MEDIA

CZWARTA WADZA
Media jako funkcjonujce jako czwarta wadza to nieodczny element dziaania
wspczesnej demokracji. Wadz mediw mona postrzegad na dwa odmienne sposoby. Z
jednej strony jako ogromny wpyw, jaki prasa, radio i telewizja wywieraj na ksztatowanie
si wiatopogldu i zachowao spoeczeostwo. Czsto wpyw te uwaany jest za negatywny,
ze wzgldu na trywializacj i upraszczanie treci pojawiajcych si w rodkach masowego
przekazu. Z drugiej strony istot czwartej wadzy moe upatrywad w penionych przez ni
funkcjach kontrolnych wobec pozostaych wadz wykonawczej, ustawodawczej i
sdowniczej. W taki rozumieniu media odgrywaj pozytywn rol stranikw stojcych na
stray uczciwoci i rzetelnoci organw wadzy publicznej, a odejcie od tych zasad wie si
sankcj wymierzon przez media w postaci ujawnienia zachowao nagannych zjawisk
korupcyjnych, defraudacji majtku publicznego, podejmowania decyzji ze wzgldw
pozamerytorycznych. To czy media bd penid funkcj czwartej wadzy w negatywnym czy
pozytywnym rozumieniu tego wyraenia, zaley w duej mierze od dziennikarzy i osb
zarzdzajcych redakcjami prasowymi, stacjami radiowymi czy telewizyjnymi. Zawsze jednak
media bd odgrywad wan rol w spoeczeostwie, dlatego warto powicid im nieco
wicej uwagi.
KONTROLA WADZY PRZEZ MEDIA
Pozytywny aspekt czwartej wadz czyli kontrola publiczna jest realizowany gwnie
przez redakcje informacyjne oraz dziennikarzy obywatelskich, o ktrych mowa bdzie w
dalszej czci opracowania. Zawd dziennikarza przypomina wtedy zawd ledczego albo
detektywa, ktry musi rozwizad spraw kryminaln albo obyczajow. Wie si to czsto z
niebezpiecznymi sytuacjami przy zbieraniu materiaw, a take z dylematami moralnymi
zwizanymi ze sposobem pozyskiwania informacji, a nastpnie przekazywania ich
odbiorcom. Czy mona opublikowad nie do kooca sprawdzon informacj, ktra bdzie
moga wywoad panik wrd mieszkaocw? Czy warto pokazywad zdjcia z egzekucji
terrorysty, ktry zorganizowa zamach na ludnod cywiln? Z takimi pytaniami dziennikarza
zmagaj si waciwie na co dzieo, bo w dobie nowych technologii i rodkw komunikacji
kada godzina przynosi nowe wstrzsajce i sensacyjne wiadomoci z caego wiata.
Zamy, e do dziennikarza trafia informacja o tym, e wany urzdnik paostwowy
prawdopodobnie uzyska korzyd w postaci przyjcia jego dziecka na prestiowy kierunek
studiw w ramach za rejestracj kierunku studiw nie posiadajcego akredytacji. Informacje
te dziennikarz uzyska od swojej koleanki - pracowniczki urzdnika, ktra nie raz na niego
narzekaa jako na zbyt wymagajcego szefa. Jakie dokumenty mog pomc dziennikarzowi w
podjciu decyzji, czy tak informacj ujawniad?
Przede wszystkim moe odwoad si do kodeksu etyki zawodowej. W Polsce
najwaniejszym tego typu dokumentem jest Karta Etyczna Mediw (link do Karty), ktra
okrela zasady, ktrymi w swoim postpowaniu zawodowym powinien si kierowad
dziennikarz:
Zasada prawdy
Zasada obiektywizmu

Zasada oddzielania informacji od komentarza

Zasada uczciwoci
Zasada szacunku i tolerancji.
Zasada pierwszeostwa dobra odbiorcy
Zasada wolnoci i odpowiedzialnoci.
Dziennikarz w sytuacji takiego dylematu moralnego moe si te odwoad do ustawy Prawo
prasowe.
Art.
12
tej
ustawy
stanowi,
e:
Dziennikarz
jest
obowizany:
1. zachowad szczegln starannod i rzetelnod przy zbieraniu i wykorzystaniu materiaw
prasowych, zwaszcza sprawdzid zgodnod z prawd uzyskanych wiadomoci lub podad ich
rdo,
2. chronid dobra osobiste, a ponadto interesy dziaajcych w dobrej wierze informatorw
i innych osb, ktre okazuj mu zaufanie.
Nadrzdnym aktem regulujcym zachowania dziennikarza jest Konstytucja RP, ktra w art.
14 zapewnia wolnod prasy i innych rodkw spoecznego przekazu.
Jeli dziennikarz podejmie decyzj o publikacji materiau, musi ca spraw przedstawid
redaktorowi naczelnemu, gdy ten wspodpowiada za materiay publikowane w jego
pimie. Po uzyskaniu akceptacji naczelnego i publikacji materiau, oskarony urzdnik moe
wnied do sdu spraw o zniesawienie. Przed sdem dziennikarz ma prawo do zachowania
tajemnicy adwokackiej, a take nie moe ujawnid danych swojego informatora, jeeli ten
zastrzeg sobie anonimowod. W omawianej sytuacji sd zapewne uniewinni by
dziennikarza, gdy dziaa on w interesie spoecznym niedopuszczenie do rejestracji
kierunku studiw bez akredytacji.
Wiele spraw, ktre wstrzsny opini publiczn i wpyny na rozwj demokracji w Polsce
miao swoje rdo wanie w tzw. dziennikarskich ledztwach. Oto niektre z nich:
Afera Rywina (2002)
Afera owcw skr w dzkim pogotowiu (2002)
Afera starachowicka (2003)
Afera Orlenu (2004)
SZYBKOD PRZEKAZYWANIA INFORMACJI
Jak wynika z badao przeprowadzonych w 2010 przez Instytut Spraw Publicznych na
reprezentatywnej prbie mieszkaocw, 1/3 Polakw zaley przede wszystkim na szybkoci
przekazywanych informacji, ni ich rzetelnoci. W obliczu silnej konkurencji dziennikarze
czsto staj przed dylematem czy opublikowad materia mimo niewystarczajcego zbadania
sprawy, czy poczekad na pewne informacje, ale ryzykujce bycie przecignitym przez inn
redakcj. Ocena sytuacji za kadym razem zaley kontekstu rodzaju informacji, ich rda.
Dziennikarz w duej mierze opiera si na swojej intuicji przy podejmowaniu takich decyzji.
Koniecznod szybkiego przygotowania materiau, ktry byby dla widzw
interesujcy powoduje rwnie korzystanie przez dziennikarzy z pewnych sposobw, ktre

przy niewielkim nakadzie pracy mog dad programowi du ogldalnod, a gazecie wielu
czytelnikw. Informacje poczone z rozrywk czyli infotainment nie wymagaj od odbiorcy
takiego skupienia i koncentracji jak powane materiay prasowe. Z tego wzgldu s one
chtniej wybierane ni wiadomoci prezentowane w sposb powany, analizujce problem z
wielu stron. Dziennikarze zauwayli, e krtszy, sensacyjny artyku na temat ycia
prywatnego polityka jest chtniej czytywany ni obszerna prezentacja prowadzonej przez
niego polityki. Zjawisko infotainment jest niebezpieczne dla spoeczeostwa obywatelskiego,
gdy ogranicza kontrolne moliwoci prasy i sprawia, e odbiorcy skazani s na pytkie
informacje, ograniczajce ich sposb mylenia, a nie poszerzajce horyzonty.

DZIENNIKARSTWO OBYWATELSKIE
W dobie infotainment i silnej konkurencji ze strony spek medialnych czsto rdem
informacji staj si serwisy obywatelskie funkcjonujce w Internecie i dziaajce non-profit.
Mog to byd strony zawierajce wiadomoci lokalne albo blogi komentujce wydarzenia
polityczne. Istot dziennikarstwa obywatelskiego jest dziaalnod niezalena od jakiekolwiek
redakcji czy spki medialnej. Dziki temu dziennikarze sami podejmuj decyzj, co do
publikowanych materiaw bez ingerencji ze strony wacicieli nastawionych na zysk oraz
naciskw politykw konkretnych opcji. Serwisom obywatelskim trudno jest si utrzymad na
rynku, gdy nie zarabiaj na siebie, a osoby w nich pracujce najczciej maj te prac
zarobkow. Gwn motywacj prowadzenia takich serwisw jest pasja i misja
przekazywania prawdziwych informacji. Czasem jednak zdarza si, e portal obywatelskich
wykorzystuje swoj dobr mark do promowania okrelonych politykw podczas kampanii
samorzdowych. Mimo to warto wspierad inicjatywy zwizane z obywatelskim
dziennikarstwem, gdy s one najlepszym przykadem na rozwj spoeczeostwa
obywatelskiego i sprawiaj, e jako odbiorcy mamy wiksz moliwod wyboru rde, z
ktrych czerpiemy nasze informacje. A przecie tak samo jak w przypadku badao
spoecznych, powinnimy byd zawsze wiadomi tego z jakiej gazety pochodzi dana
wiadomod i w jaki kontekcie si ona pojawia.

Autor: Aleksandra Niyoska, Instytut Stosowanych Nauk Spoecznych UW