcji na ryzyko

Monitorowanie i kontrolowanie ryzyka

Metody podejcia do ryzyka:

unikanie modyfikacje planw realizacji projektu w celu zlikwidowania danego ryzyka,

transfer - przeniesienie skutkw wystpienia ryzyka na inny podmiot,
agodzenie - podejmowanie okrelonych dziaa prowadzcych do zmniejszenia
prawdopodobiestwa lub skutkw ryzyka,
akceptacja - przyjcie i udwignicie wszelkich konsekwencji wynikajcych z ewentualnego
wystpienia niekorzystnego zjawiska,
plan awaryjny - buduje si tylko dla zidentyfikowanych ryzyk, ktre mog pojawi si w
trakcie realizacji projektu,
ochrona przed ryzykiem wykorzystanie moliwoci ubezpieczenia si przed ryzykiem,
tworzenie rezerw budetowych na wypadek wystpienia ryzyka.

6. Metody matematyczne wspomagajce podejmowania decyzji w projektowaniu i

zarzdzaniu w budownictwie. Przykad problemu i moliwej do zastosowania
metody rozwizania.

Metody matematyczne to jedne z najprostszych i najpopularniejszych metod

rozwizywania problemw wielokryterialnych. Podstaw tych metod jest zastosowanie
oglnie znanych i rozumianych formu matematycznych.

89

Zastosowanie metod matematycznych wymaga przypisania wszystkim kryteriom wartoci

liczbowych niemianowanych, dziki czemu moemy porwnywa wszystkie wariant
uwzgldniajc nie tylko cechy ilociowe, ale take jakociowe. Niektre z stosowanych
algorytmw umoliwiaj rwnie zrnicowanie wanoci poszczeglnych kryteriw
oceny.

Metody matematyczne porwnuj i oceniaj dowoln iloci wariantw pod wzgldem

okrelonej liczby cech - kryteriw, i umoliwiaj jednoznaczny wybr rozwizania
najkorzystniejszego, ktre spenia dane wymagania i mieci si w okrelonych
ograniczeniach.

W procesie oceny stosujemy kryteria niemierzalne, ktrych nie mona wyrazi

bezporednie w formie liczb oraz kryteria mierzalne, wyraone bezporednio wartociami
liczbowymi. W przypadku cech niemierzalnych dokonuje si kwantyfikacji i ostatecznie
wyraa je w formie liczbowej.

Algorytm metod matematycznych

1) Wybr cech- kryteriw

W przypadku problemw decyzyjnych zwizanych z realizacj przedsiwzi inwestycyjnych
wyboru kryteriw dokonuje grupa ekspertw zoona z przedstawicieli bran i zawodw
zwizanych z realizacj i uytkowaniem danej inwestycji.
2) Ustalenie wag poszczeglnych kryteriw
Wagi ustalane s przy udziale ekspertw i osb zwizanych z dan inwestycj. Najczciej
suma poszczeglnych wag rwna jest . Poszczeglne kryteria mog by rwnowane bd w
przypadku znacznie wikszej wanoci wybranych kryteriw wzgldem pozostaych zrnicowane.
3) Okrelenie miar liczbowych poszczeglnych wariantw
Okrelenia miar przeprowadzane jest wedug zbioru wybranych kryteriw. Proces ten moe
by bardzo pracochonny np. kiedy jednym z kryteriw jest cena, co wymaga sporzdzenia
kosztorysw dla kadego z wariantw. W przypadku kryteriw niemierzalnych wprowadzana
jest liczbowa skala ocen i na jej podstawie ocenia si poszczeglne warianty.
4) Kodowanie liczbowych miar poszczeglnych wariantw
Kodowanie polega na zastpieniu pierwotnej wartoci mianowanej wartoci niemianowan z
okrelonego przedziau - zazwyczaj od do . Poszczeglne kryteria okrela si jako stymulanty
i destymulanty w zalenoci od tego czy dane kryterium chcemy maksymalizowa (jako,
efektywno) czy minimalizowa (koszt). Przykadowe metody kodowania: standaryzacja,
normowanie, metoda Pattern, metoda Neumana-Morgensterna.
5) Ocena poszczeglnych wariantw
Oceny poszczeglnych wariantw pokonuje si poprzez obliczenie syntetycznych
wskanikw takich jak wskanik multiplikacyjny, sumacyjny, addytywny, itp.

Za najkorzystniejsze uznaje si rozwizanie o najniszej ocenie, jeli do kodowanie

stosowano minimalizacj lub najwyszej, jeli stosowano maksymalizacj. Warto jednak
mie wiadomo, e w zalenoci od zastosowanej metody kodowania i obliczania
90

wskanikw syntetycznych moemy otrzyma rozbiene wyniki analizy. Dokonujc

analizy wielokryterialnej moemy wykorzysta kilka rnych metod i porwna
otrzymane wyniki. Inne metody analizy to np. metody geometryczne, metody oparte na
teorii grafw.

W budownictwie metody matematyczne moemy stosowa w przypadku analizy kilku

wariantw konstrukcyjnych danego elementw w celu wskazania rozwizania
najkorzystniejszego z punktu widzenia kryteriw wanych dla podejmujcego decyzj
inwestora.

7. Zastosowanie narzdzi marketingu - mix w dziaalnoci przedsibiorstw

budowlanych wykonawczych.

W dziaalnoci przedsibiorstw budowlanych wykonawczych rozrni naley dwa

przypadki:
sprzeda i wiadczenie usug budowlanych w przypadku wykonywania obiektu na podstawie
projektu stworzonego przez projektanta w uzgodnieniu z klientem,
sprzeday produktu budowli zaprojektowanej i wybudowanej bez konsultacji z klientami
(dziaalno deweloperska).
Oba powysze przypadki wymagaj zupenie innego podejcia, poniewa mamy do
czynienia ze sprzeda dbr rnego typu. Dodatkowo przedsibiorca budowlany
powinien traktowa przedmiot swojej dziaalnoci usugowej jako dobro inwestycyjne
posiadajce pewne specyficzne cechy, rnice je od towarw konsumpcyjnych. W
konsekwencji powoduje to konieczno innego ni na rynku konsumpcyjnym
postpowania marketingowego.
Zakres i kierunki dziaa marketingowych w budownictwie wynikaj ze:

specyfiki przedmiotu dziaania,

specyfiki rynku zbytu,

charakteru nabywcw usug budowlanych.

Specyfika usug budowlanych, polegajca przede wszystkim na tworzeniu dziea

finalnego w stosunkowo dugich cyklach realizacyjnych, wymaga wnikliwie opracowanej
koncepcji marketingowego dziaania, uwzgldniajcej cechy towaru i rynku czsto
take zagranicznego. Znajomo potrzeb potencjalnych nabywcw, preferencji
technicznych i technologicznych, miejscowych materiaw oraz poziomu cen, a ponad to
rozmiarw istniejcego na rynku wykonawstwa budowlanego, stopnia jego specjalizacji,
usprztowienia oraz moliwoci ksztatowania go w zalenoci od tendencji rozwojowych
rynku i postpu techniki stanowi podstaw prawidowo prowadzonej dziaalnoci
marketingowej.

91

Marketing-mix - kompozycja marketingowa; s to zmienne elementy marketingu, ujte w

formie planu marketingu, ktre firma moe wiadomie i umiejtnie wykorzystywa dla
zwikszenia popytu na swj produkt. Podstawowe elementy marketingu mix to: (formua
4P)
produkt (product) - skada si na niego caoksztat spraw zwizanych z jego planowaniem i
rozwojem, standaryzowaniem oraz ustalaniem asortymentu; w problematyce produktu mieci
si m.in. znak fabryczny, jako, gwarancje, zwrot produktu, opakowanie, cechy produktu,
marka produktu;
cena (price) zazwyczaj odgrywa zasadnicz rol - musi by ona dostatecznie atrakcyjna
dla odbiorcy, aby si zdecydowa na kupienie towaru, czy usugi; istota podejcia
marketingowego polega tu na tym, e w okrelaniu wielkoci ceny punkt wyjcia stanowi nie
koszty wytworzenia, lecz moliwoci nabywcze danej grupy ludnoci; dodatkowo zabiegami
majcymi przycign klienta s oferowane przez sprzedawc rabaty bd rozoenie
patnoci w czasie, szczeglnie z wykorzystaniem kredytw na dobrych dla klienta
warunkach.
dystrybucja (place) - wszystkie czynnoci zwizane z przesuwaniem produktu od
producenta do konsumenta lub finalnego odbiorcy; czynnociami takimi mog by np.:
transport, magazynowanie, konserwacja oraz sprzeda; drug stron tej dziaalnoci s
zagadnienia zwizane z okreleniem liczby ogniw poredniczcych, co moe mie decydujce
znaczenie dla sprawnoci caego systemu dystrybucji. Bardzo wane znaczenie ma tutaj
odpowiednio uksztatowany acuch przepywu informacji oraz rodkw.
promocja (promotion) - oznacza wszelkie sposoby komunikowania si z odbiorcami; za jej
pomoc rozwizuje si sprawy dotarcia z informacj o produkcie do grupy potencjalnych
odbiorcw oraz nakonienie ich do zakupu towarw; kombinacja rnych narzdzi
promocyjnych nazywamy promocj-mix, a zaliczy do nich mona m.in. reklam, promocj
sprzeday, marketing bezporedni, public relations czy sprzeda osobist.
Przedsibiorstwa budowlane dziaaj na rynku dbr inwestycyjnych, charakteryzujcych
si ma liczb klientw oraz du redni wartoci zakupw. Na tych rynkach, w
przypadku przedsibiorstw realizujcych zlecenia na wykonanie duych obiektw
kubaturowych lub inynierskich najwiksze znaczenie ma sprzeda osobista. Natomiast
dla maych przedsibiorstw taka forma promocji byaby zbyt droga dobre rezultaty
przynosz tu reklamy zamieszczane w rodkach masowego przekazu.

8. Cel i metody planowania i monitorowania realizacji przedsiwzicia budowlanego

(z zastosowaniem metod: Earned Value, Earned Schedule).

Metoda Earned Value (wartoci wypracowanej) zostaa opracowana w celu uatwienia

kontroli postpu robt i stanu wykorzystania budetu oraz wczesnego wykrywania
lokalizacji i skali odchyle od planu bazowego. Pozwala ona na ocen potencjalnego
wpywu biecych odchyle od harmonogramu rzeczowo-kosztowego na czas i koszt
realizacji caego przedsiwzicia poprzez ekstrapolacj dotychczasowego postpu. Jest
92

narzdziem stosowanym w zarzdzaniu przedsiwziciem i integruje informacje o

rzeczowym, kosztowym i terminowym postpie realizacji przedsiwzicia.

Krzywe metody EV:

Parametry wejciowe metody EV:

BCWS (Budgeted Cost of Work Scheduled) - planowany koszt planowanej pracy,

ACWP (Actual Cost of Work Performed) - rzeczywisty koszt wykonanej pracy,
BCWP (Budgeted Cost of Work Performed lub Earned Value) - planowany koszt wykonanej
pracy (warto uzyskana, wypracowana, przerb),
BAC (Budget at Completion) - kwota budetu przedsiwzicia, czyli BCWS w chwili
planowanego zakoczenia;
T - planowany czas trwania przedsiwzicia.
Wskaniki w metodzie EV (wyraone w walucie lub procentowo):

Z punktu widzenia prognozowania czasu inwestycji najwaniejszymi s:

o SV (Schedule Variance) - odchylenie od harmonogramu; warto ujemna wskanika oznacza
opnienie wyraone przez kwot niewykorzystanego budetu,
SV =BCWP BCWS

o SPI (Schedule Performance Index) indeks wykonania harmonogramu; obrazuje porwnanie

tego co zostao zrobione z tym co powinno by wykonane. Gdy SPI>1 oznacza, e projekt jest
zrealizowany szybciej ni planowano.
SV =BCWP / BCWS

Z punktu widzenia kosztw:

93

o CV (Cost Variance) - odchylenie kosztw; wskanik pokazuje jaki jest wynik finansowy
faktycznie wykonanych prac w stosunku do planw,
CV =BCWPACWP

o CPI (Cost Performance Index) wskanik wydajnoci kosztowej; wskazuje czy inwestycja
przynosi zyski w postaci oszczdnoci,
CPI=BCWP/ ACWP

o VAC (Variance At Completion) prognozowane przekroczenie budetu; wskanik informuje o

ile najprawdopodobniej zostanie przekroczony budet projektu.
VAC=EACBAC

o EAC (Estimate At Completion) oszacowany koszt kocowy; wskanik pozwalajcy oceni

cakowity koszt prac na podstawie kosztu ju poniesionego prognozy dalszych kosztw danej
pracy; wskaniki te wyznacza si dla poszczeglnych zada oraz caego projektu.
EAC=BAC /CPI

EAC= ACWP +BAC BCWP

Kontrola kosztowa

Konieczne jest ledzenie danych o kosztach zrealizowanych robt. Zaleca si aby kontrola
kosztw bya dokonywana czsto i regularnie, najlepiej w odstpach tygodniowych, co ma
umoliwi wczesne wykrycie zagroe i podjcie dziaa zapobiegawczych lub
naprawczych.

Zalety metody EV:

kompleksowa kontrola realizacji projektu w aspekcie rzeczowym, czasowym i kosztowym,

obiektywna miara postpu projektu, wyraona w jednej jednostce niezalenie od rnych
jednostek obmiaru poszczeglnych prac,
identyfikacja rodzaju i wielkoci odchyle budetu,
analiza trendu wydajnoci realizacji projektu,
system wczesnego ostrzegania (wczesna prognoza oszacowania kosztu kocowego),
moliwo analizy na rnych poziomach struktury podziau prac (WBS) i struktury
organizacyjnej (OBS),
prostota - wykorzystanie kilku intuicyjnie zrozumiaych wskanikw,
standard wymiany informacji o projekcie na poziomie wyszego kierownictwa,
dobrze udokumentowany, powszechnie znany i stosowany standard kontroli realizacji
projektw.

Metoda Earned Schedule metoda pozwalajca na najbardziej stabilne i wiarygodne

prognozowa cakowity czas trwania inwestycji. Istota tej metody jest podobna jak
metody EV i oparta na tych samych danych wejciowych (BCWS, BCWP), lecz
odchylenia SV i indeksy wykonania harmonogramu SPI okrelane s w skali czasu (SV(t),
SPI(t)) i w walucie (np. SV(PLN), SPI(PLN)). Zalet tej metody jest to e nie wymaga
94

posiadania jakich dodatkowych danych, ale konieczne jest tylko zmiana stosowanych
formu. Ponadto metoda ES pozwala przewidzie szacunkow dat zakoczenia realizacji
projektu.

9. Problemy zarzdzania personelem w przedsibiorstwach (i organizacjach

realizujcych przedsiwzicie budowlane).

Jednym z najwaniejszych czynnikw wpywajcych na przebieg przedsiwzi

budowlanych oraz funkcjonowanie przedsibiorstw budowlanych jest odpowiednie
zarzdzanie zasobami ludzki w obrbie danej organizacji.
Proces kadrowy zwizanych z eksploatacj zasobw ludzkich obejmuje nastpujce etapy:
1. Analiza technologiczno-organizacyjna
To okrelenie aktualnych i przyszych (prognoza) potrzeb kadrowych.
2. Planowanie zasobw ludzkich
Opracowanie planu realizacji aktualnych i przyszych potrzeb kadrowych powinno
uwzgldnia nie tylko biece zapotrzebowanie poszczeglnych inwestycji, ale przewidywa
rwnie jak po zakoczeniu konkretnych inwestycji wykorzysta potencja poszczeglnych
pracownikw i unikn koniecznoci ich zwalniania.
3. Nabr kandydatw
Obejmuje przygotowanie i rozpowszechnienie ofert pracy oraz wybr listy kandydatw
speniajcych wymagania rekrutacyjne i najlepiej dopasowanych do struktury
przedsibiorstwa.
4. Dobr kandydatw
To proces przeprowadzania rozmw kwalifikacyjnych, oceny i wyboru kandydatw z
przygotowanych wczeniej list.
5. Wprowadzenie do pracy
Przedstawienie nowego pracownika innym czonkom zespou, zapoznanie go ze stanowiskiem
pracy oraz przedstawienie celw i zasad pracy, a take standardw obowizujcych do w
danych przedsibiorstwie. Z punktu widzenia brany budowlanej kluczowy jest tutaj system
szkole z zakresu BHP, a take indywidualnych szkole stanowiskowych w rodowisku pracy
danej osoby.
6. Szkolenia i doskonalenie
To nieustanny proces podnoszenia umiejtnoci i kwalifikacji wszystkich czonkw zespou,
ktry ma na celu przygotowanie ich do korzystania z specjalistycznych narzdzi pracy oraz
nabywania nowych, niezbdnych dla danej inwestycji uprawnie.
7. Przegrupowania i zwolnienia
Specyfik brany budowlanej jest nieustanna zmiana przedmiotu produkcji, co wie si
rwnie z nierwnomiernym zapotrzebowaniem na pracownikw w danych lokalizacjach.
Dlatego niezwykle istotnym elementem zarzdzania zasobami ludzkimi jest odpowiednie
przegrupowywania i przenoszenie ludzi wraz ze zmieniajcym si portfelem zamwie
przedsibiorstwa. Ten proces obejmuje rwnie awanse i degradacje pracownikw, ktrzy s
niedopasowani do aktualnie zajmowanego stanowiska, bd posiadaj wikszy potencja.
95

Ostatecznym z finansowego i wizerunkowego punktu widzenia dziaaniem jest proces

odejcia pracownikw nie wynikajcy z naturalnej rotacji (emerytury, przeniesienia), czyli
zwolnienia.
8. Ocena efektywnoci
Niezbdnym elementem efektywnej dziaalnoci przedsiwzicia jest cena wynikw
osiganych przez poszczeglnych pracownikw oraz zespoy realizujce okrelone zadania,
identyfikacja ich sabych i mocnych stron oraz okrelanie kierunkw ich zawodowego
rozwoju.
9. Wykorzystanie zasobw ludzki
Polega na obsudze procesu zarzdzania zasobami ludzkimi, m.in. w zakresie tworzenia
odpowiednich warunkw pracy, rozwizywania biecych problemw. To w tym segmencie
procesu kadrowego kryje si wiele dziaa przekadajcych si na efektywno pracy.

Przykady dziaa motywujcych i zwikszajcych efektywno pracownikw:

wiadomo oczekiwanych wynikw finansowych inwestycji i zwizanych z tym bonifikat kady pracownik ma wiadomo podstawowych celw, jakie przedsibiorstwo chce uzyska
na danej inwestycji i jak w przypadku ich osignicia zostanie nagrodzony,

oferty pracownicze - pracownicy maj moliwo skorzystania z dodatkowych wiadcze prywatna opieka medyczna, formy aktywnoci fizycznej, moliwo skorzystania z
specjalnych ofert partnerw biznesowych danego przedsibiorstwa.

10. Wyjani metod zarzdzania lean management w tym w odniesieniu do

produkcji budowlanej.
Lean Management to jedna z technik zarzdzania przedsibiorstwem, ktra jest czsto
wykorzystywana w gwatownych zmianach organizacyjnych firmy. Opiera si ona na
znacznym ograniczeniu zasobw niezbdnych do produkcji (ludzie, powierzchnia,
nakady inwestycyjne, czas), skupieniu si na maksymalnym wykorzystaniu posiadanych
rodkw i dostosowaniu si do warunkw rynkowych. Dziki temu uzyskujemy:

minimalizacj zapasw i kosztw produkcji,

wysok produktywno produkcji i pracy,

sprawn organizacj i zarzdzanie,

zadowalajce wyniki ekonomiczne.

stworzenie prostych i przejrzystych struktur organizacyjnych i spaszczenie hierarchii,

nadanie wikszego znaczenia zasobom ludzkim,

osignicie perfekcji.

Zarzdzanie przedsibiorstwem wedug koncepcji Lean jest powolnym i kompleksowym

procesem wprowadzenia radykalnych i caociowych zmian wszystkich struktur i
procesw zachodzcych w firmie:
96

w zakresie dziaalnoci produkcyjnej i usugowej,

w strukturze majtku,

sposobach organizacji i zarzdzania,

w dziedzinie zarzdzania personelem, przygotowania zawodowego oraz ksztatowania postaw

pracownikw.

Struktura systemu Lean opiera si na trzech podstawowych przedstawionych poniej

filarach. Zrozumienie zalenoci pomidzy tymi kluczowymi czynnikami umoliwia
maksymalne wykorzystanie zasobw firmy.

1. Planowanie strategiczne

To sformalizowanym procesem dugofalowego planowania stosowanego do okrelania

i realizacji celw organizacji. Na nim oparte bd dugoterminowe zadania dla kadry
menederskiej.
2. Struktura organizacyjna

To pewien wzr relacji midzy pozycjami i czowiekiem w danej organizacji. Musi

by podporzdkowana strategii poprzez dostosowanie rozwoju produktu, produkcji i
dystrybucji oraz systemu informacyjnego czyli Lean Production.
3. Zdolno zasobw ludzkich

Obejmuje on tworzenie nowej kultury organizacji polegajcej na cigym

doskonaleniu, usprawnieniu produkcji, ksztaceniu kadry kierowniczej i sprawny przepyw
informacji ze sprzeniem zwrotnym wcznie.
Spory nacisk Lean Management kadzie na ksztatowanie dugotrwaych i bezporednich
kontaktw z dostawcami oraz odbiorcami, wwczas zastosowanie znajduje metoda Justin-Time. Tymczasem dla odcienia przedsibiorstwa ze zbdnych kosztw stosuje si
outsourcing, ktry ju upraszcza i usprawnia system zarzdzania poprzez zlecenie na
zewntrz niektrych funkcji.

Przykady wykorzystania lean managment w budownictwie:

1) standaryzacja pracy - wprowadzenie uniwersalnych standardw o okrelonych obszarach

dziaalnoci przedsibiorstwa np. poprzez wprowadzenie oglnych standardw BHP

obowizujcych na kadej budowie, opracowanie oglnych formatw dokumentacji
(zapytania ofertowe, formularze zamwienia, protokoy), ujednolicenie wykorzystywanych
narzdzi komputerowych (program do projektowania, planowania, kosztorysowania czy
rozliczania kosztw), itp.
2) standaryzacja rozwiza projektowych - ujednolicenie technologii wykonania, np. poprzez

ujednolicenie metod posadowenia obiektw mostowych w ramach jednego kontraktu,

ujednolicenie systemu wykonania poszczeglnych obiektw w ramach realizowanego osiedla
mieszkalnego, itp.

97

VI. WPYW DZIAALNOCI GRNICZEJ NA OBIEKTY BUDOWLANE

1. Wpyw dziaalnoci grniczej na rodowisko

W wyniku prowadzonej lub dokonanej dziaalnoci grniczej w grotworze wytwarza si

wolna przestrze. Jej wypenienie przez skay otaczajce wywouje przemieszczenie i
deformacj grotworu oraz powierzchni terenu.

Najbardziej typowe przeksztacenie rodowiska to:

zmiana sposobu zagospodarowania terenu;

przemieszczenie spowodowane eksploatacj;
osuwiska terenu na zboczach wyniesie;
deformacje powierzchni terenu spowodowane reaktywacj starej dokonanej ju eksploatacji;
uszkodzenie powierzchniowych i podziemnych obiektw budowlanych;
zmiana stosunkw wodnych;
uszkodzenie obiektw budowlanych, w tym mieszkalnych, przemysowych, infrastruktury
technicznej poprzez wstrzsy sejsmiczne;

98

 deformacje niecigle spowodowane dziaalnoci grnicz na maych gbokociach w

rejonach gdzie czsto brak udokumentowania wyrobisk.

2. Wskaniki deformacji powierzchni terenu

Przemieszczenia grotworu wywoane podziemna dziaalnoci grnicz powoduj

odksztacenia grotworu, ktre w oglnym przypadku wyraaj si zmianami dugoci
elementw liniowych oraz wymiarami ktw pomidzy tymi elementami. Jeeli
przemieszczenia s cige to na powierzchni tworzy si ciga kotlina obnieniowa, ktr
naley rozumie jako rnic pierwotnej powierzchni terenu i powierzchni odksztaconej
wpywami podziemnych robt.

W ukadzie wsprzdnych

XZ

rwnanie profilu kotliny obnieniowej ma

posta:

z=w [ x ,u (x) ]

Znajc funkcj

z=f ( x) mona w sposb analityczny wyznaczy tzw. wskaniki

deformacji, do ktrych zaliczamy osiadanie w, wzgldne przemieszczenie poziome u,

odksztacenie poziome , nachylenie terenu T, krzywizn profilu niecki osiadania K.

Pomijajc wpyw skadowej poziomej przemieszczenia na ksztat kotliny obnieniowej

przyjmuje si, e

z=w ( x) .

Takie zaoenie upraszcza analiz deformacji powierzchni i pozwala przyjmowa, e

na powierzchni terenu wystpi niecka obnieniowa, czyli osiadanie.

a) osiadanie - najwiksze obnienie pionowe wystpi gdy

99

dw
=0
dx

b) nachylenie - w dowolnym punkcie okrelone jest zalenoci:

T=

dw
dx ; maksymalne

dT d2 w
T
=
=
=0
max
nachylenie wystpi gdy:
dx d x2

c) krzywizna - obliczanie z zalenoci (ukad paski):

d) promie krzywizny:

R=

1
=
K

2 3 /2

[ ( )]
dw
1+
dx

2 3 /2

[ ( )]
dw
1+
dx

K=

d2 w
d x2

, dla linii prostej krzywizna

d2 w
d x2

K=0, R=

e) odksztacenie liniowe - definiowane jest przez iloraz wzgldnej zmiany odlegoci midzy
czstkami grotworu do odlegoci pierwotnej; elementarn dugo uku paskiej krzywej
mona okreli z zalenoci:
dw 2
d x ' dx
dw 2
'
d
x
=
1+
dx
=
=
1+
1

dx
dx
dx

( )

upraszczajc = lim

x 2 x 1

( )

u 2u1 du
=
x 2x1 dx
2

najwiksza warto wystpuje w miejscu, gdzie

d u
=0
2
dx

Wartoci wskanikw deformacji okrela si w wybranych punktach niecki

obnieniowej w przypadku prognozy lub w przypadku pomiaru deformacji w punktach
obserwacyjnych.

W efekcie przyjmuje si przyblion charakterystyk deformacji terenu. Wskaniki

deformacji zostay zdefiniowane dla przypadku paskiego stanu deformacji, czyli dla
przekroju niecki obnieniowej, powstaej nad polem o duych rozmiarach. Przy czym
przekrj ten jest prostopady do krawdzi pola eksploatacji.

3. Metody prognozowania wskanikw deformacji powierzchni terenu

W celu okrelenia wpyww podziemnej dziaalnoci grniczej na powierzchni terenu

i obiekty budowlane niezbdna jest prognoza wartoci wskanikw deformacji niecki
obnieniowej. Do oblicze mona wykorzysta wzory empiryczne bd zalenoci
ilociowe w postaci wzorw matematycznych uzyskane z bada teoretycznych.

100

Wszystkie teorie opisujce wpywy podziemnej dziaalnoci grniczej na

przemieszczenia grotworu i odksztacenia powierzchni mona podzieli na trzy grupy:

1) geometryczno - cakowe - oparte s na pewnych geometrycznych zaoeniach odnonie

rozkadu wpywu wybranej pewnej elementarnej objtoci zoa na przemieszczenia
grotworu lub obnienia powierzchni;
2) mechaniczne - oparte s na zaoeniach teorii sprystoci, plastycznoci, reologii; podstaw
ich s postulaty mechaniki orodkw cigych;
3) stochastyczne - traktuj grotwr jako orodek, w ktrym dominujc rol odgrywaj
zjawiska losowe (stochastyczne), ktrymi rzdz prawa prawdopodobiestwa.

4. Odporno obiektw budowlanych na wpywy grnicze

Odporno obiektu na wpywy grnicze jest to zdolno obiektu do przeniesienia

okrelonych wpyww cigych deformacji terenu bez zagroenia bezpieczestwa
uytkowania obiektu przy jednoczesnym dopuszczeniu wystpienia w obiekcie
niewielkich uszkodze elementw konstrukcyjnych i niekonstrukcyjnych moliwych do
usunicia w ramach remontw biecych i nie majcych wpywu na istotne pogorszenie
si walorw uytkowych.

Do oceny odpornoci obiektw budowlanych na wpywy grnicze wykorzystuje si

metod punktow, ktra uwzgldnia nastpujce cechy techniczne:

1) wymiary rzutu poziomego (2-50 pkt.)

2) ksztat bryy budynku (stosunek dugoci do szerokoci, stosunek wysokoci do szerokoci,
stosunek odchylenia ksztatu od prostopadocianu) (0-10 pkt.)
3) posadowienie budynku (0-8 pkt.)
4) podoe gruntowe pod fundamentem budynku (0-10 pkt.)
5) konstrukcje budynku (0-4; 0-5; 2-8; 2-8 pkt.)
6) zabezpieczenia profilaktyczne (0-15 pkt.)
7) stan techniczny budynku (0-5; 0-12 pkt.)

W metodzie tej poszczeglnym cechom technicznym budynku i podoa gruntowego

pod jego fundamentami przypisuje si okrelon liczb punktw. Suma punktw
wynikajcych z kadej grupy cech okrela kategori odpornoci budynku.

Tabela kwalifikacyjna zmodyfikowanej metody punktowej

Suma
punktw
20

21-23

24-29

30-33

34-36

Kategoria odpornoci
budynku

4
3
2
101

dop [ mm/m]

9,0

6,0

5,0

4,0

3,0

37-43

2,5

44-46

2,0

47-49

1,5

50-56

1,0

57-59

0,5

0,3

60

1
0

W przypadku budynkw zabytkowych odporno uzaleniona jest od przyjtych

rozwiza konstrukcyjnych obiektu oraz rodzaju i waciwoci podoa fundamentowego
jak rwnie stanu technicznego. Wymaga to posiadania penej dokumentacji warz z
obliczeniami statyczno - wytrzymaociowymi. Dla budynkw stanowicych zabudow
miejsk wykorzystuje si metod okrelania kategorii odpornoci budynkw
mieszkalnych w oparciu o wsplne cechy techniczne budynkw tradycyjnych o
cianowym ukadzie nonym.

Dla okrelenia kategorii odpornoci wedug metody punktowej niezbdne jest

rozpoznanie cech budynku, podoa oraz due dowiadczenie z zakresie wpywu
dziaalnoci grniczej na budowle. Indywidualna ocena odpornoci budynku powinna
take uwzgldni drgania podoa gruntowego zwizane ze wstrzsami grniczymi.

Jeeli kategoria odpornoci obiektu nie przekracza przewidywanej kategorii terenu w

miejscu posadowienia obiektu to obiekt taki nie musi by zabezpieczany. Gdy kategoria
odpornoci jest nisza od kategorii zagroenia to obiekt zabezpiecza si stosujc
odpowiednie metody w zalenoci od rnic midzy kategoriami. Mona zrezygnowa z
zabezpiecze obiektu jeeli kategoria zagroenia terenu jest wysza o jedn kategori od
kategorii odpornoci. Powstaj wwczas niewielkie uszkodzenia, ktre mona usun w
ramach napraw biecych.

5. Przydatno terenw grniczych do zabudowy

O przydatnoci terenu do zabudowy decyduj:

1) przewidywany charakter i intensywno oddziaywania podziemnej dziaalnoci grniczej

na powierzchni;
2) warunki gruntowe i wodne w rozpatrywanym rejonie;
3) rodzaj budowli i jej konstrukcji.

Przydatno terenu do zabudowy naley rozwaa take w aspekcie przewidywanych

zamierze budowlanych. Porwnanie spodziewanych warunkw grniczych , gruntowo wodnych z charakterem i rodzajem budownictwa, ktre ma by realizowane, moe
prowadzi do nastpujcych stwierdze:
1) nieprzydatnoci terenu do planowanego budownictwa;
102

2) realizacji budownictwa przy selektywnym doborze rodzajw i typw budowli oraz sposobw
ich zabezpiecze;
3) wszystkie zamierzenia inwestycyjne s moliwe przy dostosowaniu budowli do warunkw
grniczo - geologicznych.

6. Czynniki zmniejszajce wpywy dziaalnoci grniczej na powierzchnie terenu.

Zmniejszenie maksymalnego obnienia, a wic i zmniejszenie odksztace mona

uzyska poprzez dziaanie:

1. Przez zastosowanie szczelnej podsadzki hydraulicznej, jak rwnie przez zmniejszenie

gruboci wybieranego pokadu.

Materia podsadzkowy powinien zawiera max. 10-12% gliny. Posiada wwczas

ciliwo w granicach 5-6%.
2. Prowadzenie eksploatacji z pozostawieniem niewybranych filarw.

Sposb ten powoduje straty zasobw sigajce 40-50%.

3. Odpowiednia kolejno wybierania pokadw bd warstw jednego pokadu, tak aby ich
wpywy nie sumoway si.

Krawdzie pokadw musz by tak przesunite, aby strefa cinie pierwszego

pokadu nakadaa si na stref rozciga pokadu drugiego. Wyprzedzenie to powinno
wynosi:

s=0,4(r1+r2);
r1=H1/tg;
r2=H2/tg
4. Odpowiednia szybko frontu eksploatacyjnego.
103


Eksploatacja pod czuymi obiektami, np. kocioy, teatry, powinna by prowadzona
bez zatrzymywania z moliwie du prdkoci. Przy zbyt duych prdkociach mog
wystpowa w niekorzystnych warunkach geologicznych okresowe pknicia nadlegych
warstw oraz niecigoci przejawiajce si w postaci progw na powierzchni.
5. Wymiary i ksztat eksploatowanego pola oraz kierunek wybierania.

Front eksploatacji w stosunku do chronionego obiektu powinien by taki, aby obiekt

nie znalaz si w brzenej czci ostatecznie wyksztaconej niecki osiadania. Dugo frontu
powinna by taka, by chwilowe granice eksploatacji oddalone byy o wielko promienia
zasigu wpyww gwnych. Gdy obiekt jest zbyt duy i nie mona go obj jednym frontem
prostoliniowym, wtedy naley prowadzi eksploatacj frontem ustpliwym.
7. Podstawy geometryczno - cakowych teorii osiadania powierzchni terenu.

Teorie geometryczne oparte s na nastpujcych oglnych zaoeniach:

1) Zasada proporcjonalnoci - wybranie pewniej objtoci kopaliny

P0 ( , z=z 0 )

dV

w punkcie

powoduje elementarne pionowe przemieszczenie punktu na powierzchni

p( x , z ) o wielkoci dw( x , z)=f ( , z 0 , x , z) dV

2) Zasada superpozycji - jeeli zostanie wybrana skoczona objto grotworu

V = dV

bdce sum elementarnych objtoci to pionowe przemieszczenie punktu P (x , z )

bdzie sumie elementarnych przemieszcze.
dw ( x , z )= f ( , z 0 , x , z) dV

w ( x , z )=

Jeeli wybierane jest zoe pokadowe o staej objtoci wwczas w zagadnieniu

paskim elementarna objto wybranego zoa wynosi:
dV =a g d 1

104

rwne

gdzie: a - wspczynnik eksploatacji, uwzgldniajcy sposb eksploatacji (wybierania),

dla eksploatacji z zawaem stropu a=0,80,9 , dla eksploatacji z podsadzk
hydrauliczn a=0,15 . Osiadanie punktu P (x , z ) okrelane jest zalenoci:
r2

w ( x , z )=ag f ( , z 0 , x , z)d z 0=0 z =H

r1

Teoria Knothego oparta jest na trzech podstawowych zaoeniach:

1) funkcja wpyww opisujca obnienie jest funkcj rozkadu normalnego Gaussa;
2) przemieszczenia poziome s proporcjonalne do nachyle zgodnie z hipotez Awierszyna;
3) orodek jest nieciliwy.

Ponadto teoria spenia postulaty jednoznacznoci, zbienoci rozwizania do warunku

pocztkowego i nieujemno rozwizania.

PRZEMIESZCZENIA PIONOWE
wmax 0
w=
e
r

( x )
2
r

d
x=

Wprowadzamy zmian zmiennej cakowania:

2

wmax r
w=
e
d=wmax F 1 x

r x
r

()

I.

()

w=

wmax
r
; w=w max
r

przypadek

- nad krawdzi pokadu dla ( x=0 ) uzyskujemy:

wmax r
w max
w=
;
w=

r
2
2

III.

2
r

przypadek

- w odlegoci nieskoczenie duej nad wybran powierzchni pokadu dla (

x ) uzyskujemy:

II.

1
F1 x = e
r r x

przypadek

- w odlegoci nieskoczenie duej nad pokadem dla ( x ) uzyskujemy:

w=0

105


8. Powstawanie deformacji niecigych na powierzchni terenu.

Gwnymi czynnikami decydujcymi o charakterze przejaww przemieszcze

grotworu na powierzchni ziemi s stosunki wysokoci poszczeglnych wyrnionych
stref przemieszcze grotworu do odlegoci wyrobiska od powierzchni ziemi, czyli
gbokoci wyrobiska.

I.

Wyrniamy charakterystyczne przypadki:

gdy gboko strefy zawau jest wiksza od gbokoci wyrobiska grniczego

h
h z > H z >1

H
w tym przypadku na powierzchni ziemi wystpuj przemieszczenia o charakterze niecigym i
nagym tzw. zapadliska, ktre obejmuj mniejszy lub wikszy obszar powierzchni terenu;

II.

jeeli gboko wyrobiska jest wiksza od wysokoci strefy zawau dla mniejsza od
wysokoci strefy spka
hs
h
>1 z <1

H
H
na powierzchni wystpuj spkania, widoczne szczeliny, rowy, czyli deformacje niecige,
jednake nie wystpuj leje zapadliskowe;

Niecige deformacje powierzchni terenu

Cechy:
nie towarzysz kadej dziaalnoci grniczej
mog wystpowa bezporednio po eksploatacji lub z duym opnieniem
wystpowanie ich nie jest poprzedzone wczeniejszymi oznakami
106

maj przebieg bardzo szybki, nagy

zagroenie ma charakter lokalny.

Wyrniamy deformacje:
powierzchniowe, np. leje, zapadliska;
deformacje liniowe, np. pknicia, szczeliny, progi, rowy.

Zapadliska powierzchni ziemi wystpujce nagle i nieoczekiwanie stanowi

najwiksze zagroenie dla obiektw i powierzchni. Pojawiaj si wtedy, gdy wysoko strefy
zawau nad wyrobiskiem jest wiksza od gbokoci wyrobiska. Gdy wysoko eliptycznej
strefy zawau przekroczy miszo ska zwizych zalegajcych nad wyrobiskiem i
stanowicych dla niego strop zasadniczy, wtedy luny materia nadlegy wsypuje si do
istniejcej pustki powodujc wystpowanie na powierzchni zapadliska.

9. Zabezpieczenie budowli od wpyww grniczych.

Do najbardziej rozpowszechnionych zabezpiecze budowli na wpywy grnicze

nale:
107

1. Kotwienie za pomoc stalowych cigw zakadanych z reguy na poziomie stropu nad

piwnic oraz stropu nad najwysz kondygnacj.
2. Kotwienie za pomoc elbetowych opasek zakadanych w poziomie aw fundamentowych lub
w poziomie terenu.
3. Zakadanie przepon elbetowych w poziomie posadzki piwnic spoczywajcych na awach
fundamentowych, na ktrych oparte s ciany pionowe.
4. Spranie konstrukcji murowanych i elbetowych dla zwikszenia monolitycznoci
konstrukcji.
5. Zdylatowanie budowli na odrbne segmenty.

10.

Uciliwo uytkowania budynkw poddanych wpywom dziaalnoci grniczej

Wpyw dziaalnoci grniczej na grotwr, powierzchnie terenu, budowle oraz ludzi
sprowadza si do oddziaywania sugestywnego. Odczucia ludzi zwizane z takimi
zjawiskami jak uszkodzenie obiektu budowlanego, dewastacje powierzchni terenu,
wstrzsy grnicze pogarszaj warunki ycia i stanowi uciliwo korzystania ze
rodowiska. Uciliwo - dyskomfort wynikajcy z wpywu dziaalnoci grniczej jest
oceniany na podstawie deformacji powierzchni terenu i budynkw, uszkodze budynkw i
parametrw drga podoa gruntowego.
Wyrnia si stopnie uciliwoci:

Stopie uciliwoci

Skutki w budynkach

nachylenie Tb [mm/m]

nieodczu
walny
<10

szeroko szczelin d [mm]

<1

odksztacenie postaciowe
<1
1-2
2-3
3-5
103
przyspieszenie drga a
50
50-200
200-300
>300
[mm/s2]
Na etapie prognozowania przyjmuje si, e nachylenie Tb jest zgodne z nachyleniem
terenu, a w budynkach w ktrych ju wystpiy skutki eksploatacji wychylenie budynku
okrela si na podstawie pomiarw.

may

redni

duy

10-15

15-20

20-25

1-5

5-10

10-30

Kt odksztacenia postaciowego konstrukcji definiuje si jako stosunek pionowych

rnic przemieszcze dwch punktw konstrukcji odlegych od siebie w poziomie o
warto x.
Wyrnione stopnie uciliwoci:

a) nieodczuwalny - nie wystpuj zakcenia normalnego uytkowania budynku ani uszkodzenia

wymagajce naprawy;

108

b) may - wystpuj drobne uszkodzenia budynku , zauwaalne prze ludzi i mogce wpywa na
objawy uciliwoci;
c) redni - wystpuj utrudnienia w uytkowaniu budynku odczuwalne powszechnie przez
uytkownikw;
d) duy - wystpuj dokuczliwe utrudnienia powodujce przerwy w uytkowaniu budynku.

W przypadku przekroczenia dopuszczalnych wartoci parametrw stwierdza si stan

wykluczajcy dobre uytkowanie.

VII. GEOTECHNIKA BUDOWLI PODZIEMNYCH I TUNELI

1. Badania polowe waciwoci masyww skalnych.

Badania polowe w porwnaniu do bada wykonywanych w warunkach

laboratoryjnych dostarczaj znacznie wikszej wiedzy o zachowaniu si masyww skalnych,
bowiem prowadzone s na odpowiednio wikszej objtoci ska.

Ze wzgldu na wyznaczane parametry, badania polowe mona podzieli na:

a) Badania parametrw wytrzymaociowych

b) Badania parametrw odksztaceniowych

Badania polowe prowadzi si najczciej w sztolniach lub tunelach badawczych.

Wykorzystujc rozpoznanie geologiczne, stanowiska badawcze powinno si tak
rozmieci, aby wyniki bada byy reprezentatywne dla rozpatrywanego masywu
skalnego, budujcych go warstw skalnych, zwaszcza tych najsabszych.

Badania parametrw wytrzymaociowych.

109

Z parametrw wytrzymaociowych zazwyczaj wyznacza si polow wytrzymao na

ciskanie Rpc lub polow wytrzymao na cinanie Rpt. Wytrzymaoci te, czsto traktuje
si jako wytrzymao masywu skalnego, odpowiednio Rmc lub Rmt. Gdy bloki skalne
poddane badaniu s odpowiednio due, wwczas rnice pomidzy tymi
wytrzymaociami rzeczywicie s niewielkie i mona przyj takie uproszczenie.

Wytrzymao na ciskanie moe by otrzymana z bada: jednoosiowego ciskania lub bada

trjosiowego ciskania.
Badania wytrzymaoci na cinanie wykonywane s w wyrobiskach powierzchniowych lub
wyrobiskach podziemnych czsto specjalnie w tym celu wykonanych. Czasem wykonuje si
badania w obu wyrobiskach ( np. pod zapory wodne).

Metody pozwalajce wyznaczy wytrzymao na cianie:

- cinanie ze ciskaniem bloku skalnego, tzw. metoda bezporedniego cinania,

- cinanie bloku skalnego bez ciskania,

- cinanie wzdu kontaktu bloku betonowego ze skalnym podoem

- cianie przez skrcanie wielkorednicowego rdzenia wiertniczego poczonego w dnie

otworu ze ska.

Badania parametrw odksztaceniowych.

Z wasnoci odksztaceniowych w warunkach polowych najczciej wyznacza

si modu sprystoci E oraz modu odksztacenia D. Wartoci tych moduw szacuje si
dokonujc pomiaru zmian odksztace masywu skalnego bdcych wynikiem zmieniajcego
si obcienia. Wpyw na wartoci moduw ma szereg czynnikw takich jak : sposb
przeprowadzania badania, wartoci obcie, dokadno prowadzonych pomiarw, wielko
powierzchni obcienia.

Badania wasnoci odksztaceniowych mog by wykonywane w wyrobiskach

powierzchniowych lub/i wyrobiskach podziemnych.

2. Modele geoinynierskie masyww skalnych.

W modelach geoinynierskich wybrane waciwoci masywu skalnego czsto opisuje

si za pomoc modeli mechanicznych. Modele te powinny uwzgldnia prawidowoci
zmiany wasnoci masywu skalnego w przestrzeni i czasie, a take wystpujce warunki
naturalne i techniczne. Poniewa w konkretnych zagadnieniach inynierskich szczeglnie
wane mog by okrelone wasnoci masywu skalnego. Dla tego samego masywu
skalnego mona opracowa rne modele geoinynierskie.

110

Do opisu skomplikowanego zachowania si ska i masywu skalnego wykorzystuje si

czsto proste modele mechaniczne, obrazujce jego podstawowe wasnoci takie jak :
- sprysto,
- lepko
- krucho,
- plastyczno
Ze wzgldu na wchodzce w ich skad modele proste, modele zoone podzielono na :
- modele sprysto-lepkie
- modele sprysto-plastyczne
- modele sprysto-lepko-plastyczne
- modele sprysto-kruche
- modele sprysto-lepko-kruche
- modele sprysto-plastyczno-kruche
- modele sprysto-lepko-plastyczno-kruche
Model sprysto-plastyczny w modelu tym w zakresie sprystym proces obciania i
odciania ciaa przebiega po tej samej krzywej, natomiast po przekroczeniu tego zakresu
odcienie ciaa przebiega po innej krzywej ( pojawiaj si odksztacenia plastyczne).
Model sprysto-kruchy po przekroczeniu granicznej wytrzymaoci nastpuje
cakowita utrata wytrzymaoci skay.
Dla opisu procesu pezania ska wykorzystuje si modele sprysto-lepkie. W modelach
liniowo sprysto-lepkich w danej chwili czasu zaleno naprenia od odksztacenia jest
prostoliniowa. W modelach nieliniowo-sprysto-lepkich w danej chwili czasu zaleno
naprenia od odksztacenia jest opisana lini krzyw.
Znane modele liniowo-sprysto-lepkie:
- model Kelvina- Voighta ( powstay przez rwnolege poczenie elementu sprystego
=Ek
=k
Hooke`a
z elementem lepkim Newtona
,
- model Maxwella ( powstay przez poczenie szeregowe elementu sprystego z
elementem lepkim),
- model standard w dwch odmianach Poyntinga-Thomsona (rwnolege poczenie
modelu Maxwella z modelem sprystym) lub modelu Zenera (szeregowe poczenie
modelu Kelvina-Voighta z modelem sprystym),
- model Brgersa (rwnolege poczenie modelu Maxwella z modelem Kelvina Voighta)
Poprzez dowolne szeregowe i rwnolege poczenia modeli sprystych, lepkich,
Kelvina-Voighta i Maxwella mona w miar dokadnie opisa zachowanie si ska
tworzcych masyw skalny.

111

3. Kryteria wytrzymaociowe dla ska i gruntw.

W celu prognozy zniszczenia materiau w warunkach dowolnego stanu tworzy si

kryteria wytrzymaociowe. Kryteria te tworz w przestrzeni napre gwnych
powierzchni zniszczenia. Powierzchnia zniszczenia moe by zdefiniowana jako
pooenie punktw oddzielajcych stan naprenia, ktry moe by osignity w danym
materiale od stanu naprenia, ktry nie moe by osignity.

Kryterium wytrzymaociowe Coulomba-Mohra

Opiera si ono na zaoeniu, e o niszczeniu materiau lub ich uplastycznieniu decyduj

maksymalne i minimalne naprenia gwne. Wpyw naprenia poredniego jest mao
istotny wic si go pomija. Kryterium to czsto si wykorzystuje dla oceny wytrzymaoci
gruntw i niektrych ska kruchych. Kryterium wytrzymaociowe Coulomba-Mohra jest
okrelone funkcj liniow w postaci:

( I + III )sin 2 ccos=0

( I III )+

Gdzie:
c kohezja
kt tarcia wewntrznego
I

II

III

, - naprenie gwne, w kolejnoci: najwiksze, porednie i

najmniejsze naprenia gwne

W mechanice gruntw najbardziej rozpowszechnione jest nastpujca posta:

=ctg

naprenie cinajce

Rwnanie na paszczynie przedstawia prost, ktra jest obwiedni granicznych k

I
II
Mohra. Poszczeglne koa Mohra wyznaczaj
,

Rys

Zmodyfikowane kryterium wytrzymaociowe Coulomba-Mohra

Czsto si zdarza, e obliczona warto wytrzymaoci na jednoosiowe rozciganie
zwykle jest znaczco wysza od otrzymanej z bada laboratoryjnych. Rozbienoci te s
wynikiem rnic jakie wystpuj w mechanizmach zniszczenia skay w zakresie napre
ciskajcych i rozcigajcych.
112

Dla uwzgldnienia tych rnic Paul zaproponowa modyfikacj kryterium

wytrzymaociowego Coulomba-Mohra. Mamy poczenie dwch kryteriw: klasycznego
modyfikacj kryterium wytrzymaociowego Coulomba-Mohra i kryterium
maksymalnego naprenia rozcigajcego, okrelone za pomoc dwch funkcji:

( I + III )sin 2 ccos=0

( I III )+

I Rr =0

Rr

wytrzymaoci na jednoosiowe rozciganie

Obwiednia granicznych k Mohra dla zmodyfikowanego Coulomba-Mohra

Kryterium wytrzymaociowe Burzyskiego

Naley do grupy kryteriw energetycznych, w ktrych zakada si, e o zniszczeniu

materiau w zoonym stanie naprenia i odksztacenia decyduje nagromadzona w danym
materiale cakowita energia odksztacenia lub jej cz. Burzyski przyj, e o
zniszczeniu materiau decyduje sumaryczna warto energii odksztacenia postaciowego i
pewnej czci energii odksztacenia objtociowego. Posta kryterium:

21 + 22+ 232 k ( 1 2 + 2 3+ 1 3 ) + ( Rc R r )( 1 + 2+ 3 )=R c Rr

Gdzie:
k wspczynnik plastycznoci Burzyskiego okrelajcy wielko udziau energii
odksztacenia objtociowego w zniszczeniu materiau obliczona ze wzoru:
R R
k = c 2r 1
2 Rt

Rc

wytrzymao na jednoosiowe ciskanie

Rr

wytrzymao na jednoosiowe rozciganie

Rt

wytrzymao na jednoosiowe cinanie

Kryterium wytrzymaociowe Hoeka-Browna

Naley do kryteriw empirycznych, w ktrym wytrzymaoci masywu skalnego jest

okrelona za pomoc wytrzymaoci na jednoosiowe ciskanie i dwch parametrw
113

empirycznych bazujcych na jakoci masywu skalnego m i s. Oglne kryterium dla

spkanego masywu skalnego:

a
3
= + Rci (mb
+s )
R ci s
'
1

'
3

Gdzie:

'1 , '3 - maksymalne i minimalne naprenie efektywne podczas zniszczenia

mb

s s , as

Rci

zredukowana staa Hoeka-Browna dla masywu skalnego

stae zalene od typu masywu skalnego

- wytrzymao jednoosiowa na ciskanie dla i-tej prbki skalnej

4. Wytrzymao na cinanie masyww skalnych.

W masywach skalnych istniej rnego rodzaju uskoki i spkania. Maj one istotny
wpyw na parametry odksztaceniowe i wytrzymaociowe masywu skalnego, a w
szczeglnoci na wytrzymao masywu na cinanie. Dzieje si tak z powodu mniejszej
wytrzymaoci na cinanie wzdu powierzchni niecigoci anieli w litej skale. Struktur
spka w masywie mona okreli przez orientacj spka, ilo sieci i rozstaw spka,
wielko blokw skalnych wydzielonych poprzez te sieci, cigo spka, stopie
rozdzielnoci spka, rozwarcie spka, szorstko i wypenienie spka. Spkania mog
tworzy sieci spka regularne lub nieregularna.

Stan przemieszczenie spkanego masywu skalnego charakteryzuje si duymi

przemieszczeniami na powierzchni niecigoci. W maym stopniu wpyw ma tutaj
odksztacalno samych blokw skalnych. Kiedy powierzchnia spkania zostanie poddana
napreniom ciskajcym to spkanie ulega zaciniciu. Zamykanie si spka i
przemieszczanie powierzchni spka midzy sob s gwnymi skadowymi
odksztacalnoci masywu skalnego. Zale one od 3 parametrw: rozwarcia spkania,
szorstkoci spkania i wytrzymaoci samego spkania. Na zachowanie si spkania
podczas cianania zasadniczy wpyw ma rozwarto spkania, ktra wraz ze wzrostem
napr. ciskajcych zmniejsza si nieliniowo. Poniewa spkania otwarte zmniejszaj
wytrz. Grotworu dlatego istotne jest okrelenie warunkw ich zamknicia.

Warto maksymalnej wytrzymaoci na cinanie jest sum spjnoci i oporu na

powierzchni cinanej. Po przekroczeniu tej wartoci wytrzymaoci wraz z postpujcymi
przemieszczeniami spada do wartoci resztkowej.
114

Zaleno pomidzy maks. Wytrzymaoci na cinanie a ktem tarcia i kohezj

opisujemy:

Zachodzi take zwizek pomidzy maks. Ktem tarcia a ktem resztkowym i

podstawowym

(r<p<m).

Kt podstawowy p okrela si w prbie cinania prbki wzdu wczeniej wycitej

powierzchni po przyoeniu obcienia normalnego. Nastpnie oblicza si podstawowy
kt tarcia z zalenoci Coulomba-Mohra.

Poniewa w praktyce powierzchnie spka nigdy nie s gadkie dlatego Patton

zaproponowa okrelenie tego kta w taki sposb e wycina zby na prbkach a
nastpnie je cina.

115

To byy badania laboratoryjne. W warunkach rzeczywistych Barton zaproponowa;

Warto JCS gdy spkania s niezwietrzae jest rwna wytrz skay, a jeli s zwietrzae to
bada si j za pomoc modkaShmidta (mona opisa zasad dziaania).

Kt tarcia naley oszacowa na podstawie tabel Bartona lub badania laboratoryjnego

wczeniej opisanego. Jeeli pomiarw dokonywalimy w laboratorium, a zasig spkania
w masywie jest wikszy naley zredukowa JCS za pomoc wzoru Bartona.

Warto JRC mona odczyta z tablic Bartona porwnujc profil spkania z profilem z
tabeli, lub za pomoc zaklasyfikowania spkania do jednej z 3 grup. Wartoci JRC
wynosz od 20 dla gadkich do 20 dla szorstkich. Nastpnie tak samo jak przy JCS naley
zredukowa t warto korzystajc z Bartona aby uwzgldni wpyw wielkoci spkania.
Warto JRC mona take oszacowa metod odwrotn przeksztacajc wzr 9.5 i
wyznaczajc JRC.

Wanym parametrem jest take kt dylatacji, ktry charakteryzuje zwikszajc si

wytrzymao na ciananie na skutek przemieszczenia powierzchni spka i wytworzenia
pomidzy nimi dylatacji i koncentracji napre. Przy projektowaniu konstrukcji
116

podziemnych wykorzystuje si maksymaln warto wytrz na cinanie spkania ktra

przyjmuje warto

W przypadku kiedy spkanie wypenione jest wypenine materiaem o maej

wytrzymaoci wtedy wytrzymao na ciananie drastycznie spada. Kiedy Jest tylko
czciowo wypenione to spada do wartoci pomidzy spkaniem niewypenionym a
wypenionym caowicie na skutek wystawania czci skay.

5. Zachowanie si obiektw podziemnych w wietle pomiarw in situ.

Zebrane obserwacje z wielu budowli podziemnych pomagaj w opracowaniu

zalenoci empirycznych pozwalajcych okreli wpyw rnych czynnikw na
zachowanie si budowli podziemnej, czsto w powizaniu z jak klasyfikacj. Budowle
podziemne moemy podzieli na te na duej i maej gbokoci. Podzia jest umowny ze
wzgldu na to e najczciej ale nie zawsze na maej gbokoci masywy skalne i grunty
posiadaj sabe parametry wytrzymaociowe, a na gbokociach wikszych lepsze. Hoek
zaproponowa wskanik dziki ktremu mona wstpnie oszacowa zachowanie si
grotworu w otoczeniu budowli podziemnych. Masyw saby uzna za ten o wskaniku
mniejszym od 0,3.

117

Na wykresie poniej wyranie wida e konwergencja hiperbolicznie maleje wraz ze

wzrostem tego wskanika, a granica 0,3 odpowiada konwergencji rwnej 2%.

Po licznych obserwacjach uznano, e tunele budowane w gruntach o wskaniku wikszym

od 0,3 s stateczne i nie wymagaj specjalnego doboru obudowy, wprost przeciwnie do
tuneli budowanych w orodkach o wskaniku mniejszym od 0,3. Oszacowanie wytrz
mona zrobi przy pomocy jednej z klasyfikacji grtworw.

Na podstawie bada stwierdzono take, e kontur wyrobiska moe zachowywa si jedn

z 2 charakterystyk, czyli 1-przemieszczenia konturu z czasem malej a ustaj, lub 2przyrosty przmieszcze rosn z czasem. W razie charakterystyki 1 wyrobbisko jest
stateczne i obudowa peni rol ochrony przed opadajcymi skaami lub 2-naley
zastosowa specjalnie zaprojektowane obudowy aby unikn cakowitego zaciniecia si
wyrobiska.

Zachowanie si masywu skalengo w otoczeniu wyrobiska mona opisa jednym z 3

modeli:

1. Model 1 sprysto-lepki k-V lub P-T ksztat wyrobiska po przemieszczeniu jest regularny.
Odksztacenia krytyczne jeli nie przekraczaj 2% to nie zachodzi utrata cigoci masywu.

118


2. Model 2 w strefie wurobiska tworz si 2 strefy zstref. Zniszczenia zalena od czasu i
strefa sprysto lepka. Stref. Zniszczenia powiksza si z czasem ale tylko do okrelonej
wartoci. Odksztacenia krytyczne wynosz ok 4,5%.

3. Model 3 strefa zniszczenia powstaje natychmiast. Za ni strefa sprysto lepka ktra ulega
zniszczeniu w czasie. Dalej stref. Spr-lepka. Najczesciej kontur tunelu jest zdeformowany.

119

Przemieszczenia konturu tunelu na gbokoci ponad 200m mona oszacowa ze wzoru

Iwanowa Basiskiego

Na podstawie tego wzoru mona stwierdzi e wraz z upywem czasu nastpuje

nieliniowy, wprost przemieszcze pionowych wyrobiska, przy czy prdko
przemieszcze spada. Najwiksze przyrosty obserwuje si w pierwszych 60 dniach. Wraz
ze wzrostem gbokoci przemieszczenia stropu wzrastaj nieliniowo. Ze wzoru wynika
te e wytrzymaoci ska otaczajcych jest po gbokoci drugim istotnym czynnikiem.
Im wysza wytrz., tym mniejsze zniszczenia a co za tym idzie mniejsze przemieszczenia.
Wpyw pola przekroju wyrobiska jest wg tego wzoru stosunkowo niewielki. Z bada
wynika, e w modelu 2 i modelu 3 wpyw obudowy ma due znaczenie. Obudowa
zapobiegajca rozluzowaniu si ska w strefie zniszczenia wpywa na warto
wspczynnika rozluzowania si ska, a co za tym idzie na warto przemieszcze. Wpyw
obudowy jednak bardzo szybko maleje w miar oddalania si od konturu wyrobiska.

6. Norweska metoda budowy tuneli.

120

Norweska Metoda Budowy Tuneli (NTM) najczciej stosowana jest w skaach o redniej
i wysokiej wytrzymaoci, w ktrych wystpuj sieci spka wypenione lub nie
materiaem ilastym. Jako masywu skalnego okrela si klasyfikacj Q.
W porwnaniu do NATM czciej stosuje si materiay wybuchowe oraz TBM. W
rejonach wystpowania ska ilastych najczciej rczne wybieranie.
Zasadnicz obudow s kotwie, ktre zwikszaj wytrzymao otaczajcego masywu
skalnego i pozwalaj na stworzenie obudowy z piercienia skalnego. Uzupenieniem
systematycznego kotwienia jest beton natryskowy wzmocniony stalowymi wkadkami
(zbrojeniem rozproszonym).
Obudowa kotwiowa jest dobierana tak, aby przeniosa obcienia pochodzce od masywu
skalnego (stworzenie piercienia skalnego odpowiedniej gruboci oraz zakotwienie
kluczowych blokw skalnych). Beton natryskowy jest zwykle grubszy ni w NATM.
Zalety metody:
niski koszt,
szybki postp drenia,
due bezpieczestwo prac,
maa szkodliwo dla rodowiska.

Kolejno postpowania przy wykorzystywaniu norweskiej metody tunelowania:

Wstpny projekt wykonywany w oparciu o badania geologiczne, geotechniczne, geofizyczne.
Jako masywu skalnego okrelany za pomoc klasyfikacji Q, wymagania wzgldem
obudowy oparciu o klasyfikacj Q.
Stosuje si rne rodzaje obudowy, np. uki z betonu, beton natryskowy wzmacniany
stalowymi elementami + systematyczne kotwienie, tradycyjny beton natryskowy, lokalne
kotwienie.
Przestrzega si nastpujcych zasad:
obudowa wstpna stanowi cz obudowy ostatecznej,
nie stosuje si systemu suchego nakadania betonu natryskowego,
nie uywa si siatek stalowych, dwigarw kratowych. Beton wzmocniony ebrami
stalowymi stosuje si tylko w strefach ilastych,
wykonawca robt dobiera obudow wstpn,
projektant dobiera obudow ostateczn,
ostateczna obudowa betonowa rzadko uywana.
Obudow wstpn najczciej stanowi kotwienie i beton natryskowy wzmacniany stalowymi
elementami. W skaach sabych dokonuje si wzmacniania skay wstpn cementacj, beton
natryskowy wzmacnia si stalow obudow ukow. Kotwie s wklejane na caej dugoci i
powinny by odporne na korozj.
Obudow wstpn dobiera si wraz z postpem przodka w oparciu o warunki, monitoring.
Masyw skalny od ekstremalnie sabego do redniego musi by odwadniany a obudowa
wykonywana z izolacj.

121

Przy przechodzeniu przez strefy uskokowe, strefy spka, warstwy pczniejce itp. Naley
wykonywa bardzo mocn obudow betonow, do ktrej powinno si dodawa elementy
stalowe.
Kocow posta obudowy ostatecznej ustala si po wykonaniu wielu wariantw oblicze
numerycznych.
Przy NTM generalnie stosuje si dwie zasady: Projektuj wraz z postpem drenia i
Obudow wybiera masyw skalny.

7. Wsppraca obudowy tunelu z masywem skalnym.

W zalenoci od sposobu oddziaywania obudowy na masyw skalny rozrniamy

obudow:
aktywn to obudowa, ktra aktywnie przeciwdziaa przemieszczeniom konturu tunelu
natychmiast od czasu zaoenia obudowy. Do aktywnych obudw zaliczamy m.in. torkret,
beton natryskowy, kotwie sprone, obudowy stalowe o wysokiej odpornoci,
pasywn to kada obudowa, ktra nie dziaa aktywnie przeciw przemieszczeniom konturu
tunelu. Zasadniczym zadaniem obudowy pasywnej jest przede wszystkim zabezpieczenie
kontury wyrobiska i niedopuszczenie do obwau lub zawau ska. Do obudw pasywnych
zaliczamy obudowy drewniane i stalowe.

Pojcia te nie s jednak precyzyjne, poniewa nie ma obudw cakowicie aktywnych i

pasywnych. Dlatego pod pojciem obudowa aktywna rozumie si obudowy, ktre maj
istotny wpyw na zmniejszenie przemieszcze konturu tunelu praktycznie od czasu jej
zabudowy, natomiast obudowa pasywna to taka obudowa, ktrej wpyw na
przemieszczenia konturu jest stosunkowo niewielki.

Przy dreniu tuneli metodami tradycyjnymi stosowano pasywne systemy obudowy

tuneli, czsto uywano obudw tymczasowych. W nowoczesnych metodach budowy
tuneli (NATM, NTM) stosuje si obudowy aktywne.

122

a)

b)

c)
d)

e)

Przebieg wsppracy obudowy wstpnej z

masywem skalnym wzgldem przekroju AA:
czoo przodka znajduje si w takiej odlegoci, e
praktycznie nie ma wpywu na skay w przekroju
A-A. Skaa znajdujca si wewntrz
projektowanego profilu tunelu jest w rwnowadze
z masywem otaczajcym (p=n), przemieszczenia
zblione do zera. W miar zbliania si czoa
przodka do przekroju A-A nastpuje spadek
napre ciskajcych (prostopadych do
krawdzi tunelu), pojawiaj si przemieszczenia
pionowe i poziome
czoo przodka poza A-A, odcinek przodka
nieobudowany, nie ma napre od obudowy.
Przemieszczenia niewielkie dziki maej
odlegoci od czoa przodka oraz obudowy
wstpnej. W przypadku zbyt duej odlegoci
pomidzy obudow i czoem przodka, ska o
niskiej wytrzymaoci i/lub zbyt maej sztywnoci
obudowy moe doj do zawalenia przodka.
Obudowa wstpna dochodzi do czoa przodka. Ob. wstpna praktycznie nie przenosi
obcie, poniewa nie ma dalszych znaczcych przemieszcze konturu
Przekrj A-A przy granicy obudowy wstpnej, w pewnej odlegoci od czoa przodka. Istotnie
zmniejsza si wpyw czoa przodka na ograniczenie przemieszcze. Przemieszczenia konturu
dziaaj na obudow wstpn, ktrej reakcja w pewnym stopniu zmniejsza warto tych
przemieszcze. W przypadku pojawienia si nadmiernych obcie (przemieszcze),
obudowa powinna zachowa si jak obudowa podatna, aby nie dopuci do jej zniszczenia.
Przekrj A-A przechodzi przez obudow wstpn w duej odlegoci od czoa przodka. Czoo
przodka nie ma adnego wpywu na ograniczenie przemieszcze konturu tunelu. Cao
przemieszcze konturu tunelu dziaa na obudow wstpn, ktrej reakcja nie jest w stanie
zasadniczo zmniejszy tych przemieszcze. Moliwe dwa scenariusze: albo obudowa podda
si przemieszczeniom i ustali si punkt wsppracy, albo nastpi zawa ska stropowych i/lub
ociosowych. Aby nie dopuci do zniszczenia naley zaoy obudow ostateczn.

8. Obudowa betonowa obiektw podziemnych.

Typy betonowych obudw wyrobisk podziemnych:

torkret i beton natryskowy,
obudowa prefabrykowana,
obudowa monolityczna.
123

Torkret to mieszanka betonowa drobnoziarnista o rednicy ziaren kruszywa 5-7 mm,

grubo zwykle nie przekracza 5 cm. W betonie natryskowym stosuje si kruszywo o
rednicy do 20 mm. Grubo betonu natryskowego zwykle do 30 cm.
Aby poprawi wasnoci mieszanki betonowej, do torkretu i betonu natryskowego dodaje
si mikrozbrojenie (zwikszenie wytrzymaoci zwikszenie zdolnoci do pochaniania
energii, wzrost podatnoci), mikrokrzemionki (zwikszenie wytrzymaoci, ograniczenie
odpadania nakadanych warstw, polepszenie wizania na kontakcie z masywem skalnym,
zmniejszenie odrzutu) i przypieszacze uatwiajce wizanie.
Zalecane cechy torkretu i betonu natryskowego:
szybki wzrost wytrzymaoci pocztkowej,
dobra przyczepno do masywu skalnego,
okrelona wytrzymao kocowa,
odpowiednia szczelno.
W tunelowaniu pierwsza warstwa torkretu o gruboci 3-5 cm suy uszczelnieniu wieo
odsonitej powierzchni, nastpne warstwy betonu natryskowego stanowi obudow
wyrobiska. Wytrzymao torkretu i betonu natryskowego jest zbliona do wytrzymaoci
klasycznego betonu, niszy jest jednak modu Younga.
Torkret i beton natryskowy nakada si dyszami natryskujcymi przy pomocy spronego
powietrza na oczyszczon, wilgotn powierzchni. Stosuje si dwie metody nakadania:
na sucho woda dodawana jest do mieszanki w dyszy natryskujcej. Ilo wody regulowana
tak, aby uzyska odpowiednie wymogi torkretowania. Metoda ta czciej stosowana jest w
grnictwie podziemnym. Zalety: atwiejsze dopasowanie do zmiennych warunkw, mniejsze
nakady na sprzt, lepsza przyczepno, atwiejsze natryskiwanie,
na mokro woda do mieszanki dodawana jest wczeniej, gotowa mieszanka dostarczana jest
do dyszy i natryskiwana na powierzchni. Metoda czciej stosowana w budownictwie.
Zalety: pena kontrola skadu i proporcji mieszanki, lepsza gwarancja dobrego wymieszania
wody z innymi skadnikami, mniejsze straty mieszaki.
Funkcje torkretu i betonu natryskowego:
przez cise przyleganie do konturu wyrobiska oraz przeciwstawianie jego przemieszczeniom
powoduje wystpowanie w masywie skalnym trjosiowego stanu naprenia,
przeciwdziaa nadmiernemu odpraniu si masywu skalnego,
chroni odkryte powierzchnie przed wpywem wody,
zabezpiecza przed opadem drobnych odamkw ska,
aktywizuje masyw skalny w otoczeniu wyrobiska.

Obudowa prefabrykowana tuneli stosowana do tuneli o przekroju koowym,

wykonywanych za pomoc tarczy lub kombajnu w trudnych warunkach Skada si z
elbetowych segmentw w ksztacie wycinka walca zwanych tubingami. Elementy te
czy si w taki sposb, aby utworzyy okrg i uszczelnia midzy sob ciliwymi lub
hydrofilnymi uszczelkami.

124

Wodoszczelna elbetowa obudowa segmentowa wymaga zaprojektowania optymalnego

ksztatu i wielkoci segmentw, bardzo wysokiej precyzji wykonania, uycia betonu o
odpowiednim stopniu szczelnoci oraz zapewnienia szczelnoci pocze pomidzy
segmentami.
Pomidzy masywem skalnym a obudow mog tworzy si pustki, ktre likwidowane s
za pomoc iniekcji zaczynu cementowego, w celu zapobiegania nadmiernemu osiadaniu.
Obudowa betonowa monolityczna stosowana w czci tuneli komunikacyjnych
drogowych. W metodzie tej beton ukadany jest na mokro za odeskowaniem. Dziki
stosowaniu betonw wysokowartociowych (BWW) mona uzyska obudow o wysokiej
wytrzymaoci i niewielkiej gruboci. Rozwj technologii betonw samozagszczalnych
(SCC) wyeliminowa problem zagszczania mieszanki za odeskowaniem, gdzie dostp
jest utrudniony lub niemoliwy.
Stosowanie deskowania lizgowego znacznie skraca czas wykonania obudowy betonowej,
co wpywa na zmniejszenie kosztw inwestycji.
9. Obudowa stalowa i kotwiowa obiektw podziemnych.

Obudow stalow w tunelach najczciej wykorzystuje si jako element obudowy

wstpnej. Stosowana jest w przypadku wysokich obcie pochodzcych od masywu
skalnego. Jej najwaniejszymi zaletami s: wysoka wytrzymao, szybko w montau.
Rozrnia si obudow stalow:
sztywn obudowa sztywna stosowana jest zwykle w skaach mocnych, sabo
odksztacalnych, gdzie nie jest dopuszczalna zmiana ksztatu wyrobiska,
podatn najczciej stosowana obudowa w tunelach. Skada si z ukw poczonych
strzemionami. Pod wpywem nadmiernych naciskw pochodzcych od masywu skalnego
elementy obudowy mog si wzajemnie przemieszcza.

Rodzaje kotwi:
KOTWIE MECHANICZNE (ekspansywne) stosuje si przy zabezpieczaniu konturu
wyrobisk podziemnych. Mog tworzy samodzieln obudow lub wzmacnia obudow
stalow lub betonow.
W kotwach rozprnych obcienie przenosi prt nagwintowany z jednej lub dwch stron
o dugoci 0,4-4 m.
Kotew (erd z nakrcon gowic) wkada si do otworu, ktrego rednica jest wiksza o
2-4 mm od rednicy zamka. Obraca si erd, powodujc rozparcie si szczk gowicy w
otworze i zamocowanie kotwi. Po zamocowaniu na wystajcy koniec nakada si
podkadk i nakrtk. Przez dokrcanie nakrtki wywouje si nacig wstpny o wartoci
do 40% nonoci kotwi.

125

KOTWIE WKLEJANE wykorzystywane przy zabezpieczeniu konturu wyrobisk

podziemnych.
Zbudowane s z erdzi w postaci prta stalowego, podkadek, nakrtek. Mocowane s
najczciej przy pomocy klejw ywicznych. Wklejenie moe by wykonane na caej
dugoci erdzi lub okrelonej jego czci liczonej od koca erdzi.
W otworze umieszcza si adunki klejowe. Nastpnie, obracajc (aby dobrze wymiesza
klej), wprowadza si erd, substancja ywiczna pokrywa kotew i wie j z masywem
skalnym.

KOTWIE LINOWE wykorzystywane do wzmacniania masywu skalnego na znaczn

odlego od konturu wyrobiska. Stosuje si je tam, gdzie strefa zniszczenia lub osabienia
ska siga do daleko, np. w miejscach duego odsonicia powierzchni stropu.
Dugo kotwi linowych dochodzi do 10 m, jednak zwykle wynosi od 4 do 6 m.
Wykonane s z cigien gitkich, ktre stanowi liny nawojowe o rednicy 15,5 22 mm.
Kotwie linowe dzieli si na:
kotwie linowe strunowe erd wykonana z liny gadkiej. Tworzy j kilka drutw stalowych
poczonych obejmami lub wsposiowo skrconych,
kotwie linowe klatkowe na erdzi kotwi sporzdzone s klatki o dugoci ok. 100 mm i
rednicy 26-28 mm wykonane przez lokalne rozplecenie lub umieszczenie klina stalowego.
Technologia instalacji:
odwiercenie odpowiedniego otworu (o wikszej rednicy ni erd),
zabudowanie kotwi. Dwa sposoby: zatoczenie spoiwa cementowego i wprowadzenie kotwi
lub wprowadzenie kotwi z rurk odpowietrzajc i zatoczenie zaprawy,
po upywie 24 godzin na zaoenie podkadki i zacisku. Opcjonalnie nadanie nacigu
wstpnego (min. 30 kN).

KOTWIE CIERNE I KOTWIE SWELLEX wykorzystywane do zabezpieczenia konturu

wyrobiska przy przechodzeniu przez strefy zaburze tektonicznych, w strefach
zmniejszonej wytrzymaoci ska oraz przy wzajemnym przemieszczaniu si warstw ska.
erd kotwi to rura przecita wzdu dugoci kotwi. Grna cz erdzi cita jest pod
ktem, dolna jest wyposaona w podkadk, tulej wzmacniajc i otwr do zamocowania
podwieszki.
Technologia instalacji:
odwiercenie otworu mniejszego od rednicy erdzi o ok. 7 mm,
uzbrojenie erdzi przez zaoenie podkadki,
woenie kotwi cit kocwk do otworu,
wbijanie kotwi urzdzeniem udarowym a do oparcia si podkadki o cian.

KOTWIE CONE-BOLT stosowane w kopalniach przy duym zagroeniu tpaniami.

W kotwach tego typu prt nie jest poczony ze spoiwem. Pod wpywem impulsu
uderzeniowego kotew wysuwa si z otworu niszczc spoiwo przez kliny stalowe na kocu
prta. Podczas procesu niszczenia pochaniana jest energia wydzielana z grotworu.
126

10. Wpyw wykonania tunelu na powierzchni terenu.

Podczas drenia tunelu nastpuje naruszenie pierwotnego stanu naprenia i pierwotnej

struktury masywu skalnego, co powoduje zmiany zachodzce w warstwach gruntowych,
skalnych oraz w wodach gruntowych. Zmiany te przejawiaj si w postaci:
spadku poziomu wd gruntowych na skutek prowadzonego odwodnienia terenu lub jako
rezultat odwodnienia dronego tunelu, ktry dziaa jak wielkowymiarowy dren. Spadek wd
gruntowych zwiksza efektywne naprenia w warstwach w masywie skalnym lub
gruntowym,
osiadania spowodowanego wybraniem gruntu lub skay podczas drenia tunelu. Wielko
osiadania opisuje wzr: Vs=VkV
Vs objto osiadania powierzchni terenu
V- zmiana objtoci ska nad dronym tunelem (obj. moe
si
zwikszy np. na skutek spka; zmniejszy na skutek
konsolidacji)
Vk- objto, o jak zostaa zmniejszona pierwotna objto
tunelu na skutek konwergencji, zapenienia pustek wok tunelu powstaych w trakcie
drenia, przemieszcze czoa przodka

Na powierzchni terenu mog powsta:

deformacje cige pojawiaj si na powierzchni w postaci agodnych obnie terenu
tworzcych nieck osiadania o zasigu istotnie wykraczajcym poza poziomy rzut budowli
podziemnej. Nieck charakteryzuj wskaniki deformacji: przemieszczenia poziome u,
przemieszczenia pionowe w, krzywizna K, nachylenie T, odksztacenia poziome , promie
zasigu wpyww gwnych r,
deformacje niecige mog powodowa powstawanie na powierzchni zapadlisk, szerokich
szczelin, lejw. Pojawiaj si, gdy budowla wykonywana jest na niewielkiej gbokoci lub/i
w nadkadzie wystpuj niekorzystne warunki geologiczne, np. uskoki, silne zawodnienie.
Zasig tych deformacji zwykle nie wykracza znacznie poza rzut poziomy wyrobiska.

Zasadniczy wpyw na charakter i wielko deformacji terenu maj nastpujce czynniki:

wasnoci masywu skalnego i gruntowego wystpujcego w rejonie dronego tunelu,
ksztat, wymiary tunelu i gboko posadowienia tunelu,
dusze nieplanowane postoje podczas drenia prowadzce do zwikszenia osiadania terenu,
obiekty znajdujcych si na powierzchni w przypadku drenia w sabych gruntach, blisko
powierzchni terenu,
czas drenia tunelu najwiksze przemieszczenia konturu wyrobiska wystpuj w rejonie
czoa przodka i w obudowie wstpnej, dlatego wane jest zachowanie odpowiedniej
odlegoci pomidzy czoem przodka a miejscem zaoenia obudowy ostatecznej,
liczba dronych tuneli i odlego pomidzy nimi.
127

Ze wzgldu na ochron obiektw budowlanych znajdujcych si na powierzchni terenu

oraz budowli wystpujcych w masywie skalnym bardzo wane jest wstpne okrelenie
wartoci wskanikw prognozowanych deformacji. Su do tego metody:
analityczno-empiryczne; najpopularniejszymi metodami s metody geometryczno-cakowe,
oparte na rozkadzie wpyww Gaussa, np. teoria Budryka-Knothego, metoda Schmidta,
analityczne, w zalenoci od budowy nadkadu najczciej wykorzystuje si:
metody oparte na warunkach rwnowagi granicznej orodka,
metody oparte na rwnaniach orodka sypkiego,
metody oparte na rwnaniach orodka sprystego,
metody oparte na rwnaniach orodka zoonego,
numeryczne - MES, MRS, MEB.

Osiadanie powierzchni terenu, podczas drenia, zmniejszamy przez:

-kontrol zachowania si przodka tunelu podczas drenia
-dostosowanie kroku postpu drenia do warunkw geologicznych
-szybkie zaoenie obudowy dobrze przylegajcej do konturu tunelu

Gdy na powierzchni terenu istniej obiekty, mogce ulec uszkodzeniu na skutek

deformacji terenu, naley:
-wykona wiarygodn prognoz wpyww drenia tunelu na powierzchni terenu i
znajdujce si na niej obiekty budowlane
-oceni odporno obiektw na deformacje
-jeli odporno jest za maa, naley j podnie przed rozpoczciem drenia lub po
wydreniu tunelu pokry kosztu powstaych szkd

VIII. MECHANIKA BUDOWLI Z ELEMENTAMI TEORII SPRYSTOCI

128

1. Omwi metody okrelania si przekrojowych w ukadach statycznie i

kinematycznie niewyznaczalnych i sposoby sprawdzania przeprowadzonych oblicze

METODA SI

W metodzie tej jako niewiadome nadliczbowe przyjmuje si siy uoglnione.

Jest ich tyle ile razy ukad jest statycznie niewyznaczalny. Ukadem statycznie
niewyznaczalnym nazywamy konstrukcj inyniersk, w ktrej liczba reakcji
podporowych jest wiksza od liczby niezalenych rwna rwnowagi oraz liczba
stopni swobody jest rwna zero. Rozwizywany ukad konstrukcyjny statycznie
niewyznaczalny zastpujemy ukadem statycznie wyznaczalnym. W miejscu usunitych
wizw dajemy reakcje. Zaleno na przemieszczenia uoglnionych punktw usunitych
=0
wizw ( i ) :

){ }{ } {}

11 12 1 n X 1 1 P
0

+
=
(1)

0
X n nP
n 1 n 2 nn

gdzie:
ij

- jest przemieszczeniem uoglnionym w ukadzie podstawowym statycznie

wyznaczalnym punktu przyoenia siy

Xi

w kierunku jej dziaania od siy

X j=1

Xi

- niewiadoma sia nadliczbowa przyoona w punkcie i w miejscu usunitej

iP

- jest przemieszczeniem uoglnionym w ukadzie podstawowym statycznie

wizi,

wyznaczalnym punktu przyoenia siy

Xi

w kierunku jej dziaania od obcienia

zewntrznego.

Xi

Na podstawie rwnania (1) wyznaczamy niewiadome siy nadliczbowe

Rzeczywiste momenty zginajce w ukadzie statycznie niewyznaczalnym wyznaczamy z

zalenoci:
1 X 1 ++ M
n Xn
M ost =M P + M

gdzie:

MP

- moment zginajcy w ukadzie podstawowym statycznie

wyznaczalnym od obcienia zewntrznego,

j
M

- moment zginajcy w ukadzie podstawowym statycznie wyznaczalnym od

129

uoglnionej siy

X i=1

Na podstawie wykresu momentw zginajcych i obcienia zewntrznego

analizujemy poszczeglne wzy i prty w celu wyznaczenia si tncych i si podunych.

METODA PRZEMIESZCZE

W metodzie przemieszcze za niewiadome przyjmuje si kty obrotw

i

przesunicia

wzw

analizowanych

konstrukcji

prtowych.

Liczb

niewiadomych (obrotw i niezalenych przesuni) nazywamy stopniem

kinematycznej niewyznaczalnoci. Przez naoenie wizw na niewiadome
geometryczne otrzymujemy ukad podstawowy geometrycznie wyznaczalny.
Podstawowe niewiadome wyznaczamy z rwna kanonicznych bdcych rwnaniami
rwnowagi wzw:

r 11 r 12

r n 1 r n2

{}

r1 n
r1 P
0
l
+ = (2)

k
0
r nP
r nn

) { } {}

gdzie:

- kt obrotu l -tego wza,

- przesuw k-tego wza,

r ij

wielko uoglnionej siy w wizie i spowodowana jednostkowym

uoglnionym przemieszczeniem wza j,

r iP - wielko uoglnionej siy w wizie i spowodowana obcieniem

zewntrznym w ukadzie

geometrycznie wyznaczalnym.

Na podstawie rwnania (2) wyznaczamy niewiadome obroty

przemieszczenia

. Rzeczywiste momenty zginajce w ukadzie

kinematycznie niewyznaczalnym wyznaczamy z zalenoci:

1 l ++ M
n n
M ost =M P + M

130

gdzie:

MP

moment zginajcych w ukadzie podstawowym kinematycznie

wyznaczalnym od obcienia zewntrznego,

i
M

- moment zginajcy w ukadzie podstawowym kinematycznie

wyznaczalnym od uoglnionego przemieszczenia

=1 (

=1).

Na podstawie wykresu momentw zginajcych i obcienia zewntrznego

analizujemy poszczeglne wzy i prty w celu wyznaczenia si tncych i si
podunych.

Sprawdzanie przeprowadzonych oblicze:

- sprawdzanie rwnowagi caej konstrukcji,

- sprawdzenie rwnowagi mylowo wyodrbnionego fragmentu konstrukcji,

- sprawdzenie rwnowagi wzw lub prtw,

- sprawdzenie znanych przemieszcze uoglnionych wzw ( twierdzenie

redukcyjne mechaniki):
P (n )

u1=
u

Gdzie:

u1

1(n)

P(n)

1 (w)

P (w)

1(n)

M ost M ost
M ost M ost
M ost M ost
ds=
ds=
ds
EI
EI
EI
u
u

- przemieszczenie punktu 1 w kierunku dziaania siy jednostkowej

przyoonej do tego punktu,

M Post(n) - moment ostateczny od obcienia zewntrznego w ukadzie

niewyznaczalnym,

P (w)

M ost

- moment ostateczny od obcienia zewntrznego w ukadzie

wyznaczalnym,

1(n)

M ost

moment ostateczny od siy jednostkowej przyoonej do punktu,

dla ktrego wyznaczane jest przemieszczenie w ukadzie niewyznaczalnym,

M 1(w)
ost
moment ostateczny od siy jednostkowej przyoonej do punktu,

dla ktrego wyznaczane jest przemieszczenie w ukadzie wyznaczalnym,

EI - sztywno prta.

2. Linie wpywu reakcji podporowych i si przekrojowych w ukadach prtowych

131


Linie wpywu to funkcje lub wykresy zmiany wartoci dowolnej wielkoci
statycznej (reakcje podporowe, siy wewntrzne, ugicia) wzgldem pooenia
ruchomej jednostkowej siy skupionej P=1.
Linie wpywu pozwalaj ustali pooenie obcie zmiennych, przy ktrym uzyskuje si
ekstremalne wartoci wielkoci statycznych.
Przykad:

M B =0
R Al+1( lx )=0 R A =1

x
l

M A =0
RBl1x=0 R B=

x
l

0x a
Qc(L)=R B=

x
l

( xl )aa+ x= x ( l

M c(L)=R Aa1( ax ) = 1
a x 1
Qc(P )=R A =1

x
l

a
x
M c(P )=RB( la ) +1( xa )= ( la ) + xa=
l

Zastosowanie:

132

Maksymalna warto momentu gncego w

punkcie C dla zadanego ukadu obcienia:
M max
c =102,1+ 41,8=28,2 [ kNm ]

1,8

73
=2,1
10

3. Co to s drgania i czym rni si drgania wasne od drga wymuszonych.

Siy zmienne w czasie dziaajc na konstrukcj powoduj jej drgania. Drganiem lub
ruchem drgajcym nazywamy ruch oscylujcy wok pooenia rwnowagi statycznej
bdcego stanem odniesienia. Drgania wasne wystpuj wwczas, gdy na element
(konstrukcj) wychylon z pooenia rwnowagi dziaaj jedynie wewntrzne siy
sprystoci wywoane wychyleniem (odksztaceniem) i masowe siy bezwadnoci. W
przypadku, gdy konstrukcja zostanie poddana dodatkowo dziaaniu zewntrznych si
okresowo zmiennych wwczas mamy do czynienia z drganiami wymuszonymi. Do
obcie dynamicznych dziaajcych na konstrukcj moemy zaliczy siy natury
(obcienia sejsmiczne, wiatrem, fal morskich itp.) bd dziaalno czowieka (obcienia
parasejsmiczne: od ruchu pojazdw, od eksplozji materiaw wybuchowych, od pracy
motw udarowych, od wstrzsw spowodowanych eksploatacj itp.).

Drgania wasne:

133

Drgania wymuszone:

Rwnanie ruch punktw masowych:

y 1 ( t )= A1 sin ( t +0 )
y 2 ( t )= A2 sin ( t +0 )

B1 ( t )=m1 y 1 ( t )=m1 y 1 ( t )
B2 ( t ) =m2 y 2 ( t )=m2 2 y 2 ( t )

1
=
2

y 1 ( t )= A1 y 2 ( t )= A 2

y 1 ( t )= 11 B 1 ( t )+ 12 B2 ( t )
y 2 ( t )= 21 B 1 ( t ) + 22 B 2 ( t )

( 11 m1 ) y 1 ( t ) + 12 m2 y 2 (t )=0
21 m1 y 1 ( t ) + ( 22 m2 ) y 2 ( t ) =0

( 11 m1 ) A 1 + 12 m2 A2=0
21 m1 A 1 + ( 22 m2 ) A 2=0

11 m1
12 m2
=0 r wnanie wiekowe
21 m 1
22 m2

Z rwnania wiekowego wyznaczamy

2

a nastpnie

Przemieszczenia punktw masowych:

B i ( t )=Bi cos ( t )

Aby ukad mia rozwizanie niezerowe jego

wyznacznik musi by rwny 0.

Siy bezwadnoci

( 11 m1 21 ) y 1 ( t ) +12 m2 2 y 2 ( t )=0 /: 2
21 m1 2 y 1 ( t ) + ( 22 m2 21 ) y 2 ( t ) =0

y 1 ( t )= A1 cos ( t )
y 2 ( t )= A2 cos ( t )

1
B1 ( t )=m1 y 1 ( t )=m1 2 y 1 ( t ) y 1 (t )=
B1 ( t )
m1 2
1
2
B2 ( t ) =m2 y 2 ( t )=m2 y 2 ( t ) y 2 ( t )=
B2(t )
m2 2

Przemieszczenia punktw masowych:

Siy bezwadnoci

Rwnanie ruch punktw masowych:

y 1 ( t )= 11 B 1 ( t ) + 12 B 2 ( t )+ 11 P0 cos ( t )
y 2 ( t )= 21 B 1 ( t ) + 22 B 2 ( t )+ 21 P 0 cos ( t )

11

1
B1 ( t )+ 12 B2 ( t ) + 11 P0 cos ( t )=0
m1 2

21 B1 ( t ) + 22

ii

ij P0= iP

oraz

sprawdzamy warunek ortogonalnoci

0< 1< 2widmo cz sto ci
.
134

1
B2 ( t ) + 21 P0 cos ( t )=0
2
m2

1
= ii
2
mi

11 B1 + 12 B 2+ 1 P =0 B , B
1
2
21 B1 + 22 B2+ 2 P=0

Gdzie:
mi
- masa i-tego punktu masowego,

B i ( t ) sia bezwadnoci i-tego punktu masowego,

Ai

- amplituda ruchu i-tego punktu masowego

ij

- przemieszczenie i-tego punktu masowego pod wpywem jednostkowej siy

przyoonej w punkcie j-tym,

i
- czsto koowa drga wasnych i-tego punktu masowego,

Bi

P0 cos ( t ) - sia wymuszajca.

- amplituda siy bezwadnoci B i ( t ) i-tego punktu masowego,

4. Wpywy dynamiczne w konstrukcjach budowlanych. Omwi zjawisko rezonansu

i jego wpywu na konstrukcje budowlane.

Zjawisko rezonansu mechanicznego obserwujemy, gdy na ukad, ktry

moe wykonywa drgania harmoniczne z wasn czstoci koowdziaa
zewntrzna sia wymuszajca Pzewn, zmieniajca si periodycznie w czasie, ktrej
czsto koowa jest zbliona do czstoci koowej drga wasnych.

Prawo ruchu swobodnego tumionego z harmoniczn si wymuszajc:

m y ( t )+

1
y ( t )+ y ( t )=P0 sin ( ct ) /: m
11

Gdzie:

1
y (t )
- sprysto,
11

y ( t ) - tumienie, ( - wspczynnik proporcjonalnoci siy tumienia),

m y ( t ) - bezwadno,

P0 sin ( ct )

m - masa.

- harmoniczna sia wymuszajca,

135

Podstawiajc:

1
=2
m 11

=2
m
P0
=q 0
m

Otrzymujemy rwnanie rniczkowe drugiego rzdu liniowe, niejednorodne o staych

wspczynnikach:
y (t ) + 2 y ( t ) +2 y ( t ) =q0 sin ( ct )
Caka oglna dla tumienia podkrytycznego ( <1 ) :

( ) +4 c
2

2 2

y (t )= Asin ( t+ 0 ) +

q0
2

1
c
1

( )

sin ctarctg

( 2cc ))
2

sin ct

( c )= 1 1c wsp czynnik dynamiczny ,

( )
2

A c=

- czsto drga wasnych,

y (t )= Asin ( t+ 0 ) + A c sin ( ct )

- amplituda drga wasnych,

q0

( c )

- amplituda drga wymuszonych,

- czsto drga wymuszonych.

Wykres zalenoci

( c )

Przy braku tumienia =0 :

q0

y (t )= A et sin [ 2 2 t + 0 ] +

I przedzia przedrezonansowy

c
<1

II przedzia okoo
rezonansowy
136

c
- bliskie jednoci

pozarezonansowy
c
>1

III przedzia

Problem rezonansu jest bardzo wanym zagadnieniem przy projektowaniu

konstrukcji podlegajcych dziaaniu dynamicznemu. Prawidowo zaprojektowana
konstrukcja powinna pracowa w przedziale przedrezonansowym celem uniknicia
duych wychyle mogcych spowodowa jej zniszczenie. Dlatego naley tak dobiera
czstoci koowe si wymuszajcych, aby znacznie rniy si od czstoci koowych
drga wasnych.

5. Waciwoci tensora napre. Zaleno wektor - tensor. Rwnania

rwnowagi Naviera

!!!
MINIUMUM:
WYPISA
WACIWOCI
TENSORA
NAPRENIA, NAPISA ZALENO WEKTOR-TENSOR (ZAPIS
MACIERZOWY I WSKANIKOWY), RWNANIA RWNOWAGI
NAVIERA (ZAPIS MACIERZOWY I WSKANIKOWY) ORAZ JEDNO Z
WYPROWADZE (ZALENO WEKTOR-TENSOR LUB RWNANIA
RWNOWAGI NAVIERA) !!!

WACIWOCI TENSORA NAPRE

Tensor naprenia w ukadzie kierunkw dowolnych:

11 12 13
T = 21 22 23
31 32 33

Gdzie:

ij

- skadowa tensora naprenia leca na paszczynie prostopadej

do osi i oraz skierowana

rwnolegle do osi j, dla i= j

naprenia normalne, dla i j

styczne.

Rwnanie charakterystyczne:

3 I 1 2 + I 2 I 3 =0

I 1 = 11 + 22+ 33

I2 =

||

||

22 23 11 13 11 12
+
+
32 33 31 33 21 22

137

naprenia

11 12 13
I 3 = 21 22 23
31 32 33
Gdzie:

I1 , I2 , I 3

niezmienniki stanu naprenia

Tensor naprenia w ukadzie kierunkw gwnych:

I 0
0
T = 0 II 0
0 0 III

I 1 = I + II + III

I 2 = II III + III I + I II

I 3 = I II III

Dla

I n I

Dla

II nII

Dla

III nIII

Gdzie:

I , II , III

naprenia gwne

n I ,n II , n III

Maksymalne naprenie styczne: max =

Odpowiadajce mu naprenie normalne: =

kierunki gwne
I III
2

max

Transformacja tensora naprenia

T '= A T AT
Gdzie:

A - macierz przejcia,
T ' - tensor naprenia w nowym ukadzie

wsprzdnych.

I + III
2

Rozkad na aksjator i dewiator

T = A + D

138

Gdzie:

- aksjator stanu naprenia,

- dewiator stanu naprenia.

ZALENO
WEKTOR-TENSOR

dS

f 1(n) dS( 11 d S 1 + 21 d S2 + 31 d S 3 )=0

f 2(n) dS( 12 d S1 + 22 d S 2+ 32 d S 3 )=0

f 3( n) dS( 13 d S 1+ 23 d S 2 + 33 d S3 ) =0

gdzie: f i skadowa wektora naprenia f rwnolega do osi i ,

(n )

ij

(n )

- skadowa tensora naprenia leca na paszczynie prostopadej do osi

i oraz skierowana

rwnolegle do osi j,

f 1 = 11 n1 + 21 n2+ 31 n 3

f 2 = 12 n1 + 22 n2 + 32 n3

d S1=n1 dS n1 , n2 , n3 skadowe normalne do paszczyzny ( wersory ) ,

d S2=n2 dS S 1 , S2 , S 3 paszczyzny 1,2,3 ,
d S 3=n3 dS S paszczyzna prostopada do normalnej n .
(n)

(n)

139

(n)

f 3 = 13 n1 + 23 n2 + 33 n3

[ ][
f 1(n )

][ ]

11 21 31 n1
f 2 = 12 22 32 n2
f 3(n ) 13 23 33 n3
(n )

f (n)=T T n=T n

W zapisie wskanikowym:
f (n)
j = ij ni i=1,2,3

RWNANIA RWNOWAGI NAVIERA

G1 , G2 ,G3 Siy masowe

d x1 , d x2 , d x3

elementarne

wymiary prostopadocianu
ij
- skadowa tensora
naprenia leca na
paszczynie prostopadej do osi

140

Suma rzutw si na o 1:

x 1= 11 d x 2 d x 3+( 11 + d 11 ) d x 2 d x 3 31 d x1 d x 2 +( 31+d 31 ) d x 1 d x 2 21 d x 1 d x3 + ( 21+ d 21) d x 1 d x3

Suma rzutw si na o 2:

x 2= 22 d x 1 d x 3 +( 22 +d 22 ) d x 1 d x 3 32 d x1 d x2 +( 32+ d 32 ) d x1 d x 2 12 d x 2 d x 3+( 12+ d 12) d x 2 d x

Suma rzutw si na o 3:

x 3= 33 d x 1 d x 2 +( 33 +d 33 ) d x1 d x 2 23 d x 1 d x 3+ ( 23 +d 23 ) d x 1 d x 3 13 d x2 d x3 +( 13+ d 13) d x 2 d x

Przeksztacenia dla sumy rzutw si na o 1:

x 1=d 11 d x 2 d x 3+ d 21 d x1 d x 3 +d 31 d x 1 d x 2 +G1 d x 1 d x 2 d x3 =0

11

d x1 d 21= 21 d x2 d 31= 31 d x 3
x1
x2
x3

d 11 =

11

dV + 21 dV + 31 dV + G 1 dV =0
x1
x2
x3

11 21 31
+
+
+G1=0
x1 x2 x3

W identyczny sposb przeksztacamy sumy rzutw si na kierunek osi 2

i 3. Otrzymujemy w ten sposb rwnania rwnowagi Naviera:

11 21 31
+
+
+G1=0
x1 x2 x3
12 22 32
+
+
+G2=0
x1 x2 x3
13 23 33
+
+
+G3=0
x1 x 2 x 3

Zapis wskanikowy:
ji, j +Gi=0 i=1,2,3
Sumy momentw wzgldem poszczeglnych osi dowodz symetrii tensora naprenia.

6. Waciwoci tensora maych odksztace. Rwnania

geometryczne Cauchyego

Odksztacenia ciaa wystpuj wwczas, gdy zmieniaj si odlegoci midzy

poszczeglnymi punktami ciaa. Jeeli gradient przemieszcze i skadowe wektora
przemieszcze s mae, opisy Lagrangea i Eulera prowadz do identycznych zwizkw
kinematycznych, czcych przemieszczenia u i odksztacenia . S to rwnania
geometryczne Cauchyego:

ij = ji

1 ui u j 1
+
= ( u +u )
2 x j x i 2 i , j j ,i

u1
x1

1 u 1 u2
+
2 x2 x1

u2 u1
ij = 1
+
2 x1 x2

(
(

1 u3 u1
+
2 x1 x3

)
) (

u2
x2

1 u1 u3
+
2 x 3 x1

) (
(
)

1 u2 u3
+
2 x 3 x2

1 u 3 u2
+
2 x2 x3

u3
x3

)
)

Wsprzdne tensora odksztacenia s bezwymiarowe. Wsprzdne rwnowskanikowe

s odksztaceniami liniowymi wzdu odpowiednich osi i odpowiadaj za odksztacenia
czysto objtociowe ciaa. Wsprzdne rnowskanikowe s odksztaceniami
kontowymi mierzonymi w paszczyznach okrelonych indeksami wsprzdnych i
odpowiadaj za odksztacenia czysto postaciowe.

WACIWOCI TENSORA ODKSZTACE

Tensor odksztacenia w ukadzie kierunkw dowolnych:

11 12 13
T = 21 22 23
31 32 33
Gdzie:

ij

- skadowa tensora odksztacenia leca na paszczynie

prostopadej do osi i oraz skierowana rwnolegle do osi j, dla

odksztacenia liniowe, dla

Rwnanie charakterystyczne:

I 1 + I 2 I 3=0

i j

odksztacenia ktowe.

i= j

I 1 = 11 + 22+ 33

I2 =

11 12 13
I 3 = 21 22 23
31 32 33

||

Gdzie:

I1 , I2 , I 3

niezmienniki stanu odksztacenia

Tensor odksztacenia w ukadzie kierunkw gwnych:

I 0 0
T = 0 II 0
0 0 III

I 1 = I + II + III

I 2 = II III + III I + I II

I 3 = I II III

Dla

I n I

Dla

II nII

Dla

III n III

Gdzie:

I , II , III

odksztacenia gwne

n I ,n II , n III

||

22 23 11 13 11 12
+
+
32 33 31 33 21 22

kierunki gwne

1
max= I III
2
2

Maksymalne odksztacenie ktowe:

Odpowiadajce mu odksztacenie liniowe:

1
2

max

I + III
2

Transformacja tensora odksztacenia

'

T = A T A
Gdzie:

A - macierz przejcia,

T ' - tensor odksztacenia w nowym

ukadzie wsprzdnych.

Rozkad na aksjator i dewiator

T = A + D

Gdzie:
D

- aksjator stanu odksztacenia,

- dewiator stanu odksztacenia.

Rwnania fizyczne dla obliczenia odksztace:

1
11 = [ 11 ( 22+ 33 ) ]

22 =

1
( 33+ 11 ) ]
E [ 22

33=

1
( 11 + 22) ]
E [ 33

12 =

12

E
, 23= 23 , 31= 31 ,G=
2G
2G
2G
(
2 1+ )

Zapis wskanikowy:

ij =

1
[ ( 1+ ) ij kk ij ] i , j=1,2,3
E

Rwnania fizyczne dla obliczenia napre:

E

11 =
11 +
( + + )

1+
12 11 22 33

[
[
[

]
)]
)]

22 =

+
( + +
1+ 22 12 11 22 33

33 =

33 +
( + +
1+
12 11 22 33

12 =2 G 12 , 23=2G 23 , 31=2 G 31 , G=

7. Rwnania fizyczne Hookea w rnych sformuowaniach

Zapis wskanikowy:

Wzory Lamego:
ij =2 ij + kk ij

ij =2 ' ij + ' rr ij

ij =

E
2 (1+ )

ij +
i , j=1,2,3
1+
12 kk ij

Gdzie:

E
E
=G =
2 (1+ )
( 1+ ) ( 12 )

' =

1+ '
=
2E
E

Prawo zmiany objtoci i prawo zmiany postaci:

( A)

(D )

ij = ij + ij i , j=1,2,3

Prawo zmiany objtoci:

ij( A )=3 K ij( A ) i , j=1,2,3

Prawo zmiany postaci:

ij( D) =2G ij (D) i , j=1,2,3

K=

( A)

ij = ij + ij i , j=1,2,3

(D )

E
3 ( 12 )

G=

E
2 (1+ )

Gdzie:
E modu Younga
K modu odksztacenia objtociowego
G modu odksztacenie postaciowego
- wspczynnik Poissona
ij

skadowa

tensora

naprenia

leca

na

paszczynie

prostopadej do osi i oraz skierowana rwnolegle do osi j

ij

- skadowa tensora odksztacenia leca na

paszczynie

prostopadej do osi i oraz skierowana rwnolegle do osi j

ij

- delta kroneckera

8. Podstawowe rwnania liniowe teorii sprystoci

3 rniczkowe rwnania rwnowagi Naviera:

ji, j +Gi=0 i=1,2,3 dla xV

6 rwna geometrycznych Cauchyego:

1
ij = ( ui , j +u j ,i ) i=1,2,3 dla xV

6 rwna fizycznych
Hookea:
ij =E ijkl kl i , j ,k , l=1,2,3 dla xV

Razem 15 rwna, ktre wie ze sob 15 niewiadomych:

u1 ,u 2 , u3 , 11 , 12 , 13 , 22 , 23 , 33 , 11 , 12 , 13 , 22 , 23 , 33

Oraz warunki brzegowe:

ji n j= pi i=1,2,3 dla x S p
- statyczne

- kinematyczne

ui=u i i=1,2,3 dla x Su

Rwnania nierozdzielnoci:
ij , kl+ kl ,ij ik , jl jl ,ik =0

i= j=1, k=2 11,22 + 22,11 2 12,12 =0

i= j=2, k=3 22,33 + 33,22 2 23,23 =0

i= j=3, k=1 33,11 + 11,33 2 31,31=0

i=2, j=3, k =1 23,11 + 11,23 21,31 31,21=0

i=3, j=1, k =2 31,22+ 22,31 32,12 12,32=0

i=1, j=2, k =3 12,33 + 33,12 13,23 23,13=0

Rwnania nierozdzielnoci nie wchodz do bilansu podstawowych

rwna liniowej teorii sprystoci.

Objanienie:
Gi

- siy masowe,

ui

-przemieszczenia,

u - przemieszczenia graniczne,

pi - sia graniczna,

Sp

- pole si,

Su

- pole przemieszcze,

ij

skadowa

tensora

naprenia

leca

na

paszczynie

prostopadej do osi i oraz skierowana rwnolegle do osi j,

ij

- skadowa tensora odksztacenia

leca na
paszczynie
Wzr na naprenia
gwne:

|n=
f (n)=|f (n)
prostopadej do osi i oraz skierowana rwnolegle
do
osinj.

f (n) - wektor naprenia

9. Problem napre i kierunkw gwnych

etapy
n i kierunek
dziaania wektora naprenia
jego rozwizania
Zaleno wektor tensor:

Kady stan naprenia mona przedstawi w

f (n)postaci
=T n trzech napre gwnych
dziaajcych na trzech wzajemnie prostopadych paszczyznach, opisanych wektorami
T n= n
normalnymi pokrywajcymi si z kierunkami gwnymi.

][ ] [ ]

11 21 31 n1
n1
12 22 32 n2 = n2
13 23 33 n3
n3

( ) n + n + n =0

3
2
Rwnanie charakterystyczne: I 1 + I 2 I 3 =0

Niezmienniki stanu naprenia:

I 1 = 11 + 22+ 33

||

||

11 12 13
I 3 = 21 22 23
31 32 33

22 23 11 13 11 12
+
+
32 33 31 33 21 22

I2 =

Pierwiastkami rwnania charakterystycznego s naprenia gwne.

Tensor napre w ukadzie kierunkw gwnych:

I 0
0
T = 0 II 0
0 0 III
I II III

Kierunki gwne wyznacza si poprzez rozwizanie ukadu rwna skadajcego si z

warunku dugoci jednostkowej wektora:

[ n1 ] + [ n2 ] + [ n3 ] =1

Oraz dwch z pord trzech rwna:

( 11 ) n 1+ 12 n2 + 13 n3 =0
21 n1 + ( 22 ) n 2+ 23 n3 =0
31 n 1+ 32 n2 + ( 33 ) n3 =0

Poprzez podstawienie w miejsce

odpowiadajcego okreleniu kierunkowi gwnemu wyznaczamy jego

wersory:
I n I {( n I )1 , ( n I )2 , ( nI )3 }
Dla

Dla

II nII { ( n II )1 , ( nII )2 , ( n II ) 3 }

Dla

III nIII {( n III ) 1 , ( n III )2 , ( n III )3 }

Gdzie:

I , II , III

naprenia gwnego

naprenia gwne

n I ,n II , n III

( ni )1 , ( ni )2 , ( ni )3 wersory wektora kierunku gwnego i=I, II, III

Po wyznaczeniu kierunkw gwnych naley sprawdzi warunki

ortogonalnoci:
n I nII =0 ; n I nIII =0 ; n II n III=0;
n I nI =1; n II n II =1 ; n III n III =1;

10. Energia sprysta

Energia sprysta waciwa jednostkowa:
1
W = ij ij
2
1 ( A)
1
ij + ij( D) )( ij( A) + ij(D ) ) = [ ij( A ) ij( A) + ij(D ) ij(D) + ij( A ) ij(D ) + ij( D) ij (A ) ]
(
2
2

W=

ij

ij( D) i j( A )=0

kierunki gwne

( A)

(D )

ij =0

Gdzie:

ij( A )

- aksjator tensora naprenia

( D)

ij

- dewiator tensora naprenia

ij (A )

- aksjator tensora odksztacenia

ij (D)

- dewiator tensora odksztacenia

1
1
W = ij( A) ij (A ) + ij( D) ij (D) =W (A ) +W (D )
2
2

W (A )

- energia sprysta odksztacenia objtociowego

W (D)

energia sprysta odksztacenia postaciowego

ij (A )=

1
12 ( A )
(A )=
ij
3 K ij
E

ij =

(D)

1
(D )
ij
2G

Gdzie:
E modu Younga
K modu odksztacenia objtociowego
G modu odksztacenia postaciowego
- wspczynnik Poissona
1
12 ( A ) (A ) 12
W (A )= ij( A) ij (A )=
ij ij =
11 + 22+ 33 )2=W (A )
(
2
E
6E
2
2
2
( 11 22 ) + ( 22 33 ) + ( 33 11 ) +

1
1
1
W ( D )= ij ( D ) ij ( D )=
( D ) ( D )=

2
4 G ij ij
12G

3 ( 12 + 21 + 23 + 32 + 13 + 31 ) =W

(D)

2
2
( 11 22 ) + ( 22 33 ) +

W =W ( A )+W ( D )=

12
1
2
( 11 + 22+ 33) + 12G
6E

2
2
2
2
2
2
2
( 33 11 ) +3 ( 12+ 21+ 23+ 32+ 13+ 31 ) ]

2
2
2
2
2
2
2
2
11 + 22 + 33) + 11 + 22 + 33+ 12+ 21+ 23 + 32 +
(
12
W =W ( A ) +W ( D )=G

213 + 231 ]

W
W
= ij
= ij
ij
ij


Energia wyraona przez naprenia jest potencjaem odksztace, a
energia wyraona przez odksztacenia jest potencjaem napre.

IX. DIAGNOSTYKA KONSTRUKCJI BUDOWLANYCH

1

Wymie cele diagnostyki w kolejnych fazach cyklu ycia obiektu budowlanego, poda
przykady.

Cele diagnostyki w kolejnych fazach cyklu ycia obiektu budowlanego, w nawizaniu

do celw oglnej diagnostyki technicznej mona okreli nastpujco:

1. Zapewnienie jakoci w procesach realizacji i odbioru

2. Kontrola spenienia wymaga podstawowych przez obiekt w trakcie jego normalnej
eksploatacji, w tym ocena symptomw zuywania si, detekcji uszkodze elementw,
fragmentw lub caego obiektu, w szczeglnoci z wykorzystaniem monitoringu.
3. Inwentaryzacja i ocena techniczna obiektu przed jego remontem, modernizacj lub zmian
uytkowania albo przez planowan rozbirk.
4. Ocena stanu technicznego obiektu, w szczeglnoci bezpieczestwa jego konstrukcji, w
przypadku zagroenia awari, w tym ocena na modelach wirtualnych, oraz ocena po awarii
lub katastrofie.

11.
Wymieni metody nieniszczce stosowane w diagnostyce konstrukcji
budowlanych. Scharakteryzowa metody akustyczne.

W badaniach nieniszczcych, ktrym poddaje si przede wszystkim elementy i

konstrukcje w skali naturalnej. Badaniom nieniszczcym mona poddawa wielokrotnie i w
rnym czasie te same elementy oraz konstrukcje, co czyni te metody przydatne w
diagnostyce obiektw budowlanych zarwno podczas wznoszenia obiektw, jak i wieloletniej
eksploatacji.

Metody akustyczne wykorzystywane s przede wszystkim do :

oceny wytrzymaoci i jej zmiennoci w czasie (metoda ultradwikowa i rezonansowa);
oceny wymiarw elementw oraz lokalizacji wad i uszkodze (metoda ultradwikowa, echo,
impact-echo, analiza spektralna fal powierzchniowych, impulse-response, radarowa,
sejsmiczna, emisja akustyczna).

Do najwaniejszych metod akustycznych zaliczamy:

Metoda ultradwikowa

Ultradwikowa metoda badania wykorzystuje zjawisko rozchodzenia si fali

akustycznej o czstotliwoci wikszej od grnej granicy syszalnoci ucha ludzkiego tj. >20
kHz, mogcej rozchodzi si w orodkach gazowych, ciekych i staych oraz betonie.

W badaniach materiaw wykorzystuje si fale ultradwikowe o

czstotliwoci 30 kHz do 800 kHz a do bada betonu (materiau porowatego) fale o
czstotliwociach zawartych w przedziale 30-500 kHz, rzadziej do 1 MHz. Im wysza jest
generowana czstotliwo impulsu, tym dokadniejszy jest pomiar, ale jednoczenie tym
mniejsza energia poszczeglnego impulsu i wiksze jego tumienie.

Gowice (nadawcza i odbiorcza) mog by umieszczone wzgldem siebie w

sposb przeciwlegy, wtedy dokonuje si bezporedniego pomiaru prdkoci. Mimo i
najwiksz energi maj fale rozchodzce si prostopadle do powierzchni gowicy nadawczej
moliwe jest take rejestrowanie impulsw rozprzestrzeniajcych si w innych kierunkach.
Mona rejestrowa zatem fale w sposb poredni (gowice le na jednej powierzchni) lub
kiedy s zlokalizowane na powierzchniach prostopadych do siebie (pomiar czciowo
bezporedni).

Stosowany sprzt

Zasadniczymi czciami bdcymi na wyposaeniu kadego defektoskopu

(betonoskopu) s gowice ultradwikowe. Su do wprowadzania fal ultradwikowych do
obiektw i do odbioru fal powracajcych.
Metoda impact-echo

Metoda impact-echo przydatna jest midzy innymi do okrelania gruboci pyt

betonowych i elbetowych dostpnych jednostronnie, wykrywania defektw w takich pytach
i posadzkach. Chodzi o rozwarstwienia, odspojenia, wady lokalne, pknicia itp.

Opisywana metoda wykorzystuje zjawisko propagacji fal mechanicznych w

ciaach staych wzbudzanych inaczej ni w metodzie ultradwikowej, poprzez uderzenie w

powierzchni badanego obiektu specjalnego rodzaju moteczka std okrelenie metody

moteczkowej.

Lokalizacja niecigoci struktury betonu opiera si na metodzie echa fal

odbitych na granicy orodkw o rniej akustycznej opornoci falowej, najczciej granicy
beton-powietrze.

W metodzie IE poddaje si analizie przede wszystkim uzyskane spektrum

czstotliwociowe echa fal odbitych, czyli inaczej ni zwykle ma to miejsce w metodzie
ultradwikowej, gdzie analizuje si zmiany prdkoci (czasu) propagacji fal.

12.
Wymieni dziaania diagnostyczne w kontekcie wymaga podstawowych, ktre
powinien speni obiekt budowlany. Scharakteryzowa dziaania diagnostyczne
dotyczce bezpieczestwa poarowego

Podstawowe dziaania diagnostyczne zostay poniej omwione w kolejnoci

wymienionych w Ustawie Prawo budowlane wymaga podstawowych, ktre musi speni
obiekt budowlany wraz ze zwizanymi z nim urzdzeniami budowlanymi a dotyczcych:
1.
2.
3.
4.
5.
6.

Bezpieczestwa konstrukcji
Bezpieczestwa poarowego
Bezpieczestwa uytkowania
Odpowiednich warunkach higienicznych i zdrowotnych oraz ochrony rodowiska
Ochrony przed haasem i drganiami
Oszczdnoci energii i odpowiedniej izolacyjnoci cieplnej przegrd

Diagnostyka dotyczca bezpieczestwa poarowego

Bezpieczestwo poarowe obiektu budowlanego polega na zapewnieniu w razie poaru:

Nonoci konstrukcji przez okrelony czas

Ograniczenia rozprzestrzeniania si ognia i dymu w budynku
Ograniczenia rozprzestrzeniania si poaru na ssiednie budynki
Moliwoci ewakuacji ludzi i zapewnienie bezpieczestwa ekip ratowniczych

Zakres bada diagnostycznych dotyczcych bezpieczestwa poarowego

budynku lub jego czci wynika z jego przeznaczenia i sposobu uytkowania, wysokoci lub
liczby kondygnacji, a take pooenia w stosunku do poziomu terenu oraz innych obiektw
budowlanych.

Diagnostyka poarowa rozpatrywana jest w nastpujcych aspektach:

Odpornoci poarowej budynku

Wymaga dotyczcych drg ewakuacyjnych
Wymaga przeciwpoarowych dla palenisk i instalacji
Warunkw wyposaenia budynkw w instalacje sygnalizacyjno-alarmowe i stae urzdzenia
ganicze.


13.
Scharakteryzowa badania niszczce stosowane w diagnostyce konstrukcji
betonowych

Badania niszczce betonu majce na celu okrelenie wytrzymaoci na

ciskanie wykonuje si na prbkach wycitych z konstrukcji. Na podstawie otrzymanych
wynikw moemy wyciga wnioski, co do jakoci pozostaych elementw. W praktyce takie
prbki mog by pobrane z cile okrelonych fragmentw konstrukcji, z takich, w ktrych
nie spowoduje to zmniejszenia jej nonoci. Oczywicie liczba pobranych w ten sposb
prbek moe by ograniczona do kilku.

W normie PN EN 206 1 2003 jednoznacznie stwierdzono, e:

Wytrzymao betonu mona wyznaczy na prbkach wycitych z konstrukcji, a

dodatkowo mona przeprowadzi badania nieniszczce konstrukcji. Stwierdzenie to wyklucza
ocen wytrzymaoci betonu tylko na podstawie bada nieniszczcych, ktre traktowa naley
jako towarzyszce

Zgodnie z PN EN 13891:2008 badania prbek rdzeniowych pobranych z

konstrukcji naley przeprowadzi w zwizku z : modernizacj i zmian warunkw
uytkowania lub stwierdzonym upywem terminu przydatnoci obiektu do uytkowania;
ocen bezpieczestwa konstrukcji; ocen wytrzymaoci betonu na ciskanie podczas jej
wznoszenia; ocen bezpieczestwa konstrukcji w sytuacji niespenienia kryteriw zgodnoci
co do wytrzymaoci betonu na ciskanie; naprawy konstrukcji, spowodowanej degradacj
starzeniow lub dziaaniem czynnikw rodowiskowych; sugestii waciciela lub towarzystwa
ubezpieczeniowego.

Tarcze, belki-ciany, supy (rdzenie pobierane w pozycji poziomej)-odlego od grnej

krawdzi >=300mm.

Pyty (rdzenie pobierane z pozycji pionowej w d) - przewiert na wskro.

Do wytrzymaociowych bada naley pobiera rdzenie rednicy, co najmniej

trzykrotnie wikszej od wymiaru najwikszego ziarna kruszywa.

Nie podano zalecanej rednicy rdzenia, ale wymienia si rednice: 25mm, 50mm, 100mm.

Powszechnie w Polsce uywa si rdzenia o rednicy wynoszcej 100mm, 150mm.

Stosunek wysokoci rdzenia h do jego rednicy d powinien wynosi:

gdy wynik pomiaru odnosi si bdzie do kostki 150x150x150mm

h/d=1

gdy wynik pomiaru odnosi si bdzie do walca fi 150x 300mm

h/d=2

W normie PN EN 12504-1:2001 nie podano minimalnej liczby rdzeni, ktre

naley pobra z konstrukcji. Inne przepisy - co najmniej 3 rdzenie.

Zinwentaryzowane prbki mona przyci do odpowiedniej dugoci, w ten

sposb, aby podstawy prbek byy do siebie rwnolege a jednoczenie prostopade do
podunej osi rdzenia. Jeeli istnieje taka moliwo, to obecne w rdzeniu zbrojenie i beton, w
ktrym stwierdzone s uszkodzenia mona usun. O ile podstawy rdzeni nie zostay
oszlifowane lub wykazuj nierwnolego, powierzchnie naley:

Oszlifowa- zabieg mona stosowa bez wzgldu na przewidywan wytrzymao betonu.

Wyprawi zapraw na cemencie glinowym
Wyrwna mieszank siarkow
Zastosowa nakadki piaskowe- kapslowanie
Nie naley stosowa adnych podkadek wyrwnawczych midzy prbk a pytami
dociskowymi!

Przeprowadzenie bada i okrelenie wytrzymaoci betonu na ciskanie

Prbki obcia si w maszynie wytrzymaociowej ze sta prdkoci wynoszc 0.20.1MPa/s a do zniszczenia. Po badaniach zniszczone prbki poddaje si ogldzinom, a do
oceny wytrzymaoci na ciskanie bierze si pod uwag prbki prawidowo zniszczone.

Po wykonaniu bada obliczamy:

wytrzymao na ciskanie kadej prbki

redni wytrzymao na ciskanie

f ci=

F ci
A ci

f ci

f cm= i=1
n

odchylenie standardowe

s=

1
( f f ) 2
n1 i=1 ci cm

14.
Scharakteryzowa metody nieniszczce i seminieniszczce bada konstrukcji
betonowych
BADANIA SEMINISZCZCE

Badaniom seminiszczcym poddaje si rwnie prbki i elementy oraz

konstrukcje w skali naturalnej. Podczas tych bada nastpuje niewielka lokalna i zazwyczaj

przypowierzchniowa ingerencja w struktur materiau wymagajca naprawy, prowadzca do

lokalnej utraty waciwoci uytkowych.

Metoda pull-off

Metoda suy gwnie do pomiaru przyczepnoci wyrobw do napraw i

ochrony konstrukcji betonowych (powok ywicznych, izolacjo nawierzchni, systemw do
napraw elbetu, wylewek samopoziomujcych). Prba polega na odrywaniu metalowego
krka o rednicy 50mm przyklejonego do powierzchni materiau naprawczego uoonego na
betonie. Przed odrywaniem naley wiertem koronowym nawierci beton w konstrukcji na
gboko 15-5mm wok krka. W badaniach normowych zaleca si stosowanie
wzorcowych podoy betonowych o uziarnieniu do 8mm.

Zalety:

Napd automatyczny, sterowany mikroprocesorem

I klasa dokadnoci wg EN ISO 7500-1
Zapis wszystkich danych pomiarowych podczas przeprowadzania
Badanie bezporednio na obiekcie w dowolnym punkcie pomiarowym
Brak koniecznoci wbetonowania uprzednio elementu pomiarowego
Ukad hydrauliczny zapewniajcy stay i odporny na wstrzsy wzrost obcienia
Porczne w uyciu dziki maym wymiarom i niewielkiej masie
Szeroki wachlarz zastosowa

Metoda pull-out

Metoda Pull-Out opiera si na pomiarze wartoci siy potrzebnej do wyrwania

wczeniej osadzonej w badanym materiale stalowej kotwy, ktrej ksztat jest zaleny od
przyjtego rozwizania technicznego.

Korelacja sia wyrywajca-wytrzymao w przyjtym systemie pomiarowym

ma zwizek liniowy.

Lock test - kotwa zabetonowana

Konstrukcje nowoprojektowane- kotwy osadzone s uoonej w mieszance betonowej

Capo test- kotwa w nawierconym otworze

Obiekt istniejcy - kotew osadza si w otworach nawierconych w konstrukcji

Zastosowane, gdy:

Potrzebne jest szybkie dokonanie oceny wytrzymaoci betonu na ciskanie bezporednio

w konstrukcji:
Przeprowadza si badania okrelajce aktualny stan technicznych obiektu,

Nie mona wykona odwiertw kontrolnych, gdy przeprowadza si kontrol stanu

technicznego obiektu.

Metoda break-off

Pomiar siy potrzebnej do oderwania specjalnie zaformowanej prbki (rdzenia)

z konstrukcji betonowej. W przypadku nowych konstrukcji rdze jest formowany poprzez

umieszczenie specjalnej tulei wykonanej z tworzywa sztucznego w wieym betonie. W
momencie uzyskania przez beton wstpnej wytrzymaoci nastpuje usunicie tulei. Po
uzyskaniu przez beton wymaganej wytrzymaoci (28 dniowej) nastpuje oderwanie prbki
od podoa.

Interpretacja wynikw polega na okreleniu zalenoci midzy wytrzymaoci

na zerwanie, a wytrzymaoci betonu na ciskanie (funkcj nieliniowa, zazwyczaj funkcja
kwadratowa).

Metod break off polegajc na wytworzeniu w konstrukcji walca betonowego

(poprzez wiercenie lub stosowanie oson z tworzyw sztucznych podczas betonowania) i
pomiarze siy, przyoonej do jego grnej powierzchni, ktra powoduje jego wyamanie.

METODY NIENISZCZCE

Metoda sklerometryczna

Metody sklerometryczne opieraj si na korelacji twardoci i wytrzymaoci materiau.

Zasada pomiaru sklerometrem polega na okreleniu odlegoci, o jak odskakuje ciar po
uderzeniu w materia z okrelon si, wywoanym za pomoc systemu sprynowego.
Sklerometr ustawia si prostopadle do badanej powierzchni. Odczyt na skali nazywa si
liczb odbicia. Ocena wytrzymaoci materiau polega na opracowaniu wynikw z
odpowiedniej iloci punktw pomiarowych metodami statystycznymi i ustaleniu
zalenoci regresyjnej midzy wytrzymaoci na ciskanie a liczb odbicia. Minimalna
grubo elementw wynosi przy pytach i tarczach- 10cm, a supach i belkach 12 cm w
przypadku motkw Schmidta typu L i P i wiksze dla typu M.

Metoda ultradwikowa, impact-echo (omwione w odpowiedzi na pyt. 2)

Badania nasikliwoci

Nasikliwo stosunek masy wody, ktr zdolny jest przyj beton do jego masy w
stanie suchym. Jest ona zalena od porowatoci otwartej.

Na porowato maj wpyw:-stosunek w/c, -dodatki mineralne, -stopie zagszczenia,

-warunki dojrzewania betonu, -rodzaj kruszywa (w przypadku betonw lekkich)

Wykonanie badania po 28 dniach twardnienia:

uoenie prbek w naczyniu wannowym, tak aby poziom wody nie przekracza 200 m,
a podstawa nie stykaa si z dnem naczynia (podprki 10 mm)
wlanie wody do poziomu rwnego poowie wysokoci prbek (temp. Wody 18 +- 2C)
po 24 godzinach dolanie wody do poziomu o 10 mm wyszego od poziomu prbek
co 24 godziny prbki wyjmuje si z wody i po wytarciu ich powierzchni way si je
nasycenie trwa tak dugo, a dwa kolejne waenia nie wyka przyrostu masy
nasycone prbki suszy si w temp. 105-110C do staej masy
obliczenie nasikliwoci:
m2m1
n
=
100
w

m1

m1 rednia masa prbek suchych [g]

m2 rednia masa prbek nasyconych wod [g]
Wpyw na beton:

niszczenie otuliny
korozja zbrojenia

Chemiczne badania betonu

- karbonatyzacja betonowej otuliny - obnianie wartoci pH z upywem czasu.

- stenie jonw chlorkowych

- stenie jonw siarczanowych

- test fenoloftaleinowy (pH< 8,5-9,5), test tymoloftaleinowy (pH < 9,3-10,5), rainbow test
(pH <9,0)

Wpyw na tempo karbonatyzacji ma porowato betonu, zawarto wody w kapilarach

cinienie czsteczkowe CO2 oraz zawarto Ca(OH)2 w betonie.

15.

Scharakteryzowa metody bada zawilgocenia i zasolenia murw.

W Polsce badania wilgotnoci murw przeprowadza si stosujc metod tradycyjn
suszarkowo-wagow oraz metody nieniszczce.
Metoda suszarkowo-wagowa uwaana jest za metod podstawow. W celu pobrania
prbek z wntrza ciany wykonuje si odwierty wiertem koronkowym np. o rednicy 50
lub 80 mm do staego ciaru. W czasie wiercenia kocwka wierta nagrzewa si i
nastpuje proces odparowania wody, Spadek wilgotnoci masowej z tego powodu (wg
bada autorw) moe dochodzi do 0,5-1,5% i uzaleniony jest on od zawartoci wody w
prbce, szybkoci wiercenia i iloci obrotw wiertarki. Dlatego prbki powinny by
pobierane rcznie, za pomoc dornikw rurowych wkadanych we wczeniej wykonany
odwiert.

W warunkach laboratoryjnych okrela si mas prbek w stanie zawilgoconym oraz

mas prbek po wysuszeniu w temperaturze 105 stopni C.

Wilgotno masowa

nw =

m2m1
100
m1

m1 -masa prbki suchej [g]

m2 - masa prbki zawilgoconej [g]

Grupa metod
Metody chemiczne

Nazwa metody
- metoda wskanikowa

Mierzony parametr
Zmiana zabarwienia
papierka wskanikowego
pod wpywem
zawilgocenia materiau
-metoda karbidowa
Cinienie acetylenu
(znana pod nazw CM)
(powstaego w wyniku
reakcji karbidu z wod)
w pojemniku
hermetycznym
Metody fizyczne
- metoda elektrooporowa Zmiana oporu
elektrycznego materiau
(Metody elektryczne)

w wyniku zmiany
zawilgocenia
- metoda dielektryczna
Zmiana staej
dielektrycznej materiau
w wyniku zmiany
zawilgocenia
- metoda mikrofalowa
Tumienie mikrofal
przechodzcych przez
zawilgocony materia
Metody jdrowe
- metody neutronowa
Ilo neutronw
spowolnionych w wyniku
zderze z atomami
wodoru
- metoda przewietlania
Zmiana natenia
promieniowaniem
promieniowania po
przejciu przez badany
materia
Metoda karbidowa, znana te pod nazw metody CM. Polega ona na pobraniu prbki
badanego materiau, umieszczeniu jej w hermetycznym pojemniku zaopatrzonym w
manometr wraz z fiolk zawierajc cile okrelon ilo wglika wapnia (karbidu). Po

szczelnym zamkniciu, pojemnik naley silnie potrzsn. Nastpuje zbicie fiolki i woda
zawarta w badanym materiale reaguje z karbidem. W wyniku tej reakcji powstaje
acetylen, ktry wytwarza odpowiednie cinienie w pojemniku. Im wiksza zawarto
wody w prbce, w tym cinienie wewntrz pojemnika jest wiksze.

Odczytujc na manometrze warto tego cinienia, z odpowiednich tablic moemy

okreli wilgotno materiau. Metoda ta jest w miar dokadna, ale w zastosowaniach
stosunkowo droga, ze wzgldu na duy koszt fiolek z karbidem.

Stosujc mierniki elektryczne (elektrooporowe, dielektryczne) naley pamita, e ich

dokadno jest mniejsza od dokadnoci metod wymienionych wyej, a wyniki pomiaru
uzalenione s te od innych cech badanego materiau (np. rodzaju i stenia soli).
Dlatego te, wyniki uzyskane za pomoc tych miernikw naley traktowa jako
jakociowe, a nie ilociowe.

W literaturze polskiej przyjmuje si nastpujcy podzia ze wzgldu na zawilgocenie

murw:
0 ciany o dopuszczalnej wilgotnoci
3%
Um = Wm
3 ciany o podwyszonej wilgotnoci
5%
Um = Wm
5 ciany rednio zawilgocone
8%
Um = Wm
8
ciany mocno zawilgocone
-12
%
Um = Wm
>
ciany mokre
12
%
np. Protimeter Aquant jest bezinwazyjnym miernikiem wilgotnoci uywanym do oceny
poziomu zawilgocenia materiaw budowlanych takich jak: mury, tynki, beton, wkno
szklane.

Um = Wm

Badania rodzaju i stenia soli w murach

W celu sprawdzenia rodzaju i stenia soli wystpujcych w murach przeprowadza sie

odpowiednie badania. W pierwszej kolejnoci wykonuje si, przy zastosowaniu
odpowiednich odczynnikw chemicznych, analiz jakociow pozwalajc na
stwierdzenie obecnoci w poszczeglnych prbkach: chlorkw, siarczanw, azotanw i
azotynw.

Nastpnie dokonuje si oceny stopnia szkodliwoci soli na podstawie iloci soli

zawartych w prbkach, najczciej na podstawie zalece opracowanych w Niemczech
przez WTA.

Ocena stopnia zasolenia na podstawie stenia soli

Ma redni Wysok
y
i

<0, 0,03 - >0,10

03
0,10
Azotany [%M]
<0, 0,05 - >0,15
05
0,15
Siarczany [%M] <0, 0,10 - >0,25
10
0,25
Sole cznie
<0, 0,10 - >0,25
[%M]
10
0,25
Walizeczka diagnostyczna suy do okrelania stanu zasolenia cian i tynkw.
Nieodzowna dla kadego profesjonalisty.
Stopie
zasolenia
Chlorki [%M]

Analiza zasolenia jest konieczna do prawidowego wyboru odpowiedniej technologii

izolacji jak i odpowiedniego tynku renowacyjnego.
Badanie wilgotnoci metod nieniszczc. Metoda mikrofalowa

Badanie dwoma sondami: przypowierzchniowej - do 3 cm gbokoci pomiaru,

gbokiej 20 - 30 cm oraz 70 - 80 cm gbokoci pomiaru. Urzdzenie jest wyskalowane
dla rnego rodzaju materiaw, m.in. betonu, cegy, bloczkw silikatowych, podkadw
cementowych, piaskowca, wapienia.

Badanie nieniszczce suce do okrelania wilgotnoci materiaw. Szybkie

okrelenie miejsc szczeglnie zawilgoconych. Dua dokadno jak na metod
nieinwazyjn.

16.

Opisa metod bada wytrzymaoci murw na podstawie odwiertw.

Podstawowe znaczenie dla wiarygodnoci ustalenia wytrzymaoci i odksztacalnoci
muru maj badania mao niszczce (MDT), metod flat-jack oraz badania na prbkach
muru pobranych z konstrukcji.
Wczeniej badania byy wykonywane na prbkach zoonych z dwch powek cegie
poczonych i wyrwnanych zapraw. Wprowadzenie Eurokodw ujednolicio metody
bada wytrzymaociowych elementw murowych. Norma PN-EN 772-1 zaleca okrela
wytrzymao na ciskanie cegie na caych elementach murowych wyszlifowanych lub
wyprawionych cienk warstw o odpowiedniej wytrzymaoci, a nastpnie przeliczy na
wytrzymao znormalizowan.
f b= f B

Gdzie:

fB- rednia wytrzymao na ciskanie badanych cegie

n- wspczynnik uwzgldniajcy stan zawilgocenia badanych elementw

delta- wspczynnik przeliczeniowy uwzgldniajcy wpyw efektu skali

BADANIE WYTRZYMAOCI ZA POMOC ODWIERTW

rednica odwiertu powinna by tak dobrana, aby bya reprezentatywna dla struktury
muru. Miejsca poboru prbek ustala si tak, aby powstae uszkodzenia w trakcie
wycinanie prbki byy jak najmniejsze.

rednica odwiertw wynosi 150 mm, dugo (gboko ) 300-350 mm. Pooenie
siy ciskajcej do badanej prbki walcowej odbywa si za pomoc przekadek ukowych
stalowych o kcie 60 stopni. Przykadane ono jest na pobocznicy prbki o rednicy 150
mm na powierzchni wyznaczonej.

17.
Scharakteryzowa badania rezystograficzne i nieniszczce konstrukcji
drewnianych.

Drewno cechuje szereg wad zwizanych z jego biologicznym pochodzeniem. Posiada

wady budowy, ksztatu, pknicia, ski, zgnilizny, ktre obniaj jego warto techniczn
i ograniczaj zakres stosowania.
Badania nieniszczce w konstrukcjach drewnianych moemy podzieli na dwie grupy:
1.Organoleptyczne
2. badania techniczne oparte na metodach akustycznych, elektromagnetycznych,
radiologicznych, elektrycznych, suchu i dotyku.

Badania nieniszczce (ang. non-destructive testing NDT) stanowi rodzaj prac

badawczych obejmujcych identyfikacj fizycznych i mechanicznych waciwoci
obiektw, wykrywanie niecigoci materiaowych oraz pomiary wymiarw
geometrycznych obiektw bez naruszania cigoci makro - i mikrostruktury oraz
wywoywania zmian lub wpywania na waciwoci uytkowe badanych obiektw.

METODY ORGANOLEPTYCZNE

Umoliwiajce stosunkowo szybko uzyska wyniki i tanio - nie wymagaj

kosztownego sprztu. Naley zauway, ze wynik badania organoleptycznego jest
subiektywny i jako taki moe by zawodny. Metody organoleptyczne charakteryzuje duy
margines niedokadnoci. Dlatego dla zwikszenia dokadnoci i prawdziwoci wynikw
powinny by przeprowadzone przez osoby posiadajce due dowiadczenie, posiadajce
sprawdzon wraliwo sensoryczn.

BADANIA WIZUALNE VT (Visual Testing)

Mianem badania wizualnego okrela si czynno umiejscowienia i oceny
powierzchniowych cech jakoci obiektu, takich jak: niecigoci, znieksztacenia, oglny
stan powierzchni ludzkim nieuzbrojonym okiem lub przy uyciu przyrzdw optycznych,
optoelektronicznych pomiarowych, itp. W diagnostyce konstrukcji drewnianych VT
obejmuje sprawdzenie stanu pocze: czy s poluzowane, skorodowane, stan cznikw:
gwodzi drewnianych, inwentaryzacja pkni z okreleniem ich gbokoci i rozlego.

BADANIA TERMOWIZYJNE
Termografia popularnie zwana termowizj wykorzystuje detekcj promieniowania
pod- czerwonego IR (z ang. Infrared). Emitowana energia jest wykrywalna i okrelana
ilociowo jako temperatura danego obiektu za pomoc techniki termografii na
podczerwie. Termografia w diagnostyce konstrukcji drewnianych wykorzystywana jest
do wykrywania wad powierzchniowych i okoo powierzchniowych.

BADANIA RENTGENOWSKIE
Modyfikacj metody rentgenowskiej jest tomografia komputerowa. Zdjcia
warstwowe tzw. tomogramy daj obraz danego obiektu na wybranej gbokoci i
pozwalaj okreli dokadnie jego struktur. Tomograf komputerowy umoliwia
uzyskanie przestrzennego obrazu badanego obiektu oraz jego przekroju poprzecznego z
du dokadnoci.

METODA TOMOGRAFII ULTRADWIKOWEJ

Soniczny tomograf komputerowy, nazywany take tomografem dwikowym
acoustictomography (AT), jest urzdzeniem sucym do bezinwazyjnego wykrywania
zgnilizn lub pustek w drewnie. W urzdzeniu tym wykorzystuje si fale dwikowe do
uzyskania informacji o parametrach mechanicznych drewna, o stanie drewna. Zasad
dziaania tomografu akustycznego jest zaleno prdkoci rozchodzenia si dwiku w
pniu drzewa od moduu sprystoci i gstoci drewna oraz obecnoci wewntrznych
szczelin. Soniczny tomograf komputerowy bada prdko rozchodzenia si dwiku
pomidzy rnymi punktami na obwodzie pnia. Tomograf dwikowy skada si
zazwyczaj z 5 do 20 sensorw. S one rozmieszczane rwno dookoa obwodu pnia.
Sensory wykrywaj fale dwikowe, mierz czas rozchodzenia si w drewnie fali
dwikowej generowanej poprzez uderzenie motkiem.

Tomograf komputerom tworzy peny obraz poprzecznego przekroju drzewa, podczas,

gdy stosowanie Innych metod daje informacj dotyczc tylko jednego punktu w miejscu
odwiertu.

BADANIE WILGOCI METODA ELEKTROMAGNETYCZNA

Metoda elektromagnetyczna polega na pomiarze oporu elektrycznego, ktry zmienia
si wraz ze zmianami wilgotnoci drewna. Przewodnictwo elektryczne zwiksza si przy

przejciu drewna ze stanu suchego (0% wilgotnoci) Do szybkiego okrelania

wilgotnoci tarcicy w przemyle stosuje si wilgotnociomierze elektryczne, wyrnia si
dwa typy wilgotnociomierzy: oporowe, oparte na pomiarze oporu elektrycznego drewna;
pojemnociowe, oparte na pomiarze pojemnoci elektrycznej kondensatora z prbkami
drewna.

BADANIA REZYSTOGRAFICZNE
Nazywane s badaniami oporw wiercenia. Urzdzenie do bada rezystograf skada
si z dwch jednostek; z zespou nawiercajcego (wiertarki) i rejestratora. Zasada
dziaania rezystografu opiera si na staym ruchu wierta do przodu (w gb badanego
drewna) przy staej liczbie obrotw staa prdko posuwu. Podczas badania, przy
rnicach oporu stawianego przez drewno zmienia si zatem nie liczba obrotw ani
prdko wierta, ale pobr prdu, ktry jest rejestrowany w postaci wykresu natenia.

PILODYN- metoda quasi- nieniszczca

Pomiar lokalnej twardoci drewna na podstawie wielkoci odksztacenia powstaego

po wstrzeleniu ze znan energi prta o znanej powierzchni przekroju. Urzdzenie
umoliwiajce wbicie w drewno stalowej igy o rednicy 2,5mm energi 6,12 lub 18 J.
Gboko penetracji naley odczyta w czasie docinicia urzdzenia do drzewa; silne
skorelowanie podatnoci drewna na penetracj z jego gstoci umoliwia obliczenie
gstoci drewna na podstawie badania pilodynem.

Metody nieniszczce odgrywaj coraz wiksz rol w diagnostyce konstrukcji

drewnianych. Wynika to z naturalnych przyczyn - drewno jest materiaem
niejednorodnym.

W badaniach niszczcych, jeli takie badania moliwe s do wykonania w danej

konstrukcji - trudne jest zachowa warunek ich reprezentatywnoci. Precyzyjne
rozpoznanie i lokalizacja wystpowania wad drewna wykonana metodami NDT pomaga
wyeliminowa pomyki w ekspertyzach. Istotne jest, e badaniom nieniszczcym mona
poddawa wielokrotnie i w rnym czasie (po kilku latach) te same elementy, co czyni te
metody przydatne w diagnostyce obiektw budowlanych zarwno podczas w znoszenia
obiektw, jak i wieloletniej eksploatacji. NDT umoliwiaj take monitorowanie kondycji
obiektw drewnianych przez zainstalowanie na stale aparatw pomiarowych w
newralgicznych punktach konstrukcji.

18.
Scharakteryzowa metody ultradwikowe stosowane w diagnostyce konstrukcji
stalowych.

Badania ultradwikowe s metod bada nieniszczcych oparta na uycia fal

ultradwikowych w celu wykrycia wewntrznych wad materiau: pknicia,

zwalcowania, rozwarstwienia, porowatoci, nieszczelnoci na wskro i inne niecigoci

wewntrz elementw, pomiaru gruboci czy wykrycia korozji.

Metoda ta wykorzystuje zjawisko rozchodzenia si fal ultradwikowych

(czstotliwoci wikszej od 20 kHz) w badanym obiekcie. Polega na generowaniu fal
mechanicznych.. W metodzie echa obserwuje si odpowied zwrotn sygnau, tj. czas
przejcia fali i jej amplitud. Obecno wady w materiale sygnalizuje dodatkowy impuls
odbicia od niej. W metodzie przepuszczania obecno wady sygnalizuje osabienie lub
cakowity zanik -impulsu wyjcia sygnau.

Badania ultradwikowe umoliwia nam na dokadne zlokalizowanie przestrzenne

wady w materiale oraz okrelenie rodzaju niecigoci.

Grubociomierz ultradwikowy (ng.ultrasonicthicknessgauge) zegarowy lub

elektroniczny przyrzd pomiarowy sucy do nieniszczcego badania gruboci
materiaw za pomoc fal ultradwikowych.

Grubociomierz ultradwikowy dokonuje pomiaru prdkoci rozchodzenia si

podunej fali ultradwikowej w danym materiale, a nastpnie przelicza t warto na
grubo materiau w mm. Pomidzy sond (gowic) pomiarow, a powierzchni
materiau mierzonego musi by zapewniony styk bez powietrza, uzyskiwany za pomoc
rodka sprzgajcego, np. specjalnego elu. W wielu wypadkach niezbdna jest kontrola
gruboci elementw stalowych, do ktrych jest moliwy dostp tylko od strony jednej
cianki. Przede wszystkim dotyczy to konstrukcji powokowych, takich jak zbiorniki,
zasobniki, kominy, silosy i rury. Do szybkich i nieniszczcych metod pomiaru w takich
sytuacjach su grubociomierze ultradwikowe.
Najczciej grubociomierz taki
skada si z gowicy i elektronicznego ukadu pomiarowego zasianego z akumulatorw.

Wprowadzona do mierzonego materiau fala ultradwikowa, po odbiciu si od jego

dna wraca do gowicy. Czas jaki upywa od momentu wysania impulsu do powrotu echa
jest proporcjonalny do gruboci badanego elementu. Sygna wejciowy i wyjciowy
gowicy s przetwarzane przez ukad mikroprocesorowy i po obrbce matematycznej
wynik jest pokazywany na wywietlaczu.

Defektoskopia jest to dzia bada nieniszczcych zmierzajcych do wykrycia

niecigoci materiau. Wykrywane s wady materiau takie jak: wtrcenia, ubytki
korozyjne, pustki, pknicia, odwarstwienia, uski, szczeliny, braki przetopu itp.

Defektoskop DI 60 to uniwersalny przyrzd pomiarowy wykorzystujcy technik

pomiarow opart na ultradwikach. Defektoskop DI 60 przeznaczony jest do szybkich i
nieniszczcych bada defektoskopowych pozwalajcych na wykrycie wad:

konstrukcji stalowych

pocze spawanych

odkuwek i odleww

wyrobw walcowanych, np. szyn kolejowych, profili budowlanych i konstrukcyjnych

wszelkich wad materiaw, przez ktre przechodzi fala ultradwikowa.

19.

Opisa badania wizualne stosowane w diagnostyce konstrukcji stalowych.

Badania wizualne uznane s za podstawow metod badawcz. Stosowane s
obowizkowo do wszelkiego rodzaju zczy i konstrukcji spawanych. Polegaj na
bezporednim wykryciu i ocenie wskaza (niecigoci) na powierzchni badanego obiektu
za pomoc narzdu wzroku, ktry moe by wspomagany lup, lusterkiem,
spoinomierzem, itp. lub sprztem specjalistycznym takim jak endoskopy ub wideoskopy.

Noniuszowy spoinomierz SPB-1A jest prostym i atwym w obsudze spoinomierzem

sucym do szybkiego pomiaru wysokoci spoiny. Wykonany jest ze stali nierdzewnej
chemicznie wytrawian podziak, odporn na czynniki zewntrzne.

Analogowy spoinomierz wykonany ze stali nierdzewnej. Oryginalnie zapakowany w

skrzanym etui:

wyposaony w skal i noniusz: 0,1mm

pomiar spoin w zakresie: 0-20mm
pozwala sprawdzi kt ukosowanie 60 70 80 90 stopni

Prowadzone s w oparciu o norm PN EN 970. Warunki bada wizualnych wymagaj

natenia owietlenia ocenianej powierzchni o najmniej 350lx przy zaleceniu min 500lx,
przy zachowaniu odlegoci od oka do 600mm i kcie widzenia mniejszym ni 30stopni.

Badania wizualne VT umoliwiaj m.in. wykrywanie w badanych obiektach

niezgodnoci wymiarowych, wykrywanie wad powstaych na etapie wytwarzania
skutkiem niewaciwej obrbki (pknicia, pory, wtrcenia, zakucia, przyklejenia, itp)
oraz w okresie eksploatacji badanego obiektu (nieszczelnoci, pknicia, korozj).

X. ZAAWANSOWANE PROBLEMY Z GEOTECHNIKI

1. Metody modelowania procesw geomechanicznych zachodzcych w orodkach

gruntowych i skalnych.

Poniewa nie da si w sposb dokadny opisa zachowania si i wasnoci rzeczywistego

masywu skalnego, opisuje si obraz, ktry jest jego modelem i uwzgldnia jedynie
wybrane jego wasnoci. Modele mog opisywa wybrane pojedyncze wasnoci masywu
skalnego i dla takich modeli uywamy nazwy modele fizyczne, lub modele mog
opisywa zachowanie si caego rozpatrywanego masywu skalnego z uwzgldnieniem
ksztatu i wymiarw budowli podziemnej i takie modele nazywamy modelami
geoinynierskimi.

Przy projektowaniu budowli podziemnych najczciej wykorzystuje si MODELE

FIZYCZNE:

- modele geofizyczne (grawimetryczne, magnetyczne, geotermiczne, geoelektryczne,

radioizotopowe, sejsmiczne)

- modele geostrukturalne (powinny zawiera przede wszystkim zespoy litologiczne

grubo warstw skalnych, rodzaj ska budujcych kad warstw, kty upadu i kierunki
zapadania)
- modele spka (powinny w nich by pokazane przede wszystkim: zasig stref
zaburzonych tektonicznie, uskoki, najwaniejsze sieci spka)
- modele wodochonnoci (powinny zawiera: strefy ska o rnych wodochonnociach,
nierwnomierno wodochonnoci, gboko zalegania ska, ktre mona uzna za
nieprzepuszczalne).
MODELE GEOINYNIERSKIE- w modelach tych wybrane wasnoci masywu
skalnego czsto opisuje si za pomoc modeli mechanicznych. Podstawowe modele
mechaniczne obrazuj podstawowe wasnoci masywu skalnego, takie jak:
-sprysto
-lepko
-krucho
-plastyczno

Przez odpowiednie poczenie szeregowe i/lub rwnolege prostych modeli

mechanicznych tworzy si modele zoone, za pomoc ktrych mona opisa wybrane
charakterystyczne cechy skay lub masywu skalnego

Najpowszechniejszy spord klasycznych modeli sprysto-plastycznych jest sprystoidealnie plastyczny model Coulomba-Mohra

Do rozwizywania zagadnie zwizanych z modelami geoinynierskimi najczciej

wykorzystuje si trzy metody:

-metody analityczne
-metody numeryczne
-metody empiryczne

W ostatnich latach, w zwizku z pojawieniem si szybkich komputerw, nastpi

gwatowny rozwj metod numerycznych. Metody te najlepiej opisuj procesy zachodzce
w masywie gruntowym i skalnym.

2. Wykorzystanie metody redukcji do analizy statecznoci skarp.

Analizy statecznoci skarp i zboczy, w ktrych korzysta si z metody SSR prowadzi si

traktujc grotwr jako orodek sprysto plastyczny Coulomba-Mohra. Wskanik
statecznoci zbocza jest okrelany jako:

FS

tg
c

c f tg f

FS, wspczynnik statecznoci zbocza

c, , parametry wytrzymaociowe materiau budujcego zbocze
cf, f, kohezja i kt tarcia, przy ktrych zbocze traci stateczno

Metodyka okrelania wskanika statecznoci zbocza w programie FLAC przedstawia si

nastpujco:
1.
Budowa geometrii modelu i przeliczenie stanu naprenia, przemieszczenia
i wytenia dla zawyonych, w stosunku do rzeczywistych, parametrw
wytrzymaociowych grotworu. Krok ten stanowi baz do dalszych oblicze iteracyjnych.
2.
Po wyzerowaniu wartoci przemieszcze poszczeglnym materiaom przypisuje si
ich rzeczywiste wasnoci wytrzymaociowe i ponownie przelicza model.
3.
Jeeli wyniki wskazuj, e zbocze jest stateczne (FS>1), to stopniowo zmniejsza si
parametry wytrzymaociowe, a do uzyskania utraty statecznoci zbocza.
1
ci
c
FS i
tg
FS i

i arctg

c, , parametry wytrzymaociowe materiau budujcego zbocze

ci, i, zredukowane parametry wytrzymaociowe materiau budujcego zbocze
4.
Jeeli za wyniki wskazuj na utrat statecznoci zbocza (FS<1) to parametry
wytrzymaociowe zbocza naley zwikszy a do wartoci przy ktrych zbocze jest
stateczne. Nastpnie naley je stopniowo zmniejsza a do uzyskania utraty statecznoci
zbocza.

Interpretacja geometryczna:

Zalety SSR:
nie wymagaj przyjcia zaoenia o ksztacie, lokalizacji powierzchni zniszczenia,

utrata statecznoci zbocza odbywa si niejako naturalnie, w tych strefach, gdzie

przekroczona zostaa wytrzymao na cinanie gruntu,
nie wymagaj one take podziau potencjalnej bryy osuwiskowej na paski (bloki)
oraz okrelania wartoci si na ich ciankach,
ich zastosowanie pozwala rwnie na obserwacje rozwoju procesu zniszczenia
zbocza.

Ograniczenie stosowania:
Analizy skarp o skomplikowanej budowie wskazuj na istnienie pewnych
rozbienoci pomidzy metodami rwnowagi granicznej i metodami numerycznymi,
ktre mog rosn w miar stopnia skomplikowania rozpatrywanej sytuacji.
Klasyczna metoda redukcji wytrzymaoci na cinanie pozwala na wykrycie
najsabszego ogniwaw skarpie. Moe to by niewystarczajce dla penej analizy
statecznoci skarpy.

3. Wykorzystanie metody redukcji projektowania konstrukcji oporowych.

Projektowanie cikich konstrukcji oporowych.

W wyniku si grawitacji grunt utrzymywany przez mur oporowy wywiera na niego

naprenia poziome, ktre s zalene od kta tarcia wewntrznego gruntu () oraz
jego spoistoci (c). Grunty te wywieraj 2 rodzaje par na konstrukcje oporowe tj. parcie
czynne oraz parcie bierne. Wpyw na stateczno konstrukcji maj rwnie ciar muru,
tarcie oraz reakcja podoa.

Wyznaczenie parcia czynnego i biernego metod Coulomba:

ciana muru oporowego jest pionowa , a naziom pionowy;

Grunt za murem oporowym jest niespoisty, jednorodny i izotropowy;

Midzy cian oporow a gruntem nie wystpuje tarcie, co powoduje, e kierunek siy
parcia jest poziomy;

Polizg gruntu nastpuje po paszczynie nachylonej pod ktem a do poziomu,

przechodzcej przez doln krawd ciany muru oporowego

Klin odamu jest ciaem sztywnym i znajduje si w stanie rwnowagi granicznej

Nachylenie paszczyzny polizgu wyznacza si z warunku ekstremum parcia gruntu

Majc okrelone wartoci si parcia gruntu na ciany oporowe naley sprawdzi ich
stateczno przy odpowiednich wspczynnikach pewnoci. Szczegy definiuje
norma PN-83/B-03010.

1. Zgodnie z zaleceniem tej normy, dla wszystkich typw murw

oporowych, niezalenie od ich wysokoci o obcie naley wykona
sprawdzenie nonoci podoa z uwzgldnieniem mimorodu i nachylenia
obcienia oraz budowy podoa. Sprawdzenie to naley przeprowadzi
zgodnie z zaleceniami normy PN-81/B-03020.
2. W przypadku usytuowania ciany oporowej na zboczu lub w pobliu zbocza i w
przypadku istnienia w podou warstw umoliwiajcych polizg czci zbocza w stosunku
do niej zalegajcych warstw naley przeprowadzi sprawdzenie statecznoci ciany
oporowej cznie z czci masywu gruntowego i obiektami ssiadujcymi,wedug
rnych, moliwych w danych warunkach powierzchni polizgu. Mona do tego celu
zastosowa metody rwnowagi granicznej (np. SLOPE/W) lub metody numeryczne (np.
FLAC, Z_Soil, Plaxis, etc.)
3. Przy sprawdzaniu statecznoci muru oporowego ze wzgldu na moliwo obrotu
wzgldem krawdzi podstawy fundamentu powinien by speniony warunek:

4.Przy sprawdzaniu statecznoci muru oporowego ze wzgldu przesunicie powinien by

speniony warunek:

Lekkie konstrukcje oporowe.

1.Okrelenie si parcia po prawej i lewej stronie cianki z uwzgldnieniem zmian ciaru

objtociowego ze wzgldu na cinienie spywowe.

Dla utrzymania statecznoci wykopu o gbokoci h zostaa ona zabita w grunt na

gboko d. W odlegoci a od naziomu wykopu cianka zostaa zakotwiona zestawem
kotwi oddziaujcych siami podunymi T1, T2, T3, , Tn.

2. Okrelenie gbokoci zabicia cianki z rwnania rwnowagi momentw wzgldem

punktu zakotwienia (Po okreleniu wartoci d naley sprawdzi, czy nie jest ona mniejsza
ni wynika z warunku na przebicie hydrauliczne).
3. Okrelenie siy w kotwi (kotwiach).
4. Wyznaczenie si tncych i momentw gncych w przedziaach.
5. Dobr optymalnego profilu cianki.
6. Okrelenie nonoci tarczy kotwicej i wyznaczenie jej pooenia.

Metody analityczne su do obliczania przypadkw uproszczonych, gdzie warstwy s

uoone rwnolegle wzgldem naziomu, oraz bierze si pod uwag tylko siy podune w
kotwiach. S to przypadki proste i nie uwzgldniaj pozostaych czynnikw. Do lekkich
konstrukcji oporowych w bardziej zoonych warunkach gruntowo-wodnych naley
stosowa modele numeryczne, ktre dokadniej obrazuj zjawiska zachodzce w
konstrukcji.
UWAGI:
- Kotwie zakadamy powyej zwierciada wody.
- Przy obliczaniu pyty kotwicej w obliczeniach par uwzgldnia si obcienie naziomu,

a w obliczeniach odporw pomija si je.

- Przy obliczaniu pyty kotwicej w obliczeniach przyj wspczynnik bezpieczestwa
FSa=1.2 dla parcia gruntu i FSp=0.85 dla odporu gruntu.
- Zgodnie z zaleceniem normy PN-68/B-03010 w obliczeniach uwzgldnia naley
poow spjnoci gruntu.

4. Odksztacalno podoa gruntowego.

Podoe gruntowe jest orodkiem niejednorodnym, czsto o ukadzie warstwowym.

Ponadto, kady rodzaj gruntu zawiera w swojej strukturze pewn ilo pustek (porw),
ktre mog by wypenione powietrzem lub wod gruntow. Wszystko to powoduje, e
podoe gruntowe jest materiaem ciliwym. Dlatego te projektujc posadowienie
jakiejkolwiek konstrukcji naley bra pod uwag odksztacalno podoa, w
szczeglnoci zjawiska takie jak osiadanie, konsolidacja.

Obliczanie osiadania zaleca si przeprowadzi metod napre. Osiadanie warstwy

wyznaczane jest jako suma osiadania wtrnego Si i pierwotnego Si.

S i=S'i ' + S 'i

S 'i ' =

S i=

'

szi mi
Mi
dzi m i
M i

Cakowite osiadanie podoa pod fundamentem bezporednim, a zatem osiadanie caej

warstwy oblicza si sumujc osiadania warstw czstkowych.
n

S= S i
i =1

Konsolidacja to proces polegajcy na odksztaceniu gruntu spoistego wskutek

przyoonego obcienia rwnoczenie z rozpraszaniem si nadwyki cinienia wody u .
Proces ten jest zwizany z odpywem z gruntu wody (zmniejsza si jej objto w porach),
a zatem zaley od filtracyjnych waciwoci gruntu.

Etapy procesu konsolidacji:

- ciliwo natychmiastowa lub pocztkowa; odksztacenie to wystpuje w chwili

przyoenia obcienia

- konsolidacja pierwotna odpowiadajca procesowi konsolidacji Terzaghiego; proces

konsolidacji w tym etapie uwarunkowany jest odpywem wody,

- ciliwo wtrna, wystpujca po rozproszeniu nadwyki cinienia wody w porach

spowodowanej obcieniem; proces ten postpuje przy staym napreniu efektywnym.

Osiadaniem nazywa si pionowe przemieszczenie powierzchni obcionej warstwy

gruntu.

Odprenie to pionowe przemieszczenie ku grze powierzchni warstwy przy zdjciu

obcienia.

Cakowite odsiadanie podoa S jest sum osiadania: pocztkowego, konsolidacyjnego,

wtrnego.

Osiadanie pocztkowe (Si), wynikajce z postaciowych odksztace nasyconego orodka

gruntowego przebiega najczciej w warunkach przyrostu nadwyki cinienia porowego.
Wystpuje ono gwnie podczas obciania podoa i w krtkim czasie po przyoeniu
obcienia.

Osiadanie konsolidacyjne (Sc), wynikajce z rozpraszania powstaej po przyoeniu

obcienia nadwyki cinienia porowego. Prdko konsolidacji pierwotnej zaley od
zmian objtociowych i charakterystyk przepuszczalnoci gruntu, jak rwnie od
usytuowania warstw drenujcych.

ciliwo wtrna (pezanie) szkieletu gruntowego (Ss), wynikajca z plastycznych

odksztace szkieletu gruntowego pod wpywem naprenia efektywnego.

Osiadanie cakowite podoa gruntowego pod obcieniem mona zapisa w postaci:

S=Si + S c +S s

Wspczynnikiem prekonsolidacji nazywa si stosunek najwikszej wartoci naprenia

efektywnego, ktre wystpio w gruncie w przeszoci, do wartoci naprenia od ciaru
wasnego wystpujcego obecnie. OCR=1 to grunty normalnie skonsolidowane, OCR>1
to grunty prekonsolidowane.
'p
OCR= '
vo
ciliwo gruntu jest to zdolno do zmniejszania swej objtoci pod wpywem
obcienia. Miar ciliwoci s moduy ciliwoci.

Edometryczny modu ciliwoci pierwotnej

efektywnego naprenia normalnego

M0

- jest to stosunek przyrostu

do przyrostu cakowitego odksztacenia

wzgldnego mierzonego w kierunku dziaania siy obciajcej w jednoosiowym

(enometrycznym) stanie odksztace w warunkach umownej konsolidacji gruntu.

Edometryczny modu ciliwoci wtrnej M jest to stosunek przyrostu efektywnego

naprenia normalnego do przyrostu sprystego (odwracalnego) odksztacenia
wzgldnego

mierzonego w kierunku dziaania siy obciajcej w jednoosiowym

(edometrycznym) stanie odksztace (wysokoci odczytuje si z tej czci krzywej

ciliwoci, ktra odpowiada wtrnemu obcieniu prbki).

Edometrczny modu odksztacenia

naprenia normalnego

M
jest to stosunek zmniejszenia efektywnego

do jednostkowego przyrostu wysokoci prbki.

5. Metody konsolidacji podoa gruntowego.

Konsolidacja dynamiczna obejmuje:

a) ubijanie zagszczanie udarowe

Dynamiczna wymiana gruntw DR,znana take pod nazw ubijanych kolumn

kamiennych. Kolumny te wykonuje si w przypadku pytkiego (maks 4-5m) zalegania w
podou gruntw nienonych. Wykonuje si je takim samym sprztem jak konsolidacj
dynamiczn, za pomoc ciaru zrzucanego z dwigu. Krater utworzony w podou
zasypywany jest materiaem gruboziarnistym.

Konsolidacja dynamiczna. W poszczeglnych punktach wzmocnienia wykonuje si kilka

uderze a powstajce kratery wyrwnuje bd zasypuje kruszywem. Skuteczno
konsolidacji dynamicznej zaley od warunkw gruntowych oraz energii spadajcego
ubijaka i ronie wraz ze wzrostem jego ciaru i wysokoci zrzutu. Jest to technologia
wzmocnienia podoa gruntw sabych do gbokoci max. ok 14m (w praktyce do max
10 m).

b)wibroflotacja

1. Zagbianie. Drgajcy wibrator, przy udziale puczki wodnej, pogra si w grunt do

planowanej gbokoci. Drobne frakcje gruntu s przy tym wynoszone na powierzchni
przez wypywajc wod. Po osigniciu planowanej gbokoci zmniejsza si dopyw
wody.

2. Zagszczanie. Zagszczanie gruntu wykonuje si od dou do gry. Strefa oddziaywania

wibratora osiga rednice do 5 m. Przyrost zagszczenia poznaje si po zwikszonym
poborze prdu przez wibrator.

3. Wypenienie. Wok wibratora tworzy si lej na skutek osiadania gruntu, ktry

wypenia si materiaem dowiezionym lub rodzimym. Zasyp stanowi do 10%
zagszczanej objtoci.

4. Zakoczenie. Po wykonaniu wibroflotacji poziom roboczy wyrwnuje si a nastpnie

dodatkowo zagszcza wibratorem powierzchniowym.

c)wibrowymiana

1. Przygotowanie. Podczepiony do masztu wibrator luzowy ustawia si w oznaczonym

punkcie za pomoc jednostki gsienicowej, ktra jest podpierana hydraulicznie. Pojemnik
na kruszywo jest zaopatrywany przez adowark.

2. Napenianie. Pojemnik z kruszywem jest wcigany na maszt i oprniany przez luzy

kruszyw przemieszcza si przy udziale spronego powietrza w kierunku wylotu w ostrzu
wibratora.

3. Zagbianie. Wibrator rozpycha i penetruje w grunt do przewidzianej gbokoci, przy

udziale wypywu powietrza i docisku maszyny podstawowej.

4. Zakoczenie. Budowanie kolumny nastpuje ruchem posuwisto-zwrotnym.

Podciganiu wibratora towarzyszy wypyw kruszywa w zwolnion przestrze pod
ostrzem, wspomagany spronym powietrzem. Powrt powoduje rozpychanie i
zagszczanie kruszywa.

d) supy wybijane udarami powtarzane punktowe udary o duej energii

e) zagszczanie wybuchami

Metoda mikrowybuchw polega na wykorzystaniu olbrzymiej energii powstaej podczas

eksplozji materiau wybuchowego. Moe by stosowana take pod wod np. przy
budowie portw. Mikrowybuchy pozwalaj na wzmocnienie nawodnionych gruntw
niespoistych na ldzie i pod wod (nawodnione piaski, kurzawki), podoa zoonego z
gruntw organicznych na ldzie (torfy, namuy, gytie). Eksplozja wywouje drgania i
naprenia w szkielecie gruntowym oraz powoduje wzrost cinienia wody w porach
gruntu. Po chwilowym upynnieniu pocztkowo lunego materiau nastpuje szybkie

rozproszenie cinienia wody w porach gruntu i uoenia czstek gruntu w nowej, bardziej
zagszczonej konfiguracji.

Konsolidacja statyczna:

a) wstpne obcienia obcienie przed zabudow

Wstpne obcienie polega na usypaniu na terenie przyszej budowy odpowiedniego

nasypu z gruntu lub narzutu kamiennego, a czasem innego balastu np. pyt drogowych.
Pod wpywem obcienia nasypem (balastem) grunt osiada (nastpuje konsolidacja
gruntu), a tym samym zagszcza si i odpowiednio wzmacnia. Po zakoczeniu osiadania
nasyp usuwa si, a na jego miejsce wznosi si projektowan budowl. Wad tej metody
jest wyduony czas konsolidacji gruntu.

b)

budowa etapowa budowa etapowa z przerwami na konsolidacj

c)

przecienie przyspieszenie konsolidacji naciskiem dodatkowego nadkadu gruntu

d)

przypory boczne podstawy nasypu poprawa statecznoci podstawy awami z gruntu

e) wspomaganie konsolidacji drenami pionowymi zwikszenie przepuszczalnoci

podoa, skrcenie drogi filtracji

W przypadku, gdy mamy do czynienia z gruntem sabym, nawodnionym, np. z glin,

bardzo skutecznym sposobem na dodatkowe przyspieszenie metody wstpnego obciania
gruntu czy te czasowego przeciania podoa jest zastosowanie w obcianym gruncie
drenau pionowego. Odpowiednio gsto wprowadzone dreny znacznie skracaj drog
filtracji i przyspieszaj odprowadzanie wody wyciskanej z gruntu, co wpywa na szybsze
rozpraszanie cinienia wody w porach. Zwiksza si wic prdko przyrostu naprenia
efektywnego i prdko odksztacania podoa, powodujc szybszy wzrost wytrzymaoci
gruntu. Zatem drena pionowy stosuje si gwnie dla przyspieszenia konsolidacji
pierwotnej gruntu, a efektywno jego jest tym wiksza, im mniejsza jest
przepuszczalno gruntu i im wiksza jest miszo sabononych warstw.

Dreny piaskowe. Istot drenw piaskowych jest skrcenie drogi filtracji wody w gruncie
przez wprowadzenie sczkw pionowych, rozstawionych co 1-4 m, i wykorzystanie
wikszej przepuszczalnoci podoa w kierunku poziomym, rwnolegym do
uwarstwienia gruntu. Do wzmocnienia drenaem piaskowym najbardziej nadaj si grunty
przewarstwione lokalnie poziomymi wkadkami piasku.

Dreny jutowo-piaskowe. S to dugie sczki w postaci rkaww z juty o rednicy 6,5 cm

wypenionych piaskiem. Rkawy opuszcza si do nieco szerszych (o 2-3cm) rur
stalowych, zagbionych w saby grunt przez wbicie lub wywiercenie otworu. Przed
opuszczeniem sczka do rury, powinna ona by wypeniona wod, aby w piasku nie
pozostay pory czciowo wypenione powietrzem, poniewa zmniejsza to efektywno
drenau.

Kolumny piaskowe w otocze geosyntetycznej. Zalety: wysoka wytrzymao na

rozciganie na obwodzie do 400kN/m bez straty w poczeniach, wysoki modu
sztywnoci na rozcignie i mae pezanie, may ciar.

Dreny z tworzyw sztucznych (geodreny). Dreny tamowe skadaj si zwykle z rdzenia z

tworzywa sztucznego, okrytego warstw filtracyjn z papieru lub wkniny.
Wprowadzenie erdzi z drenem w grunt moe by statyczne lub dynamiczne. Gboko
instalowania drenw moe przekracza 30 m; znane s przypadki instalowania drenw o
dugoci 50 m. Dreny o maej dugoci mona instalowa wykorzystujc erdzie
wiertnicze jako trzpie wprowadzajcy dren w grunt.

f) wspomaganie konsolidacji podcinieniem przyspieszenie konsolidacji cinieniem

atmosferycznym.

6. Metody modelowania niecigych orodkw skalnych.

Kady metematyczny i numeryczny model mechaniki orodka staego zawiera

uproszczenia, ktre w praktyce najczciej sprowadzaj si do zaoe cigoci,
izotropowoci, jednorodnoci i liniowej sprystoci. Ze wzgldu na naturaln genez ska
i procesy geologiczne, ktrym podlegay, waciwoci masywu skalnego w znacznym
stopniu odbiegaj od tych zaoe. Na jego waciwoci mechaniczne wpywa
szczelinowato, zwietrzenie, wilgotnoc, porowatoc, cisnienie wody i gazw,
temperatura i wiele innych czynnikw.

Wspczesne metody symulacyjne w coraz wikszym stopniu oddaj jakociowy

charakter masywu skalnego, jednak aden model nie jest dotychczas kompletny, nie

opisuje wszystkich waciwoci i procesw oddziaujcych na mechanik masywu

skalnego.

Przedstawion klasyfikacj i charakterystyki metod symulacyjnych przygotowano pod

ktem geomechanicznej symulacji zachowania si niecigego masywu skalnego w
ssiedztwie wyrobisk. Gwnym i najczciej obecnie stosowanym podziaem metod
symulacyjnych stosowanych w geomechanice jest podzia na metody orodka cigego i
metody orodka dyskretnego.

Klasyczne metody orodka cigego nie dopuszczaj rozdzielenia na czci, utraty

kontaktu i rozerwania. Dyskretyzacja orodka cigego przeprowadzona w celu
rozwizania ukadu czstkowych rwna rniczkowych zachowuje zgodnoci
przemieszcze w wzach pomidzy ssiednimi elementami dyskretyzacji. Schemat
kontaktu pomidzy elementami modelu pozostaje niezmienny, dlatego metody orodka
cigego nie zawieraj algorytmw detekcji kontaktu i utraty kontaktu pomidzy
czciami.

W metodach elementw dyskretnych zamiast zasady cigoci przemieszcze, na granicy

pomidzy blokami lub czstkami, obowizuj warunki kontaktowe a schemat kontaktu i
warunki kontaktowe pomidzy elementami zmieniaj si nieustannie razem z deformacj
ukadu blokw lub czstek Metody elementw dyskretnych zawieraj algorytmy
wykrywania kontaktu i utraty kontaktu pomidzy blokami. Metody te rozdzielaj
deformacje na skutek ruchu bryy sztywnej i deformacje orodka cigego. Te pierwsze
nie wywouj odksztace, ale wywouj znaczne przemieszczenia blokw.

Teoria blokw i metody pokrewne s czsto klasyfikowane jako metody elementw

dyskretnych. Tutaj zaklasyfikowano je osobno w grupie metod orodka dyskretnego.

Metody elementw dyskretnych dzieli si zwykle na dwie grupy stosujce jawne i

niejawne cakowanie po czasie. Wikszoc jawnych metod elementw dyskretnych
wykorzystuje mikki kontakt blokw z wzajemn penetracj oraz dyskretyzacj wntrza
blokw odksztacalnych rznicami skoczonymi, tak samo jako metoda elementw
dyskretnych Cundalla. Wikszo niejawnych metod elementw dyskretnych stosuje
twardy kontakt blokw bez wzajemnej penetracji oraz dyskretyzacj blokw elementami
skoczonymi, tak jak analiza niecigych deformacji Shi.

Programy symulacyjne metody elementw dyskretnych posuguj si geometri kulistych

i elipsoidalnych czstek lub wielociennych blokw. Zdecydowana wikszo rozwiza
symulacyjnych dla czstek to rozwizania oparte na metodzie elementw odrbnych
(DEM), chocia istniej warianty i programy analizy niecigych deformacji (DDA) dla
czstek.

Metody hybrydowe to metody stosujce algorytmy rnych metod dla podobszarw

modelu w celu wykorzystania specyficznych cech i zalet kadej z metod.

Stochastyczne modele geometrii niecigoci

Osobn grup metod orodka dyskretnego s modele stochastyczne. Zamiast

dokadnego odwzorowania pooenia niecigoci wystpujcych w masywie skalnym (ktre
jest niekiedy bardzo trudne do okrelenia), koncentruj si one na stworzeniu modelu masywu
w oparciu o rozkad prawdopodobiestwa wystpowania niecigoci.

Modele stochastyczne geometrii niecigoci maj trzy wsplne zaoenia:

1) Powierzchnie niecigoci s paszczyznami
2) Orientacja niecigoci jest niezalena od pooenia
3) Wszystkie pooenia niecigoci s tak samo prawdopodobne

7. Stateczno zboczy skalnych.

W przypadku analizy statecznoci zboczy skalnych bardzo wane jest okrelenie rodzaju
orodka skalnego. Podstaw do analizy jest bowiem okrelenie, czy ruch bryy
osuwiskowej odbywa si wzdu paszczyzny niecigoci czy te nie. I tak:

- jeli ruch bryy osuwiskowej odbywa si wzdu jednej paszczyzny niecigoci

(blok) lub dwch przecinajcych si niecigoci (klin), decydujcy wpyw na stateczno
maj parametry wytrzymaociowe niecigoci.

- jeli paszczyzna polizgu nie pokrywa si z paszczyzn niecigoci (saby masyw

skalny lub masyw bardzo silnie spkany), decydujcy wpyw na stateczno maj parametry
wytrzymaociowe orodka skalnego

- osobnym przypadkiem niestatecznoci zbocza skalnego s obrywy (toppling).

Zjawisko to zachodzi, gdy zbocze ma form kolumn skalnych (wystpuj pionowe
niecigoci). Utrata statecznoci w tym przypadku zachodzi nie poprzez polizg bryy
osuwiskowej, ale przez obrt.
Miar statecznoci zbocza skalnego jest wskanik FS (factor of safety, fskanik
statecznoci). Podobnie jak w przypadku zboczy gruntowych, wskanik FS jest wyraony
przez stosunek si utrzymujcych w zboczu do si powodujcych utrat statecznoci.

W przypadku polizgu bloku osuwiskowego po paszczynie zachodzi zjawisko

powstawania szczeliny tensyjnej (tension crack). Jej gboko moe mie decydujcy
wpyw na powstanie osuwiska.

Poniej przedstawiono sposb obliczania wskanika FS dla paskiego polizgu ze

szczelin tensyjn, aktywnymi kotwami i cinieniem wody:

Do numerycznego modelowania zboczy skalnych su metody modelowania orodkw

niecigych. Podstaw tego typu modelowania jest zaoenie, e model numeryczny
opisuje dwa osobne mechanizmy zachowanie litej skay oraz zachowanie niecigoci
(spka). Jednak ocena niecigoci orodka nie jest absolutna. To, czy orodek powinien
zosta potraktowany jako niecigy zaley od liczby i gstoci systemw spka. W
przypadku analizy statecznoci zboczy decydujcy jest stosunek wielkoci bloku
elementarnego do wysokoci zbocza.

Do modelowania zbocza skalnego jako orodka cigego (lub gdy spkania s na tyle
liczne, e orodek mona traktowa jako ekwiwalentny cigy) su np. metoda
elementw skoczonych lub metoda rnic skoczonych. Jeeli nie ma moliwoci
potraktowania orodka skalnego jako cigego, zastosowanie znajduje metoda elementw
odrbnych.

8. Podstawy reologii gruntw.

Reologia to nauka o plastycznej deformacji oraz pyniciu materiaw w czasie. Opisuje

ona ten aspekt zachowania cia staych, w ktrym upodabniaj si one do lepkiej cieczy.
Pozwala w sposb cigy opisywa zachowanie cia wykazujcych zarwno cechy ciaa
staego jak i cieczy. Reologia wypenia luk pomidzy teori sprystoci cia idealnie
sprystych a mechanik pynw newtonowskich.

Zasadnicze postulaty reologii to:

Kade ciao, nie posiadajce wewntrz porw lub prni, zachowuje si pod
obcieniem izotropowym jako ciao idealnie spryste. Z dostatecznym dla praktyki
przyblieniem mona w ten sposb traktowa wszystkie ciaa za wyjtkiem gruntw sypkich.

Kady rzeczywisty materia posiada wszystkie bez wyjtku waciwoci reologiczne,

aczkolwiek w rnym stopniu. Tym tumaczy si odmienne zachowanie rnych materiaw.
Niektre posiadaj silnie wyraon sprysto (stal, beton skay zwize). Inne, jak smoa
czy grunty spoiste o konsystencji mikkoplastycznej i pynnej posiadaj wyran lepko i
mog by traktowane jako ciecze a jeszcze inne s plastyczne.

Rwnanie reologiczne ciaa prostszego mona uzyska z rwnania reologicznego ciaa

bardziej zoonego przez przyrwnanie do zera dziaania odpowiednich parametrw ciaa
zoonego.

Analogia Alfreya mwi, e jeli model ciaa reologicznego zbudowany jest z elementw
sprystych oraz lepkich, to kade rozwizanie teorii sprystoci moe by przeniesione
na zagadnienie reologiczne lepko-spryste. Stae spryste zastpuje si wtedy
odpowiednimi operatorami stanu zalenymi od czasu.

Do opisu cia o waciwociach reologicznych su modele reologiczne. Do prostych

(podstawowych) modeli reologicznych zaliczy moemy:

Model ciaa sprystego obrazuje spryste waciwoci cia takie jak zachodzenie
odksztace natychmiast po przyoeniu obcienia, odwracalno odksztace, czy liniowy
charakter zwizku naprenie-odksztacenie opisany prawem Hookea. Parametrami modelu
sprystego s modu Younga (E) oraz liczba Poissona ().
Model ciaa lepkiego obrazuje on opr, jaki wystpuje przy przemieszczaniu elementarnych
czstek cieczy lub gazu jedna po drugiej. Opr lepkiego pynicia jest wprost proporcjonalny
do prdkoci ruchu czstek wzgldem siebie. Lepkie pynicie zachodzi przy dowolnej
wartoci naprenia cinajcego rnego od zera i przebiega ze sta prdkoci. Prdko ta
jest z kolei wprost proporcjonalna do naprenia cinajcego.
Model ciaa plastycznego obrazuje zdolno ciaa do nieodwracalnych, nieniszczcych
zmian formy pod wpywem obcie zewntrznych. W ciaach idealnie plastycznych stan
plastyczny zachodzi, gdy naprenia cinajce osignie pewn warto graniczn (granic
plastycznoci). Jeeli poniej tej granicy odksztacenia nie zachodz, to ciao jest
sztywnoplastyczne, a jeli zachodz zgodnie z prawem Hookea sprysto-plastyczne. W
ciaach rzeczywistych przejcie w stan plastyczny okrelaj hipotezy wyteniowe.

Poniewa wikszo ska i gruntw nie stosuje si w peni do adnego z prostych modeli
reologicznych, do ich opisu stosuje si modele zoone, bdce kombinacj modeli
prostych. Elementy modeli zoonych mog by czone szeregowo albo rwnolegle.

Przy poczeniu szeregowym odksztacenie cakowite modelu jest sum odksztace

poszczeglnych elementw a naprenia w elementach s jednakowe. Przy poczeniu
rwnolegym naprenie cakowite jest sum napre w elementach, a odksztacenie
elementw jest jednakowe.

W wyniku poczenia elementw mona otrzyma ciao stae lub ciecz. Ciao stae to
ukad materialny, ktrego odksztacenia s ograniczone przy dziaaniu ograniczonego
obcienia, niezalenie od czasu dziaania obcienia. Jeli odksztacenia nie s
ograniczone ukad jest ciecz.

Do modeli zoonych zaliczamy:

Model Kelvina (Voigta) rwnolege poczenie elementu sprystego i lepkiego. Model ten
cechuje retardacja, czyli opnienie odksztace.

Model cieczy Maxwella poczenie szeregowe elementu sprystego z lepkim. Model ten
cechuje relaksacja (zanikanie napre w czasie przy staej deformacji) oraz pezanie (wzrost
odksztace proporcjonalnie do czasu trwania obcienia).
Model Pragera (uoglniony model ciaa sprysto-lepkiego) jest to poczenie szeregowe
modelu Kelvina z modelem Hookea (sprystym). Model ten posiada wszystkie cechy
wymienione wyej, tj. opnienie spryste, relaksacj oraz pezanie.

9. Technologia pali i ich wykorzystanie w budownictwie.

Fundamenty palowe stosuje si wszdzie tam, gdzie podoe wystpujce bezporednio

pod wznoszon konstrukcj jest sabonone i zachodzi konieczno przeniesienia obcie

na warstwy gruntu lece gbiej. Pale znajduj take zastosowanie przy posadawianiu
budynkw wysokociowych oraz w sytuacjach, gdy obcienia (zwaszcza skupione)
przekazywane na fundament s bardzo due. Pale pozwalaj take na redukcj osiada
konstrukcji w porwnaniu z fundamentami bezporednimi.

Normalne wystpuje zarwno opr w podstawie pala jak i na pobocznicy

Stojce pracuje tylko podstawa pala
Zawieszone opr tylko na pobocznicy pala

Pale mona podzieli take na:

Przemieszczeniowe podczas wykonywania pala nie wystpuje transport urobku na

powierzchni. Grunt podczas wykonywania pala jest rozpychany na boki i jednoczeni e
dogszczany
Nieprzemieszczeniowe podczas przygotowywania otworu na pal urobek jest transportowany
na powierzchni

Ze wzgldu na charakter pracy mona wyrni pale:

Ze wzgldu na technologi wykonania wyrniamy pale:

Prefabrykowane wbijane s to pale elbetowe o przekroju kwadratowym (rzadziej

okrgym), dugoci do 15 m. W przypadku wikszych dugoci moliwe jest ich czenie.
Podstawy mog by tpe lub zaostrzone. S szeroko stosowane w budownictwie
hydrotechnicznym. Wykazuj redni lub du nono i niewielkie osiadania. Podstawow
zalet pali prefabrykowanych jest szybko wykonania fundamentu.
Wbijane (Vibro, Vibrex, Franki) ich wykonanie nieco rni si w zalenoci od konkretnej
technologii, jednak w kadym przypadku 1 etapem jest wbicie w grunt rury o zamknitej
podstawie. Nastpnie do wntrza rury wprowadza si szkielet zbrojenia i zalewa betonem. Po
zabetonowaniu rura jest podnoszona, zwykle przy pomocy wibratora, co powoduje
zagszczenie mieszanki oraz dogszczenie gruntu wok pala. Pale te cechuje dua lub bardzo
dua nono i niewielkie osiadania.
Wiercone (w rurze obsadowej, w zawiesinie iowej) technologie te polegaj na
wprowadzeniu (wciniciu) w grunt rury obsadowej, a nastpnie wiercenia otworu wewntrz
rury (w wodzie lub zawiesinie iowej). Do tak przygotowanego otworu wprowadza si
zbrojenie, a nastpnie betonuje pal przy uyciu metody Kontraktor. Rura obsadowa jest
podnoszona podczas betonowania. Pale o redniej nonoci i stosunkowo duych osiadaniach,
jednak ze wzgldu na brak drga podczas wykonania stosowane w terenie zabudowanym.
Wwiercane (np. CFA) technologia polegajca na wywierceniu otworu widrem z rdzeniem
rurowym, przez ktry nastpuje betonowanie. wider wraz z urobkiem jest podnoszony
podczas betonowania. Po wycigniciu widra do wieej mieszanki wprowadza si
zbrojenie. Pale o stosunkowo dobrej nonoci. Technologia jest bardzo szybka i efektywna,
nadaje si take do stosowania w terenie zabudowanym.
Wkrcane (Atlas, Tubex, Omega) s to pale wykonywane poprzez wkrcenie w grunt
stalowej gwintowanej rury, ktrej pogranie powoduje rozpychanie gruntu na boki. Rura ta

moe by nastpnie pozostawiona w gruncie lub wykrcona, co powoduje uformowanie

rodzaju gwintu w gruncie. Do przygotowanego otworu wprowadza si zbrojenie oraz
mieszank betonow. Pale dziki gwintowanej pobocznicy posiadaj du nono.
Technologie te s bardzo szybkie i efektywne, nie powoduj wstrzsw i wibracji, nadaj si
do stosowania w terenie zabudowanym oraz wewntrz istniejcych budowli.
Wbijane z rur stalowych zamknitych rura stalowa z zamknitym dnem jest wbijana w
grunt a nastpnie wypeniana piaskiem z dodatkiem wapna. S to pale o duej nonoci,
bardzo popularne w budownictwie hydrotechnicznym i w pracach na otwartej wodzie.
Wbijane lub wwibrowywane z rur stalowych otwartych wykonanie jest podobne jak w
przypadku pali z rur zamknitych. Znajduj zastosowanie w sytuacjach, gdy wymagane jest
due zagbienie pala.
Mikropale iniekcyjne s to pale o niewielkiej dugoci i rednicy, zwykle stosowane jako
wzmocnienie istniejcych fundamentw lub pod niewielkie obiekty. Wykonuje si je poprzez
wkrcenie w grunt rury iniekcyjnej z jednoczesnym toczeniem zaczynu cementowego. Po
wykonaniu mikropala rura jest pozostawiana na stae i peni rol zbrojenia.
Pale (kolumny) jet-grouting wykonywane za pomoc rury iniekcyjnej wprowadzonej w
grunt, a nastpnie podciganej przy jednoczesnym toczeniu zaczynu cementowego pod
wysokim cinieniem. Technologia ta powoduje powstanie kolumny z mieszanki zaczynu
cementowego z gruntem (cemento-grunt). Jest stosowana we wszystkich rodzajach gruntu,
zwykle jako wzmocnienie istniejcych fundamentw w gstej zabudowie.

10. Metody badania i kontroli pali.

Metody bada pali:

- metody bada okrelajce nono gbokich fundamentw

- metody bada oceniajce jako wykonanych fundamentw palowych

Metody bada okrelajce nono gbokich fundamentw:

- prbne obcienia statyczne (StaticLoad Test)

Badania te wykonuje si w celu sprawdzenia oblicze pali ze wzgldu na stan graniczny

nonoci lub stan graniczny nonoci i uytkowania. W zalenoci od kierunku siy
podczas badania wyrniamy sprawdzanie nonoci na wciskanie, wyciganie lub
obcienie poziome pala.

Obcienie pala podczas badania mona realizowa z wykorzystaniem pali kotwicych

lub, jeli nie ma moliwoci ich uycia, z wykorzystaniem balastu. Maksymalna sia z
jak obcia si pal testowy zwykle wynosi 150% jego obliczeniowej nonoci. Przyrost
siy obciajcej nastpuje stopniowo, przy badaniach na wciskanie i wyciganie krokw
obcienia nie powinno by mniej ni 10.

Badania statyczne pali wykonuje si jako badania akademickie, np. podczas

opracowywania nowych technologii wykonania pali, przedrealizacyjne, w celu
sprawdzenia oblicze oraz prawidowoci doboru pali, lub badania powykonawcze. Te
ostatnie nie s jednak zalecane, poniewa w przypadku niekorzystnego wyniku badania
wzmocnienie gotowego fundamentu palowego jest utrudnione.

Okrelenie rozmieszczenia pali testowych naley do projektanta. Powinny one by

umiejscowione tam, gdzie warunki geologiczne s najbardziej niekorzystne. Jeeli w
skad fundamentu wchodzi do 100 pali, wymagane s co najmniej 2 pale testowe. Na
kade nastpne 100 pali naley bada jeden pal testowy. Jeeli podoe mona podzieli
na rne strefy geotechniczne, naley podda badaniu co najmniej 1 pal w kadej strefie.
Przy sprawdzaniu nonoci ju istniejcych pali, gdy powierzchnia palowania jest
mniejsza ni 900 m2 bada si 2 reprezentacyjne pale, a gdy powierzchnia ta jest wiksza
ni 900 m2, na kade 500 m2 bada si dodatkowo 1 pal. W przypadku wystepowania w
danej budowli elementw o maych dopuszczalnych osiadaniach, np. fundamentu pod
precyzyjne urzdzenia, naley poddawa dodatkowo prbnemu obcieniu przynajmniej 1
pal znajdujcy si pod danym elementem.

Badania statyczne pali s powszechnie uwaane za najbardziej miarodajny sposb

badania. Dane uzyskane w badaniu mog by w prosty sposb interpretowane w
odniesieniu do kryteriw utworzonych specjalnie dla tego rodzaju bada. Najwiksz
wad prbnych obcie statycznych jest bardzo dugi czas badania, a co za tym idzie
due koszty potrzebne na obsug badania.

- prbne obcienia dynamiczne (DynamicLoad Test)

- wysokoenergetyczne

- wysokoenergetyczne kinetyczne

- niskoenergetyczne

Badania dynamiczne jest znacznie mniej czasochonne od obcie statycznych gdy nie
wymaga przygotowania konstrukcji kotwicej lub balastowej. Badanie przeprowadza si
za pomoc mota, ktry podczas uderzenia w gowic pala generuje w jego trzonie fal
napre. Fala ta jest rejestrowana a nastpnie stanowi podstaw opracowania wynikw
badania. Badania dynamiczne pozwalaj na losowo w wyborze pali do badania, jednak
dla porwnania wynikw zaleca si na danej budowie wykona przynajmniej jedno
badanie statyczne.

- prbne obcienia dynamiczne z uyciem adunkw wybuchowych (STATNAMIC)

Metoda STATNAMIC jest jedn z najnowszych metod kontroli nonoci pali. Jest
badaniem porednim pomidzy obcieniem statycznym a dynamicznym. Wywoanie siy
obciajcej odbywa si poprzez detonacj niewielkiej iloci materiau wybuchowego.
Podobnie jak w badaniu statycznym rejestrowane s obcienie i przemieszczenie gowicy

pala. Cech wspln z badaniami dynamicznymi jest natomiast bardzo krtki czas trwania
obcienia.
Metody bada oceniajce jako wykonanych fundamentw palowych:

- badania cigoci pali (SONIC-ECHO)

- badania cigoci i struktury pali (CROSS-HOLL)

- badania pali przy uyciu inklinometrw

Badanie cigoci pali: ma na celu kontrol jakoci wykonywanych pali. Przy jego
pomocy mona sprawdzi czy pal nie jest spkany, przewony, czy nie ma ubytkw
betonu oraz czy dugo jest taka, jak zaprojektowano. Wykonywane jest ono przewanie
jako badanie kontrolne na zlecenie inwestora, sprawdzajc zgodno wykonania z
projektem. Test ten jest jednym z rodzajw bada dynamicznych, lecz w przeciwiestwie
do prbnego obcienia dynamicznego jest testem niskonapreniowym. Polega on na
wytworzeniu w trzonie pala fali napre poprzez uderzenie gowicy specjalnym
plastikowym motkiem. Fala zostaje odbita od podstawy pala, a nastpnie wychwycona
przez bardzo czuy przyspieszeniomierz przyoony do starannie przygotowanej
powierzchni gowicy pala. Na wywietlaczu komputera mona na bieco ledzi
otrzymywane wykresy i odrzuca bdne rejestracje. Dla uniknicia wynikw
przypadkowych naley wykona kilka pomiarw dla kadego pala (3-5).Badanie jednego
dobrze przygotowanego pala trwa 5-10 minut. Badanie cigoci pala moe by wykonane
dopiero po osigniciu przez beton odpowiedniej wytrzymaoci, nie wczeniej jednak ni
14 dni od zabetonowania. Ma to bezporedni zwizek z prdkoci rozchodzenia si fali.
W palu ktrego beton jest niedojrzay fala napreniowa rozchodzi si wolniej, z licznymi
zakceniami. Analiza wynikw polega na sprawdzeniu czy reflektogram (wykres v(t))
odpowiada wzorcowemu.