Przegląd Prawniczy Uniwersytetu Warszawskiego NR 1/2014

PRZEGLD PRAWNICZY
UNIWERSYTETU
WARSZAWSKIEGO
WARSAW UNIVERSITY LAW REVIEW
Koo Naukowe
Wydzia Prawa i Administracji
Uniwersytetu Warszawskiego
ROK XIII
Luty 2014
NUMER 1
PRZEGLD PRAWNICZY
UNIWERSYTETU
WARSZAWSKIEGO
WARSAW UNIVERSITY LAW REVIEW
Koo Naukowe
Wydzia Prawa i Administracji
Uniwersytetu Warszawskiego
ROK XIII
Luty 2014
NUMER 1
Redakcja:
Wojciech Gaamon
redaktor naczelny
Szczepan Szczsny
z-ca redaktora naczelnego
Emil Kowalik skarbnik
mgrMagdalena Brodawka
mgrAnna Cimarno
mgrMicha Czerniawski
Bartosz Dbek
mgr Marta Dobrzycka
mgr Sebastian Gajewski
Jacek Kendysz
Maciej Kruk
mgrJakub Leszczyski
mgr Filip Ludwin
Monika Tomaszewska
Mariusz Tomaszuk
Maciej Tro
mgr Krzysztof Wawrzyniak
Redaktorzy honorowi:
mgr Wojciech Biaogowski
mgr Patrycja Cielenkiewicz
mgr Rafa Dybka
mgr Agnieszka Gob
mgr Jarosaw Jawiski
mgr Joanna Kornas
mgr Katarzyna Kozak
mgr Ewa Rusak
mgr Sandra Sekua
mgr Pawe Sulich
mgr Agnieszka Sztoldman
mgr Paulina Wawer
mgr Jacek Wojtach
mgr Anna Zys
Rada Naukowa:
prof. dr hab. Tadeusz Ereciski
prof. dr hab. Ludwik Florek
prof. dr hab. Lech Gardocki
prof. dr hab. Hubert Izdebski
prof. dr hab. Jzef Okolski
prof. dr hab. Krzysztof Pietrzykowski
prof. dr hab. Jerzy Rajski
prof. dr hab. Marek Safjan
prof. dr hab. Tadeusz Tomaszewski
prof. dr hab. Anna Turska
prof. dr hab. Mirosaw Wyrzykowski
prof. dr hab. Maria Zabocka
Konsultant programowy:
dr Tomasz Kozowski
ISSN: 1644-0242
Nakad: 150 egzemplarzy
Ten numer Przegldu Prawniczego Uniwersytetu Warszawskiego zosta wydany dziki pomocy
finansowej (this Warsaw University Law Review was published with the financial support of):
Wydziau Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego
Adres redakcji: Przegld Prawniczy Uniwersytetu Warszawskiego
Wydzia Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego
ul. Krakowskie Przedmiecie 26/28, 00-927 Warszawa
e-mail: ppuw@wpia.uw.edu.pl
Wydawca: Przegld Prawniczy Uniwersytetu Warszawskiego
Wydzia Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego
ul. Krakowskie Przedmiecie 26/28, 00-927 Warszawa
e-mail: ppuw@wpia.uw.edu.pl
Skad i amanie:
PanDawer, www.pandawer.pl
Organizacja druku: PanDawer, www.pandawer.pl
Wykaz skrtw
AA
Anonimowi Alkoholicy
BGBl.
Bundesgesetzblatt
Dz.U.
Dziennik Ustaw
Dz.Urz. UE
Dziennik Urzdowy Unii Europejskiej
Dz.Urz. WE
Dziennik Urzdowy Wsplnot Europejskich
EPCL
European Principles of Contract Law
EWG
Europejska Wsplnota Gospodarcza
k.c.
ustawa Kodeks cywilny
k.k.
ustawa Kodeks karny
KN
ustawa Kodeks cywilny francuski (Kodeks Napoleona)
k.p.a.
ustawa Kodeks postpowania administracyjnego
k.p.c.
ustawa Kodeks postpowania cywilnego
k.p.k.
ustawa Kodeks postpowania karnego
KPP
Kwartalnik Prawa Prywatnego
k.r.o.
ustawa Kodeks rodzinny i opiekuczy
k.s.h.
ustawa Kodeks spek handlowych
MoP
Monitor Prawniczy
MPPOiP
Midzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych
NKPK
Nowa Kodyfikacja Prawa Karnego, red. L. Bogunia
NP
Nowe Prawo
OSAB
Orzecznictwo Sdw Apelacji Biaostockiej
OSNC
Orzecznictwo Sdu Najwyszego. Izba Cywilna
OSNCK
Orzecznictwo Sdu Najwyszego. Izba Cywilna i Izba Karna
OSNCP Orzecznictwo Sdu Najwyszego. Izba Cywilna i Izba Pracy i Ubezpiecze
Spoecznych
OSNKW
Orzecznictwo Sdu Najwyszego. Izba Karna i Izba Wojskowa
OSP
Orzecznictwo Sdw Polskich
OSPiKA
Orzecznictwo Sdw Polskich i Komisji Arbitraowych
OTK
Orzecznictwo Trybunau Konstytucyjnego
OTK ZU
Orzecznictwo Trybunau Konstytucyjnego. Zbir Urzdowy
Pal.
Palestra
PiP
Pastwo i Prawo
PiZS
Prawo i Zabezpieczenia Spoeczne
p.o.p.c.
ustawa Przepisy oglne prawa cywilnego
PPH
Przegld Prawa Handlowego
pr. aut.
ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych
PPUW
Przegld Prawniczy Uniwersytetu Warszawskiego
Pr. S.
Prawo Spek
PS
Przegld Sdowy
p.w.p.
ustawa Prawo wasnoci przemysowej
p.u.s.a.
ustawa Prawo o ustroju sdw administracyjnych
RPEiS
Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny
R. Pr.
Radca Prawny
SC
Studia Cywilistyczne
SI
Studia Iuridica
SN
Sd Najwyszy
SOKiK
Sd Ochrony Konkurencji i Konsumentw
Przegld Prawniczy
4
SPP
SW
TFUE
TK
TWE
UE
UNIDROIT
WE
WPP
Studia Prawa Prywatnego

Suba Wizienna
Traktat o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej
Trybuna Konstytucyjny
Traktat ustanawiajcy Wsplnot Europejsk
Unia Europejska
Midzynarodowy Instytut Unifikacji Prawa Prywatnego
Wsplnoty Europejskie
Wojskowy Przegld Prawniczy
DODATKOWO
AFA
alternative fee arrangements, alternatywne modele wynagrodzenia
AcP
Archiv fr die civilistische Praxis
BGBl
Bundesgesetzblatt
BGH
Bundesgerichtshof (Federalny Trybuna Sprawiedliwoci)
CEPEJ The European Commission for the Efficiency of Justice (Europejska Komisja
ds.Skutecznoci Wymiaru Sprawiedliwoci)
CCBE Council of Bars and Law Societies of Europe Rada Adwokatur i Stowarzysze
Prawniczych Europy
GmbH
Gesellschaft mit beschrnkter Haftung
GmbHG
Gesetz ber Gesellschaft mit beschrnkter Haftung
k.e.a.
Kodeks etyki adwokackiej
k.e.r.p.
Kodeks etyki radcw prawnych
NFZ
Narodowy Fundusz Zdrowia
OIV
International Organisation of Vine and Wine
OLG
Oberlandesgericht
OSN
Orzecznictwo Sdu Najwyszego
p.w.p. Ustawa z dnia 30 czerwca 2000 r. Prawo wasnoci przemysowej (tj. Dz.U. 2001
Nr 49 poz. 508 ze zm.)
rozporzdzenie
Rozporzdzenie Ministra Finansw z dnia 22 grudnia 2011 r. w sprawie
w sprawie OC obowizkowego ubezpieczenia odpowiedzialnoci cywilnej podmiotu wykonujcego
dziaalno lecznicz
rozporzdzenie
Rozporzdzenie Rady (EWG) Nr 1768/92 z dnia 18 czerwca 1992 r. dotyczce
UE 1768/92
stworzenia dodatkowego wiadectwa ochronnego dla produktw leczniczych

(Dz.Urz. UE L 182 z dnia 2 lipca 1992 r., s. 1)
rozporzdzenie
Rozporzdzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) Nr 469/2009
UE 469/2009
z dnia 6 maja 2009 r. dotyczce dodatkowego wiadectwa ochronnego dla

produktw leczniczych (Dz.Urz. UE L 152 z dnia 16 czerwca 2009 r., s. 1-10)
rozporzdzenie
Rozporzdzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) Nr 1901/2006
UE 1901/2006
z dnia 12 grudnia 2006 r. w sprawie produktw leczniczych stosowanych w pediatrii

oraz zmieniajce rozporzdzenie (EWG) nr 1768/92, dyrektyw 2001/20/WE,

dyrektyw 2001/83/WE i rozporzdzenie (WE) nr 726/2004 (Dz.Urz. UE L 378

z dnia 27 grudnia 2006 r., s. 1)
SA
Sd Apelacyjny
TRIPS
Agreement on Trade-Related Aspects of Intellectual Property Rights
TSUE
Trybuna Sprawiedliwoci Unii Europejskiej
TfUE
Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej
ubezpieczenie OC ubezpieczenie odpowiedzialnoci cywilnej
u.d.l.
ustawa z dnia 15 kwietnia 2011 r. o dziaalnoci leczniczej
u.k.s.c. ustawa z dnia 28 lipca 2005r. o kosztach sdowych w sprawach cywilnych
(Dz.U. Nr167, poz. 1398 ze zm.)
Wykaz skrtw 5
u.o.b. ustawa z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowizkowych,
Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli
Komunikacyjnych
u.s.z. ustawa z dnia 27 sierpnia 2004 r. o wiadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych
ze rodkw publicznych (Dz.U. Nr 164, poz. 1027)
u.d.u. ustawa z dnia 22 maja 2003 r. o dziaalnoci ubezpieczeniowej
(Dz.U. Nr 11, poz. 66)
UstG
Umsatzsteuergesetz
WM
Wertpapiermitteilungen
ZHR
Zeitschrift fr das gesamte Handels- und Wirtschaftsrecht
ZIP
Die Zeitschrift fr Wirtschaftsrecht
Szanowni Czytelnicy,
Z przyjemnoci oddajemy w Pastwa rce kolejny numer Przegldu
Prawniczego Uniwersytetu Warszawskiego. Jest to kolejny numer dostpny
take wwersji elektronicznej. Podajc zduchem czasu, nie zapominamy, jak
wana jest kultura czytania wielkich ksig i udostpniamy Przegld take
wwersji papierowej.
Wniniejszym numerze staralimy si ukaza rzeczywisto wodniesieniu
do rnych dziedzin prawa; wszczeglny sposb chcielibymy poleci artyku
K. Dobrowolskiej pt. Krytyka normatywizmu Hansa Kelsena wpolskiej myli prawnej
dwudziestolecia midzywojennego.
Czytelnik moe poczu, e teksty s wynikiem syzyfowych bada rozkadajcych si niekiedy na lata. Nawet jeli tak jest, to nie naley sdzi, e WSZYSTKO
zostao ju napisane. Wtym miejscu pragniemy zaprosi autorw do dzielenia si
na amach naszego czasopisma swoimi badaniami.
yczymy przyjemnej lektury!
Wojciech Gaamon
Redaktor Naczelny
Kolegium Redakcyjne
DEAR READERS,
It is our great pleasure to present the latest edition of Warsaw University
Law Review. It is yet another issue also available in adigital edition. Following
the spirit of the times, we care not to forget how important the habit of reading
books in their paper version is, so we have published Warsaw University Law
Review in this version as well.
In this issue we have tried to provide aglimpse of reality related to different
branches of law and based on avast amount of research. The present edition
is essentially focused on civil law. We would like to particularly recommend an
article by K. Dobrowolska Critical remarks about Hans Kelsens pure theory
of law made by polish mid-war legal thinkers. The reader may feel that all the
articles encapsulate the results of years of patient investigation. Even if that is
afact, it should not be supposed that all has been told. Hereby we would like to
invite authors with brilliant ideas to publish in the following editions.
As always we wish you, near and far, pleasant reading!
Wojciech Gaamon
Editor in chief
The Editors
Spis treci (Contents)
Artykuy (Articles)
Karolina Dobrowolska
Krytyka normatywizmu Hansa Kelsena wpolskiej myli prawnej
dwudziestolecia midzywojennego ............................................................................
13
Pawe Pawowski
Odcienie rwnoci wTowarzystwie Demokratycznym Polskim
do 1846 roku .......................................................................................................................
27
Jan Ptaszyski
Owiadczenie woli wprawie administracyjnym .....................................................
39
Janusz Roszkiewicz
Zadania Prezesa Urzdu Regulacji Energetyki apolityka energetyczna
pastwa ................................................................................................................................
48
Lucyna Olesiska, Oliwia Sentysz

Wykonywanie kary pozbawienia wolnoci wwarunkach oddziaw
terapeutycznych zakadw karnych wkontekcie osignicia celw
kary zart.67 Kodeksu karnego wykonawczego .....................................................
63
Stanisaw Strejmer
Umowne ograniczenie przelewu wierzytelnoci (pactum de non cedendo)
wwietle oglnego zakazu ograniczania rozporzdzalnoci praw
zbywalnych (art. 57 k.c.) .................................................................................................
75
mgr Wiktor Krzymowski, Aleksandra Rechinbach

Dodatkowe prawo ochronne dla produktw leczniczych
wprawie polskim ..............................................................................................................
87
Maciej Wa
Charakter prawny immisji niematerialnych .............................................................
103
Maciej Tro
Efektywno konstytucyjnych uregulowa antydyskryminacyjnych
naprzykadzie prawa polskiego orazamerykaskiego ........................................ 114
Kamil Rudol
Spka do zagospodarowania wsplnot gruntowych jako forma
prawno-organizacyjna wspdziaania producentw rolnych ............................
126
ARTYKUY
(ARTICLES)
Karolina Dobrowolska*
Krytyka normatywizmu Hansa Kelsena wpolskiej myli

prawnejdwudziestolecia midzywojennego
1. Wstp
Dwudziestolecie midzywojenne to okres dynamicznego rozwoju polskiej myli prawnej. Wramach prawniczych refleksji sformuowanych zostao wiele dononych koncepcji
zpunktu widzenia teorii ifilozofii prawa1. Na ten czas przypada rwnie rozkwit normatywistycznej teorii prawa Hansa Kelsena, ktra szybko zyskaa sobie popularno wrd europejskich uczonych, uderzajc przynajmniej na pierwszy rzut oka logicznoci wywodu
ispjnoci konstrukcji. Analiza prawa wycznie wkategoriach formalnych, hierarchiczny
idynamiczny system norm czy wreszcie zdecydowane odrzucenie zwizkw prawa zmoralnoci zdaway si doskonaym iprostym rozwizaniem problemw zwizanych zinterpretacj istosowaniem prawa. Mimo sukcesu Czystej teorii prawa za granic, polscy filozofowie
i teoretycy prawa w wikszoci zachowali wobec niej znaczn powcigliwo2. Koncepcja ta poddawana bya licznym polemikom na amach periodykw naukowych, wesejach
czy monografiach. Nieliczni zwolennicy tej teorii (tacy jak S. Druks3, S. Rundnstein4 czy
W. L. Jaworski5) rwnie nie przyjmowali jej bezkrytycznie, w mniejszym lub wikszym
stopniu modyfikujc jej zaoenia6.
Celem niniejszego artykuu jest przyblienie krytyki normatywistycznej myli Hansa
Kelsena na podstawie polemik trzech polskich mylicieli Czesawa Znamierowskiego,
Antoniego Peretiatkowicza oraz Czesawa Martyniaka. Kady ztych uczonych, wychodzc
zrnych zaoe wiatopogldowych, podawa wwtpliwo najwaniejsze zaoenia tej
koncepcji. Przemylenia wymienionych autorw stanowi cenny, cho nieco zapomniany
gos, woglnej refleksji nad istot prawa inauki oprawie. Cho czysta teoria prawa Kelsena
Autorka jest studentk V roku prawa na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego.
Na temat dziejw polskiej midzywojennej myli prawnej szerzej por. A. Stpkowski, Polska myl prawna
iprawnicza, [w:] T. Guz, J. Guchowski, M. R. Paubska (red.), Synteza prawa polskiego 19181939, Warszawa
2013, s.5175 .
2
A. Bosiacki, Wstp, [w:] H. Kelsen, Czysta teoria prawa, Warszawa 2014, s.32.
3
Stanisaw Druks przeciwny by pomijaniu aspektw celowociowych wbadaniu prawa por. wypowied S. Druksa wramach krakowskich Narad nad teori prawa (W. L Jaworski, Prace zdziedziny Teorii
Prawa, Krakw 1925, s.2045).
4
Por. A. Bosiacki, Wstp, [w:] H. Kelsen, Czysta teoria prawa, op. cit., s.3336; T. Guz, Normatywistyczna
teoria pozytywizmu prawniczego Szymona Rundsteina iWadysawa L. Jaworskiego oraz Stanisawa Druksa, Antoniego
Peretiatkowicza iWiktora Sukiennickiego, [w:] T. Guz, J. Guchowski, M. R. Paubska (red.), op. cit. , s.4245.
5
Wadysaw L. Jaworski akceptowa normatywizm waspekcie formalnym, jednake postulowa oparcie
go owartoci absolutne moralno Chrystusow, por. M. Jaskski, Midzy normatywizmem iuniwersalizmem:
myl prawno-polityczna Wadysawa L. Jaworskiego, Wrocaw 1988.
*
1
14
Przegld Prawniczy
nie zyskaa wPolsce licznych entuzjastw, wiele jej zaoe przenikno do polskiej myli
o prawie. Szczeglnie widoczne staje si to po analizie kondycji polskiej filozofii i teorii
prawa. Wci dominuje wrd polskich prawnikw podejcie formalistyczno-dogmatyczne,
prymat wykadni literalnej oraz umniejszanie roli filozofii prawa wksztaceniu. Jak twierdzi
T. Stawecki, jest to reminiscencj czasw PRL-owskich, za ktrych postawa taka dawaa
prawnikom pewn doz niezalenoci od komunistycznej ideologii7. Problem ten wostatnich latach zacz by dostrzegany iwiele uwagi powica si zagranicznym teoriom argumentacji ihermeneutyki prawniczej8. Warto jednak nie zapomina przy tym odokonaniach
midzywojennych polskich uczonych, ktrych argumenty rwnie mog posuy wdyskusji nad prawoznawstwem.
2. Krytyka Czystej teorii prawa dokonana przez Czesawa Znamierowskiego
Czesaw Znamierowski urodzi si w 1888 r. w Warszawie. W 1905 z powodu

strajkw szkolnych ilikwidacji szk wKrlestwie Polskim zmuszony by wyjecha do
Rosji. Wlatach 19061907 studiowa filozofi ihistori na uniwersytecie wPetersburgu.
W1907r. wyjecha do Lipska, gdzie obok filozofii studiowa wlatach 19071908 matematyk ifizyk, w1909 rozpocz studia psychologiczne wBerlinie. W1912r. powrci
do Warszawy, gdzie po kilku latach zainteresowa si problematyk teorii prawa i podj studia prawnicze na nowo powstaym Uniwersytecie Poznaskim. W1922r. obroni
dysertacj doktorsk pt. Psychologistyczna teoria prawa, wktrej polemizowa zkoncepcjami
Leona Petrayckiego9.
Czesaw Znamierowski by autorem teorii yczliwoci powszechnej, ktr zawar
wRozwaaniach wstpnych do nauki omoralnoci iprawie. Istotne znaczenie maj rwnie jego
koncepcje teoretycznoprawne dotyczce norm (normy aksjologiczne itetyczne)10, ukadu
prawnego oraz rozwaania opastwie idemokracji. Uczony ten postulowa take wczenie
wtok studiw prawniczych nauk psychologicznych, socjologicznych; by bowiem zdania, e
studenci wspczesnych mu czasw maj zbyt wsk wiedz inie kocz studiw prawniczych na poziomie, ktrego powinno si oczekiwa od prawnika11.
Czesaw Znamierowski swoj krytyk normatywizmu Hansa Kelsena zawar przede
wszystkim wdwch recenzjach jego dzie, tj.recenzji Der soziologische und der juristische Staatsbergiff z192312r. oraz recenzji polskiego wydania Czystej teorii prawa z1935r.13, zawartych
7
T. Stawecki, Instrumentalne traktowanie prawa rne perspektywy, [w:] G. Polkowska (red.) Prawo iad spoeczny. Ksiga Jubileuszowa dedykowana Profesor Annie Turskiej, Warszawa 2000, s.3856.
8
J. Stelmach, Wspczesna filozofia interpretacji prawniczej, Krakw 1999, s.4985.
9
S. Czepita, Koncepcje teoretycznoprawne Czesawa Znamierowskiego, Pozna 1988, s.910.
10
Ibidem, s.3753.
11
Cz. Znamierowski, Opoziomie studiw prawniczych, Ruch Prawniczy, Ekonomiczny iSocjologiczny,r. 5,
Pozna 1925, s.10211028.
12
Idem, Kelsen Hans: Der soziologische und der juristische Staatsbergiff (recenzja), Ruch Prawniczy iEkonomiczny,r.3, Pozna 1923, s.6567.
13
Idem, Kelsen Hans: Czysta teorja prawa (recenzja), Ruch Prawniczy, Ekonomiczny iSocjologiczny, r.15,
t.I, Pozna 1935, s.46.
Krytyka normatywizmu Hansa Kelsena wpolskiej myli prawnej...
15
wRuchu Prawniczym iEkonomicznym (po 1925r. nazwa zmieniona na Ruch Prawniczy, Ekonomiczny iSocjologiczny).
Ju wpierwszej wskazanej powyej recenzji Czesaw Znamierowski bardzo krytycznie odnosi si do tez Kelsena. Podkrela, e cho Kelsen zasuguje na uznanie iwyrnia
si na tle innych profesorw niemieckiego krgu kulturowego, to nie osign on jeszcze
takiej jasnoci poj, jaka powinna cechowa naukowca. Wskazuje rwnie, e wrecenzowanym dziele Kelsen stara si skonstruowa swoj teori poprzez krytyk innych mylicieli,
co budzi wtpliwoci Znamierowskiego14. Przede wszystkim jednak gwne zastrzeenia
Znamierowskiego budzi kategoryczne rozdzielenie prawa od innych nauk iumieszczenie go
wsferze powinnoci, atake teza otosamoci pastwa iprawa.
Zdaniem Czesawa Znamierowskiego prby te s nieuzasadnione inieprzystajce do
rzeczywistoci. Aby to wykaza, Znamierowski rozwaa pojcie obowizywania. Autor nie
zgadza si ze znaczeniem, jakie Kelsen przypisuje temu pojciu. Wedug Znamierowskiego
obowizywanie nie moe by bezczasowe w prawie, poniewa nie mona byoby wwczas odrni nowelizacji od obowizujcej ustawy. Przyjmujc znaczenie, jakie przypisa
obowizywaniu Kelsen, nie moe by ono rwnie czasowe, poniewa wtedy naleaoby
je uzaleni od warunku czasu, atu ju oznaczaoby zwizanie go zjakim czasowo wyznaczonym faktem skoro tak, warunek czystoci prawa wtym wypadku nie zostaby speniony. Kelsen bowiem stanowczo wzbrania si przed powizaniem prawa, lecego wsferze
powinnoci, zjakimkolwiek faktem (nalecym do sfery bytu), czyli wtym przypadku czasem. Znamierowski zatem, podaje wwtpliwo ten radykalny rozdzia na sfer Sein iSollen,
lecy upodstaw teorii prawa Kelsena15.
Wdalszej czci recenzji doprowadza to autora rwnie do zakwestionowania utosamienia pastwa zsystemem norm, ktrego dokonuje Kelsen iktre wynika zjego konsekwentnego trzymania si rozdziau na sfer bytu ipowinnoci. Znamierowski komentuje to
wnastpujcy sposb: Itu bowiem [Kelsen przyp. K. D.] nie przypuszcza nawet, aby
pastwo mogo by caoci, skadajc si zludzi pozostajcych wpewnym stosunku do
ukadu prawnego: byaby to przecie cao uoona zbytw psycho-fizycznych iprzedmiotw nalecych do sfery tego, co by powinno16.
Dla Znamierowskiego utosamienie to pozbawione jest sensu, jak bowiem mona
przyj t tez i mwi bez popadania wabsurd oobowizkach pastwa czy system norm
moe mie jakie obowizki, wykonywa czynnoci, sdzi, kara?
Zdaniem autora uproszczenia iutosamienia, ktrych dokonuje Kelsen, zamiast wprowadza spjno iprostot konstrukcji, prowadz tylko do pomieszania pojciowego17.
W drugiej omawianej przeze mnie recenzji Znamierowski poddaje tezy Kelsena
znacznie bardziej stanowczej krytyce. Nasamym wstpie bardzo niechtnie odnosi si do
caego prawoznawstwa niemieckiego krgu kulturowego, ktre, jego zdaniem, przedstawia niski poziom logiczny, zawio iniejasno konstrukcji, awrcz przejawia zepsucie smaku, znajdujce wyraz w potwornej niejednokrotnie szacie sownej wywodw
14
15
16
17
Cz. Znamierowski, Kelsen Hans, op. cit., s.65.

Ibidem, s.66.
Ibidem, s.6667.
Ibidem.
16
Przegld Prawniczy
prawoznawczych18. Znamierowski wyraa rwnie niezrozumienie dla popularnoci

tego nurtu mylowego wPolsce: Prawoznawca polski zbyt silnie jest zwizany znauk
niemieck, uwaa, e prawoznawstwo niemieckie jest szczytowym wytworem ludzkiego
geniuszu () Ta literatura ma dla nie tylko moc autorytetu, lecz posiada rwnie czar
wspomnie. Przypomina mu dobre, jake dobre, czasy kiedy by we Wiedniu posem,
albo radc dworu19.
Dalej, odnoszc si ju do Kelsena, Znamierowski przyznaje, e jest on autorytetem
wprawoznawstwie niemieckiego krgu kulturowego, ajego pogldy ciesz si du popularnoci is szeroko omawiane wliteraturze. Przyznaje rwnie, e wjego myli mona
odnale kilka trafnych tez, jednake s one kruszcem szlachetnym rozsianym wrudzie
bardzo niskoprocentowej. Zdaniem autora recenzji najbardziej suszn z postawionych
przez Kelsena tez wCzystej teorii prawa jest ta, e nie naley miesza rozwaa socjologicznych zdogmatyk prawa, ale sama teoria prawa, badajca poczucie powinnoci, musi wjaki
sposb opiera si na badaniach socjologicznych20.
Autor wdozoliwym iironicznym tonie stwierdza, e wcaym dziele Kelsena roi
si od nonsensw, czego najlepszym przykadem jest pojcie osoby prawnej skonstruowane
na gruncie czystej teorii prawa, zakadajce, e osoba fizyczna nie jest czowiekiem, lecz
uosobieniem norm regulujcych zachowanie czowieka21.
Dla Znamierowskiego tezy te s niedorzeczne, co wyraa w podsumowaniu swojej
recenzji, piszc: Analiz logiczn czystej teorii prawa mona by prowadzi pedantycznie,
krok za krokiem wykrywajc niejasnoci i niedorzecznoci (). Myl jednak, e naley
raczej yczy ksice susznego zapomnienia22.
Omawiane recenzje jasno pokazuj stosunek tego myliciela do normatywistycznych
teorii Hansa Kelsena. Znamierowski, cho szanuje stanowisko Kelsena, nie zgadza si zjego
tezami, przede wszystkim negujc kategoryczne rozdzielenie bytu od powinnoci iuniezalenienie prawoznawstwa od innych gazi nauki. Jak wskazuje S. Czepita, naley jednak
zauway, e Znamierowski czsto sprowadza tezy Kelsena do absurdu, awrcz odmawia
im wartoci naukowej23.
3. Krytyka Czystej teorii prawa dokonana przez Antoniego Peretiatkowicza
Antoni Peretiatkowicz urodzi si w1884r. By prawnikiem iekonomist. Studiowa

wBerlinie, nastpnie na Uniwersytecie Lwowskim, by ostatecznie ukoczy studia na Uniwersytecie Jagielloskim, gdzie uzyska stopie doktora nauk prawnych. Edukacj swoj
kontynuowa na studiach uzupeniajcych w Paryu, Genewie i Heidelbergu. Po powrocie do Krakowa w1914r. habilitowa si, w1919r. zosta mianowany profesorem zwyczajnym idziekanem Wydziau Prawnego na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim. Wtym
18
19
20
21
22
23
Ibidem, s.4.
Ibidem.
Ibidem, s.56.
Ibidem, s.6.
Ibidem.
S. Czepita, op. cit., s.157.
17
samymroku zosta zaproszony do organizowania Uniwersytetu Poznaskiego, na ktrym

zosta pierwszym dziekanem Wydziau Prawa. By rwnie zaoycielem i redaktorem
poznaskiego periodyku naukowego Ruch Prawniczy iEkonomiczny (po 1925r. tytu
zmieniono na Ruch Prawniczy, Ekonomiczny iSocjologiczny.)
Trudno jest zakwalifikowa Antoniego Peretiatkowicza do jakiego okrelonego
nurtu myli prawnej. Jego rozwaania obejmoway bardzo szerokie spektrum zagadnie.
Niektrzy autorzy, tacy jak J. R. Bachnio uznaj go za przedstawiciela prawa natury
ozmiennej treci. Peretiatkowicz uwaa, e wyobraenia dotyczce prawa idealnego s
zalene od miejsca iczasu. Jego obowizywanie opiera si na poczuciu prawnym, istniejcym wsferze spoecznej mentalnoci. Tylko na tej podstawie mona uzasadni obiektywno obowizywania prawa natury24. Krytykowa on tym samym tradycyjny jusnaturalizm wraz zjego przywizaniem do trwaych, niezmiennych iobiektywnych wartoci.
Inni autorzy, tacy jak S. Czepita, uznaj Antoniego Peretiatkowicza za przedstawiciela
pozytywizmu prawniczego. Czepita wskazywa, e Peretiatkowicz broni koncepcji prawa
jako wypywajcego zwoli pastwowej, jako norm spoecznych uznanych przez pastwo
za obowizujce. Czepita jednoczenie zwraca uwag na donioso rozwaa oprawie
naturalnym wkoncepcjach Peretiatkowicza25. Sam Peretiatkowicz jednak deklarowa si
jako pozytywista co wicej, by zdania, e teorie prawa natury ozmiennej treci s waciwie teoriami bliszymi pozytywizmowi.
Antoni Peretiatkowicz gwne swoje zarzuty pod adresem teorii Hansa Kelsena
umieszcza w eseju Teoria prawa i pastwa H. Kelsena26. Ten liczcy 70 stron tekst autor
dzieli na dwie czci wpierwszej stara si on wmiar najwierniej ukaza gwne zaoenia teoretyczne myli Hansa Kelsena, natomiast wdrugiej poddaje je punkt po punkcie
krytyce.
Autor tej polemiki we wstpie staje na stanowisku, e spotykane wliteraturze europejskiej krytyki Kelsenowskiego normatywizmu s jednostronne i niewystarczajce nie
staraj si one bowiem wgbi wpodstawy tej konstrukcji, std ambicj jego dziea ma by
zmierzenie si zgwnymi tezami autora Czystej teorii prawa27.
Krytyczna analiza myli Kelsena podzielona jest na kilka czci. Najpierw Antoni
Peretiatkowicz decyduje si na rozprawienie si z podstawowym zaoeniem Czystej teorii
prawa, czyli z rozdziaem bytu i powinnoci. W dalszej czci poddaje krytyce koncepcj
zdania prawnego, ktr Kelsen zarysowuje w swoich rozwaaniach. Kolejnym punktem
polemiki jest teza otosamoci pastwa iprawa izaoenie normy podstawowej. Peretiatkowicz powica rwnie wswoim tekcie uwag zagadnieniu prawa midzynarodowego
wmyli Kelsena (postulujcego monizm), jednake ze wzgldu na rozmiary niniejszej pracy
problematyka ta pozostanie poza zakresem artykuu28.
Zdaniem Antoniego Peretiatkowicza sam rozdzia na sfer bytu i powinnoci nie
powinien budzi wikszych zastrzee cho bowiem midzy tymi dwiema sferami istnieje
24
25
26
27
28
J. R. Bachnio, Historia filozofii pastwa iprawa, Bydgoszcz, 2005, s.145146.

S. Czepita, op. cit. , s.8990.
A. Peretiatkowicz, Teoria prawa ipastwa H. Kelsena [w:] idem, Studia prawnicze, Pozna, 1938, s.378.
Ibidem, s.5.
Ibidem, s.5769.
18
Przegld Prawniczy
zwizek, to nie ma wtpliwoci, e punkt widzenia wkadej znich jest odrbny29. Wtpliwoci budzi jednak kategoryczne rozdzielenie tych sfer, ktre wrcz, jak pisze Kelsen, logicznie si wykluczaj. Zdaniem Peretiatkowicza: S to sformuowania zbyt skrajne. Gdyby
byt ipowinno byy przeciwiestwem, to adna powinno nie mogaby by jednoczenie
bytem. Norma nie kradnij nie mogaby obowizywa wspoeczestwie, ktre wrzeczywistoci nie kradnie30. Niemoliwe byoby wwczas istnienie prawa zwyczajowego, wktrym zwizek prawa zfaktami wystpuje bardzo wyranie, niemoliwa byaby rwnie sama
historia prawa, bdca histori faktw prawnych31. Rozdzielenie tych sfer jest zatem przydatne czy wrcz konieczne ze wzgldw metodycznych, jednake nie moe przybiera ono
tak skrajnej postaci.
Wiksze wtpliwoci autora tej polemiki budzi umiejscowienie prawa wsferze powinnoci izanegowanie jego zwizku zrzeczywistoci. Dla poparcia swoich argumentw autor
wskazuje na rne rozumienie pojcia prawa pozytywnego, konstatujc, e wsplne tym
wszystkim rozumieniom jest przyjcie argumentu, e prawo pozytywne to prawo zwizane
zrzeczywistoci, faktami, iwtej sferze (czyli wanie wsferze bytu) powinno lee jego
uzasadnienie32. Zgodnie zczyst teori prawa prawem okreli mona tylko prawo pozytywne (przy czym Hans Kelsen mia tu na myli nie tylko prawo stanowione, ale take zwyczajowe czy uksztatowane wdrodze precedensu), ajego ostatecznego rda doszukiwa
si naley wnormie podstawowej.
Kolejnym podejmowanym przez Peretiatkowicza zaoeniem myli Kelsena jest koncepcja zdania prawnego, ktra w opinii polskiego autora jest koncepcj niejasn, skomplikowan, nienadajc si do zastosowania w prawie prywatnym i publicznym. Jest to,
zdaniem Peretiatkowicza, powd, dla ktrego kwestia ta nie bya rozwijana wbogatej literaturze dotyczcej austriackiego myliciela, nie bya rwnie rozwijana przez samego jej
autora33. Najwiksz jej saboci jest bowiem zbyt silne zaoenie, e norma prawna musi
by podparta przymusem pastwowym, aprzecie istniej normy niezwizane zprzymusem i sdami. Peretiatkowicz podaje tu przykad prawa midzynarodowego oraz polskiej
konstytucji (Konstytucji Kwietniowej), w ktrej formalnie Prezydent, pozbawiony odpowiedzialnoci, gdyby przyj koncepcj Kelsena, nie byby wyposaony wadne obowizki
prawne34. Podsumowujc, zdaniem Peretiatkowicza Kelsenowska teoria zdania prawnego
jest sztuczna iniewystarczajca dla prawoznawstwa. Dodatkowo, teoria ta jest skomplikowana, niejasna inie moe by zastosowana do wszystkich dziaw prawa35.
Wiele wtpliwoci budzi rwnie u autora omawianej rozprawy utosamienie przez
Kelsena pastwa i prawa. Konsekwencj tego utosamienia jest niemono zbadania
29
30
31
32
33
34
35
Ibidem, s.36.
Ibidem.
Ibidem, s.3839.
Ibidem, s.3840.
Ibidem. s.42.
Ibidem, s.4345.
Ibidem, s.4243.
19
pastwa zpunktu widzenia spoecznego36. Zdaniem Peretiatkowicza przyjcie, e pastwo

jest systemem norm, powoduje powstanie pytania: jakich norm? Kelsen, rzecz jasna, posuguje si tu koncepcj normy podstawowej. Wopinii polskiego uczonego uznanie, e norma
podstawowa nie ma oparcia wrzeczywistoci, upodabnia system Kelsena do systemu prawa
naturalnego37.
Wdalszej czci rozwaa nad norm podstawow ipastwem Peretiatkowicz dochodzi do konstatacji, e cho Kelsen zakada rozdzia sfer bytu ipowinnoci, to jednak nie
oddala si od stanowiska empirycznego, co stanowi niekonsekwencj wjego teorii. Zdaniem
Peretiatkowicza mona powiedzie, e system prawny Kelsena wisi wrodku pomidzy
prawem pozytywnym aprawem naturalnym, nie bdc ani jednym ani drugim38. Norma
podstawowa ma zatem charakter mglisty i nieokrelony oraz subiektywny bdcy
wytworem ludzkiej pracy umysowej. Skoro tak, to cay system Kelsena wydaje si systemem subiektywnym39. Jak wic uzasadni utosamienie pastwa i prawa, skoro pastwo
ma charakter obiektywny? Przyjmujc takie zaoenia, uzasadnienie teorii Kelsena jest niemoliwe. Mona jedynie zgodzi si z tym, e jednym z elementw pojcia pastwa jest
system norm prawnych, lecz nie jest elementem jedynym iwycznym. System norm musi
by oparty, zdaniem Peretiatkowicza, nafaktycznej najwyszej wadzy pastwowej idopiero
wwczas moemy mwi oprawie pozytywnym40.
Ostatnim poruszanym przez Peretiatkowicza zagadnieniem jest zagadnienie celowoci
prawa. Kelsen stara si zupenie wyeliminowa momenty celowoci ze swoich rozwaa formalno-prawnych, co jest zdaniem polskiego autora niesuszne41. Kelsen postuluje ograniczenie bada nad normami do ich formy, bez wnikania wich tre icel, nazywajc jurysprudencj geometri zjawiska prawnego42. Dodatkowo twierdzi, e tylko jurysprudencja tworzy
pojcia prawne. Peretiatkowicz nie zgadza si z adn z tych tez. Po pierwsze, zdaniem
polskiego uczonego nieprawdziwa jest teza otworzeniu poj prawnych przez jurysprudencj jak bowiem wyjani fakt tworzenia poj prawnych przez same ustawy, np.poprzez
definicje legalne43? Po drugie, wykluczenie momentw celowociowych zjurysprudencji jest
nieuzasadnione, poniewa celowo odgrywa ogromn rol przy tworzeniu poj prawnych.
Operowanie pojciami prawnymi zpominiciem aspektw celowoci mogoby prowadzi
do absurdalnych sytuacji, szczeglnie w tych przypadkach, w ktrych sprawa jest niejasna. Interpretujc wwczas prawo naley odwoa si do celu ustawy icelu prawa wogle
(Peretiatkowicz jako cel prawa w ogle wymienia: dobro powszechne, sprawiedliwo,
bezpieczestwo prawne)44. Kelsen jednak nie uznaje powyszych pogldw, jak rwnie nie
36
37
38
39
40
41
42
43
44
Ibidem, s.47.
Ibidem, s.48.
Ibidem, s.5051.
Ibidem, s.51.
Ibidem, s.54.
Ibidem, s.71.
H. Kelsen, Hauptprobleme der Staatsrechtslehre, s.93, [cyt. za: ] A. Peretiatkowicz, op. cit., s.71.
A. Peretiatkowicz, op. cit., s.71.
Ibidem, s.74.
20
Przegld Prawniczy
uznaje luk wprawie. Uwaa on, e luki su do wmieszania wstosowanie norm wasnej
ideologii. Zdaniem polskiego uczonego wskazuje to tylko na to, e Kelsen nie mia zbyt
wiele do czynienia zprawem cywilnym oraz, e nie rozumie tego, i istotn rol prawnika
jest poszukiwanie sensu prawa i nadawanie prawu tego sensu nawet wtedy, gdy literalna
interpretacja ustawy prowadziaby do absurdalnych wnioskw45.
4. Czesaw Martyniak
Czesaw Martyniak urodzi si 24 maja 1906 r. w Lublinie. Swoj karier naukow

zwiza z Katolickim Uniwersytetem Lubelskim. W 1925 roku zosta przyjty w poczet
studentw Wydziau Prawa i Nauk Spoeczno-Ekonomicznych KUL. Studia ukoczy
wcigu trzech lat. Rwnoczenie studiowa filozofi na Wydziale Nauk Humanistycznych.
W 1928 r. uzyska stypendium rzdu francuskiego i zapisa si na Uniwersytet Paryski.
Tytu doktora uzyska w1931r. za rozpraw Le fondement objectif du droit dapres Saint Thomas
dAquin napisan pod kierunkiem Jacquesa Maritaina. Po powrocie do Polski Martyniak
zosta starszym asystentem w Katedrze Teorii iFilozofii Prawa irozwija swoje zainteresowania badawcze. Jego byskotliwa kariera naukowa zostaa przerwana wtragicznych okolicznociach. Wwieku 33 lat zosta rozstrzelany przez Niemcw.
Czesaw Martyniak podejmuje si krytyki teorii Hansa Kelsena zpozycji prawnonaturalnych. Jako tomista, Martyniak nie moe w adnej mierze zgodzi si z postulowanymi przez Kelsena tezami, przede wszystkim za z oddzieleniem prawa od moralnoci
wynikajcym zuznania, e moralne wartoci nie maj absolutnego charakteru inie da si
naukowo okreli tego, co wkadych warunkach jest dobre isprawiedliwe. Wswoim wykadzie habilitacyjnym Moc obowizujca prawa ateoria Hansa Kelsena46 dokonuje on syntezy myli
austriackiego uczonego47 ikrytyki (ktr nazywa immamentn48) niektrych jego tez. Naley
zauway, e Martyniak chcc dokona jak najbardziej wnikliwej polemiki ogranicza si
wycznie do kwestii mocy obowizujcej prawa49. Znamienne jest, e autor stawia tez, i
Kelsen, wiadomie lub nie, na swj sposb rozstrzyga ten problem, cho przecie stara si
tego unikn50. Celem pracy habilitacyjnej Martyniaka ma by wykazanie, e sformuowany
przez Kelsena pogld jest nie do utrzymania oraz, e twrca czystej nauki prawa niesusznie stara si uniezaleni moc obowizujc prawa od prawa naturalnego51.
Teoria normy podstawowej, ktra ma by ukoronowaniem systemu Kelsena, stanowi
jednoczenie jego pit achillesow52. Podobnie jak Peretiatkowicz, Martyniak wskazuje,
e okrelenie jej mocy obowizujcej jest niezwykle trudne i prowadzi do sprzecznoci
Ibidem, s.7576.
CZ. Martyniak, Moc obowizujca prawa a teoria Hansa Kelsena, [w:] idem, Dziea, (red.) R. Charzyski,
M.Wjcik, Lublin 2006.
47
Ibidem, s.187259.
48
Ibidem, s.182.
49
Ibidem, s.181.
50
Ibidem.
51
Ibidem, s.184.
52
Ibidem, s.293.
45
46
21
wewntrznej wteorii Hansa Kelsena. Jak bowiem uargumentowa jej obiektywn moc obowizujc, skoro nie odnosi si ona ani do moralnoci, ani do zjawisk ze sfery bytu? Gdzie
wobec tego ley jej rdo obowizywania53? Wmyl zaoe czystej teorii prawa jej podstaw moe by tylko i wycznie inna powinno, co prowadzi do tego, e cay system
prawa Kelsena nabiera cech wzgldnoci ihipotetycznoci. Jak wskazuje Martyniak, podkrela to relatywizm myli Kelsena norm podstawow moe by bowiem kada norma,
ktr za tak uznamy. Oznacza to zatem, e cho pojcie to jest fundamentalnym zaoeniem Kelsenowskiej teorii, to ma ono charakter wzgldny54. Jest to wic postulat zaleny
od subiektywnej aprobaty. Norma podstawowa jest twierdzeniem warunkowym, ajak pisze
Martyniak, twierdzenia warunkowe mog sta si kategoryczne dopiero wtedy, gdy podstawowa hipoteza zostanie udowodniona55. Teoria normy podstawowej staje si negacj caego
systemu Kelsena. Nie da si bowiem oprze jej obowizywania na niczym innym jak na
rzeczywistej sile ipoparciu, czyli na faktach. Dochodzi tu do pomieszania tak kategorycznie
rozdzielanych przez Kelsena sfer powinnoci ibytu, czego konsekwencj jest uznanie, e
powinno ksztatuje si pod wpywem rzeczywistoci56. Ostatecznie, rezultatem przyjtych
przez Kelsena zaoe jest oparcie prawa na sile, czego tak bardzo chcia unikn: Logika
systemu jest nieubagalna iniezmiennie prowadzi do jednakowych wnioskw, nieprzyjemnych zdaje si nawet dla pozytywistycznego umysu Kelsena, skoro tak niechtnie izawile
je wypowiada. Krytyczny pozytywizm, tak jak kady pozytywizm, ktry jest logiczny, mimo
caego kunsztownego rusztowania metodologii naukowej jest niczym innym jak uznaniem,
e prawo to sia57. Przyjcie hipotezy oobowizywaniu normy podstawowej wedug teorii
Kelsena jest konieczne, jednake usiowanie jej okrelenia w sposb prawniczy jest, jak
twierdzi Martyniak, rwnoznaczne zchci wdrapania si na swoje wasne ramiona lub
podobne do usiowania zwierztka z bajki, ktre chciao si wycign z bagna za swj
ogon58. Norma podstawowa ma charakter niepozytywny, co stawia pod znakiem zapytania
spjno teorii Kelsena, ktrej celem jest przecie badanie norm prawa pozytywnego59.
Od rozwaa nad norm podstawow Martyniak przechodzi do analizy postulatu
o kategorycznym rozdzieleniu sfer Sein iSollen, ktry to rozdzia z metodologicznego
i logicznego punktu widzenia jest dobry, cho umiejscawianie prawa wycznie w sferze
powinnoci jest bdne, gdy nie moe ono waden sposb funkcjonowa woderwaniu
od faktw, tak jak zostao to ju wykazane wprzypadku normy podstawowej, stanowicej
trzon systemu Kelsena.
Nad problemem zalenoci midzy sfer powinnoci i bytu Martyniak pochyla
si w dalszej czci swojej rozprawy. Nie ma wtpliwoci, e prawo zwykle ma zwizek
zokrelonymi faktami. Zdaniem Kelsena zwizek ten istnieje dlatego, e uznaje si norm
53
54
55
56
57
58
59
Ibidem, s.267, 278.

Ibidem, s.267, 280281.
Ibidem, s.285.
Ibidem, s.302.
Ibidem. s.311312.
Ibidem, s.268.
Ibidem, s.267, 277.
22
Przegld Prawniczy
mwic: naley si liczy z tego rodzaju faktami60. W opinii Martyniaka Kelsen nie
zauwaa tego, e powysze stwierdzenie musi by uznawane przez wszystkich, aby unikn
cakowitej dowolnoci wstanowieniu powinnoci61. Prawd jest, zdaniem Martyniaka, e
niemoliwe jest przeskoczenie apriori zdziedziny powinnoci do dziedziny bytu oraz apriori
wnioskowanie na podstawie tego, e co jest, tego, e co istnie powinno62. Moliwe jest
jednak dowiedzenie tych zwizkw poprzez rozumowanie aposteriori. Fakt istnienia rzeczywistoci doprowadza do koniecznoci uznania powinnoci, lecz warunkiem jest uznanie, e
istniejca rzeczywisto ma nadal istnie63. Warunek ten Martyniak okrela mianem normy
podstawowej. Powinno musi by zwizana zrzeczywistoci, gdy powinno dla samej
powinnoci nie miaaby sensu itylko wstosunku do rzeczywistoci jest moliwe jej zrozumienie64. Ma ona zastosowanie wwczas, kiedy jej celem jest zreformowanie rzeczywistoci. Wynika to std, e czowiek uznaje potencjalny charakter rzeczywistoci, jej skonno
ku pewnemu celowi, ktry stanowi dobro65. Ten potencjalny charakter rzeczywistoci nie
wynika zniczyjej arbitralnej woli, ale zjej ontycznej waciwoci, czyli znatury. Potencjalna cecha rzeczywistoci jest przyczynkiem do ustanowienia powinnoci: () jeeli co
istnieje in actu, to dlatego, e to co istnieje obecnie in potentia. W tym zakresie fakt, e
norma nie jest skuteczna, nie wycza jej obowizywania. Innymi sowy, dno rzeczywistoci ku dobru, jej potencjalny charakter, jej natura s podstaw obowizywania66.
Jak ju wskazano, Kelsen postuluje usunicie znauki oprawie wszelkich bada dotyczcych jego celowoci. Martyniak natomiast susznie zauwaa, e bez uwzgldnienia celu nie
mona okreli istoty zjawiska; pisze: Jeli kto chce ograniczy swe badania do opisu iklasyfikacji zewntrznych cech zjawisk, to ma prawo to uczyni, pod warunkiem, e nie bdzie
pretendowa do wyczerpujcego poznania ich istoty ie nie bdzie wyklucza wswych okreleniach istnienia tych cech, ktre zzaoenia pozostawia poza zasigiem swoich bada67.
Celem Kelsena nie jest za opis iklasyfikacja, lecz okrelenie istoty prawa pozytywnego.
Podobnie Martyniak nie uznaje cisego rozdziau formy i treci, ktre prowadzi
do autonomizacji sfery formalnej, na co, jego zdaniem, nie mona si zgodzi prawo
bowiem zawsze musi zawiera jak tre68. Std tre tak musi zawiera rwnie norma
podstawowa, ktra oprcz delegowania powinna dawa gwarancj, e to, co jest wten sposb ustanowione, nie bdzie pozbawione sensu. Zdaniem Martyniaka postulat sensownego, tj. pozbawionego sprzecznoci porzdku prawa przekracza granice czystego pozytywizmu69. Konkludujc, Martyniak stwierdza, e norma podstawowa stanowi niezbdne
60
61
62
63
64
65
66
67
68
69
Ibidem, s.358.
Ibidem, s.169.
Ibidem, s.359.
Ibidem, s.360.
Ibidem, s.360361.
Ibidem, s.361.
Ibidem.
Ibidem, s.357.
Ibidem, s.293.
Ibidem, s.294.
23
minimum prawnonaturalne dla nauki prawa ijest kapitulacj zaoe Kelsena orozdziale
formy itreci70.
Wedug Martyniaka, gdyby normatywizm pozosta jedynie sposobem na metodologiczne zakrelenie granic badawczych, nie mona byoby mu nic zarzuci71. W tym
celu Kelsen powinien konsekwentnie odci si od poszukiwa tego, co poprzedzao
powstanie porzdku prawnego. Poprzez takie dziaanie mona zauway, e Kelsen
zaczyna wkracza na grunt nauk eksplikatywnych, co prowadzi do dysharmonizacji jego
systemu.
Martyniak, jako tomista, decyduje si w dalszej czci swojej pracy dokona, jak
pisze: krytyki Kelsenowskiej krytyki prawa naturalnego. Kelsen w zasadzie unicestwia pojcie prawa naturalnego, sprowadzajc je do mrzonki ifikcji, jedynym bowiem
prawem jest prawo pozytywne, bdce wytworem czowieka i nawet rzekome prawo
naturalne poprzez jego indywidualizacj okazuje si wistocie prawem pozytywnym72.
Poprzez proces konkretyzacji i realizacji norm prawa naturalnego prawo naturalne
znika, poniewa samo ze swojej natury musi stanowi porzdek transcendentny wzgldem ludzi73. Zdaniem Martyniaka te twierdzenia s nieporozumieniem. Mona bowiem
uzna, e wsensie formalnym czowiek poprzez akt poznania wytwarza to prawo, jako
e nie istniej gotowe formuy tego prawa. Czowiek wakcie poznania musi reguy te
sformuowa iwpewnym sensie wytworzy poprzez prac swojego umysu74. Wynika
to istnienia tego, co jest dane iczego czowiek nie tworzy treciowo, lecz tylko konstatuje. Czowiek nie tworzy wic prawa naturalnego wsensie materialnym. Jeli jednak
pozytywizacja prawa naturalnego ma charakter zarwno formalny, jak imaterialny, czyli
jeli prawo naturalne zostaje zastpione przez sprzeczne znim prawo pozytywne, to jest
to wynik omyki lubzej woli75.
Kelsen uwaa rwnie, e paradoksem myli ludzkiej jest to, e sprawiedliwym porzdkiem nazywa si porzdek naturalny najwysz wartoci najwysz rzeczywisto76.
Odrzuca on tym samym tradycj bdc spucizn myli Tomasza zAkwinu iArystotelesa
i stanowic, e dobro, powinno, warto maj ontyczny zwizek z bytem. Martyniak
zadaje pytanie, czy nie naleaoby raczej wtym fakcie doszukiwa si wskazwki zdrowego
rozsdku ludzkoci, ktry przeciwstawia si rozdzielaniu dziedzin wartoci irzeczywistoci77? Martyniak rwnie wbardzo mocnych sowach krytykuje Kelsenowskie konstatacje
dotyczce sprawiedliwoci i zasady prawa naturalnego polegajcej na tym, e naley czyni dobro, a unika za. Zdaniem Kelsena twierdzenie to jest tautologi oznaczajc, e
naley czyni to, co naley czyni, pozbawione jest ono zatem konkretnej treci. Wopinii
70
71
72
73
74
75
76
77
Ibidem, s.295.
A. Bosiacki, op. cit., s.35.
Cz. Martyniak, op. cit., s.332, 344.
Ibidem, s.345.
Ibidem, s.335.
Ibidem.
Ibidem, s.358.
Ibidem, s.359.
24
Przegld Prawniczy
Martyniaka takiego zdania moe by tylko ten, kto w ogle neguje moliwo poznania,
wyznawca skrajnego subiektywizmu posunitego a do solipsyzmu icakowitego amoralizmu78. Gdyby bya to tautologia, to kady czyn mona byoby uzna za dobry. To, co jest
dobre, nie jest tym, co uzna si za dobre, lecz tym, co istnieje jest to czynem zgodnym
zcelem czowieka, ktry odcyfrowa mona zjego natury79. Jeszcze raz Martyniak krytykuje wic sposb, wjaki rozumie prawo naturalne Kelsen, ktry ogranicza je do subiektywnego iautonomicznego poczucia susznoci, nieuzasadniajcego koniecznoci zastosowania
przymusu80. Martyniak pisze, e zgodnie ztomistyczno-arystotelesowsk doktryn prawo
naturalne jest oparte na oglnym rozumieniu natury ludzkiej, ktre nie jest jakim pojciem apriorycznym wycignitym zgowy samotnego spacerowicza wrodzaju Jana Jakuba
Rousseau81. Podkrela, e bazuje ono na dugotrwaych, wielowiekowych obserwacjach,
ktrych skutkiem jest ustalenie tego, co jest dobrem dla kadego czowieka82. Podaje jako
przykad wyliczenie w. Tomasza zAkwinu, ktry jako dobro wymienia: zachowanie ycia,
posiadanie i wychowanie potomstwa oraz unikanie ignorancji i ycie w spoeczestwie.
Wszystko to przekada si na normatywne sformuowania: zachowuj ycie, aunikaj tego, co
moe zagraa yciu, zawieraj zwizki, aunikaj tego, co moe zagraa, poznawaj prawd,
aunikaj ignorancji83.
Dla Kelsena jednak kada tre moe by prawem, poniewa otym, co jest prawem,
decyduje forma. Oznacza to, e Kelsen jest przedstawicielem dogmatyzmu formy irelatywizmu treci, co stoi wsprzecznoci zprawnonaturalnym dogmatyzmem treci irelatywizmem formy84. Wielokrotnie Martyniak nazywa Kelsena apostoem formalizmu, ktrego
rozumienie prawa naturalnego jest powierzchowne.
Przy omawianiu krytyki dokonanej przez Czesawa Martyniaka raz jeszcze naley podkreli zatem jej charakter jest to bowiem krytyka wypywajca konsekwentnie zpozycji,
jak Martyniak przyjmuje, ktra jest pozycj prawnonaturalistyczn. Nie da si jednak zaprzeczy, e wykazujc wiele sprzecznoci wsystemie skonstruowanym przez Hansa Kelsena,
Martyniak nie tylko pokazuje niemoliwo pogodzenia tych dwch wiatopogldw, ale
take wiele logicznych niespjnoci w tym systemie, a przede wszystkim niezrozumienie
przez Kelsena istoty doktryny prawa naturalnego. Powyszy opis krytyki czystej teorii Hansa
Kelsena dokonanej przez Czesawa Martyniaka stanowi jedynie pobien prb wskazania
pogldw tego autora. Wswojej rozprawie habilitacyjnej Martyniak bowiem bardzo wnikliwie analizuje zaoenia koncepcji Kelsena, poruszajc wiele wtkw, wskazujc rwnie
ich podoe filozoficzne. Ze wzgldu na rozmiar niniejszej pracy niemoliwe byoby pene
78
79
80
81
82
83
84
Ibidem, s.363.
Ibidem, s.363.
Ibidem, s.364.
Ibidem, s.365.
Ibidem, s.365367.
Ibidem.
Ibidem, s.176.
25
ich przedstawienie, std celem niniejszego wywodu jest jedynie zasygnalizowanie pogldw
tego polskiego uczonego85.
5. Podsumowanie
Zamiarem tej pracy byo ukazanie odbioru, zjakim spotkaa si koncepcja stworzona
przez Hansa Kelsena wrd polskich uczonych czasu midzywojnia. Na podstawie analizy
polemik dokonanych przez wybranych autorw mona wyodrbni gwne wtki krytyki
normatywistycznej myli Hansa Kelsena s to: teza orozdziale bytu ipowinnoci, niezaleno nauki prawa od innych nauk, koncepcja normy podstawowej, formalizm oraz wykluczenie momentw teleologicznych zbada nad prawem. Rozwaania wskazanych przeze
mnie uczonych, niezalenie od ich punktu wyjcia, prowadz do podobnych wnioskw.
Postulat absolutnej czystoci prawa jest postulatem niemoliwym do zrealizowania, prowadzcym do sprzecznoci wobrbie koncepcji Kelsena. Ju fundamentalna teza okategorycznym rozdziale bytu ipowinnoci oraz umiejscowieniu prawa wtej drugiej sferze okazuje
si nie do obronienia, poniewa obowizywanie prawa oparte jest na faktach. Tymi faktami
mog by sia, czas, spoeczne poczucie lub wreszcie prawo naturalne, wszystkie nalece do
sfery bytu. Suszne wydaje si rwnie spostrzeenie Czesawa Martyniaka dotyczce potencjalnego charakteru rzeczywistoci, ktry rzutuje na sfer tego, co by powinno. Charakter
ten wskazuje nie tylko na zwizki sfer bytu ipowinnoci, ale take na konieczno badania aspektw celowociowych przy analizie prawa. Koncepcja normy podstawowej, bdcej warunkow hipotez, nie wydaje si wystarczajca do wyjanienia mocy obowizywania
prawa, wrcz pokazuje sabo teorii Kelsena jako caoci, ijawi si jako jego ostateczna
poraka. Niewtpliwie proponowana przez Kelsena metoda moe by przydatna, szczeglnie przy systematyzowaniu iporzdkowaniu przepisw prawnych, nie przystaje ona jednak
do miana teorii wyjaniajcej cao zjawiska, jakim jest prawo. Niestety, Czysta teoria prawa
pretenduje do roli teorii uniwersalnej iniezawodnej, co wicej, mimo zapewnie autora ojej
neutralnoci, nacechowana jest silnym zabarwieniem ideologicznym jej fundamentem jest
bowiem relatywizm, negujcy moliwo poznania obiektywnych wartoci.
Zpunktu widzenia wspczesnoci wydaje si wic, e Czysta teoria prawa Hansa Kelsena
jest koncepcj suszn jak pisa Martyniak tylko zmetodologicznego ilogicznego punktu
widzenia. Dowiadczenia II wojny wiatowej oraz reimy totalitarne na caym wiecie dowodz bowiem, e prawo powinno by wyposaone wminimum treci. Jego gwnym zadaniem
powinna by ochrona spoeczestwa zarwno wrelacjach horyzontalnych, jak iwertykalnych.
Dodatkowo, prawnik analizujcy prawo powinien by wiadomy jego zwizkw zokrelonym
wiatopogldem wadzy. Nie mona zaprzeczy, e prawo czsto uywane jest jako narzdzie
inynierii spoecznej ijego celem jest dokonanie zmian wspoeczestwie. Wtym kontekcie
szczeglnie wane wydaje si akcentowanie doniosoci analizy elementw teleologicznych
oraz podkrelanie znaczenia prdw myli politycznej iprawnej dla obecnego ksztatu prawodawstwa. Rol prawnika nie moe by tylko automatyczne odczytywanie norm. Jest on
Szerzej na temat myli Martyniaka zob.: J. Potrzeszcz, Filozofia prawa Czesawa Martyniaka wkontekcie
wspczesnej dyskusji wok paradygmatu niepozytywistycznej koncepcji prawa, Roczniki Nauk Prawnych 2010, tom
XX, nr2, s.1735; M. uszczyska, Filozofia prawa Czesawa Martyniaka, Lublin 2008.
85
26
Przegld Prawniczy
niejako odpowiedzialny za tre stosowanego prawa, za jego interpretacj itej odpowiedzialnoci powinien by wiadomy86.
Critical remarks about Hans Kelsens pure theory of law made

by polish mid-war legal thinkers
Summary
The aim of this paper is to present critical remarks towards Hans Kelsens normativist
theory of law made by polish mid-war legal thinkers.
Polish legal thought of mid-war period was very rich and significant. Polish thinkers and
researchers developed a lot of meaningful theories, which were known and respected in Europe.
They published a lot of articles, essays and monographs in international periodicals and they
gained their knowledge and experience on famous European universities.
Hans Kelsens Pure Theory of Law was widely discussed around the world. His theory was an
attempt to develop simple and clear theory that was allowing to know the essence of law. The
main aim of this theory was to exclude any political, moral or sociological elements from analysis
of law. Therefore, legal thinker should study positive law without any teleological or sociological
inquiries. What is very important, there is no connection between legal order and moral order.
The most controversial statement of Kelsen is the theory of Grundnorm the fundamental
norm without any content. It is the legal assumption, fiction, which is adopted by every lawyer
and legal researcher and which is considered to be the source of law.
Hans Kelsens theory had a lot of opponents in Poland. Although they discussed Kelsens
theories from different points of view, their remarks were very similar. I have decided to present
polemic thoughts of Czesaw Znamierowski, Antoni Peretiatkowicz and Czesaw Martyniak.
Czesaw Znamierowski was the creator of the theory of the universal benevolence; Antoni
Peretiatkowiczs theory of law was eclectic and combined elements of positivism and natural
law; Czesaw Martyniak was famous Thomist. All of them presented very interesting arguments
against Kelsens theory of law which can be used as well in modern debate about legal theory
and philosophy.
86
Por. M. Zirk-Sadowski, Uczestniczenie prawnikw wkulturze, PiP 2002, nr9(679), s.1314.
Pawe Pawowski*
Odcienie rwnoci wTowarzystwie

Demokratycznym Polskim do 1846 roku
1. Wprowadzenie
Jednym znajwaniejszych miejsc, wktrych ksztatowaa si polska tosamo narodowa wXIX wieku, okazao si rodowisko Wielkiej Emigracji. Ojego wielkoci bardziej
ni liczebno, wynoszca niewiele ponad 4tysice osb1 stanowi wybitny skad osobowy.
Wtym kontekcie zwraca si zwykle uwag na znakomitych artystw, na marginesie jedynie
wspominajc o zgromadzonym wok ksicia Adama Jerzego Czartoryskiego konserwatywnym rodowisku Hotelu Lambert. Grupa ta skupiaa jednak zaledwie 15 proc. tej barwnej spoecznoci2. Natomiast bardzo rzadko opisuje si znacznie liczniejsze Towarzystwo
Demokratyczne Polskie, ktre prowadzio bardzo oywion ibogat dziaalno polityczn.
Na szczegln uwag zasuguje przyjta wTDP metoda prac programowych, ktra umoliwiaa wypowiedzenie si wszystkim czonkom Towarzystwa, mimo e byli rozsiani po caej
Francji iWielkiej Brytanii. Cho utraciwszy rozum wmkach dugich, / Plwali na siebie,
arli jedni drugich3, zarwno zprzyczyn ideologicznych, jak iosobistych, to pozostawili
po sobie bardzo zrnicowany dorobek. Ze wzgldu na demokratyczne zapatrywania tej
grupy szczeglne miejsce wich rozwaaniach zaja kwestia rwnoci, ktrej postrzeganie
wywoywao bardzo zacite spory. Zdania byy podzielone, poniewa cz poprzestawaa
na postulacie rwnoci politycznej, podczas gdy inna frakcja domagaa si take rwnoci
ekonomicznej izniesienia wasnoci. Znajdujc si pod olbrzymim wpywem myli Owiecenia irewolucji francuskiej, czonkowie TDP dyskutowali oniepodlegej Polsce, majcej
by miejscem, gdzie atwo rozkrzewi si staroytne narodowe drzewo rwnoci, sumienn
rk braterstwa iwolnoci pielgnowane4. Uznali tym samym, e przyszed czas, by tradycyjnie najwaniejsz wrd Polakw wolno zastpi wanie rwnoci, ktra miaa
nie tylko przyczyni si do odzyskania niepodlegoci, dziki przycigniciu do sprawy
wociastwa, ale take by fundamentem odrodzonej isprawiedliwej Polski. Wniniejszym
artykule autor chciaby przedstawi, jak wykuway si pogldy dotyczce rwnoci i jak
bya ona rozumiana wrnych rodowiskach skadajcych si na Towarzystwo Demokratyczne Polskie. Ze wzgldu na rozmiary niniejszego artykuu zawono badany okres do lat
poprzedzajcych powstanie krakowskie iWiosn Ludw, ktre to wydarzenia miay wpyw
na rewizj czci pogldw goszonych przez TDP.
Autor jest studentem Vroku Wydziau Prawa iAdministracji Uniwersytetu Warszawskiego.
J. Zarada, Wielka Emigracja po Powstaniu Listopadowym, Warszawa 1987, s.23.
2
Ibidem, s.6467.
3
A. Mickiewicz, Pan Tadeusz, Krakw 2003, s.277.
4
Manifest Towarzystwa Demokratycznego Polskiego, [w:] B. Baczko, Towarzystwo Demokratyczne Polskie: dokumenty
ipisma, Warszawa 1954, s.8596.
*
1
28
Przegld Prawniczy
2. Wielka Emigracja
Jeszcze przed bitw pod Ostrok, bo ju 27 kwietnia 1831 r., pierwszy znaczny
oddzia, czterotysiczny korpus gen. Jzefa Dwernickiego, przyparty do granicy przez
przewaajce siy rosyjskie, przekroczy granic z Austri. Dwa miesice pniej na prusk stron granicy zmuszony by przedosta si oddzia pod dowdztwem gen. Antoniego
Gieguda, ktry wtrakcie przekraczania kordonu pad od kuli zaamanego klsk kapitana
Stefana Skulskiego5. Wtakich dramatycznych okolicznociach koczyo si powoli powstanie listopadowe, arozpoczynaa si duga tuaczka wojskowych icywilw zaangaowanych
wten wielki narodowy zryw. Symbolicznym pocztkiem Wielkiej Emigracji jest 5 padziernika 1831r., kiedy to gwne siy przegranej armii powstaczej, atake Sejm, rzd itum
cywilw, przekroczyy granic prusko-rosyjsk izoyy bro pod Brodnic.
Pocztkowo na terenie Prus i Austrii znalazo si a 50 tysicy przegranych, ale po
ogoszeniu przez cara amnestii, wikszo onierzy, dobrowolnie lub pod przymusem,
powrcia na tereny Krlestwa Polskiego. Reszta, czyli gwnie oficerowie oraz wikszo
wczesnej inteligencji zaboru rosyjskiego, udaa si na zachd Europy, gwnie do Francji,
gdzie w1832r. znajdowao si ju 4 tysice polskich emigrantw6. Marsz przez Niemcy,
gdzie byli bardzo entuzjastycznie witani przez przedstawicieli wszystkich grup spoecznych,
znaczco wpyn na popraw nastrojw emigrantw. Tak to wspomina Wiktor Heltman,
jeden z najwaniejszych dziaaczy demokratycznych na emigracji: Wtenczas to po raz
pierwszy uczulimy, czym jestemy, za jak wielk, powszechn walczylimy spraw. ()
Irozumielimy, e misj nasz jest: przewodniczy ludom wich walce przeciw ujarzmieniu.
() Powiedzielimy wic sobie: przez ludzko do Polski!7. To poczucie misji byo bardzo
charakterystyczne dla wszystkich pniejszych dziaaczy demokratycznego odamu Wielkiej
Emigracji.
We Francji znalazy si elity spoeczno-polityczne Krlestwa Polskiego, ktre zaczy
si skupia w rnego rodzaju organizacjach. Gwnym rdem utrzymania olbrzymiej
czci emigrantw byy zasiki wypacane przez rzd francuski. Wraz ze wzrostem liczby
przebywajcych we Francji Polakw wysoko zasiku si zmniejszaa ibardzo szybko wielu
onierzy ipodoficerw znalazo si na granicy ndzy. Otrzymywali oni jednak zapomogi
wypacane ze rodkw uzyskanych dziki opodatkowaniu si oficerw. Zasiki spowodoway, e bardzo wielu spord emigrantw nie podjo adnej pracy idysponowao du
iloci wolnego czasu, ktry bardzo czsto powicano na dyskusje oraz dziaalno polityczn. rodowisko emigracji byo bardzo podzielone. Wpywaa na to rna ocena przyczyn klski powstania, spory ideologiczne, atake dziaalno agentury rosyjskiej ipolicji
francuskiej wsppracujcej ze subami cara.
Wiksza cz wadz politycznych iwojskowych bya skupiona wok Adama Jerzego
Czartoryskiego, pocztkowo jako luna grupa polityczna w ramach Zwizku Jednoci
Narodowej, a dopiero w latach czterdziestych, w lepiej zorganizowanym i liczniejszym
5
6
7
J. Zarada, op.cit., s.12.

Ibidem, s.23.
W. Heltman, J. N. Jankowski, Demokracja polska ma emigracji, Warszawa 1965, s.54.
Odcienie rwnoci wTowarzystwie Demokratycznym Polskim do 1846 roku
29
Towarzystwie Monarchicznym Fundatorw i Przyjaci Konstytucji 3 Maja8. Znacznie

szybciej swoje struktury zbudoway rodowiska znajdujce si wopozycji do konserwatywnego Czartoryskiego i bardzo ostro krytykujce polityk wadz powstaczych. Jako najwaniejsze znich naley wymieni Konfederacj Narodu Polskiego zgeneraami Dwernickim
iSotykiem na czele, zrzeszon wramach Modej Europy Mod Polsk, atake Towarzystwo Demokratyczne Polskie oraz radykalnych secesjonistw zTDP, czyli Gromady Ludu
Polskiego.
3. Towarzystwo Demokratyczne Polskie
Ju w grudniu 1831 r. pod przewodnictwem Joachima Lelewela powsta Komitet

Narodowy Polski, ktry nie odegra wikszej roli, ale pocztkowo skupi wielu dawnych
dziaaczy Towarzystwa Patriotycznego. Bardzo szybko zKomitetu wyodrbnia si jednak radykalna grupa, ktra nie widzc dla siebie moliwoci dalszego dziaania wKNP
ogosia secesj. Adam Gurowski, Jan Nepomucen Janowski, Tadeusz Krpowiecki
oraz Aleksander Puaski podpisali iogosili 17 marca 1832r. Akt Zaoenia Towarzystwa
Demokratycznego Polskiego9. Liczebno czonkw Towarzystwa rosa powoli, ale systematycznie itrzy lata pniej w83 sekcjach na terenie Francji iWielkiej Brytanii skupionych
byo a 1200 dziaaczy10.
Wraz z Aktem Zaoenia przyjto take ustaw, okrelajc wewntrzn organizacj
Towarzystwa. Pocztkowo rzdy sprawowaa znajdujca si wParyu Sekcja Centralna, jednake po wydaleniu jej czoowych czonkw ze stolicy przez wadze francuskie, na czoo
wysuna si Sekcja w Poiters, ktra obja formalne kierownictwo w czwart rocznic
wybuchu powstania. Od lipca 1835r. obowizywaa nowa ustawa Oorganizacji wewntrznej,
regulujca zasady czonkostwa, funkcjonowanie sekcji, atake tryb podejmowania uchwa.
Rozszerzya ona rwnie uprawnienia dziewicioosobowej Centralizacji, kierujcej dziaaniami TDP. Czonkowie tego organu byli wybierani w corocznych wyborach przez og
czonkw Towarzystwa. Pierwsze wybory odbyy si wlecie 1835r. iwzio wnich udzia
ponad 900 dziaaczy11. Wtym czasie na czoo przywdcw wysun si Wiktor Heltman.
Mimo wielu prb poczenia TDP zMod Polsk lub wczenia go wskad Konfederacji
Narodu Polskiego ostatecznie zwyciya jednak zasada odrbnego dziaania, silnie akcentowana od samego pocztku istnienia Towarzystwa.
4. Kwestia rwnoci
rodowisko Hotelu Lambert uznao, e naley pierwej by, apotem radzi, jak by
potrzeba. Uwaao, e tworzc program, naley uwzgldni realnie panujce stosunki spoeczno-gospodarcze, atake konkretne uwarunkowania polityczne, ktre miayby umoliwi
8
9
10
11

J. migrodzki, Towarzystwo Demokratyczne Polskie: (18321835), Londyn 1983, s.100105.
Ibidem, s.34-35.
30
Przegld Prawniczy
odzyskanie niepodlegoci12. Zupenie odmiennie rozumowali czonkowie Towarzystwa

Demokratycznego Polskiego. Uwiedzeni owieceniow antropolatri13, przekonani oniemal
nieograniczonych moliwociach ludzkiego rozumu, postanowili apriorycznie zaprojektowa lepsz Polsk. Prace byy prowadzone na dwch poziomach: centralnym isekcyjnym,
angaujc og czonkw Towarzystwa. Wymagao to dosy sprawnej organizacji i byo
swoistym fenomenem na tle pozostaych emigracyjnych rodowisk14. Taka metoda prac
musiaa jednak skutkowa du rnorodnoci pogldw, jakie mona znale wpismach
TDP. Nie oznacza to natomiast, e w Towarzystwie istnia peny pluralizm i akceptacja
wszelkich opinii. Wrcz przeciwnie, za radykalnie rne od gwnej linii pogldy nie wahano
si usuwa zorganizacji nawet czoowych dziaaczy, wtym wspzaoycieli TDP: Aleksandra Puaskiego czy Tadeusza Krpowieckiego15.
Jak pisa Erik von Kuehnelt-Leddihn, demokracja opiera si na dwch zasadach: rzdw wikszoci i rwnoci politycznej, rzutujcej take na wszelkie inne dziedziny ycia
spoecznego16. Nie dziwi wic, e bardzo duo miejsca wpismach Towarzystwa Demokratycznego Polskiego powicono wanie kwestii rwnoci, bardzo rnie pojmowanej przez
poszczeglne stronnictwa wewntrz organizacji. Oprcz bardzo silnych inspiracji Owieceniem ihasami rewolucji francuskiej na wyjtkowe znaczenie problematyki rwnoci wpyway take wnioski praktyczne wycignite zprzegranego powstania.
Wrd emigrantw polistopadowych powszechne byo przekonanie, e jedn zgwnych przyczyn poraki powstania bya bdna polityka wobec chopw. Za prawdziwego
rzecznika tej warstwy spoeczestwa polskiego mona uzna Orlycha Szanieckiego, ktry
postulowa wSejmie zniesienie paszczyzny. Jednake jego projekt nie wyszed nawet poza
poziom komisji sejmowej. Take projekt Alojzego Biernackiego, przewidujcy oczynszowanie chopw wdobrach narodowych, nie spotka si zakceptacj wdosy konserwatywnym
Sejmie17. Osobny problem stanowia kwestia wocian zamieszkujcych ziemie bezporednio wcielone do Cesarstwa Rosyjskiego, gdzie wci jeszcze obowizywao poddastwo,
zniesione na terenach Krlestwa wczasach istnienia Ksistwa Warszawskiego. Oile Bonawentura Niemojowski uwaa, e naley rozszerzy polskie ustawodawstwo na tamte tereny,
to konserwatyci, np. Aleksander Wielopolski czy Gustaw Maachowski, opowiadali si za
pozostawieniem odrbnoci prawnej Litwy. Wszystko to razem spowodowao may udzia
chopw wwalkach na rzecz niepodlegoci Polski, ktrej nie utosamiali ze swoim wasnym
interesem. Czonkowie TDP uwaali zatem, e warunkiem koniecznym sukcesu nastpnego powstania jest poczenie kwestii wolnoci narodowej z wyzwoleniem spoecznym18. Pogldy te byy pniej bardzo popularne iznalazy swoje odzwierciedlenie choby
M. Handelsman, Adam Czartoryski, t.1, Warszawa 1948, s.267.
To znaczy kultem ubstwionego czowieka.
14
H. aliski, Ksztat Polityczny Polski w ideologii Towarzystwa Demokratycznego Polskiego (18321846), WrocawKrakw 1976, s.1923.
15
16
E. von Kuehnelt-Leddihn, lepy tor. Ideologia ipolityka lewicy: 17891984, Sadkw 2007, s.2527.
17
J. migrodzki, op.cit., s.5161.
18
S. Kalembka, Wielka Emigracja. Polskie wychodstwo polityczne w latach 18311862, Warszawa 1971,
s.211212.
12
13
31
wManifecie Tymczasowego Rzdu Narodowego z22 stycznia 1863r. Historia pokazaa, e podniesienie kwestii spoecznych nie zapewnio jednak zwycistwa nastpnemu powstaniu.
Ju wAkcie Zaoenia Towarzystwa Demokratycznego Polskiego19 zarysowana zostaa egalitarna wizja Przyszej Polski, wktrej zaoyciele Towarzystwa pragnli widzie miliony
szczliwych, wolnych, dobrodziejstw natury uywajcych mieszkacw, bez rnicy
nazwisk, rodu, wyzna, anie garstk uprzywilejowanych, () uytkujcych wycznie nie
tylko ze wsplnej dla wszystkich ziemi ijej owocw, ale nawet zosb, pracy itrudw20.
Wtym tzw.Maym Manifecie sformuowano jedynie bardzo oglny zarys idei, ktrymi chcieli
kierowa si zaoyciele, skupiono si natomiast gwnie na wyznaczeniu celw TDP oraz
na ocenie powstania. Wyranie jednak zaznaczono, e szczcie indywidualne powinno by
podporzdkowane szczciu ogu ina nim oparte. Analogiczn konstrukcj przeniesiono
rwnie na sfer stosunkw midzynarodowych. Uwaano, e wolno Polski zostanie osignita dziki wsppracy zinnymi narodami i,wreszcie, dziki powszechnej rewolucji. Swojemu narodowi przypisali wtym dziele szczegln misj cywilizacyjn, ktra miaa polega
na rozprzestrzenieniu rwnoci towarzyskiej i rwnego i wolnego w uywaniu swobd
ycia21 na wschodzie. Podobnie jak inne wczesne ruchy rewolucyjne we Francji czy we
Woszech, TDP wbardzo duym stopniu inspirowao si myl owieceniow. Std filozoficzny optymizm iwiara wnieograniczony postp zapewniony przez nieograniczone
wrcz moliwoci ludzkiego rozumu. Stale obecne jest take powoywanie si na prawa
natury. Henryk aliski dopatrzy si tu take wpyww myli Saint-Simona, azwaszcza
jego prawa postpu22.
Due znaczenie dla pniejszych sporw wTDP mia przytoczony powyej fragment
owsplnej ziemi iwsplnych owocach. Wydaje si, etak byo to pniej rozumiane przez
wikszo dziaaczy Towarzystwa, mianowicie e autorzy nie mieli na celu postulowania
zniesienia wasnoci prywatnej. Jednake w pniejszym okresie dziaalnoci TDP wielu
czonkw starao si doszuka wtym fragmencie dowodu na to, e Towarzystwo ju od
samego swojego pocztku byo oddane sprawie zniesienia wasnoci prywatnej. Takie
twierdzenia nie znajduj jednak przekonujcego uzasadnienia. Nawet marksistowski badacz
Bronisaw Baczko uwaa, e nie naley tego odczytywa w ten sposb, gdy byoby to
naduyciem intencji autorw, ktrzy w adnym wypadku nie postulowali wprowadzenia
wycznoci wasnoci spoecznej23.
Wicej orwnoci napisano wodezwie Do Obywateli onierzy24 z1832r., ktrej autorstwo przypisuje si Tadeuszowi Krpowieckiemu. Za naczelny cel Towarzystwa uznano
dopominanie si orwno praw dla wszystkich. Owa rwno miaa mie swoje rdo w woli Boga. czyo si to ze zmasowan krytyk postaw szlachty i kleru wobec
chopw, ktrzy po zniesieniu poddastwa niejednokrotnie znaleli si w jeszcze gorszej sytuacji. Jedynym kryterium rnicujcym ludzi miaa by praca. Zawarte wodezwie
19
20
21
22
23
24
Akt Zaoenia Towarzystwa Demokratycznego Polskiego, [w:] B. Baczko, Towarzystwo Demokratyczne, s.18.
Ibidem, s.3.
Ibidem, s.8.
Por. H. aliski, op.cit., s.1416, 3741, 5657.
Por. B. Baczko, Pogldy spoeczno-polityczne ifilozoficzne TDP, d 1955, s.126.
Do Obywateli onierzy, [w:] B. Baczko, Towarzystwo Demokratyczne, s.13-21.
32
Przegld Prawniczy
uwarunkowanie wasnoci prac, podobnie jak boskie pochodzenie rwnoci, wydaje

si inspirowane myl Claude-Henri de Saint-Simona25. Pewne kontrowersje wzbudzio
zawarte wtekcie sformuowanie: Bg da ziemi wszystkim ludziom. Zjednej strony
mona to uzna za postulowanie wasnoci wsplnej, zdrugiej strony moe by to jedynie
domaganie si odmiennego podziau ziemi midzy obywatelami Nowej Polski. Autor
odezwy zaznaczy jednoczenie, e celem nie jest ponienie adnej zgrup spoecznych,
awrcz przeciwnie, uszlachetnienie uzyskane dziki zarzuceniu bdnego i haniebnego
postpowania. Jednak niezalenie od tego, e Krpowiecki, ktry mg by autorem odezwy, zosta dwa miesice po jej opublikowaniu wydalony zTowarzystwa za zbytni radykalizm pogldw, dokument ten by wpeni aprobowany przez TDP inaley go uznawa za
wyraz oficjalnych pogldw organizacji.
5. Radykaowie
Przeduajcy si pobyt na emigracji, a take poraka prb rewolucyjnych w Europie, w tym wyprawy Zaliwskiego, spowodoway zaamanie nadziei na wyzwolenie Polski
dziki powszechnej rewolucji. Towarzystwo zmienio zatem swoj doktryn iod tej pory
uwaao, e Polska musi wywalczy wolno wasnymi siami. Gwn rol w tej walce
mia odegra lud, std jeszcze silniej ni wczeniej podkrelano egalitarny charakter przyszego spoeczestwa polskiego. Szczeglnie radykalne pogldy wtej mierze prezentowano
na amach czasopisma politycznego iliterackiego Postp, redagowanego przez Tadeusza
Krpowieckiego iPiotra Niewgowskiego. Przyszo miaa si opiera na walce zciemicami i despotyzmem. Kontrakt spoeczny fundament przyszego spoeczestwa mia
dla wszystkich rwne ijednakie przedstawia korzyci, rwne ciary, jednakie zapewnia
prawa ijednakich wymaga powinnoci26. Wida tu wyranie, e rwno miaa wyranie
wykracza poza sfer polityki, ale jako najpikniejsza zasada spoeczestwa miaa te
stanowi zasad najwaniejsz. Sfera wasnoci, jako niemajca swojego naturalnego uwarunkowania, miaa by rozwizana przez jedn zustaw, stanowionych przez wszystkich dla
wszystkich27. Gdzie jednak wtakim spoeczestwie idealnej rwnoci mogo by miejsce
dla wolnoci? Ewolucja mylowa tego odamu Towarzystwa, podajca wyranie wstron
socjalizmu, zdaje si potwierdza, cho wtym wypadku wycznie na gruncie idei, teori
Haralda Laskiego, podzielan take przez innych socjalistw angielskich zkrgw fabiaskich28 i zakadajc, e rozwj idei socjalistycznych jest naturalny dla demokracji, ktra
ewoluuje wtym kierunku. Laski uwaa, e inn drog stanowi jedynie tyrania wrodzaju
rzdw nazistowskich29.
Coraz wiksz rol wrd emigrantw zaczy odgrywa osoby przebywajce wWielkiej Brytanii. Wpocztkach 1834r. na statku Marianne do Portsmouth przybyli onierze
powstania listopadowego, ktrzy do tej pory byli wizieni wpruskich twierdzach za opr,
25
26
27
28
29
Por. C.H. de Saint-Simon, Pisma wybrane, t. 2, Warszawa 1968, s.134135, 141.

B. Baczko, Towarzystwo Demokratyczne, s.58.
Ibidem, s.5369.
Zob. S. Webb, The Development of Democratic Ideal [w:] Fabian Essays, Londyn 1889, s.33.
Por. H. Laski, Reflection on the Revolution of Our Time, Londyn 1943, s.167189.
33
ktry stawiali przy prbach oddania ich wrce Rosjan po ogoszeniu przez cara amnestii.
Pocztkowo mieli by wysani do Ameryki, ale dziki interwencjom wszystkich rodowisk
emigracyjnych udao si te zamiary udaremni. Wlutym 1835r. wadze Wielkiej Brytanii
pozwoliy im zej na ld ipozosta wAnglii, do ktrej wysyani byli take emigranci usuwani z krajw Europy kontynentalnej za swj radykalizm. Wrd nich nie zabrako te
bardzo znanych dziaaczy, a nawet zaoycieli TDP, takich jak Tadeusz Krpowiecki czy
Zenon witosawski. Taki skad osobowy, atake gorsze ni we Francji warunki bytowe
spowodoway, e wiksz popularnoci ni na kontynencie cieszyy si tam pogldy bliskie
socjalizmowi utopijnemu30.
Na czoo grup radykalnych wysuna si Sekcja Jersey, ktrej przewodniczy Stanisaw
Worcell. Jej wysannicy prowadzili aktywn agitacj w Sekcji Portsmouth, bdcej wwczas najliczniejsz ze wszystkich sekcji TDP. Niedugo potem sekcja zmienia nazw na
Grudzi, co stanowio nawizanie do miejscowoci Grudzidz, wktrej byli przetrzymywani wczeniej przegrani onierze, aktrej nazw bdnie zapisali. Wmaju 1835r. pod
wpywem Sekcji Jersey, wydaa ona owiadczenie, wktrym potpia instytucj wasnoci
indywidualnej. Po przybyciu do Portsmouth grupy zWorcellem iKrpowieckim na czele
szybko doszo do konfliktu z Sekcj Centraln z Poiters, ktry doprowadzi do wydania
odezwy Do Emigracji Polskiej, rozamu wTowarzystwie iwefekcie do powstania Gromady
Grudzi Ludu Polskiego. Odezwa bya generaln krytyk Towarzystwa. Zarzucano mu
wniej, e reprezentuje interesy stanu przemysowego ikupieckiego. Gromada twierdzia,
e wprzeciwiestwie do TDP ma realny mandat ludu, bo jest ludem. Naley tu zauway, e
oile og emigracji polistopadowej w75 proc. wywodzi si ze szlachty, o tyle wPortsmouth
proporcje byy zupenie odwrotne. Osi konfliktu by stosunek do wasnoci iwysuwany
przez radykaw postulat likwidacji szlachty jako klasy spoecznej. Zdaniem Gromady
po zniesieniu wasnoci indywidualnej zarwno ziemi, jak inarzdzi pracy powsta miaa
Polska porwnywalnych kondycji socjalnych31.
Wsierpniu 1835r. Sekcja Jersey wystosowaa odezw Podpisani czonkowie TDP na Wyspie
Jersey do ogu tego Towarzystwa32. Dziaacze sekcji podjli krytyk programu Centralizacji,
ktry wedug nich zakada zbyt mae przeksztacenia wsferze wasnoci. Rnice opierajce si na wasnoci indywidualnej s gwn przyczyn problemw spoecznych, czyli
ndzy, obojtnoci na sprawiedliwo ibraterstwo ludzi. Sekcja Potiters zostaa oskarona
ouwicanie wasnoci, prowadzce do przeksztacenia spoeczestwa wpotworazoonego zeksploatujcych ieksploatowanych na wzr tyranw iistot zezwierzconych. Natomiast wprowadzenie wsplnej wasnoci spoeczestwa, ktr postulowaa Sekcja Jersey,
miao pomc w osigniciu spoecznego szczcia. Oprcz zniesienia wasnoci indywidualnej naleao podj wszelkie niezbdne dziaania, aby poprzez prac iwychowanie zlikwidowa rnice klasowe. Postulowano rwne rozdzielenie obcie zwizanych zprac,
przy uwzgldnieniu moliwoci poszczeglnych jednostek, natomiast korzyci miay by
jednakowym udziaem wszystkich. Pogldy Centralizacji na kwesti rwnoci uznano za
Ibidem.
32
Podpisani czonkowie TDP na Wyspie Jersey do ogu tego Towarzystwa, [w:] B. Baczko, Towarzystwo Demokratyczne, s.353357.
30
31
34
Przegld Prawniczy
fasz, poniewa przy zachowaniu rnic majtkowych niemoliwym byo, ich zdaniem,
szczcie ludu, braterstwo, sprawiedliwo iprawdziwa rwno. Sekcja Jersey chciaa by
zatem niczym mityczny Prokrustes, trafnie opisany przez Zbigniewa Herberta jako prorok
totalitaryzmu33.
6. Wielki Manifest Towarzystwa Demokratycznego Polskiego
Wobec takiego rozwoju wypadkw i wzrostu nastrojw radykalnych Centralizacja

TDP zostaa zmuszona do opracowania jasnego programu wyraajcego pogldy wikszoci czonkw Towarzystwa, aby zapobiec rozpadowi organizacji. Warto w tym momencie zaznaczy, e radykaowie nie cieszyli si na emigracji du popularnoci, poniewa
dla powstacw, wywodzcych si wwikszoci ze szlachty, postulaty sekcji zza kanau La
Manche, byy nie do zaakceptowania34. Program postulowany przez sekcje bardziej umiarkowane, takie jak Troyes, Bordeaux czy Agen, przewidywa przykadowo uwaszczenie, ale
wycznie za odszkodowaniem dla szlachty iprzy zachowaniu gruntw dworskich wstanie
nienaruszonym. Wobec takich rozdwikw konieczne byo wypracowanie jednego, wsplnego programu. Jeszcze pod koniec 1834r. Sekcja Centralna wezwaa czonkw do nadsyania uwag programowych, niestety reorganizacja wewntrzna przesuna prace wczasie.
Ostatecznie prac redakcyjn zaj si zespzoony zTomasza Malinowskiego, Roberta
Chmielowskiego, Henryka Jakubowskiego pod przewodnictwem Wiktora Heltmana. Po
dwch miesicach rozesano projekt do wszystkich sekcji. Rozpoczy si wielomiesiczne
dyskusje, podnoszce wiadomo polityczn ipoziom wiedzy caego Towarzystwa. Prace
nad Manifestem s jednym znajciekawszych inajwikszych przedsiwzi TDP35.
Bardzo szybko oprojekcie manifestu wypowiedzieli si dawni czonkowie Towarzystwa, wwczas ju skupieni w Gromadach Ludu Polskiego. Naley jednak pamita, e
wielu znich, wtym tak kluczowi dziaacze jak Worcell, powrcio pniej do TDP ite rodowiska, cho skonfliktowane, byy wduym stopniu ze sob powizane. Niemniej wmaju
1836r. pojawi si tekst Lud Polski Gromada Grudzi iHuma oprojekcie do Manifestu Towarzystwa Demokratycznego36, stanowicy ostr krytyk projektu programu TDP. Jednym z najwaniejszych zarzutw byo to, e uwaszczenie mogoby spowodowa jedynie zwikszenie
liczby wacicieli, aco za tym idzie zwikszenie tyranii. Jedynie jej charakter ulegby zmianie
zrolniczego na przemysowy.
Take wopiniach, nadsyanych przez wszystkie sekcje ipojedynczych czonkw, mona
byo znale podobne stanowiska. Projekt manifestu odrzucia przykadowo Sekcja Reims.
Jej czonkowie uwaali, e wasno to przywilej i jako taki godzi w rwno. Posdzali
Centralizacj okrtkowzroczno wkarlim pojciu lub niemiao wyrzeczenia prawdy.
33
Bohater wiersza napada na podrnych, anastpnie wbrutalny sposb rozciga ich lub przycina im
nogi by byli rwnego wzrostu iidealnie miecili si wjego ou egalitaryzmu. Z. Herbert, Damastes zprzydomkiem Prokrustes mwi, [w:] Z. Herbert, Raport zoblonego miasta, Wrocaw 1998, s.60.
34
J. Zarada, op. cit., s.41.
35
Ibidem, s.45.
36
Lud Polski Gromada Grudzi iHuma oprojekcie do Manifestu Towarzystwa Demokratycznego, [w:] B.Baczko,
Towarzystwo Demokratyczne, op.cit., s. 353357.
35
Rwno mogaby by osignita wycznie poprzez wasno powszechn i wzmoon

edukacj dziki temu obywatele mogliby y moralnie, czerpic jednoczenie wszelkie
korzyci pynce zycia spoecznego. Natomiast trzech czonkw Sekcji Avignon proponowao inne rozwizanie. Uwaali oni, e rwno, wolno iwszechwadztwo ludu, s
niczym bez wasnoci gruntowej ibez ubezpieczenia na zawsze tych wasnoci. Okrelajc ziemi jako rdo szczcia iprzyjemnoci, atake jako jedyny ipierwotny ywio
zamonoci krajowej, postulowali jej rozdzielenie midzy wszystkich. Podzia ten miaby
przebiega wedug zasad ekonomii politycznej. Po takim procesie naleaoby, zdaniem
tych czonkw, wyj ziemi z obrotu handlowego. Natomiast Sekcja Londyska rwn
korzy uznaa za sprzeczn znierwnym podziaem wasnoci. Rwno praw nie zaspokaja potrzeb fizycznych wychodzc odtakiego stanowiska, postulowaa przejcie wasnoci indywidualnej wogln, co uwaaa za nieuchronn kolej dziejw37.
Uwagi Centralizacji do dyskusji nad projektem Manifestu38 s jednym znajlepszych rde
pozwalajcych pozna sposb postrzegania rwnoci w TDP. Znamienne, i przewaaa
opinia, e rwno jest wPolsce stanem naturalnym ipierwotnym. Powoywano si przy
tym na pogldy historiozoficzne zblione do koncepcji Joachima Lelewela39. Zakadano, e
pierwotnie Sowianie, awrd nich Polacy, a do przyjcia chrzecijastwa, yli wrwnoci. Wraz zreligi na grunt polski zosta zaszczepiony system feudalny, ktry mia ograniczy rwnych dotd kmieci. Idea rwnoci miaa jednak dalej trwa wwiadomoci ludzi
ijako charakterystyczna cecha narodu polskiego ostatecznie znw doj do gosu wsystemie demokracji szlacheckiej. Wyzwalajc i reformujc Polsk, Towarzystwo zamierzao
przywrci staroytne rozumienie rwnoci iobj nim take prosty lud. TDP ponownie
opowiedziao si za utrzymaniem wasnoci indywidualnej, uznajc, e wasno wsplna
jest zwyczajn grabie, powodujc, e prniactwo yoby owocem cudzych trudw.
Potwierdzono take zasad goszc, i prawo posiadania wasnoci naley si pracy. Jednoczenie Centralizacja wyranie zaznaczya, e Towarzystwo nie jest szko filozofii inie
uwaa, e jego zadanie polega na opracowywanie doktryn politycznych.
Rozpatrzywszy uwagi sekcji, pod koniec sierpnia 1836r. przesano poprawiony tekst
pod ostateczn dyskusj igosowanie, wktrym wikszo popara projekt. Wlistopadzie
Wiktor Heltman nanis jeszcze ostatnie poprawki i4 grudnia 1836r. Manifest Towarzystwa
Demokratycznego Polskiego, ktry przeszed do historii jako Wielki Manifest TDP, po miesicach
wytonych prac by wreszcie gotowy. Ostatecznie podpisao si pod nim a 1135 czonkw Towarzystwa40.
Wielki Manifest TDP 41, wktrego tworzeniu braa udzia waciwie caa organizacja,
jest najbardziej doniosym dokumentem programowym wydanym przez Towarzystwo
wbadanym okresie. Kwestia rwnoci wydaje si wtym akcie kluczowa. Autorzy Manifestu
byli wpeni wiadomi, e demokracja to wanie przede wszystkim panowanie rwnoci.
Krytyka Projektu Manifestu TDP, [w:] B. Baczko, Towarzystwo Demokratyczne, s.97108.
Uwagi Centralizacji do dyskusji nad projektem Manifestu, [w:] B. Baczko, Towarzystwo Demokratyczne,
s.109127.
39
H. aliski, op.cit., s.4752
40
41
Manifest Towarzystwa Demokratycznego Polskiego, [w:] B. Baczko, Towarzystwo Demokratyczne, s.8596.
37
38
36
Przegld Prawniczy
Jednoczenie uznali, e wszelkie przywileje to gwat na naturze. Odwoano si take do koncepcji zakadajcej, e rwno bya naczeln zasad regulujc funkcjonowanie pradawnego spoeczestwa polskiego. Rwno zostaa zatem wManifecie uznana za kardynaln,
nieprzemienn, narodow Towarzystwa naszego zasad, godo jego zjednoczenia, wspln
wszystkich czonkw wiar. Jasno okrelono te relacj pomidzy rwnoci a dwoma
pozostaymi hasami epoki: wolnoci ibraterstwem. Ot bez rwnoci nie ma wolnoci,
bo gdzie jednym wolno czyni, co drudzy nie mog, musi by zjednej strony niewola, zdrugiej despotyzm, awcaym spoeczestwie anarchia. Zdrugiej strony bez rwnoci nie
ma braterstwa, bo tam, gdzie jedni zrzucaj zsiebie powinnoci iprzenosz je na drugich,
musi by zjednej strony egoizm, zdrugiej umysowe imoralne znikczemnienie, acaym
spoeczestwie wzajemna midzy czonkami nienawi. Wyranie jednak zaznacza si tu
odmienne od pogldw radykaw rozumienie rwnoci jako zrwnania praw politycznych
i ekonomicznych obywateli. Ta postawa miaa znale w przyszoci wielu naladowcw
wrd polskich dziaaczy niepodlegociowych. Rwno, jako stan pierwotny, miaa zdaniem TDP wynika z natury dzieci Boga. Henryk aliski doszukiwa si w tym pogldzie inspiracji chrystianistyczn myl ksidza Huguesa-Flicit-Roberta de Lamennaisa
czy socjalizmem chrzecijaskim Philippea Bucheza42, ktry utrzymywa nawet kontakty
zTowarzystwem. Na pewno nie naley tu te pomija silnych wTowarzystwie wpyww
twrczoci Saint-Simona43.
Jasn konsekwencj takiego stanowiska byo rwnie zdecydowane potpienie systemu
feudalnego, wktrym Towarzystwo doszukiwao si przyczyny wszelkiego nieszczcia, nie
tylko wPolsce, ale ina caym wiecie. Korespondowao to zwyraajcym poczucie misji
hasem: Towarzystwo dla Polski, przez Polsk dla ludzkoci. Aby moliwe stao si podjcie dziejowej misji szerzenia rwnoci, wolnoci i demokracji, konieczne byo najpierw
powstanie nowej, silnej Polski. Kluczow rol wtym dziele przypisywano edukacji, ktra
dziki szkolnictwu publicznemu miaa wyrwna szanse take uboszych warst spoeczestwa. Wbudowie nowego adu Towarzystwo wyrzekao si przemocy, zastrzegajc jednoczenie, e gdyby jednak doszo do aktw przemocy, to win za to naleaoby obarczy
przeciwnikw postpu. Budowa demokratycznego irwnego spoeczestwa miaa by
zdaniem TDP uatwiona przez zakorzenienie tych wartoci wpolskim ludzie. Wtak
urzdzonym pastwie miaaby funkcjonowa silna wiadomo wsplnego interesu, wok
ktrego jednoczyyby si denia poszczeglnych jednostek.
7. Zakoczenie
Moment ogoszenia Wielkiego Manifestu by szczytowym momentem dziaalnoci Towarzystwa. Przeduajca si emigracja spowodowaa powolne, ale systematyczne wtapianie si
Polakw wspoeczestwa pastw przyjmujcych. Systematycznie spadaa liczba czonkw
TDP, akolejne konflikty wewntrzne tylko bardziej osabiay organizacj. Jedynym polem,
na ktrym utrzymywaa si jeszcze dosy oywiona aktywno, bya prasa44. Jednoczenie
42
43
44
H. aliski, Ksztat polityczny, s.4047.

Por. A. Bazard, B. P. Enfantine, Doktryna Saint-Simona, Warszawa 1961, s.109123.
37
uwaga Towarzystwa skupia si na przygotowaniu midzyrozbiorowego powstania, ktre

miao umoliwi budow nowej Polski. Wefekcie, mimo prb podjcia szerszej dyskusji,
choby na temat wasnoci, do 1846r. nie udao si wypracowa ostatecznego stanowiska45.
Data ta definitywnie koczy okres wielkich dyskusji teoretycznych na temat przyszej Polski. Klska powstaczej prby z1846r. skierowaa rozwaania wTowarzystwie na kwesti
przyczyn klski. Nastpnie czonkowie skupili si na analizowaniu wydarze Wiosny Ludw
inowej sytuacji politycznej wEuropie. Dlatego badanie pracy Towarzystwa autor tego artykuu koczy na1846r., ktry stanowi zakoczenie pewnego spjnego etapu dziaalnoci
Towarzystwa Demokratycznego Polskiego. Podobn cezur czasow mona spotka take
uinnych autorw, np. uHenryka aliskiego czy Sawomira Kalembki.
Troch zapomniane i pomijane w literaturze Towarzystwo Demokratyczne Polskie
stanowi ciekawy ibogaty przykad aktywnoci politycznej polskich demokratw, bdcych
czci sawnej Wielkiej Emigracji. Realia, ktre nie pozwalay na ksztatowanie myli politycznej w kraju, spowodoway, e nastpowao ono we Francji i Wielkiej Brytanii, gdzie
oddziayway na nie socjalistyczne idee. Bez wtpienia najsilniejszy wpyw na TDP miaa
osiemnastowieczna spucizna Owiecenia ito dziea autorw tej epoki byy najliczniej reprezentowane wbibliotekach poszczeglnych sekcji. Olbrzymi wpyw na pogldy iorganizacj
Towarzystwa miaa rewolucja francuska ze szczeglnie silnymi wpywami jakobiskimi. Std
TDP, na ktrego czele staa kolektywna Centralizacja, skadao si zsekcji, aczonkowie
zwracali si do siebie per obywatelu46. Bardzo silne byy te wpywy myli karbonarskiej
czy socjalizmu utopijnego. Zdrugiej strony starano si pozna mechanizmy dziaania nowoczesnych pastw iczytano takich twrcw jak Alexis de Toqueville. Pominito natomiast
zupenie owoce przemyle Kanta czy Hegla iidealistyczn filozofi niemieck47.
Skupiajce tak wiele rnych indywidualnoci, utworzone niedugo po traumatycznym
upadku powstania listopadowego Towarzystwo Demokratyczne Polskie stanowio wyjtkowo interesujce rodowisko i pozostawio po sobie bogaty dorobek, ktry inspirowa
wielu pniejszych polskich dziaaczy niepodlegociowych. Idealizm polityczny tego rodowiska popycha Polakw do kolejnych wystpie zbrojnych przeciwko zaborcom, ktre
niezmiennie koczyy si klskami. Ostatecznie jednak, cho wsposb zgodny zprzewidywaniami Hotelu Lambert, odrodzia si nowa Polska, ktra bya pastwem demokratycznym
iuznajcym rwno polityczn obywateli. Niestety, Polacy dowiadczyli take potwornoci
utopijnego eksperymentu, ktry mia doprowadzi do budowy spoeczestwa absolutnie
rwnego, bdcego urzeczywistnieniem marze radykalnych dziaaczy Towarzystwa. Historia a nadto wyranie pokazaa, jak drastycznie rwno moe przeczy wolnoci iprzekrela wszelkie braterstwo ludzi rwnych wswojej niewoli48. Tak naprawd ideowy spr
orwno trwa do dzi, albowiem drastyczne nierwnoci prowadz czsto do krwawych
konsekwencji, lecz rwno, ktra przesania wolno, ma nie mniej tragiczne skutki.
45
46
47
48
H. aliski, op.cit., s.3747.

Ibidem.
B. Baczko, Towarzystwo Demokratyczne, s.XXXVXLI.
E. von Kuehnelt-Leddihn, Liberty or Equality, Caldwell 1952, s.20.
38
Przegld Prawniczy
Shades of equality in Polish Democratic Society until 1846

Summary
After the fall of November Uprising, big part of the Polish elites, known later as Great
Emigration, had to take refuge in France and in the United Kingdom. They set anumber of
political organizations and Polish Democratic Society, established in 1832, was one of the most
important among them
Members of Polish Democratic Society claimed that the main cause of the recent defeat
had been a small participation of commoners in the uprising. Therefore, in order to involve
them in future actions and struggle for the independent Poland, refugees decided to tie social
emancipation with the freedom of homeland. In their plans for future Poland, equality was
the matter of great importance. However, it was perceived in adifferent way by various factions inside Society. They were all strongly influenced by political works of the Enlightenment
and French Revolution, but also by Saint Simon and other social utopists. The biggest faction
wanted to introduce equality in political rights. Some of the members were supporters of equal
property. The Society published anumber of various documents concerning equality, presenting awhole spectrum of the members views. Unfortunately, the works on that matter were very
soon abandoned, because the strategy of organization had changed and the new priority was to
prepare the next insurrection in Poland.
Jan Ptaszyski*
Owiadczenie woli wprawie administracyjnym
1. Wstp
Owiadczenie woli jest instytucj prawn szczeglnie istotn w prawie prywatnym,

jednak wystpujc takewprawie publicznym. Pojcie owiadczenia woli wprawie administracyjnym zostanie przedstawione na przykadzie decyzji administracyjnej oraz ugody
administracyjnej uregulowanych wKodeksie postpowania administracyjnego1. Wola bdzie
rozpatrywana jako zdolno czowieka do wiadomego i celowego regulowania swego
postpowania, do podejmowania decyzji iwysikw wcelu realizacji zamierzonych dziaa,
zachowa, postaw, a zaniechania innych, zwaszcza jeli dziaania te s zwizane z przezwycieniem wewntrznych lub zewntrznych przeszkd2. Rozwaania te bd dotyczyy
rozumienia woli wprawie administracyjnym oraz moliwoci jej przypisania okrelonemu
podmiotowi. Azatem: czyj wol wyraa organ administracji? Czy (iewentualnie jakie) istniej rnice wrozumieniu terminu owiadczenie woli na gruncie prawa cywilnego iprawa
administracyjnego? Wreszcie jaka jest funkcja iwaga instytucji owiadczenia woli wprawie
administracyjnym?
2. Cywilistyczne definicje owiadczenia woli
Definicje owiadczenia woli znale mona wdoktrynie prawa cywilnego. Rozumienie

tej instytucji zmieniao si wdoktrynie zwaszcza wXIX w. Powaniejsze studia na jej temat
pojawiaj si wraz zLandrechtem pruskim izawart wnim definicj owiadczenia woli jako
wyraenia tego, co wedug zamiaru owiadczajcego miao nastpi lub nastpi nie miao3. Na tym etapie owiadczenie woli jest utosamiane zsam czynnoci prawn, aprzez
F. C. von Savignyego iB. Windscheida uwaane za przejaw woli nierozerwalnie zwol podmiotu zwizany. Jest to tzw.teoria woli, ktra ponadto zakada, e owiadczenie woli niezgodne zwol wewntrzn jest niewane4. Od takiego pojmowania owiadcze woli stopniowo odchodzono od lat siedemdziesitych XIX stulecia popularno zaczyna zdobywa
inna teoria, zwana teori owiadczenia, ktra zakada, e dla ochrony dobrej wiary (bona
fides) naley przyjmowa, i owiadczenie woli jest zgodne zwol wewntrzn skadajcego,
aujemne skutki tej niezgodnoci ma ponosi skadajcy. Ma to sprzyja pewnoci obrotu5.
Autor jest studentem IIroku prawa na Wydziale Prawa iAdministracji Uniwersytetu Warszawskiego.
Ustawa zdnia 14 czerwca 1960r. Kodeks postpowania administracyjnego (tekst jedn. Dz.U.2013r.,
poz.267 zezm.).
2
Z. Kmiecik, Strona jako podmiot owiadcze procesowych w postpowaniu administracyjnym, Warszawa 2008,
s.147.
3
Cytat za: A. Jdrzejowska, Koncepcja owiadczenia woli wprawie cywilnym, Warszawa 1992, s.11.
4
Ibidem, s.1114.
5
Ibidem, s.1417.
*
40
Przegld Prawniczy
Kolejnym etapem wewolucji pojcia owiadczenia woli jest tzw.Geltungstheorie (teoria obowizywania K. Larenza) przeciwstawiajca si obu poprzednim. Wedug niej owiadczenie
woli stanowi jedno zwewntrzn wol inaley je rozumie jako akt wprowadzajcy wycie
now regulacj prawn. Wmyl tej teorii owiadczenie woli wykada si przez odwoanie
do zasad dobrej wiary izwyczajw panujcych wobrocie naoonych na zamiar owiadczajcego6. We wspczesnej doktrynie polskiej przyjmuje si, na podstawie art. 65 k.c.7,
koncepcj bdc hybryd powyszych teorii. A. Wolter definiuje owiadczenie woli jako
takie zachowanie czowieka (ktre moe te by przypisane nie jemu, lecz osobie prawnej),
ktre wyraa wsposb dostateczny zamiar (wol) wywoania skutku prawnego8. Uznajc
istotno zasady autonomii woli stron, zakada ona, e owiadczenie woli zgodne jest zwol
wewntrzn, ajego dosown tre uzupenia si oelementy wynikajce zzasad wspycia
spoecznego iustalonych zwyczajw. Uzupenienie to moe by traktowane jako moliwo
odejcia od literalnego brzmienia owiadczenia iwzmocnienia pozycji podmiotu sabszego
(np.przy umowach midzy profesjonalist anieprofesjonalist)9.
3. Pastwo jako podmiot owiadcze woli
Wprawie cywilnym zakada si, e owiadczenia woli mog pochodzi zarwno od

osb fizycznych, jak iod osb prawnych. Wkontekcie rozwaa nad tym pojciem wprawie administracyjnym istotne jest zaoenie, e owiadczenie woli organu osoby prawnej jest
uznawane za jej owiadczenie woli. Std analogicznie mona uzna, e owiadczenie woli
organu administracji jest owiadczeniem woli podmiotu, ktry on reprezentuje, a zatem
pastwa. Odpowiada to koncepcji W. L. Jaworskiego, ktry zrwnywa akt administracyjny
zczynnoci prawn jednostki wprawie prywatnym10. Nie zgadza si ztym jednak B. Adamiak, ktra przyrwnuje akt administracyjny do wyroku sdowego11. Autorka ta podkrela te rnice midzy aktem administracyjnym aczynnoci prawa prywatnego wformie
iwzwizaniu przepisami (wikszy rygoryzm wprzypadku aktu administracyjnego), cho
aprobuje pogld W. L. Jaworskiego, e w zakresie skutkw akt administracyjny jest rwnorzdny z czynnoci prawn prawa prywatnego. Definicj owiadczenia woli w prawie
administracyjnym mona zbudowa na baziedefinicji cywilistycznej12. Wwczas owiadczenie woli to takie zachowanie podmiotu stosunkw administracyjnoprawnych, ktre wyraa
wsposb dostateczny zamiar (wol) wywoania skutku prawnego, aktrego forma bywa
zdeterminowana przepisami prawa. Ale kiedy organ administracji skada owiadczenie woli?
Czy musi je zawiera kady akt administracyjny (wadcza ijednostronna czynnoci prawna
6
7
8
9
10
11
12
Ibidem, s.1821.
Ustawa zdnia 23 kwietnia 1964r. Kodeks cywilny (tekst jedn. Dz.U. 2014r. poz.121).
J. Ignatowicz, K. Stefaniuk, A. Wolter, Prawo cywilne. Zarys czci oglnej, Warszawa 2001, s.259260.
A. Jdrzejowska, op.cit., s.7384.
W. L. Jaworski, Nauka prawa administracyjnego. Zagadnienia oglne, Warszawa 1924, s.76.
B. Adamiak, Wadliwo decyzji administracyjnej, Wrocaw 1986, s.111113.
J. Ignatowicz, K. Stefaniuk, A. Wolter, op.cit., s.256.
Owiadczenie woli wprawie administracyjnym 41
organu administracyjnego, podlegajca wykonaniu zmoliwoci zastosowania przymusu

pastwowego13)?
4. Owiadczenie woli czy przejaw woli?
Wdefinicjach aktu administracyjnego czsto przyjmuje si, e jest on owiadczeniem

woli14 bd jedynie jej zewntrznym przejawem15. Wydaje si, e lepszym okreleniem jest
przejaw woli czy objaw woli, co wskazywaoby na rnic midzy ujciem administratywistycznym a cywilistycznym. Rnica ta polega na tym, e wprawie cywilnym odrnia si
akt woli od jego przejawu, co pozwala wpewnych sytuacjach (np.przy wykadni testamentu
art.948 k.c.) kierowa si wol owiadczajcego, anie samym jej przejawem. Wprawie
administracyjnym zakada si natomiast, e przejaw woli organu jest zgodny zjego wol,
ie to on wywouje skutki prawne. B. Adamiak podkrela, e ewentualne wady owiadczenia woli osoby piastuna organu nie maj wpywu na wano decyzji administracyjnej. Nie
zgadza si tym samym zW. Klonowieckim, ktry pisa, e takie wady naley bra pod uwag
oraz bada je, posugujc si oglnymi zasadami prawa, utosamianymi wtym przypadku
zzasadami prawa cywilnego dotyczcymi owiadcze woli16. B. Adamiak przyjmuje te, inaczej ni W. Klonowiecki17 i w odwoaniu do stanowiska K. Kumanieckiego, e owiadczenia
woli organu administracji maj by przypisane pastwu18. Takie ujcie ma due znaczenie
praktyczne, stanowic uzasadnienie dla domniemania prawidowoci decyzji administracyjnych i zapewnienia ich skutecznoci przez przymus pastwowy. Uatwia ono rwnie
badanie ich wanoci (ogranicza je do sprawdzenia zgodnoci trybu, formy istruktury decyzji znormami prawa procesowego)19. Regulacje dotyczce zmiany treci owiadczenia woli
organu administracji s obecnie umieszczone przede wszystkim w k.p.a. Wystpuj one
rwnie wustawach szczeglnych20. Maj one jednak wyjtkowy charakter, aich zastosowanie jest cile limitowane przepisami prawa. Mowa tu w szczeglnoci o trybach nadzwyczajnych postpowania administracyjnego (wznowienie postpowania art.145 k.p.a.,
uchylenie lub zmiana decyzji ostatecznej art.154 iart.155 k.p.a., stwierdzenie niewanoci
J. Borkowski, Decyzja administracyjna, Zielona Gra 1998, s.22.
Tak: E. Iserzon, Prawo administracyjne. Podstawowe instytucje, Warszawa 1968, s.30; J. towski, Prawo administracyjne: zagadnienia podstawowe, Warszawa 1990, s.185186.
15
Tak: S. Kasznica, Polskie prawo administracyjne. Pojcia iinstytucje zasadnicze, Pozna 1947, s.113; Z. Leoski, Zarys prawa administracyjnego, Warszawa 2004, s.282; E. Ochendowski, Prawo administracyjne. Cz oglna,
Toru 2013, s.195; J. Suewski, Postpowanie administracyjne, Warszawa 1982, s.10.
16
B. Adamiak, op.cit., s.2021.
17
Ibidem, s.2021.
18
K. W. Kumaniecki, Akt administracyjny: studya nad istot aktu administracyjnego zuwzgldnieniem zasadniczego
orzecznictwa austriackiego trybunau administracyjnego, Krakw 1913, s.7071.
19
B. Adamiak, op.cit., s.22.
20
Np. uprawnienie Prezesa Urzdu Ochrony Konkurencji iKonsumenta do uchylenia decyzji, wydanych
na podstawie art.12 lub 28 ustawy zdnia 16 lutego 2007r. oochronie konkurencji ikonsumentw (Dz.U.
Nr50 poz.331 zezm.), ktre wczeniej sam wyda, jeli zmieniy si okolicznoci izgod wyrazi przedsibiorca.
13
14
42
Przegld Prawniczy
decyzji art.156 k.p.a.); uzupenieniu decyzji (art.111 k.p.a.) czy jej rektyfikacji (art.113
k.p.a.).
5. Owiadczenie woli auznanie administracyjne
Naley zastanowi si nad sensem uywanego w doktrynie rozumienia konstrukcji

owiadczenia woli w stosunku do kadej decyzji administracyjnej. Czy wydawanie decyzji, wktrych organowi nie przysuguje uznanie administracyjne, jest przejawem jego woli
czy jedynie mechanicznym zastosowaniem przepisw prawa? Wydaje si, e jest to zawsze
okrelona forma przejawu woli. Rnica polega natomiast nazakresie siy sprawczej woli
organu. Wprzypadku uznania administracyjnego bdzie ona szersza anieli wprzypadku
decyzji niemajcych cechy uznaniowoci. Nie majc zagwarantowanego ustaw uznania,
organ zjednej strony nie ma moliwoci wyboru konsekwencji prawnych decyzji, cho ma
pewn swobod dziaania (tym wiksz, im mniej precyzyjne s przepisy), prowadzc postpowanie dowodowe, wykadajc przepisy prawa oraz dokonujc subsumcji21. Zdrugiej za
strony skoro przepisy nie przyznay organowi uznania administracyjnego, to powinien on
jedynie wykonywa obowizujce prawo ijego wola nie powinna mie znaczenia. Mona
zatem stwierdzi, e w tym przypadku wola organu w zamyle ustawodawcy powinna
mie znikomy bd aden wpyw na tre decyzji. Podkrela to J. Borkowski, piszc, e
decyzyjny model stosowania prawa nie daje podstaw do szukania elementu woli sdziego
lub osoby bdcej organem administracyjnym, lecz wymaga [podkrelenie J.P.] od nich
prawidowego rozumienia treci przepisw prawnych, zgodnego zprawem ustalania istotnych elementw stanu faktycznego ioceniania stanw faktycznych spraw pod wzgldem
prawnym oraz poprawnego stosowania obowizujcych przepisw przy rozstrzyganiu tych
spraw. Dziaanie organu administracyjnego nie bdzie wobec tego przejawem woli aktu woli
osoby sprawujcej funkcj organu administracji lub rozstrzygajcej spraw z upowanienia tego organu, lecz bdzie zrealizowaniem obowizujcego prawa, ktre wyznacza cile
tre rozstrzygnicia sprawy albo te dopuszcza zawsze wgranicach prawa wybr jednego zdopuszczalnych rozstrzygni sprawy. Takie potraktowanie dziaania organu administracyjnego stwarza jednostce wjej stosunkach zadministracj dobre podstawy przewidywania zakresu itreci czynnoci , ktre mog by podjte przez organ na podstawie
obowizujcego prawa. Znajc tre przepisw prawnych, mona przewidywa przebieg
postpowania oraz moliwe wdanej sytuacji rozstrzygnicie sprawy. Przyjcie za pogldu
ouznaniu tych dziaa za akty woli organu administracyjnego wpewnym zakresie ogranicza
moliwo przewidywania treci22. Przedstawione przez J. Borkowskiego argumenty tworz
podstaw do wytumaczenia metody kontroli administracji znajomo treci przepisw
prawnych pozwala jednostce przewidzie suszne czy prawidowe rozwizanie, ktre bdzie
rezultatem kocowym jednorazowego bd kilkukrotnego (dwuinstancyjno, sdownictwo
administracyjne) procesu stosowania prawa. Nie sposb jednak zgodzi si zcakowitym
zanegowaniem wpywu aktu woli piastuna organu wprocesie stosowania prawa. Chocia
jego wola ma ograniczony wpyw na tre decyzji, to jest ona podstaw przeprowadzenia
21
22
M. Mincer, Uznanie administracyjne, Toru 1984, s.55.

J. Borkowski, op.cit., s.19.
43
szeregu dziaa, ktrych rezultatem jest powstanie aktu administracyjnego. Uznanie administracyjne lub jego brak determinuj tylko zakres wpywu woli organu na rozstrzygnicie
sprawy. Wprzypadku decyzji uznaniowych zarwno wpraktyce, jak iwintencji ustawodawcy wola organu ma zasadniczy wpyw na konsekwencje prawne decyzji. Uznania nie
naley utosamia zdowolnoci iarbitralnoci, uznaniowe rozstrzygnicie sprawy pozostaje zawsze wgranicach prawa, ktre wdodatku wyznacza cel dziaaniom administracji,
pozwalajc na kontrol decyzji uznaniowych przez sprawdzenie, czy np.realizuj one interes
publiczny23.
6. Owiadczenia woli strony postpowania administracyjnego
Powysze rozwaania dotyczyy owiadczenia woli organu administracji przy wydawaniu decyzji administracyjnych, naley je wic uzupeni okwesti owiadczenia woli strony
postpowania administracyjnego. Przede wszystkim trzeba zauway, e postpowanie moe
zosta na danie strony (czyli wskutek jej owiadczenia woli) wszczte (art.61 1 k.p.a.),
zawieszone (art.98 1 k.p.a.) lub umorzone (art.105 k.p.a.). Chocia inicjatorem wszczcia,
zawieszenia bd umorzenia postpowania jest strona, czyli kady, czyjego interesu prawnego lub obowizku dotyczy postpowanie albo kto da czynnoci organu ze wzgldu na
swj interes prawny lub obowizek (art.28 k.p.a), to do organu naley stwierdzenie, czy
spenione zostay przesanki, od ktrych zaley skuteczno dania strony. Zatem wola
strony (jej owiadczenie postulujce) ma, w porwnaniu z wol organu, mniejszy wpyw
na czynnoci procesowe, poniewa wymaga zatwierdzenia przez organ (np.organ umarza
postpowanie fakultatywnie24 przysuguje mu wic uznanie administracyjne25).
7. Ugoda administracyjna najsilniejszy wpyw woli strony postpowania na
tre aktu administracyjnego
Ugoda administracyjna jest uregulowane wart.114122 k.p.a. Ugod tak zawieraj

midzy sob strony postpowania administracyjnego, a zatwierdza j organ26. Jak podaje
P. Przybysz, istotn rnic midzy ugod a decyzj administracyjn stanowi fakt niezaskaralnoci ugody, zaskarone moe by jedynie postanowienie ozatwierdzeniu bd niezatwierdzeniu ugody przez organ, przed ktrym toczy si postpowanie27. W przypadku
ugody mamy do czynienia zarwno zowiadczeniem woli stron postpowania administracyjnego, jak iprzejawem woli organu. Wynika to zfaktu, e ugoda, bdc aktem speniajcym funkcj decyzji administracyjnej, wymaga zatwierdzenia przez organ. Organ nie dysponuje wtym przypadku uznaniem, musi jedynie oceni, czy nie zachodzi ktra zprzesanek
wyczajcych zatwierdzenie ugody (naruszenie prawa, nieuwzgldnienie stanowiska innego
organu, jeeli ugoda dotyczy kwestii, ktrych rozstrzygnicie wymaga zajcia stanowiska
23
24
25
26
27
W. Jakimowicz, Zewntrzne granice uznania administracyjnego, PiP 2010, nr5, s.5254.

B. Adamiak, J. Borkowski, Postpowanie administracyjne isdowoadministracyjne, Warszawa 2012, s.263264.
M. Jakowska, A. Wrbel, Kodeks postpowania administracyjnego. Komerntarz, Warszawa 2013, s.624.
B. Adamiak, J. Borkowski, op.cit., s.254255.
P. Przybysz, Kodeks postpowania administracyjnego. Komentarz, Warszawa 2006, s.264265.
44
Przegld Prawniczy
przez ten organ, naruszenie interesu spoecznego bd susznego interesu stron art.118
k.p.a.)28. Ugoda pozwala stronom postpowania samodzielnie, cho na podstawieobowizujcych przepisw (co kontroluje organ), stworzy akt rwnorzdny decyzji administracyjnej, awic stwarza szanse moliwie najpeniejszego zrealizowania ich interesw. Instytucja
ta daje chyba najwikszy wpyw owiadczeniom woli podmiotw stosunkw administracyjnoprawnych niebdcych organami administracyjnymi (czyli jedynym owiadczeniom woli
wprawie administracyjnym, ktrych podmiot jest jasno okrelony) na ksztatowanie stosunkw administracyjnoprawnych przez oddanie im szerokiej kompetencji tworzenia treci
aktw administracyjnych.
8. Owiadczenie woli wprawie cywilnym iwprawie administracyjnym
Porwnanie znaczenia pojcia owiadczenia woli na gruncie prawa cywilnego iprawa

administracyjnego prowadzi do wniosku onieznacznych rnicach wystpujcych wrozumieniu tego terminu, a take w skutkach skadania owiadcze woli. Czym rni si
owiadczenia woli strony w postpowaniu administracyjnym w zestawieniu z owiadczeniami woli podmiotu stosunkw cywilnoprawnych? Wobydwu kodeksach s one obudowane klauzulami generalnymi: wprawie cywilnym owiadczenie woli (bdce warunkiem
koniecznym zaistnienia czynnoci prawnej)29 wywouje skutki wnim zawarte, atake wynikajce zustawy, zzasad wspycia spoecznego oraz zustalonych zwyczajw (art.56 k.c.).
Wprawie administracyjnym natomiast oskutkach owiadcze woli stron decyduje, na podstawie przepisw prawa, organ, przed ktrym toczy si postpowanie. Musi on jednak czsto przykada do tych owiadcze miernik wpostaci klauzul generalnych, takich jak istotny
interes spoeczny czy suszny interes stron (np.wanalizowanym art.118 k.p.a.). Znaczca
jest te rnica w wymogach formalnych, jakie stawiane s w obu dziedzinach owiadczeniom woli wprawie cywilnym podmioty dysponuj du swobod formy, wprawie
administracyjnym przeciwnie, swoboda ta jest ograniczana przepisami prawa, zwaszcza
wodniesieniu do organw administracji (np.art 107 i109 k.p.a.). Wliteraturze pojawia si
nawet pogld, e niektre elementy formalne decyzji administracyjnej rozstrzygaj omoliwoci kwalifikowania jej jako aktu administracyjnego30. Wtym kontekcie zrozumiae jest,
e pomocnicze stosowanie przepisw k.c. dotyczce owiadcze woli wprawie administracyjnym jest wykluczane przez doktryn31. Analogiczne stosowanie przepisw k.c. zostao
jednak zaaprobowane wuchwale NSA32. Naley podkreli, e wuchwale pojawio si rwnie przekonujce zdanie odrbne sdzi B. Adamiak, ktra wskazuje, e dzia k.c. powicony czynnociom prawnym nie moe znale zastosowania przy stosunkach administracyjnoprawnych zdwch przyczyn po pierwsze ze wzgldu na nierwno stron stosunku
M. Jakowska, A. Wrbel, op.cit, s.717718.
A. Wolter, J. Ignatowicz, K. Stefaniuk, op.cit., s.253 in.
30
S. Gajewski, A. Jakubowski, Nieakt wprawie administracyjnym, Zeszyty Naukowe Sdownictwa Administracyjnego 2013, nr6, s.74.
31
B. Adamiak, op. cit., s.21.
32
Uchwaa Naczelnego Sdu Administracyjnego z dnia 5 grudnia 2011 r., I OPS 4/11 (ONSAiWSA
z2012r. nr2, poz.20).
28
29
45
prawnego wprawie administracyjnym po drugie zwynikej ztej nierwnoci niemonoci

ksztatowania stosunkw administracyjnoprawnych przez jednostk wdrodze owiadcze
woli33. Argumentacj t mona uzupeni, podkrelajc, e trudnoci nastrcza psychologiczne ujmowanie wad owiadcze woli. Problemem jest to, czy mona utosami bd
poszczeglnego czowieka czy ludzi zbdem organu. Wprawie cywilnym uznaje si, e
jest to dopuszczalne (tzw. teoria organw osoby prawnej)34. Natomiast wprawie administracyjnym tak uzna nie sposb, poniewa regulacja owiadcze woli chroni podmiot sabszy
(jednostk) przed podmiotem, ktremu przysuguje wadztwo administracyjne. Ochrona ta
polega na ograniczeniu przez prawo zarwno zakresu tego wadztwa, jak isposobu korzystania z niego. Znajduje ona uzasadnienie tak w zasadzie praworzdnoci, jak i zasadzie
ochrony zaufania obywatela do pastwa, stanowicych konstytucyjne umocowanie ochrony
interesu jednostki wramach stosunku administracyjnoprawnego.
9. Podmioty woli, ktrej przejawy s aktami administracyjnymi
Kolejnym zagadnieniem jest okrelenie podmiotu woli, ktrej przejawy s aktami

administracyjnymi. W psychologicznym znaczeniu przejaw woli pochodzcy od organu
administracyjnego jest przejawem woli piastuna tego organu. Jednak na potrzeby wyjanienia dziaania abstrakcyjnego bytu, jakim jest pastwo utosamia si osob piastuna
zorganem, przypisujc przejaw woli organowi, asam organ uznaje si za przedstawiciela
administracji publicznej (nawet w przypadku dysponowania uznaniem administracyjnym
przez organ). Idc krok dalej, mona stwierdzi, e przejaw woli organu jest przejawem woli
pastwa. Tyle tylko, e moliwoci oddziaywania tej woli s ograniczone prawem (art.7
Konstytucji RP35 iart.6 k.p.a.), ktre spenia t sam funkcj, co wujciu psychologicznym
charakter czowieka (zakrela granice moliwych postpkw iwten sposb definiuje zakres
wolnoci woli36). Konstytucja definiuje sposoby i kierunki de organw administracji,
w art. 2 stanowic, e Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym pastwem prawnym,
urzeczywistniajcym zasady sprawiedliwoci spoecznej. Narzdziem sucym przedstawionym celom s czsto klauzule generalne. Wprawie administracyjnym takimi klauzulami
s wszczeglnoci interes spoeczny oraz suszny interes obywateli zart.7 k.p.a. (wprawie
cywilnym odpowiedni rol odgrywaj zasady wspycia spoecznego). Jak stwierdza M.
Wyrzykowski, klauzula ta ma bardzo szerokie zastosowanie jest wskazwk interpretacyjn wwykadni przepisw prawa materialnego iprocesowego, stosowana jest te wprzypadku decyzji wydawanych wramach uznania administracyjnego oraz decyzji bez niego37.
Wanie wspomniane klauzule generalne (oraz tzw.zasady polityki pastwa zawarte wKonstytucji RP) rozszerzaj moliwoci oddziaywania woli organw administracji publicznej.
Zdanie odrbne sdzi NSA Barbary Adamiak do uchway Naczelnego Sdu Administracyjnego zdnia
5 grudnia 2011r., IOPS 4/11 (ONSAiWSA z2012r. nr2, poz.20).
34
J. Ignatowicz, K. Stefaniuk, A. Wolter, op.cit., s.209.
35
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej zdnia 2 kwietnia 1997r. (Dz.U. Nr78, poz.483 zezm.).
36
Z. Kmiecik, op.cit., s.150151.
37
M. Wyrzykowski, Pojcie interesu spoecznego wprawie administracyjnym, Warszawa 1986, s.134135.
33
46
Przegld Prawniczy
Zapewniaj prawu elastyczno, przekazujc organom administracji kompetencj jego

dopasowania do konkretnego stanu faktycznego.
10. Podsumowanie
Instytucja owiadczenia woli pozwala zrozumie istot i sposb dziaania administracji. Pojcie owiadczenia woli jest rozumiane w zbliony sposb w prawie cywilnym
i w prawie administracyjnym. Jednake w stosunku administracyjnoprawnym, inaczej ni
wcywilnoprawnym, wola jednostki ma niewielki wpyw na tre tego stosunku, wzasadzie
brak jest automatyzmu polegajcego na samoistnym wywoywaniu skutkw prawnych przez
owiadczenie woli jednostki, poza owiadczeniami postulujcymi wramach stosunku administracyjnoprawnego procesowego. W prawie administracyjnym takie owiadczenie woli
wprawdzie prowadzi do wywoania skutkw prawnych, ale potrzebuje do tego, jak wanalizowanych przypadkach, rwnie dziaania organu przejawu woli organu. wiadczy to
onierwnorzdnoci podmiotw stosunkw administracyjnoprawnych rwnowaonej cakowitym zwizaniem administracji prawem, ktre dokonao si wskutek procesu historycznego. Administracja zmienia si zniczym nieograniczonej wswej wadczoci do dziaajcej
na podstawie iwgranicach prawa, gdzie najszersze najmniej zawone uprawnienia ma
ona wprzypadku (przyznanego wskutek dziaa ustawodawcy) uznania administracyjnego.
Ochrona interesw jednostki polega rwnie, jak twierdzi J. Borkowski, odwoujc si do
decyzyjnego modelu stosowania prawa, na umoliwieniu jednostkom przewidywania dziaa administracji38. Wdemokratycznym pastwie prawa pastwo ma moliwo wadczej
ingerencji w stosunki spoeczne przez administracj publiczn, lecz czyni to w interesie
spoecznym taka jest jego rola. To interes spoeczny, ktrego wyrazem s obowizujce
przepisy prawa, jest ograniczeniem zakresu wolnoci woli pastwa. Wten sposb urzeczywistnia si jedna zfundamentalnych zasad ustroju pastwa polskiego zasada suwerennoci
Narodu.
Declaration of will in administrative law

Summary
Declaration of will in administrative law may be defined as such behaviour of the entity
of administrative law relationships that reveals enough the intent (will) of causing legal effects,
the form of such behaviour may be determined by legal regulation. This definition is formed
basing on the definitions made by civil law doctrine. The other question is to find the subject of
declaration of will made by public officers in the name of state and such declarations should be
seen as states declarations of will.
The considerations of the doctrine and of the provisions of law leads to conclusion that
there is asignificant difference between the role of this institution in administrative law and in
civil law. This difference is provoked by the substantial dissimilarity of the fundamental principles of those areas of law (autonomy of will on the one hand and legality on the other).
38
J. Borkowski, op.cit., s.19.
47
Analysed legal regulations concearn those acts in administrative procedure in which the will of
entity has the largest significance. However declarations of will of extra-administration entity
may result in administrations actions, they are less important than the declarations of administrative bodies because the first ones always need an approval to have legal effects. What is more
the situation in which the decision of administrative bodies is not fully determined by law should
also be considered as amean to make law and actions of administration more flexible. In such
situation the will (decision) of administrative bodies ought to be coherent with the constitutional
principles and general clauses of administrative law (conception of legality of objective).
The conclusion is that the instution of declaration of will allows to understand the basic
principles of administrative law which is: in equivalence of parties and the directive of tending
to the public interest. They are seen as two ballancing rules that provides the stability of legal
status of citizens.
Janusz Roszkiewicz*
Zadania Prezesa Urzdu Regulacji Energetyki

apolityka energetyczna pastwa
1. Wprowadzenie
Pytanie ozadania polskiego regulatora wkontekcie polityki energetycznej pastwa nie

naley do atwych. Jedni bowiem postrzegaj go jako wykonawc tej polityki, inni widz go
wrcz wroli jej wspkreatora1. Jeeli jednak przyjmiemy za Arystotelesem iTomaszem
zAkwinu, e polityka to sztuka realizacji dobra wsplnego poprzez roztropne rzdy (prudentia regnativa), wydawanie odpowiednich praw (prudentia legislativa) izapewnianie waciwego
sposobu ich wykonywania (prudentia architectonica), atwiej bdzie nam znale odpowied na
to pytanie2. Wniniejszej pracy sprbuj wic wwietle tej definicji opisa ioceni relacj
midzy zadaniami Prezesa Urzdu Regulacji Energetyki apriorytetami Polityki energetycznej Polski do 2030r.3 na rzecz efektywnoci, bezpieczestwa, odnawialnych rde energii
oraz ochrony konkurencji iliberalizacji rynku.
2. Pozycja ustrojowa Prezesa URE
Prezes URE jest centralnym organem administracji rzdowej, a wic obejmuje sw

waciwoci obszar caego kraju, podlega organom naczelnym4, ale nie wchodzi wskad
rzdu. Jego pozycja zostaa w duym stopniu uksztatowana przez III pakiet liberalizacyjny5 implementowany do polskiego porzdku prawnego przez liczne nowelizacje ustawy
Autor jest studentem IIIroku Wydziau Prawa iAdministracji Uniwersytetu Warszawskiego. Artyku
ten stanowi zmodyfikowan wersj eseju, ktry zosta wyrniony w Oglnopolskim Konkursie Prawa
Energetycznego 2014.
1
A. Fornalczyk, Naturalni sprzymierzecy, Biuletyn Urzdu Regulacji Energetyki 1998, nr2, s.31.
2
Zob. szerzej: Powszechna Encyklopedia Filozofii, Lublin 2007, s.340345.
3
Polityka energetyczna Polski do 2030roku. Zacznik do uchway Rady Ministrw nr157/2010 zdnia
29 wrzenia 2010r., dalej: PEP, http://www.mg.gov.pl/Bezpieczenstwo+gospodarcze/Energetyka/Polityka+energetyczna, 23.12.2013.
4
Zgodnie z art. 21 ustawy Prawo energetyczne (zob. przyp. 6), Prezesa URE powouje i odwouje
Prezes Rady Ministrw. Raporty isprawozdania Prezes URE skada za ministrowi waciwemu ds. gospodarki. Przepisy nie okrelaj wic jednoznacznie, kto sprawuje nadzr nad regulatorem tak te M. Swora,
Z.Muras (red.), Prawo energetyczne. Komentarz, Warszawa 2010, s.965.
5
Na III pakiet liberalizacyjny skada si 5 aktw prawa pochodnego dyrektywa Nr 2009/72/WE
Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 13 lipca 2009 r. dotyczca wsplnych zasad rynku wewntrznego energii elektrycznej i uchylajca dyrektyw Nr 2003/54/WE (Dz.U. UE L 09.211.55); dyrektywa
Nr 2009/73/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 13 lipca 2009 r. dotyczca wsplnych zasad
rynku wewntrznego gazu ziemnego i uchylajca dyrektyw Nr 2003/55/WE (Dz.U. UE L 09.211.94);
rozporzdzenie Nr715/2009 Parlamentu Europejskiego iRady (WE) zdnia 13 lipca 2009r. wsprawie
warunkw dostpu do sieci przesyowych gazu ziemnego iuchylajce rozporzdzenie (WE) Nr1775/2005
*
Zadania Prezesa Urzdu Regulacji Energetyki apolityka energetyczna pastwa
49
Prawo energetyczne6. Zgodnie znim wrkach Prezesa URE koncentruj si funkcje regulacyjne wstosunku do energetyki (i), ma on zapewnion niezaleno personaln, organizacyjn ifinansow (ii)7 oraz uczestniczy we wsplnej administracji razem zregulatorami
innych pastw czonkowskich UE (iii)8. Dziki stosunkowo silnej pozycji ustrojowej URE
naley do najbardziej efektywnych urzdw w pastwie (zob. tab. 1), wyranie wyamujc si spod prawa Parkinsona, zgodnie zktrym wzrost liczby pracownikw administracji
publicznej ma irracjonalny charakter, poniewa zaley nie od iloci naoonych na nich
zada, ale wycznie od upywu czasu9.
Tabela 1.
Rok
Liczba zada URE
Liczba pracownikw
1998
10
248
2007
54
286
2008
66
293
2009
71
302
2010
103
300
2011
111
311
rdo: opracowanie wasne.
Caoksztat zada regulatora opisuje art.23 ust.1 u.p.e., wedug ktrego reguluje on
dziaalno przedsibiorstw zgodnie z ustaw i zaoeniami polityki energetycznej pastwa, zmierzajc do rwnowaenia interesw przedsibiorstw energetycznych iodbiorcw
paliw ienergii. Warto mie na uwadze, e zgodno zustaw izaoeniami polityki energetycznej stanowi wzwizku ztym kryteria prawidowoci wszelkich dziaa Prezesa URE.
Niezgodno rozstrzygnicia regulatora z zaoeniami polityki energetycznej moe wic
stanowi samodzieln przesank odwoania do waciwego sdu10.
(Dz.U. UE L 09.211.36); rozporzdzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) Nr 714/2009 z dnia
13lipca 2009r. wsprawie warunkw dostpu do sieci wodniesieniu do transgranicznej wymiany energii
elektrycznej iuchylajce rozporzdzenie (WE) Nr1228/2003 (Dz.U. UE L09.211.15).
6
Ustawa z dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne (tekst jednolity: Dz.U 2012 r., poz. 1059
zezm.), dalej: u.p.e.
7
Obecnie Prezes URE funkcjonuje jako jednostka budetowa sektora finansw publicznych. Niektrzy
autorzy uwaaj to za drastyczne ograniczenie niezalenoci regulatora zob. np.M. Sobczuk, Status prawny
Prezesa Urzdu Regulacji Energetyki, [w:] M. Rudnicki, K. Sobieraj (red.), Nowe prawo energetyczne, Lublin 2013,
s.295.
8
Zob. szerzej osieciowym charakterze krajowych regulatorw M. Swora, Krajowe organy regulacyjne wtrzecim pakiecie liberalizacyjnym, [w:] Ibidem, s.100104.
9
C. N. Parkinson, Prawo Parkinsona, czyli wpogoni za postpem, Warszawa 2001, s.115.
10
Dzi jest nim Sd Ochrony Konkurencji iKonsumentw, dawniej Sd Wojewdzki wWarszawie tak
A. Walaszek-Pyzio, W. Pyzio, Prawo energetyczne. Komentarz, Warszawa 1999, s.8384.
50
Przegld Prawniczy
Niestety, liczne nowelizacje u.p.e. oraz uchwalanie wielu zupenie nowych regulacji
wsposb sprzeczny zzasadami przyzwoitej legislacji doprowadziy do zatarcia granicy midzy zadaniami a kompetencjami Prezesa URE. Mimo to w dalszych rozwaaniach bd
stara si trzyma tego rozrnienia na tyle, na ile pozwalaj na to obowizujce przepisy.
3. Efektywno energetyczna
3.1. Rys prawny
Dyrektywa 2006/32 wsprawie efektywnoci kocowego wykorzystania energii iusug

energetycznych zobowizaa wszystkie pastwa czonkowskie UE, wtym Polsk, do uzyskania 9 proc. oszczdnoci wdziewitymroku jej stosowania wporwnaniu z rokiem 2008.
Wcelu implementacji prawa unijnego polski prawodawca uchwali ustaw oefektywnoci
energetycznej11, ktra moc art.12 naoya na przedsibiorstwa obracajce energi elektryczn, gazem iciepem, odbiorcw kocowych (czyli nabywcw energii na giedzie dla
potrzeb wasnych) oraz dziaajce w ich imieniu na giedzie towarowej domy maklerskie
oraz towarowe domy maklerskie obowizek inwestowania woszczdzanie energii wramach
systemu wiadectw efektywnoci energetycznej (tzw. biaych certyfikatw). Przedsibiorstwa obrotu mog speni ten obowizek na trzy sposoby:
1) inwestujc w oszczdno energii przez urzdzenia potrzeb wasnych oraz wygrywajc w przetargu na najlepsze przedsiwzicia efektywnociowe12 organizowane
przez Prezesa URE (co jest rwnoznaczne z uzyskaniem wiadectwa efektywnoci
energetycznej);
2) nabywajc prawa majtkowe ze wiadectwa efektywnoci energetycznej na Towarowej Giedzie Energii, przy czym jedno prawo odpowiada 0,001 toe (tony oleju
ekwiwalentnego);
3) uiszczajc opat zastpcz na konto Narodowego Funduszu Ochrony rodowiska
iGospodarki Wodnej (NFOiGW) wwysokoci ustalonej przez Prezesa URE.
Rwnie odbiorca kocowy, dom maklerski lub towarowy dom maklerski moe speni ten obowizek wtrojaki sposb:
1) inwestujc wzwikszenie oszczdnoci energii oraz wygrywajc wprzetargu organizowanym przez Prezesa URE na najlepsze efektywnociowe przedsiwzicia (co jest
rwnoznaczne zuzyskaniem wiadectwa efektywnoci energetycznej);
2) nabywajc prawa majtkowe ze wiadectwa efektywnoci energetycznej na Towarowej
Giedzie Energii (ew. na rynku pozagiedowym OTC);
3) uiszczajc opat zastpcz na konto NFOiGW wwysokoci ustalonej przez Prezesa
URE.
Ustawa z15 kwietnia 2011r. oefektywnoci energetycznej (Dz.U. Nr94, poz.551 zezm.), dalej: u.e.e.
Wyliczenie takich przedsiwzi zawiera obwieszczenie Ministra Gospodarki z dnia 21 grudnia
2012r. wsprawieszczegowegowykazuprzedsiwzisucychpoprawieefektywnocienergetycznej
(Dz.U.2013r., poz.15).
11
12
51
Rys. 1. System biaych certyfikatw (rdo: Krzysztof mijewski, Biae Certyfikaty

Instrukcja Obsugi Systemu, http://e-czytelnia.abrys.pl, 23.12.2013)
Naley jednak pamita, e obowizek jest uwaany za speniony dopiero po umorzeniu przez Prezesa URE wiadectwa efektywnoci lub uiszczenia opaty do 31marca kadegoroku13. Wtym miejscu warto zaznaczy, e rwnie operatorzy systemu przesyowego
oraz operatorzy systemu dystrybucyjnego mog, ale nie musz uczestniczy wprzetargu
organizowanym przez Prezesa URE na najlepsze przedsiwzicia zmniejszenia strat energii
elektrycznej, ciepa lub gazu wprzesyle bd dystrybucji.
Ustawa wyposaa Prezesa URE winstrumenty egzekwowania obowizku oszczdzania
energii przez przedsibiorstwa, odbiorcw kocowych, domy maklerskie itowarowe domy
maklerskie. Po pierwsze, powoujc si na art.14 u.e.e., moe on da od kadego znich
udostpnienia dokumentw iinformacji niezbdnych do oceny wykonania tego obowizku.
Ta kompetencja wpisuje si wszersze prawo wgldu Prezesa URE do ksig rachunkowych
i dokumentacji przedsibiorstwa w ramach kontroli dziaalnoci gospodarczej, o ktrym
bdzie jeszcze mowa w czci powiconej ochronie konkurencji. Po drugie, zgodnie
z art. 23 ust. 1 u.e.e. dokonuje on wyrywkowej weryfikacji audytu efektywnoci energetycznej oraz zgodnoci oszczdnoci energii osignitej wwyniku realizacji przedsiwzicia
ziloci zadeklarowan we wspomnianym przetargu. Po trzecie, Prezes URE nakada na
przedsibiorstwa kar pienin do wysokoci 10 proc. rocznego przychodu lub do 2 mln
euro na zasadach okrelonych wart.35 ust.2 u.e.e.
3.2. Cele polityki pastwa na rzecz efektywnoci energetycznej
Do gwnych celw polityki pastwa w tym obszarze zaliczono denie do utrzymania zeroenergetycznego wzrostu gospodarczego, tj.rozwoju gospodarki nastpujcego
13
Przedsibiorstwo powinnozoy wniosek zodpowiednim wyprzedzeniem termin 31marca jest bowiem
ustanowiony przez ustawodawc dla Prezesa URE na wydanie decyzji administracyjnej, do ktrego to terminu
nie znajduj zastosowania art.57 5 oraz art.58 1 in. ustawy zdnia 14czerwca 1960r. Kodeks postpowania
administracyjnego (tekst jednolity: Dz.U.2013r., poz.267 zezm.) tak: wyrok Sdu Apelacyjnego wWarszawie
zdnia 6 wrzenia 2012r., VI ACa 442/12, dostpny na http://orzeczenia.waw.sa.gov.pl/.
52
Przegld Prawniczy
bez wzrostu zapotrzebowania na energi pierwotn oraz konsekwentne zmniejszanie energochonnoci polskiej gospodarki do poziomu UE-15. Ponadto wyznaczono pi celw
szczegowych, zktrych aden nie mwi wprost ozadaniach regulatora. Nie oznacza to
jednak, e nie odgrywa on adnej roli przy ich osiganiu.
3.3. Rola Prezesa URE we wspieraniu poprawy efektywnoci energetycznej
Dobrym miernikiem poziomu efektywnoci energetycznej jest energochonno,

tzn.stosunek zuywanej energii pierwotnej do Produktu Krajowego Brutto. Wlatach 2000
2011 energochonno PKB spada o25 proc., amimo to pozostaa kilkukrotnie wysza
ni wprzypadku pastw UE-15. Wlatach 20112012, awic wpierwszymroku obowizywania ustawy oefektywnoci energetycznej spadek wynis ok. 0,5 proc.14. Wci brakuje
danych za2013 r. Zapotrzebowania na energi w2011r. osigno za poziom, ktry przewidywano dopiero dla 2015r.15.
Poprawie efektywnoci energetycznej suy ma funkcjonujcy od 2013r. system biaych certyfikatw, ktrym zarzdza Prezes URE. Jego gwne zadanie polega na wydawaniu i umarzaniu wiadectw efektywnoci oraz karaniu przedsibiorcw niewywizujcych
si z obowizkw. W ramach tej funkcji organizuje przetargi majce na celu wyonienie
najlepszych przedsiwzi efektywnociowych. Przedsiwzicia te mog polega m.in. na
modernizacji izolacji termicznej rurocigw, ocieplaniu cian, atake zastpieniu rde ciepa opalanych wglem odnawialnymi rdami energii czy ciepem wytwarzanym wkogeneracji. Wygrywaj ci oferenci, ktrzy za dan wielko osignitych oszczdnoci chcieli
uzyska najmniejsze wartoci certyfikatw. Po faktycznym zrealizowaniu przedsiwzicia
nastpuje materializacja praw majtkowych wynikajcych z otrzymanego certyfikatu, co
umoliwia zwycizcom przedstawienie ich do umorzenia Prezesowi URE lub wystawienie
ich na sprzeda na Towarowej Giedzie Energii, co daje rodki na inwestycje.
Wpierwszym przetargu wpyno 212 ofert przetargowych, zczego 107 odrzucono,
a 102 przyjto16. Wydawanie wiadectw efektywnoci energetycznej nie ma wic charakteru czynnoci mechanicznej, ale wie si zsurow ocen formaln imerytorycznzoonych deklaracji przetargowych izaczonych do nich audytw efektywnoci energetycznej. Oatrakcyjnoci przetargu wiadczy udzia podmiotw niezobowizanych do uzyskania
biaych certyfikatw np.Polskich Sieci Elektroenergetycznych. Szef PSE zapowiedzia, e
uzyskany biay certyfikat nr1 zostanie sprzedany na TGE, arodki uzyskane ze sprzeday
spka przeznaczy na energooszczdnociowe inwestycje17.
PEP, s.67.
Polska Agencja Informacji iInwestycji Zagranicznych S.A., Sektor energetyczny wPolsce, s.2.
16
Protok Nr1/2013 zdnia 29 sierpnia 2013r. zprzebiegu przeprowadzonego przetargu wraz zzacznikami.
17
Zob. wywiad zHenrykiem Majchrzakiem, Prezesem PSE http://energetykon.pl/pse-uzyskaly-bialycertyfikat-nr-1,29047.html, 25.12.2013.
14
15
53
4. Bezpieczestwo energetyczne
4.1. Rys prawny
Art. 3 pkt16 u.p.e. definiuje bezpieczestwo energetyczne jako stan gospodarki umoliwiajcy pokrycie biecego i perspektywicznego zapotrzebowania odbiorcw na paliwa
i energi w sposb technicznie i ekonomicznie uzasadniony, przy zachowaniu wymaga
ochrony rodowiska. Definicja ta wduym stopniu pokrywa si zczteroelementow koncepcj dominujc wdoktrynie prawa unijnego, bdcego notabene czci krajowego porzdku
prawnego imajcego pierwszestwo przed ustawami. Zgodnie zni pojcie bezpieczestwa
energetycznego naley rozumie jako zapewnienie odpowiedniego poziomu dostaw paliw
ienergii (i) za rozsdn cen (ii) zuwzgldnieniem wymogw ochrony rodowiska (iii) oraz
zdolnoci pastwa do realizacji celw (iv)18.
Oprcz u.p.e. (zwaszcza art.16 ust.13) znaczenie dla krajowego bezpieczestwa energetycznego maj take ustawa ozapasach ropy naftowej19 oraz rozporzdzenie 994/2010
wsprawie rodkw zapewniajcych bezpieczestwo dostaw gazu ziemnego (tzw. Security of
Supply, rozporzdzenie SOS).
Zgodnie z u.z. przedsibiorstwo energetyczne wykonujce dziaalno gospodarcz
wzakresie przywozu gazu ziemnego utrzymuje zapasy gazu ziemnego na poziomie odpowiadajcemu co najmniej 30-dniowemu redniemu dziennemu przywozowi tego gazu20.
Dokadny poziom zapasw obowizkowych okrela Prezes URE wdrodze decyzji administracyjnej. Do niego naley te weryfikacja (art.25 ust.3), kontrola (art.30 ust.1) oraz
wsytuacji wykrycia uchybie karanie przedsibiorstw (art.64 ust.1).
Bezporednio stosowalne rozporzdzenie SOS nakada na regulatora m.in. zadanie
wspdecydowania razem zorganami regulacyjnymi innych pastw czonkowskich wsprawie podziau kosztw zwizanych zrealizacj inwestycji.
4.2. Cele polityki pastwa na rzecz bezpieczestwa energetycznego
Bezpieczestwo energetyczne wyranie stoi wcentrum PEP jej gwne cele rni
si wzalenoci od podsektora energetyki, ktrego dotycz. Wprzypadku wgla sprowadzaj
18
P. Bogdanowicz, Interes publiczny w prawie energetycznym Unii Europejskiej, Warszawa 2011, s. 190192;
A.Gradziuk, W. Lach, E. Posel-Czcik, K. Sochacka, Co to jest bezpieczestwo energetyczne pastwa?, Biuletyn
Polskiego Instytutu Spraw Midzynarodowych 2002, nr103, s.708.
19
14 lutego 2014 r. Rada Ministrw skierowaa do Sejmu projekt nowelizacji ustawy z dnia 16 lutego
2007 r. o zapasach ropy naftowej, produktw naftowych i gazu ziemnego oraz zasadach postpowania
wsytuacjach zagroenia bezpieczestwa paliwowego pastwa izakce na rynku naftowym (tekst jednolity: Dz.U. 2012r., poz.1190 zezm., dalej: u.z.), ktra ma implementowa dyrektyw 2009/119. Projekt nie
przewiduje znaczcych zmian zpunktu widzenia zada Prezesa URE. Warto jedynie wspomnie owprowadzeniu trzyletniego okresu przedawnienia w przypadku niektrych narusze ustawy przez przedsibiorcw oraz wprowadzenie wsprawach kar pieninych odesania do Ordynacji podatkowej wzakresie
nieuregulowanym ustaw.
20
Z zastrzeeniem, e przedsibiorstwo, ktre w cigu roku przywozi nie wicej ni 100 mln metrw
szeciennych gazu, aliczba jego odbiorcw nie przekracza 100 tys., moe wystpi do Ministra Gospodarki
ozwolnienie ztego wymogu.
54
Przegld Prawniczy
si one do racjonalnego i efektywnego gospodarowania zoami; gazu dywersyfikacji

rde i kierunkw dostaw; ropy naftowej dywersyfikacji kierunkw dostaw i budowy
magazynw; energii elektrycznej i ciepa zapewnienia pokrycia zapotrzebowania przy
uwzgldnieniu maksymalnego moliwego wykorzystania krajowych zasobw oraz technologii przyjaznych rodowisku. Wtym ostatnim przypadku uwypuklono rol regulatora jako
podmiotu majcego wpyw na ceny energii. Dla realizacji celw bezpieczestwa wzakresie
energii elektrycznej iciepa zaplanowano:
wprowadzenie do taryf przesyowych i dystrybucyjnych elementu jakociowego
przysugujcego operatorom systemu przesyowego oraz systemw dystrybucyjnych za
obnienie wskanikw awaryjnoci i utrzymywanie ich na poziomach okrelonych przez
Prezesa URE dla danego typu sieci;
zmian mechanizmw regulacji poprzez wprowadzenie metod ksztatowania cen
ciepa zzastosowaniem cen referencyjnych oraz bodcw sucych optymalizacji kosztw
zaopatrzenia wciepo.
4.3. Rola Prezesa URE wzapewnieniu bezpieczestwa energetycznego
Wzagwarantowanie bezpieczestwa energetycznego zaangaowanych jest wiele organw wadzy publicznej poczynajc od Ministra Gospodarki (por. art. 12 u.p.e.), przez
Ministra Skarbu Pastwa, wykonujcego uprawnienia wacicielskie wstosunku do spek
okluczowym znaczeniu dla polityki energetycznej, takich jak PGNiG S.A. czy PGE S.A.,
koczc na Prezesie Rady Ministrw odpowiedzialnym za caoksztat polityki rzdu. Przestrze dziaania Urzdu Regulacji Energetyki jest wic do ograniczona zauway ju to
pierwszy Prezes URE, mwic o sabym uzbrojeniu w narzdzia zapewniania bezpieczestwa energetycznego21.
Wwietle obowizujcych przepisw mona przyj, e Prezes URE dy do zapewnienia bezpieczestwa energetycznego na trzech szczeblach lokalnym, oglnopolskim
ioglnoeuropejskim. Na szczeblu lokalnym oddziauje na przedsibiorstwa energetyczne
poprzez uzgadnianie ich planw rozwoju oraz karanie za dziaania niezgodne z planami
zaopatrzenia wenergi elektryczn, ciepo igaz, przyjtymi przez gminy. Na szczeblu oglnopolskim wiksze znaczenie maj tzw.twarde narzdzia regulacji, czyli przede wszystkim
koncesje i zatwierdzanie taryf. Na szczeblu oglnoeuropejskim rola URE sprowadza si
do czonkostwa wAgencji ds. Wsppracy Organw Regulacji Energetyki (ACER) ico
zostanie wskazane poniej pozostaje w istotnym zwizku z dziaaniami na szczeblu
oglnopolskim.
Wpierwszym przypadku wpyw Prezesa URE na przedsibiorstwa energetyczne ma
iluzoryczny charakter. Norma sankcjonujca (art.56 ust.1 pkt31) nie gwarantuje bowiem,
e przedsibiorstwo powanie potraktuje obowizek sporzdzenia planu rozwoju (czyli
norm sankcjonowan zart.16 ust.2). Po pierwsze, aby unikn kary, musi ono jedynie
przedstawi Prezesowi URE do uzgodnienia plan rozwoju speniajcy wymogi formalne
okrelone wustawie. Po drugie, regulator nie moe zmieni niczego wprzedstawionym mu
Zob. wywiad zLeszkiem Juchniewiczem, Prezesem URE wlatach 19972007, http://www.ure.gov.pl/
pl/urzad/informacje-ogolne/ure-w-mediach/953,Dylematy-bezpieczenstwa.html, 25.12.2013.
21
55
planie22. Jego ewentualne uwagi maj raczej charakter wskazwek, anie wicych wytycznych. Po trzecie, plan nie determinuje kierunkw rozwoju przedsibiorstwa, wic nawet za
podejmowanie dziaa znim sprzecznych nie gro mu adne konsekwencje prawne. Bez
wikszego znaczenia pozostaje rwnie prawo Prezesa URE do wymierzania kary pieninej za realizowanie dziaa niezgodnych zczci planu zaopatrzenia wskazan przez rad
gminy ato dlatego, e przepis wyranie nie przewiduje sankcji za brak realizacji jakichkolwiek dziaa.
Wzwizku zpowyszym obowizek uzgadniania planw rozwoju zPrezesem URE
oraz sprawozdania przedsibiorstw zich realizacji, oktrych mowa wart.16 ust.18 u.p.e.,
mog stanowi w najlepszym razie rdo informacji na temat tego, w jakim zakresie
polityka pastwa jest, bd nie jest, realizowana przez poszczeglne przedsibiorstwa23.
Azatem tylko wpewnym stopniu do przyjcia jest opinia Macieja Bando, e Urzd Regulacji
Energetyki stoi na stray bezpieczestwa konsumentw energii, poniewa dba ofachowo kadr, ktre zajmuj si instalacjami elektrycznymi24. URE prowadzi dogbny monitoring biecego funkcjonowania i rozwoju operatorw przesyowych i dystrybucyjnych,
wic rzeczywicie dysponuje wiedz pozwalajc oceni ich moliwoci oraz profesjonalizm
zasobw kadrowych. Moe zatem wpor ostrzec np.przed grob przerw wdostawach, ale
nie jest wstanie im zapobiec bez zaangaowania naczelnych organw pastwa.
Wdrugim przypadku rola Prezesa URE jest znacznie bardziej doniosa. Jako organ
waciwy do wydawania koncesji decyduje, ktre podmioty odpowiadaj za wytwarzanie,
przesy oraz dystrybucj energii elektrycznej, ciepa igazu, atake magazynowanie paliw
gazowych25. Na marginesie tych rozwaa pozostawiam kwesti, czy decyzja koncesyjna
ma charakter zwizany czy uznaniowy nie ulega jednak wtpliwoci, e przepisy u.p.e.
oraz ustawy oswobodzie dziaalnoci gospodarczej26 pozostawiaj Prezesowi URE pewien
margines dyskrecjonalnoci. Dziki temu moe on przykadowo kierujc si wzgldami
ochrony rodowiska odmwi udzielenia koncesji na obrt paliwami zpowodu przekroczenia dopuszczalnej przepisami odrbnymi zawartoci siarki, a wic niespenienia przesanki rkojmi prawidowego wykonywania dziaalnoci, oktrej mowa wart.50 pkt2
u.s.d.g.27.
Z kolei jako regulator Prezes URE dba, aby koncesjonariusze zapewniali te usugi
za rozsdn cen, ktra jak byo wspomniane wyej naley do czci skadowych
22
Tak M. Bdkowski-Kozio, Planowanie rozwoju sieci energetycznych igazowych ocena dotychczasowych regulacji
izamierzonych zmian, [w:] M. Rudnicki, K. Sobieraj (red.), op.cit., s.116.
23
K. M. Ziemski, Planowanie energetyczne. Skuteczno obecnych regulowa, [w:] K. M. Ziemski (red.), Energetyka
asamorzd. Prawne uwarunkowania rozwoju energetyki lokalnej wPolsce, Pozna 2012, s.39.
24
Zapis przebiegu posiedzenia Komisji Gospodarki zdnia 22 listopada 2013r., http://www.sejm.gov.pl/
sejm7.nsf/biuletyn.xsp?skrnr=GOS-80.
25
Nie bez znaczenia z punktu widzenia bezpieczestwa dostaw ma te kompetencja Prezesa URE do
nakazania kontynuacji prowadzenia dziaalnoci pomimo wyganicia koncesji na podstawie art.40 u.p.e.
26
Ustawa z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie dziaalnoci gospodarczej (tekst jednolity: Dz.U. 2013 r.,
poz.672 zezm.), dalej: u.s.d.g.
27
Zob. wyrok Sdu Ochrony Konkurencji iKonsumentw zdnia 24 lipca 2008r., XVII AmE 200/07,
dostpny wBiuletynie Informacji Publicznej Urzdu Regulacji Energetyki: http://bip.ure.gov.pl/.
56
Przegld Prawniczy
bezpieczestwa energetycznego. Wtym miejscu warto wspomnie orealizacji zapowiedzi

z PEP, czyli uproszczeniu zasad regulacji cen ciepa i elemencie jakociowym taryf.
Od2010r. w odniesieniu do rde ciepa wytwarzanego zkogeneracji przedsibiorstwo
energetyczne moe zastosowa kalkulacj cen istawek opat opart na tzw.cenie referencyjnej, obliczanej przez Prezesa URE. Skomplikowan formu kosztow zastpi model
bodcowy, ktry mia premiowa przedsibiorstwa oferujce najtasze ciepo. Trudno
jednak uzna t zmian za majc istotne znaczenie dla bezpieczestwa energetycznego
pastwa28. Rwnie wprowadzenie elementu jakociowego do taryf nie odbio si szczeglnie na ich wysokoci. Najlepiej wida to na przykadzie STOEN-u(dzi: RWE Polska).
Spka zainwestowaa kilkaset milionwzotych wsie elektroenergetyczn, co spotkao
si zuznaniem Agencji ds. Rynku Energii, ktra uznaa j za jedn znajbardziej niezawodnych wkraju. Co wicej, inwestycje zostay zrealizowane zgodnie zplanem rozwoju uzgodnionym z Prezesem URE. Mimo to regulator odmwi zatwierdzenia taryfy z powodu
zawyenia kosztw uzasadnionych, akilka miesicy pniej jego decyzj potwierdzi Sd
Ochrony Konkurencji iKonsumentw29.
Wtrzecim przypadku chodzi o zadania wykonywane przez Prezesa URE wramach
ACER. W2010r. wzaczniku IV do rozporzdzenia SOS znalaza si bezporednia zachta
do wsppracy m.in. midzy Polsk aLitw, co uznano wwczas za wyran aluzj do projektu poczenia gazowego GIPL. Susznie zauway wtedy P. Turowski, e sfinansowanie
takiej inwestycji przez spk prawa handlowego kierujc si zasadami rynkowymi moe
okaza si trudne lub niemoliwe do przeprowadzenia30. Wwietle tego rozporzdzenia
ukazaa si rola polskiego regulatora jako czonka Agencji opiniujcej energetyczne projekty
inwestycyjne moe on porednio wpywa na Komisj przy przyznawaniu dofinansowania. Wten sposb w2013r., po uwzgldnieniu opinii Agencji, projekt GIPL zosta wcignity na list projektw bdcych przedmiotem wsplnego zainteresowania, zaczon do
rozporzdzenia delegowanego Komisji C(2013)6766 final.
5. Odnawialne rda energii
5.1. Rys prawny
Pocztkowo URE mia ograniczon rol w promocji odnawialnych rde energii.

Pierwotna wersja u.p.e. przewidywaa jedynie, e Minister Gospodarki moe naoy na
przedsibiorstwa obrotu obowizek zakupu energii elektrycznej iciepa ze rde niekonwencjonalnych. Zadania Prezesa URE ograniczay si waciwie do wydawania koncesji na
jej wytwarzanie (szczegowe wymogi regulowao stosowne rozporzdzenie ministra) oraz
publikowania wbranowym biuletynie wykadni doktrynalnej obowizujcych przepisw.
Zob. jeszcze krytyczne uwagi Pawa Bogusawskiego: http://www.rynek-ciepla.cire.pl/pliki/2/referencciepla.pdf, 25.12.2013.
29
Zob. wyrok Sdu Ochrony Konkurencji iKonsumentw zdnia 4 grudnia 2006r., XVII AmE 31/06,
dostpny wBiuletynie Informacji Publicznej Urzdu Regulacji Energetyki.
30
P. Turowski, Nowe prawo Unii Europejskiej abezpieczestwo energetyczne Polski, Bezpieczestwo Narodowe
2011, nr17, s.91.
28
57
Potem dyrektywa 2009/28, stanowica jeden z najwaniejszych aktw pakietu energetyczno-klimatycznego31, zobowizaa Polsk do zwikszenia do 15 proc. udziau OZE
wzuyciu energii kocowej do 2020r. wporwnaniu z 2005r. Wcelu realizacji tego zobowizania ustawodawca nowelizacj u.p.e. powoa do ycia polski system wsparcia OZE
odnoszcy si do dwch grup podmiotw. Pierwsza grupa to sprzedawcy zurzdu, na ktrych naoono obowizek zakupu caoci energii elektrycznej od wytwrcw OZE (oczywicie od tych, ktrzy posiadaj odpowiedni koncesj). Druga grupa to przedsibiorstwa
energetyczne (wytwarzajce lub obracajce energi elektryczn), ktre mog speni ustawowy obowizek na trzy sposoby:
1) stopniowo wycofujc si z tradycyjnych rde energii i inwestujc w odnawialne,
dziki czemu mog wystpi do Prezesa URE owydanie wiadectw pochodzenia (tzw.
zielonych certyfikatw)32, ktre powiadczaj wytworzenie (lub zakup) OZE na wymaganym poziomie;
2) nabywajc prawa majtkowe ze wiadectw pochodzenia na Towarowej Giedzie Energii, przy czym jedno prawo odpowiada 1 kWh energii elektrycznej;
3) wpacajc opat zastpcz okrelan przez Prezesa URE na konto NFOiGW.
Wcelu oceny wykonania tego obowizku Prezes URE moe da od przedsibiorstwa, odbiorcy kocowego, towarowego domu maklerskiego lub domu maklerskiego przedstawienia dokumentw iinformacji. Jeeli okae si, e ktry ztych podmiotw zaniedba
obowizek uzyskania iotrzymania umorzenia odpowiedniej liczby wiadectw pochodzenia
do 31 marca kadegoroku33, Prezes URE moe go ukara kar pienin do 15proc. rocznego przychodu. Dodatkowo moe naoy kar na samego kierownika przedsibiorstwa
wwysokoci do 300proc. miesicznego wynagrodzenia.
5.2. Cele polityki energetycznej wzakresie odnawialnych rde energii
Gwnym celem polityki wtym obszarze jest osignicie przez Polsk 15-procentowego udziau OZE wfinalnym zuyciu energii do 2020r. oraz dalszy wzrost tego wskanika
wlatach dostpnych. PEP nie wspomina oroli regulatora wrealizacji tego przedsiwzicia, ale zca pewnoci jest ona znaczca.
5.3. Rola Prezesa URE wpromocji OZE
Zgodnie zmotywem (25) preambuy dyrektywy 2009/28 jednym zwanych rodkw

realizacji celu dyrektywy jest zagwarantowanie waciwego funkcjonowania krajowych systemw wsparcia, ktre wynikaj zdyrektywy 2001/77. Przez krajowe systemy wsparcia
Pakiet obejmuje siedem aktw prawa pochodnego, z czego najistotniejsze znaczenie z perspektywy
omawianej tematyki ma dyrektywa 2009/28 ws. promowania stosowania energii ze rde odnawialnych.
32
System zielonych certyfikatw jest efektem implementacji dyrektywy 2001/77/WE, przy czym wpunkcie (11) preambuy prawodawca mwi owyranym odrnieniu gwarancji pochodzenia od wymienialnych
zielonych certyfikatw. Wpraktyce jednak czsto wszystkie pojcia gwarancje pochodzenia, wiadectwa
pochodzenia izielone certyfikaty traktuje si jak synonimy.
33
Zob. przyp. 13.
31
58
Przegld Prawniczy
naley rozumie systemy certyfikacji (kwotowe) albo systemy feed in tariff (system cen
sztywnych).
WPolsce obowizuje system zielonych certyfikatw. Zadanie Prezesa URE polegajce
na zarzdzaniu nim naley przyzna przebiega bardzo sprawnie. Z informacji NIK
wynika, e w latach 20082011 regulator wyda ponad 30 tys. wiadectw pochodzenia,
z czego jedynie niecae 3 proc. po upywie 14-dniowego terminu ustawowego34. Dziki
sprawnoci regulatora wytwrcy energii elektrycznej z OZE mogli by pewni stabilnych
przychodw ze sprzeday praw majtkowych wynikajcych ze wiadectw pochodzenia
oraz sprzeday energii elektrycznej sprzedawcom zurzdu.
Rys. 2. Niestabilno cen certyfikatw na przykadzie z 2013 r.

(Zielone certyfikaty taniej, http://biogazownierolnicze.pl, 15.02.2013)
System jednak ma pewne wady, poniewa finansuje wtakim samym stopniu wspspalanie biomasy izamortyzowane elektrownie wodne, co pozostae odnawialne rda energii. Tym samym mona mwi owystpieniu znamion pomocy publicznej zakazanej przez
art. 107 TFUE35. Ponadto dowiadczenia z 2013 r. pokazuj, e ceny wiadectw bywaj
niestabilne, awwczas zysk zich sprzeday jest niepewny. Wtym kontekcie wart rozwaenia wydaje si postulat Spoecznej Rady Narodowego Programu Redukcji Emisji Gazw
Cieplarnianych, by system certyfikacji zastpi systemem feed in tariff, ktry opiera si na
stosowaniu preferencyjnych cen zakupu energii zOZE ustalanych przez regulatora36.
6. Ochrona konkurencji iliberalizacja
6.1. Rys prawny
Konkurencja jest procesem, wtrakcie ktrego producenci, dc do realizacji swych

interesw, prbuj przedstawi korzystniejsze od innych oferty pod wzgldem ceny,
34
35
36
Informacja owynikach kontroli, s.10 http://www.nik.gov.pl/plik/id,4068,vp,5176.pdf, 25.12.2013.

Dz.Urz. UE zdnia 26 padziernika 2012r., C 326.01.
Zielona Ksiga Narodowego Programu Redukcji Emisji Gazw Cieplarnianych, Warszawa 2010, s.48.
59
jakoci lub innych charakterystyk wpywajcych na decyzj zawarcia transakcji37. W cisym zwizku zochron konkurencji pozostaje proces liberalizacji polegajcy na demonopolizacji, deregulacji iprywatyzacji, atake reregulacji na rynku38.
Ju wogoszonej wersji u.p.e. z1997r. do zada Prezesa URE zaliczono wspdziaanie zwaciwymi organami wprzeciwdziaaniu praktykom monopolistycznym na rynku
energetycznym, przede wszystkim z Urzdem Ochrony Konkurencji i Konsumentw.
Jednak oile UOKiK dysponuje ca palet instrumentw pozwalajcych na podjcie bezporedniej walki z antykonkurencyjnymi praktykami (poczynajc od wymierzania kar za
naduycie pozycji dominujcej, przez rozwizywanie porozumie na zakazach koncentracji
koczc), o tyle URE dysponuje waciwie tylko dwoma decyzj o zatwierdzeniu lub
odmowie zatwierdzenia taryf przedstawionych przez przedsibiorstwa energetyczne oraz
prawem rozstrzygania sporw oprzyczenie do sieci.
Zgodnie zart.47 ust.2 u.p.e. Prezes URE zatwierdza taryf, ktra okrela cennik usug
danego przedsibiorstwa. Jeeli wjego uznaniu bdzie ona naruszaa przepisy art.4446,
to odmwi jej zatwierdzenia, a przedsibiorstwo pozostanie przy dotychczasowej taryfie
lub bdzie zmuszone przedstawi now. Szczegowe zasady ksztatowania taryf okrela
tzw.rozporzdzenie taryfowe39. Artyku 49 ust.1 u.p.e. pozwala Prezesowi URE na zwolnienie przedsibiorstwa zobowizku przedkadania taryf do zatwierdzania, jeeli stwierdzi,
e dziaa ono wwarunkach konkurencji. Art. 8 ust.1 u.p.e. uznaje Prezesa URE za organ
waciwy do rozstrzygania sporw dotyczcych m.in. odmowy zawarcia umowy oprzyczenie do sieci (czyli naruszenie zasady Third Party Access).
Ze wzgldu na wielkzoono zagadnienia regulacji taryf, atake jego kontrowersyjno zperspektywy celw polityki energetycznej pastwa, wtej czci skupi si przede
wszystkim na tej kwestii. Ograniczone ramy tego opracowania nie pozwalaj bowiem na
dusze omwienie problematyki sporw o TPA.
6.2. Cele polityki energetycznej wzakresie ochrony konkurencji
PEP za gwny cel wtej dziedzinie uznao zapewnienie niezakconego funkcjonowania rynkw paliw ienergii, aprzez to przeciwdziaanie nadmiernemu wzrostowi cen.
Ponadto wyznacza sobie dziewi celw szczegowych, z ktrych niektre zwizane s
zzadaniami Prezesa URE. Chodzi m.in. o:
regulacj rynkw paliw ienergii wobszarach noszcych cechy monopolu naturalnego
wsposb zapewniajcy rwnowaenie interesw wszystkich uczestnikw tych rynkw;
ograniczanie regulacji tam, gdzie funkcjonuje irozwija si rynek konkurencyjny;
zmian mechanizmw regulacji wspierajcych konkurencj na rynku gazu iwprowadzenie rynkowych metod ksztatowania cen gazu.
D. Kamerschen, R. McKenzie, C. Nardinelli, Ekonomia, Gdask 1992, s.47.

Wprowadzenie, [w:] A.T. Szablewski (red.), Liberalizacja sektora energetycznego itelekomunikacyjnego, Warszawa
1998, s.7.
39
Rozporzdzenie Ministra Gospodarki zdnia 18 sierpnia 2011r. wsprawie szczegowych zasad ksztatowania ikalkulacji taryf oraz rozlicze wobrocie energi elektryczn (Dz.U. Nr189, poz.1126 zezm.).
37
38
60
Przegld Prawniczy
6.3. Rola Prezesa URE wrealizacji polityki ochrony konkurencji
Koncepcja organu regulacyjnego, jakim jest Prezes URE, znajduje si w rozdarciu

midzy strzeeniem interesw odbiorcw energii apowoln, ale konsekwentn liberalizacj
sektora energetycznego. Z jednej bowiem strony pastwo (lub jego emanacja w postaci
jednostek samorzdu terytorialnego), rezygnujc zregulacji wacicielskich inadzorczych
wobec przedsibiorstw energetycznych, pragnie z wykorzystaniem imperium gwarantowa
skuteczne rodki interwencyjne, ktre zabezpiecz ich wiadczenie na powszechnie akceptowanych warunkach. Z drugiej strony w zwizku z czonkostwem Polski w UE sektor
energetyczny musi powoli przyzwyczaja si do utraty statusu enklawy gospodarki rynkowej40, poniewa III pakiet liberalizacyjny stawia przed nim konkretne wymagania, ktre
maj zapewni prawdziwie woln konkurencj. Do waniejszych znich naley poddanie cen
energii prawom poday ipopytu.
Jak zostao ju wyej wspomniane, gwnym narzdziem Prezesa URE sucym
ochronie konkurencji jest sprawowanie pieczy nad taryfowaniem sektora energetycznego.
Zgodnie zustawow definicj taryfa jest zbiorem cen istawek opat oraz warunkw ich
stosowania, opracowanym przez przedsibiorstwo iwprowadzonym jako obowizujcy dla
okrelonych wnim odbiorcw. Powinna ona uwzgldnia pokrycie kosztw uzasadnionych
dziaalnoci gospodarczej przedsibiorstwa energetycznego, wtym take kosztw uzasadnionych, ktre ponoszone s przez operatorw systemw przesyowych idystrybucyjnych
oraz ochron interesw odbiorcw przed nieuzasadnionym poziomem cen istawek opat41.
Prezes URE ma moliwo zweryfikowania kosztw przyjmowanych przez przedsibiorstwa energetyczne za uzasadnione, korzystajc z prawa wgldu do ksig rachunkowych,
sprawozda finansowych iplanw rzeczowo-finansowych oraz dajc informacji na temat
ich dziaalnoci gospodarczej.
Oogromnym znaczeniu taryfowania sektora zpunktu widzenia polityki pastwa wiadcz wydarzenia z2007r. Adam Szafraski, wczesny Prezes Urzdu Regulacji Energetyki,
podj wtedy decyzj ozwolnieniu przedsibiorstw obrotu zobowizku przedstawiania mu
do zatwierdzania taryf energii elektrycznej dla gospodarstw domowych. Decyzja wywoaa
takie kontrowersje, e wczesny premier odwoa Szafraskiego, apowoany wjego miejsce Mariusz Swora j cofn, twierdzc, e nie zaistniay jeszcze warunki konkurencji,
oktrych mowa wart.49 u.p.e. Po upywie piciu lat wci reguluje si ceny energii elektrycznej dla gospodarstw domowych (zwolnienie dla grupy taryfowej przemysu nastpio
w2008r.), atake ceny gazu dla gospodarstw domowych oraz czciowo dla odbiorcw
przemysowych. Obecny Wiceprezes URE Maciej Bando nie widzi moliwoci cakowitego uwolnienia cen prdu igazu42. Taka postawa dziwi, zwaszcza e warunki wydaj si
A. T. Szablewski, Promowanie konkurencji iuwarunkowania wyboru metody regulacji cen energii ipaliw [w:] idem
(red.), op.cit., s.13.
41
Zgodnie zart.45 ust.23 u.p.e. taryfa moe te uwzgldnia koszty wspfinansowania przedsiwzi
efektywnociowych podjtych wcelu uniknicia budowy nowych rde energii isieci, atake koszty na
rozwj OZE.
42
Jego zdaniem przed uwolnieniem cen konieczne jest zamknicie procedury ochrony odbiorcy wraliwego zob. ca wypowied w materiale wideo: http://www.biznes.newseria.pl/news/ure_zostal_jeden_warunek,p2119110968, 25.12.2013.
40
Zadania Prezesa Urzdu Regulacji Energetyki apolityka energetyczna pastwa 61
jeszcze bardziej sprzyjajce ni siedem lat temu. Znacznie wzrosa bowiem wiadomo
prawa zmiany sprzedawcy, a1 stycznia 2014r. wesza wycie nowelizacja u.p.e. przewidujca dodatek energetyczny dla odbiorcw wraliwych.
Wtym miejscu warto rozway, czy rzeczywicie dotd nie zaistniay warunki konkurencji wsektorze energetycznym. Wpierwszej kolejnoci trzeba zauway, e wart.49 u.p.e.
kryje si sui generis przeciwiestwo logiczne. Zjednej strony dopiero zaistnienie warunkw
konkurencji pozwala Prezesowi URE na uwolnienie cen energii, z drugiej pastwowa
regulacja taryfowania ogranicza wolny rynek i przez to znacznie utrudnia ich powstanie.
Obligo gazowe, tzn.obowizek sprzeday przez przedsibiorstwo energetyczne okrelonej
iloci gazu na Towarowej Giedzie Energii po cenach rynkowych, miao wesprze proces
rozwoju konkurencji wsektorze. Wpraktyce okazao si jednak, e ceny rynkowe znacznie
przewyszaj te okrelone wtaryfach, wic odbiorcy preferowali kupno bkitnego paliwa
wdrodze kontraktw dwustronnych. Ztego powodu w2013r. PGNiG sprzedao na giedzie zaledwie 1,4 proc. zamiast wymaganych 30 proc. swoich zasobw. Wwarunkach konkurencji nieskrpowanej regulacj URE wzrosoby znaczenie TGE, awraz zni rnorodno iatrakcyjno cen sprzedawanej na niej energii.
Drugim argumentem oniebagatelnym znaczeniu jest struktura wacicielska polskiego
sektora energetycznego. Dominuj wnim spki zwikszociowym udziaem Skarbu Pastwa, ate ze wzgldu na kontrol Ministra Skarbu Pastwa oraz wprzypadku operatorw
systemu przesyowego Ministra Gospodarki (por. art.12a u.p.e.) musz liczy si zpriorytetami polskiej polityki energetycznej, do ktrych naley przeciwdziaanie nadmiernemu
wzrostowi cen.
Wreszcie po trzecie, wzadaniu ochrony konkurencji Prezes URE wspdziaa zPrezesem UOKiK, gwnie poprzez przekazywanie informacji na temat praktyk przedsibiorstw
energetycznych. Nawet jeli doszoby do uwolnienia cen energii, to przedsibiorstwa nadal
musiayby si liczy zinteresami odbiorcw, aby ich polityka taryfowa nie przybraa znamion naduycia pozycji dominujcej albo antykonkurencyjnego porozumienia. W innym
przypadku Prezes UOKiK wycignie wobec nich dotkliwe konsekwencje przewidziane
wustawie oochronie konkurencji ikonsumentw wpostaci naoenia kary pieninej
wwysokoci do 10proc. przychodu lub rozwizania porozumienia.
7. Zakoczenie
W wietle powyszych rozwaa trudno nie postawi iunctim pomidzy zadaniami

Prezesa URE apolityk energetyczn pastwa. Wszystkie jego rozstrzygnicia musz by
zgodne zzaoeniami tej polityki, apastwo musi uwzgldnia rol niezalenego zmocy
prawa unijnego regulatora wswoich planach dotyczcych energetyki. Jednak to nadal parlament irzd, realizujc wmniejszym lub wikszym stopniu prudentia legislativa, wyznaczaj
Prezesowi URE zadania, aon decyduje jedynie osposobie ich wykonania. Nie ulega wic
wtpliwoci, e znaczenie Prezesa URE sprowadza si waciwie do zapewnienia prudentia
architectonica polityki energetycznej.
62
Przegld Prawniczy
The President of ERO and Polish energy policy

Summary
The President of Energy Regulatory Office is acentral body of governmental administration, which is formed on the basis of the Energy Law and Third Liberalisation Package. His
competences and tasks has been considerably extended from 10 in 1997 to 111 in 2011. Today
he, inter alia, issues Energy Efficiency Certificates and Renewable Energy Certificates, stands on
the guard over energy security by licensing generation and transmission of electricity, heat and
gas, confirms scale of charges for households and (partly) industry.
There is aconnection between tasks of ERO and Polish energy policy, because the regulator share responsibility with state organs for its realisation. But still the parliament and government appoint tasks of ERO in energy sector, and his role is limited to follow their guidelines.
Lucyna Olesiska*, Oliwia Sentysz*
Wykonywanie kary pozbawienia wolnoci wwarunkach oddziaw
terapeutycznych zakadw karnych wkontekcie osignicia celw kary

zart.67
Kodeksu karnego wykonawczego
1. Wstp
Wpolskim systemie prawnym ustawodawca obwarowuje kar pozbawienia wolnoci

szeregiem przepisw dotyczcych nie tylko sposobu jej wykonania, ale take celu, jaki kara
ta ma przynie po jej odbyciu przez skazanego. w cel ma posta zarwno ogln (art.67
k.k.w.), jak iszczegln. Wtych rozwaaniach zwrcono uwag przede wszystkim na trudnoci iodmiennoci wdeniu do osignicia ustawowych celw kary pozbawienia wolnoci
wwarunkach oddziaw terapeutycznych wzakadach karnych. Naley bowiem zada pytanie, czy ze wzgldu na specyfik powyszych oddziaw, atake szczeglne cechy skazanych
do nich trafiajcych, osignicie wszystkich celw tej kary jest moliwe.
2. Podstawy prawne dziaania oddziaw terapeutycznych na podstawie
Kodeksu karnego wykonawczego zuwzgldnieniem celw wykonywania
kary pozbawienia wolnoci
Wedug danych Suby Wiziennej1 na dzie 31 grudnia 2012 r. w Polsce istnieje

68oddziaw terapeutycznych wzakadach karnych ocznej liczbie 3340 miejsc. Do oddziaw tych, wmyl art.96 1 k.k.w., zostaj skierowani skazani zniepsychotycznymi zaburzeniami psychicznymi, wtym skazani za przestpstwa okrelone wart.197203k.k.2, popenione w zwizku z zaburzeniami preferencji seksualnych, osoby upoledzone umysowo
oraz uzalenione od alkoholu, rodkw odurzajcych, rodkw psychotropowych, atake
skazani niepenosprawni fizycznie wymagajcy specjalistycznej opieki. Wsystemie tym kar
mog odbywa take skazani na kar pozbawienia wolnoci za przestpstwo popenione
wstanie ograniczonej poczytalnoci okrelonej wart.31 2 k.k. (tab.1). Wedug danych
z wrzenia 2013 r., osadzone pozostaj 3044 osoby, w tym 184 kobiety. 1497 winiw
przebywa naoddziaach dla osb zniepsychotycznymi zaburzeniami psychicznymi, wtym
osoby upoledzone umysowo, osoby, ktre popeniy przestpstwo wzwizku zzaburzeniami preferencji seksualnych, osoby, ktre popeniy przestpstwo wstanie ograniczonej
poczytalnoci oraz skazani niepenosprawni fizycznie, ktrych stan wymaga przebywania na
tego typu oddziale. 472 winiw przebywa na oddziaach terapeutycznych przeznaczonych
dla osb zuzalenieniem od rodkw odurzajcych innych ni alkohol lub od substancji
psychotropowych. 1075 winiw przebywa na oddziaach terapeutycznych przeznaczonych dla osb uzalenionych od alkoholu (tab. 2).
*
1
2
Autorki s studentkami IIIroku prawa na Wydziale Prawa iAdministracji Uniwersytetu Warszawskiego.

Statystyki Suby Wiziennej: http://www.sw.gov.pl/pl/o-sluzbie-wieziennej/statystyka/
Ustawa zdnia 6 czerwca 1997r. Kodeks karny (Dz.U. Nr88, poz.553 zezm.).
64
Przegld Prawniczy
Tabela 1. Skazani zakwalifikowani do poszczeglnych rodzajw oddziaw terapeutycznych
wg danych wasnych Suby Wiziennej na dzie 31.12.2012r.

Tabela 2. Skazani zakwalifikowani do oddziaw terapeutycznych przebywajcy
natych oddziaach (dane wasne Suby Wiziennej3)
Stan wdniu
31.03.2012 30.06.2012 30.09.2012
31.12.2012
Ogem
3076
3062
3000
3044
Wtym kobiety
184
173
183
184
Zniepsychotycznymi zaburzeniami psychicznymi, upoledzeni umysowo
1524
1541
1489
1497
Wtym zzaburzeniami preferencji seksualnych
168
183
195
220
Uzalenieni od r. odurzajcych lub

psychotropowych
487
457
449
472
Uzalenieni od alkoholu
1065
1064
1062
1075
Oddziay terapeutyczne powstay ze wzgldu na ch indywidualizacji kary i dostosowanie sposobu jej odbywania do stanu psychicznego poszczeglnych grup skazanych,
ktrych resocjalizacja byaby utrudniona wwarunkach zwykego oddziau penitencjarnego.
Kodeks karny wykonawczy okrela szczeglne cele systemu terapeutycznego. W art. 97
1k.k.w. ustawodawca wskazuje na potrzeb zapobiegania pogbiania patologicznych cech
osobowoci, ksztatowania umiejtnoci ycia wspoeczestwie, denia do rwnowagi psychicznej, atake osignicia samodzielnoci. Powyszy przepis stanowi uzupenienie podstawowych celw wykonywania kary pozbawienia wolnoci zawartych wart.671k.k.w.
3
http://www.sw.gov.pl/pl/o-sluzbie-wieziennej/statystyka/
Wykonywanie kary pozbawienia wolnoci wwarunkach oddziaw...
65
Warto wic podj prb odpowiedzi na pytanie, czy realizacja przesanek zawartych wtym
artykule jest moliwa wwarunkach oddziaw terapeutycznych ze wzgldu na indywidualne
cechy psychiczne osadzonych, oraz ograniczenia wynikajce ztrudnoci pracy terapeutycznej ztakimi osobami.
2.1. Oglne iszczeglne cele kary pozbawienia wolnoci zawarte wwybranych
przepisach Kodeksu karnego wykonawczego
Zastanawiajc si nad moliwoci osignicia ustawowych celw kary, naley zacz od

analizy samej treci art.67 1 k.k.w.: Wykonywanie kary pozbawienia wolnoci ma na celu
wzbudzanie wskazanym woli wspdziaania wksztatowaniu jego spoecznie podanych
postaw, wszczeglnoci poczucia odpowiedzialnoci oraz potrzeby przestrzegania porzdku
prawnego itym samym powstrzymania si od powrotu do przestpstwa. Ustawodawca wskazuje jako cel ksztatowanie spoecznie podanych postaw, nie precyzuje jednak dokadnie, co uwaa si za takie postawy. Jak pisz T.Kalisz iL. Bogunia, wymienione przez ustawodawc poczucie odpowiedzialnoci ipotrzeba przestrzegania porzdku prawnego s
jedynie kierunkiem interpretacyjnym dla tej klauzuli generalnej, lecznie wyczerpuj jej zakresu
znaczeniowego4. Naley zauway, e tak ujty cel kary pozbawienia wolnoci pozwala na
bardzo szerok interpretacj tego pojcia. Bardzo wanym elementem wskazanym rwnie
wart.67 1 k.k.w. jest wola wspdziaania samego skazanego. Tym samym podkrela si
cel zmiany wewntrznej odbywajcego kar pozbawienia wolnoci. Owa wola wspdziaania wksztatowaniu spoecznie podanych postaw jest synonimem wiadomego odstpienia ustawodawcy od przymusu resocjalizacyjnego. Koncepcja ta nie tylko odnosi si do
zasady poszanowania prawa czowieka do decydowania o sobie samym i do godnoci, ale
take pokazuje krytyk praktyczn abstrakcyjnie ujtej resocjalizacji. Celem minimum, jakie
stawia sobie pastwo wpracy ze skazanym, jest wzbudzenie wnim spoecznie podanej
postawy, czyli takiej, ktra pozwoli mu na powstrzymanie si od powrotu do przestpstwa
(przeciwdziaanie recydywie). Nie naley jednak utosamia spoecznie podanej postawy
z przemian wewntrzn. Dla osignicia celu kary wystarczy bowiem, by skazany wytworzy swoisty mechanizm poszanowania zasad prawa, ktrych przestrzega nie ze wzgldu
na ewentualn kar, ale na ch wspycia w spoeczestwie. Resocjalizacja w szerszym
znaczeniu ma by zatem moliwoci, ktr otrzymuje skazany. Zmoliwoci tej moe, ale
nie musi korzysta. Od zasady dobrowolnoci resocjalizacji mona jednak wskaza na co
susznie zwracaj uwag L. Bogunia i T. Kalisz dwa wyjtki: modociani, ktrzy w myl
art.95k.k.w. musz odbywa kar wsystemie programowego oddziaywania (ze wzgldu na
cel wychowawczy zart.54 1 k.k.) oraz osoby odbywajce kar wsystemie terapeutycznym
uzalenione od alkoholu albo innych rodkw odurzajcych lub psychotropowych, skazani
za przestpstwo okrelone wart.197203 k.k., popenione wzwizku zzaburzeniami preferencji seksualnych (wprzypadku braku ich zgody na leczenie ojego zastosowaniu orzeka
sd penitencjarny). Co ciekawe, wsamym art.67 1 k.k.w. nie zostaje ani razu uyte sowo
resocjalizacja. Jak tumaczy S.Lelental wkomentarzu do Kodeksu karnego wykonawczego,
L. Bogunia, T. Kalisz, Wsprawie interpretacji art.67 k.k.w. Rozwaania ocelach wykonywania kary pozbawienia
wolnoci ikierunkach wspczesnej polityki penitencjarnej, NKPK, 2010.
66
Przegld Prawniczy
pojcie to nie naley do jzyka prawnego, ktry wymaga duo wikszej precyzji5. Moliwo
przymusowego leczenia nie kci si jednak ze wzbudzaniem wspomnianej woli poprawy. Jest
to jedno znarzdzi osignicia, co prawda niewspomnianego wart.67 1 k.k.w., ale rwnie
wanego iwymienionego wart.73 k.k.w., celu kary zwizanego zzapewnieniem spoeczestwu ochrony przed przestpczoci. Na ow ochron skada si zarwno praca terapeutyczna
ze skazanym, jak iodizolowanie skazanego niebezpiecznego dla reszty spoeczestwa na czas
teje pracy. Wprzypadku braku moliwoci osignicia celw kary zart.67 wobec niektrych
osadzonych naoddziaach terapeutycznych zakadw karnych, pozostaje zawsze do realizacji cel zart.73 k.k.w. Warto take wspomnie, e powyszy cel zosta rwnie wymieniony
wustawie oSubie Wiziennej6. Tak wic mona tumaczy moliwo leczenia przymusowego dla grup skazanych wymienionych wczeniej.
Tabela 3. Skazani iukarani wg grup klasyfikacyjnych, odbywajcy kar wsystemie terapeutycznym
wzakadzie karnym typu zamknitego (dane wasne Suy Wiziennej na dzie 31.12.2012r.)
Realizacja celu dotyczcego zapobieenia powrotowi do przestpstwa zawiera wsobie

take przygotowanie skazanego do ycia na wolnoci. Mona stwierdzi, e oddziaywanie
terapeutyczne przynosi efekt wtedy, kiedy skazany po wyjciu z wizienia nie prezentuje
postawy roszczeniowej, potrafi poradzi sobie zcodziennymi problemami inie odczuwa
wyobcowania spoecznego7.
Zajmujc si podstawami prawnymi istnienia oddziaw terapeutycznych, warto rwnie odnie si kolejno do art.96 i97 k.k.w. Ot art. 96 k.k.w. reguluje kwesti odbywania
kary wsystemie terapeutycznym. Naley zwrci uwag na dwie przesanki, jakie musz by
spenione cznie, aby skazany zosta skierowany do odbywania kary wsystemie terapeutycznym. Pierwsz z nich jest przesanka odnoszca si do stanu psychicznego lub fizycznego
skazanego. Na oddziay te trafiaj osoby, uktrych stwierdzono niepsychotyczne zaburzenia
psychiczne, wtym skazani za przestpstwo zgwacenia (art.197k.k.), wykorzystanie seksualne
bezradnoci, niepoczytalnoci (art.198k.k.), seksualne naduycie stosunku zalenoci (art.199
k.k.), obcowanie zmaoletnim (art.200k.k.), nawizywanie kontaktu zmaoletnim za pomoc
5
6
7
S. Lelental, Kodeks karny wykonawczy Komentarz, Warszawa 2012, s.329336.

Ustawa zdnia 9 kwietnia 2010r., Dz.U. 2010 r., Nr 79, poz. 523.
K.. Dbkiewicz, Kodeks karny wykonawczy Komentarz, Warszawa 2013, s.239.
67
systemu teleinformatycznego (art. 200a k.k.), publiczne propagowanie treci o charakterze

pedofilskim (art.200b k.k.), kazirodztwo (art.201 k.k.), pornografi (art.202 k.k.), zmuszanie
do prostytucji (art.203 k.k.), osoby upoledzone umysowo, uzalenieni od alkoholu lub uzalenieni od rodkw odurzajcych lub innych substancji psychotropowych, atake osoby niepenosprawne. Drug przesank, na ktr wskazuje art.96 1 k.k.w., jest wymg stosowania
wobec tej osoby specjalistycznego oddziaywania, wszczeglnoci rodkw majcych na celu
popraw jej stanu. Art. 96 k.k.w. traktuje jednoznacznie otym, i celem wprowadzenia przez
ustawodawc oddziaw terapeutycznych jest dostosowanie nie tylko oddziaywania terapeutycznego, ale take tego z zakresu leczenia i rehabilitacji, tak aby odpowiaday potrzebom
skazanych. Przepis ten wymusza wic wprowadzanie klasyfikacji wewntrznej celem daleko
idcej indywidualizacji. Przy analizie art.96 k.k.w. naley zwrci szczegln uwag na to, e
ustawodawca wrd osb speniajcych przesanki, ktre mog by podstaw do odbywania
kary na oddziale terapeutycznym, wymienia take w2 art.96 k.k.w. osoby skazane za przestpstwo popenione wstanie ograniczonej poczytalnoci. Ratio legis tego przepisu wustawie
jest czsto kwestionowane. Naley bowiem zauway, e stwarza ono bardzo szeroki zakres
zaburze czy chorb, zktrymi skazani mieliby trafia na oddzia terapeutyczny. Budzi wtpliwoci, czy taka osoba bdzie miaa zapewnione odpowiednio dostosowane do swoich potrzeb
rodki psychokorekcyjne, biorc pod uwag ustawowo okrelone typy takich oddziaw (dla
uzalenionych od alkoholu, dla skazanych zniepsychotycznymi zaburzeniami psychicznymi).
Trudno wic pogodzi ten przepis zwczeniej opisywan indywidualizacj oddziaywa prowadzon za pomoc klasyfikacji wewntrznej.
Uwzgldniajc wiele czynnikw dotyczcych funkcjonowania oddziaw terapeutycznych (opieka lekarska, psychologiczna), mona by stwierdzi, e maj one charakter zbliony
do medycznego. Nie byoby bdem postrzeganie osb przebywajcych na tego typu
oddziaach bardziej jako pacjentw ni skazanych. Wskutek obserwacji oddziaw terapeutycznych, atake wramach gromadzenia materiaw do niniejszego artykuu, nie moemy
podzieli tej opinii. Naley bowiem dostrzec wyrane rnice midzy rzeczywistym sposobem funkcjonowania tych oddziaw afunkcjonowaniem placwek medycznych. Kluczow
rnic stanowi mniejsze oboenie cel (jedno idwuosobowych), atake ilo zaj organizowanych wcigu dnia dla skazanych. Nie moemy jednak zapomnie, i oddzia terapeutyczny posiada ten sam typ zakadu karnego8 co jednostka, wramach ktrej funkcjonuje
(tak samo przyjmuje form zamknit, potwart lub otwart). Wzwizku zpowyszym,
jeeli mamy do czynienia z oddziaem terapeutycznym w ramach zakadu karnego typu
zamknitego, to osadzonych na tym oddziale nie obowizuje ztego tytuu adna taryfa
ulgowa. Podobnie jak inni skazani s poddawani kontroli przy kadorazowym opuszczeniu celi i powrocie do niej, przebywaj za zamknitymi drzwiami w kadym momencie
niewymagajcym wyprowadzenia skazanego, aza kad form zakcania porzdku mog
by ukarani iumieszczeni wceli zabezpieczajcej. Natomiast wart. 97 k.k.w. ustawodawca
okreli ratio legis wprowadzenia tego typu oddziaw do polskiego systemu penitencjarnego, jak rwnie wyznaczy cel, jaki ma zosta osignity wtrakcie pobytu osadzonego na
tego typu oddziale. Odpowied na to, jaka przyczyna ley upodstaw tej regulacji, daje ju
1 zdanie 1 tego przepisu: uwzgldnia si wpostpowaniu ze skazanymi wszczeglnoci
8
Ustawa zdnia 6 czerwca 1997r. Kodeks karny wykonawczy (Dz.U. Nr90, poz.557 zezm.).
68
Przegld Prawniczy
potrzeb zapobiegania pogbianiu si patologicznych cech osobowoci. Wdalszej czci

tego artykuu ustawodawca ujawnia przesank regulacji iwskazuje na: przywracanie rwnowagi psychicznej oraz ksztatowanie zdolnoci wspycia spoecznego iprzygotowania
do samodzielnego ycia.. Jak widzimy s to inne cele ni te okrelone w art. 67 k.k.w.,
wmyl ktrych praca ze skazanym ma na celu wzbudzanie wskazanym woli wspdziaania wksztatowaniu jego spoecznie podanych postaw, wszczeglnoci poczucia odpowiedzialnoci oraz potrzeby przestrzegania porzdku prawnego itym samym powstrzymania si od powrotu do przestpstwa. Rnica ta podkrela specyfik pracy zosadzonymi
na oddziaach terapeutycznych, jednoczenie tworzc dwustopniowy program pracy ze
skazanym. Art. 97 k.k.w. wykazuje cel minimum, jakim jest zapobieganie patologicznym
cechom osobowoci. Dopiero takie dziaanie moe otworzy drog do pracy zwiniem
(na zasadach okrelonych wart.67 k.k.w.), ktrej skutkiem bdzie wzbudzenie wnim woli
wspdziaania wksztatowaniu jego spoecznie podanych postaw, co wmyl ustawy ma
powstrzyma osadzonego od powrotu do przestpstwa. Ta dwuetapowo postpowania ze skazanym ma szczeglne znaczenie wobliczu art.97 3 k.k.w., ktry wskazuje
i osadzeni niewymagajcy ju oddziaywania specjalistycznego (opisanego wart.96 k.k.),
w tym rehabilitacji, opieki medycznej, take tej z zakresu psychologii, s przenoszeni do
odpowiedniego systemu wykonywania kary. Dotyczy to gwnie osadzonych uzalenionych
od alkoholu i uzalenionych od rodkw odurzajcych lub substancji psychotropowych,
ale take niepenosprawnych fizycznie czy psychicznie. Ta regulacja pozwala zdefiniowa
system terapeutyczny jako system przejciowy, majcy na celu pomc skazanemu z jego
zaburzeniami psychicznymi czy chorob, anastpnie przywrci go do wykonywania kary
wsystemie zwykym, w ktrym realizuje si zalecenia przygotowane przez pracownikw
oddziau terapeutycznego dotyczce postpowania ze skazanym w czasie wykonywania
pozostaej czci kary.
3. Klasyfikacja skazanych do odbywania kary wsystemie terapeutycznym
Kolejnym elementem pozwalajcym zrozumie specyfik dziaania oddziaw terapeutycznych zakadw karnych jest ukazanie trybw wjakich skazani mog dosta si na wspomniane oddziay. Podstawowym sposobem kierowania skazanych do tego typu oddziaw
jest uwzgldnienie systemu terapeutycznego wwyroku sdu, co okrela art.62 k.k. Wramach
przedstawionego trybu skazanymi najczciej kierowanymi do oddziaw s sprawcy przestpstw z art.197203 k.k. popenionych wzwizku z zaburzeniami preferencji seksualnych, osoby zinnymi niepsychotycznymi zaburzeniami psychicznymi, upoledzone umysowo oraz popeniajce przestpstwo wstanie ograniczonej poczytalnoci, atake inne,
uktrych przesanka skierowania na odbywanie kary wsystemie terapeutycznym zostaa
stwierdzona wtoku postpowania. Drugim sposobem jest wyraenie chci wasnej odbywania kary wtym systemie przez osadzonego. Zgasza on wniosek do wychowawcy lub psychologa oddziaowego, aten, po zasigniciu opinii lekarza psychiatry, formuuje zgoszenie do odbywania przez osadzonego kary naoddziale terapeutycznym. Istotn kwesti jest
pisemne wyraenie zgody na terapi. Przy jej braku konieczny jest wniosek do sdu penitencjarnego iwydanie decyzji przez sd oleczeniu przymusowym wramach art.117k.k.w., co
69
stanowi trzeci tryb. Przy obecnej liczbie oddziaw terapeutycznych iskazanych skierowanych do odbywania kary wtych oddziaach, najczciej konieczny jest okres oczekiwania na
przeniesienie. Na przykad czas oczekiwania na miejsce naoddziale dla osb uzalenionych
od alkoholu wynosi ok. 6 miesicy. Wtym czasie wjednostce macierzystej rozpoczynane
s tzw.dziaania motywujce do udziau wpniejszej terapii, majce na celu wzbudzenie
wosadzonym pozytywnego nastawienia iprzygotowanie do przeniesienia na oddzia.
Tabela 4. Skazani iukarani wg grup klasyfikacyjnych isystemu wykonywania kary, odbywajcy kar
pozbawienia wolnoci wzakadzie karnym typu zamknitego (dane wasne Suby Wiziennej9)
Stan wdniu:
Wyszczeglnienie
31.03
2011
zwyky
2012
2011
30.09
2012
2011
31.12
2012
2011
2012
36
38
30
41
23
22
20
21
programowany
1327
1236
1294
1195
1251
1087
1189
1068
terapeutyczny
114
87
123
92
94
88
105
93
zwyky
6663
6336
6344
5999
6136
5841
6056
5707
programowany
7877
8286
7882
8294
7999
8264
8116
8425
terapeutyczny
1446
1306
1436
1298
1426
1255
1410
1260
10 386
10 255
10 046
10 153
9826
9977
9901
9904
programowany
6907
7973
7263
8055
7546
8299
7759
8625
terapeutyczny
1582
1461
1534
1450
1449
1413
1529
1429
36 338
36 978
35 952
36577
35 750
36 246
36 085
36 532
17 085
16 629
16 420
16 193
15 985
15 840
15 997
15 632
prograSystem mowany
16 111
17 495
16 439
17 544
16 796
17 650
17 064
18 118
terapeutyczny
3142
2854
3093
2840
2969
2756
3044
2782
36 338
36 978
35 952
36577
35 750
36 246
36 085
36 532
zwyky
R
Ogem
zwyky
Ogem
30.06
http://www.sw.gov.pl/pl/o-sluzbie-wieziennej/statystyka/
70
Przegld Prawniczy
3.1. Rodzaje oddziaywa terapeutycznych wzalenoci od kategorii zaburze skazanych

odbywajcych kar wsystemie terapeutycznym
W zalenoci od rodzaju oddziau terapeutycznego podejmowane s rne dziaania.

Nakadym oddziale zatrudniona jest wykwalifikowana wdanej dziedzinie kadra (specjalici
w dziedzinie psychologii, pedagogiki, terapii leczenia uzalenie itp.). Dziaania terapeutyczne
s prowadzone wsposb zindywidualizowany. Dla kadego typu oddziau terapeutycznego
zostay opracowane inne programy terapii. Przykadowo, naoddziale dla osadzonych uzalenionych od alkoholuzajcia odbywaj si gwnie wformie grupowej (ok. 2godzin dziennie), zmoliwoci pracy indywidualnej zterapeut (wwymiarze min.1godzina wtygodniu).
Terapia nie obejmuje jedynie leczenia zaburze wystpujcych u osadzonego w poszczeglnych typach oddziaw terapeutycznych, ale rwnie zajcia majce na celu np.radzenie
sobie zagresj, popraw relacji spoecznych irodzinnych, uatwienie powrotu na wolno itp.
Dodatkowo, osadzeni maj prawozoenia wniosku omoliwo udziau wzajciach prowadzonych wpracowniach plastycznych. Nie wszyscy winiowie s objci tak form zaj
ze wzgldu na wystpujce uniektrych akty agresji lub samoagresji, ktre mogyby stanowi zagroenie zarwno dla danego winia, jak ipozostaych osadzonych. Organizowane s
take spotkania grup samopomocowych dziaajcych na wolnoci, np.Anonimowych Alkoholikw. Dobrym przykadem dziaalnoci takich grup jest Oddzia Terapeutyczny dla uzalenionych od alkoholu wZakadzie Karnym wKoszalinie, wktrym to przedstawiciele AA
wyraaj ch odebrania osadzonego zsamego zakadu karnego po odbytej karze, aby pomc
mu wpowrocie do domu iorganizacji ycia na wolnoci.
Szczegln kategori oddziaw terapeutycznych s te, w ktrych odbywaj kar
osoby zniepsychotycznymi zaburzeniami psychicznymi lub upoledzeni umysowo. Wedug
danych na2010r. 22 oddziay tego typu wPolsce dysponoway 1684 miejscami10. W7znich
realizowany by program terapeutyczno-resocjalizacyjny dla osadzonych skazanych za przestpstwa przeciwko wolnoci seksualnej iobyczajnoci popenione wzwizku zzaburzeniami preferencji seksualnych. Wtym miejscu warto zauway, i nie kady osadzony skazany za przestpstwo okrelone wrozdziale XXV k.k. zostanie automatycznie skierowany
do odbywania kary w systemie terapeutycznym, poniewa nie kady sprawca tego typu
przestpstw popenia je ze wzgldu na zaburzenia preferencji seksualnych. Dominujcy
wdoktrynie pogld nakazuje wyodrbni dwie grupy sprawcw: skazanych, ktrzy popenili przestpstwo wzwizku zzakceniem czynnoci psychicznych opodou seksualnym
innym ni choroba psychiczna, oraz skazanych, ktrzy popenili przestpstwo wzwizku
zzaburzeniem preferencji seksualnych11. Pierwsz grup tworz sprawcy przestpstw przeciwko wolnoci seksualnej. Wramach grupy drugiej mamy do czynienia nie tylko zosobami,
ktre popeniy przestpstwa przeciwko wolnoci seksualnej, ale rwnie popeniby inne
przestpstwa okrelone wart.197203 k.k. Naley jednak pamita, i motywacja seksualna moe wystpowa rwnie przy innych przestpstwach, jak chociaby zabjstwo ze
10
Ministerstwo Sprawiedliwoci, Centralny Zarzd Suby Wiziennej. Kwartalna Informacja Statystyczna za
IVkwarta 2010 , Warszawa 2011 najnowsze dostpne dane
11
S. Lelental, Kwalifikowanie skazanych do systemu terapeutycznego oddziaywania (ze szczeglnym uwzgldnieniem
skazanych za przestpstwa seksualne, Gdaskie Studia Prawnicze 2008, zeszyt 19.
71
zgwaceniem (art.1482 pkt2 k.k.), ale iodwrotnie, spord przestpstw kwalifikowanych

jako przestpstwa seksualne motyw ten moe wogle nie wystpowa albo mie drugorzdne znaczenie dla sprawcy. Takim przestpstwem moe by np.przestpstwo zgwacenia
dokonane zzemsty lub chci upokorzenia pokrzywdzonego. Wprzypadku takich sprawcw
istnieje due prawdopodobiestwo, i bd oni odbywali kar wzwykym systemie penitencjarnym, poniewa popenione przez nich przestpstwo nie miao nic wsplnego zjakimikolwiek zaburzeniami czy zakceniami czynnoci psychicznych, wic nie bd zachodziy
przesanki skierowania tych osb do odbywania kary wsystemie terapeutycznym. wiadczy
otym bezporednio tre art.90 1 k.k.w., ktry stanowi, i wsystemie terapeutycznym
kar odbywaj tylko ci skazani, ktrzy wymagaj opieki lekarskiej, psychologicznej, rehabilitacyjnej lub innego rodzaju oddziaywania specjalistycznego. Dlatego tak wana jest klasyfikacja psychologiczna i psychiatryczna skazanego za wspomniane wczeniej przestpstwa. Najczstszym rozpoznaniem wrd osadzonych naoddziaach terapeutycznych dla
skazanych zniepsychotycznymi zaburzeniami psychicznymi lub upoledzonych umysowo
s zaburzenia osobowoci. Natomiast szczeglnym rodzajem skazanych przebywajcych
na oddziaach terapeutycznych s osoby z zaburzeniem struktury osobowoci o charakterze trwaym, czyli psychopati. Przejawia si ona m.in. zmiennym, niekonsekwentnym
postpowaniem, brakiem poczucia winy iodpowiedzialnoci, niepodatnoci na kary (cige
powtarzanie starych bdw), egocentryzmem, niezdolnoci do empatii, brakiem krytycznego wgldu we wasne postpowanie12. Beata Pastwa wskazuje take na takie cechy, jak:
impulsywno, draliwo, agresywno, brak odpowiedzialnoci, brak wyrzutw sumienia
izupena obojtno na wyrzdzane innym krzywdy, jako cechy typowe dla psychopatw. Jak
podkrela Pastwa, te antyspoeczne zaburzenia osobowoci cechuje brak poczucia zasad
moralnych oraz nieprzestrzeganie norm spoecznych, co przejawia si wamaniu norm prawa13. Przyjmuje si, i psychopatia nie jest chorob psychiczn, wzwizku zczym osoby,
uktrych zostanie ona stwierdzona, popeniwszy przestpstwo, podlegaj karze izostaj
skierowane do zakadw karnych, w tym do oddziaw terapeutycznych. Powyszy opis
cech psychopatii sprawia, i naley si zastanowi, czy wprzypadku tej grupy skazanych
istnieje moliwo realizacji celu kary wymienionego wart.67 k.k.w. Wydaje si, e wgrupie
osb, uktrych zdiagnozowano cechy tego zaburzenia, nie mona liczy na powodzenie
resocjalizacji i wychowawczego oddziaywania kary. Wielu badaczy zajmujcych si psychopati (np.Hervey Cleckley14, Robert D. Hare15) opisywao liczne przypadki osb ztym
zaburzeniem, ktre mimo oddziaywania terapeutycznego po zwolnieniu zzakadu karnego
12
S. Ilnicki,Ekspertyza sdowo-psychiatryczna wwojsku wwietle teorii ipraktyki orzeczniczej, WPP 1992, nr34,
s.49.
13
B. Pastwa, Psychopatia jako problem diagnostyczny oraz moliwoci oddziaywa psychokorekcyjnych wwarunkach
izolacji wiziennej; Tymczasowe aresztowanie ipozbawienie wolnoci. Aspekty demograficzne ispoeczne, (red.) U.witochowska, materiay zsympozjum 22.I.1992r., Gdask 1992, s. 93.
14
H. Cleckley, The Mask of Sanity: An Attempt to Clarify Some Issues About So-Called Psychopatic Personality,
(wyd. 5), Augusta 1988; Cleckley to pionier wdziedzinie bada nad psychopati.
15
R. D. Hare, Psychopaci s wrd nas, Krakw 2006. Hare to profesor Uniwersytetu Kolumbii Brytyjskiej,
wybitny specjalista wzakresie bada nadpsychopati. Opracowa Skal Obserwacyjn Skonnoci Psychopatycznych, ktra staa si powszechnie wykorzystywanym narzdziem diagnostycznym wpraktyce
sdowej.
72
Przegld Prawniczy
powracay do popeniania przestpstw. Nasze wtpliwoci wzbudza fakt czenia wramach

tych oddziaw osb zrnym rodzajem zaburze. Trudno bowiem sobie wyobrazi wspegzystowanie upoledzonych umysowo wraz z winiami o zdiagnozowanej psychopatii
czy osobami zzaburzeniami preferencji seksualnych. Naszym zdaniem te grupy powinny
by od siebie odseparowane wzorem oddzielnych oddziaw terapeutycznych dla skazanych
uzalenionych od rodkw odurzajcych lub psychotropowych czy skazanych uzalenionych od alkoholu. Zdajemy sobie jednak spraw, i podzia byby trudny ze wzgldu na
czsto wystpujc uosadzonych podwjn diagnoz (np.osoby zzaburzeniami preferencji
seksualnych jednoczenie uzalenione od alkoholu).
4. Pracownicy ifunkcjonariusze oddziaw terapeutycznych
Jak wczeniej zauwaono, trzonem kadry pracujcej na oddziaach terapeutycznych s

psychologowie iterapeuci. Nie mona jednak zapomnie ofunkcjonariuszach Suby Wiziennej, ktrzy mimo szczeglnego profilu jednostki nie przechodz specjalnego przeszkolenia. Uwaamy, e byoby to wskazane, biorc pod uwag wystpujce zduym nateniem
przypadki samouszkodze, bjek, pobi czy napaci na tyche funkcjonariuszy. Dodatkowe
przeszkolenie psychologiczne mogoby skutkowa zmniejszeniem liczby zastosowa rodkw przymusu bezporedniego, ktrymi s m.in. uycie siy fizycznej iumieszczenie wceli
zabezpieczajcej. Warto rwnie pamita, e niektrzy zosadzonych maj status winiw
niebezpiecznych, co wprzypadku poczenia zzaburzeniami niepsychotycznymi czy uzalenieniem moe by szczeglnym zagroeniem zarwno dla stranikw oraz terapeutw
jak idla innych osadzonych. Wobecnych warunkach finansowych odbycie takiego szkolenia
mogoby by niedostpne dla wszystkich funkcjonariuszy Suby Wiziennej zoddziaw
terapeutycznych, gdy takie specjalistyczne kursy nie s finansowane iterapeuci odbywaj je
we wasnym zakresie.
5. Podsumowanie
Wykonywanie kary pozbawienia wolnoci w systemie terapeutycznym jest, jak ju

wczeniej opisano, jednym ze sposobw na maksymalne zindywidualizowanie odbywania kary dla osadzonych. Mimo szeregu sposobw, wykorzystywanych wtym systemie do
osignicia celw kary, trudno jednoznacznie stwierdzi, czy osignicie owych celw jest
wogle moliwe. Wwietle przedstawionych argumentw nie mona zaprzeczy stwierdzeniu, e zpewnoci wwarunkach oddziau terapeutycznego duo trudniej owzbudzenie wskazanym woli wspdziaania wksztatowaniu jego spoecznie podanych postaw,
wszczeglnoci poczucia odpowiedzialnoci oraz potrzeby przestrzegania porzdku prawnego itym samym powstrzymania si od powrotu do przestpstwa. Trudnoci stwarzaj
bowiem nie tylko szczeglne warunki osobiste osadzonych, ktre zdecydowanie wpywaj
na moliwo bezporedniego oddziaywania na ich osobowo, ale take sama organizacja
oddziaw terapeutycznych, zaplecze kadrowe czy medyczne. Jednoczenie ustawodawca
wyranie wskazuje na szczeglne cele systemu terapeutycznego (art. 97 k.k.w.), z czego
mona wnioskowa, e skazani odbywajcy kar na oddziale terapeutycznym powinni dy
73
najpierw do celw wyszczeglnionych, adopiero pniej oglnych. Takie podejcie stwarza

dodatkow trudno wpracy zosadzonym wkontekcie art.67 k.k.w.
Wwietle opisanych cech odbywania kary pozbawienia wolnoci wwarunkach oddziaw terapeutycznych, trudno jednoznacznie oceni, czy moliwe jest osignicie oglnych
celw tej kary. Spenienie przesanek zart.67 k.k.w. jest trudne ju na zwykym oddziale
zakadu karnego, gdzie osadzonymi s sprawcy przestpstw nieposiadajcy cech szczeglnych, determinujcych odbywanie kary na innym oddziale. Wzbudzenie woli do jakiegokolwiek dziaania jest bowiem skutkiem wielu dziaa wprzypadku zakadu karnego
naprawczych. Kady osadzony, ze wzgldu na cechy osobiste, bdzie potrzebowa innej
iloci tyche dziaa. Jednoczenie naley doda, e skutek wykonania kary pozbawienia
wolnoci nie jest pewny. Z pewnoci mona stwierdzi, e w warunkach oddziau terapeutycznego osadzony na pewno bdzie potrzebowa wikszej iloci oddziaywa, eby
aspirowa do osignicia celw swojej kary, wzwizku zczym owa niepewno zwiksza
si diametralnie. Wzbudzanie ustawowej woli wspdziaania wosadzonym zniepsychotycznymi zaburzeniami psychicznymi czy zaburzeniami preferencji seksualnych sprawia
dodatkowe problemy ze wzgldu na konieczno uporania si z dodatkowymi ewentualnymi uomnociami odbywajcych kar. Dodatkowym problemem wpniejszym osigniciu celw kary jest take niewielka liczba miejsc na specjalistycznych oddziaach zakadw
karnych. Konieczno oczekiwania na terapi odracza bowiem moment rozpoczcia waciwych dziaa, aco za tym idzie moment wyksztacania spoecznie podanych postaw.
Nie bez znaczenia pozostaje rwnie fakt braku specjalistycznego przeszkolenia dla funkcjonariuszy Suby Wiziennej, odbywajcych sub na tego typu oddziaach. Brak specjalistycznej wiedzy dotyczcej sposobw postpowania zosadzonymi zrnymi zaburzeniami
take utrudnia proces przywracania bd budowania w osadzonych postaw, ktre bd
spoecznie odbierane jako pozytywne. Jednoczenie trzeba wspomnie, e wyksztacenie
kadry terapeutycznej jest na tyle specjalistyczne, e moe ona prowadzi zajcia zzakresu
wielu dziedzin. Te oraz inne przedstawione wczeniej szczeglne cechy oddziaw terapeutycznych pozwalaj stwierdzi, e uczynienie zado przesankom choby art.67 k.k.w. nie
jest celem atwym do zrealizowania ani na terapeutycznym, ani na adnym innym oddziale
zakadu karnego. Pozostaje jednak czym, do czego funkcjonariusze ikadra powinni dy
wpracy zosadzonym, bez wzgldu na napotykane trudnoci zarwno ze strony osoby poddawanej terapii, jak iwarunkw prowadzenia owej terapii.
74
Przegld Prawniczy
Execution of acustodial sentence within atherapeutic ward in the

context of achieving the objectives of apunishment defined in the
article 67 of the polish Code of Execution of Criminal Sentences
Summary
Code of Execution of Criminal Sentences describes the objectives of custodial sentences
which indicate that the main purpose of imprisonment is to prepare inmates for their future life
within the society, and hence to prevent recidivism rather than to simply isolate the offenders.
With this assumption, one may wonder whether the fulfillment of such goal is achievable to all
inmates. In this context, those who serve their prison sentence in therapeutic wards represent
aunique category of inmates. Personal circumstances of these people, as well as the requirements necessary to assign them to atherapeutic ward, and methods of subsequent therapeutic
work raise doubts as to whether the general objectives of acustodial sentence as described in
the Code of Execution of Criminal Sentences may ever be achieved within atherapeutic ward.
Even the Code itself, in the article 97, sets the goals for this kind of imprisonment differently in
comparison to the general objectives of custodial sentences. Anumber of differences between
regular and therapeutic penitentiary wards brings serious questions whether an overall implementation of the objectives adopted in the Code of Execution of Criminal Sentences is at all
possible.
Stanisaw Strejmer*
Umowne ograniczenie przelewu wierzytelnoci

(pactum de non cedendo) wwietle oglnego zakazu
ograniczania rozporzdzalnoci
praw zbywalnych (art.
57 k.c.)
1. Wstp
Zasada swobody przelewu wierzytelnoci ma fundamentalne znaczenie dla obrotu

prawnego, swoboda ta nie ma jednak charakteru bezwzgldnego. Szczeglnie interesujcym przypadkiem ograniczenia tej swobody, obok zastrzee wynikajcych zustawy
iwaciwoci zobowizania, jest pactum de non cedendo vel non alienando (umowne ograniczenie przelewu1). Jednym zpodstawowych, cho wci spornych zagadnie jest relacja
pactum de non cedendo2 do oglnego zakazu ograniczania rozporzdzalnoci praw zbywalnych, wyraonego wart.57 k.c.3. We wspczesnej doktrynie prezentowane s bowiem
dwa pogldy dotyczce powyszej kwestii: pierwszy z nich przypisuje pactum skutek
w postaci wyczenia moliwoci zbycia wierzytelnoci, drugi za uznaje, e umowne
ograniczenie przelewu ma charakter obligacyjny, wywoujcy jedynie skutek wpostaci
odpowiedzialnoci odszkodowawczej wierzyciela za przelew dokonany wbrew umownemu zastrzeeniu.
Niniejszy artyku ma na celu przedstawienie tych stanowisk, ich porwnanie oraz
zaprezentowanie wasnego pogldu na temat skutku pactum de non cedendo, ktry to pogld
stanowi prb ich syntezy.
Na wstpie naley zaznaczy, e rozstrzygnicie tej kwestii wie si zkoniecznoci
uwzgldnienia dwch, niejako przeciwstawnych tendencji. Z jednej strony podstawow
funkcj pactum de non cedendo jest ochrona dunika poprzez przyznanie mu (za zgod wierzyciela) gwarancji, e speni wiadczenie do rk tej osoby, zktr od pocztku czy go stosunek zobowizaniowy wpraktyce ta ch spenienia wiadczenia do rk pierwotnego
Autor jest studentem Vroku prawa na Wydziale Prawa iAdministracji Uniwersytetu Warszawskiego.
Posugiwanie si okreleniem umowne ograniczenie przelewu zamiast umowny zakaz przelewu wynika zprzyjmowanego powszechnie (ipodzielanego przez autora) zaoenia, e pactum moe
przybra inn posta ni tylko cakowitego wyczenia moliwoci cesji wierzytelnoci. Wszczeglnoci dopuszczalne jest uzalenienie dopuszczalnoci przelewu od warunku, terminu czy nadania
tej czynnoci okrelonej formy. Szerzej na ten temat zob. H. Ciepa, [w:] G. Bieniek, H. Ciepa,
S.Dmowski, J.Gudowski, K.Koakowski, M. Sychowicz, T. Winiewski, C. uawska, Komentarz do
Kodeksu cywilnego. Ksiga trzecia. Zobowizania, tom 1, wyd. 10, Warszawa 2011, s. 848; K. Zagrobelny,
[w:]E.Gniewek (red.), Kodeks cywilny. Komentarz, wyd.3, Warszawa 2008, s.1323; J. Mojak, Obrt wierzytelnociami, Warszawa 2012, s.48, atake wyrok Sdu Najwyszego zdnia 15 marca 1969r., III CRN
416/68, (OSNCP 1970, nr2, poz.34).
2
Dalej w pracy, wodniesieniu do pactum de non cedendo autor bdzie rwnie posugiwa si okreleniem
pactum.
3
Ustawa zdnia 23 kwietnia 1964r. Kodeks Cywilny (t.j.Dz.U.2014r., poz.121 zezm).
*
1
76
Przegld Prawniczy
wierzyciela bdzie wynikaa gwnie ze stosunku umownego. Owa ch pozostania przy

wierzycielu moe wynika zrnych powodw, takich jak osobista wi midzy stronami,
szczeglne zaufanie, jakim dunik darzy wierzyciela, wiedza dunika co do tego, e obecny
wierzyciel bdzie skonny tolerowa ewentualne uchybienia w spenieniu wiadczenia
(np.zechce odroczy spat dugu), czy te obawa przed ewentualnymi trudnociami, jakie
bd zwizane ze zmian wierzyciela (np.miejscem zamieszkania nowego wierzyciela przy
dugu oddawczym)4. Zdrugiej strony specyfika obrotu finansowego wymaga uwzgldnienia postulatu szybkoci obrotu w odniesieniu do wierzytelnoci pieninych. Wszelkiego
rodzaju instrumenty ograniczajce t szybko powinny by stosowane zuwzgldnieniem
tej specyfiki.
2. Pactum de non cedendo jako wyjtek od art.57 1 k.c.
Zwolennicy pierwszego zpogldw wyraonych wdoktrynie przyjmuj, e pactum de

non cedendo stanowi wyjtek od art.57 1 k.c. Przedstawiony pogld opiera si na dwch
podstawowych zaoeniach. Po pierwsze, pactum de non cedendo powoduje wyczenie zbywalnoci wierzytelnoci, stanowi wic szczeglny ustawowy wyjtek od zakazu ograniczania
rozporzdzalnoci praw zbywalnych wdrodze czynnoci prawnej (art.57 1 k.c.). Po drugie, co jest bezporedni konsekwencj poprzedniego twierdzenia, wywouje ono skutek
erga omnes. Rozporzdzenie wierzytelnoci wbrew umownemu zakazowi bdzie wic powodowao niewano przelewu albo jego bezskuteczno zawieszon (wdoktrynie prezentowane s bowiem dwa nurty odnoszce si do tej kwestii opogldach na ten temat poniej). Wdalszej czci pracy pogld ten bdzie okrelany mianem pogldu obezwzgldnej
skutecznoci pactum.
Pogld owyczeniu cechy zbywalnoci wierzytelnoci wdrodze umownego zastrzeenia jest obecnie najszerzej reprezentowany w doktrynie. Opowiedzieli si za nim tacy
autorzy, jak: W.Czachrski5, A. Janiak6, P. Machnikowski7, J. Mojak8, M. Pyziak-Szafnicka9,
Szczeglnie uciliw dla dunika jest coraz czstsza w obrocie praktyka nabywania wierzytelnoci
przez spki wiadczce usugi windykacyjne.
5
W. Czachrski, A. Brzozowski, M. Safjan, E. Skowroska-Bocian, Zobowizania. Zarys wykadu, wyd.11,
Warszawa 2009, s.396.
6
A. Janiak, [w:] A. Kidyba (red.), Kodeks cywilny. Komentarz, Warszawa 2009, s.308.
7
P. Machnikowski, [w:] E. Gniewek (red.), op. cit., s.134.
8
J. Mojak, Obrt wierzytelnociami, s.45; Idem, Przelew wierzytelnoci wpolskim prawie cywilnym, Lublin 1990,
s.125.
9
M. Pyziak-Szafnicka, [w:] M. Pyziak-Szafnicka (red.), Kodeks cywilny. Cz oglna. Komentarz, Warszawa
2009, s.572; Idem, [w:] M. Safjan (red.), System prawa prywatnego. Tom 1. Prawo cywilne cz oglna, Warszawa
2007, s.738.
4
Umowne ograniczenie przelewu wierzytelnoci (pactum de non cedendo)...
77
Z. Radwaski10, M. Rytwiska11, M. Safjan12, A. Wolter13, K. Zagrobelny14, K. Zawada15.

Znalaz on rwnie szerokie potwierdzenie worzecznictwie16.
Warto podkreli, e pogld ten ma na gruncie polskiej doktryny dug tradycj17. Ju
pod rzdami Kodeksu zobowiza18 powszechne byo przekonanie, e pactum de non cedendo
(art.169 k.z.) wycza zbywalno wierzytelnoci wogle, awic ze skutkiem erga omnes19.
Naley jedynie na marginesie wspomnie, e ksztat instytucji umownego ograniczenia zbywalnoci wierzytelnoci opiera si pod rzdami Kodeksu zobowiza na zaoeniu, e co
do zasady wierzytelnoci nie s przeznaczone do obrotu20.
Artyku 57 1 k.c. stanowi, e Nie mona przez czynno prawn wyczy ani ograniczy uprawnienia do przeniesienia, obcienia, zmiany lub zniesienia prawa, jeeli wedug
ustawy prawo to jest zbywalne. Ustawodawcy przysuguje zatem wyczna kompetencja
do decydowania ozbywalnoci lub niezbywalnoci prawa, bez moliwoci modyfikowania
tej cechy przez strony wdrodze czynnoci prawnej21. Jako cel ograniczania swobody stron
w ksztatowaniu zbywalnoci prawa podmiotowego wskazuje si najczciej takie wartoci jak bezpieczestwo obrotu czy podstawowe wolnoci majtkowe obywateli22. Czynno prawna dokonana wbrew dyspozycji art.57 1 k.c. jest bezwzgldnie niewana jako
sprzeczna zustaw (art.58 k.c.)23.
Z. Radwaski, A. Olejniczak, Zobowizania cz oglna, wyd.9, Warszawa 2010, s.370371.
M. Rytwiska, Przelew wierzytelnoci na zabezpieczenie, Krakw 2007, passim.
12
Por. M. Safjan, [w:] K. Pietrzykowski (red.), Kodeks cywilny. Tom I,Komentarz do artykuw 1449, wyd.6,
Warszawa 2011, s.318319; pogld M. Safjana jest niekiedy traktowany jako odmienny od opinio communis,
ze wzgldu na ujmowanie pactum wkategoriach szczeglnego upowanienia ustawowego zamiast wyjtku
od art.571 k.c.; wydaje si, e takie rozrnienie jest niepotrzebne.
13
A. Wolter, J. Ignatowicz, K. Stefaniuk, Prawo cywilne. Zarys czci oglnej, wyd.2, Warszawa 2001, s.140141.
14
K. Zagrobelny, [w:] op. cit., s.1322.
15
K. Zawada, [w:] A. Olejniczak (red.), System prawa prywatnego. Tom 6, Prawo zobowiza cz oglna, Warszawa 2009, s.1025; Idem, Umowa przelewu wierzytelnoci, Krakw 1990, s.45.
16
Wyrok Sdu Najwyszego zdnia 15 marca 1969r., III CRN 416/68, (OSNCP 1970, nr2, poz.34),
wyrok Sdu Najwyszego zdnia 5 kwietnia 2006r., ICSK 189/05, (OSP 2007, Nr5, poz.63). Por.take
A.Krzykowski, Umowne zakazy przelewu wierzytelnoci (Pacta de non cedendo) wobrocie krajowym imidzynarodowym,
Warszawa 2012, s.29 iwskazane tam orzeczenia.
17
Pogld obezwzgldnej skutecznoci pactum jest przez niektrych autorw krytykowany jako przestarzay, por. A.Krzykowski, Umowne zakazy przelewu..., s.213.
18
Rozporzdzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z27 padziernika 1933r. Kodeks zobowiza (Dz.U.
Nr82, poz.599 zezm.)
19
Por. J. Korzonek, I. Rosenblth, Kodeks zobowiza. Komentarz, Krakw 1936, s.446449.
20
Fragment z motyww Komisji Kodyfikacyjnej do ostatecznego tekstu Kodeksu zobowiza
(opr.R.Longchamps de Berier), cytat z: J. Korzonek, I. Rosenblth, op.cit., s.448.
21
Por. M. Pyziak-Szafnicka, op. cit., s.572.
22
S. Rudnicki, [w:] S. Dmowski. S Rudnicki, Komentarz do Kodeksu cywilnego. Ksiga Pierwsza. Cz oglna,
wyd.10, Warszawa 2011, s.268.
23
Wdoktrynie iorzecznictwie powszechnie przyjmuje si jednak moliwo konwersji takiej czynnoci
wzobowizanie do niedokonania rozporzdzenia (art.57 2 k.c.), por. A. Janiak, [w:] op.cit., s.307.
10
11
78
Przegld Prawniczy
Przyjcie zaoenia, e pactum de non cedendo stanowi wyjtek od zasady wyraonej

w art. 57 k.c., prowadzi do wniosku, i wskutek umownego zastrzeenia dochodzi do
pozbawienia wierzytelnoci atrybutu zbywalnoci. Rozporzdzenie prawem niezbywalnym
nie jest zatem moliwe, aewentualne dokonanie przelewu wbrew pactum prowadzi do jego
niewanoci albo bezskutecznoci zawieszonej. Umowne ograniczenie przelewu odnosi
zatem skutek erga omnes ijest skuteczne zarwno wobec stron stosunku zobowizaniowego,
nabywcy wierzytelnoci, jak iwierzycieli cedenta, atake osb trzecich.
Zliteralnego brzmienia art.509 k.c. mona by odnie wraenie, e przelew dokonany
wbrew umownemu ograniczeniu skutkuje bezporednio bezwzgldn niewanoci czynnoci
prawnej24. Wniosek ten zdaje si wzmacnia take wykadnia systemowa. Przelew dokonany wbrew ustawie lub waciwoci zobowizania skutkuje bowiem wanie niewanoci
(art.58 k.c.), azatem umieszczenie przez ustawodawc pactum obok zakazw ustawowych
i wynikajcych z natury stosunku moe prowadzi do wniosku, e tak sankcj przewidywa rwie w stosunku do umownego ograniczenia przelewu. Jednak wrd autorw
opowiadajcych si za skutkiem erga omnes pactum pogld taki uznawany jest za zbyt rygorystyczny. Podstawowe znaczenie ma kwestia ochrony dunika. Pactum jest zawierane wjego
interesie, azatem jego zgoda, uchylajca pactum, powinna by respektowana. Majc powysze na uwadze, powszechnie przyjmowany jest pogld K. Zawady25, e przelew dokonany
wbrew pactum de non cedendo dotknity bdzie sankcj bezskutecznoci zawieszonej. Zchwil
potwierdzenia przez dunika cesja bdzie zatem uzyskiwaa skuteczno, natomiast niewano bezwzgldna bdzie zachodzia dopiero wwypadku braku tego potwierdzenia.
Wwietle powyszych rozwaa nie ulega wtpliwoci, e pactum de non cedendo jest zjawiskiem nietypowym, na tle kodeksu cywilnego wrcz unikalnym. Moe budzi to istotne
wtpliwoci co do celowoci istnienia takiego szczeglnego wyjtku, a zatem zasadnoci
pogldu obezwzgldnym charakterze umownego ograniczenia zbywalnoci wierzytelnoci.
Podstawowym zarzutem formuowanym przeciwko pogldowi o bezwzgldnej skutecznoci pactum de non cedendo jest twierdzenie, e wskutek umownego ograniczenia zbywalnoci dochodzi do powstania stosunku obligacyjnego, wktrym niektre elementy odnosz
si wycznie do relacji pomidzy stronami, np.wzakresie wiadcze stron, a dopuszczalno przelewu wierzytelnoci odnosi skutek erga omnes26. Takie rozbicie stosunku obligacyjnego jest niedopuszczalne w opinii krytykw koncepcji obezwzgldnej skutecznoci
pactum.
Po drugie, przyjcie zaoenia o bezwzgldnej skutecznoci pactum prowadzi do
powstania szczeglnie nietypowej sytuacji po stronie wierzyciela. Zdaniem krytykw koncepcji obezwzgldnej skutecznoci pactum naleaoby bowiem przyj, e wskutek zastrzeenia umownego, ktre wycza zbywalno wierzytelnoci, wierzyciel niejako zrzeka si
czci prawa podmiotowego27.
Kolejnym argumentem powoywanym przeciwko pogldowi o bezwzgldnej skutecznoci pactum jest niedopuszczalno ingerowania w konstrukcj prawa
24
25
26
27
Tak. m.in. J. Mojak, Obrt wierzytelnociami, s.4950.

K. Zawada, [w:] System prawa prywatnego. Tom 6, s.1025.
Por. A. Krzykowski, Umowne zakazy przelewu, s.35.
Por. ibidem, s.3537.
79
podmiotowego (art. 57 k.c.)28. Jak wskazuje A. Krzykowski, skoro strony mog ingerowa wnatur prawa poprzez ograniczanie jej zbywalnoci, to powstaje pytanie, czy
mog take przywrci zbywalno prawu podmiotowemu z mocy prawa niezbywalnemu. Takiej moliwoci ustawa nie przewiduje, co zdaniem autora prowadzi bezporednio do wniosku, e strony nie mog ingerowa wnormatywn struktur wierzytelnoci29. Ztego stwierdzenia wynika, e pactum nie moe mie charakteru porozumienia
wpywajcego na zbywalno prawa podmiotowego (wierzytelnoci), poniewa prawo
nie przewiduje moliwoci jakiejkolwiek umownej ingerencji wzbywalno czynnoci
prawnej (zgodnie zart.57 k.c.).
Przesank przemawiajc przeciwko wspomnianemu pogldowi A. Krzykowski
dostrzega take w instytucji subrogacji ustawowej art. 518 k.c. Podnosi on, e wskutek subrogacji dochodzi do obejcia pactum de non cedendo, nie jest ono bowiem skuteczne
wobec nabywcy wierzytelnoci na tej podstawie. Wzwizku ztym, zdaniem autora, przyjcie pogldu obezwzgldnej skutecznoci umownego ograniczenia przelewu wierzytelnoci
prowadzioby de facto do konstruowania wyjtku od wyjtku (zdaniem A. Krzykowskiego,
jak si wydaje, subrogacja stanowi szczeglny rodzaj przelewu)30.
Powstaje rwnie pytanie oto, czy pogldu obezwzgldnej skutecznoci pactum nie
osabiaj take przepisy postpowania cywilnego. Zgodnie zart.831 1 pkt3 k.p.c.31:
Nie podlegaj egzekucji prawa niezbywalne, chyba e mono ich zbycia wyczono umow, aprzedmiot wiadczenia nadaje si do egzekucji albo wykonanie prawa
moe by powierzone komu innemu. W zwizku z powyszym pactum de non cedendo
nie wywiera skutkw w sferze prawnoprocesowej32. Jak si zdaje, przyjte w ustawie
rozwizanie prowadzi do zmniejszenia ochrony dunika, ktra stanowi podstawow
funkcj pactum de non cedendo33, kosztem wzmocnienia pozycji wierzycieli cedenta. Okoliczno, e wokrelonych przypadkach ustawa przewiduje dopuszczalno prowadzenia egzekucji pomimo umownego ograniczenia przelewu wierzytelnoci, mogaby wic
wistotny sposb przemawia przeciwko pogldowi obezwzgldnej skutecznoci pactum
de non cedendo.
3. Pactum de non cedendo skuteczne inter partes
Wspomniane w poprzedniej czci wtpliwoci dotyczce kwalifikacji pactum de non

cedendo jako wywoujcego skutek erga omnes doprowadziy do sformuowania wdoktrynie
odmiennego pogldu, reprezentowanego gwnie przez A. Krzykowskiego, ktry (co do
Ibidem, s.3133.
Ibidem, s.32.
30
Ibidem, s.3334.
31
Ustawa zdnia 17 listopada 1964r. Kodeks postpowania cywilnego (Dz.U.2014r. poz.101 zezm.).
32
Por. H. Pietrzkowski, [w:] T. Ereciski (red.) Kodeks postpowania cywilnego. Komentarz. Tom IV, Postpowanie
egzekucyjne, wyd.4, Warszawa 2012, s.259260; A. Winiewski, [w:] J. Jankowski (red.), Kodeks postpowania
cywilnego. Tom II. Komentarz do art.7301088, wyd.21 , Warszawa 2013, s.465466.
33
Szerzej oochronie dunika w: K. Zawada, Ochrona dunika przy przelewie wierzytelnoci, Krakw 1992.
28
29
80
Przegld Prawniczy
zasady) przyznaje pactum de non cedendo skutek inter partes34. Pogld ten odwouje si wznacznej mierze do konstrukcji przyjtych w midzynarodowym prawie kontraktw (o czym
poniej).
Autor ten wyrnia dwa typy pactum de non cedendo: pierwszy, nieodwoujcy si do zgody
dunika (art.509 k.c.), idrugi, odwoujcy si do tej zgody (ujty wart.514 k.c.), odrzucajc tym samym pogld onierozerwanym charakterze tych dwch przepisw35. Traktuje te
zjawiska jako odrbne instytucje (odrbne pacta), dostrzegajc konieczno ich odmiennej
interpretacji. Rozrnienie tych typw, oprcz odmiennoci konstrukcyjnych, uzasadnione
jest faktem, e ochrona dunika zaley (czy te powinna zalee) od stopnia jego udziau
wzmianie wierzyciela36.
Do pierwszego typu pactum naley odnie wszystkie uwagi dotyczce umownego ograniczenia przelewu, wyczajc jednak ze swobody uksztatowania stosunku obligacyjnego
uzalenienie przelewu od zgody dunika (ktre jest podstaw drugiego typu przelewu)37.
Ograniczenie takie zdaniem A. Krzykowskiego, awbrew opinio communis wywouje jedynie skutki inter partes. Wskutek zawarcia pactum de non cedendo wierzyciel zobowizuje si do
niedokonywania przelewu wierzytelnoci (non facere). Zobowizanie to ma charakter cigy,
moe mie charakter zarwno odpatny, jak inieodpatny. Autor uznaje take moliwo
uksztatowania zobowizania jako wzajemnego38. Skutkiem przyjcia pogldu o skutecznoci inter partes umownego ograniczenia przelewu wierzytelnoci, w wariancie wynikajcym zart.509 k.c., jest odrzucenie sankcji bezwzgldnej niewanoci (wagodniejszym
wariancie bezskutecznoci zawieszonej) i zastpienie jej odpowiedzialnoci ex contractu
wierzyciela, ktry dokona przelewu wbrew pactum de non cedendo39.
Drugi typ pactum de non cedendo wynika zart.514 k.c. i opiera si na konstrukcji uzalenienia skutecznoci umownego ograniczenia przelewu od zgody dunika. W zwizku
ztym szczeglnym uzalenieniem mechanizm pactum wynikajcy zart.514 k.c. musi by
rozpatrywany wzwizku zprzepisami opotwierdzeniu czynnoci przez osob uprawnion
(art.63 k.c.). Strony nie mog, inaczej ni przy zastrzeeniu pierwszego typu, uzaleni wanoci przelewu od zgody osoby innej ni dunik. Zgoda moe przyjmowa dowoln form.
Wyraenie zgody przez dunika, zgodnie zart.63 k.c., bdzie mie moc wsteczn. Owiadczenie ozgodzie moe byzoone ktrejkolwiek ze stron, zarwno cesjonariuszowi, jak
34
A. Krzykowski, Umowne zakazy przelewu, s.3334; zob. take: Idem, Umowne ograniczenia przelewu wierzytelnoci wkodeksie cywilnym propozycja reinterpretacji iwnioski de lege ferenda, PPH 2011, nr5, s.3948; Ze wzgldu na
obszerno wskazanych prac imnogo wskazanych wnich argumentw wniniejszym opracowaniu ograniczono przedstawienie pogldu A. Krzykowskiego do podstawowych stwierdze iargumentw. Zapogldem oskutecznoci inter partes umownego ograniczenia przelewu opowiedzia si take A. Szpunar, nie
powicajc jednak temu zagadnieniu szczeglnej uwagi, por. A.Szpunar, Wstpienie wprawa zaspokojonego
wierzyciela, Zakamycze 2000, s.181.
35
A. Krzykowski, Umowne zakazy przelewu, passim.
36
Ibidem, s.55.
37
Ibidem, s.50.
38
Ibidem, s.4647.
39
Ibidem, s.4648.
81
icedentowi40. Wsytuacji, wktrej strony uzaleniy skuteczno przelewu od zgody dunika, przelew dokonany bez tej zgody jest opatrzony sankcj bezskutecznoci zawieszonej.
Do czasu potwierdzenia przez dunika czynno ta nie wywouje adnych skutkw, natomiast wwypadku wyraenia tej zgody przelew jest wpeni skuteczny od chwili jego dokonania (ex tunc)41. Wtakim przypadku pactum odnosi wic skutek wobec nabywcy.
Zdaniem A. Krzykowskiego, przyjcie zaoenia o wzgldnym charakterze pactum de
non cedendo nie wpywa ujemnie na sytuacj prawn dunika, jeli przelew dojdzie do skutku
wbrew umownemu zastrzeeniu. Nie jest on bowiem stron przelewu. Autor porwnuje
pozycj dunika do sytuacji prawnej maonka wyraajcego zgod na rozporzdzenie
przedmiotem wchodzcym w skad majtku wsplnego, czy te wsplnika spki jawnej
zgadzajcego si na przeniesienie ogu praw iobowizkw na osob trzeci42.
Przyjte zaoenia, zdaniem A. Krzykowskiego, stanowi jedynie rozwizanie tymczasowe, uwzgldniajce aktualny stan prawny43. Autor dostrzega bowiem konieczno przejcia na system dualistyczny, wktrym mechanizm przelewu ijego skutki uzalenione s od
pieninego lub niepieninego charakteru wierzytelnoci, wprzeciwiestwie do przyjtego
wprawie polskim tzw.monistycznego systemu przelewu, wktrym okoliczno, e dana
wierzytelno ma charakter pieniny lub niepieniny, nie wpywa na mechanizm przelewu. Wynika to, wedug autora, ze wspomnianego na wstpie niniejszej pracy szczeglnego
charakteru wierzytelnoci pieninych, jako surogatu wiadczenia pieninego, iszybkoci
obrotu tymi prawami44. Na poparcie tezy okoniecznoci przejcia na model dualistyczny
autor prezentuje liczne argumenty prawnoporwnawcze, odwoujce si zarwno do prawa
midzynarodowego (Zasady Europejskiego Prawa Umw PECL, zasady Midzynarodowych Kontraktw Handlowych UNIDROIT), jak ido regulacji krajowych (HGB45, Uniform
Commercial Code, czy te francuski kodeks walutowy ifinansowy)46. Wwietle tych regulacji naruszenie pactum de non cedendo dokonanie przelewu wbrew istniejcemu umownemu
ograniczeniu skutkuje odpowiedzialnoci kontraktow zbywcy wierzytelnoci, oile przelewana wierzytelno ma charakter pieniny47. Wprzypadku za wierzytelnoci niepieninej (ze wzgldu na odmienne zaoenia lece upodstaw obrotu tymi prawami) przelew
dokonany wbrew pactum jest, co do zasady, niewany.
Ibidem, s.61.
Ibidem, s.5960.
42
Ibidem, s.62.
43
Ibidem, s.2426.
44
Ibidem, passim.
45
Handelsgesetzbuch niemiecki kodeks handlowy.
46
Ze wzgldu na objto pracy szczegowe uwagi prawnoporwnawcze zostay wniniejszym opracowaniu pominite. Co do kwestii szczegowych, zwizanych ztymi uwagami por. Ibidem, s.2325 i109125;
Idem, Umowne ograniczenia przelewu wierzytelnoci wprawie konwencyjnym imodelowym uwagi prawnoporwnawcze,
PPH 2011, nr4, s.41 inast., atake A. Szpunar, op.cit., s.1936.
47
A. Krzykowski, Umowne zakazy przelewu, s.24.
40
41
82
Przegld Prawniczy
4. Stanowisko wasne
Pogld reprezentowany przez AKrzykowskiego opiera si, jak si wydaje, na silnym

podejciu ekonomicznym traktujcym jako nadrzdn cech szybko obrotu, przede
wszystkim w odniesieniu do wierzytelnoci pieninych. Rozwizania przyjte przez
A.Krzykowskiego wpeni realizuj te postulaty, stanowic najlepsze rozwizanie, suce
jednak wycznie szybkoci obrotu. Nie da si zaprzeczy, e wtakim wariancie ochrona
dunika doznaje znacznego osabienia. Przelew powinien suy szybkoci obrotu, a pactum
stanowi szczeglny wyjtek od tej zasady, umieszczony przez ustawodawc obok ograniczenia ustawowego, czy te waciwoci zobowizania. Przyjmujc pogld oskutecznoci inter
partes pactum, wwypadku jegozamania dochodzi do przelewu wbrew umownemu postanowieniu. Oczywicie, dunik otrzyma rekompensat wpostaci odszkodowania, jednake
podstawowym celem pactum byo niedopuszczenie do przelewu. Przyjcie powyszego
pogldu prowadzi zatem niejako do wypaczenia instytucji pactum de non cedendo, poprzez
pozbawienie go moliwoci realizacji podstawowej funkcji, ktr jest ochrona dunika
poprzez niedopuszczenie do przelewu.
Wbrew twierdzeniom A. Krzykowskiego48 przyjcie zaoenia oskutecznoci inter partes
umownego ograniczenia zbywalnoci wie si zuznaniem art.509 k.c., wczci dotyczcej
umowy stron, za swoiste superfluum ustawowe. Skoro bowiem pactum wywoa jedynie skutek
midzy stronami, awic bdzie stanowio jedynie zobowizanie wierzyciela do powstrzymania si od przelewu wierzytelnoci, to bez wtpienia norma ta zostaa dostatecznie wyraona
wart.57 k.c., a kwestia, czy owym prawem podmiotowym jest wierzytelno, czy nie, zostaje
pozbawiona znaczenia. Nie ma wic potrzeby konstruowania odrbnego przepisu, dotyczcego wycznie wierzytelnoci. To stwierdzenie nie przesdza ostatecznie oniesusznoci
pogldu owzgldnej skutecznoci pactum, jednak ze wzgldu na przyjmowane powszechnie
zaoenie oracjonalnoci ustawodawcy49 musi by wzite pod uwag.
W zwizku z powyszym, zdaniem autora niniejszego opracowania, rda umocowania dla umownego ograniczenia cesji naley poszukiwa w szczeglnym, ustawowym
upowanieniu do wyczenia zbywalnoci wierzytelnoci erga omnes wdrodze porozumienia
stron stosunku zobowizaniowego. Artyku 509 k.c. stanowi wic lex specialis wobec art.57
1 k.c. Wspomniane ograniczenie odnosi skutek wycznie wzakresie zdolnoci wierzyciela
do przeniesienia wierzytelnoci wdrodze czynnoci prawnej, azatem pozbawia wierzytelno jedynie cechy zbywalnoci, nie za jej przenoszalnoci. Stanowi to szczeglny rodzaj
rozporzdzenia, ktre prowadzi do powstania sytuacji prawnej podobnej do konstrukcji
ograniczonego prawa na wierzytelnoci; nie jest ona jednak ztakim prawem tosama.
Odnonie do prezentowanego przez A. Krzykowskiego zarzutu niedopuszczalnoci
ingerencji stron wkonstrukcj prawa podmiotowego izwizanego znim pytania omoliwo przywrcenia na mocy umowy atrybutu zbywalnoci wierzytelnoci ex lege niezbywalnej naley stwierdzi, e odpowied wynika bezporednio z zaoenia o wyjtkowym
Ibidem, s.33.
Zdaniem autora niniejszej pracy zaoenie to zasuguje wduej mierze na krytyk. Stanowi ono jednak
istotny element polskiego systemu prawnego i wpywa na proces interpretacyjny, dlatego nie moe by
pomijane bez wzgldu na jego suszno.
48
49
83
charakterze uprawnienia z art. 509 k.c. Ustawodawca przewiduje bowiem uprawnienie

idce wycznie w jednym kierunku ograniczenia zbywalnoci prawa podmiotowego
(wierzytelnoci) nie ustanawia za oglnej reguy, zgodnie zktr strony mog wdrodze
czynnoci prawnej modyfikowa cech zbywalnoci prawa podmiotowego. Artyku509k.c.
pozostaje wic wyjtkiem, ktry pozwala stronom na umowne ograniczenie zbywalnoci,
jednoczenie nie przyznajc stronom uprawnienia do nadania cechy zbywalnoci prawu niezbywalnemu. Naley zatem odwoa si do zasady exceptiones non sunt extendendae.
Z tego samego powodu za nietrafiony naley uzna argument odwoujcy si do
instytucji subrogacji ustawowej (art. 518 k.c.). Trzeba podkreli, e cesja wierzytelnoci
isubrogacja ustawowa stanowi dwie odrbne instytucje, icho obecnie wdoktrynie nie jest
kwestionowana konieczno odpowiedniego stosowania przepisw o przelewie50, naley
to czyni zwaciw ostronoci. Jak podnoszono wczeniej, instytucja pactum opiera si
na szczeglnym ustawowym upowanieniu, dotykajcym zdolnoci wierzyciela do dokonania przelewu wierzytelnoci na podstawie czynnoci prawnej. Subrogacja ustawowa za
dochodzi do skutku zmocy samego prawa. Naturalnie, wprzypadku subrogacji ustawowej
przyczyn przejcia wierzytelnoci na inny podmiot jest okrelona czynno prawna (dochodzi bowiem do spaty dugu przez osob trzeci), lecz opisywanie tego mechanizmu wten
sposb, e do przeniesienia wierzytelnoci na podstawie art.518 k.c. dochodzi na podstawie czynnoci prawnej, jest niedopuszczalnym uproszczeniem. W zwizku z powyszym
wierzytelno, ktrej przelew objty jest pactum de non cedendo, moe by nabyta wdrodze
subrogacji ustawowej, gdy dochodzi do niej ex lege, nie za na mocy przelewu.
Regulacje prawnoprocesowe odnoszce si do skutecznoci pactum de non cedendo
(art.831 1 pkt3 k.p.c.) stanowi pewien szczeglny wyjtek od jego bezwzgldnej skutecznoci, uzasadniony ochron wierzycieli cedenta ispecyfik przepisw oegzekucji. Naley
jednak wyranie podkreli, e nie wpywaj one na sytuacj prawn dunika, ktrego
ochronie podporzdkowana jest konstrukcja pactum. Nie sposb te zgodzi si na to, by
regulacje prawnoprocesowe determinoway skutek materialnoprawny.
Na uwzgldnienie zasuguje postulat A. Krzykowskiego o koniecznoci przyjcia
systemu dualistycznego, uzaleniajcego skuteczno przelewu od tego, czy wierzytelno ma charakter pieniny czy niepieniny51. Przyjmujc tez oskutecznoci erga omnes
umownego ograniczenia przelewu wierzytelnoci naleaoby jednak, de lege ferenda, postulowa ograniczenie moliwoci wywoania tego skutku wstosunku do przelewu, ktrego
przedmiotem jest wierzytelno pienina. Postulat ten uzasadnia konieczno szerszego
respektowania zasady szybkoci obrotu, szczeglnie wodniesieniu do obrotu wierzytelnociami. Wzwizku zpowyszym, zdaniem autora niniejszej pracy, naleaoby art.509
1 k.c. uzupeni ofragment, ktry mgby brzmie nastpujco: Jeeli wierzytelno jest
pienina, wierzyciel moe jedynie zobowiza si do niedokonywania przelewu. Postanowienie to nie
odnosi skutku wobec osb trzecich.
Powysze stwierdzenia prowadz do kolejnego wniosku, o podstawowym znaczeniu
dla rozstrzygnicia omawianego problemu.
50
51
Por. A. Szpunar, op.cit., s.178185.

Por. A. Krzykowski, Umowne zakazy przelewu, passim.
84
Przegld Prawniczy
Konstrukcja pactum de non cedendo zawarta wart.509 k.c. polega na wyczeniu zbywalnoci wierzytelnoci wdrodze szczeglnego postanowienia umownego. Ustawodawca daje
zatem stronom wyjtkow legitymacj, pozwalajc na nadanie umownemu ograniczeniu
przelewu skutku erga omnes. Jednoczenie, jako e pactum stanowi ograniczenie umowne,
ustawodawca respektuje, wokrelonym zakresie, autonomi woli stron. Wzwizku zpowyszym, rozwaajc mechanizm pactum wkontekcie zwizku art.509, 3531 i57 k.c., naley
uzna, e nic nie stoi na przeszkodzie, aby strony uksztatoway swj stosunek zobowizaniowy (obejmujcy swobod przelewu) wten sposb, e wierzyciel zobowie si do niedokonywania przelewu, ale nie na podstawie art.509 k.c., ale na podstawie art.57 2k.c. Nie
ma bowiem podstaw do kwestionowania zastosowania oglnego uprawnienia podmiotu
prawa cywilnego do zobowizania si do niedokonywania rozporzdzenia, azatem mechanizm ten znajdzie zastosowanie take do przelewu.
Wzwizku ztym naleaoby mwi odwch rodzajach pactum de non cedendo. Pierwszy
z nich, stanowicy umowne ograniczenie przelewu o skutku rozporzdzajcym, dokonywany jest na podstawie art.509 k.c. wzwizku zart.57 1 k.c., drugi za, stanowicy pactum
de non cedendo oskutku obligacyjnym, wynika zoglnego uprawnienia zawartego wart.57
2 k.c. Rozrnienie tych dwch typw pactum pozwoli jednoczenie na korzystanie ze
szczeglnego upowanienia, w ktre wyposay strony ustawodawca w sposb zgodny
zzamierzeniem, respektujc przy tym wol stron, przyznany im bowiem zostaje instrument
mniej rygorystyczny. Strony mog same oceni, ktre zzastrzee, oskutku rozporzdzajcym czy obligacyjnym, ochroni ich interesy wskuteczny, ajednoczenie najmniej uciliwy sposb. Dunik moe wic da ochrony zarwno poprzez przyznanie mu gwarancji
niezmiennoci podmiotowej stosunku obligacyjnego poprzez pozbawienie wierzytelnoci
zbywalnoci itym samym opatrzenie przelewu dokonanego wbrew temu zastrzeeniu sankcj niewanoci bezwzgldnej (lub bezskutecznoci zawieszonej), jak ipoprzez zabezpieczenie tej niezbywalnoci wdrodze zapewnienia odpowiedzialnoci ex contractu wierzyciela,
ktryzamie umowne ograniczenie przelewu, zawarte na podstawie art.57 2 k.c.52.
Pierwszy typ pactum, skuteczny erga omnes, bdzie wic mia charakter czynnoci rozporzdzajcej. Jak si zdaje, czynno ta nie bdzie miaa jednak charakteru przysparzajcego.
Czynno prawna ma bowiem taki charakter, gdy wskutek jej dokonania nastpuje zmniejszenie pasyww lub zwikszenie aktyww innego podmiotu53. Jak podkrelaj niektrzy
autorzy, do uznania czynnoci za przysparzajc nie jest jednak konieczne, by przesunicie miao charakter czysto majtkowy wystarczy, by miao ono okrelon donioso
majtkow54. Tymczasem, wskutek umownego ograniczenia przelewu cesjonariusz zyskuje
jedynie gwarancj niezmiennoci wierzyciela. Gwarancja ta nie posiada adnej doniosoci majtkowej wierzytelno zachowuje swj rozmiar icharakter, niezalenie od podmiotu, ktremu przysuguje. Wzwizku ztym pierwszemu typowi umownego ograniczenia
52
Jednakdoktrynie pojawi si take pogld, zgodnie zktrym zbycie prawa wbrew zobowizaniu do jego
niezbywania, wynikajcemu zart.57 2 k.c. skutkuje niewanoci czynnoci; por. S. Breyer, Zproblematyki
ogranicze obrotu wwietle art.57 k.c., NP 1977, z.12, s.15631565.
53
Z. Bier, Zarys prawa prywatnego. Cz oglna, Warszawa 2012, s.331332.
54
Z. Radwaski, [w:] Z. Radwaski (red.), System prawa prywatnego. Tom 2, Prawo cywilne cz oglna, wyd.2,
Warszawa 2008, s.192.
85
przelewu nie mona take przypisa atrybutu kauzalnoci. To, czy pactum bdzie miao charakter odpatny, czy nieodpatny, bdzie uzalenione wycznie od woli stron.
Naley zgodzi si z A. Krzykowskim, e nie ma podstaw, by rozszerza skutki
art.63k.c. na inne przypadki ni wyrane uzalenienie przez strony skutecznoci przelewu
od zgody dunika55. Naley zatem przyj, e co do zasady przelew dokonany wbrew pactum bdzie niewany, bez moliwoci nastpczego potwierdzenia przez dunika. Jedynie
wtedy, gdy strony uzaleniy jego skuteczno od zgody dunika, znajdzie zastosowanie
art.63 k.c., awic czynno bdzie dotknita sankcj bezskutecznoci zawieszonej. Podkrelenia wymaga fakt, e przelew nadal bdzie mg by dokonany, wpniejszym czasie,
po uchyleniu pactum de non cedendo wdrodze zmiany umowy itym samym po przywrceniu
wierzytelnoci atrybutu zbywalnoci.
Drugi typ pactum de non cedendo stanowi czynno prawn zobowizujc. Naley zgodzi
si zA. Krzykowskim, e zobowizanie to ma charakter cigy. Czynnoci tej naley rwnie
przypisa charakter przysparzajcy. Wskutek umownego ograniczenia przelewu dunik
zyskuje bowiem, po pierwsze, roszczenie ozaniechanie naruszenia, po drugie, potencjalne
roszczenie odszkodowawcze ookrelonej doniosoci majtkowej na wypadek dokonania przez wierzyciela przelewu wbrew temu zastrzeeniu. Pactum de non cedendo bdzie take
czynnoci kauzaln, przyczyn przysporzenia bdzie causa obligandi vel acquirendi, ocharakterze wzajemnym. Wobu typach pactum odpatno bdzie zaleaa wycznie od woli stron.
5. Podsumowanie
Przyjcie pogldu przyznajcego stronom moliwo wyboru, jaki skutek ma wywoa

pactum de non cedendo (klasyczny erga omnes, czy te wycznie inter partes) pozwala na pogodzenie koniecznoci ochrony dunika, stanowicej podstaw instytucji umownego ograniczenia przelewu wierzytelnoci, z postulatem szybkoci obrotu, kluczowym dla obrotu
wierzytelnociami w szczeglnoci wierzytelnociami pieninymi. Natomiast wszelkie
pozostae wtpliwoci powinno wyjani przyjcie dualistycznego systemu przelewu. Przedstawiony w niniejszej pracy pogld, zdaniem autora, ksztatuje przejrzyste reguy ograniczania dopuszczalnoci przelewu, pozwalajce na optymalne pogodzenie interesw stron.
Pozwala on take na zachowanie, wprzewaajcej mierze, aktualnoci dorobku doktryny
sigajcego jeszcze Kodeksu zobowiza, a take aktualnoci orzecznictwa dotyczcego
pactum de non cedendo.
55
A. Krzykowski, Umowne zakazy przelewu, passim.
86
Przegld Prawniczy
Contractual limitation on assignment of receivables (pactum de

non cedendo) in relation to the general prohibition of limiting the
disposition of adisposable right
Summary
The pactum de non cedendo, though existing in the Polish Civil Code from its beginnings, still
provides some uncertainties regarding its interpretation. One of the most important issues,
concerning the contractual limitation on assignment of receivables is its relation to the general
rule, which states, that alegal act cannot exclude or limit the right to transfer, encumber, change
or cancel aright if, in accordance with the law, the right is transferable. Some authors claim that
this type of contractual provision results in invalidity of an assignment made regardless of such
provision. Other authors claim that abreach of pactum de non cedendo results solely in contractual
liability of the breaching party. In an attempt to include both of the aforementioned points of
view, there is apossibility of identifying the existence of two types of pactum de non cedendo: one,
that renders an assignment claim invalid, and another one, that only results in contractual liability. Regardless of that observation, there is astrong tendency towards implementing atwo-tier
assignment model in Polish civil law, in which the result of abreach of an existing pactum de non
cedendo depends on whether the receivables assigned are pecuniary or non-pecuniary.
mgr Wiktor Krzymowski *, Aleksandra Rechinbach**
Dodatkowe prawo ochronne
dla produktw leczniczych wprawie polskim
1. Wprowadzenie
Dodatkowe prawo ochronne (DPO)1 stanowi odpowied Unii Europejskiej na rozszerzon ochron patentow produktw leczniczych w prawie Stanw Zjednoczonych oraz
Japonii (patent term extension). Gwnym motywem jego wprowadzenia byo powstrzymanie
odpywu kapitau zeuropejskiego przemysu farmaceutycznego, zachcenie do innowacyjnoci oraz zniesienie przeszkd wswobodnym przepywie towarw leczniczych wramach
rynku wewntrznego.
ochrona patentowa (20 lat)
zakoczenie bada
uzyskanie
patentu klinicznych i dopuszczenie
do obrotu
ochrona
dodatkowa
brak ochrony
obecno produktu
leczniczego na rynku
Rys. 1. Ochrona patentowa i dodatkowa

Jego istota polega na wydueniu ochrony patentowej ponad 20-letni okres trwania
patentu. Udzielenie patentu na produkt leczniczy w niewystarczajcy sposb zaspokaja
bowiem majtkowe interesy uprawnionego. W przeciwiestwie do wynalazcw w wielu
innych gaziach gospodarki wynalazca produktu leczniczego nie moe od razu wprowadzi
go na rynek iczerpa zniego korzyci. Musi on uprzednio przeprowadzi badania laboratoryjne oraz klinicznew celu potwierdzenia bezpieczestwa danego produktu. Okres ten
wie si zduymi nakadami finansowymi ijest dugotrway (rednio 1012lat2). Dodatkowe prawo ochronne ma na celu rekompensat powyszego3.
Autor jest magistrem prawa, absolwentem Wydziau Prawa iAdministracji Uniwersytetu Warszawskiego.
** Autorka jest studentk IVroku prawa na Wydziale Prawa iAdministracji Uniwersytetu Warszawskiego.
1
ang. SPC Supplementary Protection Certificate.
2
Por. P. Kostaski [w:] P. Kostaski, . elichowski (red.), Prawo wasnoci przemysowej, Warszawa 2013,
s.409.
3
E. Traple [w:] M. Krekora, M. wierczyski, E. Traple, Prawo farmaceutyczne. Zagadnienia regulacyjne icywilnoprawne, Warszawa 2008, s.456.
*
88
Przegld Prawniczy
1.1. rda prawa
Dodatkowe prawo ochronne dla produktw leczniczych zostao zunifikowane moc

unijnego rozporzdzenia zdnia 18 czerwca 1992r. (zwanym dalej: rozporzdzeniem UE
1768/92)4, ktre zostao nastpnie w caoci uchylone rozporzdzeniem z dnia 6 maja
2009r. (zwanym dalej: rozporzdzeniem UE 469/2009)5. Zmiana ta nie bya jednak na tyle
dua, aby wiksza cz orzecznictwa oraz literatury stracia sw aktualno. Rozporzdzenie UE 469/2009 pozostawio wmocy rozporzdzenie zdnia 12 grudnia 2006r. (zwane
dalej: rozporzdzeniem UE 1901/2006)6, zawierajce przepisy szczeglne odnonie do produktw leczniczych stosowanych wpediatrii.
Regulacja krajowa istniejca wPolsce ma charakter uzupeniajcy. Umieszczona zostaa
wart.7517510 ustawy zdnia 30 czerwca 2000r. Prawo wasnoci przemysowej (dalej:
p.w.p.)7. Moc noweli zdnia 6 czerwca 2002r.8 zacza ona obowizywa wdniu przystpienia Polski do Unii Europejskiej (1 maja 2004r.). Na jej podstawie zostao wydane rwnie
rozporzdzenie Prezesa Rady Ministrw zdnia 29 lipca 2003r.9 Wwikszoci polska regulacja dotyczy kwestii procedury administracyjnej, cho zawiera rwnie przepisy prywatnoprawne (art.756, 757, 759, 285, 2911 p.w.p.).
Dodatkowe prawo ochronne udzielane jest rwnie dla rodkw ochrony rolin na
podstawie rozporzdzenia z dnia 23 lipca 1996 r10. Nie bdzie jednak ono przedmiotem
niniejszych rozwaa.
2. Zagadnienia cywilnoprawne
Dodatkowe prawo ochronne jest prawem wasnoci intelektualnej ocharakterze bezwzgldnym, bdcym skutecznym erga omnes. Jego konstrukcja prawna zbliona jest do
4
Rozporzdzenie Rady (EWG) Nr1768/92 zdnia 18 czerwca 1992r. dotyczce stworzenia dodatkowego wiadectwa ochronnego dla produktw leczniczych (Dz.Urz. UE L 182 zdnia 2 lipca 1992r., s.1).
5
Rozporzdzenie Parlamentu Europejskiego iRady (WE) Nr469/2009 zdnia 6 maja 2009r. dotyczce
dodatkowego wiadectwa ochronnego dla produktw leczniczych (Dz.Urz. UE L 152 zdnia 16czerwca
2009r., s.110).
6
Rozporzdzenie Parlamentu Europejskiego iRady (WE) Nr1901/2006 zdnia 12 grudnia 2006r. wsprawie produktw leczniczych stosowanych wpediatrii oraz zmieniajce rozporzdzenie (EWG) nr1768/92,
dyrektyw 2001/20/WE, dyrektyw 2001/83/WE irozporzdzenie (WE) nr726/2004 (Dz.Urz. UE L 378
zdnia 27 grudnia 2006r., s.1).
7
Ustawa zdnia 30 czerwca 2000r. Prawo wasnoci przemysowej (t.j.Dz.U. 2001 Nr49 poz.508
zezm.).
8
Ustawa zdnia 6 czerwca 2002r. ozmianie ustawy Prawo wasnoci przemysowej (Dz.U. 2002r.
Nr108, poz.945).
9
Rozporzdzenie Prezesa Rady Ministrw dnia 29 lipca 2003 r. w sprawie skadania i rozpatrywania
wnioskw oudzielenie dodatkowego prawa ochronnego dla produktw leczniczych iproduktw ochrony
rolin (Dz.U.2003r. Nr141, poz.1361).
10
Rozporzdzenie Parlamentu Europejskiego iRady (WE) Nr1610/96 zdnia 23 lipca 1996r. dotyczce
stworzenia dodatkowego wiadectwa ochronnego dla rodkw ochrony rolin (Dz.Urz. UE L198 zdnia
8sierpnia 1996r., s.30).
Dodatkowe prawo ochronne dla produktw leczniczych wprawie polskim
89
patentu, austawa zawiera do niego liczne odesania. Podobnie jak patent ma ono charakter
rejestrowy, majtkowy, przenoszalny (zbywalny i dziedziczny), jednorazowy oraz ograniczony wczasie iterytorium.
Konstrukcja dodatkowego prawa ochronnego uwzgldnia dwa systemy: system patentowy isystem regulacyjny wzakresie wydawania pozwole na dopuszczenie do obrotu, std
warunki uzyskania, zakres, czas trwania dodatkowego prawa ochronnego s okrelane za
pomoc kryteriw pochodzcych zobu tych systemw11.
2.1. Zaleno od patentu
Stosunek prawny dodatkowego prawa ochronnego do patentu jest szerokim zagadnieniem. Nawet pobiena analiza przepisw wskazuje, e powizania te istniej zarwno na
gruncie prawa administracyjnego (przepisy proceduralne, wsplny rejestr art.754 ust.2
p.w.p.), jak icywilnego.
Dodatkowego prawa ochronnego nie sposb uzna jednak za prawo akcesoryjne
(prawo niesamoistne) w stosunku do patentu12. Istot akcesoryjnoci jest bowiem pociganie przez wygasajce prawo gwne (wierzytelno) wyganicia prawa niesamoistnego
(hipoteka, zastaw, porczenie). Ponadto funkcj prawa akcesoryjnego jest zabezpieczenie
takiej wierzytelnoci (causa cavendi)13. Powyszego nie da si pogodzi zkonstrukcj prawn
dodatkowego prawa ochronnego. Po pierwsze, nie jest ono prawem wzgldnym (wierzytelnoci). Po drugie, wyganicie patentu podstawowego zpowodu upywu prawnie przewidzianego terminu nie pociga za sob wyganicia prawa ochronnego. Ponadto jego funkcj
nie jest zabezpieczanie czegokolwiek, alerekompensata czasu powiconego na prowadzenie bada klinicznych.
Dodatkowe prawo ochronne naley uzna za prawo zwizane wstosunku do patentu
podstawowego (prawo wolne). Istot praw zwizanych jest to, e ich podmiotem moe by
wyczenie uprawniony z prawa wolnego14. Oba prawa powizane s ze sob wsplnym
podmiotem. Za powyszym przemawia art. 6 rozporzdzenia UE 469/2009: wiadectwo wydaje si posiadaczowi patentu podstawowego lub jego nastpcy. Ponadto pewno
obrotu prawnego nie dopuciaby sytuacji, wktrej dodatkowe prawo ochronne zostaoby
samodzielnie zbyte (tj. bez patentu), a nastpnie uprawniony z patentu zrzekby si go
albo nie uici opaty okresowej, tym samym powodujc wyganicie zarwno patentu, jak
icudzego prawa.
E. Traple [w:] M. Krekora, M. wierczyski, E. Traple, op. cit., s.457.

Za koncepcj prawa akcesoryjnego opowiada si E. Traple, ibidem, s.459.
13
A. Wolter, J. Ignatowicz, K. Stefaniuk, Prawo cywilne. Zarys czci oglnej, Warszawa 2001, s.142.
14
M. Pyziak-Szafnicka, Prawo podmiotowe [w:] M.Safjan (red.), Prawo cywilne cz oglna. System prawa prywatnego. Tom 1, Warszawa 2007, s.739: Oprawie zwizanym mwimy, gdy jego podmiotem zwoli ustawodawcy musi by zawsze osoba, ktra jest jednoczenie podmiotem innego, okrelonego prawa wolnego
(niezwizanego); A.Brzozowski, W.J.Kocot, E.Skowroska-Bocian, Prawo cywilne. Cz oglna. Warszawa
2013, s.162; Z. Radwaski, Prawo cywilne cz oglna, Warszawa 2009, s.95; A. Wolter, J.Ignatowicz, K.Stefaniuk, op .cit., s.141; S. Grzybowski, [w:] System, t.1, wyd.2, s.226.
11
12
90
Przegld Prawniczy
Konsekwencj uznania za prawo zwizane jest take to, e wszelkie czynnoci prawne
majce za swj przedmiot prawo wolne (patent podstawowy) wywieraj skutki odnonie do
prawa zwizanego (dodatkowego prawa ochronnego)15. Innymi sowy, dodatkowe prawo
ochronne do chwili wyganicia patentu zpowodu upywu terminu prawnie przypisanego
nie moe by samodzielnym przedmiotem obrotu prawnego16. wiadczy o tym rwnie
brzmienie art.5 rozporzdzenia UE 469/2009, wedle ktrego: (...) wiadectwo przyznaje
te same prawa, ktre przyznane s na mocy patentu podstawowego, oraz podlega takim
samym ograniczeniom itakim samym zobowizaniom. Wpolskim prawie przemysowym
wyrazem tej zasady dotyczcej jednostronnych czynnoci prawnych jest rozszerzona skuteczno owiadczenia ogotowoci udzielenia licencji otwartej (art.759 ust.2 wzw. zart.80
p.w.p.). Owiadczenie takie, majce za swj przedmiot wynalazek, na ktry zosta udzielony
patent, wywouje skutki rwnie wodniesieniu do dodatkowego prawa ochronnego.
Wedug polskiej teorii prawa cywilnego wyganicie prawa wolnego powoduje wyganicie prawa zwizanego. Jako przykad poda mona choby wyganicie odrbnej wasnoci budynkw iurzdze wsytuacji wyganicia uytkowania wieczystego (art.235 k.c.).
Nie wydaje si jednak, eby byo to regu. Istniej bowiem takie prawa zwizane, dla ktrych wyganicie prawa wolnego oznacza stanie si samemu prawem wolnym. Jako przykad
mona przywoa prawo do nieruchomoci gruntowej, na ktrej stoi budynek wsplnoty
mieszkaniowej, wrazie wyganicia (nadrzdnego wstosunku do niego) prawa odrbnej wasnoci lokalu na skutek wyburzenia budynku17. Wydaje si, e do takiego usamodzielnienia si
dochodzi take wprzypadku dodatkowego prawa ochronnego zchwil wyganicia patentu
podstawowego zpowodu upywu terminu prawnie przewidzianego. Od tej chwili dodatkowe
prawo ochronne staje si przedmiotem samodzielnego obrotu prawnego.
2.2. Podmiot prawa
Podmiotem prawa moe sta si wycznie uprawniony zpatentu podstawowego bd

jego nastpca prawny. Wynika to z omawianej wyej istoty praw zwizanych. Natomiast
prawnie irrelewantne jest to, czy podmiot uprawniony zpatentu jest jednoczenie uprawniony zpierwszego pozwolenia na dopuszczenie do obrotu18.
Moe doj do sytuacji, wktrej dany produkt bdzie chroniony patentami nalecymi
do rnych osb (np.przedmiotem patentu jednej osoby jest sam produkt, adrugiej jego
zastosowanie). Wedug orzeczenia ETS wsprawie Biogen Inc. vs. Smithkline Beecham Biologicals SA kady ztakich podmiotw moe niezalenie od innych wystpi ododatkowe
prawo ochronne19. Ponadto wsprawie AHP Manufacturing BV vs. Bureau voor de Industriele Eigendom stwierdzono, i otrzymanie przez jednego zuprawnionych dodatkowego
prawa ochronnego wzakresie swojego patentu podstawowego nie wpywa na moliwo
Tak te: Ibidem, s.162.; M. Pyziak-Szafnicka, op. cit., s.740.
M. Pyziak-Szafnicka, op. cit. s.740.
17
Ibidem.
18
E. Traple [w:] M. Krekora, M. wierczyski, E. Traple, op .cit., s.459.
19
Wyrok Europejskiego Trybunau Sprawiedliwoci zdnia 23 stycznia 1997r., C-181/95, Biogen Inc. vs.
Smithkline Beecham Biologicals SA (Zbir Orzecze 1997, s.I-00357).
15
16
91
uzyskania dodatkowych wiadectw ochronnych przez pozostaych uprawnionych20. Innymi

sowy, podmioty te nie konkuruj ze sob opierwszestwo, awarunek, by produkt nie by
uprzednio przedmiotem wiadectwa, interpretowa naley wsposb wicy go wycznie
zdanym podmiotem wnioskujcym, anie znimi wszystkimi.
uprawniony z patentu
na produkt oraz zastosowanie
na produkt
na zastosowanie
Rys. 2.
2.3. Przedmiot prawa
Dodatkowe prawo ochronne jest jednym zpraw na dobrach niematerialnych. Przedmiotem

dodatkowego prawa ochronnego moe by wycznie wynalazek bdcy produktem chronionym
przez patent wdanym pastwie czonkowskim, atake zastosowaniem lub produktem bdcym
bezporednim zastosowaniem sposobu produktem, czyli jednym aktywnym skadnikiem albo
mieszanin kilku aktywnych skadnikw. Nie kada jednak mieszanina moe by przedmiotem
dodatkowego prawa ochronnego. Zgodnie zwyrokiem ETS Massachusetts Institute of Technology (C-431/04) pojcie produktu nie obejmuje mieszaniny skadajcej si zdwch substancji, zktrych tylko jedna wywouje samodzielne efekty lecznicze przy okrelonym wskazaniu,
adruga umoliwia form aplikowania produktu leczniczego, ktra przy tym wskazaniu jest niezbdna dla zapewnienia skutecznoci terapeutycznej pierwszej ztych substancji21.
Wyrok Trybunau Sprawiedliwoci Unii Europejskiego zdnia 3wrzenia 2009r., C-482/07, AHP Manufacturing BV vs. Bureau voor de Industriele Eigendom (Zbir Orzecze 2009 I-07295).
21
Wyrok ETS zdnia 4 maja 2006r., C-431/04, Massachusetts Institute of Technology (Zbir Orzecze
2006 s.I-04089). Take: Wyrok Trybunau Sprawiedliwoci UE zdnia 24 listopada 2011r., C-322/10,
Medeva BV vs. Comptroller-General of Patents, Designs and Trade Marks: Artyku 3 lit. a) rozporzdzenia Parlamentu Europejskiego iRady (WE) nr469/2009 zdnia 6 maja 2009r. dotyczcego dodatkowego
wiadectwa ochronnego dla produktw leczniczych naley interpretowa wten sposb, e sprzeciwia si
on temu, by suby pastwa czonkowskiego waciwe wdziedzinie wasnoci przemysowej wyday dodatkowe wiadectwo ochronne w odniesieniu do aktywnych skadnikw, ktre nie zostay wymienione
wzastrzeeniach patentu podstawowego powoanego na poparcie takiego wniosku.
20
92
Przegld Prawniczy
Jego przedmiotem nie mog by jednake wyroby medyczne, pomimo e rwnie

wstosunku do nich zachodzi konieczno przeprowadzania dugotrwaych bada klinicznych. Brak stosownych regulacji nie moe by jednak uznany za naruszajcy zasad rwnoci wzwizku zprawem wasnoci (art.64 wzw. zart.32 Konstytucji RP)22. Wykracza
to bowiem poza zakres kompetencji Trybunau Konstytucyjnego mogcego bada jedynie
istniejce przepisy, anie ich brak. De lege ferenda dodatkowe wiadectwo ochronne powinno
obj rwnie wyroby medyczne23.
Definicja produktu leczniczego zawarta wrozporzdzeniu UE 469/2009 jest tosama
zzawart wart.2 pkt32 pr.farm.24. Oznacza to, e dodatkowe prawo ochronne za swj
przedmiot moe mie nie tylko produkty przeznaczone dla ludzi, lecz take dla zwierzt.
Przedmiotem dodatkowego prawa ochronnego moe by tylko produkt objty zezwoleniem na obrt odpowiadajcym mu produktem leczniczym oraz kade uycie produktu jako
produktu leczniczego, bdce legalne wcaym czasie trwania DPO (awic nie tylko wdniu
wydania pierwszego pozwolenia)25. Zkolei przedmiot patentu podstawowego jest ujty szerzej,
poniewa obejmuje on produkt jako taki, proces otrzymywania produktu oraz jego zastosowanie (art.1 lit. c rozporzdzenia UE 469/2009)26. Wykorzystanie danej substancji winnym celu
ni jako produkt leczniczy () jest wolne inie narusza dodatkowego prawa ochronnego27.
2.4. Tre prawa
Pomimo zwilej zakrelonego przedmiotu ochrony ni w przypadku patentu podstawowego dodatkowe prawo ochronne ma tak sam tre jak patent podstawowy (art.5
rozporzdzenia UE 469/2009). Bd to m.in. roszczenia: o zaniechanie, o wydanie bezpodstawnie uzyskanych korzyci, onaprawienie szkody na zasadach oglnych albo szczeglnych (art.287 wzw. zart.2911 p.w.p.). Wskad prawa wchodzi rwnie uprawnienie do
wskazywania na towarze, e produkt leczniczy korzysta zochrony prawnej (art.754 ust.1
zd.2 wzw. zart.73 p.w.p.).
Dodatkowe prawo ochronne powstaje zchwil wpisania do rejestru patentowego, ale
uprawnia do wysuwania roszcze wstosunku do narusze dokonanych dopiero po wyganiciu patentu. Naruszenia dokonane przed t chwil chronione s bowiem jeszcze przez
patent podstawowy. Nie dochodzi wobec tego do zbiegu podstaw roszcze.
Roszczenia zdodatkowego prawa ochronnego przedawniaj si tak jak patent zupywem 3 lat od dnia, wktrym uprawniony dowiedzia si onaruszeniu swego prawa ioosobie, ktra naruszya SPC, oddzielnie co do kadego naruszenia. Jednake wkadym przypadku roszczenie przedawnia si zupywem 5 lat od dnia, wktrym nastpio naruszenie
dodatkowego prawa ochronnego (art.289 wzw. zart.2911 p.w.p.).
Por. P. Kostaski [w:] P. Kostaski, . elichowski (red.), op. cit., s.409.
P. Kostaski postuluje wprowadzenie uniwersalnego prawa dla wszystkich wynalazkw, ktrych dotyka
zjawisko faktycznej skrconej ochrony patentowej (ibidem, s.410).
24
Ustawa zdnia 6 wrzenia 2001r. Prawo farmaceutyczne (t.j.Dz.U. 2008r. Nr45, poz.271 zezm.).
25
Tak te: E. Traple [w:] M. Krekora, M. wierczyski, E. Traple, op. cit, s.458.
26
Tak te: Ibidem, s.457.
27
P. Kostaski [w:] P. Kostaski, . elichowski (red.), op. cit, s.413.
22
23
93
Na ostateczny ksztat dodatkowego prawa ochronnego wpyw maj czynnoci prawne,

ktrych przedmiotem by patent. Jak ju wspomniano, wszelkie czynnoci prawne majce
za swj przedmiot patent podstawowy wywouj skutek odnonie do dodatkowego prawa
ochronnego. Dotyczy to rwnie obcienia ograniczonymi prawami rzeczowymi, ktre
przechodz ex lege z patentu podstawowego na dodatkowe prawo ochronne (art. 5 rozporzdzenia UE 469/2009). Gdy dodatkowe prawo ochronne stanie si prawem wolnym,
moe jako prawo zbywalne zosta obcione wsposb samodzielny rwnie ograniczonym
prawem rzeczowym (np.zastawem rejestrowym)28.
Dodatkowe prawo ochronne jako prawo wolne moe take zosta ju samodzielnie
przeniesione na inny podmiot lub by przedmiotem licencji (art.759 ust.1 p.w.p.). Umowa
licencyjna upowania dany podmiot do korzystania zproduktu leczniczego. Dla swej wanoci wymaga ona zachowania formy pisemnej pod rygorem niewanoci bezwzgldnej (ad
solemnitatem) art.76 ust.1 wzw. zart.759 ust.1 p.w.p. Licencja wygasa najpniej zchwil
wyganicia dodatkowego prawa ochronnego. Na wniosek zainteresowanego moe zosta
ona ujawniona wrejestrze patentowym.
Forma pisemna pod rygorem ad solemnitatem wymagana jest take dla umowy przenoszcej dodatkowe prawo ochronne na inny podmiot (art.67 ust.2 wzw. zart.759 ust.1
p.w.p.). Ochrona obrotu prawnego wymaga jednak, eby przeniesienie takie stawao si
dopiero skuteczne zchwil wpisu do rejestru patentowego.
2.5. Czasowy iterytorialny zasig prawa
Dodatkowe prawo ochronne, tak jak kade inne prawo wasnoci przemysowej,
powstaje zchwil wpisu do rejestru. Chroni wycznie przed naruszeniami powstaymi po
wyganiciu patentu podstawowego z powodu upywu terminu, na jaki zosta udzielony.
Wyganicie patentu zkadej innej przyczyny stanowi podstaw dla stwierdzenia niewanoci dodatkowego prawa ochronnego (art.15 ust.1 lit. b rozporzdzenia UE 469/2009).
Z uwagi na funkcj rekompensacyjn tego prawa okres, na jaki jest ono udzielane,
nie jest taki sam wkadym przypadku, ale zaley od okolicznoci indywidualnych. adne
bowiem badanie kliniczne nie trwa tyle samo. Prawodawca nie odwouje si jednak bezporednio do czasu trwania bada klinicznych, lecz postanawia zrwna go zczasem pomidzy dniem zgoszenia patentu podstawowego adniem wydawania pierwszego zezwolenia
na obrt produktem we Wsplnocie Europejskiej (tj. w ktrymkolwiek pastwie czonkowskim). Niestety, okres ten nie stanowi bezporedniego przeoenia dla czasu trwania
dodatkowego prawa ochronnego, poniewa jest ono dodatkowo pomniejszane ookres 5lat.
Co wicej, art.13 ust.2 rozporzdzenia UE 469/2009 ustanawia maksymalny okres trwania
dodatkowego prawa ochronnego na 5 lat.
Jak zauwaya A. Nowicka, okres dodatkowego prawa ochronnego moe rni si
wrnych pastwach, gdy termin pierwszego zezwolenie we Wsplnocie Europejskiej jest
jeden, aterminy wyganicia patentw mog si rni wposzczeglnych krajach29.
Ibidem, s.432.
A. Nowicka [w:] R. Skubisz (red.), Prawo wasnoci przemysowej. System prawa prywatnego. Tom 14 A, Warszawa 2012, s.887.
28
29
94
Przegld Prawniczy
(2014)
zgoszenie patentu
(2020)
pierwsze zezwolenie
(Niemcy)
(2034)
wyganicie
patentu
Francja
DPO=1 rok
(2030)
wyganicie
patentu
(2010)
zgoszenie patentu
Szwecja
DPO=5 lat
Rys. 3.
Pomniejszenie okresu trwania prawa o 5 lat wydaje si rozwizaniem nietrafnym.

Popierwsze, regulacja nie rekompensuje wcaoci okresu bada laboratoryjnych iklinicznych, czyli czasu dokonywania duych nakadw inwestycyjnych (ok.700800 mlneuro30),
bez moliwoci czerpania z niego korzyci z obrotu produktem na rynku, a nawet bez
gwarancji moliwoci takiego obrotu wprzyszoci. Tym samym nie zachca wpeni przedsibiorcw do podejmowania ryzyka innowacji. Po drugie, jeli czas pomidzy dniem zgoszenia patentu podstawowego adniem wydawania pierwszego zezwolenia na obrt wynosi
tylko 5 albo mniej lat, to dodatkowe prawo ochronne nigdy nie zacznie obowizywa. Co
wicej, jeeli posiadacz patentu (albo jego nastpca prawny)zoy stosowny wniosek, speniajc wymogi zart.3 rozporzdzenia UE 469/2009, to Urzd Patentowy nie ma podstaw
do wydania decyzji negatywnej iodmowy wpisania takiego prawa do rejestru. Wtakiej sytuacji moe niestety powsta prawo, ktre nigdy nie bdzie wstanie spenia swej funkcji.
zgoszenie patentowe
pierwsze zezwolenie
20-letnia ochrona patentowa
czas trwania DPO
Rys. 4.
Pozytywnie naley jednak wypowiedzie si odnonie ustanowienia 5-letniego maksymalnego czasu trwania prawa. Jak kade prawo na dobrach niematerialnych nie moe
30
P. Kostaski [w:] P. Kostaski, . elichowski (red.), op. cit., s.409.
95
ono bowiem trwa wnieskoczono. Przemawia za tym rwnie przywoana wdziesitym motywie rozporzdzenia UE 469/2009 konieczno uwzgldniania interesw zdrowia
publicznego poprzez wprowadzenie na rynek taszych zamiennikw (lekw generycznych).
Dodatkowe prawo ochronne moe by udzielone na dany produkt leczniczy wycznie raz inie podlega przedueniu. Wyjtek wtej mierze stanowi moliwo przeduenia
o 6 miesicy ochrony udzielonej produktom leczniczym stosowanym w pediatrii (art. 13
ust.3 rozporzdzenia UE 469/2009 wzw. zart.36 rozporzdzenia UE 1901/2006). Wyjtek
ten podyktowany jest szczeglnym krgiem osb, na ktrych przeprowadzane s badania.
Uzyskanie takiego przeduenia nie wymaga pozostawania patentu podstawowego wmocy
wystarczy, e uprawniony posiada tylko dodatkowe wiadectwo ochronne. Zpowyszego
przeduenia moe rwnie skorzysta produkt leczniczy niemajcy wskaza pediatrycznych, oile badania kliniczne byy przeprowadzane zudziaem populacji pediatrycznej, aich
wynik znalaz odzwierciedlenie (np. jako przeciwwskazanie) w charakterystyce produktu
leczniczego albo ulotce. Zgodnie zart.36 ust.4 rozporzdzenia UE 469/2009 zdobrodziejstwa duszej ochrony nigdy jednak skorzysta nie mog sieroce produkty lecznicze,
lecz zamiast tego maj moliwo skorzystania z instytucji wycznoci obrotu na rynku
art.8 rozporzdzenia UE 141/200031.
Rozporzdzenie UE 469/2009 wart.13 ust.4 wprowadza regulacj skracajc czas
trwania DPO w sytuacji, gdy dany podmiot na podstawie przepisw prawa krajowego
uzyska przed dniem 2 stycznia 1993r. przeduenie patentu albo chociabyzoy tylko
wniosek wtym przedmiocie. Wwczas dodatkowe prawo ochronne skracane jest oliczb
lat odpowiadajc przekroczeniu przez patent granicy 20-letniej ochrony. Polskie prawo
wasnoci przemysowej nie przewidywao wwczas (i wci nie przewiduje) moliwoci
przeduenia patentu, std powysza regulacja nie dotyczy Polski32.
Prawo to, podobnie jak patent podstawowy, posiada ograniczenie terytorialne do terytorium RP. Zasadnym wydaje si postulat, aby wraz zunifikacj patentu europejskiego
zostao wprowadzone rwnie dodatkowe prawo ochronne ozasigu europejskim.
31
Zob. rozporzdzenie Parlamentu Europejskiego iRady (WE) Nr141/2000 zdnia 19 grudnia 1999r.
wsprawie sierocych produktw leczniczych (Dz.Urz. UE L 18 zdnia 22 stycznia 2000r., s.1).
32
Ustawa zdnia 19 padziernika 1972r. owynalazczoci (t.j.Dz.U.1993r., Nr26, poz.117 zezm.).
96
Przegld Prawniczy
2.6. Wyganicie iuniewanienie prawa

Tabela 1.
Zdarzenia prawne dla wyganicia
Zdarzenia prawne dla uniewanienia
Rozporzdzenie UE
469/2009
Ustawa Prawo wasnoci

przemysowej
Rozporzdzenie
UE
469/2009
Wyganicie patentu podstawowego przed upywem okresu

przewidzianego dla niego przez
prawo
Wyganicie
patentu podstawowego przed
upywem okresu
przewidzianego dla
niego przez prawo
Cofnicie zezwolenia
na obrt produktem
leczniczym
Zrzeczenie si DPO
Wokresie trwania patentu pod- DPO zostao

stawowego cofnito zezwolenie udzielone wbrew
na obrt produktem leczniczym warunkom
(Decyzja) DPO
zostao udzielone
wbrew warunkom
Uchylenie lub ograPo okresie trwania patentu podniczenie patentu

stawowego cofnito zezwolenie
wtakim zakresie, e
na obrt produktem leczniczym
produkt nie moe
by ju chroniony
jego zastrzeeniami
(albo po wyganiOdpowiednio stosowane
ciu patentu istniej
przepisy zart.90 p.w.p.,
podstawy takiego
czyli:
uchylenia lub
ograniczenia)
(Ex lege) patent

podstawowy zosta
uniewaniony
wcaoci
(Art.90 ust.1 pkt2)

zrzeczenie si DPO za zgod
osb, ktrym su prawa na
DPO
Koniec okresu przewi- (Art.90 ust.1 pkt1)

dziany przez prawo dla koniec okresu przewidziany
DPO
przez prawo dla DPO
Niewniesienie opaty
rocznej
(Art.90 ust.1 pkt3)

niewniesienie opaty okresowej
(Art.90 ust.1 pkt4)
trwaa utrata moliwoci korzystania zwynalazku zpowodu
braku potrzebnego do tego materiau biologicznego, ktry sta si
nieodstpny ijest niemoliwy do
odtworzenia na podstawie opisu
Ustawa Prawo
wasnoci
przemysowej
(Decyzja) patent
podstawowy zosta
uniewaniony
wczci stanowicej podstaw
istnienia DPO
97
Rozporzdzenie UE 469/2009 zawiera zamknity katalog zdarze prawnych skutkujcych wyganiciem dodatkowego prawa ochronnego. Zostay ono jednak rwnie
wymienione wustawie Prawo wasnoci przemysowej (patrz. tabela 1). Wzajemna relacja tych przepisw wymaga komentarza. Polska regulacja nie ogranicza si bowiem wtej
mierze wycznie do kwestii proceduralnych (dziaa Urzdu Patentowego, wpisu do
rejestru patentowego), ale zawiera rwnie unormowania materialnoprawne. Powoduje
to powstanie prawnego superfluum, awniektrych przypadkach sprzecznoci znormami
rozporzdzenia.
Po pierwsze, artyku 756 ust. 1 pkt 2 p.w.p. zredagowany zosta w taki sposb, e
pozwala na interpretacj, i zrzeczenie si dodatkowego prawa ochronnego musi nastpowa wokresie trwania patentu podstawowego. Taka redakcja pociga za sob konieczno odwoania si do proeuropejskiej wykadni prawa. Artyku 14 lit. b rozporzdzenia
UE469/2009 odnosi si do zrzeczenia woglnoci (tj.bez wzgldu na to, czy jest prawem
zwizanym, czy wolnym).
Co wicej, norma prawna wywiedziona zodpowiednio stosowanego art.90 ust.1 pkt2
p.w.p. na mocy art.756 ust.4 p.w.p. stwarza dla zrzeczenia si dodatkowego prawa ochronnego warunek, by nastpio to za zgod osb majcych ustanowione na nim swe prawa
(np.zastaw rejestrowy). Taka odpowiednia wykadnia tego przepisu jest jedn zmoliwych, poniewa przepis ten stosowany wprost (odnonie do patentu podstawowego) ma ju
zastosowanie jako zdarzenie powodujce uniewanienie wiadectwa, anie jego wyganicie
(art.15 ust.1 lit. b rozporzdzenia UE 469/2009). Polska regulacja nie stoi wsprzecznoci
znorm unijn, ajedynie j uszczegawia. Jest to zasadne, poniewa daje ona wyraz jednej
zzasad prawa cywilnego, tj.ochronie praw osb trzecich.
Po drugie, wedug art. 756 ust. 1 pkt 1 p.w.p. wyganicie patentu podstawowego
przed upywem okresu przewidzianego dla niego przez prawo (np.na skutek zrzeczenia si
patentu art.90 p.w.p.) jest zdarzeniem uzasadniajcym stwierdzenie wyganicia decyzji
oudzieleniu dodatkowego prawa ochronnego. Przepis ten stoi wsprzecznoci zart.15 ust.1
lit. b rozporzdzenia UE 469/2009. Norma kolizyjna nakazuje nam da pierwszestwo
normie wynikajcej zrozporzdzenia.
Na uwag zasuguje art. 756 ust. 2 p.w.p, wedug ktrego dodatkowe wiadectwo
ochronne traci wano wprzypadkach wymienionych wust.1. wiadectwo zostao tu uyte
wznaczeniu dokumentu, anie prawa. Przesanki materialne wyganicia DPO znajduj si
bowiem wrozporzdzeniu UE 469/2009. Ustawodawca jest jednak niekonsekwentny inie
wie wyganicia dokumentu zwyganiciem dodatkowego prawa ochronnego zpowodu
wymienionego wart.756 ust.3 lub art.90 p.w.p.
W przypadku wyganicia dodatkowego prawa ochronnego Urzd Patentowy moe
zachowa si w sposb dwojaki. Moe wyda decyzj stwierdzajc wyganicie decyzji o udzieleniu dodatkowego prawa ochronnego albo decyzj stwierdzajc wyganicie
dodatkowego prawa ochronnego. Rodzaje tych decyzji zdeterminowane s przez rne
zdarzenia prawne stanowice podstaw do wyganicia DPO. T pierwsz moe wyda
wprzypadkach okrelonych wart.756 ust.1 p.w.p., adrug wstosunku do zdarze wymienionych wart.756 ust.3 oraz art.90 p.w.p. Wydaje si, e kryterium rozrnienia obu tych
decyzji polega na tym, e pierwsza znich wyraa fikcj prawn niepowstania DPO wogle.
98
Przegld Prawniczy
Natomiast druga znich nie neguje powstania DPO, ajedynie stwierdza, e od okrelonej
daty prawo to wygasa. Sens istnienia pierwszego rodzaju decyzji jest wtpliwy, poniewa
bezwzgldne prawo podmiotowe nie moe wygasn ze skutkiem ex tunc. Sprzeciwia si
temu zasada ochrony praw nabytych. Jak ju wspomniano, cho prawo to powstaje wchwili
wpisania do rejestru, to chroni przed naruszeniami dokonanymi dopiero po wyganiciu
patentu. wiadczy za tym take art.15 ust.1 lit. b, wedug ktrego przedterminowe wyganicie patentu podstawowego nie stanowi wogle podstawy do wyganicia DPO, lecz do
jego uniewanienia. Reasumujc, istnienie tego rodzaju decyzji nie harmonizuje zcywilnym
charakterem DPO ani zbrzmieniem rozporzdzania UE.
Dniem wyganicia dodatkowego prawa ochronnego jest dzie, wktrym nastpio
dane zdarzenie (art.90 ust.3 wzw. zart.756 ust.4 p.w.p.), awprzypadku nieuiszczenia opaty
rocznej nastpuje wdniu, wktrym upyn poprzedni okres ochrony. Decyzja stwierdzajca wyganicie oraz wpis otym wrejestrze patentowym ma charakter deklaratoryjny.
Dodatkowe prawo ochronne moe sta si niewane na mocy konstytutywnej decyzji
Urzdu Patentowego lub ex lege. Uniewanienie prawa na mocy decyzji Urzdu Patentowego
koczy postpowanie wsprawie, ktra moe by zainicjowana wycznie na wniosek kadej
innej osoby bez wzgldu na legitymowanie si interesem prawnym33 (art.757 ust.1 p.w.p.),
atake Prezesa Urzdu Patentowego iProkuratora Generalnego, oile przemawia za tym
interes publiczny34. Tak szeroki krg osb wzmacnia interes publiczny, ale moe prowadzi
do naduy. Podstaw do takiego wniosku moe by wycznie (katalog zamknity): uniewanienie patentu podstawowego wczci, ktra stanowi podstaw istnienia dodatkowego
prawa ochronnego albo udzielenie DPO wbrew warunkom okrelonym wart.3 rozporzdzenia UE. Niewano ex lege pociga za sob natomiast uniewanienie patentu podstawowego wcaoci (art.757 ust.3 p.w.p.).
Katalog przyczyn uniewanienia wiadectwa dodatkowego jest zamknitym katalogiem, dlatego np.bdne podanie daty pierwszego pozwolenia, oile nie prowadzi do tego, e
wiadectwo dodatkowe nie przysugiwao, powoduje tylko korekt czasu ochrony35. Warto
zwrci rwnie uwag, e okolicznozoenia wniosku po upywie terminu nie moe by
podstaw do uniewanienia dodatkowego prawa ochronnego. Takie naruszenie prawa nie
stanowi bowiem naruszenia warunkw udzielenia dodatkowego prawa ochronnego.
3. Zagadnienia administracyjnoprawne
Dodatkowe prawo ochronne dla swego powstania wymaga przeprowadzenia postpowania administracyjnego przed waciwym organem administracji publicznej wdanym pastwie czonkowskim. WPolsce jest nim Urzd Patentowy. Postpowanie moe by wszczte
wycznie na wniosek uprawnionego zpatentu albo jego nastpcy prawnego.
Naley odrni uniewanienie patentu od uniewanienia dodatkowego prawa ochronnego. O ile
zwnioskiem ouniewanienie patentu moe wystpi osoba majca interes prawny (art.89 p.w.p.), otyle
zdaniem uniewanienia dodatkowego prawa ochronnego moe wystpi kady, bez potrzeby wykazania
interesu prawnego (A. Nowicka, op. cit., s.898).
34
Tak te: P. Kostaski [w:] P. Kostaski, . elichowski (red.), op. cit., s.430.
35
33
99
Wedug art.19 rozporzdzenia UE 469/2009 wzakresie wnim nieuregulowanym do

dodatkowych praw ochronnych znajduj zastosowanie przepisy proceduralne prawa krajowego dotyczce patentw lub regulujcych DPO wsposb szczeglny. WPolsce szczeglne kwestie proceduralne znajduj si wrozdziale 51 p.w.p. Przepisy opatencie stosuje
si odpowiednio, a wic z uwzgldnieniem odmiennoci dodatkowego prawa ochronnego, wodniesieniu do: sposobuzoenia wniosku (art.13 p.w.p.), trybu uzupenienia lub
poprawienia wniosku (art.42 i46 p.w.p.), postpowania zgoszeniowego irejestrowego
(art.235245 p.w.p.).
3.1. Wniosek
Wymogi formalne wniosku zawarte s w3 rozporzdzenia Prezesa Rady Ministrw

zdnia 29 lipca 2003r. Wniosek zawiera powinien: 1) nazwisko iimi lub nazw wnioskodawcy oraz jego adres; 2) (jeeli zgaszajcy dziaa przez penomocnika) nazwisko iimi
oraz adres penomocnika; 3) danie udzielenia dodatkowego prawa ochronnego; 4) numer
patentu podstawowego itytu wynalazku; 5) numer idat pierwszego zezwolenia na wprowadzenie produktu na rynek, a jeeli zezwolenie to nie jest pierwszym zezwoleniem na
umieszczenie produktu na rynku Unii Europejskiej, take numer idat pierwszego zezwolenia wUnii Europejskiej; 6) podpis wnioskodawcy lub penomocnika; 7) (jeeli jest kilku
wnioskodawcw inie dziaaj oni przez wsplnego penomocnika) wskazanie osoby upowanionej do odbioru korespondencji; 8) spis zaczonych dokumentw.
Do wniosku naley doczy: 1) kopi pierwszego zezwolenia na wprowadzenie produktu na rynek, zawierajc dat inumer jego wydania; 2) (jeeli pierwsze zezwolenie na
wprowadzenie produktu na rynek nie jest pierwszym zezwoleniem na wprowadzenie produktu na rynek Unii Europejskiej) owiadczenie zawierajce informacj dotyczc tosamoci produktu, ktrego zezwolenie dotyczy, ipodstawy prawnej wydania zezwolenia oraz
kopi ogoszenia ozezwoleniu, oile miao miejsce, opublikowanego we waciwym dzienniku urzdowym; 3) charakterystyk produktu leczniczego; 4) (jeeli wnioskodawca dziaa
przez penomocnika) penomocnictwo.
Jeeli patent podstawowy zosta wydany wkilku krajach, wnioski owiadectwo dodatkowe winny byzoone oddzielnie wtych kilku krajach, jeli wnich wszystkich uprawniony
chce uzyska przeduenie ochrony36.
3.2. Termin
Wniosek naley zoy w terminie 6 miesicy od dnia, w ktrym zostao wydane

zezwolenie na obrt produktem (art.7 ust.1 rozporzdzenia UE 469/2009). Jednake termin ten liczony jest od daty udzielenia patentu, jeli zezwolenie na obrt zostao wydane
przed udzieleniem patentu (art.7 ust.2).
Termin nazoenie wniosku jest terminem prawa materialnego, anie proceduralnego,
wobec czego nie moe by przywrcony. Materia ta nie budzi wtpliwoci, lecz ustawodawca zdecydowa si na wyraenie tego expressis verbis wart.755 ust.2 p.w.p.
36
100
Przegld Prawniczy
3.3. Postpowanie administracyjne
Urzd Patentowy nie prowadzi ponownego badania samego wynalazku (nowoci,

posiadania poziomu wynalazczego, nadawania si do przemysowego stosowania), ajedynie
bada terminzoenia wniosku, spenienie przez niego warunkw formalnych okrelonych
wrozporzdzeniu, atake spenienie warunkw przyznania dodatkowego prawa ochronnego (art.3 rozporzdzenia UE), czyli: 1) produkt chroniony jest patentem pozostajcym
wmocy; 2) zezwolenie na obrt produktem leczniczym jest pierwszym zezwoleniem ijest
wane; 3) produkt nie by przedmiotem wiadectwa37.
W przypadku spenienia warunkw i zachowania terminu postpowanie koczy si
wydaniem decyzji o udzieleniu dodatkowego prawa ochronnego i wpisem do rejestru
(art.754 pw.p.). Wprzeciwnym razie Urzd Patentowy wydaje decyzj oodmowie udzielenia
dodatkowego prawa ochronnego (art.755 ust.1 zd.1 p.w.p.). Odmowa taka musi by jednak
poprzedzona wyznaczeniem zgaszajcemu terminu do zajcia stanowiska co do zebranych
dowodw imateriaw, ktre mog wiadczy oistnieniu przeszkd do uzyskania dodatkowego prawa ochronnego (art.49 ust.2 wzw. zart.755 ust.1 zd.2 p.w.p.).
wiadectwo dodatkowe moe by wanie udzielone tylko wtedy, gdy wszystkie wymienione w art. 3 rozporzdzenia przesanki zostay spenione w kraju, w ktrym da si
ochrony. Brak na przykad wanego patentu wmomencie zgoszenia wniosku ododatkowe
prawo, nawet jeli procedura udzielenia pozwolenia trwaa tak dugo, e pozwolenia udzielono po wyganiciu patentu, stanowi przeszkod, ktra daje podstaw uniewanienia38.
3.4. Rejestr
Nie prowadzi si oddzielnego rejestru dla DPO, lecz wpisy dokonuje si w rejestrze
patentowym. Do rejestru dodaje si wpis o udzieleniu dodatkowego prawa ochronnego
(wpis konstytutywny, art.754 ust.2), owyganiciu tego prawa, ostwierdzeniu wyganicia decyzji oudzieleniu dodatkowego prawa ochronnego, atake ouniewanieniu prawa
(art.758 p.w.p.).
Wedug P. Kostaskiego art.758 p.w.p. (...) nie przewiduje wpisu wrejestrze wsytuacji,
gdy prawo to stao si niewane zmocy prawa (...), co uzna naley za luk prawn. Luka
ta winna zosta wypeniona wdrodze analogii, zwaywszy na funkcj informacyjn rejestru
patentowego39. Nie sposb zgodzi si ztym stanowiskiem. Przepis bowiem przewiduje
tak sytuacj, jasno mwic owyganiciu tego prawa inie rozrniajc, czy nastpuje to
ex lege, czy na mocy decyzji administracyjnej. Nie ma wobec tego koniecznoci stosowania
analogii.
37
38
39
P. Kostaski [w:] P. Kostaski, . elichowski (red.), op. cit., s.424.

E. Traple [w:] M. Krekora, M. wierczyski, E. Traple, op. cit, s.459.
P. Kostaski [w:] P. Kostaski, . elichowski (red.), op. cit, s.431.
101
3.5. wiadectwo
wiadectwo stanowi dokument potwierdzajcy fakt udzielenia dodatkowego prawa

ochronnego. Wpolskiej ustawie jest on uywany tylko wtym znaczeniu, natomiast wrozporzdzeniu UE 469/2009 rwnie jako synonim samego prawa. Nie mona go jednak uzna
za papier wartociowy. Nie inkorporuje on wsobie adnego prawa. Jego budowa zostaa
okrelona wrozporzdzeniu Prezesa Rady Ministrw zdnia 29 lipca 2003r.
4. Zagadnienia prawnotemporalne
Przed wstpieniem Polski do Unii Europejskiej nie mona byo ustanowi dodatkowego prawa ochronnego. Dopiero wraz zprzystpieniem do Unii Europejskiej weszy
wycie przepisy to umoliwiajce (rozporzdzenie UE 1768/92).
Artyku 20 lit. irozporzdzenia UE 469/2009 (dawny art.19a lit. h rozporzdzenia UE
1768/92) oraz art.2 noweli p.w.p. zdnia 6 czerwca 2002r. stanowi, e wPolsce dodatkowe
prawo ochronne moe by przyznane na produkt, ktry chroniony jest jeszcze przez patent,
azezwolenie na wprowadzenie do obrotu zostao wydane po 1stycznia 2000r. Jednoczenie wyznaczyy termin nazoenie wniosku na 6 miesicy od dnia przystpienia Polski do
UE (czyli do 1 listopada 2004r.).
5. Podsumowanie
Dodatkowe prawo ochronne stanowi jedno zpraw na dobrach intelektualnych. Prawo

to posiada cechy prawa zwizanego zpatentem. Wszelkie czynnoci prawne majce za swj
przedmiot prawo wolne (patent podstawowy) wywieraj skutki odnonie do prawa zwizanego (dodatkowego prawa ochronnego). Brakuje przekonywujcych argumentw za traktowaniem tego prawa jako akcesoryjnego. Podobnie jak patent ma ono charakter rejestrowy,
majtkowy, przenoszalny (zbywalny idziedziczny), jednorazowy oraz ograniczony wczasie
iterytorium.
Ma tak sam tre jak patent podstawowy. Jego maksymalny okres trwania wynosi 5 lat
ico do zasady nie moe by przeduany (wyjtkiem s leki pediatryczne).
Nie dochodzi do zbiegu podstaw roszcze pomidzy dodatkowym prawem ochronnym apatentem, poniewa dodatkowe prawo ochronne uprawnia do wysuwania roszcze
wstosunku do narusze zachodzcych dopiero po wyganiciu patentu. Naruszenia dokonane przed t chwil chronione s bowiem jeszcze przez patent podstawowy.
102
Przegld Prawniczy
Supplementary Protection Certificate for medical products

in Polish law
Summary
SPC is one of intellectual property rights. Its purpose is to extend the legal protection of
medicinal products, due to the fact that the patent does notrokompensuje time spent on clinical
trials. SPC is inscribed in both the civil law system and administrative depends on the patent
and tthorisation to place the product on the market in the Community.
Maciej Wa*
Charakter prawny immisji niematerialnych
1. Wstp
Wdzisiejszych czasach wtpliwoci dotyczce instytucji immisji nie s ju zagadnieniem czysto akademickim. Problemy dotyczce zakcania korzystania z nieruchomoci
ssiednich ponad przecitn miar, wynikajc ze spoeczno-gospodarczego przeznaczenia nieruchomoci i stosunkw miejscowych, coraz czciej pojawiaj si tak w praktyce
sdowej, jak inauce prawa wzwizku zpostpujc urbanizacj, brakiem spjnej polityki
zagospodarowania przestrzennego oraz niejasn zasad dobrego ssiedztwa. Ustawodawca
uregulowa instytucj immisji wart.144 k.c.1, ktry ze wzgldu na sw lakoniczno sformuowania iuyte klauzule generalne otwiera szerokie pole do interpretacji. De lege ferenda
naley postawi postulat precyzyjnego unormowania zagadnienia. Aktualne brzmienie
przepisu umoliwia bowiem dokonywanie nazbyt szerokich zabiegw interpretacyjnych,
ktre mimo formalnej poprawnoci mog prowadzi do wypaczenia sensu tej instytucji.
Wszczeglnoci, jednym zpodstawowych zagadnie jest jednoznaczne rozstrzygnicie, czy
dyspozycja art.144 k.c. obejmuje wszelkie postacie immisji, czy te tylko niektre znich.
Wskazana kwestia zostanie poddana analizie wzakresie immisji niematerialnych.
2. Charakter prawny immisji niematerialnych
Na wstpie naley wskaza, i pojcie immisji nie jest jednolicie rozumiane, awdoktrynie przyjmuje si jej rnorodne klasyfikacje2. Przepis art.144 k.c. okrela niedozwolone
immisje jako wykonywanie prawa wasnoci waciciela nieruchomoci zakcajce korzystanie znieruchomoci ssiednich ponad przecitn miar, wynikajc ze spoeczno-gospodarczego przeznaczenia nieruchomoci istosunkw miejscowych. Tak skonstruowana regulacja
nie oddaje jednak znacznego zrnicowania poszczeglnych rodzajw immisji. Prowadzona
analiza wymaga rozwaenia wzajemnej relacji oraz rnic wystpujcych pomidzy wyrnianymi wdoktrynie iorzecznictwie immisjami materialnymi aniematerialnymi.
Panuje zgodno co do charakteru prawnego immisji materialnych. E. Skowroska-Bocian wskazuje, e zreguy przyjmuje si, e zimmisjami materialnymi mamy do czynienia wtedy, gdy nastpuje przenikanie na nieruchomoci ssiednie czstek materii (pyy, gazy)
lub pewnych si (haasy, wstrzsy)3. Definicj merytorycznie tosam z powysz konstruuje E.Gniewek, przyjmujc, e wpierwszym rzdzie wyrnia si immisje materialne
Autor jest studentem Vroku na Wydziale Prawa iAdministracji Uniwersytetu Warszawskiego.
Ustawa zdnia 23 kwietnia 1964r. Kodeks cywilny (t.j. Dz.U. 2014 r. poz.121).
2
S. Rudnicki, Komentarz do kodeksu cywilnego. Ksiga druga, Wasno iinne prawa rzeczowe, Warszawa 2004,
s.51-52.
3
E. Skowroska-Bocian, (w:) K. Pietrzykowski (red.), Kodeks cywilny. Tom I, Komentarz do artykuw
1449(11), Warszawa 2008, s.568.
*
1
104
Przegld Prawniczy
oraz niematerialne. Pierwsze polegaj na przenikaniu na nieruchomoci ssiednie czstek

materii (pyy, gazy, dym) lub pewnych si (wstrzsy, haasy, fale elektromagnetyczne)4.
Wobec powyszego brak wikszych wtpliwoci co do stosowania przepisu art. 144 k.c.
w przypadku wystpienia immisji materialnych. Skonstruowanie definicji immisji niematerialnych rwnie nie nastrcza powaniejszych problemw teoretycznych. Przykadowo
E.Skowroska-Bocian przyjmuje, e immisje niematerialne oddziauj na psychik waciciela nieruchomoci ssiedniej, zwaszcza na jego poczucie bezpieczestwa, estetyki, niezalenoci5. J.S.Pitowski objania definicj immisji niematerialnych, podajc nastpujcy
przykad naruszenia: np.widoki obraajce poczucie estetyczne lub moralne, bd sytuacje
wywoujce uczucie zagroenia ewentualnym niebezpieczestwem, np. w razie nagromadzenia na nieruchomoci materiaw atwopalnych6.
Wydaje si, e odrnienie immisji niematerialnych od materialnych moe nastrcza
powanych trudnoci ze wzgldu na pynne granice pomidzy nimi i w zwizku z tym
powinno odbywa si kadorazowo ad casum. Czsto dana immisja moe by kwalifikowana
zarwno jako immisja materialna, jak iniematerialna. Niniejsz tez najlepiej przedstawi
na przykadzie powodowania przez waciciela nieruchomoci ssiedniej nadmiernego
haasu, przekraczajcego dozwolon wdanym stosunku miejscowym miar. Wtakiej sytuacji zjednej strony mamy do czynienia zimmisj materialn, poniewa dochodzi do przenikania fal dwikowych na grunt ssiedni, azdrugiej z immisj niematerialn, gdy sytuacja
taka woczywisty sposb wpywa na poczucie komfortu ibezpieczestwa waciciela nieruchomoci ssiedniej. Dla porzdku naley wskaza, e moe doj do sytuacji, wktrej dana
immisja bdzie mie charakter czysto niematerialny. Bdzie tak wprzypadku np.oddziaywania na poczucie estetyki waciciela nieruchomoci ssiedniej poprzez budow nieruchomoci pomalowanej na jaskrawy kolor. Tym samym zakres wystpowania immisji
niematerialnych imaterialnych moe, acz nie musi by wsplny. Majc na uwadze, e rnice wystpujce pomidzy immisjami materialnymi aniematerialnymi mog by tak niewielkie, wwielu wypadkach oddziaywanie na nieruchomo ssiedni moe jednoczenie
wyczerpywa znamiona obu tych kategorii. Wopinii autora powinno stosowa si wwczas
wzakresie obu kwalifikacji te same regulacje prawne. Stosowanie normy prawnej wyraonej
wart.144 k.c. do immisji materialnych nie budzi wtpliwoci, wic wopisanej wyej sytuacji
rwnie immisje niematerialne powinny by oceniane na podstawie tej samej regulacji.
Zpunktu widzenia analizowanego zagadnienia najwiksza wtpliwo powstaje przy
prbie objcia dyspozycj art. 144 k.c. immisji niematerialnych w braku moliwoci ich
jednoczesnej kwalifikacji jako materialnych. Wdoktrynie wypracowano wtej materii kilka
stanowisk, zktrych dwa wydaj si wiodce. Pierwsze ujcie zakada, e immisje niematerialne nie s objte hipotez art.144 k.c., poniewa dotycz sfery przey psychicznych
czowieka, ktra z kolei nie podlega regulacji prawa rzeczowego7. Wobec powyszego,
E. Gniewek, Kodeks cywilny. Ksiga druga, wasno iinne prawa rzeczowe. Komentarz, Warszawa 2001, s.93.
E. Skowroska-Bocian, op.cit., s.568.
6
J. S. Pitowski (w:) System prawa cywilnego, praca zbiorowa, t.II, Wrocaw 1977, s.123.
7
Por. T. Dybowski, Ochrona wasnoci wpolskim prawie cywilnym, rei vindicatio actio negatoria, Warszawa 1969,
s.322323; podobnie S. Rudnicki, op.cit., s.52, J. S. Pitowski, (w:) System, t.II, s.124 oraz S. Rudnicki,
Ssiedztwo nieruchomoci, Warszawa 1998, s.22.
4
5
105
waciwym reimem prawnym dla immisji niematerialnych bd przepisy dotyczce dbr

osobistych (tj.art.23 i24 k.c.). T. Dybowski, bdcy zwolennikiem tej koncepcji, wskazuje,
e przepis art.144 k.c. stanowi zjednej strony rozwinicie wpewnym kierunku przepisu
art.140 k.c., azdrugiej strony rozwinicie przepisu art.222 2 k.c. Przepisy te dotycz treci iochrony wasnoci, ktrej przedmiotem wwietle polskiego prawa s wycznie dobra
materialne. Zarwno wic wprzepisie art.222 2, jak iwart.144 k.c. chodzi oochron
sfery dbr niematerialnych, do ktrych ochrony su odrbne przepisy, wszczeglnoci
art. 23 i 24 k.c. Z tych wzgldw nie widz dostatecznych powodw do rozszerzajcej
wykadni przepisu art. 144 k.c., ktra by prowadzia do objcia tym przepisem rwnie
immisji niematerialnych8. Wpodobnym tonie wypowiada si S. Rudnicki: oddziaywanie
na psychik innych osb jest tylko luno zwizane zwasnoci nieruchomoci wyjciowej,
podobnie jak np.urzdzanie na niej niedozwolonych gier hazardowych albo prowadzenie
dziaalnoci przestpczej, jak wyrb narkotykw albo innych rodkw odurzajcych. Tego
rodzaju immisje niematerialne, oddziaujce na psychik czowieka, nie wynikaj bezporednio zwykonywania uprawnie wacicielskich waciciela nieruchomoci. Dlatego naley,
jak si wydaje, podzieli zapatrywanie, e dyspozycja art. 144 k.c. nie obejmuje immisji
niematerialnych9.
Zgodnie z drug koncepcj dla oceny zachowania waciciela nieruchomoci jako
immisji niematerialnej waciw norm jest art.144 k.c. Sd Najwyszy wswoim orzecznictwie skania si do tego wanie pogldu10. Wopinii autora to drugi zprzedstawionych konceptw zasuguje na uznanie za suszny. Wdalszej czci zostan przedstawione ipokrtce
omwione decydujce, w ocenie autora, argumenty przemawiajce za przyjciem powyszego stanowiska.
3. Przegld orzecznictwa
Dorobek orzeczniczy Sdu Najwyszego dotyczcy immisji niematerialnych jest bardzo

ubogi. Ze wzgldu na ich skomplikowan konstrukcj oraz trudn do uchwycenia istot polska tradycja prawna wtym zakresie waciwie nie istnieje. Wkontekcie dalszych rozwaa
przywoa naley trzy orzeczenia Sdu Najwyszego. Uchwaa zdnia 21 marca 1984r., sygn.
akt IIICZP 4/8411, dotyczya pytania, czy uniemoliwienie lub utrudnianie wacicielowi
nieruchomoci odbioru programu telewizyjnego moe by kwalifikowane jako naruszenie
art.144 k.c. Na tak postawione pytanie sd udzieli odpowiedzi twierdzcej. Wdoktrynie
podnosi si, e wpowoanej uchwale Sd Najwyszy dokona bdnej kwalifikacji immisji.
S.Rudnicki wskazuje, e przykadem bdnej kwalifikacji jest uznanie przez Sd Najwyszy za immisj niematerialn wybudowania budynku stanowicego przeszkod dla przenikania fal elektromagnetycznych, powodujc niemono niezakconego odbioru obrazu
telewizyjnego na nieruchomoci ssiedniej. Tymczasem cech immisji niematerialnych jest
T. Dybowski, op.cit., s.322323.
S. Rudnicki, G. Rudnicki, Komentarz do Kodeksu cywilnego, Ksiga druga, Wasno iinne prawa rzeczowe, Warszawa 2011, s.60.
10
Patrz punkt 3 artykuu.
11
Uchwaa Sdu Najwyszego zdnia 21 marca 1984r., III CZP 4/84 (OSNCP, 1984, nr10, poz.171).
8
9
106
Przegld Prawniczy
oddziaywanie stanu rzeczy wytworzonego na nieruchomoci wyjciowej wprost (bezporednio) na psychik waciciela lub posiadacza nieruchomoci ssiedniej, anie oddziaywanie niejako rykoszetem. Wkonsekwencji uwaam za bdn, opart na mylnym zaoeniu, zdecydowan wypowied Sdu Najwyszego wpowoanym orzeczeniu, e hipoteza
art.144 obejmuje take tzw.immisje niematerialne12. Naley zgodzi si z S.Rudnickim,
i Sd Najwyszy bdnie zakwalifikowa utrudnianie odbioru programu telewizyjnego
jako immisj niematerialn. Uchwaa ta zachowuje jednak znaczenie w kontekcie analizowanego problemu, poniewa woderwaniu od oceny stanu faktycznego Sd Najwyszy
wprost stwierdza: hipoteza jednak art.144 k.c. obejmuje take tzw.immisje niematerialne,
tj.immisje odziaywujce nie na nieruchomo wpowyszym sensie, ale na sfer psychiczn
waciciela lub posiadacza nieruchomoci. Sd Najwyszy jednoczenie wyranie odrzuca
moliwo uznania immisji niematerialnych za naruszenia dbr osobistych, opowiadajc si
za ich prawnorzeczow kwalifikacj.
Podobne stanowisko Sd Najwyszy zaj wpostanowieniu zdnia 20padziernika
2006 r., sygn. akt IV CZ 69/06, w ktrym wskazano: immisje niematerialne mona
postrzega jako zwizane z wykonywaniem wasnoci, a obron przed nimi traktowa
jako obron przed naruszaniem majtkowego z natury prawa wasnoci13. W uzasadnieniu tego postanowienia sd inter alia stwierdza: korzystanie zrzeczy zgodnie zprzeznaczeniem obejmuje take korzystanie z niej w spokoju, a wic danie zaniechania
dziaa naruszajcych ten spokj moe by uznane za roszczenie zwizane z rzecz,
zwaszcza wtedy, gdy tak okrelonej ochrony domaga si uprawniony waciciel14. Tym
samym Sd Najwyszy przychyli si do prawnorzeczowego charakteru immisji niematerialnych, odrzucajc jednoczenie moliwo stosowania do nich przepisw dotyczcych
dbr osobistych. Sd Najwyszy uzna, i waciciel nieruchomoci ma prawo korzysta
z nieruchomoci w sposb spokojny, bezpieczny i tym samym kada ingerencja w taki
sposb korzystania bdzie naruszeniem jego wasnoci. Taki tok rozumowania przesdza
oprawnorzeczowym charakterze immisji niematerialnych, azatem take oobjciu immisji
niematerialnych zakresem hipotezy art.144 k.c.
Uzupeniajco naley powoa si na uchwa Sdu Najwyszego zdnia 4 marca 1975r.,
sygn. akt III CZP 89/7415, wktrej znalazo si stwierdzenie, e dyspozycja art.144k.c.
obejmuje nie tylko obowizek powstrzymywania si od dziaa negatywnie wpywajcych
na nieruchomo oraz znajdujce si na niej rzeczy, ale take od dziaa ujemnie odziaywujcych na osoby znajdujce si na nieruchomoci. Ta konstatacja Sdu Najwyszego bez
wtpienia uprawnia do wczenia immisji niematerialnych wzakres art.144 k.c.
S. Rudnicki, G. Rudnicki, op.cit., s.60.

Postanowienie Sdu Najwyszego zdnia 20 padziernika 2006r., sygn. akt IV CZ 69/06 (LexPolonica nr2025493).
14
Ibidem.
15
Uchwaa Sdu Najwyszego zdnia 4 marca 1975r., III CZP 89/74 (OSNCP, 1976, nr1, poz.7).
12
13
107
4. Argumenty przemawiajce za objciem dyspozycj art.144 immisji

niematerialnych
Na wstpie naley powoa si na wykadni teleologiczn art. 144 k.c. Wydaje si,
e podstawowym celem komentowanej normy jest ochrona osb, ktre znieruchomoci
ssiedniej korzystaj. Jak wskazuje W.J. Katner: skoro ustawodawca nakazuje wacicielowi
nieruchomoci powstrzymywa si od dziaa zakcajcych korzystanie znieruchomoci
ssiednich, to ma na myli interes ludzi, ktrzy na nich przebywaj16. Ustawodawca, posugujc si w przepisie pojciem korzystanie, jednoznacznie wskazuje, e mia na myli
interes waciciela iinnych podmiotw uprawnionych do czynienia uytku znieruchomoci
ssiedniej. Podobne stanowisko zaj Sd Najwyszy wprzytaczanej ju uchwale zdnia 21
marca 1984r. Sd stwierdzi uzupeniajco, e korzystanie znieruchomoci () nie moe
by ujmowane tylko wkategoriach cile fizycznych. Wychodzc zpowyszego zaoenia,
wprzypadku istotnych niedogodnoci spowodowanych immisj niematerialn, ktre uniemoliwiaj pene, spokojne, niekrpowane i zgodne z wol waciciela korzystanie z nieruchomoci, dojdzie do naruszenia interesu waciciela nieruchomoci ssiedniej, a tym
samym art.144 k.c. Warto zwrci uwag, e wart.140 k.c. ustawodawca rwnie posuguje
si pojciem korzysta. Niewtpliwym celem tej normy jest okrelenie zakresu uprawnie waciciela podlegajcych ochronie, wtym wszczeglnoci prawa do niezakconego
korzystania znieruchomoci. Przyjmujc zasad jednakowego rozumienia terminw wtym
samym akcie prawnym17, naley uzna, e nieobjcie immisji niematerialnych dyspozycj
art.144 k.c. byoby sprzeczne zwykadni celowociow tego przepisu.
Naley przyj, e silny wpyw na psychik, poczucie bezpieczestwa lub estetyki moe
ogranicza, anawet uniemoliwia korzystanie znieruchomoci przez osob uprawnion.
Przykadowo waciciel nieruchomoci ssiadujcej z nieruchomoci, na ktrej znajduje
si budynek grocy zawaleniem, zobawy oswoje ycie izdrowie nie rozpoczyna budowy
domu lub zaprzestaje korzystania zju istniejcych zabudowa. Jak wynika zprzedstawionego przykadu, wpyw immisji niematerialnej na psychik czowieka moe mie konkretne
przeoenie na jego dziaania wzgldem zagroonej nieruchomoci, tj.na sposb czynienia
zniej uytku. Spektrum podobnych sytuacji wydaje si bardzo szerokie, pozostawienie ich
poza nawiasem art.144 k.c. pozostaje wwyranej sprzecznoci zistot przepisu iwsposb
nieuzasadniony ogranicza ochron wasnoci, jaka przysuguje na mocy art. 64 Konstytucji RP18 oraz przepisw Kodeksu cywilnego. Ustrojodawca wiadomie posuguje si we
wskazanym artykule sformuowaniem prawo do wasnoci, zapewniajc jednostce prawo
podmiotowe do wasnoci. Regulacje konstytucyjne maj na celu ochron istniejcego stanu
wasnociowego, atake stanowi gwarancj spokojnego korzystania zwasnoci. Zagwarantowanie ochrony wasnoci jest konstytucyjn powinnoci pastwa istanowi warto
W.J. Katner, Ochrona wasnoci nieruchomoci przed naruszeniami porednimi, Warszawa 1982, s.71.
Realizuje to jedn zpodstawowych zasad wykadni prawa, ktr L. Morawski nazwa zasad zakazu interpretacji homonimicznej; zasada ta jest powszechnie aprobowana wdoktrynie teorii prawa iprawoznawstwa (patrz: L. Morawski, Wstp do prawoznawstwa, Toru 1997, s.143, podobnie W. Lang, J. Wrblewski,
S.Zawadzki, Teoria pastwa iprawa, Warszawa 1979, s.399).
18
Ustawa zdnia 2 kwietnia 1997r. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. Nr78, poz.483 zezm.).
16
17
108
Przegld Prawniczy
wyznaczajc kierunek interpretacji zarwno art.64 Konstytucji, jak iunormowa zawartych wustawodawstwie zwykym19. Bezpieczne iswobodne korzystanie znieruchomoci
naley do fundamentalnych atrybutw wasnoci. Tym samym ograniczanie korzystania
znieruchomoci na skutek immisji niematerialnej oraz wyczenie tej kategorii zzakresu
zastosowania art.144 k.c. jest wwietle art.64 ust.3 Konstytucji RP nieusprawiedliwione20.
Taka interpretacja stanowiaby naruszenie samej istoty prawa wasnoci, co komentowany
przepis expresis verbis wyklucza21.
Wasno, obok odpowiedzialnoci, stanowi filar prawa cywilnego. Systemowym celem
polskiego prawa jest zapewnienie jak najszerszej ochrony prawa wasnoci. Tym samym
wszelkie ograniczenia korzystania zprawa wasnoci powinny by maksymalnie redukowane,
awykadnia przepisw ograniczajcych ochron jednoznaczna izawajca. Wopozycji
do powyszych zaoe staoby wyczenie poza zakres zastosowania art.144k.c. immisji
niematerialnych.
Nie bez znaczenia s take zaoenia lece upodstaw systematyki Kodeksu cywilnego. Wtym zakresie naley zgodzi si zW.J. Katnerem, e ze wzgldu na spoeczne
funkcje prawo rzeczowe obejmuje swym zakresem rwnie immisje niematerialne22.
Prawo to ma za zadanie regulowa stosunki midzyludzkie, ktre za przedmiot maj rzeczy w znaczeniu technicznoprawnym. Nieobjcie immisji niematerialnych dyspozycj
art. 144 k.c. wydaje si cakowicie nieuzasadnionym ograniczeniem zakresu normowania prawa rzeczowego. Oddziaywanie na psychik waciciela nieruchomoci moe mie
bezporedni wpyw na sfer typow dla prawa rzeczowego. Wspczenie zakup nieruchomoci stanowi jeden ze sposobw inwestowania rodkw pieninych. Czsto zdarza
si, i waciciel inwestuje wzakup nieruchomoci nie po to, aby zniej aktywnie korzysta
(np.wybudowa na niej dom czy przeznaczy j pod upraw), a jedynie aby wzgldnie
bezpiecznie ulokowa kapita, wnadziei na stay wzrost wartoci nieruchomoci. Negatywne oddziaywanie na bezpieczestwo czy poczucie estetyki potencjalnych nabywcw
moe powodowa obnienie wartoci rynkowej nieruchomoci. Wtakim wypadku wpyw
immisji niematerialnej na nieruchomo odniesie rzeczywisty skutek wsferze majtkowej
jej waciciela oraz uniemoliwi mu korzystanie znieruchomoci zgodnie zzamierzeniem.
Reasumujc, negatywny wpyw immisji niematerialnej bdzie bezporednio ksztatowa
warto nieruchomoci. Na marginesie naley zauway, i moliwa jest sytuacja, wktrej
tylko iwycznie ze wzgldu na ssiedztwo nieruchomoci wytwarzajcej immisj niematerialn waciciel nieruchomoci ponosi wydatki celem zabezpieczenia wasnej nieruchomoci przed negatywnym oddziaywaniem. Zdaniem autora, jeli jednoczenie spenione
J. Oniszczuk, Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej worzecznictwie Trybunau Konstytucyjnego na pocztku XXIw.,
Krakw 2004, s.314.
20
B. Banaszak, Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, Warszawa 2012, s.385386.
21
Zorzecznictwa Trybunau Konstytucyjnego jasno wynika, e wszystkie ograniczenia, ktre godziyby
wpodstawowe uprawnienia skadajce si na tre prawa wasnoci, s niedozwolone. Do podstawowych
uprawie zostay zaliczone np. korzystanie zprzedmiotu wasnoci czy pobieranie zniej poytkw. Zob.
wyrok Trybunau Konstytucyjnego z12 stycznia 1999r., sygn. akt P 2/98, OTK 1999, Nr1, poz.2 oraz
wyrok Trybunau Konstytucyjnego z11 stycznia 2000r., sygn. akt K 7/99, OTK 2000, Nr1, poz.2.
22
W.J. Katner, op.cit., s.71.
19
109
s przesanki wskazane w art. 144 k.c. i midzy wystpieniem immisji a poniesionymi

nakadami zachodzi adekwatny zwizek przyczynowy, to wwczas moliwe bdzie dochodzenie ich zwrotu na zasadach oglnych23.
Naley mie na uwadze, i nie wszystkie wypadki wystpienia immisji niematerialnych
mona bdzie zakwalifikowa jako naruszenie dbr osobistych. Trudno byoby uzna za
dobro osobiste poczucie komfortu, czy tym bardziej poczucie estetyki24. Podobne stanowisko zaj Sd Najwyszy wprzytoczonej wyej uchwale z21 marca 1984r.: trzeba przy
tym zaznaczy, e nie kady wypadek tzw.immisji niematerialnych moe stanowi naruszenie dobra osobistego (art.23 k.c.) iwdrodze ochrony dbr osobistych zakcenie moe
podlega usuniciu. Nie mona jako argumentu przemawiajcego na rzecz tezy przeciwnej
traktowa stwierdzenia, e art.144 k.c. naley zaliczy do norm regulujcych wykonywanie
iochron praw majtkowych. Trudno oceny, co powinno by uznane za dobro osobiste,
aco nie, wpraktyce moe bardzo silnie ograniczy ochron wasnoci, awskrajnych przypadkach moe j nawet wyczy. Wart.23 k.c. ustawodawca wymienia jedynie najbardziej
podstawowe dobra osobiste, co czyni ich katalog otwartym. Oznacza to, e zainteresowany
musi wskaza naruszone dobro, i jeli nie jest ono wymienione wart. 23, to od uznania
sdu bdzie zalee, czy zasuguje ono na ochron prawn. Skutkiem tego jest niepewno
zainteresowanego co do przysugujcych mu praw.
Reasumujc dotychczasowe rozwaania, przyj naley, e na gruncie wykadni jzykowej, teleologicznej i systemowej istniej silne argumenty za przyjciem, e dyspozycja
art.144 k.c. obejmuje swoim zastosowaniem immisje niematerialne, atym samym womawianym zakresie znajduje zastosowanie norma ochrona przewidziana w art. 222 2 k.c.
Jednoczenie naley uzna za nieusprawiedliwione koncepcje kwalifikujce immisje niematerialne jako stanowice ze swej natury przejawy narusze dbr osobistych.
5. Ochrona przed immisjami niematerialnymi
Przyjmujc za punkt wyjcia ustalony powyej charakter prawny immisji niematerialnych, naley okreli zakres isposb ochrony przed nadmiernymi immisjami tego rodzaju.
Na wstpie konieczne jest ustalenie krgu podmiotw posiadajcych legitymacj czynn
i biern na gruncie skargi negatoryjnej jako reakcji na immisje niematerialne. Nie budzi
wtpliwoci, i w pierwszej kolejnoci roszczenie negatoryjne przysuguje wacicielowi
nieruchomoci. Wopinii autora na rwni trzeba traktowa uytkownika wieczystego oraz
uprawnionych zograniczonych praw rzeczowych (na mocy art.251 k.c.), polegajcych na
korzystaniu z nieruchomoci, w tym rwnie uprawnionego ze spdzielczego prawa do
lokalu. Wtpliwo powstaje przy ocenie sytuacji najemcy idzierawcy. Wobowizujcym
stanie prawnym rozstrzygnicie tego problemu nie jest jednoznaczne. Wydaje si, e zgodnie
zwyran regulacj art.690 k.c., ktry wzakresie ochrony praw najemcy do uywania lokalu
odsya do przepisw o ochronie wasnoci, najemcy przysuguje roszczenie negatoryjne
Wyrok Sdu Apelacyjnego wPoznaniu zdnia 17 lipca 2013r., sygn. akt IACa 388/13.
Por. W.J. Katner, op.cit., s.71; podobnie W. Kocon, Pojcie dziaania wrozumieniu art.144 kodeksu cywilnego,
PiP 1978, nr2, s.99; oraz A. Szpunar, Ochrona dbr osobistych, Warszawa 1979, s.96.
23
24
110
Przegld Prawniczy
przeciwko osobie, ktra narusza prawo do uywania lokalu przez najemc25. Odmiennie
przedstawia si sytuacja dzierawcy, dla ktrego ochrony waciwe bd przepisy oochronie
posiadania tj.art.344 wzw. zart.144 k.c. Mimo odesania zart.694 k.c. przyj naley, i
nie stosuje si odpowiednio art.690 k.c. do ochrony prawa dzierawy26, albowiem objcie
ochron petytoryjn praw ocharakterze wzgldnym stanowi wyjtkow okoliczno, ktra
powinna kadorazowo znale oparcie wwyraniej podstawie normatywnej.
Jako e art. 144 k.c. zabrania wacicielowi nieruchomoci powodowania niedozwolonych immisji, tym samym zgodnie z literaln wykadni legitymacja bierna roszczenia
negatoryjnego wstosunkach ssiedzkich jest ograniczona do waciciela. Zdaniem autora
przedstawione rozumowanie jest nazbyt restrykcyjne. Przyjcie go byoby sprzeczne zistot
roszczenia negatoryjnego, ktre ma na celu przywrcenie stanu sprzed naruszenia. Tak wic
istotne jest dokonanie naruszenia oraz ssiedztwo nieruchomoci, anie ocena tytuu prawnego do nieruchomoci. Wychodzc zpowyszego, roszczenie negatoryjne wstosunkach
ssiedzkich moe by podniesione przeciwko wszystkim osobom, w jakikolwiek sposb
uprawnionym do korzystania z nieruchomoci i wykonywania prawa wasnoci do niej,
ktre s podmiotami odpowiedzialnymi za powodowanie immisji niematerialnych.
W przypadku naruszenia prawa wasnoci co do zasady polskie prawo cywilne
przewiduje ochron wdrodze roszczenia negatoryjnego okrelonego wart.222 2 k.c.
Zkomentowanego przepisu wynika, e ustawodawca polski pojmuje roszczenie negatoryjne szeroko, uwaajc je za rodek ochrony przed wszelkimi naruszeniami wasnoci
w inny sposb anieli przez pozbawienie waciciela faktycznego wadztwa nad rzecz27. Ochrona wasnoci przed nadmiernymi immisjami niematerialnymi (skoro zostay
powyej zakwalifikowane do narusze z art. 144 k.c.) z powodzeniem moe by realizowana na podstawie art.222 2 k.c. Wskazany pogld jest jednak przedmiotem doktrynalnych kontrowersji. Spord wielu prezentowanych wnauce prawa stanowisk, dwa
ujcia wydaj si dominujce. Bardziej radykalne, ale imniej popularne stanowisko uznaje
art.144 k.c. za samodzieln iwystarczajc podstaw roszczenia. Zwolennicy powyszego
pogldu argumentuj, i wystarczajc przesank roszczenia ozaprzestanie emitowania
immisji jest dziaanie waciciela nieruchomoci, przekraczajce dozwolon miar ustalan na podstawie kryteriw zart.144 k.c.28. Powysze zaoenie wydaje si nieprzekonujce i niezgodne z wzorcem dogmatycznym zastosowanym przez ustawodawc przy
formuowaniu art.144 i222 k.c. Przyjcie takiego zaoenia prowadzioby do konstatacji, i art.144 k.c. jest przepisem szczeglnym wobec art.222 2 k.c., to za mogoby
uprawnia do twierdzenia, e take art. 140 k.c. stanowi samodzieln podstaw roszcze. Wydaje si, e art. 144 k.c. spenia w Kodeksie cywilnym zupenie inn funkcj,
25
Najemcy jako posiadaczowi zalenemu przysuguje rwnie ochrona posesoryjna, niezalenie od
uprawnie wynikajcych zart.222 k.c. wzw. zart.690 k.c.
26
Odmiennie uwaa m.in.: W. Pako, Dzierawa gruntw rolnych, Warszawa 1975, s. 152153 oraz
A. Agopszowicz, Glosa do wyroku Sdu Najwyszego z 5.10.1967 r., I CR 243/67 (OSPiKA 1969, Nr 3,
poz.62, s.114). Ich zdaniem dzierawca powinien by objty ochron bezwzgldn ze wzgldu na spoeczno-gospodarcze przeznaczenie prawa dzierawy, ktre jest rwnie istotne jak przeznaczenie prawa najmu.
27
T. Dybowski, op.cit., s.308.
28
E. Gniewek, op.cit., s.95.
Charakter prawny immisji niematerialnych 111
mianowicie pozwala okreli czy dane dziaanie moe by kwalifikowane jako immisja
inie moe by samoistn podstaw roszcze majcych na celu ochron przed immisjami
niematerialnymi. Ewentualne wyczenie zastosowania art.222 k.c. przez norm szczegln powinno odbywa si wsposb klarowny, nigdy za wdrodze wykadni rozszerzajcej. Wskazany przepis stanowi bowiem fundament systemu ochrony prawa wasnoci.
To on okrela podstawowe uprawnia waciciela, aponadto stanowi realizacj gwarancji
zapisanych wustawie zasadniczej. Warto zauway, i przedkodeksowy stan prawny, uregulowany wdekrecie oprawie rzeczowym29, nie zawiera merytorycznego odpowiednika
art.222 k.c. Fakt wprowadzenia tego przepisu do obecnie obowizujcej regulacji wiadczy ozamiarze ustawodawcy zapewnienia jednolitej ochrony prawa wasnoci. Roszczenie
negatoryjne ustanowione wart.222 2 k.c. stanowi gwarancj wykonywania prawa wasnoci ipowinno stanowi podstaw wszelkich powdztw dotyczcych jego naruszenia.
Majc to na uwadze, naley odrzuci tez oszczeglnym charakterze art.144 k.c. wzgldem art.222 k.c., co wyklucza uznanie pierwszego ze wskazanych przepisw za samoistn
podstaw roszczenia.
Drugi pogld, ktry zdaje si przewaa w doktrynie30, jest oczywisty w kontekcie
powyszej argumentacji i opiera si na zaoeniu, e podstaw roszczenia negatoryjnego
stanowi art.222 2 k.c. wzwizku zart.144 k.c. Koncepcja ta zasuguje na uznanie, gdy
najpeniej pokazuje charakter irdo roszczenia.
6. czne oddziaywanie kilku pomiotw emitujcych immisje niematerialne
Interesujce zagadnienie stanowi sytuacja wystpienia dwch lub wicej immisji,

ktre same wsobie nie s nadmierne, jednak ju wobec jednoczesnego wystpienia kilku
zyskuj taki charakter. Przykadowo, wybudowanie obok osiedla stacji benzynowej nie
bdzie zazwyczaj prowadzi do wystpienia immisji niematerialnej, ale ssiedztwo kilku
kolejnych obiektw o zblionym poziomie uciliwoci z duym prawdopodobiestwem
zostanie ocenione jako niedozwolona immisja niematerialna. Jak wida na powyszym przykadzie, dopiero wsytuacji cznego wystpowania dwch lub wicej immisji niematerialnych moemy mwi oich niedozwolonym charakterze. Realizacja postulatu jak najszerszej
ochrony prawa wasnoci osoby, ktra miaby by poszkodowana immisj niematerialn,
jest moliwa tylko dziki ocenie naruszenia jako sumy rnych istniejcych oddziaywa.
Wdoktrynie trafnie wskazano, e: Dziaalno wacicieli nieruchomoci nie odbywa si
woderwaniu od siebie. Kady zpowodujcych immisje musi si liczy zwystpowaniem
innych oddziaywa izdawa sobie spraw ztego, e ustawodawca mwi wart.144 k.c.
cznie owszystkich podmiotach wykonujcych prawo wasnoci wgranicach przecitnej
miary31. Przy przyjmowanej za dopuszczaln gstoci zabudowy ocena kadej immisji
z osobna w praktyce uczyniaby art. 144 k.c. martwym. Kumulatywne, uciliwe oddziaywania na nieruchomoci s wpisane wproces postpujcej urbanizacji iwielokrotnie to
29
30
31
Prawo rzeczowe dekret z11 padziernika 1946r. (Dz.U. Nr57, poz.319 zezm.).
S. Rudnicki, G. Rudnicki, op.cit., s.62, W. J. Katner, op.cit., s.9294.
W. J. Katner, op.cit., s.8384.
112
Przegld Prawniczy
wanie one bd prawdziwie niebezpieczne32. Ustawodawca (przy tworzeniu prawa) oraz

sdy (przy jego stosowaniu) nie mog pozosta obojtne na powyszy stan rzeczy.
7. Podsumowanie
Problematyka immisji niematerialnych jest skomplikowanym zagadnieniem, ktre

w zwizku z przemianami cywilizacyjnymi coraz czciej stanowi przedmiot rozwaa
doktryny ijudykatury. Zgodnie zprzytoczonymi definicjami immisje niematerialne oddziauj gwnie na waciciela nieruchomoci, natomiast na nieruchomo jedynie wsposb
poredni. Pobiena analiza mogaby skania do wniosku, i immisje niematerialne nie maj
prawnorzeczowego charakteru, atym samym mog narusza tylko iwycznie dobra osobiste waciciela. Taki wniosek staby wsprzecznoci z wykadni celowociow omawianej
instytucji. Ponadto byby on nieuzasadnionym ograniczeniem ochrony prawa wasnoci,
ktra jest systemowym celem polskiego porzdku prawnego. Immisje niematerialne s silnie
powizane z wykonywaniem prawa wasnoci, dlatego nie mona odmwi im prawnorzeczowego charakteru. W ocenie autora immisje niematerialne powinny by objte dyspozycj art.144 k.c. wiadczy moe otym czsto bezporedni wpyw immisji niematerialnych na warto nieruchomoci, a co za tym idzie na sytuacj majtkow waciciela.
Kada porednia ingerencja uniemoliwiajca wacicielowi korzystanie z nieruchomoci
w penym zakresie musi by kwalifikowania jako naruszenie art. 144 k.c. Odpowiednim
instrumentarium ochronnym przed immisjami niematerialnym jest roszczenie negatoryjne
oparte na art.222k.c. wzwizku zart.144 k.c. Wnajpeniejszy sposb oddaje ono zamys
ustawodawcy oraz rdo roszczenia.
Warto podkreli, i niebezpieczestwo to istnieje niezalenie od faktu istnienia planw zagospodarowania przestrzennego czy jednorazowo okrelanych warunkw zabudowy. Trzeba podkreli, i wpolskiej
rzeczywistoci dua cz nieruchomoci nie jest objta planem zagospodarowania przestrzennego, wiele
budynkw powstawao idalej powstaje wwarunkach samowoli budowlanej. Sytuacji nie poprawia niejasno
definiowana zasada dobrego ssiedztwa.
32
113
The legal nature of intangible nuisance

Summary
The issue of intangible nuisance, due to industrial transformations becomes more and
more often a subject of consideration of both doctrine and judicature. Their complicated
legal structure and the terseness of regulations on the institution in question, cause serious
problems during the interpretation process. This in turn may result in distorting the sense
of intangible nuisance itself. The above mentioned state of affairs is extremely dangerous
as it weakens the protection of property rights of the owner of aproperty menaced by the
nuisance. The property is one of the most basic notions in the Polish legal order. It is protected by both the Constitution and the Civil Code, and therefore all its restrictions should
be based on explicit legal grounds. An incorrect legal classification of intangible nuisance
as an infringement of personality rights would be contrary to the foregoing. The broad and
systemic interpretation of article 144 of the Civil Code prompts its disposition to cover
intangible nuisance as well. It seems that one can reasonably argue about the legal and material
character of intangible nuisance as it is closely related to the exercise of the ownership rights
and it may directly influence the situation of the property and the way it is used by the owner.
When it comes to the protection against intangible nuisance, it shall be sought on the grounds
of restitution claim, in connection with article 144 of the Civil Code.
Maciej Tro*
Efektywno konstytucyjnych uregulowa antydyskryminacyjnych

naprzykadzie prawa polskiego orazamerykaskiego
1. Wstp
Zasada rwnoci wobec prawa izwizane zni prawo kadego czowieka do wolnoci od jakiejkolwiek dyskryminacji s przez wielu filozofw prawa uwaane za fundamenty
wspczesnych demokracji. Ju w staroytnej Grecji pojawia si koncepcja izonomii,
czyli ustroju politycznego opartego na prawie obywateli do rwnego udziau we wadzy publicznej oraz rwnoci wobec prawa. Wspczesna tre zasady rwnoci zostaa
uksztatowana przede wszystkim w okresie rewolucji francuskiej. Zarysoway si trzy
podstawowe wymiary rwnoci, mianowicie wsytuacji prawnej obywateli, wsprawowaniu
wadzy przez obywateli oraz wsytuacji ekonomicznej obywateli1. Zzasad rwnoci cile
wie si zakaz dyskryminacji, ktry uwaany jest za negatywn stron zasady rwnoci
praw2. Zdyskryminacj mamy do czynienia wtedy, gdy osoby znajdujce si wobiektywnie jednakowej sytuacji s traktowane odmiennie bez racjonalnie usprawiedliwionej podstawy. Istnieje wic pewna sfera, wktrej dziaania pastwa mog rnicowa pooenie
osb bdcych widentycznej sytuacji pod warunkiem istnienia odpowiedniej podstawy.
Jej przykadem moe by przypadek dyskryminacji pozytywnej, awic wyjcie naprzeciw
potrzebom pyncym zzasady rwnoci wsensie materialnym, co oznacza wymg kreowania dodatkowych zabezpiecze, ktre maj na celu osignicie faktycznej rwnoci
podmiotw objtych ochron prawn3.
Uregulowania antydyskryminacyjne s obecne praktycznie we wszystkich porzdkach
prawnych pastw demokratycznych. Ich celem jest co do zasady zapewnienie wszystkim
obywatelom rwnego traktowania przez wadze publiczne. Naley si wobec tego zastanowi, czy konstytucyjne regulacje antydyskryminacyjne faktycznie speniaj ten cel. Aby
tego dokona, naley najpierw przedstawi obecne przepisy prawa regulujce zarwno
zasad rwnoci, jak i zakaz dyskryminacji. Przedmiotem niniejszego artykuu bdzie
analiza efektywnoci uregulowa antydyskryminacyjnych na przykadzie prawa polskiego
oraz amerykaskiego, wzwizku zczym celowe jest krtkie przedstawienie tych regulacji.
Nastpnie za pomoc metod ekonomicznych zostan one przeanalizowane pod ktem
ich efektywnoci.
*
1
2
3
Autor jest studentem III roku Wydziau Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego.
L. Garlicki, Polskie prawo konstytucyjne. Zarys wykadu, wyd.10, Warszawa 2006, s.94.
B. Gronowska, [w:] Z. Witkowski (red.), Prawo konstytucyjne, wyd.11, Toru 2006, s.176.
Ibidem, s.177.
Efektywno konstytucyjnych uregulowa antydyskryminacyjnych...
115
2. Uregulowania antydyskryminacyjne wprawie polskim oraz amerykaskim
Jak zostao zaznaczone we wstpie, uregulowania dotyczce zasady rwnoci oraz

zakazu dyskryminacji s podobne w wikszoci demokratycznych pastw prawnych.
Wyrazem tego s gwarancje rwnoci obecne wprawie midzynarodowym, ktre zostay
jednolicie sformuowane dla wszystkich sygnatariuszy. Przykadow gwarancj rwnoci
wobec prawa jest art. 7 Powszechnej Deklaracji Praw Czowieka, ktry brzmi: Wszyscy s rwni wobec prawa is uprawnieni, bez jakiejkolwiek dyskryminacji, do jednakowej ochrony prawnej. Wszyscy s uprawnieni do jednakowej ochrony przed jakkolwiek
dyskryminacj, bdc pogwaceniem niniejszej Deklaracji, i przed jakimkolwiek podeganiem do takiej dyskryminacji4. Mimo i powyszy dokument nie jest umow midzynarodow, to wida wyranie, e pastwa czonkowskie ONZ podobnie rozumiej
podstawowe zasady ksztatujce prawa czowieka. Wzwizku zpowyszym uregulowania antydyskryminacyjne w Polsce oraz Stanach Zjednoczonych s do siebie podobne.
Wystpuj jednak pewne rnice wynikajce przede wszystkim zorzecznictwa sdw krajowych, przez co warto bliej przeanalizowa dokadny ksztat ochrony przed dyskryminacj wystpujcy wwymienionych pastwach.
2.1. Uregulowania antydyskryminacyjne wPolsce
Konstytucyjna regulacja zasady rwnoci oraz zakazu dyskryminacji znajduje si

wart.32 Konstytucji RP5. Stanowi on, e wszyscy s rwni wobec prawa imaj prawo do
rwnego traktowania przez wadze publiczne. Ponadto wmyl tego artykuu nikt nie moe
by dyskryminowany wyciu politycznym, spoecznym lub gospodarczym zjakiejkolwiek
przyczyny.
Po pierwsze, naley zwrci uwag, i zakres podmiotowy zasady rwnoci wpolskiej
Konstytucji jest bardzo szeroki. Konstytucja posuguje si terminami wszyscy oraz nikt,
co wskazuje, e powysze uregulowania maj charakter uniwersalny. Podmiotami tej zasady
s zarwno osoby fizyczne, jak iosoby prawne6. Ponadto wmyl art.32 ust.2 dyskryminacja
zakazana jest zjakiejkolwiek przyczyny, co stanowi najszersz zmoliwych formu. Takie
oglne ujcie pozostawia niewtpliwie pewn swobod interpretacyjn wzakresie przesanek, ze wzgldu na ktre dyskryminacja jest zakazana. Jak wskazuje Garlicki, nie przyjto
metody wyliczenia najwaniejszych cech, ze wzgldu na ktre dyskryminacja jest wszczeglnoci zakazana, poniewa w Komisji Konstytucyjnej Zgromadzenia Narodowego nie
osignito zgody co do cechy orientacja seksualna7.
4
Powszechna Deklaracja Praw Czowieka zdnia 10 grudnia 1948r., Nowy Jork. rdo tumaczenia:
M. Zubik (red.), Wybr dokumentw prawa midzynarodowego dotyczcych praw czowieka, Warszawa 2008, s.12,
http://www.rpo.gov.pl/pliki/12108381350.pdf, 14.05.2014.
5
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej zdnia 2 kwietnia 1997r. (Dz.U. Nr78, poz.83 zezm.).
6
M. Witkowska, Zasada rwnoci w stosunkach pracy na tle orzecznictwa Trybunau Konstytucyjnego, Przegld
Prawa Konstytucyjnego 2011, nr1, s.205.
7
L. Garlicki, op. cit., s.95.
116
Przegld Prawniczy
Po drugie, zasada rwnoci wprawie polskim polega na tym, e wszystkie podmioty

prawa (adresaci norm prawnych) charakteryzujce si dan cech istotn (cecha relewantna)
wrwnym stopniu maj by traktowane rwno8. Ponadto zasada rwnoci wprawie polskim odnosi si do sytuacji prawnej adresata, anie do jego sytuacji faktycznej9. Trybuna
Konstytucyjny dopuci jednak moliwo nadawania grupom osabszej pozycji spoecznej
pewnych przywilejw, aby wyrwna istniejce nierwnoci10.
Po trzecie, naley take zauway, e wpolskim porzdku prawnym zasada rwnoci
izakaz dyskryminacji nie maj charakteru bezwzgldnego, co oznacza, e wniektrych
przypadkach rwnie poza zakresem wyrwnywania istniejcych nierwnoci ustawodawca moe rnicowa sytuacj prawn podmiotw podobnych. Trybuna Konstytucyjny dopuszcza tak moliwo tylko wtedy, gdy jest to uzasadnione argumentami, ktre
maj:
1) charakter racjonalnie uzasadniony,
2) charakter proporcjonalny,
3) pozostaj wzwizku zinnymi wartociami, zasadami lub normami konstytucyjnymi11.
Naley te zwrci uwag na to, e Trybuna Konstytucyjny potwierdzi istnienie
doktrynalnego rozrnienia pomidzy rwnoci wprawie a rwnoci wobec prawa12.
Pierwsze z wymienionych poj jest niejako postulatem skierowanym do ustawodawcy,
aby uchwalane przepisy prawa byy wolne od nieuzasadnionego uprzywilejowania oraz
dyskryminacji. Rwno wobec prawa sensu stricto odnosi si natomiast do procesu stosowania prawa ipolega na jednakowym stosowaniu obowizujcych norm do wszystkich
ich adresatw.
Na zakoczenie rozwaa ouregulowaniach antydyskryminacyjnych wprawie polskim
naley zauway, e s one bardzo podobne do regulacji wystpujcych winnych krajach
europejskich. Dyskryminacja oraz brak rwnoci nigdy nie stanowiy centralnego problemu
whistorii Polski, jak to byo na przykad wStanach Zjednoczonych, co sprawia, e polskie
uregulowania wzakresie tych kwestii s wduej mierze efektem przejmowania standardw
konstytucyjnych zinnych krajw.
2.2. Uregulowania antydyskryminacyjne wprawie amerykaskim
Wodrnieniu od Polski problem dyskryminacji stanowi jedno znajbardziej doniosych zagadnie ksztatujcych histori Stanw Zjednoczonych. W zwizku z tym, regulacje dotyczce rwnoci oraz zakazu dyskryminacji byy efektem procesw wewntrznych ikompromisw spoecznych, przez co ksztatoway si duo bardziej dynamicznie.
Orzeczenie Trybunau Konstytucyjnego zdnia 9 marca 1988r., U7/87 (OTK 1995, t.I, poz.21)..
L. Garlicki, op. cit., s.94.
10
Orzeczenie Trybunau Konstytucyjnego zdnia 29 wrzenia 1997r., K 15/97 (OTK ZU 1997, nr34,
poz.37).
11
Orzeczenie Trybunau Konstytucyjnego z dnia 3 wrzenia 1996 r., K 10/96 (OTK ZU 1996, nr 4,
poz.33).
12
Orzeczenie Trybunau Konstytucyjnego z dnia 24 padziernika 1989 r., K 6/89 (OTK 1995, t. II,
poz.26).
8
9
117
Rwna ochrona praw wszystkich osb bez wzgldu na ras zostaa wprowadzona przez
14.poprawk do Konstytucji Stanw Zjednoczonych, ktra stanowi, m.in. e nie moe
te aden stan pozbawi kogo ycia, wolnoci lub mienia bez prawidowego wymiaru
sprawiedliwoci ani odmwi komukolwiek na swoim obszarze rwnej ochrony prawa13.
14.poprawka do Konstytucji Stanw Zjednoczonych bya pierwotnie interpretowana wtaki
sposb, e segregacja rasowa nie jest naruszeniem zasady rwnoci, pod warunkiem e
obydwie grupy maj rwnie dobre warunki14. Pniej jednak Sd Najwyszy Stanw Zjednoczonych zmieni interpretacj tej poprawki wsprawie Brown vs. Board of Education15.
Tasprawa dotyczya segregacji dzieci wszkoach publicznych na podstawie ich przynalenoci rasowej. Sd Najwyszy stwierdzi, e to narusza rwn ochron prawa gwarantowan
przez XIV poprawk do Konstytucji Stanw Zjednoczonych, co zapocztkowao zmian
zasady separate but equal na zasad integracji.
Uregulowania antydyskryminacyjne w konstytucji amerykaskiej s bardzo oglne,
przez co stanowi podstaw wielu wyrokw sdw wStanach Zjednoczonych. Sd Najwyszy wskaza, e jeli jaki akt prawny wydany na poziomie stanu dotyczy osb, ktre byy
historycznie dyskryminowane, wtej sytuacji naley podda go szczegowej analizie konstytucjonalnoci wmyl doktryny strict scrutiny16. Ten test jest stosowany do aktw prawnych,
ktre bezporednio odwouj si do kryteriw rasowych lub etnicznych. Aby go przej,
stan wydajcy dany akt prawny musi wykaza istotny cel takiej regulacji. Wprzypadku braku
bezporedniego odwoania do kryterium rasowego, sdy amerykaskie mog bada akty
prawne pod ktem istnienia zamiaru faktycznej dyskryminacji przez prawodawc. Wtym
kontekcie warto przywoa spraw Washington vs. Davis, wktrej Sd Najwyszy Stanw
Zjednoczonych bada, czy pozornie jednakowy test dla wszystkich nie ma na celu faktycznej
dyskryminacji osb czarnoskrych17. Sd Najwyszy uzna, e sam fakt niezaliczenia egzaminu przez proporcjonalnie wikszy odsetek osb czarnoskrych nie jest wystarczajcym
dowodem na to, e test mia na celu ich dyskryminacj.
Jak wynika zpowyszych rozwaa, zakaz dyskryminacji rozwija si wStanach Zjednoczonych gwnie worzecznictwie. Obecnie obowizujca zasada integracji nie pozwala
na to, by stanowe akty prawne wprowadzay nieuzasadnione podziay midzy podobnymi
grupami osb ani bezporednio, ani porednio.
3. Koszty dyskryminacji wwarunkach konkurencji doskonaej
Wcelu przeanalizowania efektywnoci obecnych uregulowa antydyskryminacyjnych

w Polsce oraz w Stanach Zjednoczonych, naley najpierw si zastanowi, czy w warunkach konkurencji doskonaej takie uregulowania byyby wogle potrzebne. Aby wpeni
zrozumie poruszany problem, naley zbada, jakie efekty bdzie wywieraa konkurencja
13
Konstytucja Stanw Zjednoczonych Ameryki, tum. A. Puo, Warszawa 2002, http://libr.sejm.gov.pl/
tek01/txt/konst/usa.html, 14.05.2014.
14
Wyrok Plessy vs. Ferguson, 163 U.S. 537 (1896).
15
Wyrok Brown vs. Board of Education of Topeka, 347 U.S. 483 (1954).
16
D.K. Ryden, The U.S. Supreme Court and Electoral Process, Georgetown 2002, p. 116.
17
Wyrok Washington vs. Davis, 426 U.S. 229 (1976).
118
Przegld Prawniczy
doskonaa na zjawisko dyskryminacji. Jedn z najbardziej charakterystycznych cech konkurencji doskonaej jest to, e producenci zniszymi kosztami produkcji eliminuj zrynku
producentw z wyszymi kosztami produkcji. Aby oceni wpyw konkurencji doskonaej na dyskryminacj, trzeba wic zbada, czy koszty dyskryminowania pracownikw lub
przedsibiorcw zwikszaj, czy zmniejszaj cakowite koszty produkcji lub odpowiednio
cakowity zysk ze sprzeday.
3.1. Wpyw dyskryminacji pracownikw przez pracodawcw
W warunkach konkurencji doskonaej pracodawca, ktry ogranicza swoje moliwoci zatrudnienia pracownikw do grupy nieposiadajcej niepodanej przez niego cechy,
ponosi generalnie wysze koszty zatrudnienia, poniewa paci wicej za otrzymanie pracy
otej samej jakoci, ktr niedyskryminujcy pracodawcy mog otrzyma taniej. Prowadzi
to do wniosku, e dyskryminujcy pracodawcy bd wefekcie zmuszeni do zlikwidowania
swojej dziaalnoci, gdy bd mniej konkurencyjni w stosunku do niedyskryminujcych
pracodawcw. Widzimy zatem, e w warunkach konkurencji doskonaej to mechanizmy
rynkowe wyeliminowayby dyskryminacj, poniewa zwyczajnie nie byaby ona opacalna.
Wcelu zrozumienia powyszego mechanizmu, wyobramy sobie waciciela klubu pikarskiego zPolski, ktry postanowi stworzy klub pikarski posiadajcy wskadzie tylko
i wycznie Polakw. Ten klub rywalizuje z druynami, ktre nie dyskryminuj zawodnikw ze wzgldu na ich narodowo iwybieraj po prostu najlepszych zawodnikw dostpnych na rynku. Zakadajc, e klub dyskryminujcy iklub niedyskryminujcy chc pozyska
zawodnikw tej samej klasy, widzimy jasno, e trudniej bdzie znale zawodnikw wzbiorze mniejszym ni w zbiorze wikszym. W zwizku z powyszym klub dyskryminujcy
bdzie musia zatrudni gorszych Polakw za te same pienidze, za ktre klub niedyskryminujcy zatrudni lepszych obcokrajowcw. Drug moliwoci jest zatrudnienie Polakw tej
samej klasy co klub niedyskryminujcy, ale za wiksze pienidze ni klub niedyskryminujcy.
Wkadym przypadku praktyka klubu dyskryminujcego doprowadzi wkocu do gorszych
wynikw sportowych. Jedynym rozwizaniem problemw tego klubu bdzie porzucenie
praktyk dyskryminacyjnych.
W kontekcie przykadu naley poczyni jedn uwag, mianowicie cecha, ze wzgldu
na ktr zawodnicy s dyskryminowani, musi by racjonalnie nieuzasadniona, aby powyszy wywd by prawdziwy. Jeli cecha, ktra decyduje owyborze danego zawodnika, jest
racjonalnie uzasadniona (np.s to jego umiejtnoci albo sia), to nie mamy do czynienia
z dyskryminacj, kady bowiem moe sta si silniejszy lub lepszy. Powyszy przykad
ukazuje jasno, e w warunkach konkurencji doskonaej mechanizmy rynkowe wyeliminowayby dyskryminacj wrd pracodawcw, poniewa to oni sami ponosiliby koszty
dyskryminacji.
3.2. Wpyw dyskryminacji pracodawcw przez pracownikw
W sytuacji, gdy rynek jest doskonale konkurencyjny, pracownicy, ktrzy dyskryminuj pracodawcw, ponosz koszty swojej dyskryminacji, gdy dostaj mniejsz wypat
wporwnaniu z pracownikami niedyskryminujcymi. Dzieje si tak, poniewa ponosz oni
119
koszty swojej separacji od pracownikw niedyskryminujcych. Powyszy mechanizm najatwiej zrozumie na konkretnym przykadzie.
Wyobramy sobie pewn spoeczno, w ktrej osoby leworczne nie chc pracowa zosobami praworcznymi, podczas gdy osoby praworczne s wstanie pracowa ze
wszystkimi. Przy zaoeniu, e osoby praworczne i leworczne s w stanie wykonywa
prac rwnie dobrze, pracodawca ponosi wiksze koszty zatrudnienia osoby leworcznej,
poniewa dodatkowo ponosi jeszcze koszty segregacji tych osb od osb praworcznych.
Wprzypadku zatrudnienia osb praworcznych koszty segregacji nie wystpuj. Wwarunkach konkurencji doskonaej koszty segregacji, ktrej musi dokona pracodawca, zostan
odzwierciedlone w wynagrodzeniu danej osoby. W zwizku z tym wynagrodzenie osb
leworcznych bdzie rwne wynagrodzeniu osb praworcznych minuskoszty ich segregacji. Osoby dyskryminujce bd wic paciy za swoje skonnoci do dyskryminacji, poniewa pracodawcy pomniejsz im wynagrodzenia ododatkowe koszty produkcji, ktre musz
ponosi wzwizku zkoniecznoci segregacji pracownikw.
3.3. Wpyw dyskryminacji klientw przez przedsibiorcw
Jeli w warunkach konkurencji doskonaej przedsibiorcy odmawiaj sprzeday swoich

produktw niektrym osobom, to oni ponosz koszty swoich decyzji. Jeli porwnamy
dyskryminujcych sprzedawcw z niedyskryminujcymi, to dojdziemy do wniosku, i ci
drudzy bd wstanie sprzeda wicej po tej samej cenie, poniewa nie bd oni ograniczali
puli potencjalnych konsumentw. To pozwoli im na obnienie kosztw produkcji, gdy co
do zasady przy wikszej produkcji cena kadej jednostki spada. Wzwizku zpowyszym
niedyskryminujcy sprzedawcy bd w stanie zaoferowa nisze ceny. Przy zaoeniu, e
wszyscy klienci s niedyskryminujcy i produkty wszystkich przedsibiorcw s jednakowej jakoci, klienci bd kupowali uprzedsibiorcw mogcych zaoferowa nisze ceny, co
wefekcie doprowadzi do bankructwa przedsibiorcw dyskryminujcych.
Wyobramy sobie grup sprzedawcw telefonw komrkowych, ktrzy odmawiaj
sprzeday osobom, ktre maj na ciele tatua. Niedyskryminujcy sprzedawcy bd sprzedawali telefony wszystkim, awic wyprodukuj isprzedadz ich wicej, co pozwoli im na
obnienie ceny. Dyskryminujcy sprzedawcy nie bd wstanie znimi konkurowa, poniewa nie bd w stanie zaoferowa rwnie niskich cen. Stan przed wyborem pomidzy
porzuceniem dziaa dyskryminacyjnych a rezygnacj z prowadzenia swojej dziaalnoci,
ktra stanie si nieopacalna. Wobydwu przypadkach mechanizmy rynkowe wyeliminuj
dyskryminacj klientw.
3.4. Wpyw dyskryminacji przedsibiorcw przez klientw
Warto przyjrze si take sytuacji, wktrej to konsumenci dyskryminuj niektrych

przedsibiorcw. Przyczyn tego moe by albo bezporednia niech do przedsibiorcw posiadajcych dan cech, albo niech do przedsibiorcw, ktrzy akceptuj niepodan przez dyskryminujcych cech u innych konsumentw. W obydwu przypadkach to dyskryminujcy ponosz koszty dyskryminacji, co dobrze wida na poniszym
przykadzie.
120
Przegld Prawniczy
Wyobramy sobie grup osb, ktra nie chce kupowa pasty do zbw w sklepie,
wktrym przebywa cho jedna osoba wbiaej czapce. Wtej sytuacji grupa przedsibiorcw sprzedajcych past do zbw wszystkim potencjalnym klientom bdzie dyskryminowana przez pewn grup osb. Dyskryminujcy klienci bd zmuszeni ponie koszty
ich oddzielenia od kupujcych w biaych czapkach, co zostanie odzwierciedlone w cenie
produktu oferowanej wsklepach, w ktrych oddzielnie obsugiwani bd klienci dyskryminujcy. Zapac oni wicej za past do zbw ni klienci niedyskryminujcy, awic to oni
ponios koszty swojej dyskryminacji okrelonej grupy przedsibiorcw. Wtym przypadku
twierdzenie, i dyskryminacja zostanie wyeliminowana przez mechanizmy rynkowe jest nieuzasadnione, poniewa moe istnie grupa klientw, dla ktrych moliwo dyskryminacji
bdzie warta wicej od pienidzy, ktre bd musieli na ni wyda. R. Cooter zwraca uwag
na to, e wtakiej sytuacji pojawia si pytanie, czy prawo powinno pozwala takim osobom
na dodatkowe obcienie wzamian za moliwo dyskryminacji18. Niezalenie od tego, jak
odpowiemy na to pytanie, faktem jest, e wwarunkach konkurencji doskonaej to osoby
dyskryminujce zawsze ponosz koszty swojego postpowania.
4. Koszty dyskryminacji wpraktyce
Wpoprzedniej czci zostao wykazane, e wwarunkach konkurencji doskonaej to

dyskryminujcy bd ponosili koszty swojego dziaania. Jednak rzeczywisto jest daleka
od warunkw konkurencji doskonaej. Wpraktyce okazuje si bardzo czsto, i to osoby
dyskryminowane ponosz wduej mierze koszty dyskryminacji. Istnieje wiele sposobw, za
pomoc ktrych dyskryminujcy mog przerzuca koszty dyskryminacji na osoby poddane
tyme praktykom. Wtym punkcie zostan przeanalizowane dwa przykadowe sposoby, as
nimi rnicowanie dostpu do informacji oraz dziaania monopolistyczne.
4.1. Wpyw asymetrii informacji na rozkad kosztw dyskryminacji
Brak kompletnej informacji o kupujcym lub sprzedajcym jest jednym z gwnych

powodw, umoliwiajcych przerzucanie kosztw dyskryminacji na ofiary. Asymetria informacji wystpuje wtedy, gdy jeden podmiot posiada peniejsz idokadniejsz informacj od
innego podmiotu19. Wtakiej sytuacji pojawia si konieczno opierania swoich decyzji na
dostpnych przesankach, co sprawia, e wniektrych przypadkach te przesanki staj si
dyskryminacyjne.
Aby lepiej zrozumie ten problem, wyobramy sobie producenta opon, ktry co do
zasady nie chce by dyskryminujcym isprzedaje swj towar kademu, kto chce go kupi.
Producent daje gwarancj na opony na 5 lat. Jeli okae si, e osoby z okrelon cech
reklamuj opony duo czciej ni inni klienci, to naturalnym krokiem podjtym przez producenta opon bdzie podwyszenie ceny opon dla osb zniepodan cech. Moe si okaza, e t cech bdzie np. kolor skry lub pe, awic producent opon bdzie podejmowa
dziaania dyskryminacyjne. Gdyby posiada pen wiedz oswoich klientach, mgby wtedy
18
19
R. Cooter, The Strategic Constitution, New Jersey 2000, s. 343.

M. Nasiowski, System rynkowy: podstawy mikro- imakroekonomii, wyd.6, Warszawa 2007, s.168.
121
indywidualnie oceni ryzyko koniecznoci zapewnienia nowych opon danej osobie, co

daoby moliwo indywidualnego uksztatowania ceny. Wpraktyce taka pena informacja
jest czsto niemoliwa do osignicia, awic decyzje s podejmowane na podstawieatwo
widocznych przesanek, awic np. pci czy koloru skry. Mona wyobrazi sobie sytuacj,
wktrej mczyzna jedcy bardzo spokojnie zapaci za opony wicej ni kobieta, ktra
prowadzi samochd wsposb nieekonomiczny iniszczcy opony. Powodem takiego stanu
rzeczy bdzie tylko to, e co do zasady to mczyni jed szybciej ibardziej agresywnie,
co powoduje szybsze niszczenie si opon. Ten przykad ukazuje, wjaki sposb niepena
informacja zmusza wniektrych przypadkach do opierania si na kryteriach powodujcych
istnienie dyskryminacji.
Aby wyeliminowa dyskryminacj, naley wic podejmowa dziaania w celu zwikszania przejrzystoci rynku. Wprowadzenie zakazu uywania kryteriw dyskryminacyjnych
nie bdzie efektywnym rozwizaniem, poniewa wnajlepszym przypadku nie zmieni nic,
awnajgorszym zwikszy koszty produkcji, przez co ceny oferowane przecitnemu klientowi rwnie wzrosn. Wracajc do przypadku producenta opon, zamy teraz, e rzd
wprowadzi zakaz uywania cech dyskryminujcych na potrzeby ksztatowania ceny. Jeli
kryterium pci byo w rzeczywistoci nieefektywn przesank oferowania wyszej ceny
mczyznom, to zakaz uywania tej cechy nie zmieni nic, poniewa jak zostao wykazane
wpoprzedniej czci, mechanizmy rynkowe wyeliminowayby zrynku przedsibiorc, ktry
opiera si na nieefektywnych kryteriach. Jeli kryterium pci okae si wrzeczywistoci waciw przesank oferowania wyszych cen mczyznom, to regulacja prawna sprawi, e
mczyni susznie paccy wicej za opony bd niesusznie pacili mniej. To zmusi producenta do niesusznego podniesienia cen opon kobietom. Ponadto, jeli uywanie efektywnego kryterium sucego do ustalania ceny zostanie zabronione przez ustawodawc,
to producent opon bdzie zmuszony do uycia innego najbardziej efektywnego wdanym
stanie prawnym kryterium. Wnaszym przykadzie moe to by kryterium iloci spowodowanych wypadkw samochodowych. Obiektywnie droej jest uzyska sprawdzone informacje dotyczce liczby wypadkw samochodowych ni dotyczce pci kupujcego, awic
przecitna cena opony nie tylko zostanie niesusznie zrwnana dla kobiet oraz mczyzn,
aletake zostanie zwikszona ododatkowe koszty ponoszone ztytuu uywania nowego
kryterium.
Wzwizku zpowyszym regulacje zakazujce dyskryminacji naley uzna za nieefektywny sposb eliminacji tego zjawiska, poniewa mog one zwikszy ogln cen produktu
przez to, e sprawiaj, i efektywne kryteria s eliminowane zrynku. Duo efektywniejszym
sposobem walki zdyskryminacj jest wprowadzanie regulacji zapewniajcych przejrzysto
idostpno informacji. Zamiast oglnego zakazu ustalania ceny ze wzgldu na pe naleaoby dopuci moliwo zakwestionowania indywidualnej wyceny przez konsumenta.
Wnaszym przykadzie kady mczyzna mgby wpewien okrelony sposb wykaza, e
jedzi spokojnie iwzwizku ztym ryzyko, e zwrci si po wymian opon wramach gwarancji jest mae, co sprawia, i powinien zapaci mniej ni przecitny mczyzna.
Podsumowujc, asymetria informacji powoduje, e istniej podmioty, ktre s dyskryminowane ijednoczenie ponosz koszty tej dyskryminacji. Naley zauway, e dyskryminacja okrelonych grup moe by racjonalna lub nieracjonalna. Wprzypadku, gdy
122
Przegld Prawniczy
jest ona nieracjonalna, mechanizmy rynkowe wyeliminuj podmioty, ktre opieraj si

na kryteriach dyskryminujcych, poniewa nie bd one wstanie konkurowa zpodmiotami, ktre opieraj swoje decyzje na racjonalnych przesankach. Gdy dyskryminacja jest
racjonalna, tzn.podmioty opieraj swoje decyzje na cechach dyskryminujcych, ktre s
w danym przypadku racjonalne i efektywne, dziaania pastwa powinny skupia si na
zwikszeniu przejrzystoci rynku, co pozwoli podmiotom na odnalezienie bardziej efektywnej oraz niedyskryminujcej cechy, ktra bdzie stanowia now podstaw do podejmowania decyzji.
4.2. Wpyw dziaa monopolistycznych na koszty dyskryminacji
Kolejnym zjawiskiem pozwalajcym na przerzucanie kosztw dyskryminacji na jej

ofiary jest tworzenie swoistego monopolu, ktry charakteryzuje si tym, e osoby dyskryminujce s duo silniejsze od osb dyskryminowanych. Innymi sowy, grupa osb dyskryminujcych moe mie tak du si oddziaywania spoecznego, e bdzie wstanie obciy
kosztami dyskryminacji swoje ofiary.
Wcelu lepszego zrozumienia dziaania tego mechanizmu wrmy do przykadu zwacicielem klubu sportowego, odmawiajcym zatrudniania zagranicznych zawodnikw. Gdy
jest to odosobniony przypadek, jak zostao wykazane, taki klub bdzie zmuszony do porzucenia praktyk dyskryminacyjnych lub wraz zupywem czasu jego sytuacja bdzie coraz gorsza. Wyobramy sobie jednak, e jest wielu wacicieli klubw, ktrzy nie chc zatrudnia
zagranicznych graczy. Bd oni mogli podj dziaania zmierzajce do eliminacji przewagi
klubw niedyskryminujcych, np. poprzez bezporednie wprowadzenie regulacji nakazujcej dyskryminacj lub poprzez arbitralne nakadanie kar finansowych na kluby niedyskryminujce. Wtakim wypadku mechanizmy rynkowe nie zadziaaj ito kluby dyskryminujce
bd si rozwijay.
W powyszym przykadzie mamy do czynienia z porozumieniem przypominajcym
zmow cenow. Mona zatem wnioskowa, e regulacje majce na celu eliminacj dyskryminacji powinny by wzorowane na prawie antymonopolowym. Naley zauway, e
wpraktyce rzadko udaje si okrelonym grupom stworzy stabiln zmow wcelu dyskryminacji innej grupy. Podobnie jak wprzypadku karteli, takie zmowy s co do zasady niestabilne, poniewa kady czonek grupy moe zwikszy swj zysk kosztem innych czonkw grupy20. Wracajc do naszego przykadu, jest prawdopodobne, e wkocu jaki klub
zdecyduje si na zakup zawodnika zagranicznego, ktry bdzie rwnie dobry, ale taszy od
swojego polskiego odpowiednika. Takie dziaania bd stopniowo zmniejszay si grupy
dyskryminujcej.
W zwizku z powyszym wszelkie regulacje majce na celu ograniczanie moliwo
wywierania wpywu na grupy niedyskryminujce powinny skupia si na wykorzystywaniu
naturalnej niestabilnoci porozumie dyskryminacyjnych. Denie do stanu konkurencji
doskonaej jest najskuteczniejszym sposobem na wyeliminowanie zjawiska przerzucania
kosztw dyskryminacji na jej ofiary.
S. Weishaar, Cartels, Competition and Public Procurement: Law and Economic Approaches to Bid Rigging,
Northampton 2013, s. 33.
20
123
5. Efektywno konstytucyjnych uregulowa antydyskryminacyjnych
Jak zostao wykazane wpoprzednich czciach, za efektywne uregulowania antydyskryminacyjne naley uzna te normy, ktre realizuj postulat istnienia konkurencji doskonaej.
Wtej sytuacji to mechanizmy rynkowe wyeliminowayby wduym stopniu dyskryminacj,
aco najmniej zapewniyby, e to dyskryminujcy ponosiliby koszty swojego dziaania. Konstytucyjne przepisy dotyczce zasady rwnoci oraz zakazu dyskryminacji zarwno wprawie polskim, jak iamerykaskim naley analizowa zuwzgldnieniem orzecznictwa, albowiem dopiero wtedy wyania si prawdziwy obraz aktualnego stanu prawnego wtej kwestii.
Wniniejszej czci zostan poddane analizie konstytucyjne przepisy antydyskryminacyjne
pochodzce zPolski oraz ze Stanw Zjednoczonych.
5.1. Efektywno uregulowa wPolsce
Regulacje zapewniajce rwno wobec prawa oraz zakaz dyskryminacji wpolskiej

ustawie zasadniczej naley uzna za jedynie czciowo efektywne. Wedug art.32 Konstytucji RP dyskryminacja jest zakazana z jakiejkolwiek przyczyny. Jak zostao wykazane, bezporedni zakaz dyskryminacji nie jest najbardziej efektywnym sposobem walki
zdyskryminacj, poniewa gdy dyskryminacja jest racjonalnie uzasadniona, naley da
osobom dyskryminowanym moliwo udowodnienia, e w ich przypadku zwracanie
uwagi na kryterium dyskryminujce jest nieuzasadnione. Wten sposb koszty produkcji
przedsibiorcw nie zwikszaj si tak drastycznie, jak wprzypadku koniecznoci uywania mniej efektywnego kryterium wodniesieniu do wszystkich klientw, co powoduje
mniejszy wzrost cen dla konsumentw przy zachowaniu rwnie skutecznego rodka
zwalczajcego dyskryminacj.
Warto take zwrci uwag na to, e polskie przepisy konstytucyjne zakazuj dyskryminacji zjakiejkolwiek przyczyny. Naley podkreli, i dyskryminacja ze wzgldu na takie
cechy, jak: pe, orientacja seksualna czy kolor skry, co do zasady bdzie nieracjonalna
iwodniesieniu do niej ten przepis pozostanie bez praktycznego znaczenia, poniewa wraz
zupywem czasu mechanizmy rynkowe same wyeliminuj taki rodzaj dyskryminacji. Zakaz
ten jest jednak bardzo nieefektywny wstosunku do cech, ze wzgldu na ktre dyskryminacja
jest uzasadniona. Powysze sformuowanie jest niewtpliwie bardzo szerokie i moe by
wykorzystywane bardzo elastycznie, co moe prowadzi do wzrostu cen dla konsumentw, poniewa przedsibiorcy bd musieli szuka coraz to nowych i mniej efektywnych
kryteriw umoliwiajcych wycen swoich dbr. Bdzie si tak dziao, poniewa Trybuna Konstytucyjny moe zakwestionowa wramach tej definicji kade zastosowane kryterium. Ponadto taki stan rzeczy nie suy pewnoci prawa, gdy nie ma jasno zdefiniowanych
cech, ze wzgldu na ktre dyskryminacja jest zakazana. Bardziej efektywnym rozwizaniem
byoby nadanie kademu czowiekowi konstytucyjnego prawa do wykazania, e wjego przypadku dyskryminacja jest nieracjonalna. Jeli osoba dyskryminujca uznaaby ten argument,
to problem dyskryminacji zniknby od razu. Jeli argument nie zostaby uznany, abyby
jednoczenie racjonalnie uzasadniony, to wtakim wypadku mechanizmy rynkowe prdzej
czy pniej wyeliminowaby z rynku podmioty dziaajce nieracjonalnie, a wic problem
dyskryminacji rwnie zniknby wraz zupywem czasu.
124
Przegld Prawniczy
Pozytywnie naley oceni natomiast fakt, e wpolskim systemie prawnym zakaz dyskryminacji nie jest bezwzgldny. Gdy spenione s okrelone przesanki, Trybuna Konstytucyjny moe stwierdzi, e racjonalne opieranie swoich decyzji na cechach, ktre mog
zosta uznane za dyskryminacyjne, nie jest niezgodne zKonstytucj RP. To pozwala Trybunaowi Konstytucyjnemu na dopuszczenie podejmowania decyzji na podstawiekryteriw,
ktre s najbardziej efektywne waktualnej sytuacji, ato natomiast skutkuje niszymi cenami
produktw dla konsumentw.
Konstytucyjne uregulowania antydyskryminacyjne w prawie polskim s jedynie czciowo efektywne. Ich wad jest szerokie ujcie cech, ze wzgldu na ktre dyskryminacja
jest zakazana, co powoduje niepewno prawa. Zostao rwnie wykazane, e bezporedni
zakaz dyskryminacji nie jest najefektywniejsz metod walki z dyskryminacj. Pozytywny
wpyw na efektywno ma natomiast fakt, e zakaz dyskryminacji nie oznacza, i bezwzgldnie nie mona rnicowa sytuacji prawnej podmiotw podobnych.
5.2. Efektywno uregulowa wStanach Zjednoczonych
Na wstpie naley zauway, e regulacje antydyskryminacyjne zawarte wKonstytucji

Stanw Zjednoczonych maj charakter bardziej oglny od uregulowa polskich. WKonstytucji USA nie ma bezporedniego zakazu dyskryminacji, co naley uzna za efektywniejsze
rozwizanie od polskiego.
Charakterystycznym uregulowaniem dla systemu amerykaskiego jest stwierdzenie
Sdu Najwyszego, e szczeglnie skrupulatnie naley analizowa sytuacj podmiotw historycznie dyskryminowanych. Takie rozwizanie jest neutralne zpunktu widzenia efektywnoci. Zasada integracji natomiast nie jest rozwizaniem efektywnym, poniewa wpraktyce
bezwzgldnie zakazuje dyskryminacji. Podobnie jak wprzypadku Polski, bardziej efektywne
byoby zwalczanie racjonalnej dyskryminacji poprzez zwikszanie przejrzystoci rynku,
wskutek czego podmioty mogyby znale bardziej efektywne kryteria niedyskryminujce.
6. Podsumowanie
Najefektywniejsz metod wyeliminowania dyskryminacji jest dziaanie majce nacelu

stworzenie warunkw konkurencji doskonaej. Pastwa powinny wzwizku ztym zwiksza symetri informacji na rynku oraz zapobiega wszelkim mechanizmom umoliwiajcym przerzucanie kosztw dyskryminacji na ofiary. Polska oraz Stany Zjednoczone podchodz do problemu w taki sposb, e odpowiednio bezporednio i porednio zakazuj
dyskryminacji, co nie jest najbardziej efektywnym sposobem walki zdyskryminacj. Naleaoby raczej dy do stworzenia warunkw konkurencji doskonaej, wktrych podmioty
dyskryminujce ponosiyby konsekwencje swoich dziaa dziki prostym mechanizmom
rynkowym.
125
Effectiveness of the constitutional antidiscrimination regulations based

on Polish and American law
Summary
The antidiscrimination regulations are nowadays present in almost every constitution. Polish and American constitutional antidiscrimination law bear some similarities as both introduce
astrict ban on the discrimination. However, they are different in away of defining the scope
of this ban. It is shown that the most effective way to tackle the problem of discrimination is
through aiming at creating the conditions of perfect competition. Both Polish and American
regulations fail to tackle the discrimination in the most effective way. Despite this, they contain
some moderately effective measures which aim at limiting the scope of discrimination.
mgr Kamil Rudol*
Spka do zagospodarowania wsplnot gruntowych jako forma
prawno-organizacyjnego wspdziaania producentw rolnych
1. Wprowadzenie
W poprzednim numerze Przegldu Prawniczego Uniwersytetu Warszawskiego

(nr 34/2013) zostaa podjta przeze mnie prba przedstawienia wzowych zagadnie
prawno-organizacyjnych oraz analiza charakteru prawnego wsplnoty gruntowej wwietle
ustawy z dnia 29 czerwca 1963 r. o zagospodarowaniu wsplnot gruntowych1. Tytuem
wstpu naley wspomnie, i we wspczesnym polskim prawie cywilnym wsplnoty gruntowe to nieruchomoci stanowice przedmiot wspwasnoci o pewnych szczeglnych
cechach. Ich wyodrbnienie dokonao si wrezultacie historycznych przemian wstrukturach spoeczno-ekonomicznych, do ktrych doszo na ziemiach polskich przede wszystkim
w XIX i na pocztku XX w. Instytucja wsplnoty gruntowej wywodzi si bezporednio
zdawnych form wadania gruntami przez mieszkacw wsi najpierw znajdujcych swe
oparcie wrelacjach wynikajcych ze stosunku poddaczego, potem za majcych podstaw
w zbiorowych tytuach prawnych, ktre pojawiy si w trakcie uwaszczania wocian2.
Przedmiotem wsplnoty s grunty, przewanie pastwiska ilasy, we wsplnym uytkowaniu
posiadaczy gospodarstw rolnych z jednej lub kilku wsi bd we wsplnym uytkowaniu
okrelonej grupy osb. Wuproszczeniu mona powiedzie, e istot wsplnoty jest zatem
uprawnienie do korzystania ze wsplnego gruntu, przysugujce rolnikom danej miejscowoci tylko ztego powodu, e s jej mieszkacami.
Osob prawn powoan do zarzdu i zagospodarowania wsplnot jest spka do
zagospodarowania wsplnot gruntowych. Podstawowe zasady zarzdzania, zagospodarowania irozporzdzana wsplnotami gruntowymi uregulowane zostay wart.1326 ustawy
zdnia 29 czerwca 1963r. ozagospodarowaniu wsplnot gruntowych. Szczegowe przepisy wtej mierze zawiera natomiast statut spki dla zagospodarowania wsplnoty gruntowej, stanowicy zacznik do zarzdzenia Ministrw Rolnictwa oraz Lenictwa iPrzemysu
Drzewnego zdnia 29 kwietnia 1964r. wsprawie ustalenia wzoru statutu spki do zagospodarowania wsplnoty gruntowej. W niniejszym artykule analizie zostanie poddana instytucja
spki do zagospodarowania wsplnot gruntowych, tekst ten stanowi zatem kontynuacj
tematyki wsplnot gruntowych zpoprzedniego numeru Przegldu Prawniczego Uniwersytetu Warszawskiego.
Autor jest absolwentem Wydziau Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego, absolwentem
Szkoy Prawa wDublin City University, oraz studentem Iroku Wydziau Geografii iStudiw Regionalnych
Uniwersytetu Warszawskiego.
1
Dz.U. Nr28 poz.169 zezm.
2
K. Marciniuk, Kilka uwag do zaoe do projektu ustawy ozmianie ustawy ozagospodarowaniu wsplnot gruntowych,
Studia Iuridica Agraria 2012, t. X, s.535.
*
Spka do zagospodarowania wsplnot gruntowych jako forma...
127
2. Powstanie irodzaje spek
Jednym z podstawowych zaoe ustawy z dnia 29 czerwca 1963 r. bya zasada, i

wsplnoty gruntowe powinny by wpeni iracjonalnie zagospodarowanie przez samych
uytkownikw wsplnot, dziaajcych razem i w sposb zorganizowany. Ustawodawca
chcia utrzyma wsplnoty gruntowe, widzc wnich form prostej kooperacji na wsi iwdraania rolnikw do zespoowych form produkcji rolniczej,dlatego te ustanowi przymus
powoania do ycia odpowiedniego organu, ktry realizowaby ten cel3. Jego deniem byo
zatem stworzenie ram wsplnej dziaalnoci, rozwijania samorzdnoci oraz inicjatywy
zainteresowanych producentw rolnych za porednictwem specjalnie powoanych do tego
spek zrzeszajcych uczestnikw wsplnot.
Zgodnie z brzmieniem art. 14 ustawy osoby uprawnione do udziau w wsplnocie
gruntowej powinny utworzy spk do sprawowania zarzdu nad wsplnot ido waciwego zagospodarowania gruntw wchodzcych wskad tej wsplnoty. Spka powinna by
utworzona wterminie do 3 miesicy od dnia ustalenia przez terenowy organ administracji pastwowej stopnia podstawowego wykazu uprawnionych do udziau we wsplnocie4.
Jeli wskad wsplnoty wchodz rwnie lasy, grunty lene lub nieuytki przeznaczone do
zalesienia, to do zagospodarowania takich gruntw moe by utworzona odrbna spka.
Utworzenie spki nastpuje wdrodze uchway powzitej wikszoci gosw uprawnionych do udziau we wsplnocie przy obecnoci przynajmniej ich poowy. Gdyby natomiast
uprawnieni do udziau we wsplnocie gruntowej w terminie 3 miesicy od dnia ustalenia wykazu uprawnionych nie przedstawili do zatwierdzenia waciwemu wjtowi (burmistrzowi, prezydentowi miasta) statutu spki, wwczas organ ten ma prawo utworzy spk
przymusow, nada jej statut oraz wyznaczy organy spki spord osb uprawnionych do
udziau we wsplnocie gruntowej (art.25 ust.1 ustawy).
Na gruncie wskazanych powyej przepisw zosta przyjty wpimiennictwie pogld
opodziale spek na dobrowolne iprzymusowe. Wydaje si jednak, e nie znajduje on podstaw prawnych. Spka utworzona zarwno zmocy art.1, jak iart.25 ustawy jest spk
przymusow, ktr okrelone osoby maj obowizek powoa do ycia. Rne s tylko
podmioty decydujce ojej utworzeniu wokrelonych przez ustaw ramach s one jednak obowizane spk utworzy5. Uycie w art. 14 ustawy wyraenia powinny oznacza wrzeczywistoci obowizek zaoenia spki, nie stanowi natomiast odobrowolnoci
samej decyzji. Jeeli zatem spka powoana zostaje w trybie art. 14 ustawy, to uchwa
wtym przedmiocie podejmuj sami uczestnicy wsplnoty, a wwypadku utworzenia spki
na mocy art.25 decyzja naley do organu administracji pastwowej6.
M. Ptaszyk, Spki do zagospodarowania wsplnot gruntowych: sytuacja prawna, funkcjonowanie, perspektywy, Krakw 1989, s.41.
4
Wydaje si jednak, e termin na utworzenie spki jest krtszy, skoro wmyl art.25 ust.1 ustawy uczestnicy wsplnoty gruntowej maj obowizek wterminie 3 miesicy od ustalenia wykazu uprawnionych do
udziau we wsplnocie przedstawi terenowemu organowi administracji pastwowej statut spki, awic
tym samym spka musi powsta wczeniej. Zob. M. Ptaszyk, op. cit., s.40.
5
M. Ptaszyk, op. cit., s.42.
6
Ibidem, s.43.
3
128
Przegld Prawniczy
Spka do zagospodarowania wsplnot gruntowych dziaa na podstawie statutu, ktry

zgodnie zart.17 ustawy zdnia 29 czerwca 1963r. powinien okrela:
1) nazw isiedzib spki oraz przedmiot jej dziaalnoci,
2) prawa iobowizki czonkw spki,
3) organy spki, sposb ich powoywania izakres dziaania,
4) warunki dopuszczenia do spki posiadaczy gruntw przylegych do wsplnoty
gruntowej,
5) warunki dopuszczenia do uytkowania gruntw iurzdze spki osb nie bdcych
czonkami spki,
6) podzia dochodw istrat,
7) sposb rozwizywania ilikwidacji spki.
Aby nie dopuci do dowolnoci w uchwalaniu treci statutw przez poszczeglne
spki, co wprzekonaniu wadz PRL byoby trudne do pogodzenia zzasad planowoci
gospodarki, wydane zostao zarzdzenie Ministrw Rolnictwa oraz Lenictwa iPrzemysu
Drzewnego zdnia 29 kwietnia 1964r. wsprawie ustalenia wzoru statutu spki dla zagospodarowania wsplnoty gruntowej7. Poniewa jednak wiele kwestii wymagao jednolitego
uregulowania, w art. 17 ustawy umieszczono wspomniane zasady, na podstawie ktrych
opracowano statut wzorcowy. Pozwala to na unormowanie przepisw statutw w takim
zakresie, jaki zostanie uznany za niezbdny dla prawidowej dziaalnoci spek, arwnoczenie na pozostawienie niezbdnego marginesu dla inicjatywy samych uczestnikw wsplnoty idostosowanie statutw do konkretnych warunkw miejscowych8.
W myl art. 18 ustawy o zagospodarowaniu wsplnot gruntowych statut spki, jak
rwnie jego zmiany zatwierdza waciwy wjt (burmistrz, prezydent miasta). Z chwil
zatwierdzenia statutu spka nabywa osobowo prawn. Oile pierwsze zdanie przytoczonego przepisu wydaje si jasne, otyle drugie nasuwa pewnie wtpliwoci. Zgodnie zjego
literalnym brzmieniem momentem decydujcym dla nabycia przez spk osobowoci
prawnej jest moment zatwierdzenia statutu przez terenowy organ administracji rzdowej.
Oznacza to, i powysza akceptacja ma charakter konstytutywny, gdy tworzy nowy byt
wpostaci osoby prawnej.
Tymczasem inny moment nabycia osobowoci prawnej przewiduje art.15 ustawy, stanowic, e spka jest osob prawn i dziaa na podstawie statutu. Dosowne rozumienie tego przepisu prowadzioby do wniosku, i spka jest osob prawn ju od chwili jej
powstania. Decydujcym wtym wzgldnie miaby by natomiast moment podjcia uchway
przez uczestnikw wsplnoty na zebraniu zaoycielskim. Tym samym zatwierdzenie statutu miaoby charakter deklaratoryjny, powiadczajcy istnienie wobrocie okrelonego podmiotu jako osoby prawnej9. Kolejnego argumentu za tym rozwizaniem dostarcza brzmienie 1 statutu, ktry stwierdza, i spka posiada osobowo prawn idziaa na podstawie
MoP 1964r. Nr33, poz.145.
Uwaa si, e wstatucie wzorcowym itak pozostawiono zbyt may margines w odniesieniu do moliwoci dostosowania go do konkretnych warunkw czy zwyczajw lokalnych. Por. np.S. Soski, Podstawy
prawa zespoowego zagospodarowania wsplnot gruntowych, WW 1965, z.12, s.145; J. Paliwoda, Przebudowa ustroju
rolnego, Warszawa 1964, s.110.
9
7
8
129
niniejszego statutu. Skoro wic statut, z jednej strony stwierdza wyranie, i spka ju
posiada osobowo prawn, zdrugiej za wadnym ze swoich przepisw nie wspomina
onabyciu osobowoci prawnej wmomencie jego zatwierdzenia jak byo w4 statutu
wzorcowego dla zrzeszenia lenego10 tym samym moment nabycia tej osobowoci prawnej musia nastpi wczeniej, jeszcze przed uchwaleniem statutu11.
Wydaje si jednak, e powysze rozwaania mog mie charakter wycznie teoretyczny. Spka do zagospodarowania wsplnot gruntowych nie jest bowiem uprawniona do
dziaania bez zatwierdzonego przez waciwy organ administracji rzdowej statutu. Warto
zauway, i rwnie wpis spki do ewidencji gruntw prowadzonej przez terenowy organ
administracji rzdowej nie czy si z uzyskaniem przez ni osobowoci prawnej. Ma on
charakter deklaratoryjny isuy uzyskaniu niezbdnego stopnia jawnoci czynnoci prawnych, zapewniajcego bezpieczestwo obrotu oraz ochron interesw osb trzecich. Naley
wic przyj, e prawodawca popeni lapsus redakcyjny wart.15 ustawy ize wzgldw
praktycznych za moment nabycia przez spk osobowoci prawnej trzeba uzna chwil
przedmiotowego zatwierdzenia.
3. Podmioty bdce czonkami spki
Zgodnie zart.16 ust.1 ustawy zdnia 29 czerwca 1963r. czonkami spki s osoby
uprawnione do udziau we wsplnocie gruntowej, natomiast osobami uprawnionymi do
udziau we wsplnocie s wycznie osoby wyszczeglnione wart.6. Ustawa nie uzalenia
przedmiotowego uprawnienia od posiadania odpowiednich dokumentw, takich jak wypisy
z tabel likwidacyjnych czy odpisy wyrokw lub aktw notarialnych. Jedynym kryterium
jakim si posuguje, to przynaleno do grupy podmiotw wskazanych powyszym przepisem. Ustawa rozrnia jednake osoby uprawnione do udziau we wsplnocie rolnej oraz
osoby uprawnione do udziau we wsplnocie lenej. Wmyl art.6 ust.1 uprawnionymi do
udziau we wsplnocie gruntowej s osoby fizyczne lub prawne posiadajce gospodarstwa
rolne, jeeli wcigu ostatniegoroku przed dniem wejcia wycie ustawy faktycznie korzystay ztej wsplnoty.
Ustawa o zagospodarowaniu wsplnot gruntowych nie definiuje pojcia gospodarstwa rolnego, czyni to jednak dla celw ustawy pismo oklne Ministerstwa Rolnictwa zdnia
21wrzenia 1963r. Zgodnie zjego treci za gospodarstwo rolne wedug art.6 ust.1 ustawy
uwaa si nieruchomo, od posiadania ktrej wymierzany jest podatek gruntowy. Dekret
opodatku gruntowym zdnia 30 maja 1951r.12, do ktrego odwouje si pismo ministerstwa, stanowi natomiast, e za gospodarstwo rolne uwaa si oglny obszar gruntw, ktre
stanowi wasno albo s w samoistnym posiadaniu jednej lub wicej osb fizycznych
bd prawnych, jeeli s objte ich wspln gospodark. Za wspln gospodark uwaao
10
Zarzdzenie Ministra Lenictwa iPrzemysu Drzewnego zdnia 24 maja 1962r. wsprawie ustalenia
wzoru statutu zrzeszenia lenego, MoP Nr48, poz.235. Paragraf 4 statutu stwierdza: zrzeszenie lene
posiadaczy lasw pooonych na terenie wsi (osiedla) nabywa osobowo prawn przez zarejestrowanie
uchway istatutu we waciwym do spraw lenictwa organie prezydium PRN (obecnie naczelnika gminy).
11
Ptaszyk, op. cit., s.49
12
Dz.U. 1966r., Nr2, poz.12.
130
Przegld Prawniczy
si tak gospodark roln, ktrej sposb prowadzenia wskazywa na to, i stanowia ona
jedn cao gospodarcz13. Wydaje si jednak, e zaproponowana przez Ministerstwo Rolnictwa definicja nie odpowiada zaoeniom ustawy zdnia 29 czerwca 1963r. Wdoktrynie
pojawiay si inne rozwizania, bardziej sprzyjajce celom przedmiotowej regulacji. Wedug
L. Jastrzbskiego14 za gospodarstwo rolne naleaoby uzna pewn cao gospodarcz,
przeznaczon do produkcji rolnej ihodowlanej, nie wyczajc ogrodniczej, sadowniczej,
lenej i rybnej, o obszarze co najmniej 0,2 ha. Tymczasem H. witkowski15 proponuje
nowelizacj ustawy ozagospodarowaniu wsplnot gruntowych pod ktem moliwoci stosowania definicji gospodarstwa rolnego wprowadzonej Rozporzdzeniem Rady Ministrw
zdnia 28 czerwca 1964r. oprzenoszeniu wasnoci nieruchomoci rolnych, oznoszeniu
wspwasnocitakich nieruchomoci iodziedziczeniu gospodarstw rolnych16. Przedmiotowa definicja miaaby przyj nastpujce brzmienie: Za gospodarstwo rolne uwaa si
wszystkie nalece do tej samej osoby (osb) nieruchomoci rolne, jeeli stanowi, lub mog
stanowi zorganizowan cao gospodarcz, wraz z budynkami, urzdzeniami, inwentarzem ywym imartwym, zapasami oraz prawami iobowizkami zwizanymi zprowadzeniem gospodarstwa rolnego. Zdaniem autora niniejszej pracy powysza definicja bardziej
odpowiada problematyce zwizanej zdziaalnoci wsplnot gruntowych wpraktyce. Ma
ona bowiem charakter stricte cywilistyczny. Do takich wsplnot, zuwagi na ich charakter,
naley stosowa odpowiednio przepisy Kodeksu cywilnego owspwasnoci.
Zmocy art.6 ustawy zdnia 29 czerwca 1963r. uprawnionym do udziau we wsplnocie gruntowej typu rolniczego jest osoba posiadajca gospodarstwo rolne17. Ustawa milczy
natomiast wkwestii jego pooenia. Prowadzi to do wniosku, e przedmiotowe gospodarstwo moe znajdowa si wdowolnym miejscu, zwaszcza jeli wemiemy pod uwag sformuowanie ust.2 art.6 ustawy. Stanowi ono, i uprawnione do udziau we wsplnocie gruntowej, stanowicej lasy, grunty lene lub nieuytki przeznaczone do zalesienia, mog by
take osoby zamieszkujce lub majce siedzib na terenie miejscowoci, wktrej znajduj
si grunty stanowice wsplnot lub osoby zamieszkujce na terenie innej miejscowoci,
aprowadzce gospodarstwo rolne. Ustawodawca cile okreli zatem miejsce zamieszkania
osoby uprawnionej do udziau we wsplnocie lenej, jak rwnie ponownie nie wskaza
miejsca pooenia gospodarstwa rolnego.
13
Wedug aktualnie obowizujcej ustawy zdnia 15 listopada 1984r. opodatku rolnym (Dz.U. Nr52,
poz.268) za gospodarstwo rolne uwaa si obszar gruntw sklasyfikowanych wewidencji gruntw ibudynkw jako uytki rolne lub jako grunty zadrzewione izakrzewione na uytkach rolnych, zwyjtkiem
gruntw zajtych na prowadzenie dziaalnoci gospodarczej innej ni dziaalno rolnicza, ocznej powierzchni przekraczajcej 1 ha lub 1 ha przeliczeniowy, stanowicych wasno lub znajdujcych si wposiadaniu osoby fizycznej, osoby prawnej albo jednostki organizacyjnej, wtym spki nieposiadajcej osobowoci prawnej.
14
L. Jastrzbski, Nowe przepisy owsplnotach gruntowych, PUG 1964, z.5, s.125. Autor przyjmuje dla ustawy o zagospodarowaniu wsplnot gruntowych definicj gospodarstwa wynikajc z wydanej w tym samym czasie ustawy zdnia 29 czerwca 1963r. oograniczeniu podziau gospodarstw rolnych (Dz.U. nr28
poz.168).
15
H. witkowski, Prawo rolne, Warszawa 1966, s.176; ibidem, s.74; cho nie uzasadnia tego stanowiska.
16
Dz.U. Nr37, poz.332.
17
Ustawa nie mwi okoniecznoci bycia wacicielem gospodarstwa.
131
Powyszemu rozumowaniu przeczy jednake brzmienie art. 9 ust. 2 ustawy, dotyczce

obliczania wielkoci udziaw we wsplnocie gruntowej, oraz art.27 ust.1 ustawy, ktra okrela przesanki, jakie musi spenia nabywca udziau we wsplnocie. Pierwszy zprzywoanych
przepisw stanowi, e wielko udziaw uprawnionych do korzystania ze wsplnoty gruntowej
ustala si wten sposb, e poow wsplnoty dzieli si pomidzy uprawnionych wrwnych
czciach, drug za poow proporcjonalnie do obszarw gruntw posiadanych przez kadego zuprawnionych, apooonych na obszarze tej samej lub graniczcej zni gminy. Zgodnie
natomiast zdrugim przepisem udzia we wsplnocie gruntowej moe by zbywany wycznie
wcaoci itylko na rzecz osoby posiadajcej ju udzia wtej wsplnocie oraz na rzecz osb
posiadajcych gospodarstwa rolne wtej samej wsi lub we wsiach przylegajcych do wsplnoty.
Jak wynika z powyszego, problem miejsca pooenia gospodarstwa rolnego uprawnionego do udziau we wsplnocie gruntowej nie zosta wustawie wyranie rozstrzygnity. Wydaje
si jednak, e ze wzgldw praktycznych przedmiotowe gospodarstwo powinno znajdowa si
na terenie gminy, wktrej pooone s grunty wsplnoty lub na terenie ssiednim. Przemawia za
tym wykadnia funkcjonalna przytoczonych powyej art.9 i27 ustawy, jak rwnie stanowisko
Ministerstwa Lenictwa iPrzemylu Drzewnego wpimie oklnym zdnia 30 stycznia 1969r.18.
Zgodnie z tym ostatnim udziay we wsplnocie gruntowej s przywizane do gospodarstwa
rolnego wtej wsi, wktrej znajduj si grunty wsplnoty lub we wsi przylegej.
Problematyka ustalania wielkoci udziaw osb uprawnionych do korzystania ze
wsplnoty gruntowej zostaa gruntownie omwiona w poprzednim numerze PPUW.
Wtym miejscu naley przypomnie, i zgodnie zbrzmieniem art.9 ustawy zdnia 29 czerwca
1963r., udziay okrela si widealnych (uamkowych) czciach. Wielko udziaw uprawnionych do korzystania ze wsplnoty gruntowej ustala si wsposb opisany ju powyej.
Jeli za chodzi owsplnot len, to wielko udziaw ustala si na podstawie dokumentw, awrazie ich braku wedug stanu faktycznego. Udziay osb, ktre utraciy uprawnienia do korzystania ze wsplnoty, dzieli si pomidzy uprawnionych wrwnych czciach.
Art. 16 ustawy stanowi, i oprcz uprawnionych do udziaw we wsplnocie, czonkami spki mog by rwnie posiadacze gruntw przylegych do wsplnoty na warunkach okrelonych wstatucie. Natomiast proces przyjcia wpoczet czonkw spki reguluje
6 ust.3 statutu. Zgodnie zjego literalnym brzmieniem oglne zebranie czonkw spki
moe uchwali przyjcie do spki posiadaczy gruntw przylegych do wsplnoty gruntowej pod warunkiem e:
1) wyra na pimie ch przystpienia do spki,
2) wnios do spki, wcelu wsplnego zagospodarowania, grunty przylegajce do wsplnoty o obszarze ustalonym przez oglne zebranie czonkw; udzia w korzyciach
iobowizek uczestniczenia wkosztach wsplnego zagospodarowania okrela si dla
tych czonkw proporcjonalnie do wniesionego obszaru gruntu.
Pismo oklne Ministerstwa Rolnictwa iPrzemysu Drzewnego zdnia 30 stycznia 1969r. wsprawie
ustalenia osb uprawnionych do wsplnot lenych, wielkoci przysugujcych im udziaw oraz zagospodarowania wsplnot irozporzdzania nimi (Dz.U. MLiPD nr345, poz.52). Rwnie wuzasadnieniu
projektu ustawy z dnia 29 czerwca 1963 r. o zagospodarowaniu wsplnot gruntowych (druk sejmowy
nr142 z1963r.) znalazo si stwierdzenie, i udzia we wsplnocie gruntowej jest zwizany zprowadzeniem gospodarstwa rolnego wdanej miejscowoci idlatego moe by zbywany tylko na rzecz osb prowadzcych gospodarstwo rolne take wdanej miejscowoci.
18
132
Przegld Prawniczy
Uchwaa o przyjciu ma charakter konstytutywny, stwarzajc dla danej osoby now

sytuacj prawn. Wykaz czonkw spki oraz wielkoci ich udziaw we wsplnocie
zawiera zacznik do statutu.
Statut spki do zagospodarowania wsplnoty gruntowej, stanowicy zacznik do
zarzdzenia Ministrw Rolnictwa oraz Lenictwa iPrzemysu Drzewnego zdnia 29 kwietnia 1964 r., zawiera katalog praw i obowizkw czonkw spki, wynikajcych z celw
izada, do jakich zostaa ona powoana. Do uprawnie przysugujcych czonkom spki,
statut zalicza:
1) prawo uczestnictwa we wszystkich korzyciach osiganych przez spk,
2) prawo brania udziau wobradach oglnych zebra czonkw spki iwspdecydowania wzarzdzaniu spk,
3) bierne iczynne prawo wyborcze do organw spki.
Jeli natomiast chodzi opowinnoci czonkw spki, to zgodnie ze statutem s one
nastpujce:
1) obowizek uczestnictwa woglnych zebraniach czonkw spki,
2) obowizek podporzdkowania si uchwaom oglnego zebrania czonkw spki, jak
rwnie postanowieniom zarzdu spki,
3) obowizek wsplnego dokonywania prac zwizanych zzagospodarowaniem iuytkowaniem gruntw spki,
4) obowizek wiadczenia we waciwych terminach robocizny, dostarczania materiaw
irodkw transportowych wrozmiarze odpowiadajcym wielkoci udziau, awprzypadku niemonoci wykonania tych wiadcze wnaturze wpacania kwoty pieninych
na pokrycie zastpczego ich wykonania, jak rwnie uczestniczenia wkosztach zwizanych zdziaalnoci spki.
Przepisy ustawy ozagospodarowaniu wsplnot gruntowych oraz statutu stanowicego
zacznik do zarzdzenia Ministrw Rolnictwa oraz Lenictwa iPrzemysu Drzewnego nie
zawieraj postanowie dotyczcych moliwoci wystpienia okrelonej osoby ze spki.
Naleaoby rozrni na tym gruncie sytuacj prawn czonkw bdcych uprawnionymi
we wsplnocie iczonkw, ktrzy wnieli grunty przylege do wsplnoty.
Wstosunku do tych pierwszych brak regulacji przyznajcych kompetencje do wystpienia ze spki jest zrozumiay. Istnieje bowiem przymus zaoenia spki, ktra trwa tak
dugo, jak dugo istnieje wsplnota, aosoby uprawnione do udziau s ipso iure jej czonkami19. Tym samym owiadczenie czonka spki do zagospodarowania wsplnoty gruntowej owystpieniu ze spki byoby bezskuteczne na tle aktualnego stanu prawnego.
Inaczej natomiast wyglda sytuacja drugiej z wymienionych powyej kategorii osb.
Celem przystpienia tych podmiotw do spki jest osignicie okrelonych korzyci;
azatem jeli zpowodw od nich niezalenych nie zostan one osignite lub ich osignicie
okae si niemoliwe, to prawo do wystpienia ze spki powinno by zagwarantowane20.
Autor niniejszej pracy uwaa, e wwyjtkowych sytuacjach posiadaczom gruntw przylegych do wsplnoty przysugiwa powinno uprawnienie do wystpienia ze spki za rocznym terminem wypowiedzenia ze skutkiem na koniecroku kalendarzowego.
19
20

Ibidem.
133
Wtpliwoci budzi moe rwnie problematyka wykluczenia czonka ze spki

zpowodu niewywizywania si zobowizkw naoonych przez ustaw istatut. Wydaje si
jednak analogicznie do powyszych rozwaa e iwtym przypadku bdzie to niemoliwe. Wsytuacji naruszania obowizkw ustawowych lub statutowych przez czonka spki
naley zarzdzi wykonanie zastpcze na jego koszt. Ewentualne nalenoci ztym zwizane
mog by cignite wtrybie postpowania egzekucyjnego wadministracji21.
4. Organy spki
Jak ju zostao wspomniane, spka do zagospodarowania wsplnoty gruntowej jest

osob prawn, ktra dziaa przez swoje organy wsposb przewidziany wustawie iwopartym na niej statucie (art.38 k.c.). Do powzicia iowiadczenia woli, ktr naleaoby przypisa osobie prawnej, powoane s osoby fizyczne, bdce organem lub wchodzce wskad
organu tej osoby prawnej. Wobec tego zprawnego punktu widzenia postpowanie osoby
lub osb fizycznych wcharakterze organu osoby prawnej jest dziaaniem tej osoby, awola
tych organw jest wol osoby prawnej22. Przepisami regulujcymi ustrj spki do zagospodarowania wsplnot gruntowych jest ustawa zdnia 29 czerwca 1963r. oraz zarzdzenie
Ministrw Rolnictwa oraz Lenictwa i Przemysu Drzewnego z dnia 29 kwietnia 1964 r.
Wmyl 9 statutu, organami spki s:
1) Oglne zebranie czonkw,
2) Zarzd,
3) Komisja Rewizyjna.
4.1. Oglne zebranie czonkw
Zgodnie zliteralnym brzmieniem 10 statutu oglne zebranie czonkw jest najwyszym organem spki imoe przyj charakter zwyczajny lub nadzwyczajny. Dalsza cz
przepisu stanowi, e zwyczajne oglne zebranie czonkw spki zwouje zarzd spki
przynajmniej raz doroku wterminie jesiennym, najpniej do koca listopada. Nadzwyczajne oglne zebranie czonkw spki zwouje natomiast zarzd spki wmiar potrzeby
zwasnej inicjatywy, na danie komisji rewizyjnej, wydziau rolnictwa ilenictwa prezydium
powiatowej rady narodowej lub na wniosek 1/3 czonkw spki. Nadzwyczajne oglne
zebranie czonkw spki powinno by zwoane najpniej wcigu 2 tygodni od datyzoenia wniosku wtym przedmiocie.
Kompetencje oglnego zebrania czonkw zostay uregulowane w 12 statutu. Stanowi on, i do zakresu dziaania oglnego zebrania naley wszczeglnoci:
1) uchwalanie statutu spki oraz jego zmian,
2) wybr przewodniczcego i pozostaych czonkw zarzdu i ich zastpcw, komisji
rewizyjnej oraz ich odwoywanie,
Ibidem.
S. Grzybowski, Prawo cywilne. Zarys czci oglnej, Warszawa 1985, s.192; A. Wolter, Prawo cywilne. Zarys
czci oglnej, Warszawa 1977, s.364.
21
22
134
Przegld Prawniczy
3) przyjmowanie do spki posiadaczy gruntw przylegych do wsplnoty gruntowej oraz

okrelanie obszarw gruntw, jakie maj oni wnie do spki wcelu zagospodarowania tego gruntu cznie zgruntami wsplnoty,
4) uchwalanie przedstawianego przez zarzd spki wieloletniego planu zagospodarowania uytkw rolnych spki irocznych planw prac gospodarczych,
5) podejmowanie uchwa w sprawie sporzdzenia uproszczonego planu urzdzenia
gospodarstwa lenego oraz decydowanie na wniosek zarzdu w sprawach dotyczcych zatrudnienia fachowego personelu administracyjnego w lasach nalecych do
wsplnoty,
6) decydowanie na wniosek zarzdu spki wsprawie sposobu wykorzystywania poytkw osiganych ze wsplnoty oraz w sprawie podziau tych poytkw pomidzy
poszczeglnych czonkw spki,
7) uchwalanie przedstawionego przez zarzd planu finansowego,
8) ustalanie rodzaju i rozmiaru wiadcze rzeczowych i robocizny oraz wysokoci
wpat pieninych potrzebnych do wykonania zada przewidzianych w planie prac
gospodarczych,
9) rozpatrywanie i zatwierdzanie rocznych sprawozda rachunkowych oraz udzielanie
zarzdowi absolutorium zdziaalnoci,
10) ustalanie najwyszej sumy zobowiza, jakie zarzd spki moe zacign, oraz decydowanie oprzeznaczeniu poyczek, na ktrych zacignicie wyrazi zgod wydzia rolnictwa ilenictwa prezydium powiatowej rady narodowej,
11) ustalanie rodzaju irozmiaru inwestycji potrzebnych do osignicia celw spki oraz
uchwalanie niezbdnych na ten cel rodkw,
12) uchwalanie regulaminu uytkowania gruntw iurzdze spki przez jej czonkw,
13) ustalanie warunkw uytkowania gruntw i urzdze spki przez osoby niebdce
czonkami spki,
14) zatwierdzanie przedstawionego przez zarzd spki podziau nadwyek istrat,
15) ustanawianie wysokoci wynagrodze i diet dla pracownikw spki oraz diet dla
czonkw zarzdu ikomisji rewizyjnej,
16) podejmowanie uchwa w sprawie przeznaczania czci dochodw spki na cele
gospodarcze, spoeczne ikulturalne,
17) podejmowanie uchwa wsprawie zbycia, zamiany, jak rwnie przeznaczenia na cele
publiczne lub spoeczne wsplnot gruntowych lub ich czci,
18) podejmowanie uchway wsprawie rozwizania ilikwidacji spki, gdy istnienie jej stanie si bezprzedmiotowe.
Niektre z uchwa oglnego zebrania wymagaj zatwierdzenia terenowego organu
administracji pastwowej.
Wmyl 11 statutu czonkowie spki mog bra udzia wobradach oglnego zebrania czonkw osobicie lub dziaa przez penomocnikw, natomiast wimieniu osb niezdolnych do czynnoci prawnych wystpuj ich przedstawiciele ustawowi. Kady czonek
spki ma prawo do jednego gosu bez wzgldu na wielko posiadanego udziau. Uchway
oglnego zebrania czonkw zapadaj zwyk wikszoci gosw przy obecnoci przynajmniej poowy czonkw. Wprzypadku rwnoci gosw rozstrzyga gos przewodniczcego
135
zebrania. Jeeli na zebraniu jest obecnych mniej ni poowa wszystkich czonkw, to zebranie zwouje si po raz drugi ztym samym porzdkiem obrad wterminie od 7 do 14 dni
od dnia pierwszego zebrania. Uchway oglnego zebrania czonkw zwoanego wdrugim
terminie zapadaj wwczas zwyk wikszoci gosw bez wzgldu na liczb obecnych na
zebraniu. Statut nie rozstrzyga jednak kwestii, co bdzie wsytuacji, w ktrej nawet wdrugim
terminie nikt zczonkw nie przybdzie na zebranie. Biorc pod uwag liczne przypadki
bezczynnoci uczestnikw wsplnot, naley de lege ferenda wysun postulat nowelizacji
ustawy zdnia 29 czerwca 1963r. wtej sprawie23.
Protok obrad oglnego zebrania czonkw spki wraz zpowzitymi na zebraniu
uchwaami wpisuje si do ksigi protokow. Protok podpisuj przewodniczcy zebrania
iprotokolant.
4.2. Zarzd spki
Zarzd spki jest jej organem wykonawczym iskada si zprzewodniczcego, sekretarza iskarbnika. Oglne zebranie czonkw, wzalenoci od rozmiaru dziaalnoci gospodarczej spki, moe ponadto powoa wskad zarzdu zastpc przewodniczcego oraz
potrzebn liczb czonkw zarzdu. Jeli oglne zebranie czonkw nie powoa zastpcy
przewodniczcego, to przewodniczcego zarzdu spki zastpuje sekretarz. Czonkw
zarzdu zustaleniem ich funkcji wybiera oglne zebranie czonkw spki spord siebie na
okres 3 lat. Wyboru dokonuje si zwyk wikszoci gosw przy obecnoci przynajmniej
poowy wszystkich czonkw, jeeli za dwch lub wicej kandydatw otrzyma rwn liczb
gosw, owyborze rozstrzyga gos przewodniczcego zebrania.
Czonkowie zarzdu wzakresie swojej dziaalnoci powinni przestrzega cile obowizujcych przepisw oraz przepisw niniejszego statutu, jak rwnie zarzdze idecyzji
wydanych przez organy sprawujce nadzr nad zagospodarowaniem wsplnoty gruntowej.
Nie otrzymuj oni wynagrodzenia za swoje czynnoci, maj jednak prawo do zwrotu kosztw podry idiet wwysokoci ustalonej przez oglne zebranie czonkw spki.
Wmyl 15 statutu do zakresu dziaania zarzdu spki nale wszystkie sprawy nie
zastrzeone do kompetencji oglnego zebrania lub komisji rewizyjnej. Jego kompetencje
obejmuj wszczeglnoci:
1) reprezentowanie spki,
2) wykonywanie uchwa oglnego zebrania czonkw spki,
3) opracowywanie projektu wieloletniego planu zagospodarowania uytkw rolnych oraz
rocznych planw prac gospodarczych wtym zakresie,
4) opracowywanie projektu regulaminu uytkowania gruntw iurzdze spki,
5) przedstawianie wydziaowi rolnictwa ilenictwa prezydium powiatowej rady narodowej
do zatwierdzenia uchwalonego przez oglne zebranie czonkw spki planu zagospodarowania uytkw rolnych oraz regulaminu uytkowania gruntw iurzdze spki
wterminie jednego miesica od dnia powzicia uchway,
6) opracowywanie iprzedstawianie zebraniu oglnemu do zatwierdzenia planu finansowego,
23
Por. M. Ptaszyk, op. cit., s.71.
136
Przegld Prawniczy
7) organizowanie i przeprowadzanie zamierzonych prac zgodnie z uchwalonymi przez

oglne zebranie czonkw izatwierdzonymi planami prac,
8) nadzr nad wykonywaniem robt inaleytym utrzymaniem urzdze spki oraz racjonalnym uytkowaniem gruntw iurzdze spki zgodnie zuchwalonym izatwierdzonym regulaminem,
9) opracowywanie wnioskw w sprawie sporzdzenia uproszczonego planu urzdzenia gospodarstwa lenego, zlecanie sporzdzenia tego planu oraz przedstawianie go
wydziaowi rolnictwa ilenictwa prezydium wojewdzkiej rady narodowej (rady narodowej miasta wyczonego zwojewdztwa) wcelu zatwierdzenia,
10) wystpowanie do waciwych organw administracji zwnioskami wsprawie zmiany
uprawy lenej na inny rodzaj uytkowania, uzyskania zezwolenia na wyrb drzew
wlesie, w sprawie podziau lasu, zalesienia gruntw rolnych oraz udzielania pomocy
Pastwa wzakresie zagospodarowania lasw spki,
11) organizowanie czynnoci gospodarczych wlasach ina gruntach lenych, zarzdzonych
przez waciwe organy nadzoru nad lasami niepastwowymi,
12) przygotowywanie wnioskw dotyczcych rocznego uytkowania lasu iprac hodowlanych,
13) przygotowywanie wnioskw wsprawie zatrudnienia fachowego personelu administracyjnego wlasach nalecych do wsplnoty,
14) podzia obowizkw wzakresie wykonywania robocizny oraz wiadcze rzeczowych
ipieninych, zwizanych zzagospodarowaniem gruntw, jak rwnie budow ikonserwacj urzdze spki wgranicach uchwalonych przez zebranie oglne,
15) zawieranie umw nadostaw sprztu imateriaw niezbdnych do wykonania zada spki,
16) regulowanie rachunkw, prowadzenie kasy iksigowoci
17) przedstawianie ksig rachunkowych, umw itp. do kontroli waciwym organom nadzorczym ikomisji rewizyjnej spki oraz prowadzenie sprawozdawczoci zwykonania
planu prac iplanu finansowego,
18) przygotowywanie materiaw iwnioskw na oglne zebranie czonkw spki,
19) zwoywanie zwyczajnych i nadzwyczajnych oglnych zebra czonkw spki oraz
zawiadamianie waciwego do spraw rolnych ilenych organu gromadzkiej rady narodowej (rady narodowej miasta, osiedla) oraz wydziau rolnictwa ilenictwa prezydium
powiatowej rady narodowej oterminie, miejscu iporzdku obrad zebrania oglnego
czonkw spki,
20) zarzdzanie zastpczego wykonania wiadcze rzeczowych i robocizny nie wykonanych wterminie przez czonkw spki,
21) wystpowanie do waciwych organw ocignicie wtrybie egzekucji administracyjnej wiadcze pieninych nalenoci spki nie uiszczonych wterminie patnoci,
22) opracowywanie wnioskw wsprawie podziau poytkw uzyskiwanych zgruntw rolnych ilasw pomidzy poszczeglnych czonkw spki,
23) przedstawianie wydziaowi rolnictwa ilenictwa prezydium powiatowej rady narodowej zmian statutu uchwalonych przez oglne zebranie czonkw spki, jak rwnie
zgaszanie do ewidencji gruntw zatwierdzonych zmian statutu oraz zmian wobszarze
wsplnoty gruntowej, wwykazie osb uprawnionych, wskadzie osobowym zarzdu
ikomisji rewizyjnej,
137
24) zaciganie zobowiza ipoyczek do wysokoci ustalonej przez oglne zebranie czonkw spki, na ktre wyrazi zgod wydzia rolnictwa ilenictwa prezydium powiatowej rady narodowej,
25) przedstawianie zebraniu oglnemu wnioskw wsprawie zbycia, zamiany, jak rwnie
przeznaczenia na cele publiczne lub spoeczne wsplnot gruntowych lub ich czci.
Prac zarzdu spki kieruje przewodniczcy, ktry zwouje zebrania zarzdu, zawiadamiajc pozostaych czonkw oterminie iprzedmiocie obrad przynajmniej na jeden dzie
przed zebraniem. Zastpcy czonkw zarzdu mog bra udzia w obradach z gosem
doradczym, ajeeli zastpuj nieobecnych czonkw, to przysuguje im na rwni zinnymi
czonkami zarzdu gos decydujcy. Obrady zarzdu spki s protokoowane, auchway
zapisywane wprzeznaczonej do tego celu ksidze ikadorazowo podpisywane przez przewodniczcego isekretarza. Jeli sekretarz zastpuje przewodniczcego zarzdu, to uchway
wymagaj podpisw zarwno sekretarza, jak ijednego zczonkw zarzdu.
Warto w tym miejscu wspomnie te o funkcji ksigowego, niewymienionego, co
prawda, wrd organw spki, jednake odgrywajcego istotn rol w spce do zagospodarowania wsplnoty gruntowej. Ksigowy prowadzi rachunkowo spki, podpisuje,
obok przewodniczcego zarzdu, wszelkie zobowizania spki oraz dokonuje wramach
planu finansowego zakupu potrzebnych materiaw, zawiera umowy w imieniu spki,
atake podpisuje dokumenty wymagane do podjcia rodkw pieninych zrachunku bankowego24. Na mocy 22 statutu, za zgod oglnego zebrania czonkw spki, zarzd moe
zatrudni pracownika oodpowiednich kwalifikacjach wcelu prowadzenia rachunkowoci
spki. Naley przypuszcza, e mimo posuenia si przez ustawodawc sformuowaniem
powinien zatrudni, wprzypadku pozytywnej uchway zebrania, zarzd ma obowizek
postpi zgodnie zuchwa25.
4.3. Komisja rewizyjna
Komisja rewizyjna jest organem powoanym do przeprowadzania kontroli dziaalnoci

spki. Skada si z3 do 5 osb wybranych spord czonkw spki przez oglne zebranie
czonkw zwyk wikszoci gosw na okres 3 lat. Wskad komisji nie mog wchodzi
czonkowie zarzdu spki. Przewodniczcego komisji rewizyjnej ijego zastpc wybieraj
jej czonkowie spord siebie. Czonkowie komisji nie otrzymuj wynagrodzenia za swoje
czynnoci, maj jednak prawo do zwrotu kosztw podry i diet w wysokoci ustalonej
przez oglne zebranie czonkw spki.
Do zakresu dziaalnoci komisji rewizyjnej naley kontrola dziaalnoci spki. Jest
ona przeprowadzana zurzdu lub na wniosek. Komisja jest oprzede wszystkim zobowizana przynajmniej raz doroku skontrolowa ca dziaalno zarzdu izoy sprawozdanie ze swych czynnoci na dorocznym oglnym zebraniu czonkw spki. Wszczeglnoci komisja rewizyjna ma obowizek kontrolowa dziaalno gospodarcz zarzdu oraz
gospodark finansow, zwaszcza wzakresie prawidowoci wykonania planu finansowego,
Ibidem, s.7475.
Niektre spki zatrudniaj take jako czonka zarzdu radc prawnego, np.spka wsplnoty lenej
omiu uprawnionych wsi wWitowie k. Zakopanego.
24
25
138
Przegld Prawniczy
prowadzenia ksig rachunkowych idochodw kasowych. Ponadto niezalenie od opisanych

powyej obowizkw komisja obowizana jest dokona czynnoci kontrolnych na danie
terenowego organu administracji pastwowej albo 1/3 czonkw spki. Odostrzeonych
podczas kontroli nieprawidowociach komisja rewizyjna powinna zawiadomi niezwocznie zarzd spki, aonaduyciach zarzd oraz terenowy organ administracji pastwowej.
Do zbadania bilansu spki komisja moe powoa na koszt spki rzeczoznawc zdziedziny ksigowoci.
Analiza struktury wewntrznej spki do zagospodarowania wsplnot gruntowych
wskazuje, e nie odbiega ona wzasadzie od organizacji innych osb prawnych tego typu.
Naczelnym organem spki jest oglne zebranie jej czonkw posiadajce kompetencje uchwaodawcze, z kolei funkcje reprezentacyjne oraz wykonawcze nale do zarzdu
spki, natomiast wewntrznym organem kontrolnym jest komisja rewizyjna. W zwizku
zpowyszym, zorganizacyjnego punktu widzenia, wydaje si, i spka do zagospodarowania wsplnoty gruntowej dysponuje moliwociami, by wsposb samorzdny isprawny
decydowa osprawach wsplnoty iprawidowo ni zarzdza26.
5. Majtek spki
Przechodzc do omwienia problematyki zwizanej zmajtkiem spki do zagospodarowania wsplnoty gruntowej naley pierwszej kolejnoci zaznaczy, i nie jest on tosamy
zmajtkiem samej wsplnoty gruntowej. Wskad majtku tej ostatniej wchodzi wasno
gruntw stanowicych wsplnot, ewentualnie prawo uytkowania gruntw wsplnoty27.
Do tak rozumianego majtku moliwe jest odpowiednie stosowanie przepisw Kodeksu
cywilnego dotyczcych wspwasnoci wczciach uamkowych.
Jednake, ani postanowienia ustawy zdnia 29 czerwca 1963r., ani zarzdzenie Ministrw Rolnictwa oraz Lenictwa i Przemysu Drzewnego z dnia 29 kwietnia 1964 r. nie
precyzuj, co naley rozumie pod pojciem majtku spki28. Drugi zprzywoanych aktw
normatywnych wskazuje jedynie na rda, z jakich powstaj fundusze spki. S nimi
rodki wasne spki, awszczeglnoci fundusze pochodzce z:
1) wpat dokonywanych przez czonkw na pokrycie kosztw wykonania zda spki,
2) dziaalnoci gospodarczej idochodw zmajtku spki,
3) poyczek,
4) wpyww ze sprzeday lub zamiany majtku spki,
5) darowizn izapisw.
Ponadto z brzmienia art. 21 ustawy o zagospodarowaniu wsplnot gruntowych
wynika, i wskad rodkw pieninych wchodz take opaty statutowe, wnoszone przez

Wwypadku mienia gminnego.
28
Mwic omajtki spki, ustawa istatut uywaj tego okrelenia wnastpujcych sformuowaniach:
(zysk) zdziaalnoci gospodarczej idochody zmajtku spki, sprzeda lub zamiana majtku spki,
rozporzdzanie skadnikami majtku spki, czy wreszcie spka odpowiada za zobowizania caym
swoim majtkiem; zob. M. Ptaszyk, op. cit., s.77.
26
27
139
czonkw wokrelonych terminach, oraz wierzytelnoci ztytuu zastpczego wykonania

wiadcze przewidzianych wstatucie.
Dokonujc analizy fragmentarycznych postanowie przywoanej ustawy oraz zarzdzenia, M. Ptaszyk29 wskaza pozostae elementy skadowe majtku spki do zagospodarowania wsplnot gruntowych. Zdaniem autora s nimi wasno iinne prawa majtkowe,
uzyskane dla spki wczasie jej trwania, rodki pienine iprawa nabyte wdrodze surogacji
oraz wszelkie wierzytelnoci. Wszczeglnoci wskazuje on na:
1) rodki pienine spki zarwno te wniesione przez czonkw z tytuu rnych
opat wmomencie powstania spki, jak iuzyskane wczasie jej istnienia zdziaalnoci
spki,
2) ruchomoci stanowice wasno spki lub inne urzdzenia niezbdne wdziaalnoci
gospodarczej spki, nabyte ze rodkw wasnych,
3) prawa iobowizki spki jako osoby prawnej, wynikajce m.in. zzawartych wramach
dziaalnoci spki umw zpodmiotami zewntrznymi bd uczestnikami wsplnoty,
jak np.wierzytelnoci ztytuu zastpczego wykonania wiadcze,
4) nieruchomoci gruntowe, niebdce gruntami wsplnoty.
Jak si wydaje, przepisy ustawy istatutu, posugujc si okreleniem majtek spki,
mwi omajtku jako osumie aktyww, nie wliczajc do majtku spki pasyww. Jest to
cilejsze, wsze pojcie majtku, powszechnie stosowane wnaszym systemie prawnym30.
6. Odpowiedzialno za zobowizania spki
Spka do zagospodarowania wsplnot gruntowych, majc zdolno do czynnoci

prawnych, uprawniona jest do zacigania okrelonych zobowiza zwizanych z prowadzon przez ni dziaalnoci. Taki stan rzeczy implikuje pytanie ozakres odpowiedzialnoci zarwno spki, jak ijej czonkw za te zobowizania.
Zgodnie zdyspozycj 24 statutu za zobowizania spki odpowiada ona caym swym
majtkiem, natomiast czonkowie odpowiadaj za zobowizania spki proporcjonalnie do
wielkoci udziaw wgruntach spki itylko do wysokoci wartoci swych udziaw wgruntach spki. Wspkach do zagospodarowania gruntw stanowicych mienie gromadzkie
odpowiedzialno ksztatuje si do wysokoci udziau w korzyciach osiganych z tych
gruntw. Norma ta stanowi uszczegowienie art. 20 ustawy z dnia 29 czerwca 1963 r.,
wmyl ktrego czonkowie spki odpowiadaj za zobowizania spki tylko do wysokoci
wartoci ich udziaw wtej wsplnocie, jeli jednak chodzi ozobowizania spki utworzonej do zagospodarowania gruntw okrelonych wart.1 ust.2 odpowiednio do wysokoci udziau w korzyciach osiganych z tych gruntw. Z przytoczonych powyej przepisw wynika, e wierzyciel spki moe dochodzi swoich roszcze zarwno zmajtku
spki, jak iosobistego majtku kadego zczonkw. Nie daj one jednak odpowiedzi na
pytanie ocharakter odpowiedzialnoci wskazanych dunikw. Zdaniem J. Selwy31 czonkowie wsplnoty odpowiadaj za zobowizania spki zgodnie zzasad odpowiedzialnoci
29
30
31

S. Grzybowski, System prawa cywilnego. Cz 2, Warszawa 1974, s.812.
J. Selwa, A. Stelmachowski, Prawo rolne, Warszawa 1970, s.245.
140
Przegld Prawniczy
wspdunikw (art.379 k.c.). Nie zgadza si ztym stanowiskiem M. Ptaszyk32, twierdzc,

e zasada ta mogaby mie zastosowanie dopiero po wyczerpaniu majtku spki jako osoby
prawnej, co wpraktyce jest chyba niemoliwe. Autor wskazuje rwnie, e postanowienia
ustawy istatutu nie upowaniaj do stosowania art.864 k.c., zgodnie zktrym za zobowizania spki cywilnej wsplnicy odpowiadaj solidarnie. Tym samym wierzycielowi nie
bdzie przysugiwa swoboda wyboru majtku, zktrego chce si zaspokoi. Mato wynika
zcharakteru prawnego zarwno ustawy zdnia 29 czerwca 1963r., jak izarzdzenia Ministrw Rolnictwa oraz Lenictwa iPrzemysu Drzewnego zdnia 29 kwietnia 1964r. Literalne
brzmienie art.20 ustawy sytuuje bowiem na pierwszym miejscu odpowiedzialno spki za
jej zobowizania, dopiero wustpie drugim wskazujc mienie jej czonkw, gdyby egzekucja
zmajtku spki jako osoby prawnej okazaa si bezskuteczna.
Zaspokojenie wierzyciela z majtku spki, jakkolwiek zmniejsza stan aktyww
spki, nie stanowi przyczyny do rozlicze pomidzy spk a czonkami33. Inaczej jednak, przedstawiaaby si hipotetyczna sytuacja, w ktrej po wyczerpaniu majtku spki,
jeden zczonkw zaspokoi wierzyciela zmajtku osobistego. Wwczas zastosowanie znalazby art. 376 k.c. dotyczcy roszcze regresowych. Zgodnie z jego treci, jeeli jeden
zdunikw solidarnych speni wiadczenie, to tre istniejcego midzy wspdunikami
stosunku prawnego rozstrzyga otym, czy iwjakich czciach moe on da zwrotu od
wspdunikw. Jeeli ztreci tego stosunku nie wynika nic innego, dunik, ktry wiadczenie speni, moe da zwrotu w czciach rwnych. Nie bdzie natomiast obok
regresu wobec innych czonkw przysugiwa mu de facto roszczenie zwrotne wstosunku
do majtku spki. Wprzypadku bowiem wyczerpania si majtku spki wzwizku zegzekucj dugw, spka jako zrzeszenie pozbawione podstaw majtkowych swojej egzystencji
powinna przesta istnie34.
7. Rozwizanie ilikwidacja spki
Przez rozwizanie spki naley rozumie wszelkie zdarzenia, wskutek ktrych stosunek czonkostwa wspce ustaje wzgldem wszystkich wsplnikw35. Wustawie zdnia
29czerwca 1963r. brakuje postanowie odnoszcych si do rozwizania ilikwidacji spki
do zagospodarowania wsplnoty gruntowej, przepisy takie zawiera natomiast zarzdzenie
Ministrw Rolnictwa oraz Lenictwa i Przemysu Drzewnego z dnia 29 kwietnia 1964 r.
Wmyl 26 statutu rozwizanie spki nastpuje, gdy na skutek cakowitego zbycia gruntw istnienie jej staje si bezprzedmiotowe. Dalsza cz przepisu stanowi, i wyznaczenie
likwidatorw spki izadysponowanie majtkiem ruchomym spki nastpuje na oglnym
zebraniu czonkw spki. Jeeli natomiast zebranie oglne nie wyznaczy likwidatorw, to
terenowy organ administracji pastwowej wyznaczy ich zurzdu.
Zbrzmienia przytoczonych regulacji wynika, i statut reguluje tylko jeden ze sposobw
rozwizania spki wporwnaniu rozwizaniami Kodeksu cywilnego. Jest nim cakowite
32
33
34
35

Ibidem.
Ibidem.
S. Grzybowski, System prawa cywilnego. Cz 3, Warszawa 1974, s.834.
Spka do zagospodarowania wsplnot gruntowych jako forma... 141
zbycie gruntw wsplnoty. Gdy wsplnota gruntowa wsensie fizycznym przestaje istnie,
ipso iure nastpuje rozwizanie spki, ktrej powstanie i istnienie byo zwizane wanie
zistnieniem tej wsplnoty36. Momentem takim bdzie zatem dojcie do skutku transakcji,
na mocy ktrej nastpuje zbycie ostatniej czci wsplnoty. Brakuje natomiast postanowie okrelajcych czynnoci, ktre naley wykona wtoku likwidacji spki. Wich miejsce naleaoby tym samym stosowa normy Kodeksu cywilnego zzakresu spki cywilnej,
wszczeglnoci art.875 ust.1 k.c. Stanowi on, i od chwili rozwizania spki stosuje si
odpowiednio do wsplnego majtku wsplnikw przepisy owspwasnoci wczciach
uamkowych.
Likwidacja spki (a tym samym wsplnoty gruntowej) wywouje zasadnicze skutki
wstosunkach majtkowych midzy czonkami. Wtym momencie przepisy ustawy zdnia
29czerwca 1963r. przestaj obowizywa, a niepodzielny dotychczas majtek przeksztaca
si we wspwasno wczciach idealnych. Jak zostao ju wspomniane, dla majtku byej
spki zastosowanie znajd wpenym zakresie przepisy Kodeksu cywilnego owspwasnoci wczciach uamkowych. Czonkowie bd mogli zatem swobodnie rozporzdza
swoimi udziaami wspce, ustalonymi na podstawie wielkoci udziaw wgruntach wsplnoty wostatnim okresie przed likwidacj.
8. Miejsce spki do zagospodarowania wsplnoty gruntowej wsystemie
prawapolskiego
Wzwizku dotychczasowymi stwierdzeniami, rodzi si pytanie, czy spk do zagospodarowania wsplnot gruntowych mona utosamia zinnymi, znanymi polskiemu prawodawstwu spkami, czy te stanowi oddzielny, samodzielny twr uregulowany ustaw
zdnia 29czerwca 1963r. oraz zarzdzeniem Ministrw Rolnictwa oraz Lenictwa iPrzemysu Drzewnego zdnia 29 kwietnia 1964r.
Zdaniem J. Selwy37 spki do zagospodarowania wsplnot gruntowych tworz obok
spki wodnej zrzeszenia lenego oraz rolniczych zrzesze branowych, oddzieln kategori spek rolniczych. Autor uwaa, ze wskazane instytucje wykazuj szereg cech wsplnych, pozwalajcych traktowa je wramach jednej grupy. Naleaoby wic wtym miejscu
podda je krtkiej analizie porwnawczej.
Spki wodne, podobnie jak spki do zagospodarowania wsplnoty gruntowej, s
osobami prawnymi dzielcymi na podstawie statutu zatwierdzonego przez waciwy organ.
Nadzr nad obiema sprawuje waciwy organ administracji pastwowej, one same za s
wyposaone we wadztwo administracyjne wstosunku do swoich czonkw. Czonkostwo
wspkach mog uzyska tak osoby fizyczne, jak iprawne iwie si ono zobowizkiem
wykonywania okrelonych wiadcze na rzecz spki. Obok wskazanych podobiestw istnieje take wiele rnic pomidzy tymi instytucjami, przede wszystkim w zakresie czasu
trwania i sposobu likwidacji. Jak ju zostao wykazane, spka do zagospodarowania
wsplnot gruntowych ulega rozwizaniu ipso iure zchwil, gdy wsplnota gruntowa wsensie fizycznym przestaje istnie. Spka wodna moe by natomiast rozwizana uchwa
36
37

J. Selwa, A. Stelmachowski, op. cit., s.241.
142
Przegld Prawniczy
walnego zgromadzenia czonkw, gdy cel jej powoania zosta osignity albo upyn
okres, na jaki zostaa utworzona. Wedug L. Jastrzbskiego spka wodna mogaby swoim
zasigiem obj zagospodarowanie wsplnoty gruntowej, ale pod warunkiem, i na gruntach nalecych do wsplnoty zostayby zaoone urzdzenia melioracji wodnych38.
Zarwno zrzeszenia lene, jak i spki do zagospodarowania wsplnoty gruntowej,
powoane zostay dla realizacji okrelonego celu prowadzenia racjonalnych zabiegw
gospodarczych na okrelonym terenie39. Obie nale do kategorii osb prawnych, jak rwnie obie dziaaj na podstawie statutu zatwierdzonego przez terenowy organ administracji
pastwowej. Zdrugiej strony, oile spka do zagospodarowania wsplnot jest instytucj
przymusow, otyle zrzeszenie lene moe powsta wdrodze dobrowolnej umowy stron.
Cowicej, celem spki jest wsplne, kolektywne zagospodarowanie gruntw wsplnoty,
zrzeszenie natomiast nie dy do zespoowego uytkowania lasu. Przynaleno do zrzeszenia nie pozbawia zatem posiadacza lasu prawa do indywidualnego poytku.
Nie ma natomiast wtpliwoci, e spki do zagospodarowania wsplnot nie mona
porwnywa zrolniczymi zrzeszeniami branowymi. Czonkami spki s osoby fizyczne
lub prawne uprawnione do udziau we wsplnocie gruntowej. Ustawa uzalenia czonkostwo wspce jedynie od przynalenoci do grup podmiotw wskazanych art.6 ustawy,
lecz nie zawiera postanowie zobowizujcych do prowadzenia produkcji rolnej. Zrzeszenia branowe jednocz natomiast producentw rolnych specjalizujcych si wokrelonych
dziaach wytwrczoci rolnej, np. uprawie rolin okopowych, oleistych, tytoniu, hodowli
trzody, drobiu itd. Wyklucza to moliwo zakwalifikowania powyszych instytucji do jednej
grupy. Nie trudno rwnie odrni konstrukcje spek utworzonych na podstawie ustawy
zdnia 29 czerwca 1963r. ozagospodarowaniu wsplnot gruntowych od spek znanych
polskiemu prawu handlowemu40.
Handlowe spki osobowe41 s jednostkami organizacyjnymi niebdcymi osobami
prawnymi, co stanowi odejcie od dychotomicznego podziau podmiotw prawa na osoby
fizyczne i osoby prawne. Nale one do odrbnej kategorii podmiotw, poniewa ustawodawca nie nada im osobowoci prawnej. Ich cech jest denie do wsplnego celu
majtkowego poprzez osobiste dziaanie (wspdziaanie) wsplnikw. Handlowe spki
osobowe s ponadto przedsibiorcami. O ich statusie jako przedsibiorcy rozstrzyga
zarwno art.431k.c., uznajcy za przedsibiorcw jednostki organizacyjne oktrych mowa
w art. 331 k.c., prowadzce we wasnym imieniu dziaalno gospodarcz lub zawodow,
jak i art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie dziaalnoci gospodarczej42.
Wydaje si zatem, e trudno traktowa spk do zagospodarowania wsplnoty gruntowej
jako jedn zhandlowych spek osobowych. Nie tylko bowiem rni si podmiotowoci
L. Jastrzbski, op. cit., s.171.
40
Uregulowanych ustaw zdnia 15 wrzenia 2000r. Kodeks spek handlowych (Dz.U. 2000r., Nr94,
poz.1037).
41
Tj. spka jawna, spka partnerska, spka komandytowa ispka komandytowo-akcyjna.
42
Dz.U. 2004r., Nr173, poz.1807. Mona wtym miejscu abstrahowa od rnicy wdefinicji, m.in. wzakresie dziaalnoci zawodowej, ktra skdind wyraa si zawsze take dziaalnoci gospodarcz. Zob.
J. Okolski, M. Modrzejewska (red.), Prawo handlowe, Warszawa 2012, s.136.
38
39
143
prawn, ale przede wszystkim celem dziaalnoci, jakim jest zarzdzanie izagospodarowanie
wsplnoty.
Rwnie spki z ograniczon odpowiedzialnoci oraz spki akcyjne pomimo
posiadania przez nie osobowoci prawnej wykazuj szereg cech, ktrych nie znajdujemy
wspce utworzonej na podstawie ustawy zdnia 29 czerwca 1963r. Nale do nich przykadowo: wyczenie odpowiedzialnoci wsplnika (akcjonariusza) za zobowizania spki
(art. 151 4 i art. 301 5 k.s.h.), moliwo utworzenia spki w kadym celu prawnie
dopuszczalnym a wic niekoniecznie celem tym musi by zagospodarowanie okrelonych gruntw43, czy te posiadanie kapitau zakadowego (art.154 1 iart.308 1 k.s.h.).
Ponadto art. 4 1 pkt 3 k.s.h. przewiduje moliwo utworzenia jednoosobowej spki
kapitaowej, wktrej wszystkie udziay nale do jednego wsplnika. Wspce do zagospodarowania wsplnoty gruntowej jest to oczywicie niemoliwe.
Pozostaje zatem dokona porwnania spki do zagospodarowania wsplnoty gruntowej ze spk cywiln uregulowan przepisami Kodeksu cywilnego. Na pierwszy rzut
oka wida, e wskazane instytucje fundamentalnie rni si zaoeniami konstrukcyjnymi.
Oile spka uregulowana ustaw zdnia 29 czerwca 1963r. jest osob prawn ocharakterze przymusowym, otyle spka cywilna powstaje na zasadzie dobrowolnej umowy czonkw inie posiada osobowoci prawnej. Niemniej jednak, jak ju zostao zauwaone, akty
normatywne regulujce ustrj idziaalno spki do zagospodarowania wsplnoty gruntowej zawieraj wiele luk prawnych. W ich miejsce znajd jednak odpowiednie zastosowanie wybrane przepisy Kodeksu cywilnego dotyczce spki cywilnej. Poza art.875 k.c.,
oktrym bya ju mowa powyej, mona wskaza np. art.860 1, 863 2 czy 865 3k.c.
Zgodnie zich brzmieniem wsplnicy zobowizuj si dy do osignicia wsplnego celu
gospodarczego, jakim jest zagospodarowanie gruntw wsplnych, przez dziaanie wsposb oznaczony iprzez wniesienie wkadw44. Wczasie istnienia spki wsplnik nie moe
domaga si podziau wsplnego majtku, co wynika zsamej istoty jej konstrukcji. Kady
ze wsplnikw moe natomiast, bez uprzedniej uchway organw spki, wykona czynno nag, ktrej zaniechanie mogoby narazi spk na niepowetowane straty. Jak wida,
niektre z rozwiza przyjtych przez ustawodawc dla spki cywilnej powinny znale
odpowiednie zastosowanie przy rozwizywaniu problemw spki uregulowanej wustawie
ozagospodarowaniu wsplnot gruntowych. Wydaje si jednak, i utosamianie tych dwch
rodzajw zrzesze idzie zbyt daleko45.
Podejmujc prb odpowiedzi na pytanie o miejsce spki do zagospodarowania wsplnoty gruntowej w systemie prawa polskiego, naleaoby sign do definicji
Por. uchwaa Sdu Najwyszego zdnia 13 stycznia 2006r., III CZP 122/2005, (OSNC 2006, nr12,
poz.200).
44
Takim wkadem bdzie np.wniesienie przez czonkw na rzecz spki prawa obligacyjnego umoliwiajcego jej korzystanie zgruntw wsplnoty. Zob. M. Ptaszyk, op. cit., s.95.
45
Inaczej J. Paliwoda, ktry uwaa omawian spk za spk cywiln wrozumieniu Kodeksu cywilnego,
ale posiadajc cechy szczeglne, jak np.moliwo przymusowego jej utworzenia iadministracyjnej egzekucji wiadcze pieninych od czonkw na rzecz spki. Zob. J. Paliwoda, Kierowanie rolnictwem przez Rady
narodowe. Zagadnienia administracyjnoprawne, Warszawa 1967, s.109.
43
144
Przegld Prawniczy
zaproponowanej przez wielokrotnie cytowanego ju M. Ptaszyka46. Jego zdaniem spka

do zagospodarowania wsplnoty gruntowej stanowi samodzieln instytucj prawn oformie przymusowego zrzeszenia osb uprawnionych do udziau we wsplnocie gruntowej,
uregulowan wycznie wustawie zdnia 29 czerwca 1963r. ozagospodarowaniu wsplnot
gruntowych iopartym na niej statucie.
9. Uwagi kocowe
Jak wynika z powyszych rozwaa, spka do zagospodarowania wsplnot gruntowych stanowi swoist form prawn, wykazujc porednie cechy midzy korporacj a wspwasnoci. Jej regulacja powstaa w okresie PRL jako jednostka gospodarki
uspoecznionej, gdy wasno pojmowano wsposb odmienny ni wobecnym systemie
rynkowym. Jednak w cigu 51 lat obowizywania ustawy o zagospodarowaniu wsplnot
gruntowych oraz zarzdzenia Ministrw Rolnictwa oraz Lenictwa iPrzemysu Drzewnego
wsprawie ustalenia wzoru statutu spki do zagospodarowania wsplnoty gruntowej znaczco zmieniy si zaoenia systemowe oraz warunki zagospodarowania.
Wedug najnowszych danych, przywoanych przez Ministerstwo Rolnictwa wzaoeniach do projektu ustawy ozmianie ustawy ozagospodarowaniu wsplnot gruntowych47, na
terytorium Rzeczypospolitej Polskiej wystpuje okoo 107 000 ha gruntw, ktre wpisane
zostay do ewidencji gruntw ibudynkw jako 5100 wsplnot gruntowych. Powoane przez
udziaowcw spki zarzdzaj 1080 wsplnotami, z tym e waciwe organy powoano
w1073 spkach. Statuty przyjy 1064 spki, przy czym statuty zostay zatwierdzone przez
wjtw (burmistrzw, prezydentw miast) zaledwie w1014 przypadkach. Dodatkowo, waciwe organy utworzono w54 spkach przymusowych.
Obecnie utworzenie ireaktywowanie tych ostatnich jest prawie niemoliwe, poniewa w wyniku dziedziczenia liczba uprawnionych siga ju setek osb, zamieszkaych
przewanie z dala od danego gruntu. Czsto osoby te nie przejawiaj zainteresowania
kwestiregulacji wsplnot gruntowych zdarza si, e nie potrafi wskaza, ktre grunty
nale do spki. Istnieje zatem potrzeba gbszego przeanalizowania tematyki w celu
dopasowania przepisw z zakresu spek wsplnoty gruntowej do obecnej sytuacji
gospodarczej. Nowa regulacja powinna czerpa rwnie zrozwiza przepisw ustawy
zdnia 4 maja 1938r. ouporzdkowaniu wsplnot gruntowych48, oraz wprowadza moliwo cedowania na sotysa iRad Soeck zarzdu nad wsplnot wtedy, gdy nie jest
powoana spka49.

Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Zaoenia do projektu ustawy o zmianie ustawy o zagospodarowaniu
wsplnot gruntowych, Warszawa 2010, www.bip.minrol.gov.pl. Projekt zosta przyjty przez Rad Ministrw
wdniu 6 listopada 2012r.
48
Dz.U. Nr33, poz.290.
49
http://www.wspolnotagruntowa.pl/index1.html?http%3A%2F%2Fwww.wspolnotagruntowa.
pl%2Fspolka.htm, 29.05.2014r.
46
47
145
Company for the development of Common Lands as aform of

cooperation of agricultural producers
Summary
Companies for the development of Common Lands are unique institutions appointed to
exercise management, development and representation of the Commons Lands in civil and
administrative proceedings. Their basic assumptions have been settled in the Common Lands
Act, whereas detailed operational rules are regulated in the Ordinance of Ministers of Agriculture and Forestry and Wood Industry, both dating back to 1963. The Company was established
as aunit of socialized economy in the communist period. It exhibits features of acorporation
and ownership alike.
Zaproszenie
do wsppracy
Redakcja PPUW
Serdecznie zaprasza osoby zainteresowane do zamieszczania na amach
PPUW wasnych tekstw o tematyce prawniczej (artykuw, esejw, glos,
recenzji oraz sprawozda).
Artykuy powinny by dostosowane do zasad znajdujcych si na stronie

http://www.przegladprawniczyuw.wpia.uw.edu.pl
Kontakt z Redakcj:
ppuw@wpia.uw.edu.pl
Redakcja zastrzega sobie prawo do dokonywania w tekstach autorskich

skrtw oraz zmian redakcyjnych. Teksty s adiustowane, a nastpnie
autoryzowane. Za ostateczne brzmienie tekstu odpowiada autor.
www.przegladprawniczyuw.wpia.uw.edu.pl

Przegląd Prawniczy Uniwersytetu Warszawskiego NR 1/2014

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Przegląd Prawniczy Uniwersytetu Warszawskiego NR 1/2014

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

PRZEGLD PRAWNICZY

Studia Prawa Prywatnego

Spis treci (Contents)

Lucyna Olesiska, Oliwia Sentysz

mgr Wiktor Krzymowski, Aleksandra Rechinbach

Krytyka normatywizmu Hansa Kelsena wpolskiej myli

Czesaw Znamierowski urodzi si w 1888 r. w Warszawie. W 1905 z powodu

Krytyka normatywizmu Hansa Kelsena wpolskiej myli prawnej...

Cz. Znamierowski, Kelsen Hans, op. cit., s.65.

prawoznawczych18. Znamierowski wyraa rwnie niezrozumienie dla popularnoci

Antoni Peretiatkowicz urodzi si w1884r. By prawnikiem iekonomist. Studiowa

Krytyka normatywizmu Hansa Kelsena wpolskiej myli prawnej...

samymroku zosta zaproszony do organizowania Uniwersytetu Poznaskiego, na ktrym

J. R. Bachnio, Historia filozofii pastwa iprawa, Bydgoszcz, 2005, s.145146.

Krytyka normatywizmu Hansa Kelsena wpolskiej myli prawnej...

pastwa zpunktu widzenia spoecznego36. Zdaniem Peretiatkowicza przyjcie, e pastwo

Czesaw Martyniak urodzi si 24 maja 1906 r. w Lublinie. Swoj karier naukow

Krytyka normatywizmu Hansa Kelsena wpolskiej myli prawnej...

Ibidem, s.267, 278.

Krytyka normatywizmu Hansa Kelsena wpolskiej myli prawnej...

Krytyka normatywizmu Hansa Kelsena wpolskiej myli prawnej...

Critical remarks about Hans Kelsens pure theory of law made

Por. M. Zirk-Sadowski, Uczestniczenie prawnikw wkulturze, PiP 2002, nr9(679), s.1314.

Odcienie rwnoci wTowarzystwie

J. Zarada, op.cit., s.12.

Odcienie rwnoci wTowarzystwie Demokratycznym Polskim do 1846 roku

Towarzystwie Monarchicznym Fundatorw i Przyjaci Konstytucji 3 Maja8. Znacznie

Ju w grudniu 1831 r. pod przewodnictwem Joachima Lelewela powsta Komitet

J. Zarada, op.cit., s.6467.

odzyskanie niepodlegoci12. Zupenie odmiennie rozumowali czonkowie Towarzystwa

Odcienie rwnoci wTowarzystwie Demokratycznym Polskim do 1846 roku

uwarunkowanie wasnoci prac, podobnie jak boskie pochodzenie rwnoci, wydaje

Por. C.H. de Saint-Simon, Pisma wybrane, t. 2, Warszawa 1968, s.134135, 141.

Odcienie rwnoci wTowarzystwie Demokratycznym Polskim do 1846 roku

Wobec takiego rozwoju wypadkw i wzrostu nastrojw radykalnych Centralizacja

Odcienie rwnoci wTowarzystwie Demokratycznym Polskim do 1846 roku

Rwno mogaby by osignita wycznie poprzez wasno powszechn i wzmoon

H. aliski, Ksztat polityczny, s.4047.

Odcienie rwnoci wTowarzystwie Demokratycznym Polskim do 1846 roku

uwaga Towarzystwa skupia si na przygotowaniu midzyrozbiorowego powstania, ktre

H. aliski, op.cit., s.3747.

Shades of equality in Polish Democratic Society until 1846

Owiadczenie woli wprawie administracyjnym

Owiadczenie woli jest instytucj prawn szczeglnie istotn w prawie prywatnym,

Definicje owiadczenia woli znale mona wdoktrynie prawa cywilnego. Rozumienie

Wprawie cywilnym zakada si, e owiadczenia woli mog pochodzi zarwno od

Owiadczenie woli wprawie administracyjnym 41

organu administracyjnego, podlegajca wykonaniu zmoliwoci zastosowania przymusu

Wdefinicjach aktu administracyjnego czsto przyjmuje si, e jest on owiadczeniem

Naley zastanowi si nad sensem uywanego w doktrynie rozumienia konstrukcji

M. Mincer, Uznanie administracyjne, Toru 1984, s.55.

Owiadczenie woli wprawie administracyjnym

Ugoda administracyjna jest uregulowane wart.114122 k.p.a. Ugod tak zawieraj

W. Jakimowicz, Zewntrzne granice uznania administracyjnego, PiP 2010, nr5, s.5254.

Porwnanie znaczenia pojcia owiadczenia woli na gruncie prawa cywilnego iprawa

Owiadczenie woli wprawie administracyjnym

prawnego wprawie administracyjnym po drugie zwynikej ztej nierwnoci niemonoci

Kolejnym zagadnieniem jest okrelenie podmiotu woli, ktrej przejawy s aktami

Zapewniaj prawu elastyczno, przekazujc organom administracji kompetencj jego

Declaration of will in administrative law

J. Borkowski, op.cit., s.19.

Owiadczenie woli wprawie administracyjnym

Zadania Prezesa Urzdu Regulacji Energetyki

Lucyna Olesiska, Oliwia Sentysz