Professional Documents
Culture Documents
Wspomaganej Komunikacji
Strona gwna> Komunikacja alternatywna
Nauczanie dzieci wduym stopniu oparte jest na przekazie sownym (wformie pisanej lubmwionej). Std rozumienie jzyka orazkomunikowanie si
zdrug osob s czsto uwaane za kluczowe umiejtnoci niezbdne do tego, aby moliwa bya efektywna edukacja. Nie wszystkie dzieci autystyczne
mwi inie zawsze ich mowa peni funkcje komunikacyjne. Std konieczne jest wypracowywanie alternatywnych form porozumiewania si, ktre mog
by wykorzystywane m.in. wanie wprocesie ich edukacji. Jedn ztakich form jest metoda Wspomaganej Komunikacji. Pomimo pozornej prostoty, jej
stosowanie wymaga przestrzegania wielu zasad. Odpowiednio wprowadzana mo e s t a si dla osb autystycznych skutecznym sposobem
porozumiewania si zotoczeniem. Stwarza im te moliwo aktywnego uczenia si. Wreferacie zostan zaprezentowane podstawowe zaoenia,
zasady stosowania orazmoliwoci wykorzystania metody Wspomaganej Komunikacji wprocesie edukacji dzieci zautyzmem.
Wprowadzenie
Metoda Wspomaganej Komunikacji, czytez U atwionej Komunikacji (zang. Facilitaded Communication) jest od lat wykorzystywana wterapii dzieci
idorosych osb zautyzmem. Od momentu jej pojawienia si na pocztku lat osiemdziesitych ubiegego wieku, budzi wiele kontrowersji. Dotycz one
stopnia samodzielnoci wypowiadania si osoby wspomaganej. Pozorna prostota tej metody powodowaa (ipowoduje nadal) poczucie, emoe by ona
stosowana praktycznie przez kad chtna osob (rodzica, terapeut) wstosunku do ka dego niemwicego dziecka. Wopracowaniu tym sprbuj
odnie si do rnych mitw iprzekona, ktre przez lata nagromadziy si wok metody UK. Swoje rozwaania bd odnosiy do dzieci idorosych
osb zautyzmem, cho niektre znich rwnie dobrze mogyby dotyczy pracy zdziemi zinnymi problemami rozwojowymi.
Metoda UK nie jest metod terapii autyzmu, umoliwia jedynie wyeliminowanie lubzmniejszenie problemw wkomunikowaniu si autysty
zotoczeniem.
Przed rozpoczciem pracy t metod konieczne jest podjcie prby uruchomienia innych alternatywnych sposobw porozumiewania si,
wszczeglnoci gestw. Chodzi oto, aby nie ogranicza moliwoci komunikowania si autysty zotoczeniem jedynie do metody UK. Wszystkie
alternatywne sposoby porozumiewania si zwikszaj bowiem moliwoci dziecka, pozwalaj na peniejszy kontakt irelacje zotoczeniem.
Aby wprowadzenie do pracy zdzieckiem lubdoros osob zautyzmem metody Wspomaganej Komunikacji zakoczyo si sukcesem, konieczne
jest zapewnienie mu poczucia bezpieczestwa, okazanie zaufania. Niezbdne jest take istnienie uautysty motywacji do kontaktu.
Osoby autystyczne maj problemy zwykonywaniem celowych ruchw. Potwierdzaj toliczne badania prowadzone na wiecie. Wefekcie osoba
autystyczna moe rozumie polecenie, chcie je wykona, alesamo dziaanie moe by zablokowane. Problemy mog dotyczy rozpoczcia ruchu,
przerywania (zamroenia) wykonywania czynnoci, zakoczenia podjtego dziaania. Dotyk moe pomc osobie autystycznej rozpocz
lubkontynuowa wiadome wykonywanie ruchu. Dlatego tak wana jest wprzypadku metody UK ocena stopnia irodzaju wspomagania, ktrego
potrzebuje autysta.
Istotne jest take uwiadomienie sobie, eprawdopodobnie nasza dotychczasowa wiedza odziecku jest niepena. Ze wzgldu na obserwowane
wautyzmie liczne stereotypie, problemy zodbiorem iintegracj bodcw sensorycznych, rozumieniem iuzewntrznianiem emocji, problemy
wporozumiewaniu si zotoczeniem itd., dziecko autystyczne najczciej nie jest wstanie wpeni ujawni posiadanej przez siebie wiedzy
iumiejtnoci. Std czsto dzieci zautyzmem oceniane s przez otoczenie jako upoledzone. Wchwili, gdy autysta zacznie si znami
porozumiewa metod UK moe si okaza, ejego rozumienie sytuacji, samowiadomo, wiadomoci s wiksze ni przypuszczalimy. Dla
wielu rodzicw iterapeutw uwiadomienie sobie, edziecko ma znacznie wiksze moliwoci ni przypuszczali, jest niezwykle trudne, bo
powoduje konieczno dokonania przewartociowa, zmiany dotychczasowego stosunku do dziecka, metod postpowania, aczsto take
poradzenia sobie zpoczuciem winy, enie docenili oni dziecka.
W pracy metod UK trzeba zawsze pamita oprzestrzeganiu pewnych zasad iregu, niezalenie od stopnia zaawansowania posugiwania si t
metod. Pozwoli tona uniknicie wielu bdw. Wyeliminuje rozczarowania. Wniektrych sytuacjach pozwoli na zwolnienie tempa pracy, danie
wystarczajcej iloci czasu autycie na pokonywanie kolejnych etapw na drodze do samodzielnego komunikowania si.
Pracy metod UK nie mona traktowa jako posannictwa. Nie kady rodzic, terapeuta moe zniej korzysta. Nie kade dziecko jest wstanie
skorzysta ztakiej metody wspomagania wkomunikowaniu si. Kade dziecko posugujce si metod UK moe osign inny poziom
samodzielnoci wporozumiewaniu si. Nie mona oczekiwa, ekada osoba autystyczna zacznie pisa zupenie samodzielnie, alenaley do tego
dy.
Praca zosob autystyczn metod UK wie si nierozerwalnie znawizaniem zni bardzo bliskiej relacji emocjonalnej. Jest torelacja
porwnywalna zt, jaka tworzy si pomidzy terapeut ajego pacjentem wprocesie psychoterapii. Biorc pod uwag fakt, ewikszo osb
wspomagajcych nie ma dowiadczenia wprowadzeniu psychoterapii, stwarza toniebezpieczestwo naduy zarwno ze strony osoby
wspomagajcej, jak isamego autysty. Dlatego niezmiernie wane jest jak najszybsze wprowadzanie do pracy zautyst kolejnych osb
posugujcych si metod Wspomaganej Komunikacji, aby rozluni zbyt siln relacj orazzapewnienie sobie superwizji swojej pracy.
Formy pracy
Metoda Wspomaganej Komunikacji mo e by prowadzona zwykorzystaniem obrazkw, zdj, piktogramw, tablicy literowej, maszyny do pisania,
komunikatora typu palmtop, komputera. Tojaki rodzaj materiau wybierzemy zaley od wieku imoliwoci dziecka, od miejsca iwarunkw wjakich
pracujemy. Czasem ze wzgl dw finansowych, atake ze wzgl du na atwo noszenia przy sobie, mo na korzysta ztablicy literowej. Jest ona
szczeglnie przydatna wtych wszystkich sytuacjach, kiedy jestemy zdzieckiem poza domem, czyszko. Moemy jej uywa wsklepie, na spacerze.
Jej podstawow wad jest jednak brak zapisu rozmowy. Jest towane poniewa wielu autystw nie lubi korzysta ztablicy do UK wanie dlatego,
enie widzi obrazu swoich sw.
Moliwo zapisywania rozmowy zosob autystyczn jest wana jeszcze zinnych wzgldw. Po pierwsze samemu autycie atwiej jest wypowiada si,
jeli moe wrci do wczeniejszego fragmentu rozmowy, zobaczy napisane przez terapeut, czyrodzica polecenie lubpytanie. Po drugie, wsytuacji
gdy osoba autystyczna widzi co pisze, atwiej jest si jej korygowa, poprawia bdy. Poza tym zapis rozmowy, szczeglnie wformie wydruku pozwala
atwiej analizowa sposb posugiwania si przez autyst jzykiem orazocenia robione przez niego postpy. Tak moliwo daje komputer, najlepiej
zpodczon drukark. Warto zauway, edo pracy metoda UK nie potrzeba komputera najnowszej generacji. Wystarczy tylko, aby dao si na nim
zainstalowa dowolny edytor tekstw. Na marginesie chciaabym zaznaczy, edzieci autystyczne bardzo chtnie pracuj na komputerze, adodatkowa
jego zalet jest moliwo korzystania zszerokiej gamy programw multimedialnych, ktre mog by wykorzystywane wpracy zdzieckiem.
Wielu rodzicw inauczycieli nie chce wprowadza do pracy zdzieckiem tablicy literowej, czykomputera iwykorzystywa metody UK zdwch powodw:
1.dziecko mwi, cho wograniczonym zakresie; 2.dziecko potrafi pisa rcznie, cho jego pismo czsto jest niestaranne, mao czytelne. Chciaabym
wyranie zaznaczy, emetoda UK moe by wykorzystywana woby tych sytuacjach ianimwienie przez dziecko, anipisanie nie musz wyklucza jej
stosowania. Dlaczego? Ot wprzypadku wielu autystycznych dzieci, uktrych rozwija si mowa werbalna korzystanie zmetody UK prowadzi do jej
dalszego rozwoju. Prawdopodobnie jest towynikiem zmniejszenia lku dziecka, enie zostanie zrozumiane przy prbie mwienia, bo wie ono,
ezawsze bdzie mogo napisa toco chce powiedzie. Topowoduje, edziecko chtniej prbuje uywa jzyka mwionego, odczuwa mniejsz presj
na poprawno artykulacji itp. Ponadto pisanie na tablicy literowej, czykomputerze uczy dziecko formuowania swoich myli, co jest dla niego dobrym
treningiem przy pos ugiwaniu si mow werbaln. Zdarza si , eautyci, uktrych wmowie dominuj echolalie, lubktrzy maj trudnoci
wprowadzeniu dialogu, bardzo dobrze sobie radz piszc na komputerze. Ich pisemne wypowiedzi s znacznie peniejsze, czsto te bardziej osobiste.
Chciaabym przy tym podkreli, emam na my li osoby nie tylko piszce ze wspomaganiem, alete te, ktre pisz cakowicie samodzielnie. Czas,
ktrego potrzeboway, aby przej od pisania ze wspomaganiem do samodzielnego pisania by bardzo rny izalea od bardzo wielu czynnikw.
Podobnie jest wprzypadku pisania rcznego. Wprowadzenie metody UK nie oznacza zaprzestania prowadzenia zdzieckiem wicze grafomotoryki,
uczenia go r cznego pisania. Jednak wielu dzieciom daje mo liwo adnego pisania, co zmniejsza ich niech do wypowiadania si wformie
pisemnej.
Technika wspomagania
Rol osoby wspomagajcej jest uatwienie ruchu autycie poprzez podtrzymanie jego palca, doni, przedramienia, okcia. Czasem wystarcza sam dotyk
pomagajcy zainicjowa rozpoczcie ruchu. Stopie wspomagania musi by dostosowany do indywidualnych potrzeb osoby zautyzmem. Przygotowujc
si do pracy metod UK naley zwrci uwag na:
l
l
l
l
dominujc rk osoby autystycznej zawsze wspomagamy rk dominujc iprzy pracy siadamy lubstajemy od strony tej rki;
materia, na ktrym pracujemy (obrazki, tablica literowa, klawiatura komputera) musi by tak uoony, aby autysta nie mia trudnoci ze
wskazywaniem, toznaczy nie za nisko inie za wysoko, wodpowiedniej odlegoci od dziecka; istotne jest rwnie dobre owietlenie;
osoba wspomagajca powinna sta lubsiedzie wtaki sposb, aby mie pen swobod ruchw inie ogranicza waden sposb moliwoci
wykonywania ruchu przez osob zautyzmem;
niektrzy autyci bd wymagali wspomagania jedynie wpostaci lekkiego dotknicia np.ramienia; uinnych zakres wspomagania musi by
znacznie wikszy; wprzypadku duej grupy autystw konieczne jest oporowanie tj.wywieranie przez osob wspomagajc przeciwnacisku na
rk osoby piszcej; zdarza si, etakie utrudnianie ruchu musi by bardzo silne, aletylko wtedy moe by moliwe pisanie przez osoby
zzaburzeniami tonusu miniowego;
potrzeb hamowania zbyt szybkich ruchw wykonywanych przez autyst, co moe pomc wochronieniu go przed doznaniem niepowodzenia
wpisaniu np.wpostaci popenionych bdw literowych; jest toszczeglnie wane wpocztkowych etapach nauki posugiwania si metod UK;
konieczno precyzyjnego wskazywania stosowane do pracy pomoce musz by tak dobrane, aby umoliwiay precyzyjne wskazywanie, std
czsto konieczno pracy zpowikszon tablic literow lubnakadk na klawiatur komputera uniemoliwiajc naciskania jednoczenie dwch
liter; wprzypadku korzystania zedytora tekstw wskazane jest uruchomienie odpowiedniego filtra dla osb niepe nosprawnych, ktry nie
pozwala na pojawienie si caego cigu liter przy zbyt dugim przytrzymaniu klawisza komputera (filtry takie s dostpne np.wWindowsach 95
ipniejszych);
kadorazowo po wskazaniu obrazka lublitery naley pomc osobie wspomaganej cofn rk do pozycji wyjciowej;
w przypadku, gdy osoba wspomagajca pracuje zkilkoma osobami autystycznymi, musi ona uwzgldnia ich indywidualne moliwoci ipotrzeby;
oczekiwanie, ezkadym autyst mona pracowa wten sam sposb jest powanym bdem inajczciej prowadzi do zablokowania jego
moliwoci komunikowania si zotoczeniem;
konieczno wykluczenia prowadzenia rki autysty wdomniemanym przez osob wspomagajc kierunku.
Ten ostatni punkt jest niezwykle wany, std wymaga bardziej szczegowego omwienia.
Jak wspomniaam na wst pie, kontrowersje zwizane zmetoda Wspomaganej Komunikacji dotycz samodzielnoci wypowiadania si przez osoby
wspomagane. Wprzypadku osb autystycznych czciowo wynika tozfaktu, eprzy bardzo duych problemach wfunkcjonowaniu spoecznym, licznych
stereotypiach itp. potrafi one pisa bardzo otwarcie osobie, swojej chorobie. Jedn znajbardziej znanych osb zmasywnymi zaburzeniami
funkcjonowania, ktra wprzejmujcy sposb pisaa osobie jest Birger Sellin. Podobne wtpliwoci budziy teksty pisane przez 12letniego hinduskiego
chopca Tito. Pocztkowo by on wspomagany przez matk. Jednak wwyniku bardzo cikiej pracy udao mu si rozpocz samodzielne pisanie. Tito
pisze rcznie. Niedawno National Autistic Society wLondynie wydao jego ksi k. Aby rozwia wtpliwoci co do samodzielnoci jego pisania, Tito
ijego matka zgodzili si wzi udzia wbadaniu przeprowadzonym przez konsylium specjalistw pod kierunkiem Lorny Wing. Obserwacje itesty
potwierdziy autentyczno pisanych przez chopca tekstw orazwskazay na jego du e moliwoci intelektualne. Sama Lorna Wing po zakoczonych
badaniach stwierdzia: To jedno znajwybitniejszych dzieci jakie widziaam. Zdumiewa sprzeczno midzy jego typowo autystycznym zachowaniem,
akolosalnym potencjaem umys u. Widzimy wszystkie objawy autyzmu np.obsesj na punkcie w czania iwyczania wiata, dotykania rnych
rzeczy, co cechuje osobnika autystycznego. Wic mona odnie wraenie, eTito ma powane problemy zprzyswajaniem wiedzy. Lecz gdy widzimy
jak sobie radzi zalfabetem ipisaniem orazczytamy toco stworzy samodzielnie, jestemy oszoomieni jakoci jego umysu, bystrzejszego, bardziej
refleksyjnego ibardziej dojrzaego ni ukadego normalnego dziecka wtym wieku. Myl, ewypowied ta nie wymaga dodatkowego komentarza.
Jednak kontrowersje wok metody UK nie s jedynie wynikiem rozbienoci pomidzy obserwowanym przez otoczenie poziomem zaburze autysty,
ajego moliwoci wypowiadania si na pimie. Rwnie istotne, awpewien sposb nawet waniejsze staje si odpowiedzenie na pytanie do jakiego
stopnia osoba wspomagaj ca wp ywa na to, co autysta pisze. Bior c pod uwag bardzo rny stopie wspomagania, jakiego potrzebuj osoby
zautyzmem, odpowied na topytanie nie jest prosta. Kluczowa wtym przypadku jest samowiadomo osoby wspomagajcej ikonieczno staego
kontrolowania siebie wsytuacji wspomagania. Oczywicie terapeuta powinien by wyczulony na kady, nawet najmniejszy, ruch rki autysty, alejednak
musi toby jego ruch. Prowadzenie rki wdomniemanym przez nas kierunku jest po prostu niedopuszczalne. Czasem taka pokusa moe by silna
zwaszcza, gdy oczywista wydaje si by odpowied osoby autystycznej na pytanie np.gdzie tojest. Piszc na g autysta moe mie na myli na
grze, na grnej, na grnym itd. Std nawet wwydawaoby si oczywistych sytuacjach naley wyczeka na dokoczenie przez autyst wypowiedzi.
Pokusa eby przyspieszy pisanie jest silna rwnie dlatego, eniektre osoby zautyzmem pisz niezwykle wolno.
Chciaabym przy tej okazji poruszy jeszcze jeden niezwykle istotny problem. Pracujc zdzieckiem metod UK musimy mie wiadomo tego, do czego
waciwie j wykorzystujemy: do komunikowania si zdzieckiem, czydo uczenia go. Celowo rozgraniczam te dwie sytuacje, chocia wgruncie rzeczy
wzajemnie si one dopeniaj. Jednak trzeba pamita, ewprzypadku komunikowania si zdzieckiem czydoros osob moemy jedynie wspomaga
wykonywanie ruchu. Wsytuacji, wktrej chcemy nauczy dziecko wskazywania lubrozrniania np.kolorw, dopuszczalne jest wskazanie rk dziecka
okrelonego przedmiotu, obrazka, czylitery. Jednak wtedy nie moemy tego nazywa komunikowaniem si zdzieckiem. Musimy by wiadomi tego, co
robimy. Bo je li np.chcemy, aby dziecko wskaza o nam odpowiedni przedmiot, czyliter, ktre poznao wcze niej, tooczywicie nie mo emy
wykonywa ruchu za dziecko, jedynie wspomaga go tak, jak torozumie metoda UK. Wedukacji dzieci autystycznych mog pojawi si oba rodzaje
sytuacji: te, gdy dziecko uczymy np.kolorw, rozrniania liter, dokonywania klasyfikacji, jak rwnie te, gdy komunikujemy si znim. wiadomo
tego zjakiego rodzaju sytuacja mamy do czynienia jest wana dla nas, alerwnie dla dziecka, bo stawiamy mu wtedy inne wymagania.
Podstaw funkcjonowania szkolnego jest mylenie werbalne. Odpowiedni jego poziom jest konieczny dla rozumienia wydawanych dziecku polece,
rozwizywania wicze izada tekstowych. Udzieci autystycznych my lenie werbalne jest cz sto zaburzone. Maj one trudnoci zrozumieniem
kontekstu sytuacji, zapamitywaniem konotacji zwizanych zpojciami. Du trudno stanowi take operowanie symbolem. Wystpujce uniektrych
dzieci problemy zanaliz isyntez wzrokow lubsuchow take nie u atwiaj sytuacji. Std wane jest dostosowanie sposobu przekazywania treci
programowych do moliwoci dziecka. UK moe zmniejszy te trudnoci pozwalajc dziecku na osignicie sukcesu.
Metoda Wspomaganej Komunikacji jest niezwykle przydatna wocenia umiej tnoci iwiedzy dziecka zautyzmem. Tradycyjne sposoby sprawdzania
wiadomoci (odpowiedzi ustne, sprawdziany pisemne) czsto nie mog by zastosowane wstosunku do dzieci zautyzmem, co wynika gownie zich
problemw zkomunikowaniem si. Uywanie sw, czynawet zda przez dziecko, nie oznacza jeszcze zdolnoci do komunikowania si.
Czasem korzystne jest, zwaszcza wpocztkowym etapie nauki szkolnej, wprowadzenie na pewien okres do klasy na stae pomocnika. Tak rol moe
peni rodzic dziecka, poborowy, wolontariusz. Jego zadaniem byoby wspomaganie autystycznego dziecka wpracy na lekcji. Mgby on pomc dziecku
zorganizowa sobie prac, pomagaby wkoncentrowaniu si na wykonywanej czynnoci, tumaczyby trudniejsze polecenia, podawa przykady itp.
Osoba tak powinna by przeszkolona wstosowaniu metody UK tak, aby wodpowiedni sposb wspomagaa dziecko przy pisaniu, odciajc wten sposb
nauczyciela prowadzcego. Wprzypadkach wzrostu napicia ifrustracji dziecka pomocnik mgby wyj znim zklasy. Autycie pozwolioby toodzyska
spokj, anauczycielowi nie zakcio szczeglnie przebiegu lekcji. Wmiar usamodzielniania si dziecka, wzrastania jego kompetencji, pomoc taka
mogaby by wycofywana.
Podsumowanie
Na zakoczenie chciaabym podkreli, eodpowiednio prowadzona praca metod Wspomaganej Komunikacji moe sta si dla dzieci idorosych osb
zautyzmem szans na czciowe pokonanie przez nich swojej choroby. Jak wielkie mo e mie znaczenie wich edukacji icodziennym yciu mona
pokaza na przykadzie Niemiec. Wkraju tym metoda UK zosta a oficjalnie uznana przez wadze za wpeni wartociowy sposb porozumiewania si
przez osoby autystyczne zotoczeniem. Wjednej zustaw dotyczcych systemu owiaty potrzeby autystw sa traktowane na rwni zpotrzebami osb
oinnych schorzeniach: tak jak osoba nies yszca potrzebuje instruktora j zyka migowego, jak niewidomy instruktora alfabetu Braille'a, tak osoba
zautyzmem potrzebuje instruktora metody UK. Wniektrych landach kade dziecko rozpoczynajce nauk szkoln dostaje osob przeszkolon
wzakresie metody Wspomaganej Komunikacji. Zprowadzonych ewaluacji wynika, ewznaczcy sposb zwikszyo tomoliwo uczestniczenia tej
grupy dzieci wsystemie edukacji orazpoprawio efektywno nauczania.
Joanna Grochowska
Literatura polecana:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.