Strona bierna - Passivum

Stron biern w acinie tworzy si nieco inaczej, ni w jzyku polskim, angielskim czy
niemieckim. W tych jzykach zwykle wystpuje sowo posikowe "by, zosta", np. Samolot
zosta zestrzelony przez rakiet. W acinie nie uywa si sowa posikowego, a zamiast niego
odpowiednio odmienia si orzeczenie. Najatwiej zobaczy to na przykadzie. Wemy zdanie:
Puer libros legit.
Chopiec czyta ksiki.
Przeksztacenie zdania ze strony czynnej do biernej wyglda nastpujco:
1. Zamiana podmiotu w dopenienie. Dodajemy przyimek a, ab lub abs (oznacza dosownie:
od). Jeli dopenienie zaczyna si od spgoski, stosujemy a, jeli od samogoski - ab, a jeli
zaczyna si na t - abs. Mona rozumie to swko jako "przez". Poniewa a czy si z
Ablativem, zmieniamy take przypadek:
puer (Nom) -> a puero (Abl)
chopiec -> przez chopca
2. Zamiana dopenienia w podmiot. Oryginalne dopenienie zapisujemy w Nom, pamitajc o
zachowaniu oryginalnej liczby (pojedynczej lub mnogiej):
libros (Acc) -> libri (Nom)
ksiki (kogo? co?) -> ksiki (kto? co?)
3. Odmiana orzeczenia. Orzeczenie odmieniamy wedug schematu kocwek z
uwzgldnieniem czasu. Trzeba pamita take o tym, e obecnie orzeczenie ma zgadza si z
nowym podmiotem pod wzgldem liczby (libri - ksiki, l.mn.). Schemat kocwek podany
jest poniej. W naszym przykadzie zmieniamy:
legit -> leguntur
czyta -> s czytane
W efekcie otrzymujemy zdanie w stronie biernej:
Libri a puero leguntur.
Ksiki s czytane przez chopca.
Bezokolicznik strony biernej tworzymy dodajc do tematu czasownika kocwk -ri, np.
amari - by kochanym, audiri - by syszanym.
Schemat kocwek strony biernej ma posta:
temat + (jeli jest) czstka charakterystyczna dla czasu + kocwka strony biernej
Kocwki strony biernej:
Os. L. poj. L. mn.
1. -r
-mur

2. -ris
3. -tur

-mini
-ntur

Przykadowa koniugacja w czasie teraniejszym:

Os.
1.
2.
3.

L. poj. L. mn.
amor amamur
amaris amamini
amatur amantur

W czasie przeszym niedokonanym:

Os.
1.
2.
3.

L. poj. L. mn.
amabar amabamur
amabaris amabamini
amabatur amabantur

W czasie przyszym I:
Os.
1.
2.
3.

L. poj. L. mn.
amabor amabimur
amaberis amabimini
amabitur amabuntur

Nawet jeli tworzenie strony biernej wydaje si pozbawione sensu (zwaszcza po

przetumaczeniu na jzyk polski), naley pamita o tym, e w acinie strona bierna uywana
jest o wiele czciej, ni w jzyku polskim, np.:
Brevis a natura nobis vita data est, at memoria vitae sempiterna.
Krtkie nam ycie przez natur dane, ale pami ycia wieczna.
Strona bierna moe mie czasem znaczenie zwrotne.
Verba deponentia
Osobn grup czasownikw stanowi tak zwane verba deponentia, ktre posiadaj tylko
formy strony biernej, ale maj one znaczenie strony czynnej. Wedug staroytnych
gramatykw te czasowniki "odoyy" (deponere) swoje formy czynne.
Imperator milites hortatur. - Genera zachca onierzy.
Czasowniki deponencyjne maj tylko trzy formy podstawowe (tylko strona bierna): czas
teraniejszy tryb oznajmujcy, czas przeszy dokonany tryb oznajmujcy, oraz bezokolicznik
czasu teraniejszego:
blandior, blanditus sum, 4 - pochlebia
hortor, 1 - zachca
imitor, 1 - naladowa
infitior, 1 - zaprzecza

largior, 4 - obdarza; przekupywa

loquor, locutus sum, 3 - mwi
polliceor, pollicitus sum, 2 - obiecywa
sequor, secutus sum, 3 - i za kim; postpowa
vereor, veritus sum, 2 - ba si; czci
Czasowniki te zachoway formy czynne w niektrych ze swoich form bezosobowych:
hortans, -antis - zachcajcy; zachcajc (PPA)
hortaturus, 3 - zamierzajcy/a/e zachci; majc zachca (PFA)
hortaturus, 3 esse - e bdzie zachca (infinitivus futuri activi)
hortatum, -u - aby zachca (supinum)
hortandi, -o, -um - zachcanie (gerundium)
Jednak gerundivum (imiesw bierny czasu przyszego) ma znaczenie bierne: hortandus - ten
ktry ma by zachcony. Imiesowy bierne czasu przeszego dokonanego (PPP) niektrych
czasownikw deponencyjnych mog mie zarwno znaczenie czynne, jak i bierne.
Verba semideponentia
Kilka czasownikw aciskich ma w czasie przeszym dokonanym jedynie formy bierne, ale o
znaczeniu strony czynnej. Do tej grupy nale cztery podstawowe czasowniki, od ktrych
pochodz inne:
audeo, ausus sum, 2 - mia; odway si
fido, fisus sum, 3 - wierzy
gaudeo, gavisus sum, 2 - cieszy si
soleo, solitus sum, 2 - mie zwyczaj; by przyzwyczajonym
Czasowniki pochodne to np.:
confido, confisus sum, 3 - zawierza
diffido, diffisus sum, 3 - nie ufa.