Ewolucja 4.

UNIWERSALNO
KONCEPCJI EWOLUCJI
Jerzy Dzik
Instytut Paleobiologii PAN
Instytut Zoologii UW
2015

UNIWERSALNO

atrybutem teorii fizykochemii

teorie (prawa) uniwersalne stosowalne do nieskoczonej liczby obiektw

czy zjawiska opisywane przez teorie biologiczne

s nieskoczenie liczne w przestrzeni?
a moe cho w czasie?

jak posta maj typowe teorie biologii?

WNIOSKOWANIE
indukcyjne w biologii

teoria okrela korelacj midzy

obserwacjami
preferowane s objanienia
dajce cilejsz korelacj
nowe dane zmieniaj niewiele

pojedyncze obserwacje nie mog obali takich teorii

Bonner (1965)

INDUKCJONIZM
filogenetyki

Willi Hennig (1913-1976)

probabilistyczne poszukiwanie
porzdku w rnorodnoci
wikszo danych w macierzy
nie ma zwizku przyczynowego

kladogram

testowanie przez kongruencj

w istocie niefalsyfikowalne
o ewolucji nie sposb mwi z pominiciem wymiaru czasowego

CZAS EWOLUCJI
a uniformitarianizm

James Hutton
(17261797)

Charles Lyell
(17971875 )

zasada aktualizmu geologicznego to zastosowanie

parsymonii do wymiaru czasowego:
zawsze byo tak jak dzi, pki nie ma dowodu, e
byo inaczej
zasada ta nie stosuje si do ewolucji

poki nie ma dowodu na dawno, wynalazki uznajemy za niedawne

RNORODNO
teorii biologii

objanianie skutkw makroewolucji

zjawisko kumulowania informacji w organizmach

sposb wykorzystania tej informacji do ich uformowania
i zasady funkcjonowania organizmw w rodowisku

drzewo rodowe to teoria najbardziej obszerna, ale nie uniwersalna!

PRAWA BIOLOGII
zakres stosowalnoci

stosowalno rozpoczyna si od ewolucyjnego

powstania przystosowania, ktrego dotycz
ma wic cise czasoprzestrzenne koordynaty
na drzewie rodowym organizmw

jest oczywiste, e prawa zoologii nie stosuj si do botaniki

ZASIG CZASOWY
biologii rozwoju

?
W. Patten 1912
E. Geoffroy Saint Hillaire 1822

segmentalne geny homeotyczne

muchy i myszy homologiczne
mia je ostatni wsplny przodek
ssakw i owadw 600 mln lat temu

ale mechanizm regulacji odziedziczony po pierwotniakach

homeodomena na DNA

Carroll
(2000)

bloki komrek

ZASIG CZASOWY
teorii komrkowej

Butterfield (2000)

krasnorost Bangiomorpha 1,2 mld lat

formacja Hunting, Kanada

organizmy wielokomrkowe s klonami

identycznych genetycznie komrek
powstaj wszak z podziau zygoty
ich komrki rni si w wyniku regulacji
ekspresji genw
geny homeotyczne od co najmniej 1,2 mld lat
wielokomrkowo powstawaa wielokrotnie i niezalenie

rhizoidy

ZASIG CZASOWY
teorii pci

powstanie wielokomrkowych zwierzt?

presja jednokomrkowych drapienikw

tetrada mejotyczna?
Tetrasphaera
950 mln lat

powstanie jdra komrkowego, organelli i pci?

Burzin (1997)

porednie argumenty (tetrady podziaowe, rozmiary komrki)

datuj powstanie organizmw pciowych na 1,5 mld lat temu
odtd istniej obiektywnie rne gatunki

ZASIG CZASOWY
teorii fotosyntezy

Gupta et al. (1999)

Mulkidjanian et al. (2006)

przodek dzisiejszych bakterii mia oba fotosystemy

fotoliza wody zastpia siarkowodr jako rdo elektronw

kluczowy wynalazek kompleksu manganowego

ZASIG CZASOWY
genetyki

Jeffrey Tze-fei Wong

koewolucja kodu genetycznego i aminokwasw

na pocztku byo zbyt mao

rodzajw aminokwasw do
syntezy dobrych enzymw

nie biaka byy wic

pierwszymi katalizatorami

zmiany
pojedynczych nukleotydw

pierwsze organizmy nie kodoway biaek enzymatycznych

Wong (1976)

dinukleotyd nikotynamidoadeninowy (NAD)

ZASIG CZASOWY
enzymologii

koenzym A
wiat RNA ewoluowa

DNA powstao jako wyspecjalizowany nonik

dziedzicznoci dla zapewnienia trwaoci przekazu
nietrwae RNA tylko przekanikiem zapisu i rybozymem

uzupenienie rybozymw o czci polipeptydowe

zwikszyo ich zdolnoci katalityczne

nietrwaej rybozy nie mogo by w pierwszym noniku dziedzicznoci

ZASIG CZASOWY
teorii Darwina

ycie biologiczne to zdolno do darwinowskiej ewolucji

czy RNA by pierwszym nonikiem dziedzicznoci?

kwasy peptydonukleinowe imituj polinukleotydy
zamiast rybozy i fosforanw N-(2-aminoetylo)glicyna;
nukleozydy zwizane cznikami octanowymi
ale niezdolne do samopowielania z autokataliz

dobr powielanych waciwoci moliwy i bez dziedziczenia

PRZECIWCIAA

losowa zmienno i dobr

Susumu Tonegawa (1899-1985)
1976 niemejotyczna rekombinacja DNA
Frank M. Burnet (1939-)
1957 selekcja klonalna przeciwcia

receptorw na limfocytach T i rodzajw immunoglobulin

jest tysice razy wicej ni genw
rdem rnorodnoci ich genw jest losowe czenie
fragmentw DNA w limfocytach poza mejoz

przypadkowe dopasowanie stymuluje namnaanie

zdolnych do tego limfocytw (selekcja klonalna)
niehistoryczne zastosowanie teorii Darwina; bez dziedzicznoci

MZG

polem doboru?
Jean-Pierre Changeaux (1936- )
1983 selekcja synaps

109 neuronw w mzgu czowieka,

miliony razy wicej ni genw; synaps 1015
ukad synaps jest zmienny w klonach bezkrgowcw
tylko 60% neuronw zarodka przeywa do dorosoci;
zmniejsza si rwnie liczba synaps
uczenie si jest moe selekcj losowo powstajcych
pocze synaptycznych

kolejne niehistoryczne zastosowanie teorii Darwina?

TEORIA DARWINA

zastosowania pozaewolucyjne

Charles R. Darwin (1809-1882)

teoria ewolucji drog selekcji ma zasig wykraczajcy

poza wiat samoreplikujcych si polinukleotydw
(organizmw ywych)
wszelkie obiekty dziedziczce zmienno mog
podlega darwinowskiej selekcji

nie musz to by ziemskie stwory

YCIE

pozaziemskie

by moe istniej gdzie obiekty o nieznanych

waciwociach zdolne do ewolucji

McKay et al. (1996)

nie da si tego wykluczy

znaczy to, e problem jest metafizyczny

rzekome bakterie
z meteorytu marsjaskiego

teoria Darwina stosuje si i do obiektw niematerialnych

EWOLUCJA
ducha

Karl R. Popper (1902-1994)

1972 ewolucja wiadomoci spoecznej

przekaz i kopiowanie zapisu wiedzy analogi

dziedziczenia, wynalazki i przeinaczenia generuj
zmienno, rynek ocenia i selekcjonuje idee
ewolucja wiadomoci spoecznej (wiat 3.) poza
podmiotem poznajcym (wiat 2.)

nie zakada ziarnistoci idei podlegajcych selekcji

(jak to jest w koncepcji memu)

to darwinowski (selekcyjny) mechanizm ewolucji kultury

DARWINOWSKA
ewolucja katedr

redniowieczne budownictwo sakralne

funkcj konstrukcji sklepienia

jest pynne przeniesienie si
rozpierajcych na filary

St Trinite Caen
1120
gurt

dziedziczenie informacji w strzechach

rnorodno ulepsze i wynalazkw

czynnikiem selekcji byy koszty
rusztowania i katastrofy budowlane
Payerne 1140

przeomowe wynalazki gurtu i przektnego ebra

KONSEKWENCJE

deskowanie wysklepek

innowacji funkcjonalnych

rusztowanie eber

wsparcie szalunku wysklepek

sklepiennych na gurtach znioso
ograniczenie rozpitoci sklepienia
przektne ebra jako oparcia deskowania
zwikszyy dugo przse

szalunek montowany na dowolnej wysokoci

POZORY

czystej estetyki

ostry uk gurtu z dwu

wycinkw koa umoliwi
utrzymanie staej wysokoci
sklepienia przy prostocie
geometrii szalunku

Salisbury 1220

przybliy profil sklepienia do

optymalnej krzywej katenalnej
St Etienne Sens 1140

przedmiotem doboru gwnie walory inynierskie konstrukcji

SPECJACJA
allopatryczna

wzrastajce wyrafinowanie
geometrii sklepienia

Henry VII 1502

ewolucja rwnolega do
woskiego Renesansu

trwaa po zerwaniu (1534)

z Rzymem a po XIX w.

dobr na pikno

Kings College Chapel

Cambridge 1466
Westminster 1258

EWOLUCJA
technologii

rynek selekcjonuje wynalazki oceniajc

ich skutki funkcjonalne

przyszo postpu jest nieprzewidywalna

mona jedynie odtwarza historyczn genez przemian

SELEKCJA IDEI
a nie osobnikw

grecki wynalazek rwnoci obywatelskiej

rzymski wynalazek reprezentacji
chrzecijaski sposb wygaszania konfliktw

Magna Charta
1215

rezultatem wysza efektywno instytucji

darwinowska ale nie biologiczna dominacja cywilizacji europejskiej

WARUNKI
postpu

1430 neminem captivabimus

swoboda tworzenia i upowszechniania idei

bezpieczne przechowywanie
i wierne przekazywanie ich treci

wolno krytykowania i odrzucania

su do tego biblioteki, szkoy i wolny od polityki Uniwersytet

BEZWADNO
postpu

regulacja ekonomiczna
wiedzie ku tabloidyzacji

demokratyzacja miaa ustanowi

homeostaz midzy wadc a ludem
ani wadcw ani rwnowagi ju nie ma,
bo pen wadz ma (w teorii) lud
miejsce wadcy zaj niekontrolowalny
ponadnarodowy kapita

mechanizmy rynkowe zniszczyy spoeczne systemy wartoci

NIEUCHRONNO

Lyras (2009)

postpu i konwergencji

wzrost zoonoci
mzgu w ewolucji psw

owady spoeczne maj swoisty jzyk

rozwj odruchw bezwarunkowych
siga a do wykorzystania "narzdzi"

pajk Deinopsis
zarzucajcy sie na komara

wyuczony intelekt waciwy nie tylko wyszym czworonogom

KONIECZNO
czy przypadek?

prawa biologii nie s uniwersalne, bo to nauka

historyczna rni si zakresem stosowania

raz uruchomiony mechanizm darwinowskiego

wprowadzania informacji do ukadu jest trway
o ile nie nastpi zaburzenia kierunku selekcji

a wic wrogiem postpu s rewolucje