DEZINFORMACJA WEDUG VLADIMIRA VOLKOFFA

Vladimir Volkoff jest jednym z gwnych publicystw piszcych o dezinformacji. Badaniu tej
metody propagandy powici Volkoff wiele lat ycia, czego owocem byy m.in. wydane w Polsce
ksiki Monta i Dezinformacja: or wojny. W 1999 roku opublikowa dzieo pt. Traktat o
dezinformacji. Od Konia Trojaskiego do internetu bdce podsumowaniem jego
dotychczasowych obserwacji w tej dziedzinie. Pragnbym przedstawi polskiemu czytelnikowi
podstawowe pojcia uywane w dezinformacji oraz gwne metody prowadzenia operacji
dezinformacyjnych. W nastpnych odcinkach zajm si innymi tematami podjtymi przez Volkoffa
w tej ksice.
PODSTAWOWE POJCIA W DEZINFORMACJI
Klient
Kada operacja dezinformacyjna ma swojego klienta, to znaczy osob lub grup, ktra na tej
operacji zyskuje, podczas gdy jej przeciwnicy trac. Najczciej jest to firma komercyjna, pastwo,
partia lub frakcja polityczna, czy nawet pojedynczy polityk albo biznesmen. W historii ludzkoci
najwikszym klientem operacji dezinformacyjnych by bez wtpienia Zwizek Sowiecki. Klient
czsto paci za operacje dezinformacyjne pienidzmi zdobytymi na tych, ktrych zamierza oszuka
dotyczy to nie tylko politykw, ktrzy dochodz do wadzy w wyniku dezinformacji, lecz rwnie
np. firm komercyjnych, ktre zwikszaj sprzeda w wyniku utrwalenia wrd konsumentw
nieprawdziwych sdw dotyczcych ich produktw.
Agent
Kiedy jakie przedsibiorstwo pragnie zareklamowa swoje produkty, udaje si do
profesjonalnej agencji reklamowej. Nie inaczej jest z dezinformacj. Najwiksz agencj
dezinformacyjn w historii by Wydzia A KGB, ktry podlega pod dyrekcj wywiadu
zagranicznego. Agencja dezinformacyjna uywa agentw, ktrych nazywa si agentami wpywu.
Badanie rynku
Podobnie jak w kampaniach reklamowych, przed operacj dezinformacyjn naley
przeprowadzi gruntowne badanie rynku. Profesjonalni agenci wpywu musz wietnie zna realia,
w ktrych dziaaj oraz towar, ktry zamierzaj sprzeda. Inaczej przekonuje si zachodnich
intelektualistw, a inaczej np. zdeklasowanych choporobotnikw z byych PGR-w. Po
przeprowadzeniu badania rynku naley dokona doboru odpowiednich wspornikw, ktre uatwi
operacj.
Wsporniki
Wsporniki to gwne punkty, na ktrych opiera si kampania dezinformacyjna. Najczciej
s to doniose wydarzenia, niekoniecznie prawdziwe, lecz wywoujce jednoznaczne skojarzenia. W
czasie wojny domowej w Hiszpanii rol wspornika komunistycznej dezinformacji odegrao
zbombardowanie Guerniki. Obecnie wspornikami coraz czciej s szokujce zdjcia lub filmy. W
ostatnich tygodniach mielimy do czynienia z seri zdj ukazujcych sceny okrutnego traktowania
irackich winiw przez amerykaskich onierzy. Fotografie te zostay uyte do
antyamerykaskiej kampanii, ktra od jakiego czasu trwa na caym wiecie. Tymczasem kady, kto
przeczyta np. Kamienie na szaniec, szybko si zorientuje, e sceny irackiego wizienia miay
mao wsplnego z prawdziwymi torturami, natomiast bardzo podobne obrazki z Parady Mioci w
Berlinie od dawna przedstawiane s u nas jako przykady europejskiej wolnoci i tolerancji.

Przekaniki
Agenci wpywu staraj si w operacji dezinformacyjnej uywa jak najwikszej iloci
przekanikw z rnych rodzajw mediw: telewizji, prasy, radia. Im wicej pozornie lub
naprawd niezalenych przekanikw podchwyci temat przewodni operacji dezinformacyjnej, tym
lepiej dla klienta. Czasami pierwszym przekanikiem danej informacji jest mao popularna gazeta
lub lokalna rozgonia radiowa. Nastpnie temat zostaje podchwycony przez gwne media, a w
wypadku niepowodzenia operacji caa wina spada na mao dowiadczonych dziennikarzy z
lokalnej prasy, ktrzy wprowadzili w bd powanych pracownikw szanowanego tytuu.
Temat przewodni
Kada operacja dezinformacyjna musi mie temat przewodni, im prostszy, tym lepiej.
Przykadowo przez cay okres III RP mielimy do czynienia z operacj dezinformacyjn, ktrej
tematem przewodnim byy zwizki braci Kaczyskich z afer FOZZ-u. W jej wyniku przecitny
obywatel naszego kraju natychmiast kojarzy niesawny fundusz z rodowiskiem byego PC.
Prowadzenie tematu
Temat przewodni najlepiej prowadzi nieustannie powtarzajc najprostsze slogany i
implikujc najprostsze skojarzenia. Wszyscy pamitamy synny film pt. Dramat w trzech aktach,
gdzie rozmaite typy bez ustanku powtarzay: Kaczyscy, FOZZ, Kaczyscy, FOZZ nie
posugujc si adnymi argumentami. W tym samym czasie Olga Lipiska piewaa w swoim
kabarecie: Jad, jad z fors wory, a na nich Kaczory.
Puda rezonansowe
Puda rezonansowe to zazwyczaj media niezwizane z agentami wpywu, a jedynie
bezmylnie powtarzajce tezy przez owych agentw wyprodukowane. Puda (najczciej
bezwiednie) maj za zadanie wytworzy wraenie, e o tym si mwi i sprawi, by temat by jak
najszerzej dyskutowany. Pniej jedne puda kopiuj dezinformacj od drugich i tak powstaje caa
orkiestra dyrygowana przez agentw wpywu. Warto tu zauway, e czsto pudami
rezonansowymi mog by po prostu zwykli obywatele, ktrzy jeden za drugim powtarzaj
spreparowane wczeniej dezinformacje.
Grupa docelowa
Operacje dezinformacyjne zazwyczaj maj jasno sprecyzowan grup docelow (np.
intelektualici, robotnicy). W wielu przypadkach grup docelow jest cae spoeczestwo. Im mniej
czonkowie grupy docelowej zorientowani s w sytuacji oglnej, tym lepiej dla agentw wpywu.
Wikszo ludzi czerpie wiedz o wiecie gwnie z telewizji, dlatego te to medium najczciej
staje si przekanikiem dezinformacji.
Psychoza
Udana operacja dezinformacyjna powoduje: niemale jednomylno wrd czonkw grupy
docelowej oraz irracjonalny stan guchoty na argumenty przeciwnikw klienta. Jako przykad
mona poda prowadzon od bardzo dawna kampani pacyfistyczn, ktrej celem jest ukazanie
Stanw Zjednoczonych jako najwikszego zagroenia dla pokoju na wiecie.

METODY DEZINFORMACJI
Volkoff podaje kilka gwnych metod dezinformacji uywajc prostego przykadu: pan Dupont
pobi pani Dupont. Zadaniem agenta wpywu jest obrona wizerunku pana Dupont. Moe on
posuy si nastpujcymi metodami:
Negacja faktw
Jeeli opinia publiczna nie jest w stanie sprawdzi, co si naprawd stao, najatwiej
powiedzie oczywist nieprawd: Pan Dupont nie pobi pani Dupont. Jeeli jednak publiczno
zna mniej wicej sytuacj w domu pastwa Dupont i kamstwo wprost nie jest moliwe (zbrodnie
reimu Gierka atwiej ukry, ni zbrodnie np. Pol Pota), dezinformator moe uciec si do innego
sposobu:
Odwrcenie faktw
Agent wpywu moe stwierdzi wprost: To pani Dupont pobia pana Dupont. Powszechne
uwielbienie dla ofiar, ktre charakteryzuje nasz epok sprawi, e sympatia opinii publicznej
odwrci si, a pan Dupont, jako przeladowana ofiara zostanie kompletnie oczyszczony z winy.
Pani Dupont bdzie si natomiast jawi jako bezwzgldny kat. Obecnie metoda ta, podobnie jak
negacja faktw, nie jest zbyt czsto stosowana, gdy dzi o wiele trudniej ukry niektre fakty
przed opini publiczn, ni robiono to w systemach totalitarnych. Dlatego te o wiele czciej
spotyka si kolejny sposb dezinformacji:
Mieszanina prawdy i kamstwa
Metoda ta stosowana jest w przypadku, gdy opinia publiczna jest ju poinformowana o tym,
co zaszo, lecz nie zna dokadnie wszystkich szczegw. W danym przypadku agent wpywu moe
stwierdzi, i rzeczywicie pan Dupont pobi pani Dupont, lecz tak naprawd to ona zacza.
Sytuacj uatwia fakt, e w obecnych czasach na agresora zazwyczaj spadaj gromy moralnego
oburzenia, natomiast napadnity, jaki by nie by, najczciej oczyszczany jest z wszelkiej winy.
Modyfikacja motywu
Sposb ten polega na zasugerowaniu takiego motywu dziaania, ktry nie byby habicy
dla pana Dupont. Jeeli bowiem podamy suchy fakt, e pobi on swoj on, wyszedby na
czowieka zego i niemoralnego. Jeeli jednak powiemy, i scena ta miaa podtekst erotyczny i pan
Dupont zgodzi si pobi pani Dupont, zdeklarowan masochistk, dopiero po dugich baganiach,
wtedy uzyskamy nie tylko moralne rozgrzeszenie czynu pana Dupont, lecz rwnie ukaemy go
jako dobrego ma, ktry spenia nawet najdziwniejsze zachcianki swojej ony.
Modyfikacja okolicznoci
Jeeli nie jest znany stosunek si pomidzy panem Dupont a pani Dupont, moemy atwo
doprowadzi do rozmycia sytuacji. Wystarczy wwczas powiedzie, e pan Dupont to chuderlak,
za jego ona jest mistrzyni boksu i na niemiae prby uderzenia jej przez ma wybucha jedynie
miechem. Dezinformacja tego typu czsto stosowana jest w czasie konfliktw zbrojnych, kiedy, w
zalenoci od potrzeb, pomniejsza si lub powiksza zdolnoci bojowe jednej ze stron. Wystarczy
bowiem wskaza na jeden z wielu czynnikw decydujcych o potencjale armii, np. spoeczestwo
pastwa X jest wietnie przygotowane do wojny: sub wojskow ma za sob kady obywatel, w
razie potrzeby wadze mog rozda ludziom bro i przeksztaci cywilw w oddziay paramilitarne
lub w partyzantk. Spoeczestwo pastwa Y natomiast jest zupenie do wojny nieprzywyke, armia
jest nieliczna i zawodowa, przecitny obywatel nie ma adnego pojcia o konflikcie zbrojnym, a
prawdziw walk zna wycznie z filmw klasy B. Wwczas opinia publiczna nabiera przekonania
o wyszoci pastwa X, nawet gdyby w rzeczywistoci pastwo Y dysponowao najnowszym
sprztem wojskowym, podczas gdy uzbrojenie pastwa X opierao si gwnie na kaasznikowach
domowej roboty.

Rozmycie
Metoda ta polega na zalaniu gwnej informacji przez mas nieistotnych dla danej sytuacji
faktw. Agent wpywu moe wic napisa tak: Pan Dupont od wielu lat pracuje na osiedlowym
parkingu. Uwielbia gra w bryda z kolegami oraz naley do lokalnego kka modelarskiego.
Uczestniczy w biciu rekordu Guinessa, kiedy to w naszym miecie upieczono najwikszy tort
wiata. Wyjtkowo dobrze wiedzie mu si w yciu rodzinnym, cho ostatnio uderzy sw on w
czasie sprzeczki, ma dwoje dorastajcych dzieci, z ktrych jest bardzo dumny jego synowie zdali
matury na pitki z plusem. Spokj i opanowanie to moja dewiza na ycie podkrela w rozmowie z
nami pan Dupont.
Kamufla
Jest to wariant rozmycia polegajcy na wyjtkowo drobiazgowym opisywaniu zaistniaej
sytuacji po to, aby zakry gwn informacj. Agent wpywu moe opisa zdarzenie w domu
pastwa Dupont ze wszystkimi szczegami, takimi jak pogoda za oknem czy kolor tapety w
pokoju, natomiast sam akt bicia ony przez ma omwi jedynie mao konkretnym stwierdzeniem
typu: Niewykluczone, e w kocu maonkowie zaczli si poszturchiwa lub By moe w
pewnym momencie dyskusja staa si do fizyczna, lecz pani Dupont niezmiennie nie chciaa
zgodzi si ze zdaniem ma popartym racjonalnymi argumentami .
Interpretacja
Kiedy faktw nie da si zaprzeczy, odwrci, rozmy lub zakamuflowa, mona je omwi
uywajc odpowiednich sw, ktre natychmiast wywouj negatywne lub pozytywne skojarzenia u
opinii publicznej. W danym przypadku agent wpywu, wystpujc w tej sytuacji najczciej w roli
niezalenego eksperta, moe stwierdzi, i impulsywna, lekko niezrwnowaona i czsto gucha
na argumenty pani Dupont zostaa pobita przez znanego ze swego opanowania i zwykej, ludzkiej
wraliwoci pana Dupont. M staje si w tym momencie niemale zmuszony, wbrew swej woli,
do uspokojenia atwo traccej rozum ony. Okrelenia stosowane wobec konkretnych osb mog
niejako do nich przylgn. Czsto mamy do czynienia z sytuacj, gdy raz przyjte okrelenie jest
pniej powtarzane, zazwyczaj bezmylnie, przez innych. atwo zauway, jakie nazwiska w
polskiej polityce kojarz si z liberalizmem, moralnoci, oszoomstwem lub wraliwoci
spoeczn.
Generalizacja
Celem tej metody jest ukazanie, e pewien fakt jednostkowy, w tym przypadku pobicie ony
przez ma, nie jest zjawiskiem unikalnym, e wystpuje czsto i nie jest w adnym wypadku
odstpstwem od normy. Agent wpywu moe wskazywa na fakt, e w wielu kulturach bicie on
jest dozwolone, e w przeszoci zdarzao si to nagminnie, a nawet, e niektre kobiety uwaaj,
e takie dziaanie jest cakowicie usprawiedliwione w myl przysowia Jak bije, to kocha. W
Polsce ten rodzaj dezinformacji czsto pojawia si, gdy kto zwraca uwag na demoralizacj
modziey. Wskazuje si wwczas, e i tak u nas jest lepiej ni w Ameryce, gdzie uczniowie
strzelaj do siebie z pistoletw, e od zawsze mwio si ach, ta dzisiejsza modzie i e nawet
jeden ze staroegipskich dokumentw zawiera podobne stwierdzenia.
Ilustracja
W tym przypadku fakt jednostkowy uywany jest jedynie jako ilustracja pewnego szerszego
zjawiska spoecznego. Agent wpywu moe napisa dugi elaborat dotyczcy pozycji mczyzny w
rodzinie ukazujc powolny wzrost znaczenia kobiety i sprowadzanie ma do roli sugi robicej
karier zawodow ony. W kocwce agent napomknie o buncie mczyzn przeciwko takiej
sytuacji wtrcajc: Usuwani w cie mczyni czsto uciekaj si do brutalnych metod, by broni
swej pozycji. Wcale nie najdrastyczniejszym przypadkiem byo niedawne zdarzenie w domu
pastwa Dupont, kiedy to pan Dupont uderzy w afekcie sw on. Pani Dupont i tak miaa duo
szczcia, gdy, w przeciwiestwie do wikszoci ofiar tego typu agresji, nie odniosa wikszych

obrae na ciele. Istotne jest porwnanie z innymi podobnymi sytuacjami, ktre zawsze wypada
na korzy naszego konkretnego przypadku. Ten sposb czsto uywany jest dla usprawiedliwienia
chuligastwa i wandalizmu. Wiele razy widzielimy w mediach komentarze typu: Niedzielne
zamieszki byy jedynie wybuchem spoecznego niezadowolenia z rzdw premiera X. Desperacja
ludzi signa zenitu, lecz to, co stao si u nas to i tak nic w porwnaniu z wydarzeniami w kraju Z,
gdzie oprcz rabowania sklepw i demolowania samochodw dochodzio do wyjtkowo krwawych
walk z policj, w czasie ktrych gino znacznie wicej osb ni w ostatni niedziel.
Nierwna reprezentacja
W tym przypadku agent wpywu powici czynowi pana Dupont skromn notk w mao
eksponowanym miejscu gazety, za kilka stron wczeniej umieci duy artyku sawicy pana
Dupont jako wzorowego obywatela i przykad wszelkich cnt. Ta metoda czsto uywana jest w
przypadku walki politycznej. Przeciwnikom ucina si wypowiedzi, streszcza si szerszy punkt
widzenia w jednym zdaniu, przerywa w p sowa. Przykadem stosowania metody nierwnej
interpretacji byo zachowanie dziennikarza Piotra Gbarowskiego w czasie kampanii prezydenckiej
w 2000 roku, kiedy brutalnie i po chamsku atakowa Mariana Krzaklewskiego, podczas gdy innym
kandydatom zadawa pytania w stylu: Jak pan to robi, e jest pan mdry i uczciwy zarazem?.
Metoda nierwnej interpretacji jest rwnie czsto uywana w rnych gazetach w rubryce Listy
od czytelnikw, kiedy publikuje si jedn mao przekonujc wypowied przeciwko jakiej tezie i
dziesi dobrze napisanych popierajcych ow tez. Nie ma przy tym znaczenia, czy s to
rzeczywiste wypowiedzi czytelnikw, czy te s pisane przez samych redaktorw, co jak wiadomo
si zdarza.
Rwna reprezentacja
Metoda ta stosowana jest w ostatniej fazie kampanii dezinformacyjnej, kiedy zdecydowana
wikszo publicznoci jest ju przekonana do tez lansowanych przez agentw wpywu. Wwczas
naley przede wszystkim utrwali powszechnie ju obowizujc opini i zamkn temat.
Dezinformator publikuje wtedy rwn ilo argumentacji za i przeciw tezie. Argumenty suce
klientowi s jednak przedstawione w sposb o wiele bardziej przekonujcy, poparte zdaniem
ekspertw budzcych zaufanie. Argumenty przeciwnikw podane s nieciekawie i czsto
wygaszaj je osoby mao wiarygodne.
***
Przedstawione wyej metody nie wyczerpuj oczywicie caego arsenau rodkw dostpnych,
szczeglnie w obecnych czasach, dla profesjonalnej dezinformacji. Korzystaem z rumuskiego
przekadu ksiki Volkoffa Tratat de dezinformare. De la Calul Troian la Internet, ed. Antet,
Bucureti 1999
Jan Lipiski