HYDROGEOLOGIA to nauka o wodach podziemnych, procesach wzajemnego

oddziaywania podziemnej hydrosfery, litosfery, atmosfery, biosfery i czowieka. Zajmuje si

badaniem pochodzenia wd, warunkw wystpowania i krenia oraz waciwoci fizyczno
chemicznych. Jest to dziedzina geologii, a cz metod badawczych jest wsplna z
geologi.
WODA substancja o swoistych waciwociach, dziki ktrym wywiera wpyw na inne
substancje i ciaa stae, z ktrymi si kontaktuje. Budowa czsteczki wody jest dipolowa co
wynika z wzajemnego ukadu jonw wodoru, skupiajcych si po jednej stronie czsteczki i
tlenu po drugiej stronie. Czsteczka wody nie jest wic obojtna elektrycznie lecz zachowuje
si jak ciao dwubiegunowe (dipolowe) majce odmienne bieguny. Dlatego te woda posiada
zdolno do rozpuszczania innych zwizkw chemicznych.

Woda jest w cigym ruchu czyli podlega procesowi krenia. Obieg wody w skali kuli
ziemskiej, obejmujcy procesy parowania i opadw nad morzami i zbiornikami
rdldowymi, krenia wd gruntowych i zmian zasobw pokryw lodowych to CYKL
HYDROLOGICZNY. Jego motorem jest energia soneczna, sia grawitacji i przyciganie
ksiyca.
Proces krenia obejmuje:
parowanie z powierzchni oceanw
ochodzenia si i przejcie w stan nasycenia
( kondensacja )
skraplanie si i powrt na ziemi w postaci
opadw atmosferycznych:
- cz opadw trafia na powierzchni oceanw
i znw paruje
- cz trafia na ld:
- cz paruje od razu lub po pewnym czasie,
- cz zostaje zatrzymana przez roliny,
- cz spywa po powierzchni terenu i dostaje si do rzek, jezior i mrz, i znw
paruje,
- cz infiltruje w gleb, grunt i skay, wypywa na powierzchni przez rda i
spywa do mrz i oceanw.
RETENCJA WODNA -zatrzymanie wody w czasie krenia w postaci niegu, w warstwie
glebowej, w zbiornikach wodnych, pod powierzchni ziemi.
RETENCJA PODZIEMNA ( GRUNTOWA ) zmiany w czasie iloci wody zgromadzonej
w rodowisku podziemnym. Zaley od: wielkoci opadw atmosferycznych, odpywu i
parowania
INFILTRACJA - wsikanie w gb, odpyw gruntowy. Cz wd pochodzcych z opadw
atmosferycznych, ktra po pomniejszeniu o spyw powierzchniowy oraz proces wizania
siami molekularnymi z ziarnami w strefie aeracji przedostaje si do strefy saturacji i zasila
wody podziemne to INFILTRACJA EFEKTYWNA ( Ie- dla Polski wynosi 17% )

WSKANIK INFILTRACJI ( W ):
Ie
Ie infiltracja efektywna [mm]
W = ----p - opad atmosferyczny [mm]
P
Czynniki wpywajce na wielko infiltracji:
- wielko opadw atmosferycznych (wiksze opady to wyszy Ie)
- ilo opadw w czasie (Ie jest wyszy gdy opad jest mniejszy ale trwa duej)
- temperatura i wilgotno powietrza (dua wilgotno to mniejsze parowanie i wyszy Ie)
- przepuszczalno gruntw ( wysza przepuszczalno to wysza infiltracja )
- nachylenie powierzchni terenu (Ie wysze im teren paski )
- rolinno, zabudowania i dziaalno czowieka ( zmniejszaj infiltracj )
- stopie przemarznicia gruntu i nasycenia wod ( zmniejszaj infiltracj )
Wody krce znajduj si w swej oglnej masie ilociowo bez zmian. Na zaoeniu
rwnowagi midzy iloci wody parujc i opadow oparto pojcie BILANSU WODNEGO.
Jest to zrwnowaenie przybytkw i ubytkw wody w okrelonej przestrzeni i czasie. Bilans
mona sporzdza dla caego kontynentu, a take osobno dla mrz, ldw, dorzecza, zlewni,
obszarw administracyjnych. Bilans wodny mona wykona dla wieloleci a najkrtszym
okresem bilansowym jest ROK HYDROLOGICZNY (od 01.11 do 31.10)
Podstawowym rwnaniem bilansowym jest BILANS PENCKA
P = H + S + dR
P - opad
H - odpyw
S - straty
dR - rnica retencji na pocztku i na kocu okresu bilansowego
Bilans wodny Polski w cyklu rocznym:
DOPYW:
opad:
187,2 km3
dopyw obcy: 5,2 km3
RAZEM:
192,4 km3

STRATY:
parowanie:
odpyw:
RAZEM:

133,8 km3
58,5 km3
192,4 km3

WODY PODZIEMNE wody wystpujce w skaach i posiadajce zdolno ruchu w

wyniku dziaania si cikoci.
POCHODZ ONE Z:
Infiltracji (wsikania) opadw atmosferycznych do podoa skalnego WODY
INFILTRACYJNE (ATMOSFERYCZNE, METEORYCZNE)
Kondensacji pary wodnej zawartej w powietrzu wypeniajcym pory i wolne
przestrzenie w skaach WODY KONDENSACYJNE
teoria Volgera - ciepe i wilgotne powietrze wchodzce w rodowisko skalne ochadza si, a
przy spadku temperatury do punktu rosy czyli temperatury przy ktrej para wodna w
powietrzu osiga stan nasycenia, nastpuje kondensacja i wydzielenie wody

WODY JUWENILNE (GBINOWE) powstajce na duych gbokociach z

ostygej magmy. Cz z nich moe wypywa na powierzchni w postaci gorcych
rde lub gejzerw
RELIKTOWE stare wody uwizione w osadach, wyczone z systemu krenia i
wystpujce obecnie na wikszych gbokociach, silnie zmineralizowane:
- reliktowe pochodzenia sedymentacyjnego wody dawnych osadw morskich lub
jeziornych odizolowane w macierzystych skaach
- reliktowe pochodzenia kopalnego wody atmosferyczne odcite od systemu
krenia przez procesy geologiczne

WYSTPOWANIE WD PODZIEMNYCH:
WARSTWA WODONONA zbiorowisko wd podziemnych zwizane z
okrelonymi utworami skalnymi, o znacznym rozprzestrzenieniu, okrelonej
miszoci ograniczone od gry zwierciadem wd podziemnych a od dou
nieprzepuszczalnym spgiem. Warstwa wodonona musi posiada dostateczn
przewodno aby moliwy by przepyw wd podziemnych.
POZIOM WODONONY czsto jest rozumiany jako warstwa wodonona; w
wszym znaczeniu dla oznaczenia jednostki podrzdnej w stosunku do pitra.
PITRO WODONONE zesp poziomw (warstw) wodononych nalecych do
okrelonej jednostki stratygraficznej, np. pitro czwartorzdowe, kredowe
STREFA AERACJI strefa pomidzy powierzchnia terenu a swobodnym zwierciadem wd
podziemnych, gdzie pustki skalne wypenione s powietrzem. Woda wystpuje w formie:
pary wodnej, wody zwizanej, kapilarnej oraz wody wolne zawieszonej lub przesikajcej w
gb
STREFA SATURACJI strefa pomidzy zwierciadem wd podziemnych
nieprzepuszczalnym spgiem, gdzie pustki skalne wypenione s woda woln.

PODZIA WD PODZIEMNYCH ZE WZGLDU NA RODOWISKO

WYSTPOWANIA:
a ) porowe wody wystpujce w skaach okruchowych, sypkich, ziarnistych i wolnych
przestrzeniach pomidzy ziarnami skalnymi
b ) szczelinowe - wystpujece w szczelinach spkanych ska
c ) krasowe wody przepywajce w pustkach skalnych powstaych w procesach krasowych

PODZIA WD PODZIEMNYCH WEDUG Z. PAZDRY

STREFA

AERACJI

SATURACJI

TYPY WODY
wody higroskopijne
wody bonkowate
wody kapilarne
wody wsikowe
wody zawieszone
wody przypowierzchniowe
wody gruntowe
wody wgbne
wody gbinowe

STAN FIZYCZNY

RODZAJE

wody zwizane

wody wolne

wody porowe
wody szczelinowe
wody krasowe

WODY ZWIZANE wody podlegajce siom molekularnym wicym je

z ziarnami mineralnymi w brew sile cikoci.
Zdolno ziaren skalnych do wizania wody to adsorpcja.

Woda bonkowata

Woda higroskopijna

WODY HIGROSKOPIJNE woda powstajca na skutek adsorbowania drobin

pary wodnej z powietrza w strefie aeracji.
- dua gsto okoo 2 g/cm3
- zamarza w temperaturze 78 C
- nie przekazuje cinienia hydrostatycznego
- nie ma zdolnoci ruch
- nie ma zdolnoci do rozpuszczania innych substancji
- nie jest wykorzystywana przez roliny
Zdolno do adsorbowania to wodochonno higroskopijna:
wiry
do 0,05 %
piaski
do 1 %
piaski pylaste
do 7 %
gliny, iy
do 20 %

WODY BONKOWATE powstaje na skutek wizania drobin ciekej wody

przez ziarna mineralne dziki siom elektrycznym dziaajcym pomidzy
czsteczk mineraln a czsteczk wody.
- warstwa wewntrzna o cechach zblionych do wody higroskopijnej

warstwa zewntrzna - gsto okoo 1 g/cm3, temperatura zamarzania < 0

C, nie przenosi cinienia hydrostatycznego, ma niewielk zdolno
rozpuszczania.

Zdolno wizania wody bonkowatej przez ska to wodochonno molekularna. Zaley od

adunku czsteczki mineralnej, stopnia spolaryzowania wody i stenia substancji w
niej rozpuszczonych.
Wilgotno molekularna - ilo wody bonkowej zawartej w skale. Zaley od rednicy
ziarn (wilgotno wiksza im bardziej rozdrobnione ziarna)
1 - 0,5 mm
> 1,57% max wilgotno molekularna w masie suchej skay
0,5 - 0,25 mm
> 1,6%
0,25 - 0,1 mm > 2,73%
0,1 - 0,05 mm > 4,75%
0,05 - 0,005 mm > 10,18%
<0,005 mm
> 44,85 %

WODA KAPILARNA woda, ktra podnosi si ponad zwierciado swobodne

na skutek zjawiska woskowatoci.
- podlega sile cikoci
- przenosi cinienie hydrostatyczne
- rozpuszcza sole mineralne
- zamarza < 0 C
- jest wykorzystywana przez roliny

Na granicy strefy saturacji i aeracji wystpuje strefa wzniosu kapilarnego:

h = 0,15/r [cm]

gdzie

r - rednica przewodu kapilarnego

Zdolno ska do wzniosu kapilarnego to wodochonno kapilarna.

Wysoko wzniosu wynosi w metrach:
wiry
0,03
piaski grube
0,03 0,12
piaski rednie 0,12 0,35
piaski drobne 0,35 1,20
muki, lessy,
piaski pylaste 1,20 3,50
Wilgotno kapilarna - cakowita ilo wody zawarta w strefie wzniosu kapilarnego; wyraa
j stosunek wagowy prbki skay, z ktrej cieka woda wolna do bezwzgldnie suchej skay
Przyczyn wzniosu kapilarnego s siy dziaajce na granicy ciaa staego i cieczy: siy
spjnoci i przylegania.

WODY WOLNE wody majce zdolno ruchu pod wpywem si grawitacji i

rnicy cinie hydrostatycznych. Wystpuj w strefie aeracji jako wody wsikowe i
zawieszone oraz w strefie saturacji jako wody przypowierzchniowe, gruntowe,
wgbne i gbinowe.

WODA WSIKOWA woda opadowa lub powierzchniowa infiltrujca w

gb pod wpywem siy cikoci.

WODA ZAWIESZONA woda wsikowa, ktra zatrzymuje si i gromadzi

ponad soczewk saboprzepuszczaln.

Wody zawieszone

WODA PRZYPOWIERZCHNIOWA (zaskrne lub hipogermiczne) to

wody wystpuj bardzo pytko pod powierzchni ziemi i praktycznie
pozbawione strefy aeracji.
-

zasilane przez wody opadowe i gruntowe

nie nadaj si do zaopatrzenia w wod (silnie zaelazione i zakwaszone)

wykorzystywane s przez roliny

s uciliwe w budownictwie

Zwierciado wody
gruntowej

Obszar wody
przypowierzchniowej

WODA GRUNTOWA wystpuj w strefie saturacji, gdzie ich grn granic

jest zwierciado wd podziemnych a od powierzchni oddzielone s stref
aeracji. Gboko ich wystpowania to przewanie 5 15 metrw.
-

zasilane bezporednio przez infiltracje opadw atmosferycznych

brak izolacji od powierzchni terenu

podlegaj nieznacznym wpywom temperatury powietrza

zmienny skad chemiczny zaleny od klimatu

dobry stan sanitarny

maj znaczenie uytkowe

mog by uciliwe w budownictwie

Zwierciado wody gruntowej reaguje na ilo opadw atmosferycznych.

Reakcja ta jest jednak opniona ze wzgldu na ma prdko wsikania
wody infiltrujcej w skay.

WODY WGBNE wystpuj w warstwach wodononych

przykrytych utworami nieprzepuszczalnymi. Gboko ich wystpowania to
przewanie 200 250 metrw (czasami moe dochodzi do 1000 metrw) i
jest okrelona jako strefa aktywnej wymiany wd.
-

zasilanie

odbywa

si

dwojaki

sposb:

infiltracja

opadw

atmosferycznych na wychodniach warstw, ktre stanowi obszar zasilania

lub zasilanie przy udziale innych warstw wodononych drog poredni
poprzez wi hydrauliczn wd wgbnych z wodami gruntowymi
-

maj mniejszy udzia w kreniu wd i mniejsze tempo wymiany ni wody

gruntowe

nie reaguj ( lub reakcja jest saba) na zjawiska klimatyczne

maj stae waciwoci fizyczno chemiczne

ulegaj wpywom natury geologicznej tektoniki, geotermiki

pitrowo wd wgbnych - serie ska osadowych zbudowane s z

naprzemianlegych osadw przepuszczalnych i nieprzepuszczalnych i
dlatego w profilu pionowym spotyka si kilka warstw wodononych.
Woda zawarta w takim kompleksie i przywizana do okrelonej
stratygraficznie formacji geologicznej to PITRO WODONONE.

strefowe warunki krenia wd wgbnych (zasilanie przez opady, krenie

w skaach, wypyw na powierzchni):
1. strefa zasilania obszar, gdzie wody wgbne zasilane s wodami
atmosferycznymi, zwierciado wody jest swobodne i wystpuje strefa
aeracji
2. strefa tranzytu obszar cinie piezometrycznych; na drodze
przepywu nastpuje stopniowe obnianie si zwierciada statycznego
wd na skutek oporw gruntu i drenau
3. strefa drenau obszar, gdzie nastpuje odpyw wd wgbnych na
powierzchni lub do wd gruntowych

WODY ARTEZYJSKIE s szczeglnym rodzajem wd wgbnych pozostajcych pod

cinieniem hydrostatycznym spowodowanym nadkadem utworw nieprzepuszczalnych.
W zalenoci od wielkoci cinienia, budowy geologicznej i uksztatowania terenu linia
cinie piezometrycznych moe wznosi si ponad powierzchni terenu, tzn. e po
nawierceniu woda w otworze wypynie samoczynnie na powierzchni. Wody takie nazywany
ARTEZYJSKIMI.
Jeli linia cinie piezometrycznych nie wznosi si ponad powierzchni terenu, tzn. e po
nawierceniu nie nastpi samo wypyw a woda podniesie si w otworze. Takie wody
nazywamy SUBARTEZYJSKIMI.
Wystpowanie wd artezyjskich:
- obecno warstw zdolnych do gromadzenia i akumulowania wody
- podcielenie i przykrycie warstw wodononych utworami nieprzepuszczalnymi
- nieckowate, synklinalne lub monoklinalne uoenie warstw

WODY GBINOWE wody znajdujce si gboko pod powierzchni

ziemi

cakowicie

od

niej

izolowane

kompleksem

utworw

nieprzepuszczalnych
-

nie s zasilane ani odnawiane

znajduj si w stagnacji i podlegaj tylko powolnym ruchom dyfuzyjnym i

osmotycznym

s silnie zmineralizowane

s to stare wody reliktowe lub sedymentacyjne

s pod duym cinieniem, ktre jednak przy ich eksploatacji ulega

obnieniu na skutek braku zasilania

WODY ZOOWE to wody podziemne towarzyszce zoom surowcw

mineralnych takich jak wgiel, rudy metali, ropa naftowa.

WODY SZCZELINOWE wody wystpujce w szczelinach ska litych.

Zwierciado wody nie ma tu cigego charakteru a uzalenione jest od
obecnoci szczelin.
-

zasilanie przez infiltracj opadw atmosferycznych (bezporednio) lub

porednio lateralnie

skomplikowane warunki krenia

s sabiej zmineralizowane ni wody porowe

due zagroenie zanieczyszczeniem w przypadku szczelin choncych

wod w powierzchni

WODY KRASOWE wody podziemne wystpujce w prniach, kawernach i

kanaach powstaych w procesach krasowych. Zwierciado wd uzalenione jest od
uksztatowania powierzchni i podlega wahaniom zalenie od iloci opadw. Przepyw
wd jest skomplikowany i zaley od sieci kanaw krasowych.
-

zasilanie moe by bezporednie przez opady atmosferyczne i cieki

powierzchniowe lub porednie przez infiltracj wd poprzez utwory
przykrywajce kras

stopie mineralizacji jest niewielki i zaleny od charakteru ska

przy bezporednim zasilaniu jest due zagroenie zanieczyszczeniem

WODY PODZIEMNE W STRUKTURACH GEOLOGICZNYCH:

1. wody w czwartorzdowych utworach polodowcowych:
- wystpuj tu ogromne iloci wd podziemnych
- charakterystyczne rodowiska:
naprzemianlege osady przepuszczalne i nieprzepuszczalne pochodzenia lodowcowego,
przepuszczalne osady wodnolodowcowe np. sandry, ozy,
rynny lodowcowe,
doliny kopalne (pogrzebane),
- zmienne warunki hydrogeologiczne (zmienno miszoci warstw,
uziarnienia, skadu litologicznego, obecno soczewek nieprzepuszczalnych,
obecno okien hydrogeologicznych i zaburze glacitektonicznych)
- zasilanie bezporednio z opadw atmosferycznych lub porednio z wd
gruntowych oraz poprzez dopyw lateralny
- konieczno uzdatniania wd do spoycia ze wzgldu na wysokie stenia
jonw elaza i manganu
2. wody w dolinach rzecznych:
-

charakterystyczn cech aluwiw jest dua rnorodno i zmienno warstw

miszo aluwiw wzrasta wraz z biegiem rzeki
wystpuj wody denne i tarasowe
zasilanie poprzez bezporedni infiltracj opadw, infiltracj wd dopyww,
dopyw lateralny wd z podoa
pytko wystpujce zwierciado wody najczciej swobodne
silne naraenie na zanieczyszczenia z powierzchni
moliwo wzbogacenia w niekorzystne jakociowo skadniki w wyniku
rozkadu materii organicznej zawartej w torfach, namuach i drobnych
piaskach
denie do rwnowagi ilociowej wd podziemnych zawartych w aluwiach i
wd rzeki (rzeki drenujce lub infiltrujce)

3. na wybrzeach morskich:
skomplikowane warunki hydrogeologiczne ze wzgldu na wzajemne relacje wd sodkich i
sonych. Morze wpywa na reim cinie piezometrycznych i na dynamik wd, gdy stanowi
podstawow baz drenau dla wszystkich poziomw wodononych.
- drena brzegowy bezporedni kontakt wd sonych i sodkich
- drena podmorski bezporedni lub poredni kontakt wd sonych i sodkich
- drena nadbrzeny - bezporedni kontakt wd sonych i sodkich, strefa kontaktu przesunita
w gb ldu w wyniku sztucznego obnienia zwierciada wd (ingresja wd morskich do
warstw wodononych)

Typy hydrogeologiczne wybrzea:

1. typ klifowy

2. typ nizinny

3. typ mierzejowy

Rwnowaga wd sono sodkich:

ciecze znajduj si w rwnowadze jeli:
p0 + h1 * 1 = p0 + h2 * 2
(woda sona)
(woda sodka)
p0 cinienie atmosferyczne
h1 , h2 wysokoci supw cieczy liczone od wsplnej powierzchni zetknicia
1 , 2 - ciary waciwe cieczy
2
h1
------ = -----h2
1

h2 = h + t

h
2 (sodkiej)
------ = ----h+t
1 (sonej)

zatem

h1 = h

2 (sodkiej) = 1
h+t=h2
h + t = h2

t
h = ----------- mor 1

tt
2

hh

hh1 = h
1

h = 36 * t

lub

poniewa

mor = 1,028

Oba te wzory s wyrazem prawa GHYBENA HERZBERGA: gboko wystpowania

wody sonej na wybrzeach morskich jest funkcj wysokoci zwierciada wody sodkiej i
ciaru waciwego wody morskiej
- ksztat soczewki wody sodkiej zaley od ksztatu jej zwierciada
- wielko soczewki zaley od waha zwierciada wody sodkiej

WODA W INNYCH STRUKTURACH GEOLOGICZNYCH:

na obszarach pytowych obszary te zbudowane s z na przemian legych warstw

przepuszczalnych i nieprzepuszczalnych i na og s ubogie w wod.

w monoklinach:
dobre warunki zasilania i akumulacji wd podziemnych
zwierciado najczciej swobodne

zasilanie bezporednie lub porednie poprzez warstwy nadlegych

w strukturach niecigych skomplikowane stosunki hydrogeologiczne, gdy

struktury te mog by podziemnymi zaporami wodnymi lub przewodami czcymi ze
sob rne poziomy wodonone

w strukturach fadowych najlepszymi akumulatorami wody s ki, w siodach

warunki wodne s z reguy niekorzystne (zaley to jednak od budowy geologicznej):

WASNOCI

HYDROGEOLOGICZNE

SKA - objto wolnych przestrzeni w

skaach wskazuje na ilo wody jak dana skaa moe magazynowa; wymiar i ksztat
wolnych przestrzeni okrela przepuszczalno skay (zdolno do przepywu). Podstawow
waciwoci ska, dziki ktrej moliwe jest wystpowanie i przepyw wody jest porowato
lub szczelinowato.
Nie wszystkie skay maj jednakowe zdolnoci do akumulowania i przewodzenia wody.
Zdolnoci te zale od hydrogeologicznych wasnoci ska, do ktrych nale:
1.Zdolno do gromadzenia wody wynika ona z istnienia w skale wolnych przestrzeni o
rnym ksztacie i wielkoci. Zwizane s z ni dwie cechy: porowato i szczelinowato
2.Zdolno do przewodzenia wody wolnej (przepuszczalno hydrauliczna lub
wodoprzepuszczalno) wynika z rnicy cinie a zaley od stopnia skomunikowania ze
sob porw lub szczelin i wielkoci wolnych przestrzeni (im s one wiksze tym lepsza
wodoprzepuszczalno).
Stopie przepuszczalnoci jest najczciej okrelany jako objto wody przepywajca w
jednostce czasu przez masyw skalny przy okrelonej rnicy cinie hydrostatycznych.
Miar przepuszczalnoci jest bardzo wany parametr hydrogeologiczny wspczynnik
filtracji k.
3.Zdolno do pochaniania wody przez ska (wodochonno)
4.Zdolno do oddawania wody (odsczalno) przez ska nasycon w wyniku siy
grawitacji.
Wasnoci hydrogeologiczne ska mog by:
-pierwotne wynikaj z warunkw powstawania orodka skalnego
-wtrne wynikaj z pniejszych procesw dziaajcych na ska

POROWATO wystpuje w lunych skaach okruchowych i zaley od wymiaru i

ksztatu ziaren, ich wzajemnego uoenia i stopnia rno ziarnistoci. Moe by pierwotna i
wtrna.
czynniki decydujce o porowatoci:
- jednorodno uziarnienia rwno ziarniste maj wiksz
porowato ni rno ziarniste
- ksztat ziaren - wiksza dla skay zbudowanej z ziaren okrgy ni z
ziaren ostro krawdzistych, pytkowych czy tabliczkowych
- sposb uoenia ziaren
- wiek osadw - piaski mode lece blisko powierzchni ziemi maj
wiksz porowato ni te lece niej, bo ulegy kompakcji porowato maleje wraz ze wzrostem gbokoci
- stopie scementowania ziaren - spoiwo wypenia pory i powoduje
zmniejszenia ich objtoci
WSPCZYNNIK POROWATOCI [ n ] stosunek objtoci porw [Vp] do objtoci
caej skay [ V ]
Vp
n = ------- * 100 % [ % ]
V
WSKANIK POROWATOCI [ e ] - stosunek objtoci porw [ Vp ] do objtoci szkieletu
skalnego [ Vs ]
Vp
e = ------Vs

[-]

zaleno midzy wspczynnikiem i wskanikiem:

n = e / (1+e)
e = n / (1-n)
Wyrnia si:
Porowato ogln wynikajc z obecnoci cakowitej przestrzeni porowej
Porowato otwart wynikajc z pustek kontaktujcych si ze sob
Porowato zamknit wynikajc z pustek niepoczonych
Porowato efektywn wynikajc z pustek biorcych udzia w przepywie wody. Ilociowo
wyraa si ona:
WSPCZYNNIKIEM POROWATOCI EFEKTYWNEJ (AKTYWNEJ)[ ne ] stosunek objtoci porw biorcych czynny udzia w przepywie wody [ Ve ] do objtoci
cakowitej skay [ V ]
Ve
n e = ------- * 100 % [ % ]
V

Pory w hydrogeologii dzielimy na:

Nadkapilarne - o rednicy > 0,5 mm, w ktrych zachodzi ruch wody wolnej pod
wpywem si grawitacji i cinienia hydrostatycznego. Jest to swobodny przepyw wody w
paszczynie poziomej (filtracja)
Kapilarne o rednicy 0,5 0,0002 mm, w ktrych woda ma charakter kapilarny i
zdolno do ruchu pionowego (przesikanie = infiltracja)
Subkapilarne o rednicy < 0,0002 mm, w ktrych woda nie podlega ani ruchowi
poziomemu ani pionowemu a zostaje zwizana z ziarnami skalnymi w wyniku dziaania si
midzyczsteczkowych ( adhezja )
SZCZELINOWATO wystpuje w skaach zwizych, litych i zaley od wielkoci i
rozmiaru szczelin oraz ich wzajemnego uoenia. Ilociowo wyraa si:
WSPCZYNNIK SZCZELINOWATOCI [ d ] stosunek sumarycznej powierzchni
szczelin do rozpatrywanej powierzchni skay [ F ]
bs + l
d = ----------* 100 % [ - ]
F
bs rednie rozwarcie szczelin
l - sumaryczna dugo szczelin
Ze wzgldu na moliwo gromadzenia i przewodzenia wody szczeliny dzielimy:
Nadkapilarne o szerokoci > 0,25 mm
Kapilarne o szerokoci 0,25 0,0001 mm
Subkapilarne o szerokoci < 0,0001 mm
Szczeliny mog mie pochodzenie:
Syngenetyczne powstaj na skutek si wewntrznych w trakcie powstawania skay
Tektoniczne

powstaj
na
skutek
si
zewntrznych
podczas
ruchw
tektonicznych
Wietrzeniowe powstaj w wyniku wietrzenia fizycznego
Odpreniowe powstaj na skutek zmian cinienia w grotworze
WODOPRZEPUSZCZALNO ( WODONONO ) - zdolno utworw skalnych do
gromadzenia, przewodzenia (przepuszczania) i oddawania wody wolnej.
Zaley od wielkoci i iloci porw, ksztatu ziarn skalnych , lepkoci i temperatury wody.
Skay dzielimy na:
przepuszczalne - wiry, piaski, pospki, skay lite silnie szczelinowate
pprzepuszczalne - piaski gliniaste, ilaste, gliny silnie piaszczyste, torfy, namuy
nieprzepuszczalne - gliny, iy, muki, skay lite nieszczelinowe

Przepuszczalno hydrauliczna zdolno ska umoliwiajca ruch wody w wyniku

rnicy cinie hydrostatycznych. Ruch zachodzi tylko wtedy, gdy pory s ze sob
skomunikowane tworzc splot przewodw hydraulicznych. Od przepuszczalnoci
zaley ilo wody przepywajcej przez skay czyli zasoby wody.
Przepuszczalno zaley od:
- wielkoci prni (a wymiary porw zale od rednicy ziaren) - wicej
wody przewodz skay o wikszych porach, w skaach zbudowanych z
ziaren wyduonych jest zaleno przepuszczalnoci od tekstury
przepuszczalno wiksza w kierunku duszych osi ziaren
- lepkoci i temperatury wody - lepko maleje wraz ze wzrostem temp.
wic wody cieplejsze przemieszczaj si w skaach atwiej
Stopie przepuszczalnoci - okrela objto wody, jaka przepywa w jednostce czasu
przez okrelony przekrj skay i przy okrelonej rnicy cinie hydrostatycznych.

FILTRACJA przepyw wody w skaach porowatych polegajcy na powolnym przesczaniu

si czstek wody przez pory i kanaliki w kierunku poziomym i pionowym. Gwn sia
pasywn s tu siy tarcia wewntrznego. Wobec duej powierzchni wewntrznej porw, ich
maych przekrojw i znacznej krtoci powstaj due opory, tak e filtracja odbywa si z
maymi prdkociami ruchem najczciej laminarnym podlegajcym liniowemu prawu Darcy.
Parametrem okrelajcym filtracj jest wspczynnik filtracji k.
RODZAJE FILTRACJI ZE WZGLDU NA CHARAKTER RUCHU CZSTEK
WODY:
1.filtracja laminarna - przesczanie si wody przez pory i kanay skalne w sposb warstwowy,
tzn. czstki wody poruszaj si po torach rwnolegych do siebie oraz stropu i spgu warstwy
wodononej
2. filtracja turbulentna - w ruchu laminarnym po przekroczeniu przez czstki wody pewnej
dopuszczalnej prdkoci ( prdko krytyczna ) zmienia si charakter ruchu czstek, ich drogi
zaczynaj si krzyowa, powstaj zawirowania, czyli czstki wody wpadaj w ruch
turbulentny = burzowy
3. filtracja mieszana - ruch czstek wody zachowuje jeszcze pewne cechy ruchu laminarnego
a niektre czstki poruszaj si ju ruchem turbulentnym. Jest to filtracja przejciowa.
RODZAJE FILTRACJI ZE WZGLDU NA ZMIENNO PARAMETRW
HYDROGEOLOGICZNYCH W CZASIE:
1.filtracja ustalona - jest to ruch, w ktrym parametry strumienia wody podziemnej, takie jak
cinienie i prdko w okrelonym punkcie nie zmieniaj si w czasie
2. filtracja nieustalona - w ruchu tym parametry strumienia wody podziemnej s zmienne w
czasie.

W 1957 roku DUPUIT wprowadzi pojcie prdko filtracji jako zaleno

Q
V = ------F
gdzie: Q objto wody przepywajca w jednostce czasu [ m3 /s ]
F powierzchnia przekroju, przez ktry woda przepywa [ m2 ]
Warto prdkoci V nie odzwierciedla jednak rzeczywistej prdkoci przepywu !
W 1956 roku DARCY stwierdzi, e ilo wody przepywajcej przez rodowisko skalne
mona opisa wzorem:
Q=k*J*F
gdzie: Q ilo przepywajcej wody
k wspczynnik filtracji
J spadek hydrauliczny
F powierzchnia przekroju
poniewa

Q
V = ------F

otrzymujemy V = k * J
czyli

V
k = ------J

WSPCZYNNIK FILTRACJI - k ( wspczynnik wodoprzepuszczalnoci ) miara

wodoprzepuszczalnoci ska porowatych, okrelajca zgodnie z liniowym prawem filtracji
Darcy zaleno midzy spadkiem hydraulicznym a prdkoci filtracji wody; ma miano
prdkoci. Zaley od: wasnoci skay (porowatoci, wielkoci i ksztatu ziarn), wasnoci
wody (temperatury, lepkoci, mineralizacji) i stopnia nasycenia wod skay.
V
k = ----------- [ m / s ]
J

Rwnanie to wyraa podstawowe prawo filtracji nazywane prawem Darcy lub liniowym
prawem filtracji, okrelajcym zaleno prdkoci filtracji od spadku hydraulicznego w
warunkach ruchu laminarnego.
SPADEK HYDRAULICZNY [ J ] - rnica w wysokoci hydraulicznej midzy dwoma
punktami pooonymi na jednej linii prdu.
Zaley od:
przepuszczalnoci utworw skalnych
prdkoci ruchu wody
uksztatowania terenu
wielkoci zasilania

H1 H2
DH
J = ------------- = -------L
L

WSPCZYNNIK PRZEWODNICTWA WODNEGO T okrela stopie zdolnoci

skay do przewodzenia wody.
Miara przewodnictwa wyraajca jednostkowe natenie (wydatek) strumienia wody na
jednostk szerokoci warstwy przy jednostkowym spadku hydraulicznym (odnosi si do
przekroju warstwy prostopadego do kierunku strumienia wody oraz warstw nasyconych,
jednorodnych i izotropowych)
T=m*k
[m2/h]

WODOCHONNO - zdolno skay do pochaniania i gromadzenia wody.

Odpowiada skaa porowatym - im wiksza sumaryczna objto porw tym wicej
wody moe skaa wchon.
- wodochonno cakowita - obejmuje wszystkie wody w skale, zarwno
wolne jak i zwizane. Zostaje osignita, gdy wszystkie prnie zostan
wypenione wod. Wwczas skaa osignie stan penego nasycenia wod,
czyli saturacji.
- potencjalna wodochonno to stosunek objtoci prni w skale do
cakowitej jej objtoci:
W = (Vp / V) 100%
lub
W = [(mn- ms) / ms]* 100%
gdzie: mn - masa skay nasyconej wod
ms - masa skay suchej
wodochonno 20-30% - skay bardzo wodochonne
wodochonno > 30% - skay bardzo silnie wodochonne

ODSCZALNO zdolno ska do oddawania wody wolnej pod wpywem siy

cikoci. Zaley od: wymiarw porw czyli od rednicy ziaren i rnoziarnistoci ska.
Odsczalno okrela si za pomoc:

WSPCZYNNIKA ODSCZALNOCI [ m ] okrela on stosunek objtoci wody

odsczonej ze skay [ V0 ] do objtoci skay [ V ]
V0

m = ------ [ - ]
V
Z pojciem odsczalnoci czy si porowato efektywna:
-przy grawitacyjnym odsczaniu w porach pozostaje jeszcze pewna ilo wody (woda
kapilarna)
-przy procesie filtracji pory zajte przez wod kapilarn rwnie bior udzia w przesczaniu
Zatem wspczynnik odsczalnoci jest mniejszy ni porowato efektywna.
SPRYSTE WASNOCI WARSTW WODONONYCH: w warstwach wodononych
wystpujcych na wikszych gbokociach i przykrytych osadami nieprzepuszczalnymi
(wody wgbne) wasnoci ciliwe i spryste umoliwiajce gromadzenie i oddawanie wody
rni si ni w przypadku warstw wd gruntowych.
Na warstwy wd wgbnych dziaaj siy:
-siy pionowe dziaajce na jednostk powierzchni warstwy wodononej to ciar ska
przykrywajcych t warstw i zawartej w nich wody ( c )
-s one rwnowaone w warstwie wodononej przez naprenia midzy ziarnami ( e ) i
cinienie wody dziaajce na spg warstwy przykrywajcej ( p )

Podczas pompowania zmniejsza si cinienie w warstwie wodononej. Wwczas zwikszaj

si naprenia midzy ziarnowe poniewa teraz musz one przenie wiksz cz
obcienia. W wyniku wzrostu napre midzy ziarnami zmniejsza si objto porw a tym
samym objto warstwy wodononej. W ten sposb jest uwalniana (wyciskana) pewna ilo
wody.
Natomiast przy zwikszeniu cinienia w warstwie wodononej zmniejszaj si naprenia
midzy ziarnami co prowadzi do zwikszenia objtoci porw. W ten sposb warstwa
wodonona moe przyj pewn ilo wody.
Te cechy warstw wodononych wynikaj z ich ciliwoci i sprystoci
a zdolno warstw do zmian objtoci w wyniku dziaania si okrela wspczynnik
ciliwoci s.
WSPCZYNNIK POJEMNOCI SPRYSTEJ [ - ] okrela ilo wyzwolonej
dodatkowo wody w wyniku odprenia warstwy wodononej i zmniejszenia objtoci porw
w wyniku eksploatacyjnego obnienia cinienia piezometrycznego.
Poniewa wasnoci spryste ujawniaj si dopiero przy dugotrwaym i silnym pompowaniu
przy filtracji nieustalonej warto tego parametru oblicza si tylko dla ruchu nieustalonego. W
ruchu ustalonym jego odpowiednikiem jest wspczynnik odsczalnoci.

INFILTRACJA przesikanie wody w gb warstw skalnych. Zaley od:

przepuszczalnoci ska, urzebienia terenu, temperatury powietrza, niedosytu wilgoci

w powietrzu, pokrycia szat rolinn, nasycenia wod rodowiska skalnego,

przemarzania gruntu, dziaalnoci czowieka.
Liczbowo okrela j:
WSKANIK INFILTRACJI [ w ] stosunek iloci wody infiltrujcej do strefy saturacji do
wielkoci rednich opadw
Ie
W = ----P
Ie infiltracja efektywna [mm]
p - opad atmosferyczny [mm]
Infiltracja efektywna cz wd pochodzcych z opadw atmosferycznych, ktra po
pomniejszeniu o spyw powierzchniowy, pobieranie przez roliny oraz proces wizania siami
molekularnymi z ziarnami w strefie aeracji przedostaje si do strefy saturacji i zasila wody
podziemne. Wielko infiltracji efektywnej jest jednym z gwnych elementw
uwzgldnianym przy okrelaniu zasobw wd podziemnych.
Okrela si j bezporednio w terenie (urzdzenie zwane lizymetrem - urzdzenie do pomiaru
iloci wody utraconej przez gleb wskutek parowania oraz przesikania do gbszych warstw
ziemi) lub porednio (szacunkowo) poprzez porwnanie opadw z przepywem niwkowym
w rzekach przy znanych wasnociach hydrogeologicznych ska. Zakada si, e w okresach
bezdeszczowych cieki zasilane s tylko przez wody podziemne, ktrych gwna masa jest
pochodzenia infiltracyjnego.

Badanie ruchu wd podziemnych moliwe jest po odsoniciu poziomu wodononego za

pomoc otworw wiertniczych:
1. otwory poszukiwawcze
1a
1b
2
2.otwory badawczo-eksploatacyjne = rozpoznawcze
3.otwory obserwacyjne = piezometry
Ze wzgldu na umiejscowienie otworw w warstwie
wodononej wyrniamy otwory:
1. dogbione - otwory, ktre przewierciy ca
miszo warstwy wodononej:
zupene - warstwa wodonona zafiltrowana na caej
miszoci
niezupene - zafiltrowany tylko fragment warstwy

2. niedogbione (wiszce) - otwory, ktre nie przewierciy caej miszoci warstwy

wodononej (niezupene)
Charakter ruchu wd podziemnych okrela si na podstawie pompowa przeprowadzanych w
otworach badawczo-eksploatacyjnych:
ilo wody, jak w okrelonych warunkach hydrogeologicznych i technicznych otworu
otrzymujemy w jednostce czasu w wyniku pompowania to wydatek studni Q.
s depresja - obnienie statycznego zwierciada wody podziemnej w wyniku jej wydobycia
(pompowania) w otworze oraz w jego pobliu. Obnienie zwierciada wody wok studni
powoduje powstanie leja depresji o promieniu R. Promie leja depresji R zaley od: depresji
w pompowanym otworze, miszoci i wasnoci filtracyjnych warstwy wodononej (w ruchu
nieustalonym te od czasu). Zwierciado uksztatowane w wyniku pompowania to zwierciado
dynamiczne.

S
h

H=m

W czasie pompowania wody ze studni oraz w miar eksploatacji powstaje ZESKOK

HYDRAULICZNY rnica midzy depresj zwierciada wody wewntrz studni i na
zewntrznej cianie.
Powstaje on w wyniku strat cinienia, ktre wywoane s oporami gruntu w czasie przepywu
wody oraz oporami filtra podczas wpywania wody do rodka studni. Straty te zwizane s z
przepywem turbulentnym.
h = s s1
lub
h = h1 h

W prawidowo zaprojektowanym i wykonanym otworze studziennym zeskok hydrauliczny

jest zazwyczaj niewielki i nie uwzgldnia si go w obliczeniach. Natomiast wraz z czasem
eksploatacji i kolmatacja filtra wyranie on wzrasta. Zatem depresja zmierzona w studni
starej znacznie rni si od depresji faktycznej w warstwie wodononej. W badaniach warstw
wodononych za pomoc studni starych naley w obliczeniach uwzgldnia ten parametr.

Wielko spadku hydraulicznego zaley od przepuszczalnoci warstwy wodononej, depresji

w studni, promienia studni, stanu technicznego i wieku studni.
Jeeli pompowanie bdzie prowadzone ze staym wydatkiem to:
1. moe ustali si rwnowaga midzy depresj s a promieniem leja depresji R i parametry te
w okrelonym czasie bd niezmienne - jest to filtracja ustalona
2. w czasie zmienia si warto s i R (wzrasta) - jest to ruch nieustalony

POMIARY KIERUNKU I PRDKOCI PRZEPYWU WD PODZIEMNYCH:

pomiary te wymagaj przeprowadzenia bada terenowych w otworach wiertniczych lub w
rdach
1.Badanie kierunku przepywu wd metoda graficzna:polega ono na dokadnym
okreleniu wysokoci zwierciada wody w jednej, konkretnej warstwie wodononej w
minimum 3 punktach rozmieszczonych w trjkcie. Punkty te zaznacza si na mapie a na
kadym z bokw utworzonego z nich trjkta zaznacza si wartoci porednie. Po poczeniu
punktw o tych samych wartociach otrzymujemy linie HYDROIZOHIPSY. Kierunek do
nich prostopady okrela nam kierunek spywu wd podziemnych.

Hydroizohipsa linia rwnych

wysokoci hydraulicznych dla
danej warstwy wodononej

2. Badanie prdkoci przepywu:

polega na wprowadzeniu do strumienia wody znacznika i obserwowaniu czasu pojawienia si
go w okrelonej odlegoci. Wykorzystuje si tu co najmniej 2 otwory wiertnicze oraz rda
i cieki powierzchniowe. Do otworu wskanikowego wprowadza si znacznik a z otworw

obserwacyjnych lub rde pobiera si prbki wd i oznacza zawarto tego znacznika a do

czasu, kiedy minie maksymalne jego stenie w badanej wodzie.
Wskaniki powinny mie nastpujce cechy:
-dobr rozpuszczalno w wodzie
-du trwao
-obojtno chemiczn
-intensywno
-atw oznaczalno jakociow i ilociow
-musz by proste w uyciu
-nie mog by toksyczne lub trujce
Prdko przepywu wyznacza si ze wzoru:
L
V = -------t
L odlego miedzy punktami
t czas przepywu wody midzy punktami
Metody znacznikowe pozwalaj nie tylko na wyznaczenie prdkoci przepywu ale take
kierunkw przepywu wd podziemnych
Zalenie od rodzaju znacznika oraz sposobu pomiaru jego stenia w wodzie wyrnia si
metody:
Kolorymetryczn wskanikiem jest tu barwnik, najczciej fluoresceina, erytrozyna,
eozyna, bkit metylowy
Chemiczn - wskanikiem jest atwo rozpuszczalny zwizek chemiczny, np.: chlorek sodu,
chlorek amonu lub chlorek wapnia
Elektrolityczn rwnie wprowadza si atwo rozpuszczalny zwizek chemiczny ale nie
mierzy si jego stenia lecz przewodnictwo elektrolityczne. Uywanym najczciej
wskanikiem jest chlorek amonu, ktry wywouje dysocjacj elektrolityczn i zwiksza
warto przewodnictwa.

PODSTAWY HYDROCHEMII
HYDROGEOCHEMIA - nauka zajmujca si skadem chemicznym wd podziemnych,
jego pochodzeniem oraz moliwociami wykorzystania wd.
Znaczenie hydrogeochemii polega na rozpoznawaniu krenia substancji w wodach
naturalnych, rozpoznawaniu istoty procesw i zjawisk zachodzcych w wodach podziemnych
i rodowisku ich wystpowania. Ogromne znaczenie dla czowieka ma jako wd
podziemnych uywanych powszechnie do picia, celw gospodarczych i przemysowych. Std
wane znaczenie hydrogeochemii w badaniach chemizmu i jakoci wd podziemnych w
aspekcie wzrastajcej ich eksploatacji oraz zanieczyszczenia a take ochrony ich zasobw.
Gwnym zadaniem jest tu prognoza zmian reimu hydrogeochemicznego w czasie zwizana
z eksploatacj.

Skadniki chemiczne wd podziemnych wystpuj w trzech gwnych postaciach:

Gazy wystpuj w formie rozpuszczonej i atwo wydzielaj si wraz ze zmian
warunkw fizyczno chemicznych ( tlen, dwutlenek wgla, siarkowodr, metan )
Jony wystpuj w formie roztworw soli i kwasw, gwna ich masa pochodzi z
rozpuszczania mineraw i ska ( wap, magnez, sd, potas, elazo, mangan,
wodorowglany, chlorki, siarczany, zwizki azotowe )
Substancje koloidalne tworzce nietrwae roztwory koloidalne, wydzielajce si po
koagulacji w postaci elu ( zwizki elaza, glinu, krzemu).
Skad chemiczny wd podziemnych oraz ich waciwoci fizyczno chemiczne zale od:
genezy wody ( pochodzenia)
litologii ska kontaktujcych si z wod
czasu kontaktu wody ze skaami i wielkoci powierzchni ich styku
dugoci drogi wd w rodowisku skalnym
prdkoci przepywu wody
temperatury i lepkoci wody
gbokoci wystpowania wody
zwizku wd podziemnych z powierzchni terenu i wodami powierzchniowymi
klimatu
wpywu czynnikw antropogenicznych.
Skad chemiczny i waciwoci fizyczno chemiczne wd podziemnych formowane s w
wyniku dziaania rnorodnych procesw fizycznych, chemicznych i mikrobiologicznych
oraz procesw czonych, wrd ktrych najwiksze znaczenie odgrywaj:
rozpuszczanie mineraw i ska bdcych w kontakcie z wod, procesy wymiany jonowej,
desorpcji, utleniania i redukcji, przemiany promieniotwrcze dostarczaj: wap,
magnez, wodorowglany, sd, potas, chlorki, siarczany, elazo i mangan
mieszanie si wd rnego typu
procesy pomagmowe powstaje dwutlenek wgla
rozkad substancji organicznej dostarcza: siarkowodr, metan, siarczany, elazo,
mangan, zwizki azotowe
procesy mikrobiologiczne dostarczaj: siarkowodr, elazo, mangan, zwizki azotowe
wpyw czynnikw atmosferycznych dostarcza: tlen i dwutlenek wgla
wpyw czynnikw antropogenicznych. dostarcza: dwutlenek wgla, chlorki, siarczany,
zwizki azotowe
Biegunowo czsteczki wody sprawia, e oddziauje ona elektrycznie na czsteczki
innych substancji, np. mineraw i ska, z ktrymi woda si kontaktuje. Jeeli energia tego
oddziaywania jest wiksza od energii sieci krystalicznej danego minerau, nastpuje
oderwanie jonw z sieci krystalicznej i przejcie ich do roztworu, czyli rozpuszczanie
wzbogacajce wody w oderwane jony. Procesem przeciwstawnym jest przechodzenie jonw z
roztworu na powierzchni krysztaw, czyli krystalizacja zuboajca wody w przyczone
do krysztaw jony. Rozpuszczanie dominuje w roztworach nienasyconych a wraz ze
wzrostem mineralizacji (nasycenia) przewagi nabiera proces krystalizacji. I tak na przykad:
w skaach osadowych chemizm wd zaley od skadu najatwiej w danych warunkach
rozpuszczalnych mineraw. Nale do nich: halit dajcy typ wody chlorkowo sodowa;
gips, ktrego rozpuszczanie tworzy typ wody siarczanowo wapniowa; kalcyt
wodorowglanowo wapniowa i dolomit: wodorowglanowo wapniowo magnezowa.

W przypadku ska magmowych i metamorficznych, zbudowanych gwnie z trudno

rozpuszczalnych mineraw krzemianowych, wody krce w ich szczelinach s sabiej
zmineralizowane ni wody w skaach osadowych. Rozpad mineraw krzemianowych
powoduje wzbogacenie wd gwnie w: sd, potas, wap i magnez. Wody te ponadto
wykazuj wysok zawarto krzemionki i nisze pH; s typu wodorowglanowo
wapniowego, niekiedy z domieszk siarczanw powstaych z rozpadu pirytu.

ZAGROENIA WD PODZIEMNYCH
ILOCIOWE (zuboenie zasobw wywoane naruszeniem obiegu wd):
-nadmierna eksploatacja
-odwodnienia grnicze i budowlane
-nadmierna zabudowa utrudniajca zasilanie
-kanalizacja rzek, melioracja wd gruntowych
-niekontrolowane samowypywy
JAKOCIOWE (degradacja jakoci poprzez zanieczyszczenie wd):
- wprowadzanie substancji: odpady komunalne, przemysowe, rolnicze, transportowe;
zanieczyszczenie powietrza i wd powierzchniowych; awarie wprowadzajce bakterie,
wirusy, substancje ropopochodne, chemiczne i radioaktywne
- dziaania geotechniczne: obnianie zwierciada wd, zdjcie warstw ochronnych,
podziemne magazynowanie substancji np. gazu, nawadnianie w rolnictwie
OGNISKA ZANIECZYSZCZE:
Grnictwo wiercenia, odkrywki, zwaowiska, podziemne magazynowanie gazu i rodkw
napdowych, eksploatacja z
Przemys emisja substancji, zrzut ciekw, skadowanie odpadw
Rolnictwo uywanie nawozw mineralnych i organicznych, rodkw ochrony rolin,
rodkw poprawy gleb, nawadnianie
Gospodarka komunalna zrzut ciekw, skadowanie odpadw, cmentarze, eksploatacja
wody
Transport skadowanie, transport i uycie produktw naftowych, stosowanie rodkw
chemicznych w zimie, emisja spalin

IZOTOPY W WODACH PODZIEMNYCH

Przy ocenie wieku wd, ich pochodzenia, kierunkw przypywu, obszarw zasilania oraz
moliwoci ich zanieczyszczenia bardzo wane znaczenie ma okrelenie skadu izotopowego
wd podziemnych.
W przyrodzie wystpuj dwa typu izotopw:
- stabilne, ktrych ilo nie ulega zmianie w czasie. Ich ilo okrela si na podstawie
odchyle od wzorcw a zaley ona od szerokoci geograficznej, wysokoci nad poziom
morza, temperatury (do ktrych zalicza si deuter - 2H i 18O)
- promieniotwrcze, ktrych ilo zmienia si z upywem czasu. (do ktrych zalicza si m. in.
tryt - 3H). W interpretacji hydrogeologicznej przy izotopach promieniotwrczych
wykorzystuje si czas rozpadu promieniotwrczego tych izotopw.

Izotop
3
H
14
C
36
Cl
63
Ni
90
Sr
210
Pb
Izotop
93
Zr
226
Ra
230
Th
232
Th
235
U
238
U

T lat
12,3
5 x 103
3,1 x 105
100
29
22
T lat
1,5 x 106
1,6 x 103
8 x 10 4
1,4 x 1010
7 x 108
4,5 x 109

Wiek wd i czas ich przepywu w sposb dokadny okrela si badajc izotop wodoru Tryt
(3H). Poowiczny okres rozpadu tego promieniotwrczego izotopu wynosi ok. 12,4 lat, co w
praktyce umoliwia okrelenie wieku wd do okoo 50 lat. Pomiar stenia trytu w wodach
podziemnych pozwala stwierdzi czy infiltracja wd opadowych miaa miejsce przed czy po
pierwszym okresie prowadzenia prb z broni termojdrow (lata 50-te XX-wieku). Ponadto
pomiar taki pozwala na okrelenie wraliwoci zbiornika wd podziemnych na antropopresj.
Niestety krtki czas poowicznego rozpadu trytu i zaprzestanie prb z broni termojdrow
w latach 60-tych XX wieku spowodowao, e od 1963 roku obserwuje si stae obnianie
koncentracji trytu w opadach atmosferycznych. Obecnie na obszarze Polski stenie trytu
wynosi poniej 20 TU i zblia si do poziomu naturalnego co powoduje, e znacznik ten traci
na znaczeniu.
Metoda radiowglowa
Izotop promieniotwrczy wgla 14C wystpowanie swoje w rodowisku przyrodniczym
zawdzicza staej produkcji dziki docierajcemu do Ziemi promieniowaniu kosmicznemu.
Obecno radiowgla w zwizkach organicznych i nieorganicznych, ktrych pochodzenie
wie si porednio lub bezporednio z atmosferycznym CO2, stwarza moliwo datowania
tych zwizkw tj. okrelenie momentu, gdy ywy organizm obumar lub zerwany zosta
kontakt z atmosfer. Mona w ten sposb okrela wiek przedmiotw kultury materialnej,

wydarze z dalszej i bliszej przeszoci, powstanie modszych utworw geologicznych lub

zamknicia ukadu hydrologicznego.
Dla okrelenia obszarw zasilania, warunkw krenia, odpornoci na zanieczyszczenie jak i
wieku wd podziemnych wykorzystuje si izotopy 18O, 2H.