Jerzy Nowacki,

Jerzy Nowacki,

Jerzy Nowacki

Stal dupleks i jej spawalno

Duplex steel and its weldability
Streszczenie

Abstract

Na podstawie rde i wasnych dowiadcze dokonano analizy mikrostruktury, waciwoci, zastosowa i materiaowo-technologicznych problemw spawania stali
dupleks. Przedstawiono obszar zastosowa spawania,
szczeglnie konstrukcji wysokogabarytowych, na przykadzie spawania FCAW stali dupleks typu UNS S31803
w budowie statkw do transportu chemikaliw. Analizowano wpyw wybranych aspektw technologii spawania,
w tym energii liniowej i temperatury midzyciegowej, materiaw dodatkowych na przemiany mikrostruktury i waciwoci zczy spawanych.

Microstructure, properties, applications and material

and technological problems of duplex steel welding were
analysed basing on the sources and on our own experience. The area of welding applications was presented, in case
of high-dimensioned constructions in particular, illustrated
by FCAW welding of duplex steel type UNS S31803 for
building of ships for transportation of chemicals. The influence of selected aspects of welding technology, including
linear energy and inter-welding sequence temperature, auxiliary materials used for the change of microstructure and
properties of welded joints, was analysed.

Wstp
Stal dupleks dziki skadowi chemicznemu i ferrytyczno-austenitycznej mikrostrukturze skupia najlepsze waciwoci
chromowej stali ferrytycznej i chromowo-niklowej stali austenitycznej. Charakteryzuje si wysokimi waciwociami mechanicznymi: granic plastycznoci, wytrzymaoci na rozciganie i cigliwoci oraz odpornoci na korozj ogln,
werow i napreniow. Stosunkowo niski, w porwnaniu
z stal austenityczn, koszt wytwarzania stali dupleks jest, midzy innymi efektem obnionej zawartoci deficytowego i drogiego niklu, co stanowi jej kolejn zalet. Doskonalenie skadu
chemicznego stali, w kolejnych latach, midzy innymi w wyniku
powikszenia zawartoci molibdenu i azotu zwikszyo stabilno jej mikrostruktury i dalszy wzrost jej waciwoci. Zastosowanie stali austenityczno-ferrytycznej, gwnie na konstrukcje
spawane stao si powodem szczeglnego zainteresowania jej
spawalnoci. Powszechnie uwaa si, e stal dupleks naley
do stosunkowo atwo spawalnych. Jednak znane s przykady powanych trudnoci wystpujcych szczeglnie podczas
spawania konstrukcji o duych rozmiarach, ktre doprowadziy
do znacznych strat finansowych zwizanych z koniecznoci
napraw i dodatkowych bada zczy spawanych.

Rozwj stali odpornej na korozj

Rozwj stali odpornej na korozj ma swj pocztek w drugim dziesicioleciu dwudziestego wieku spostrzeeniem, e
stal zawierajca ok. 13% chromu nie ulega korozji elektrochemicznej. W latach dwudziestych, jako pierwsze wyprodukowano stale ferrytyczne i martenzytyczne, nastpnie stale austenityczne typu 18-8, a w latach czterdziestych pierwsze nierdzew-

Prof. dr hab. in. Jerzy Nowacki Politechnika Szczeciska.

34

PRZEGLD SPAWALNICTWA 10/2008

ne stale ferrytyczno-austenityczne. W latach 60-tych ubiegego stulecia opracowano stale dupleks zawierajce 3555%
ferrytu, co byo moliwe dziki zwikszeniu stenia chromu
i zmniejszeniu stenia niklu w porwnaniu do stali austenitycznych. Pierwsze stale dupleks, nazywane stalami dupleks pierwszej generacji, zawieray 18% Cr, 46% Ni oraz dodatek Mo
i stosunkowo duo wgla, przez co charakteryzoway si nisk
spawalnoci.
Udoskonalenie procesw produkcyjnych stali na przeomie lat 60-tych i 70-tych XX wieku w wyniku wprowadzenia
procesw odwglania argonowo-tlenowego (AOD argonoxygen decarburization) i odwglania prniowo-tlenowego
(VOD vacuum-oxygen decarburization), umoliwio produkcj
stali odpornych na korozje o wikszej czystoci metalurgicznej
i niszym steniu wgla oraz lepszej kontroli ich skadu chemicznego, przede wszystkim stenia azotu. Optymalizacja
skadu chemicznego, ze wzgldu na struktur i waciwoci,
doprowadzia do opracowania wielu nowych gatunkw stali
odpornych na korozj. Stale odporne na korozj zawieraj
zgodnie z PN-EN 10020:1966 powyej 10,5% chromu, co zapewnia tworzenie si warstewki pasywnej i zmian potencjau
elektrochemicznego.
Stopy Fe-Cr krystalizuj jako roztwr stay . Stopy Fe-Cr
zawierajce ponad 12,5% Cr zachowuj jednofazow struktur
roztworu staego od linii solidus do temperatury pokojowej
(rys. 1). Wobec braku przemian fazowych ich waciwoci mechaniczne stopw Fe-Cr nie ksztatuj si w wyniku obrbki
cieplnej, a wycznie przez obrbk plastyczn na gorco lub
na zimno. W zakresie stenia chromu od 42,3 do 48,2% roztwr stay podczas chodzenia ulega przemianie w temperaturze 815C w faz midzymetaliczn o skadzie zblionym do
Fe-Cr. Dua twardo i krucho fazy powoduje ograniczone znaczenie praktyczne stopw Fe-Cr o strukturze i +
w zakresie stenia chromu od 24,7 do 69,5% [1]. Zakres wystpowania obszaru dwufazowego + przemieszcza si
w kierunku mniejszego stenia Cr w stopach zawierajcych
Mo, Si i Mn. W przeciwnym kierunku oddziaywaj C i N oraz Al
przy zawartoci kilku procent.

Rys. 1. Dwuskadnikowy ukad rwnowagi fazowej stopw Fe-Cr [2]

Fig. 1. Two-component
system of alloy phase
equilibrium Fe-Cr [2]

Rys. 2. Wpyw stenia

wgla i chromu na skad fazowy stali wyarzonych [3]
Fig. 2. Influence of carbon
and chromium concentration on phase composition
of annealed steels [3]

Ferryt wysokochromowy w stopach Fe-Cr rni si od

ferrytu w stopach Fe-C rozpuszczalnoci C i N oraz stabilnoci. Dugotrwae wygrzewanie w temperaturze od 450 do
500C powoduje spinodalny rozpad ferrytu wysokochromowego powodujcy rozsegregowanie na mikroobszary bogate
i ubogie w Cr. Niedopasowanie sieci midzy tymi obszarami
powoduje wzrost twardoci i kruchoci stopw o zawartoci
chromu przekraczajcym ok. 20% (krucho 475C) [1]. Ze
wzrostem stenia chromu i ilorazu Cr/C w stopach Fe-Cr tworzy si wglik chromu (Cr, Fe)7C3 oraz (Cr, Fe)23C6 (rys. 2).

Wzrastajca zawarto wgla powoduje te przesunicie zakresu stabilnoci fazy w kierunku wikszej zawartoci Cr [1].
Stale wysokochromowe s odporne na korozj w atmosferze powietrza, wody i pary wodnej, wodnych roztworw alkalicznych, kwasw i soli, a take na dziaanie ropy naftowej, paliw, olejw i rodkw spoywczych. Nie s odporne na korozj
w rodowisku chlorkw i jodkw [1].
Podzia stali odpornych na korozj i ich rozwj stanowicy wynik doskonalenia ich skadu chemicznego przedstawiony
jest na rysunku 3, 4.

Rys. 3. Porwnanie stali Cr-Ni odpornych na korozj z przykadami oznacze

Fig. 3. Comparison of Cr-Ni steels resistant to corrosion illustrated by the examples of markings
PRZEGLD SPAWALNICTWA 10/2008

35

Rys. 4. Zakres zawartoci chromu i niklu w stali odpornej na korozj:

1 austenitycznej, 2 ferrytyczno-austenitycznej, 3 utwardzanej
wydzieleniowo, 4 ferrytycznej, 5 martenzytycznej [4]
Fig. 4. Content range of chromium and nickel in steel resistant to corrosion: 1 austenitic, 2 ferritic-austenitic, 3 hardened by precipitation,
4 ferritic, 5 martensitic [4]

Mikrostruktura i waciwoci
stali dupleks
Stal ferrytyczno-austenityczna dupleks Cr-Ni-Mo, w porwnaniu ze stal austenityczn, zawiera mniej drogiego niklu
i ma znacznie lepsze waciwoci wytrzymaociowe, przy dobrej odksztacalnoci i odpornoci na korozj, take w rodowiskach zawierajcych jony chlorkowe (tabl. I). Podobny udzia
ferrytu wysokochromowego i austenitu cechujcego si wysok cigliwoci decyduje, e stal dupleks zachowuje dobr
odporno na pkanie w temperaturze do ok. -40C. Ferryt wysokochromowy jest jednak faz metastabiln, przez co zakres
temperatury stosowania tej stali jest ograniczony do ok. 300C.
Stal o zawartoci ok. 22% Cr, 5% Ni, 3% Mo i 0,2% N krystalizuje
jako roztwr stay , czciowo przemieniajcy si od temperatury okoo 1200C do 850C w faz . Stabiln struktur rozpatrywanych stali w temperaturze powyej 850C jest ferryt,
a w niszych temperaturach mieszanina faz + + +
(rys. 5) [1].
Struktur dwufazow + uzyskuje stal po przesycaniu
z temperatury stabilnoci mieszaniny faz + , a udzia faz
zaley od warunkw przesycania. Przesycanie z temperatury

Rys. 5. Przekrj ukadu

rwnowagi fazowej stopw Fe-Cr-Ni przy steniu 70% [6]
Fig. 5. Cross-section of
phase equilibrium system
of Fe-Cr-Ni alloys for concentration of 70% [6]

bliskiej 1200C w wodzie zapewnia wystpienie w strukturze stali duego udziau ferrytu wysokochromowego i maego udziau austenitu. Powoduje to zwikszenie waciwoci
wytrzymaociowych i zmniejszenie plastycznoci stali oraz
odpornoci na pkanie i korozj. Wolniejsze chodzenie z wymienionej temperatury, np. w powietrzu, umoliwia czciow
przemian i zwikszenie udziau austenitu w strukturze
stali, polepszajcego wasnoci plastyczne. Wielko szybkoci chodzenia z temperatury koca obrbki plastycznej stali na
gorco lub spawania w powietrzu nie prowadzi do przemiany
ferrytu wysokochromowego w fazy + [1]. Stal ferrytyczno-austenityczna winna zawiera od ok. 40 do 60% fazy . Udzia
fazy poza warunkami przesycania zaley istotnie od skadu
chemicznego stali, tj. od rodzaju i stenia skadnikw ferrytoi austenitotwrczych.
Due zainteresowanie, jako skadnik stopowy w stalach
dupleks wzbudza azot, pozwalajcy na zmniejszenie stenia
deficytowego niklu, moliwe w wyniku wprowadzenia do stali
azotu w iloci ponad 0,2%, co wymaga stosowania specjalnych
technologii, np. cinieniowego przetapiania elektroulowego
lub metalurgii proszkw [1].
Stal dupleks ma ograniczone stenie wgla do < 0,03%
w celu obnienia temperatury przejcia ferrytu wysokochromowego ze stanu cigliwego w stan kruchy oraz 2128% Cr,
3,58% Ni, 0,14,5% Mo, 0,050,35% N, a niekiedy take
0,12,5% Cu i do 1% W.

Tablica I. Orientacyjny skad chemiczny i warunki obrbki cieplnej stali dupleks [5]
Table I. Approximate chemical composition and heat treatment conditions of duplex steel [5]
Znak stali

Cr

Ni

Mo

inne

Temperatura przesycania,
C/orodek chodzcy2)

X2CrNiN23-4

0,03

23

4,5

0,13

0,35

Cu:0,35

9501050/w, p

X2CrNiCuN23-4

0,03

23

4,5

0,13

0,35

Cu:2

9501050/w, p

X2CrNiMoSi18-5-3

0,03

18,5

4,9

0,08

2,8

Si:1,7

10001100/w, p

X3CrNiMoN27-5-2

0,05

26,5

5,5

0,13

1,7

10201100/w, p

X2CrNiMoN22-5-3

0,03

22

5,5

0,16

10201100/w, p

X2CrNiMoN29-7-2

0,03

29

6,7

0,35

2,1

Cu 0,8

10401120/w, p

X2CrNiMoCuN25-6-3

0,03

25

0,25

3,5

Cu:1,8

10401120/w, p

X2CrNiMoN25-7-4

0,03

25

0,3

3,8

10401120/w, p

X2CrNiMoCuWN25-7-4

0,03

25

0,25

3,5

Cu:0,8, W:0,8

l)

36

Stenie pierwiastkw1), %

P 0,030,035, S 0,015, Si 0,51, Mn 12; wartoci bez znaku oznaczaj stenie rednie.

PRZEGLD SPAWALNICTWA 10/2008

10401120/w, p
2)
3)

w woda, p powietrze.
Wedug PN-EN 10088-3:2007.

W stanie przesyconym stal osiga wysokie waciwoci

mechaniczne, R0,2 od 400 do 530 MPa, Rm od 600 do 930
MPa, wyduenie ponad 20 oraz > 25%, energi amania
prbek Charpy V wzdunych KV20C ponad 80 oraz > 100 J
i dobr odporno na korozj midzykrystaliczn rwnie
po spawaniu. Podczas wygrzewania w zakresie temperatury
od ok. 350 do ponad 500C faza ulega przemianie spinodalnej na obszary izomorficzne o zrnicowanym steniu
Cr, powodujcej wystpienie kruchoci 475C. Krtkotrwae
wygrzewanie stali w temperaturze ponad 600C powoduje
utwardzanie wydzieleniowe fazy, a przez dyspersyjne czstki
azotkw Cr2N i Mo2N oraz CrN i MoN, wgliki M23C6 i faz
-Fe36Cr12Mo10, podczas dugotrwaego wygrzewania w tych
warunkach nastpuje cakowita przemiana ferrytu w faz ,
i austenit niskostopowy [1].
W przedziale temperatury 30010000C w wyniku procesw wydzieleniowych zalenych od warunkw obrbki
cieplnej lub cyklu cieplnego spawania, w stalach dupleks
w osnowie ferrytu i austenitu mog zarodkowa i wzrasta
zrnicowane pod wzgldem skadu chemicznego i struktury
fazy wtrne (rys. 6) [5, 9]:
ferryt wysokochromowy ` kruchy, obniajcy cigliwoci stali i powodujcy krucho 475C,
austenit wtrny 2 rnicy si skadem, morfologi
i waciwociami od pierwotnego, powstajcy pod wpywem aktywacji cieplnej, np. od kolejnego ciegu spoiny
w wyniku trzech mechanizmw: reakcji eutektoidalnej
> + 2, przemiany dyfuzyjnej (powstanie wydziele
o strukturze Widmanstttena), wzgldnie przemiany izotermicznej stanowicej analogi do przemiany martenzytycznej,
faza typu AB (Fe-Cr-Mo) tworzca si w zakresie temperatury 6501000C jako twarda midzymetaliczna faza
bogata w Cr i Mo powodujca znaczny wzrost kruchoci
stali i zmniejszenie odpornoci na korozj werow i midzykrystaliczn stali,
faza (Fe36Cr12Mo10) typu A48B10 powstajca w wyniku dugotrwaego wygrzewania w temperaturze 700900C, obniajca odporno korozyjn i zwikszajca krucho stali,
wgliki M7C3 i M23C6 powstajce w wyniku krtkotrwaego
wygrzewania w temperaturze ok. 9501050C na granicach /, a drugie w temperaturze 6001000C powodujce uboenie w chrom obszarw przylegych do granic ziaren, co moe by przyczyn korozji midzykrystalicznej,

Rys. 6. Wpyw dodatkw stopowych na krzywe CTP procesy wydzieleniowe w stali dupleks [7, 8]
Fig. 6. Influence of alloy additions on CTP uneven precipitation processes in duplex steel [7, 8]

azotek typu M5N (Fe7Mo3N4) wewntrz ziaren ferrytu

w spawanych stalach dupleks poddanych wygrzewaniu
przez kilka godzin w temperaturze 600C, znaczenie
azotka jest mao znane,
azotki chromu Cr2N i CrN powstajce po stosunkowo
dugim wytrzymaniu stali w temperaturze 700900C lub
wskutek gwatownego chodzenia z wysokiej temperatury
np. po spawaniu w wyniku maej rozpuszczalnoci azotu
w ferrycie, powodujce zuboenie ferrytu w chrom, co obnia odporno korozyjn stali,
faza R (Fe28Cr13Mo12) o strukturze romboedrycznej i fazy
Lavesa typu A2B (Fe2Mo) bogate w molibden wydzielajce si w temperaturze 550650C na granicy / oraz
wewntrz fazy obniajce odporno na korozj werow oraz udarno stali dupleks,
faza (Fe, Cr, Mo, Ni) powstajca na granicach /
w temperaturze od 550650C w wyniku dugotrwaego
wygrzewania,
faza G towarzyszca wydzielaniu ferrytu wysokochromowego podczas wygrzewania stali w temperaturze
300400C,
faza bogata w mied wydzielajca si dyspersyjnie
w temperaturze 500600C w fazie , powodujca jego
utwardzenie i zmniejszajca stabilno warstwy pasywnej,
w nastpstwie czego uwraliwiaj powierzchni stali na
dziaanie korozji.
O waciwociach mechanicznych i odpornoci na korozj stali dupleks decyduje jej mikrostruktura, gwnie objto
wzgldna ferrytu i austenitu. Wzrost objtoci wzgldnej austenitu zapewnia cigliwo i udarno oraz zwiksza odporno na dziaanie korozji, a wzrost objtoci wzgldnej ferrytu
zwiksza wytrzymao na rozciganie, granic plastycznoci
i twardo stali. Korzystne waciwoci mechaniczne stal zawdzicza drobnoziarnistej strukturze oraz obecnoci roztworu
midzywzowego azotu w austenicie. Azot rozpuszczajc
si w austenicie powoduje wzrost jego waciwoci wytrzymaociowych do poziomu waciwoci ferrytu. Wytrzymao
na rozciganie stali dupleks jest okoo dwa razy wysza od
jej granicy plastycznoci, natomiast w stalach austenitycznych ten iloraz wynosi ok. 0,35. Obrbka plastyczna na zimno moe spowodowa wzrost wartoci granicy plastycznoci stali nawet do ok. 1000 MPa. W trakcie eksploatacji stali
w podwyszonych temperaturach warto granicy plastycznoci obnia si, co jest spowodowane osabieniem umacniajcego wpywu azotu, ktrego atomy staj si bardziej ruchliwe
i w mniejszym stopniu blokuj ruch dyslokacji.
Udarno stali dupleks w temperaturze pokojowej jest
porwnywalna do stali austenitycznej, jednak z obnianiem
temperatury badania wyranie maleje. Temperatura przejcia
w stan kruchy stali ferrytyczno-austenitycznych wynosi ok.
50C (rys. 7, 8, tabl. II). Wysza twardo stali dupleks,
w porwnaniu ze stal austenityczn, zwizana jest efektem
wikszej wytrzymaoci struktury dwufazowej i sprawia, e
stal dupleks ma dobr odporno na zuycie cierne i erozj.
Korzystny wpyw na odporno korozyjn w skoncentrowanym kwasie azotowym, a take zwikszenie odpornoci na utlenianie w wysokiej temperaturze zapewnia dodatek krzemu do 2%. Znane s stale dupleks zawierajce
3,55,5% Si o podwyszonej odpornoci na korozj werow
i napreniow [10]. Stabilizujcy ferryt wolfram o zawartoci
do 2% zwiksza odporno stali na korozj werow, a take
szczelinow w gorcych roztworach chlorkw [11].
W celu uzyskania struktury ferrytyczno-austenitycznej dla
zrwnowaenia wpywu pierwiastkw ferrytotwrczych, konieczne jest wprowadzenie do stali pierwiastkw stabilizujcych austenit, np. niklu o zawartoci 38%, ktry jednoczenie zwikszenia pasywno stali i odporno korozyjn stali
w rodowiskach kwasw organicznych i nieorganicznych.
PRZEGLD SPAWALNICTWA 10/2008

37

Rys. 7. Wpyw objtoci wzgldnej ferrytu na waciwoci mechaniczne stali austenityczno-ferrytycznej zawierajcej 23% Cr, 3% Mo,
0,05% C i zmienn ilo niklu [12]
Fig. 7. Influence of ferrite relative volume on mechanical properties
of austenitic-ferritic steel containing 23% Cr, 3% Mo, 0,05% C and
variable quantity of nickel [12]

0,15%, a w stalach superdupleks ok. 0,3%, co umoliwia wiksz rozpuszczalno azotu w stopach o wikszej zawartoci
pierwiastkw stopowych, zwaszcza chromu, manganu i molibdenu zwikszajcych jego rozpuszczalno w austenicie [17].
Mangan w stali dupleks zwiksza odporno na zuycie cierne i adhezyjne oraz waciwoci wytrzymaociowe
bez obnienia cigliwoci stali. Zawarto manganu w stali
dupleks nie przekracza 2%, poniewa powyej 3% obnia
krytyczn temperatur powstawania werw CPT (Critical
Pitting Temperature) w wyniku tworzenia zarodkw korozji
werowej, jakimi s siarczki manganu.
Mied zwiksza odporno stali na korozj w rodowiskach nie utleniajcych. Wysokie stenie miedzi wpywa na
pogorszenie plastycznoci na gorco i spawalnoci, z tego
wzgldu jej stenie w stali ogranicza si do ok. 2% [18].
Maa zawarto wgla ma zasadniczy pozytywny wpyw na
odporno stali dupleks na korozj. W stalach Cr-Ni rozpuszczalno wgla w austenicie w temperaturze pokojowej wynosi ok. 0,04% i zmniejsza si wraz z obnianiem temperatury.
Zawarto wgla w stali dupleks ograniczono do ok. 0,03%
w celu powstrzymania wydziele wglikw chromu, ktre
przyczyniaj si do zuboenia w chrom obszarw przylegych
do granic ziaren i uczulenia na korozj midzykrystaliczn.
Waciwoci stali dupleks istotnie zale od segregacji skadnikw stopowych w austenicie i ferrycie. Ferryt jest
bogatszy w Cr, Si, Mo, W i P, a austenit w Mn, Cu, Ni i N.
Prawidowa zawarto skadnikw stopowych, gwnie Cr,
Mo i Ni w stali zapewnia uzyskanie trwaego stanu pasywnego stali w powietrzu i rodowiskach korozyjnie agresywnych
(rys. 9, tabl. III, IV).
W celu okrelenia odpornoci na korozj werow omawianych stali stosowany jest rwnowanik PRE (Pitting Resistance Equivalent):
PREN = % Cr + 3,3% Mo +16% N

Rys. 8. Zaleno pracy amania w funkcji temperatury badania stali

odpornych na korozj; 1 stal austenityczna, 2 stal ferrytyczna,
3 stal austenityczno-ferrytyczna, 4 stal martenzytyczna [8, 1315]
Fig. 8. Dependence of fracture resistance work as a function of temperature for testing of steels resistant to corrosion; 1 austenitic steel, 2 ferritic steel, 3 austenitic-ferritic steel, 4 martensitic steel
[8, 1315]

Tablica II. Waciwoci mechaniczne w temperaturze pokojowej stali dupleks w stanie przesyconym i stali ferrytycznych
w stanie wyarzonym [16]
Table II. Mechanical properties of duplex steel in supersaturated state and of ferritic steel in annealed state at room temperature [16]
Znak stali

X2CrNiN234
X2CrNiMoN2253
X2CrNiMoCuN256-3
X2CrNiMoN2574
X2CrNiMoCuWN2574

Umowna granica
Wytrzymao
Energia
plastycznoci
Wyduenie
Twardo,
na rozciganie
amania,
0,2%
A, %
HB
Rm, MPa
J
Re0,2, MPa
400420
460480
490510
530550
550

620830
650880
700900
730930
730930

20
25
25
25
25

100
100
100
100
100

260
270
270
290
290

Azot pozwala na obnienie zawartoci niklu. Zwiksza

spawalno, waciwoci mechaniczne oraz odporno stali
na dziaanie korozji werowej. Wprowadzenie do stali powyej 0,2% azotu wymaga zastosowania specjalnych technologii np. metalurgii proszkw lub cinieniowego przetapiania
elektroulowego. Zawarto azotu w stali dupleks wynosi ok.

38

PRZEGLD SPAWALNICTWA 10/2008

(1)

W stalach z dodatkiem wolframu rwnowanik PRE

wyznaczany jest zgodnie z:
PREW = % Cr + 3,3 (% Mo + 0,5 % W) +16% N

(2)

Stopy o rwnowaniku PRE wikszym od 40 s szczeglnie odporne na korozj werow i stosowane w bardzo
agresywnych rodowiskach, np. w wodzie morskiej, w rodowisku rozcieczonego kwasu solnego i siarkowego. Innym
sposobem oceny podatnoci stali na ten typ korozji jest krytyczna temperatura tworzenia si werw CTP (Critical Pitting Temperature) okrelajca doln temperatur, w ktrej
wystpi korozja werowa w roztworze FeCl3 przy zmiennej
temperaturze badania.
Wysoka odporno stali dupleks na korozj midzykrystaliczn zwizana jest z jej odpornoci na uczulenie oraz
wysokiej wartoci wspczynnika dyfuzji w ferrycie, 100 razy
wikszej ni w austenicie, umoliwiajcej ujednorodnienie
zawartoci chromu w obszarach wntrza i granic ziaren. Stal
ferrytyczno-austenityczna jest bardziej odporna na dziaanie
korozji midzykrystalicznej od stali austenitycznej o tej samej
zawartoci wgla, a dla zawartoci wgla mniejszej od 0,02%
mog by cakowicie odporne na ten typ korozji. Odporno
na korozj w kwasach nieorganicznych dwufazowych stali dupleks jest porwnywalna do odpornoci wysokochromowych
stali austenitycznych. Odporno stali dupleks na korozj w
kwasach o waciwociach redukujcych zaley od skonnoci do pasywacji stali, natomiast w obecnoci kwasw o waciwociach utleniajcych od odpornoci warstwy wierzchniej
na korozj. Stal dupleks charakteryzuje si rwnie dobr odpornoci na oddziaywanie kwasw organicznych.

Tablica III. Porwnanie odpornoci na korozj napreniow stali austenitycznych i stali stali dupleks [13]
Table III. Comparison of resistance to stress corrosion of austenitic and duplex steels [13]
Orodek korozyjny
Znak stali

X2CrNiMo17-12-2

42% MgCl2
154C

35% MgCl2
125C

X2CrNiN23-4
X3CrNiMoN22-5-3
X2CrNiMoN25-7-4
X2CrNiMoCuWN25-7-4
- prawdopodobiestwo pkania, + brak pkni

parowanie kropli test Wicka

33% LiCl2, 40% CaCl2,
0,1 M NaCl
1500 ppm Cl
120C
100C
120C
w NaCl, 100C

Stal austenityczna
Stal ferrytyczno-austenityczna
+
+
+

2528%
NaCl,
155C

26%
NaCl,
200C

+
+
+
+

+
+
+
+

+
+
+
+

Tablica IV. Oznaczenia, skad chemiczny i rwnowaniki PRE stali dupleks [12, 20]
Table IV. Markings, chemical composition and PRE equivalents of duplex steel [12, 20]
Znak stali

Oznaczenie handlowe

Zawarto dodatkw stopowych, %5)

C

Cr

Ni

Mo

inne

PREN

PREW

X2CrNiN23-4

SAF 23041) UR 35 N2)

0,03

23

0,2

0,1

Cu: 0,35

24

X3CrNiMoN22-5-3

UR 45 N2) SAF 22051)

UR 45 N+2)

0,05

22

2,8

0,15

32/33

0,03

22,8

3,3

0,18

35/36

25

6,5

0,22

Cu: 1,5

38/39

25

6,5

0,22

27

0,16

Cu: 0,5 W: 0,3

37

25

3,5

0,25

Cu: 1,5

41

25

3,8

0,28

41

25

3,5

0,24

Cu: 0,7 W: 0,7

40

41,5

27

7,5

3,8

0,27

Cu: 0,7 W: 0,7

44

45

25

7,5

0,27

Cu: 1,7 W: 0,7

42,5

44

UR 52 N2)
X2CrNiMoCuN25-6-3

UR 47 N2)

0,03

DP 33)
X2CrNiMoCuN25-6-3

UR 52 N+

X2CrNiMoN25-7-4

SAF 2507

2)
1)

Zeron 100

0,03

4)

X2CrNiMoCuWN25-7-4

DTS 25.7 NW

3)

DTS 25.7 NW Cu

3)

38/39
38

Producent 1) Avesta Sheffield Ltd, 2) Creusot-Loire Industrie, 3) Sumitomo Metal Industries, 4) Weir Materials Ltd,
P 0,035; S 0,0150,03; Si 0,71; Mn 12

5)

Zastosowanie stali dupleks

Rys. 9. Skonno do korozji napreniowej w funkcji temperatury

i stenia jonw Cl-; prby przy staym obcieniu rwnym granicy
plastycznoci, czas prby 1000 h [19]
Fig. 9. Susceptibility to stress corrosion as a function of temperature
Cl- ions concentration; tests at constant load equal to yield point, test
duration of 1000 h [19]

Stal dupleks najczciej znajduje zastosowanie po wyarzaniu w temperaturze 10201100oC i chodzeniu w wodzie zapewniajcym udzia ok. 50% ferrytu i 50% austenitu
w strukturze. Udzia stali dupleks w zuyciu stali stopowych
wynosi ok. 1%, lecz zapotrzebowanie na t stal cigle ronie.
Odporna na korozj stal ferrytyczno-austenityczna stanowi
atrakcyjn alternatyw dla klasycznej jednofazowej stali austenitycznej i ferrytycznej [21]. O obszarze zastosowania stali
dupleks decyduj jej zalety i wady. Do gwnych zalet stali
dupleks zalicza si:
umiarkowan cen w porwnaniu ze stal wysokoniklow,
wysok granic plastycznoci, prawie dwa razy wiksz
od granicy plastycznoci stali austenitycznej,
may wspczynnik rozszerzalnoci cieplnej,
wysok odporno korozyjn, wynikajc gwnie z duej
zawartoci pierwiastkw stopowych Cr, Mo, N.
Gwn wad stali dupleks jest ograniczenie temperatury
jej zastosowania do ok. 250300C oraz wzrost jej kruchoci
w wyniku dugotrwaego oddziaywania podwyszonej temperatury powodujcej krucho 475C [21].
Nowoczesna stal dupleks ma bardzo dobre waciwoci
mechaniczne w przedziale temperatur od ok. 50250C
i dobr spawalno. Charakteryzuje si ona wysok odpornoci na korozj werow, korozj napreniow i posiada
PRZEGLD SPAWALNICTWA 10/2008

39

w wielu rodowiskach korozyjnych lepsze waciwoci od stali austenitycznej zawierajcej porwnywalne iloci dodatkw
Cr i Mo. Jest stosowana do budowy konstrukcji i urzdze
eksploatowanych w wodzie morskiej oraz w atmosferze zanieczyszczonej siarkowodorem i innymi substancjami agresywnymi chemicznie, konstrukcji i urzdze w przemyle
wydobywczym ropy i gazu, w budowie statkw do transportu
substancji chemicznych oraz w przemysach papierniczym,
chemicznym i spoywczym [1].
Gwnymi przykadami zastosowania stali dupleks s:
elementy wymiennikw ciepa (rury cienkie i grube do
gazu i oleju),
elementy rurocigw instalacji odsalania,
elementy zbiornikw cinieniowych (rury, instalacje do
technologicznego przetwarzania i transportu chemikaliw),
rurocigi w przemyle przetwrczym do transportu roztworw zawierajcych chlorki,
wirniki, wentylatory, way i walce prasownicze, od ktrych wymagana jest wysoka wytrzymao na zmczenie
korozyjne,
zbiorniki i rurocigi w przemyle okrtowym, w statkach
do transportu chemikaliw,
instalacje przybrzene (off-shore),
czci maszyn i urzdze w przemyle papierniczym,
przemys wydobywczy ropy naftowej i gazu, instalacje na
polach naftowych i do transportu ropy naftowej,
zbiorniki i instalacje w przemyle petrochemicznym.
Stal dupleks stosuje si rwnie w polskim przemyle
chemicznym, np. w konstrukcji wymiennikw ciepa, w ktrym zastosowano stal dupleks jako powok antykorozyjn
napawan na stali niestopowej w celu zabezpieczenia jej
przed korodujcym dziaaniem karbaminianu amonu. Jednym z waniejszych obszarw zastosowa stali dupleks jest
przemys okrtowy, w ktrym jest stosowana w konstrukcji
statkw do transportu chemikaliw. W roku 1970 zosta wybudowany w stoczni Dunkerque Shipyard pierwszy statek do
transportu chemikaliw ze stali dupleks.
Technologia spawania stali dupleks w konstrukcji wielkogabarytowych stwarza wiele problemw, dlatego nielicz-

ne orodki na wiecie podjy ryzyko produkcji statkw do

transportu chemikaliw z tej stali [22]. Statki chemikaliowce
dostosowane s do transportu adunkw chemicznych, jak
rwnie produktw rafinacji ropy naftowej, kwasw, olejw
rolinnych, tuszczw zwierzcych, wina i melasy. Dodatkowo przystosowane s one do przewozu takich adunkw jak
np. hexamethylenedimene, n- pentane, i pentane, naphtalene, kwas fosforowy. Konstrukcja kaduba uwzgldnia stan
napre wewntrznych i obcie zewntrznych, rodzaj
i rozmieszczenie przewoonego adunku oraz potrzeb eksploatacyjnych: m.in. jednoczesny przewz rnych substancji chemicznych w osobnych zbiornikach adunkowych oraz
wymagania przepisw towarzystw klasyfikacyjnych i warunki
eksploatacji.
W przypadku statkw do transportu chemikaliw o mniejszej wypornoci (poniej 40 000 DWT) przestrze adunkowa podzielona jest na odrbne czci, gdzie wyrni mona
zbiorniki boczne z lewej i prawej burty oraz zbiorniki rodkowe. Zbiorniki wzdunie podzielone s ukadem grodzi
falistych wzdunych o fali pionowej. Zewntrznie zbiorniki
ograniczone s dnem podwjnym, grodziami burtowymi podwjnymi i pokadem gwnym.
Podziau na mniejsze zbiorniki dokonuje si za pomoc grodzi falistych o ukadzie fali poziomej lub fali pionowej
[22]. Dziki mniejszej adownoci, mniejszym obcieniom
zewntrznym i napreniom wewntrznym konstrukcja grodzi falistych w peni zabezpiecza sztywno konstrukcji wewntrznej kaduba, a wszystkie usztywnienia umieszcza si
na zewntrz zbiornikw adunkowych (tj. w dnie podwjnym,
grodziach burtowych i na pokadzie gwnym).
W przypadku statkw o wikszej wypornoci (powyej
40 000 DWT) konstrukcja kaduba jest nieco inna. Rejon
zbiornikw adunkowych statkwchemikaliowcw posiada
wydzielon sekcj rodkow i sekcje burtowe, oddzielone
przy pomocy grodzi wzdunych paskich typu koferdamowego [22]. Sekcja rodkowa jest podzielona na zbiorniki,
wczajc w to zbiorniki na odpady pynne. Sekcje burtowe
rwnie s podzielone na zbiorniki. Podzia na zbiorniki dokonany jest przy pomocy grodzi falistych (rys. 10).

Rys. 10. Przykad rozmieszczenia zbiornikw adunkowych ze stali austenityczno-ferrytycznej w nowoczesnym statku do transportu chemikaliw;
przestrze, w ktrej znajduj si zbiorniki adunkowe zaznaczono kolorem szarym wg [22]
Fig. 10. Example of the arrangement of loading containers, made of austenitic-ferritic steel, on the modern ship for transportation of chemicals;
the space where the loading containers are located is marked with grey colour acc. to [22]

40

PRZEGLD SPAWALNICTWA 10/2008

Grubo stosowanych blach ze stali dupleks na konstrukcje zbiornikw adunkowych chemikaliowcw mieci si
w zakresie od 8,5 do 32 mm i zwykle jest zrnicowana
w poszczeglnych rejonach konstrukcji zbiornikw [22].
Wszystkie zbiorniki adunkowe ze stali dupleks chemikaliowcw maj powierzchni wewntrzn woln od elementw
konstrukcyjnych. W konstrukcji paszcza zbiornikw statkw
wszystkie zcza, zarwno doczoowe jak i teowe wykonane s najczciej jako spoiny czoowe o penym przetopie,
tworzc poczenia jednorodne ze stali dupleks. Pozostae
elementy konstrukcyjne w zczach z elementami zbiornikw
ze stali dupleks tworz poczenia mieszane ze stal wglow lub o podwyszonej wytrzymaoci. Poczenia mieszane
w zczach doczoowych wykonane s jako spoiny czoowe
z penym przetopem, natomiast zcza teowe w wikszoci
uksztatowane s spoinami pachwinowymi. Wystpowanie
elementw konstrukcyjnych od strony powierzchni zewntrznej zbiornikw, powoduje konieczno wykonania pocze mieszanych i jednorodnych na duej iloci elementw
uszczelniajcych o niewielkich wymiarach, ktre tworz zarwno zcza nakadkowe spawane spoinami pachwinowymi
jak i teowe spawane w zalenoci od rodzaju wza spoinami
pachwinowymi lub czoowymi z penym przetopem. Wymienione rodzaje zczy spawanych jednorodnych i mieszanych
powoduj zapotrzebowanie na wykonanie prac spawalniczych o cznej dugoci ok. 48 000 m na statek, w tym zcza doczoowe ze spoinami czoowymi (ok. 10 000 m), zcza
teowe ze spoinami czoowymi (ok. 8000 m), spoiny pachwinowe w zczach teowych i nakadkowych (ok. 30 000 m).

Spawalno
metalurgiczna stali dupleks
Przemiany fazowe w stali dupleks podczas nagrzewania
i chodzenia wywieraj istotny wpyw na struktur, skad fazowy i morfologi faz oraz wasnoci mechaniczne zcza
spawanego. Zastosowanie dodatkowych materiaw spawalniczych o skadzie zblionym do skadu stali powoduje,
e spoina bezporednio po zakrzepniciu ma struktur roztworu staego , ktry podczas chodzenia ulega czciowej
przemianie w austenit (rys. 11). Udzia fazy i jej morfologia
zale od szybkoci chodzenia zczy w zakresie stabilnoci
fazy , tj. do ok. 850C. Dotyczy to take strefy wtopienia
oraz strefy wpywu ciepa nagrzanej do temperatury przekraczajcej lini przemiany + / [1].
Istotny wpyw na szeroko strefy wpywu ciepa, objto
wzgldn, wielko i morfologi ziaren faz i wywiera energia liniowa spawania, wielko czonych elementw oraz
wielko temperatury midzyciegowej. Dua warto energii
liniowej, powoduje zwikszenie szerokoci strefy wpywu ciepa, rozrost ziaren fazy i zmniejszenie szybkoci chodzenia zcza spawanego oraz zwikszenie objtoci wzgldnej
fazy . Austenit tworzcy si w strefie wpywu ciepa, oznaczany niekiedy jako 2, jest uboszy w Cr i bogatszy w Ni,
w porwnaniu z faz wystpujc w stali. Przy maej energii liniowej spawania szybko chodzenia zczy jest dua
w wyniku intensywnego odprowadzenia ciepa przez czone elementy o duej pojemnoci cieplnej. Wtedy przemianie
w faz ulega tylko niewielka cz fazy , a struktura zcza
ma morfologi zblion do morfologii struktury Widmanstatena. Cykl przemian fazowych zachodzcych podczas nagrzewania w procesie spawania i chodzenia zczy powtarza si
podczas nakadania kolejnej warstwy. Zrnicowane warunki
chodzenia po nakadaniu kolejnych warstw powoduj rny udzia faz i oraz ich morfologii w licu i grani zcza

Rys. 11. Mikrostruktura strefy wpywu ciepa, ferryt ciemna faza,

austenit pierwotny jasna faza, energia liniowa spawania: a
1,6 kJ/mm, objto wzgldna ferrytu 54%, b 2,2 kJ/mm, objto wzgldna ferrytu 48%, [24]
Fig. 11. Microstructure of the heat-affected zone, ferrite dark phase, primary austenite light phase, linear energy of welding: a 1,6
kJ/mm, ferrite relative volume 54%, b 2,2 kJ/mm, ferrite relative
volume 48%, [24]

spawanego [1]. Szybko chodzenia zcza spawanego

z temperatury stabilnoci fazy , tj. z ok. 850C, powinna by
dostatecznie dua, aby nie dopuci do procesw wydzieleniowych i przemian ferrytu wysokochromowego w fazy ,
i im pokrewne pod wzgldem strukturalnym oraz austenit
niskostopowy, gdy powoduje to zmniejszenie cigliwoci,
a take odpornoci na korozj zcza spawanego. Wynika
std take konieczno ograniczenia temperatury midzyciegowej do < 200C [1].
Krtkie czasy oddziaywania wysokich temperatur i due gradienty temperatur w strefie wpywu ciepa decyduj
o specyfice procesw wydzieleniowych i przemian ferrytu
w austenit i austenit wtrny 2. W zalenoci od temperatury, jak osignie strefa wpywu ciepa w czasie wykonywania
kolejnego ciegu tworz si warunki zarodkowania i wzrostu
bardzo zrnicowanych pod wzgldem skadu chemicznego,
struktury i znaczenia rodzajw wydziele faz midzymetalicznych (, z, R, G, , T), wglikw (M23C6, M7C3), azotkw
(CrN, Cr2N) i austenitu (2).
W wyniku chodzenia z temperatur powyej linii przemiany + w ukadzie rwnowagi termodynamicznej
Fe-Cr-Ni tworzy si austenit pierwotny , jako produkt przemiany . Austenit wtrny 2, zasadniczo rnicy si
skadem, morfologi i waciwociami od pierwotnego, powstaje w stali dupleks w wyniku przemiany + + + 2
w strukturze austenityczno-ferrytycznej po nagrzaniu jej do
temperatury poniej linii przemiany + w ukadzie rwnowagi termodynamicznej Fe-Cr-Ni.
O waciwociach mechanicznych i odpornoci korozyjnej
strefy wpywu ciepa stali dupleks decyduje objto wzgldna ferrytu i austenitu, morfologia i wielko ziaren ferrytu
i austenitu oraz rodzaj, morfologia i rozkad wglikw, azotkw i szeregu faz midzymetalicznych, ktrych wpyw na
waciwoci strefy wpywu ciepa jest najczciej niekorzystny. Szeroko strefy wpywu ciepa zaley przede wszystkim
od wielkoci energii liniowej spawania oraz przekroju spawanego zcza. Przy spawaniu z niewielk energi liniow,
rozrost ziaren ferrytu oraz intensywno przemiany s
ograniczone. W przypadku duej koncentracji pierwiastkw
austenitotwrczych (Ni, Mn, Cu, N, C) i duej szybkoci nagrzewania, temperatura przemiany moe wzrosn tak,
e wzrost ziaren ferrytu rwnie zostanie ograniczony [23].

Techniki spawania stali dupleks

Spawanie ukowe stali dupleks moliwe jest w zalenoci
od warunkw i wielkoci produkcji za pomoc metod spawania:
spawanie rczne elektrodami otulonymi (SMAW),
PRZEGLD SPAWALNICTWA 10/2008

41

 spawanie elektrod nietopliw w osonie gazu obojtnego

(GTA),
spawanie elektrod topliw w osonie gazu aktywnego
(GMAW),
spawanie drutem proszkowym w osonie gazw (FCAW),
spawanie ukiem krytym pod topnikiem (SAW),
spawanie plazmowe (PAW).
W duych zakadach o zrnicowanym programie produkcji proces spawania ukowego najczciej realizowany
jest z zastosowaniem metod [22]:
121 (SAW) drutem litym pod topnikiem,
111 (SMAW) elektrod otulon,
136 (FCAW) drutem proszkowym.

Materiay rodzime i dodatkowe

Najczciej stosowanym materiaem rodzimym jest stal
UNS 31803 (X2CrNiMo 22-5-3) ( 0,03% C; 2123% Cr;
4,56,5% Ni; 2,753,5% Mo; 2,0% Mn; 1,0% Si; 0,150,19 N;
0,03% P; 0,02% S) spawana drutami rdzeniowymi metod
FCAW jako jedn z najbardziej rozwojowych metod spawania ukowego stali dupleks majc najwikszy udzia w zuyciu stopiwa. Spawanie drutami rdzeniowymi metod FCAW
stanowi najwikszy udzia w realizacji procesu budowy chemikaliowcw. W znacznym stopniu wykorzystuje si spawanie na podkadkach ceramicznych [108]. W przypadku zczy
teowych i zczy doczoowych o gruboci powyej 17 mm
najczciej stosuje si podkadki okrge o rednicy zalenej
o odstpu progowego (zwykle 10 lub 12 mm). Stosowane jest
spawanie dwustronne. W zczach doczoowych o gruboci
blach poniej 17 mm wykorzystuje si metod spawania
jednostronnego przy zastosowaniu podkadek paskich. Na
rysunku 12, 13 przedstawiono zakres zastosowania metody
FCAW przy spawaniu zczy montaowych (grodzi falistych,
koferdamowych i dna wewntrznego) chemikaliowcw budowanych w SSN.
W celu uzyskania waciwej struktury zcza spawanego,
waciwoci mechanicznych i odpornoci korozyjnej druty
proszkowe do spawania stali dupleks, musz zawiera wiksz ilo skadnikw stopowych (przede wszystkim Cr, Ni, N)
w porwnaniu do materiau podstawowego. Ni i N, jako
pierwiastki stabilizujce struktur austenityczna gwarantuj
uzyskanie odpowiedniego udziau tej fazy w strukturze poczenia. Obecnie produkowanych jest kilkanacie rodzajw
drutw proszkowych (tabl. V, VI).

Rys. 12. Sekcja zbiornika spawana metoda FCAW w czasie montau

na pochylni [22]
Fig. 12. The section of the container, which was welded by FCAW
method during installation on the slipway [22]

Rys. 13. Sekcja dna wewnetrznego spawana metod FCAW

w czasie montau na pochylni [22]
Fig. 13. The section of the inner bottom, which was welded by FCAW
method during installation on the slipway [22]

Tablica V. Skad chemiczny stopiwa wybranych drutw proszkowych [22]; bd brak danych
Table V. Chemical composition of weld deposit for selected tubular electrode wires [22]; bd no data
Producent/Oznaczenie

42

Klasyfikacja
wg AWS A5.22

Skad chemiczny, % wag.

C

Cr

Ni

Mo

Si

Mn

22,9
22,9

9,2
9,2

3,0
3,0

0,8
0,8

1,3
1,3

0,10
0,10

0,1
0,1

Nb

22,0

9,0

3,0

0,85

0,9

0,11

bd

bd

9,0

3,1

0,8

1,0

Elga/Cromacore DW 329A
Elga/Cromacore DW 329AP

E2209T0-4/-1
E2209T1-4/-1

Esab/OK Tubrod 14.27

E2209T1-4/-1

0,02
0,02
<
0,04

Esab/OK Tubrod 14.37

E2209T0-1

0,03

22,6

0,13

bd

bd

NST/ duplex 329 J3L

Avesta Welding/ FCW-2D 2205
Avesta Welding/ FCW 2205-PW
SAF/ Lexal T22093N
SAF/Lexal TA22093N
Lincoln Electric/ Cor-A-Rosta 4462
Lincoln Electric/ Cor-A-Rosta P4462
NSW/ Nittetsu SF-329J3LP
Bohler/ CN 2209 N-FD
Bohler/ CN 2209 PW-FD

E2209T1-4
E2209T0-4/-1
E2209T1-4
bd
bd
E2209T0-4
E2209T1-4
E2209T1-4
E2209T0-4/-1
E2209T1-1/-4

0,028
0,025
0,03
0,03
0,03
0,03
0,03
0,033
0,03
0,03

22,8 8,84 2,97 0,39 1,22 0,12

23,3 9,2 3,3 0,6 0,8 0,14
23,0 9,5 3,5 0,6 0,8 0,16
22,5 8,5 2,8 0,5 1,1 0,14
22,5 8,5 2,8 0,6 0,8 0,14
22,9 9,3 3,4 0,6 0,9 0,14
22,9 9,2 3,4 0,6 0,7 0,14
24,1 9,41 3,53 0,44 1,88 0,16
22,7 9,0 3,2 0,7 1,1 0,13
22,7 9,0 3,2 0,7 1,0 0,13

bd
bd
bd
bd
bd
bd
bd
bd
bd
bd

bd
bd
bd
bd
bd
bd
bd
bd
bd
bd

PRZEGLD SPAWALNICTWA 10/2008

Cu

0,08 0,02
0,08 0,02

0,020
0,020

bd 0,025

bd 0,035
0,04 0,018
bd
bd
bd
bd
bd 0,03
bd 0,03
bd
bd
bd
bd
bd 0,023
bd
bd
bd
bd

S
0,007
0,007

0,025

0,025
0,008
bd
bd
0,03
0,03
bd
bd
0,004
bd
bd

Tablica VI. Waciwoci stopiwa drutw proszkowych do spawania stali dupleks [22]; bd brak danych
Table VI. Properties of weld deposit for tubular electrode wires used for welding of duplex steel [22]; bd no data
Producent/
Oznaczenie

Gaz osonowy

Zawarto
ferrytu

Elga/Cromacore DW 329A
Elga/Cromacore DW 329AP

M21 (80% Ar + 20% CO2)

M21 (80% Ar + 20% CO2)

FN40
FN40

Esab/ OK Tubrod 14.27

M21

Esab/ OK Tubrod 14.37

NST/duplex 329 J3L
Avesta Welding/ FCW-2D 2205
Avesta Welding/ FCW 2205-PW
SAF/ Lexal T22093N
SAF/ Lexal TA22093N
Lincoln Electric/ Cor-A-Rosta 4462
Lincoln Electric/ Cor-A-Rosta P4462
NSW/ Nittetsu SF-329J3LP
Bohler/ CN 2209 N-FD
Bohler/ CN 2209 PW-FD

M21
M21
M21
M21 (80% Ar + 20% CO2)
M21 (82% Ar + 18% CO2)
M21 (82% Ar + 18% CO2)
M21
M21
C1 (100% CO2)
M21
M21

bd
bd
FN50
FN50
FN45
WRC92 39
WRC92 39
FN40
FN40
FN30-43
FN30-50
bd

Waciwoci
Re0.2,
N/mm2
610
610
min.
500
633
633
630
610
585
580
665
660
bd
600
600

Rm,
N/mm2
800
800
min.
690
768
792
820
840
700
700
825
830
763
800
800

PREN

40 (-20 C)
42 (-46oC)

CPT,
C
30
30

min. 20

47 (-20oC)

bd

bd

31
29,5
25
28
28
28
29
29
27,6
27
27

bd
42 (-20oC)
44 (-20oC)
60 (+20oC)
50 (-20oC)
50 (-20oC)
38 (-20oC)
40 (-20oC)
40 (-20oC)
40 (-40oC)
32 (-46oC)

bd
bd
bd
bd
bd
bd
bd
bd
bd
22
22

bd
34,4
bd
bd
>35
>35
bd
bd
bd
35
35

A5,%

KVC, J

32
32

35
35

Tablica VII. Gazy osonowe stosowane w procesie spawania metod FCAW stali typu UNS S31803 [22]
Table VII. Shielding gases used in welding process of steels type UNS S31803 by FCAW method [22]
Producent drutu proszkowego
Lincoln
Lincoln
Elga
Elga
Esab
Avesta Welding
Avesta Welding
SAF
SAF
NST

Oznaczenie drutu
Cor-A-Rosta 4462
Cor-A-Rosta P4462
Cromacore DW329A
Cromacore DW329AP
OK Tubrod 14.27
2205 FCW-2D
2205-PW
LEXAL TA 22 9 3 N
LEXAL T 22 9 3 N
NST Duplex 329J3L

Tablica VIII. Zalecane gazy osonowe stosowane w procesie

spawania metod FCAW stali typu UNS S31803 [22]
Table VIII. Recommended shielding gases used in welding
process of steels type UNS S31803 by FCAW method [22]
Producent gazu
osonowego
Linde Gaz
Linde Gaz
Linde Gaz
Linde Gaz
BOC gazy
BOC gazy
Messer

Oznaczenie gazu
osonowego
Mison 18
Mison 25
Corgon 18
Corgon 25
Argomiks C-18
Argomiks C-20
FERROMIX C 18

Skad chemiczny gazu

osonowego
Ar + 18% CO2 + 0,03% NO
Ar + 25% CO2 + 0,03% NO
Ar + 18% CO2
Ar + 25% CO2
Ar + 18% CO2
Ar + 20% CO2
Ar + 18% CO2

Jako gaz ochronny przy spawaniu stali dupleks stosuje

si gazy lub mieszaniny gazw aktywne chemicznie (tabl.
VII, VIII). W przypadku zastosowania czystego CO2, jako
osony uku elektrycznego drutu proszkowego, wystpuje
szersza powierzchnia wprowadzania ciepa uku do jeziorka
spoiny w porwnaniu do mieszanek na bazie Ar. Dzieje si
tak dziki wyszemu wspczynnikowi przewodnictwa cieplnego czystego CO2, co z kolei zapewnia korzystny, koowy
ksztat linii przetopienia, wikszy ni w przypadku mieszanek
Ar + CO2 szczeglnie przy stosowaniu wyszych parametrw
spawania. Wpywa to na mniejsze zagroenie wystpienia
przykleje i wtrce ulowych w zczu spawanym. Czyste
CO2 destabilizuje jarzenie si uku elektrycznego, dlatego
w celu zapewnienia natryskowego przenoszenia metalu w
uku stosuje si odpowiedni skad topnika oraz wprowadza
si odtleniacze redukujce utleniajce oddziaywanie na metal jeziorka spoiny. Natenie przepywu gazu osonowego

Zalecany gaz osonowy

M21 Ar + (525% CO2)
M21 Ar + (525% CO2)
M21 80% Ar + 20% CO2 lub C1 100% CO2
M21 80% Ar + 20% CO2 lub C1 100% CO2
M21 Ar + (525% CO2) lub C1 100% CO2
M21 Ar + (1525% CO2) lub C1 100% CO2
M21 Ar + (1525% CO2) lub C1 100% CO2
M21 Ar + (525% CO2)
M21 Ar + (525% CO2) lub C1 100% CO2
M21 Ar + (1525% CO2)

powinno zawiera si w granicach 2025 l/min. Przeprowadzone badania wpywu osony gazowej na parametry geometryczno-strukturalne napoin wykonywanych drutami proszkowymi na stalach dupleks pozwoliy stwierdzi, e waciwoci
geometryczne wikszoci napoin byy lepsze przy zastosowaniu CO2 jako gazu osonowego, za mieszanka gazowa
M21 (Ar + 25% CO2) zapewnia korzystniejsz zawarto
ferrytu.

Energia liniowa
i temperatura midzyciegowa
Zakres rekomendowanej energii liniowej powinien wynosi od 0,5 do 2,5 KJ/mm. Zalecane wartoci Esp. i temperatury midzyciegowej przy spawaniu rnych gatunkw stali
dupleks przedstawiono w tablicy IX. Wielko dopuszczalnej
Tablica IX. Wartoci Esp i temperatury midzyciegowej podczas spawania stali dupleks [22]
Table IX. Values of Esp and inter-welding sequence during
welding process of duplex steel [22]
Gatunek stali
22% Cr standardowa stal dupleks
23% Cr stal dupleks bez molibdenu
25% Cr stal dupleks, do 2,5% Cu

Energialiniowa Max.temperatura
spawania Esp.1, midzyciegowa,
kJ/mm
C
0,52,5
1252002
0,52,5
150200
0,21,5
1001502)

1. EL. powinna by dobrana odpowiednio do gruboci materiau.

2. Temperatura dobierana w zalenoci od gruboci materiau.

PRZEGLD SPAWALNICTWA 10/2008

43

wielkoci energii liniowej spawania w kadym przypadku

winna podlega weryfikacji w oparciu o badania, ktre odpowiedz, czy zaprojektowana technologia dla konkretnego
gatunku stali od konkretnego producenta, przyjtej geometrii
zcza, zakresu gruboci cianek, pozycji spawania, przewidywanych materiaw spawalniczych i spodziewanej sztyw-

Podsumowanie
Rozwj zastosowa stali dupleks jest wyrany i dotyczy gwnie konstrukcji spawanych w przemyle wydobywczym ropy i gazu, chemicznym, petrochemicznym,
stoczniowym, papierniczym oraz farmaceutycznym.
Podstawowym problemem w spawaniu stali dupleks
jest zapewnienie rwnowagi objtoci wzgldnej ferrytu
i austenitu oraz niedopuszczenie do procesw wydzielania si wglikw i faz midzymetalicznych powodujcych
zmniejszenie waciwoci mechanicznych oraz odpornoci
korozyjnej. Stal dupleks krystalizuje pierwotnie jako ferrytyczna, a przemiana ferrytu w austenit zachodzi dopiero
w stanie staym. Zbyt dua prdko stygnicia moe hamowa proces przemiany ferrytu w austenit, co wpynie na
rwnowag objtoci wzgldnej ferrytu i austenitu.
Wielko energii liniowej spawania EL i temperatury
midzyciegowej ma zasadnicze znaczenie w spawaniu
stali dupleks w zwizku z ich wpywem na kinetyk przemian fazowych i procesw wydzieleniowych, i winna wynosi od 0,5 do 2,5 KJ/mm, a temperatura midzyciegowa 1502000C.
Nie stosuje si podgrzewania wstpnego. Wielko dopuszczalnej wielkoci energii liniowej spawania w kadym
przypadku winna podlega weryfikacji eksperymentalnej.
Wanym zagadnieniem jest waciwy dobr mate-

Literatura
[1] Adamczyk. J.: Inynieria materiaw metalowych, Wydawnictwo Politechniki lskiej, Gliwice, 2004.
[2] Askeland D. R.: The Science and Engineering of Materials,
Van Nonstrand Reinhold International, London, 1988.
[3] Malkiewicz T.: Metaloznawstwo stopw elaza, PWN,
WarszawaKrakw, 1978.
[4] Young-Hwan Park, Zin-Hyoung Lee: The effect of nitrogen
and heat treatment on microstructure and tensile properties
of 25Cr-7Ni-l,5Mo-3W-xN duplex stainless steel casting;
Materiale Scence and Engineering A297, 2001.
[5] Dobrzaski L. A.: Metaloznawstwo opisowe stopw elaza
Wydawnictwo Politechniki lskiej, Gliwice, 2007.
[6] Atamert S., King J. E.: Super duplex stainless steels. Part 1:
Heat affected zone microstructures, Materials Science
and Technology, vol. 8, 1992.
[7] Avesta Polarit Welding Katalog, 2002.
[8] Messner C., Silberschmidt V. V., Werner E. A.: Thermally
induced surface roughness in austenitic-ferritic duplex stainless steels, Acta Materialia, 51/2003.
[9] Cholewa M., Gawroski J., Przyby M.: Podstawy procesw metalurgicznych, Wydawnictwo Politechniki lskiej,
Gliwice, 2004.
[10] Welding duplex stainless steels the ESAB way, Materiay
informacyjne firmy ESAB, 2000.
[11] Karlsson L, Ryen L., Pak S.: Precipitation of intermetallic
phases in 22% Cr duplex stainless weld metals. The kinetics of intermetallic phase formation in the temperature range 675-1000oC (1274-1832oF) and effects on mechanical
properties and corrosion resistance. Welding Research
Supplement, 1995.
[12] Czyowicz S.: Odporno korozyjna nowych austenitycznoferrytycznych stali odpornych na korozj, Prace IM nr 12,
1990.
[13] Kordatos J. D., Fourlaris G., Papadimitriou G.: The effect

44

PRZEGLD SPAWALNICTWA 10/2008

noci zczy oraz wielkoci obcienia ich napreniami

montaowymi speni kryteria odbiorowe inwestora (wasnoci
wytrzymaociowe, parametry mikrostruktury, poziom odpornoci korozyjnej oraz jakoci spoin) okrelone wymaganym
poziomem niezgodnoci spawalniczych wg bada nieniszczcych) [22].
riaw dodatkowych do spawania stali dupleks, majcy
wpyw na objto wzgldn ferrytu i austenitu w zczu
i w efekcie na waciwoci mechaniczne i odporno korozyjn zcza. Gazy osonowe i gazy stosowane do osony
grani mog regulowa zawarto azotu w spoinie i objto wzgldn ferrytu i austenitu. Brak azotu w gazie osonowym powodowa moe zmniejszenie odpornoci korozyjnej zcza, np. w spawaniu metod TIG.
Wysoki stopie trudnoci technologii spawania wielkogabarytowych konstrukcji okrtowych powodowany jest:
ma tolerancj na odchylenia od wymaganych warunkw spawania,
znaczn sztywnoci przygotowanych do spawania
dugich zczy midzysekcyjnych w powizaniu z umiarkowan cigliwoci stopiwa zastosowanych materiaw
spawalniczych,
wysokimi wymaganiami odbioru wykonanych pocze.
Uzyskanie wysokich waciwoci mechanicznych i odpornoci na korozj zczy jest moliwe dziki skrupulatnemu przestrzeganiu parametrw technologicznych spawania, minimalizacji napre montaowych w obszarze zcz
spawanych w wyniku przestrzegania kolejnoci montau
i spawania oraz uwzgldniania wynikw pomiarw geometrii konstrukcji, automatyzacji i mechanizacji procesw spawania stabilizujcych parametry prdowe, oraz szczegowej kontroli na wszystkich etapach produkcji [22].
of cooling rate on the mechanical and corrosion properties
of SAF 2205 (UNS 31803) duplex stainless steel welds,
Scripta Materialia, 44/2001.
[14] abanowski J., Effect of microstructure on mechanical properties of duplex stainless steel for marine applications, Marine Technology Transactions, Vol. 10/1999).
[15] abanowski J., Krzysztofowicz K., Ossowska A.: Napreniowe pkanie korozyjne symulowanych stref wpywu ciepa
zczy spawanych stali dupleks, Inynieria Materiaowa nr 6,
2003.
[16] PN-EN 10088-1,1998, Stale odporne na korozj Gatunki.
[17] Abdel-Karim R., Elmahallawi I., El-Menshawy K.: Microstructure and corrosion properties of nitrogen stainless steel 316L
produced by hipping, Powder Mettalurgy, vol. 47, no. 1, 2004.
[18] Banas J., Mazurkiewicz A.: The effect of copper on passivity and corrosion behaviour of ferritic and ferritic-austenitic
stainless steels, Materials Science and Engineering, A277,
2000.
[19] Lu X.-C., Shi K., Li S.-Z., Jiang X.-X.: Effects of surface
deformation on corrosive wear of stainless steel in sulfuric
acid solution, Wear, 225-229, 1999.
[20] Charles J.: Composition and properties of duplex stainless
steels, Welding in the World, vol. 36, 1995.
[21] Przetakiewicz W., Tomczak R.: Niektre aspekty spawalnoci ferrytyczno-austenitycznych stali typu dupleks i superdupleks, Przegld Spawalnictwa nr 3, 1995.
[22] Nowacki J., Urbaski M., Zajc P.: Spawanie FCAW stali
dupleks w budowie statkw do transportu chemikaliw,
Przegld Spawalnictwa nr 4, 2008.
[23] Jimenez J. A., Carsi M., Ruano O. A., Penalba F.: Characterization of a / duplex stainless steel, Journal of Materials
Science, 35, 2000.
[24] Nowacki J., ukoj A.: Microstructure transformations
of duplex steels welded joints heat affected zone, Materials
Characterization, 56, 2006.