Mentalizm

Krzysztof Galos
2 marca 2013

Twoim
moesz

rodzicom i nauczycielom.
Moesz obwinia
jednak przy tym zapomnie,
e wszystko

ich za wszystko, co z
co w Tobie najlepsze,

Tob jest nie tak, nie

rwnie im zawdziczasz.

Ksika ta jest skrcon wersj Mentalizm - kompendium wiedzy, zawiera tylko podstawowe informacje z tej dziedziny. Pena wersja tego
kompendium zawiera ponad 200 stron wiedzy z zakresu szeroko pojtego mentalizmu. Przy marketingu tej ksiki nie stosuj sztuczek, jakie
wykorzystuj ludzie, ktrych gwnym celem jest zysk. Mgbym udawa, e ta ksika dostpna jest tylko przez krtki okres czasu, poniewa nie
chc, aby ta wiedza dostaa si do wikszego grona ludzi, a jedynie wybracom - moja ksika bdzie dostpna dopty, dopki Internet dziaa.
Mgbym udawa, e z co jaki czas podnosz cen, a do jaki wygrowanych 199 zotych lub wicej, aby jeszcze podnie warto ksiki w
Twoich oczach i zwikszy sprzeda - nie zrobi tego. Podstawow cz wiedzy masz dostpn tutaj, natomiast cao udostpniam za 44 PLN.
Jeeli uwierzysz, e co jest rzadkie i trudno dostpne, jest znacznie wiksza szansa, e to kupisz. Ludzie, ktrych interesuje tylko zysk, bardzo
chtnie korzystaj m.in. z tej zasady wanie, o takich i innych sprawach, dowiesz si z tej ksiki.

Spis tresci

1 Pa
nstwo to sobie dobrze przyswoja
6
1.1 O nieefektywnym systemie edukacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
1.2 Superczytanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8
1.3 Mnemonika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14
2 Vademecum mentalisty
2.1 Psychologia mentalizmu . . . . . . . .
2.2 Socjologia mentalizmu . . . . . . . . .
2.3 Czy Jezus i Budda byli mentalistami?
2.4 Antynauka i pseudonauka . . . . . . .

.
.
.
.

.
.
.
.

.
.
.
.

.
.
.
.

.
.
.
.

.
.
.
.

.
.
.
.

.
.
.
.

.
.
.
.

.
.
.
.

.
.
.
.

.
.
.
.

.
.
.
.

.
.
.
.

.
.
.
.

.
.
.
.

.
.
.
.

.
.
.
.

.
.
.
.

.
.
.
.

.
.
.
.

.
.
.
.

.
.
.
.

.
.
.
.

.
.
.
.

.
.
.
.

.
.
.
.

.
.
.
.

.
.
.
.

.
.
.
.

.
.
.
.

.
.
.
.

.
.
.
.

.
.
.
.

.
.
.
.

.
.
.
.

.
.
.
.

.
.
.
.

.
.
.
.

.
.
.
.

.
.
.
.

.
.
.
.

.
.
.
.

.
.
.
.

.
.
.
.

.
.
.
.

.
.
.
.

.
.
.
.

.
.
.
.

.
.
.
.

.
.
.
.

.
.
.
.

41
42
43
43
43

3 Pozawerbalna komunikacja
45
3.1 Zimny odczyt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47
3.2 Przekaz podprogowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47
3.3 Mowa ciaa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47

Spis treci

4 Hipnoza i sugestia
4.1 Czym naprawd jest hipnoza? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.2 Programowanie Neurolingwistyczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.3 Zmiana wasnej tosamoci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

55
57
65
69

5 Praktyczny mentalizm
5.1 Zdrowy tryb ycia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5.2 Sztuka uwodzenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5.3 Sztuka iluzji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

71
72
76
76

Bibliografia

79

Preludium

Jeszcze zanim Simon Baker wcieli si w rol inteligentnego i przystojnego konsultanta Kalifornijskiego Biura ledczego w popularnym
dzi serialu, pojcie mentalista oznaczao jedynie iluzjonist, znajcego
doskonale zawioci ludzkiej psychiki i wykorzystujcego t wiedz w
swoich estradowych trikach. Serial stworzy jednak nowy paradygmat i
od tej pory mentalista to osoba ktr cechuje przenikliwo, wykorzystujca umiejtno hipnozy i sugestii dla wpywania na i kontrolowania
myli innych ludzi. Idc za ciosem stworzyem niniejsze kompendium,
bdce wyznacznikiem nowej, pragmatycznej dziedziny - mentalizmu.
Masz dzi wic okazj pozna drogi czytelniku, jakie mechanizmy kryj
si za dziaaniami fikcyjnego pana Patricka Jane, ale take tak wielkich
wspczesnych mentalistw jak Derren Brown czy Keith Barry.

gwistyki a take tak kontrowersyjnych dziedzin jak programowanie neurolingwistyczne czy hipnoza. Z am tej ksiki dowiesz si m. in. dlaczego edukacja w wikszoci krajw jest nieefektywna, jak zapamitywa
tysice mnemonw, czyli jednostek informacji, jak czyta przynajmniej
dwukrotnie szybciej ni obecnie i wreszcie jak wpywa na tosamo
swoj i znanych Ci osb, jak i kogo mona hipnotyzowa, jak uwodzi,
dlaczego pseudonaukowe dziedziny wiedzy s tak popularne oraz wiele
innych rzeczy.

Mog Ci zapewni, e dooyem wszelkich stara, aby zawarta tutaj wiedza pochodzia z rzetelnych i sprawdzonych rde, w pierwszej
kolejnoci z mojego wasnego dowiadczenia i obserwacji, nastpnie z
uznanych dzie i publikacji innych mentalistw, mnemonistw i sawanKorzystajc z osigni wspczesnej pedagogiki przedstawi Ci w tw. Nie traktuj te tej ksiki jako szczegowy zbir wszystkich doprzejrzysty sposb wiedz z zakresu psychologii, socjologii, psycholin- stpnych danych a raczej jako punkt wyjcia, zawierajcy najwaniejsz,

Spis treci

skondensowan wiedz, majcy wzbudzi Twoj ciekawo i rozpali w

Tobie pasj. Dlatego kady rozdzia koczy spis literatury z najwyszej
pki, ktry pozwoli Ci jeszcze lepiej pozna interesujcy Ci temat.
Jednoczenie musisz pamita, e ponosisz pen odpowiedzialno
za konsekwencje swoich czynw. Dlatego wszystkie informacje przeczytaj dokadnie i zrozum dobrze przed prb ich praktycznego wykorzystania.
Ksik niniejsz podzieliem w sposb konstruktywny na kilka gwnych czci, aby zoptymalizowa proces zapamitania materiau. Dziki
temu atwiej przyswoisz sobie praktyczn wiedz z szeroko pojtego
mentalizmu. Rozdziay rozpoczte s krtkimi podsumowaniami, w ktrych znajdziesz wszystkie istotne informacje. W tre wplotem pytania
i praktyczne zadania, dziki ktrym jeszcze lepiej zaczniesz posugiwa
si opisywanymi umiejtnociami. Porzdek rozdziaw nie jest przypadkowy, wic zachcam, aby czyta je w kolejnoci przeze mnie wyznaczonej.
W tekcie ukryem take kilka przykadw przekazw podprogowych
i innych narzdzi, celem ktrych jest wzbudzenie Twojej ciekawoci,
zwikszenie Twojej sympatii lub wzmocnienie zapamitywania. Nie bdzie jednak adnych tajemnic i wszystkie te triki uczciwie ujawni. By

1 Bruny,

T., Ditman, T., Mahoney, C., & Taylor, H. (2011)

moe sam wykaesz si przenikliwoci i odkryjesz je osobicie. Jednym

z tych sposobw na zwikszenie Twojego zaangaowania emocjonalnego
jest zwracanie si do Ciebie bezporednio w drugiej osobie, na ty, dziki
czemu atwiej mi bdzie wpyn na Twj nastrj i dziki czemu lepiej
zapamitasz to, co chc Ci przekaza. 1
Jeszcze jedna sprawa tytuem wstpu. Wikszo dostpnych dzi
ksiek elektronicznych nie nada z duchem czasu i pozostaje w tyle za
rozwojem technologicznym. Przy dzisiejszych moliwociach kopiowania
materiaw nie ma potrzeby ich ochrony standardow ustaw o prawie
autorskim lub za pomoc technicznych ogranicze, ktre tylko zniechcaj czytelnikw. Wychodzc naprzeciw tym potrzebom udostpniam to
bogate kompendium na liberalnej licencji Creative Commons, ktra
pozwala Ci na rozpowszechnianie, przedstawianie i zmienianie niniejszej ksiki tak dugo jak utwory zalene bdziesz obejmowa t sam
licencj. Prosz te, aby wykorzystujc gdzie dostpn tutaj wiedz
umieszcza link do mojej strony internetowej w Wikipedii. Jeeli wic
zakupie pen wersj tej ksiki, to szczerze dzikuj, gdy jest to najwyszym wyrazem uznania dla mojej pracy. Zapraszam do czytania.

Panstwo
to sobie dobrze przyswoja

Pierwsz cz ksiki podzieliem na trzy niezalene moduy opisujce rne zagadnienie, ciekawe z punktu widzenia mentalisty. Cz
ta przeznaczona jest na opisanie i przyblienie informacji dotyczcych
standardowych bdw popenianych w procesie edukacji od lat najmodszych, wytknicie tych bdw oraz skorygowanie ich z pomoc
przedstawionej alternatywnej metodyki. Dowiesz si z niej, w jaki sposb zaprogramowa swj umys, aby zwielokrotni swoj pojemno pamici. Pami jest podstaw inteligencji i kreatywnoci, dlatego jest to
element niezmiernie wany z punktu widzenia mentalizmu.

niejszych rozwiza wybraem kilka - pedagogik antyautorytarn na

przykadzie szkoy A.S. Neila w Summerhill w Wielkiej Brytanii, gdzie
demokratyczne i bardzo liberalne metody, zwaszcza zniesienie przymusu nauki, prowadziy i wci prowadz do wyrastania nonkonformistycznych ludzkich istot, co jest procesem szczeglnie niechcianym przez
rzdzce elity; dalej przybli Ci nieco sposb notowania znacznie przyjaniejszy i dostosowany do wspczesnej wiedzy o mzgu, tzw. mapy
myli Tonyego Buzana, pod wieloma wzgldami warte uwagi; poka
Ci te ca technik studiowania i uczenia w ktrej mona wykorzysta
mapowanie myli; dowiesz si jaki wpyw na nauk ma muzyka i na koModu 1.1 O nieefektywnym systemie edukacji pokazuje w niec zajm Ci nieco moliwociami i ograniczeniami, jakie narzuca na
jakis sposb przyzwyczajenia i konserwatyzm powoduj, e wci po- nas wykorzystywanie najnowszych zdobyczy technologicznych, zwaszzostajemy znacznie w tyle za najnowszymi osigniciami w dziedzinie cza audiowizualnej techniki komputerowej.
pedagogiki i nie wdraamy ich na poziomie systemu edukacji. Spord
wielu ciekawych alternatywnych i co najwaniejsze znacznie efektywModu 1.2 Superczytanie zawiera informacje i wiczenia dotyczce

1 Pastwo to sobie dobrze przyswoj

zwikszenia efektywnoci czytania. Podczas gdy przecitny czowiek

czyta z prdkoci zaledwie 200 sw/minut, Ty dowiesz si, jak mona
podwoi t prdko nie tracc czytanego wtku i to w cigu kilkunastu minut wicze, eliminujc podstawowe bdy i wykorzystujc takie
pomoce jak wskanik. Opowiem Ci te, na czym polega oszustwo tzw.
czytania fotograficznego i przedstawi kilka sylwetek niezwykle efektywnych czytelnikw, m.in. sawanta Kima Peeka. Na koniec poka metod
zwikszajc zasb zapamitanych informacji po czytaniu.
Modu 1.3 Mnemonika ostatni modu tej czci jest do szczegowym zbiorem informacji dotyczcych fascynujcej dziedziny wzmacniania pamici. Mnemonika staa si zapomnian metod zwielokratniajc pojemno pamici i wspczesny system edukacji powinien wstydzi si, e nauczanie jej w szkoach nie jest powszsechnym elementem
metodyki. W tym module poka Ci, jak moesz zbudowa swj wasny paac pamici, oraz potn matryc pamiciow, gdzie z atwoci

1.1

O nieefektywnym systemie edukacji

Modu dostpny jest w penej wersji ksiki.

umiecisz tysice jednostek informacji. Na wykorzystaniu mnemoniki

opieraj si dziesitki trikw wykorzystywanych przez najwikszych iluzjonistw i magikw, cz z nich Ci ujawni. Zachcam Ci do wykorzystania i trenowania tych technik nawet pomimo faktu, e na pocztku
mog Ci si wyda dziwaczne i gupie - s jednak niezwykle skuteczne.
Na koniec moduu dam Ci list bezpatnego oprogramowania komputerowego, wykorzystujcego system powtrek wg zalece dr Woniaka,
dziki ktremu jeszcze bardziej ugruntujesz wiedz i informacje, ktre
chcesz pamita.
Poniewa ksika niniejsza w zamyle miaa by kompendium poruszajcym najwaniejsze tematy, nie absolutnym ich zbiorem, na zakoczenie tej i kadej nastpnej czci zaproponuj Ci dostpn w opisywanych tematach, najlepsz moim zdaniem literatur, dogbnie opisujc
poruszane myli.

1.2 Superczytanie

1.2

Superczytanie
'

Struktura rozdziau
Jak szybko moesz czyta
czytanie integralne
skimirowanie
czytanie fotograficzne
wiczenie: zwiksz prdko czytania o 200% w kilkanacie minut
Sze faz aktywnego czytania wg Robinsona
&

Co z tym czytaniem?

%
sicy sw na minut. Jeszcze bardziej zdumiewajcy by fakt, e Kim
zapamitywa okoo 90% przeczytanych informacji, czym zasuy sobie
na miano supersawanta. Znany by z tego, e przeczytan raz ksik
obraca okadk na spd, aby ju nigdy do niej nie wraca. Pod koniec
ycia, jak oszacowano, musia zna na pami okoo 10 tysicy pozycji,
czyli cakiem spor bibliotek.

W grudniu 2009 roku zmar w swoim rodzinnym miecie, w Salt Lake

City w stanie Utah w USA Kim Peek. W wieku 58 lat zawa serca zabra
niezwykego czowieka z tego wiata1 . Kim by autystykiem cierpicym (a waciwie obdarzonym) przypadoci znan w medycynie jako
syndrom sawanta. Choroba ta dotyka mniej wicej co dzisitego autyAnalizujc podobne przypadki sawantyzmu pozwalam sobie na wystyka2 i objawia si posiadaniem niezwykych umiejtnoci umysowych,
np. umiejtnoci liczenia porwnywalnego z kalkulatorem, superpamici sunicie wniosku, e pomimo i niektre z tych osb posiadaj pewne
specyficzne cechy budowy mzgu, to ich rodowisko sprzyja niewiadolub szybkiego czytania.
Mzg Kima mia nietypow budow, rozdzielone pkule nie byy ze memu wzmacnianiu umiejtnoci i narzdzi, ktre opisz w nastpnych
sob poczone pasmem neuronw jak w zdrowym mzgu. Sprawiao rozdziaach. W ten sposb staj si mistrzami w dziedzinach, ktre s
to, e jego umiejtnoci byy jeszcze bardziej niezwyke i zdarzao mu bardzo interesujce z punktu widzenia mentalizmu.
si czyta dwie strony ksiki jednoczenie - jedn lewym okiem, drug
W tym momencie interesuje nas najbardziej sposb czytania Kima
prawym. Czyta bardzo szybko, kilka, kilkanacie sekund wystarczyo i innych osb. W zalenoci od jzyka tekstu, stopnia edukacji i zamu na przecitn kart ksiki, co przedkada si na prdko kilku ty- angaowania, prdko czytania przecitnego czowieka ksztatuje si w
1 Jeeli

nie wiesz, kim by Kim Peek, polecam Ci obejrze nagradzany film Rain Man z Dustinem Hoffmanem w roli tytuowej.
nowsze badania pokazuj, e ponadprzecitne umiejtnoci s znacznie czstsze u autystw, np. dowiadczenia pod nadzorem Patricii Howlin z Instytutu
Psychiatrii Krlewskiego Collegeu w Londynie wykazay takie umiejtnoci u okoo 28% spord badanej grupy okoo 100 dorosych autystw.
2 Niektre

1.2 Superczytanie

granicach 180-250 sw/minut. Kim musia czyta przynajmniej dzie- tania i wynik tej zabawy potwierdzi moje przypuszczenia - w adnym z
siciokrotnie szybciej. Czy jest to osigalne dla przecitnego czowieka? testw nie osignem zrozumienia mniejszego od 50% a prdko czytaDowiadczenie pokazuje twierdzc odpowied na to pytanie. Sam nia bya ograniczona jedynie szybkoci, z jak odnajdywaem przyciski
po kilku latach samodzielnej praktyki czytam swobodnie z szybkoci mwice o zakoczeniu czytania. Mj rekord to 20 tysicy sw na mi800-1000 sw/minut, co wci byoby wynikiem zaledwie polednim nut i 100% zrozumienia. Zachcam Ci do sprawdzenia tego na wasnej
wrd supersawantw, ale ju znacznie odbiega od moliwoci przecit- skrze - bdziesz zszokowany lub zaskoczony.
nego czowieka. Zdrowe osoby osigaj dzisiaj prdkoci rzdu 3000 sw
Czy wic mistrzyni i inni, twierdzcy, e czytaj fotograficznie oszuna minut w midzynarodowych testach, polegajcych na szczegowym kuj? Wikszo z nich oszukuje prawdopodobnie take siebie samych.
opisaniu przeczytanego opowiadania3 . Wszystko to wydaje si wic by To jedna z cech naszego umysu - tworzymy sobie zudzenia, w ktre
kwesti intensywnego treningu.
wierzymy. Dlatego atwo osign pozytywne i zaskakujce wyniki w
Warto w tym miejscu spojrze krytycznie na co, co znane jest pod tego typu sprawdzianach szybkoci, pytania do treci bowiem s tendennazw czytania fotograficznego, a co jest propagowane przez niektre cyjne a odpowiedzi odnosz si do wiedzy, ktr ju moemy posiada i
szkoy programowania neurolingwistycznego (o tym bdzie dalej w tej w dodatku, jeli mamy zestaw moliwych odpowiedzi, po naszej stroni
ksice) i akademie szybkiego czytania. W roku 2002 Polka, pobia stoi rachunek prawdopodobiestwa, gdy prawie zawsze osigniemy jarekord czytania na Mistrzostwach Polski w Czytaniu, osigajc wynik ki poziom zrozumienia rzdu kilkudziesiciu procent. Uczcy czytania
ponad 46 tysicy sw/minut i zrozumienie na poziomie 47%. Korzy- fotograficznego skutecznie wmawiaj, e co takiego istnieje, a idzie im
staa przy tym wanie z metody, ktr za chwil oczerni, a jej wynik to tym lepiej, im bardziej sami w to wierz. Jestem jednak skonny
zaoy sie o ton zeszorocznego niegu z kadym kto twierdzi, e pojest oficjalnym rekordem wpisanym w Ksig Rekordw Guinessa.
trafi skutecznie czyta z szybkoci zaprezentowan przez wspomnian
Wkrtce po tym, jak szumnie ogoszono w masowych mediach ten re- rekordzistk.
kord, zajrzaem do internetu szukajc jakiego testu szybkoci czytania.
auj, e nie miaem okazji zapozna si z testem jaki przesza Kamila.
Jeeli masz dostp do jego treci, to bd bardzo wdziczny za wysanie
mi o tym informacji4 . Wiem jednak, e testy tego typu polegaj na jak
najszybszym przeczytaniu narzuconej treci i odpowiedzeniu na pytania
(w tym konkretnym przykadzie byo ich jedenacie). Cz z testw
zawiera dodatkowo zestaw trzech lub czterech moliwych odpowiedzi.
W internecie znalazem kilka takich sprawdzianw i wszystkie wykonaem, bezmylnie klikajc na przyciski start, zakocz, przeczytane, w
ogle nie zapoznawajc si z treci. Nastpnie odpowiedziaem na py-

Czytaniem fotograficznym propagowanym przez szko NLP interesowaa si przez jaki czas nawet NASA, jednak badania jej naukowcw
tylko potwierdziy moje przypuszczenia - czytajc fotograficznie wcale
nie czyta si super szybko. NASA okrelia nawet ograniczenie dla tzw.
czytania integralnego, czyli z penym przyswojeniem treci, na szybko
400 sw na minut (dla jzyka angielskiego). Powyej tej szybkoci
cz sw umyka naszej uwadze i bez dodatkowego treningu stopie
zrozumienia treci zmniejsza si. W praktyce jednak mona znacznie
przekroczy t szybko w zwizku ze zjawiskiem redundancji - wikszo tekstw zawiera znacznie wicej informacji, ni jest niezbdne do

3 W organizowanych przez Tonyego Buzana mistrzostwach Sean Adam z USA osign szybko 3850 sw/minut. Jednake przy takiej prdkoci czytania poziom
zrozumienia treci pozostawia wiele do yczenia (ksztatuje si na poziomie rzdu 50%), wic jest to przydatne jedynie do pobienego przegldania materiau.
4 Mj e-mail: kamil.galos@gmail.com.

10

1.2 Superczytanie

przekazania ich treci. Dlatego wytrenowany umys potrafi wyantycypowa z potoku sw to, co najistotniejsze w procesie czytania wybirczego
okrelanego jako skimirowanie. Std umiejtnoci wspomnianego na pocztku rozdziau Kima Peeka i wymienione wczeniej rekordy czytania
z prdkoci powyej 3000 sw/minut.

Czytaj fotograficznie
Sprbuj patrze na stron dowolnego tekstu przez kilka, kilkanacie sekund, niczego nie starajc si czyta. Skup ca uwag
na tej stronie, wodzc wzrokiem z gry na d. Moesz pomaga
sobie palcami, za ktrymi pody wzrok. Teraz popro kogo,
aby zada Ci pytanie odnonie treci, ktr wanie przeczytae fotograficznie. Niech pytanie odnosi si do jakiego sowa z
tego tekstu lub konkretnej informacji. We czyst kartk papieru
i co do pisania, skup si przez chwil spokojnie oddychajc. W
mylach miej cay czas zadanie Ci pytanie. W Twoim umyle
bd pojawia si swobodne skojarzenia i obrazy, zapisuj je po
kolei. Jeeli Ci si poszczci, po kilku minutach powiniene zapisa odpowied na pytanie. Niesamowite? Niestety ten efekt
nie utrzymuje si dugo i pewnie jutro nie odpowiesz na pytanie dotyczce tej strony. Prawdopodobnie wanie na tej cesze
ludzkiej pamici oparty zosta mit czytania fotograficznego.

Skd wic to cae zamieszanie zwizane z czytaniem fotograficznym?

Sam technik zaprezentowa na pocztku lat 90. XX wieku jeden
z amerykaskich trenerw programowania neurolingwistycznego, Paul
Sheele, wczesny dyrektor Learning Strategies Corporation. Sheel tworzc swoj metod wykorzysta fakt, e mzg, a waciwie umys jest
rodzajem wielkiego filtra. Odcedza wikszo dochodzcych do niego
przez zmysy bodcw tak, e do wiadomoci dostaje si tylko ich cz.
Sporo jednak dociera do tzw. podwiadomoci, czyli tej mitycznej wrcz
czci naszego rozumienia. Badania zwizane z podwiadomym umysem pokazuj wyranie, e niektre informacje, ktrych wiadomie nie
Powysze ustalenia pozwalaj przypuszcza, e nawet najbardziej
odbieramy, s analizowane przez nasz mzg i podwiadomie wpywaj
przecitny czowiek bez zbdnych dodatkw moe zacz czyta z szybnp. na nasze wybory czy zachowanie. Zreszt na tym fakcie opiera si
koci 400 sw na minut, gdy przecitna szybko to okoo 200 sw.
wiele mentalistycznych trikw, o czym bdzie mowa w dalszych rozdziaJu za chwil poka Ci, jak i Ty moesz to zrobi w cigu kilkunastu
ach, zwaszcza w module Perpcepcja Podprogowa.
minut. Z tego te wzgldu warto mie na uwadze nieszczere zamiary
szk i akademii szybkiego czytania, nastawionych na zysk raczej ni
na przekazywanie praktycznych umiejtnoci. Naprawd ubolewam, e
pienidz zaj w naszym spoeczestwie tak wysokie stanowisko, ile nieShell wywnioskowa z tego, e mzg gromadzi np. to, co zobaczy,
szczeroci i szalbierstwa rodzi si z tego powodu. Takie szkoy czytania
czyli cay czytany tekst, gdzie w meandrach pamici, ale nie jestemy
za niemae pienidze obiecuj zote gry, a sporo uczestnikw kursw
tego wiadomi. W jego mniemaniu wystarczy odpowiednia technika i
koczy z frustracj i narzuconym poczuciem winy, e nie udao im si
moemy wydoby te informacje na wiato dzienne naszej wiadomoci.
osign obiecanych wynikw.
W rzeczywistoci jednak wpyw takich podwiadomych sygnaw jest
Majc na uwadze regu Pareto znan pod nazw 80/20, czyli makraczej krtkotrway i prawdopodobnie wybirczy, wic jego zaoenie
symalizujc efekty i jednoczenie minimalizujc wkad, pozwoliem sobie
byo troch na wyrost.
stworzy poniszy mini poradnik. Dziki niemu osigniesz co najmniej
wyznaczon badaniami NASA granic szybkoci 400 sw/minut podczas czytania, a jeli zechcesz potrenowa wicej - bdziesz czyta jeszcze szybciej. Nie bd ukrywa, e tworzc ten poradnik skorzystaem w
duej mierze z przekazanych przez Timotyego Ferrisa informacji w jego
wietnej ksice Czterogodzinny tydzie pracy. Ju teraz obr stron,

11

1.2 Superczytanie

szybkosc
czytania o 200% w
Jak zwiekszy

ciagu

10 minut cwicze
n
Za chwil poka Ci, jak moesz zwikszy szybko czytania dziki kwadransowi wicze. Wikszo z ludzi jest w stanie zwikszy szybko
czytania o 200% bez zmniejszenia stopnia zrozumienia tekstu, korzystajc z tych czterech prostych wskazwek. Zanim przystpisz do wicze
przygotuj jak beletrystyczn powie lub inny tekst. Bdziesz te
potrzebowaa wskanika, np. dugopisu ale wystarczy te Twj palec
wskazujcy (lub inny). Wikszo kursw szybkiego czytania uczy tylko
tych kilku rzeczy i niczego wicej, wic nie warto aby angaowaa w nie
swj czas i pienidze.
Przeczytaj jedn stron wybranej ksiki i zmierz czas, jaki Ci to zajo.
Nastpnie policz liczb sw w dowolnych dziesiciu wersach, podziel t
liczb przez 10 i pomn przez liczb wersw na stronie. W ten sposb,
jak ju si domylia, otrzymasz redni liczb sw na stronie. Zapamitaj t liczb i swj czas. Teraz wykonaj poniszy trening, ktry
zajmnie Ci nie wicej ni 10 minut:
1. Dwie minuty - czytaj tak szybko jak potrafisz, przesuwajc palec,
owek czy kursor wzdu czytanych wersw. Nie cofaj wskanika, ale przesuwaj go pynnym ruchem do przodu - w ten sposb
unikniesz regresji, ktra spowalnia czytanie.
2. Trzy minuty - rozpoczynaj ruch wskanikiem od trzeciego sowa
w wersie i kocz na trzecim wyrazie od koca. Wykorzystasz tak
widzenie obwodowe, przeczytasz cae zdanie przy krtszym ruchu
a Wikipedia:

szybkie czytanie.

oczu.
3. Dwie minuty - czytanie odbywa si przy pomocy krtkich, fotograficznych uj, zwanych sakadami (fiksacje wzrokowe). Sprbuj
ograniczy liczb takich uj w wersie do dwch, na trzecim wyrazie od pocztku i trzecim od koca. Jest to moliwe prawie w
kadym pisanym tekcie.
4. Trening - powicz czytanie zbyt szybkie, aby w peni zrozumie
tekst, ale z wykorzystaniem powyszych trzech technik. Przeczytaj tak np. pi stron, a potem kontynuuj z wygodn dla Ciebie
prdkoci. W sposobie, jaki postrzegamy, wystpuje tzw. efekt
kontrastu, czsto pokazuje si to na przykadzie jazdy samochodem - kiedy jedziesz 80 kilometrw na godzin, moe wydawa Ci
si to duo. Jednak gdy np. zjedasz z autostrady, na ktrej
jechaa 120 kilometrw na godzin, zwalniajc do 80, ta prdko
wyda Ci si bardzo woln.
5. Po wykonaniu tych wicze jeszcze raz sprawd prdko swojego
czytania, mierzc czas czytania jednej strony i korzystajc z poznanych technik. Przecitna szybko czytania wynosi dla tekstw
w jzyku polskim okoo 240 sw/minut. Jeeli przed treningiem
czytaa stron, na ktrej znajduje si 400 sw w minut i 15
sekund, oznacza to, e prdko Twojego czytania wynosia 320
sw/minut ( 400
75 60). Jeeli teraz czytasz t stron w cigu 30
sekund - Twoja prdko zwikszya si ponad dwukrotnie, a Ty
naleysz do 1% najszybciej czytajcych ludzi na wieciea .

12

1.2 Superczytanie

faz aktywnego czytania

Szesc
Jak prbowaem Ci przekona wczeniej, mam nadziej skutecznie, czytanie fotograficzne w rzeczywistoci jest czym zupenie innym, ni jego
nauczyciele prbuj wmawia. Sama technika takiego czytania zawiera
jednak sporo przydatnych nam rzeczy, ktre moesz wdroy we wasnym czytaniu. Aby zwikszy efektywno i stopie zapamietania, naley zamieni bierne czytanie, na czytanie aktywne. Do dzi si dziwi,
dlaczego nie ucz tego w szkoach.
W ksice, ktr si ju tutaj chwaliem o tytule Organiczna Technika Studiowania, umieciem wasny algorytm nauki na podstawie czytanej treci, oparty gwnie o zaoenia zaproponowane przez Buzana.
Ten prosty ebook jest dostpny bezpatnie w sieci a mimo to zrobisz mi
wielk przyjemno, jeli po niego signiesz.
Inny ciekawy algorytm zademonstrowa psycholog ksztacenia, Francis Robinson, ktry moemy nazwa szeciostopniowym modelem aktywnego uczenia si z ksiki. Oto stopnie:

zwrotach akacji i wszystkich tajemnicach, jakie autor dla Ciebie przygotowa. Jednake jeli Twoim celem jest przyswojenie jakiej wiedzy,
ktr mgby w praktyce zastosowa, takie rozwizanie jest idealne.
Mona to porwna do Gestaltu, czyli psychologii postaci, kierunku psychologii goszonego przez niemieckich psychologw w XX wieku, mwicego o swoistej formie caoci, ktrej nie mona sprowadzi do poszczeglnych fragmentw. Albo jeszcze lepiej do ukadania puzzli - kiedy
ukadasz skomplikowany obraz, najpierw przystpujesz do utworzenia
ram, uatwiajc sobie prac. Poniewa mzg zapamituje fakty czc
je z tymi, ktre ju zna, dobrym rozwizaniem jest stworzenie sobie wanie szkieletu wiedzy i dopiero stopniowe doczepianie do niego kolejnych,
szczegowych fragmentw.
Wiele dzisiejszych podrcznikw uatwia czytelnikowi wstpny przegld, umieszczajc przed kolejnymi rozdziaami i/lub po nich krtkie
opisy, o czym s te rozdziay i podsumowania. Nie inaczej jest z t
ksik. Dlatego jeli chcesz wicej zapamita, najpierw przejrzyj z
grubsza, z czym masz do czynienia.

1. Przegld wstpny.
2. Zadawanie pyta.
3. Czytanie.

Zadawanie pytan

Jeszcze w latach osiemdziesitych XX wieku Hamilton dostrzeg, e w

bardzo prosty sposb podnosimy stopie zapamitania tekstu, formu4. Refleksja.
ujc przed jego przeczytaniem pytania, ktre mog go dotyczy. Jeli
5. Powtarzanie.
chcemy zbudowa dom, najpierw robimy projekt. Jeli chcemy si cze6. Przegld kocowy.
go nauczy, zadajemy sobie pytania, na ktre odpowiedzi chcielibymy
pozna. I dziwi mnie, e skoro oczywistym jest, e nieroztropnie jest
przystpowa do budowy domu bez planu, dlaczego wci nie jest oczyPrzeglad
wstepny

wistym zadawanie pyta przed czytaniem tekstu, zawierajcego inforMgby sobie zepsu przyjemno czytania fascynujcej powieci czy macje, ktre chcemy zapamita.
kryminau, gdyby po prostu po kolei przejrza tre, dowiadujc si o
Niektre podrczniki zawieraj ju pytania, ktrymi moemy si po-

1.2 Superczytanie

13

suy. Jeeli jednak sam wyrobisz w sobie t umiejtno, bdziesz Przeglad

koncowy
mg jeszcze precyzyjniej ukierunkowa si na wiedz, ktra Ci interePrzegld kocowy to po prostu powtrzenie tego, co chcesz trwale zasuje.
pamita. Moesz wyznaczy sobie regularne czasy potrek, np. pierwsza nastpnego dnia, druga po tygodniu, trzecia po miesicu i czwarta
po p roku. atwiej jednak bdzie Ci skorzysta z oprogramowania,
Czytanie
ktre za Ciebie wyznaczy optymalny czas powtrek synchronizujc go
Majc ustalony zestaw pyta dotyczcy studiowanej treci, moemy dodatkowo z Twoimi indywidualnymi moliwociami. Jest kilka takich
wreszcie przystpi do czytania. Wspomagajc si wskanikiem zwik- bezpatnych programw komputerowych wartych Twojej uwagi, opisz
szymy efektywno, ale nie jest to specjalnie konieczne. W kadym razie je dokadniej w rozdziale o mnemonice.
Dowiedziae si ju wielu wanych informacji dotyczcych czytania
przedstawiem Ci ju kilka wicze, ktre mog zwikszy Twoj szybi
szybkiego
czytania. Pokazaem Ci te kilka metod, ktre mona wykoko czytania.
rzysta w edukacji wasnej lub cudzej, do zwikszenia jej efektywnoci
i skutecznoci. Jestem jednak pewien, e wiesz swoje - adna z metod
nie jest Ci potrzebna, gdy tylko masz ochot i pasj. Jeeli interesuje
Refleksja
Ci dogbnie jaki temat, bdziesz chon wszelkie dane z nim zwiSporo ludzi intuicyjnie dokonuje refleksji, czytajc jak tre. Przypo- zane niczym gbka. Do dzi potrafi wymieni dziesitki aciskich i
minajc sobie co, co ju wiemy w podobnym temacie, uatwiamy sobie polskich nazw dinozaurw, ktre byy obiektem moich zainteresowa w
wieku szeciu lat. Wci pamitam te setki liczb i dat zwizanych z
zapamitanie bo tworzymy silniejsze asocjacje.
astrofizyk i astronomi, bo to byo moim konikiem, gdy byem nastolatkiem. Nie potrzebowaem adnych metod, jedynie ksiki (niestety
Internet taki jak dzi, wtedy nie istnia).
Powtarzanie
Przejdmy teraz do naprawd fascynujcych dla mentalisty spraw.
Kiedy skoczysz czyta fragment tekstu - sprawd pytania i odpowiedz Poka Ci, w jaki sposb moesz zaprogramowa wasny mzg, aby zapana nie. Powtarzajc materia konsolidujesz sobie informacje w pamici mitywa naprawd skutecznie. Poka Ci, jak moesz zbudowa Twj
i niejako segregujesz je.
wasny Paac Pamici.

14

1.3 Mnemonika

1.3

Mnemonika
'

Struktura rozdziau
Proste systemy mnemoniczne
Paac Pamici
Mnemoniczny System Gwny (MSG)
Wpyw powtrek na zapamitywanie
metoda SuperMemo
&

oprogramowanie komputerowe optymalizujce system powtrek

Jak tu nie zachwyca si produktami rozwoju technologicznego,

ktry w ostatnich latach nastpuje tak szybko, e trudno waciwie nady i by na bieco? Ksik t spisuj sobie korzystajc ze redniej
mocy laptopa, ktre to urzdzenia jeszcze kilka lat temu nie byy tak
rozpowszechnione, a dzi waciwie wikszo z nas posiada na wasno
taki osobisty komputer. Waciwie jest bardzo prawdopodobne, e Ty
take czytasz j na swoim laptopie lub tablecie - jeszcze bardziej filigranowym i porcznym sprzcie. Albo smartfonie, te niby telefony potrafi
dzi tak wiele rzeczy, e komputery staj si zbdne, ba! Zbdni staj si
nawet ludzcy asystenci, gdy cz niektrych technologii i oprogramownie urzeczywistnia wizj przedstawion niegdy w Star Treku - wydajesz
telefonowi polecenie, a ten interpretuje je i wykonuje, dodatkowo umilajc nam ycie odpowiedzi w aksamitnym, kobiecym gosie. No c,
wci jednak nie potrafi zawiza krawatu czy zaparzy kawy, jednak
i to wydaje si tylko kwesti czasu.
Czym jednak byby mj laptop, gdyby nie posiada systemu operacyjnego i stosownego oprogramowania? Dzi uywam gwnie tzw.

wolnego oprogramowania, tworzonego w duej mierze przez ochotnikw,

programistw non-profit (jeli kto Ci kiedy powie, e nie ma nic za
darmo, zapytaj go czy wie, czym jest Linuks5 ). Oprogramowanie to jest
waciwie dostpne bezpatnie i mona je legalnie pobra z sieci i korzysta gdzie si ma ochot bez obawy o naruszenie patentw czy innych
umw. W dodatku w wielu przypadkach bije na gow komercyjne systemy operacyjne o czym wiadczy chociaby fakt, e 90% najszybszych
komputerw jest obsugiwane przez systemy z jdrem Linuks.
A co waciwie potrafiby taki superkomputer, gdyby nie system operacyjny? No nic lub co najwyej niewiele, bo wci mgby suy jako
stolik, krzeso lub szafka na lampk. Dlatego trzonem dziaajcego komputera jest jego oprogramowanie, pozwalajce maksymalnie wykorzysta jego moliwoci.
Teraz porwnajmy nasz mzg do komputera, do czego zreszt mia
przygotowa wczeniejszy wywd. Jakby nie byo, mzg w Twojej gowie jest niezwyk struktur posiadajc moliwoci najwikszych superkomputerw. Co prawda taki przecitny superkomputer jest dzi

5 Co prawda liberalne licencje, na jakich udostpnione s systemy GNU/Linux czy ta ksika nie oznaczaj, e oprogramowanie jest bezpatne, ale wiele dystrybucji
Linuksa i stosownego oprogramowania jest udostpniana za darmo, wic pozwalam sobie tutaj na takie stwierdzenie.

15

1.3 Mnemonika

bardzo szybki i ma bardzo pojemn pami, jednak wydajnoci wci

ustpuje przecitnemu, ludzkiemu mzgowi. Najszybszy superkomputer na pocztku 2012 roku mia pojemno pamici rzdu 30 biliardw
bajtw, dla porwnania szacuje si, e ludzki mzg moe pomieci 3,5
biliarda bajtw (jest to naprawd due uproszczenie zakadajce, e gromadzimy w mzgu wszystkie wspomnienia w postaci obrazw). K - bo
tak brzmi nazwa tego superkomputera firmy Fujitsu, przetwarza informacje z prdkoci 8,2 miliarda megaflopsw, czyli czterokrotnie szybciej ni ludzki mzg (2,2 miliarda megaflopsw, znaczy milionw operacji na sekund). Niestety najszybszy z komputerw potrzebuje prawie
10 milionw watw energii do swojej pracy, natomiast Twj mzg pracuje w przeliczeniu na marnych 20 watach6 , zakadajc, e dostarczysz
mu odpowiedni ilo witamin z grupy B, kwasu askorbinowego, kwasw tuszczowych omega-3 i kilku mikroelementw, jak magnez (dzienn
dawk wikszoci z tych skadnikw zawiera gar orzechw woskich i
dwa litry wysoko zmineralizowanej wody).
Pomimo duego potencjau i wielkich moliwoci, ani komputer, ani
mzg nie byby w stanie pracowa wydajnie bez odpowiedniego oprogramowania. Dla komputera to oprogramowanie stanowi wanie system operacyjny, czyli np. wspomniany przeze mnie Linuks, a waciwie
GNU/Linux, jeli mielibymy by bardzo cisymi. System ten zawiera
np. pakiet programw biurowych, graficznych, matematycznych i jakichkolwiek innych nam potrzebnych. W dodatku w tym przypadku,
za darmo. Takim oprogramowaniem dla mzgu jest np. umiejtno
czytania, ktra umoliwia przetworzenie symboli w jak konkretn informacj, ktr kto w ten sposb zakodowa. Dziki temu programowi
ja pisz a Ty czytasz t ksik.
Zapewne domylasz si, e istniej rne programy komputerowe jedne lepsze od innych, jedne lepsze dla innych i w kocu jedne wymagajce duych nakadw, np. finansowych czy sprztowych inne - przeciw6 wiat

nie. Masz wybr, moesz zainstalowa na swoim komputerze dowolne

oprogramowanie, czy to wietnego i bezpatnego Linuksa, np. piknego
Linux Minta, nowoczesnego Ubuntu, czy magiczn Magei lub inne, komercyjne. Podobnie moesz zainstalowa oprogramowanie w swoim
umyle i waciwie jednym z celw tej ksiki jest pomoc w stworzeniu
Twojego wasnego, mentalnego, wydajnego systemu operacyjnego.
To szkoa i edukacja powinny zajmowa si programowaniem Twojego mzgu, ale nie czyniy tego tak, aby by on wydajny na tyle, na
ile to moliwe. Waciwie czyniy to jeszcze w XVI wieku gdzieniegdzie
w Europie, np. w Anglii dopiero purytascy reformatorzy skutecznie
zapobiegli dalszemu rozprzestrzenianiu si tego zwyczaju w roku 15847 .
Zreszt rozwodziem si nad tym par rozdziaw temu, przytaczajc dowiadczenie z rezusami i prysznicem. W tym rozdziale zademonstruj
Ci zestaw takich programw, ktrych celem jest maksymalne wykorzystanie Twojej pamici. Program o nazwie Mnemonika i jego moduy
umoliwi Ci bowiem tak efektywne zapamitywanie rzeczy, o jakim Ci
si nie nio, jeli tylko powicisz mu odpowiedni ilo czasu.
Zanim zajmiemy si konkretn technik i treningiem, poka Ci, jakie s prawdziwe moliwoci Twojej pamici. Za przykady posu mi
yciorysy i osignicia niektrych ludzi. Chciabym te przybliy Ci
dokadnie pojemno Twojej pamici, aby mia jakie odniesienie, ile
wiedzy moesz pomieci w gowie. No wic popatrzmy.
Ile wiedzy moe zgromadzi mzg, zwaszcza korzystajc z pamici
semantycznej, czyli tej gromadzcej wiedz konceptualn? Bardzo
trudno znale jednoznaczn odpowied na to pytanie, gdy na chwil
obecn wci nie wiemy, w jaki sposb w ogle tworzymy wspomnienia. Dla uproszczenia mwi si, e s one w jaki biochemiczny sposb
zapisywane gdzie w neuronach (jako tzw. engramy, czyli lady pamiciowe), najpewniej w mzgu lub innych komrkach tam wystpujcych,
w neurogleju. Nie wiadomo te jak struktur maj wspomnienia, ale

Nauki. Grudzie 12/2011 (244), s. 76.

troch na ten temat w Wikipedii, moesz poczyta o tym tutaj, jeli masz ochot.

7 Napisaem

16

1.3 Mnemonika

mona przyj, e najmniejszymi ich fragmentami s tzw. mnemony.

Mnemon jest wic najmniejsz jednostk informacji, jak mona zapamita. Pami robocza, zwana niegdy pamici krtkotrwa, potrafi
zmieci 5, w porywach 7 mnemonw (niektrzy szczciarze nawet 9,
ale nie wicej). Jeeli zmuszamy si aby szybko zapamita wiksz ich
ilo, s one wypierane z pamici roboczej i zastpowane nowymi.
Mnemonem moe by cyfra, wyraz, syntagm czy nawet cae zdanie.
To dlatego, e mzg prawdopodobnie zapamituje kolejne mnemony korzystajc z tych, ktre ju pamita, na zasadzie asocjacji. Dla przykadu
niewiele mwice wyraenie linuX35, skadajce si z siedmiu liter i
cyfr, moesz zmieci w pamici roboczej jako jeden mnemon, gdy w
pamici dugotrwaej masz zakodowane znaczenie poszczeglnych mnemonw oznaczajcych te cyfry i litery.
Opierajc si na zaoeniu, e mzg gromadzi w pamici dugotraej
mnemony i e zapisuje je w postaci chemicznych zmian w komrkach
nerwowych, kilkakrotnie pokuszono si o przeliczenie objtoci pamici
na liczb neuronw w mzgu wanie. Miaby on wtedy pomieci okoo
100 miliardw mnemonw. Liczba ta prawdopodobnie nie jest suszn,
gdy nie uwzgldnia takich spraw jak choby obecno w mzgu innych komrek, komrek glejowych, czy prawdopodobiestwa gromadzenia mnemonw w postaci cieek w sieci neuronowej. Mimo to pozwol
sobie posuy si ni, jako liczb odniesienia, gdy inn, dokadniejsz
nie dysponuj. Za wic prosz na chwil, e Twj mzg moe zmieci te 100 miliardw mnemonw. Potrafisz sobie wyobrazi, jak wiele
to informacji?

czywist wiedz. Czowiek wykorzystujcy w peni t pojemno miaby

opanowa sze jzykw obcych, programy trzech wyszych uczelni i dodatkowo ponad 80 tysicy hase powszechnej encyklopedii. To spore
rezerwy i pewnie wikszo z nas nawet nie zbliy si do podobnych
osigni.
Jednake ju nawet 100 miliardw mnemonw jest liczb horrendaln. Wyobra sobie, e zapamitujesz jeden mnemon co sekund, bez
przerwy przez 30 godzin na dob i przez 100 lat. No moe przez 67, bo
w tym wieku odejdziesz na emerytur w Polsce9 . O ile mnie kalkulator
nie oszukuje, daje to 30606036567 sekund, czyli ponad 2 miliardy 600
milionw mnemonw. Nawet przy tak niedocignionej prdkoci zapamitywania wykorzystasz zaledwie kilka procent pojemnoci pamici w
cigu caego ycia!
Zanim zaczn przejd do pokazania Ci moliwoci Twojej pamici
na przykadzie yjcych i nieyjcych postaci, no i zmartwi Ci troch. Okamaem Ci bowiem. Oczywicie o tyle, o ile czytae jeden
z moich blogw lub wczeniejszych ksiek dotyczcych mnemotechnik.
Mwiem tam o tym, e Twoja pami jest nieograniczona bo gromadzisz w niej wszelkie informacje od pocztku swojego ycia. e jest w
niej zapisane cae Twoje dowiadczenie, ktre miae dziki swoim zmysom. Tutaj bd z Tob szczery, jak w caej ksiace i pozwol te sobie
si wytumaczy - zrobiem to bowiem dla dobra Twojej pamici. Niektre dowiadczenia pokazuj, e jeli tylko uwierzysz, e masz wietn
pami, ju poprawisz swoje wyniki w zapamitywaniu. W innym przypadku ograniczaj Ci stwierdzenia typu nie chc tego pamita, musz
oszczdza swj mzgowy twardy dysk itp.
Sigam do moich bogatych zbiorw materiaw i wyszukuj kurs
Niestety, nawet pomimo tak spektakularnych przypadkw hipermneszybkiego czytania, przedstawiony przez pana Szkutnika w kilku nu- zji, jak Jill Price, Brad Williams i czterech innych szczliwcw na wiemerach Wiedzy i ycia sprzed paru lat8 . Szkutnik wygrzeba gdzie w cie, wci nie ma dowodw na to, e nasza pami autobiograficzna
starszych rdach informacj o tym, e mzg moe zgromadzi 1000 gromadzi wszelkie dowiadczenie gdzie w swoich zakamarkach, przymiliardw jednostek informacji i prbuje przeliczy on to na jak rze- najmniej u wikszoci z populacji. Wymienione przypadki charaktery8 Waciwie
9 Przecie

sprzed parudziesiciu lat, kurs by w numerach z roku 1990.

artuj, pewnie nikt z nas tak modo na emerytur nie odejdzie, chyba e sam o ni zadba za wczasu.

17

1.3 Mnemonika

zowaa pami bliska absolutnej - kady z nich potrafi powiedzie co i

kiedy robi, zwykle poczwszy od wieku kilku lub kilkunastu lat. Pamita pogod, dat, co jad, jak by ubrany. Dzi wiemy, e w jaki
sposb ma to zwizek z nerwic natrctw, ale wci brakuje szerszych
informacji na ten temat.
A co z przypadkami dowiadcze z pogranicza mierci, w skrcie
NDE? Jeli starczy mi odwagi i chci, to zajm si nimi w dalszych
rozdziaach, ale nie obiecuj. W kadym razie niektrzy ludzie, ktrzy
dowiadczyli np. mierci klinicznej, utrzymuj, e przed oczami przewino im si cae ich dotychczasowe ycie. Cz z nich twierdzi nawet,
e by to bardzo wyrany, szczegowy, panoramiczny obraz. Zreszt
w naszym jzyku wci funkcjonuje potoczne okrelenie na ten stan i
czsto mawiamy, e bylimy w takiej sytuacji, e ycie przetoczyo nam
si przed oczami. Jeeli udaoby si dokadniej zbada to zjawisko i
potwierdzi je, byby to koronny dowd na istnieje ukrytej hipermnezji
u ludzi.
Hipnoz zajm si w dalszych rozdziaach, gdzie sprbuj m. in. pozbawi Ci wikszo zudze na jej temat, ktre zakorzenia w Twoim
myleniu nasza kultura i sceniczne jej pokazy. Dowiadczenia pokazuj,
e podczas transu hipnotycznego jestemy w stanie przypomnie sobie
wicej, ni pamitamy normalnie. Std wyroso przekonanie, e hipnoza
stanowi jakie magiczne wrota do podwiadomej pamici. Jednake podczas seansu hipnotycznego umys jest w stanie wysokiej podatnoci na
sugestie i w dodatku bywa kreatywny, dlatego atwo mu w tym stanie
stworzy jak barwn histori o dziecistwie, nawet sprzed okresu, gdy
zna pismo lub mow, ba! nawet z okresu ycia w onie matuli. Sprawny
hipnotyzer jest w stanie zasugerowa te wczeniejszy ywot - dlatego
wci wielu ludzi sdzi, e hipnoza moe stanowi dowd na reinkarnacj. O reinkarnacji jeszcze ode mnie usyszysz, tymczasem powiem Ci,
e hipnoza nie stanowi dowodu na jej istnienie.
Nasza pami najpewniej dziaa w sposb odtwrczy - proces przypominania sobie czego zawiera jaki mechanizm, tworzcy obrazy i wspo-

mnienia na podstawie zgromadzonej wiedzy. Jeli jakie fakty s niekompletne mzg przypomina je sobie dopasowujc brakujce elementy,
ktre niestety nie musz by zgodne z rzeczywistymi zdarzeniami. Std
skonno naszej pamici do hiperbolizacji i czciowej amnezji, implikujcej bardzo ciekawe zjawiska psychologiczne o jakich kady mentalista
powininien wiedzie, dlatego ju wkrtce dowiesz si tego ode mnie.
Ale miaem mwi o moliwociach Twojej pamici, podajc Ci przykady niesamowitych mnemonistw. Zanim jednak to zrobi, jeszcze
ostatnia sprawa - pami fotograficzna. Warto o niej wspomnie, gdy
naroso wok niej sporo mitw i bdnych wyobrae. Wyglda bowiem
na to, e wyobrania ejdetyczna (to bardziej naukowe okrelenie pamici fotograficznej; wyobrania jest cile powizana z pamici), ktra
miaaby by domen tylko promila dorosej populacji ludzi, nie jest tak
naprawd szczegowym i barwnym zapamitywaniem obrazw, a opiera
si raczej o sprawne wykorzystanie technik, ktre zaraz poznasz. Nawet jeli cz dzieci i troch mniej dorosych rzeczywicie posuguje si
na jawie tak barwn wyobrani, jak dowiadczamy podczas marze
sennych, to obrazy takie s podatne na subiektywne znieksztacenia i
raczej nietrwae.
Pokazay to m. in. bardzo szerokie, dugoletnie badania prowadzone przez doktora Aleksandra uri, rosyjskiego naukowca, ktry mia
okazj pozna i przetestowa niezwyke umiejtnoci jednego z najwikszych mnemonistw, dziennikarza przecitnej inteligencji, Salomona Szereszewskiego.
Szereszewski w swoim fachu nie uywa dyktafonu. Nie notowa te
polece swojego przeoonego - po prostu zapamitywa wszystkie rozmowy. Potrafi nawet przywoa w pamici ton i inne cechy gosu swoich
rozmwcw. S powinien by idolem i ikon wspczesnej modziey
buntujcej si przeciw absurdom systemu edukacji. Na pewnym etapie
ycia jego pami bowiem staa si tak dla niego nieznona, e korzysta z niektrych rozpowszechnionych w dzisiejszych szkoach technik i
metod, aby... nie zapamitywa.

18

1.3 Mnemonika

Badania Szereszewskiego polegay m. in. na pokazywaniu mu tabeli

bezsensownych znakw, cyfr lub liczb, ktr mia zapamita. Niektre
obrazy pamita nawet po kilkunastu latach a jako bonus przypomina
osupionym badaczom, jakie wtedy mieli ubrania. Niestety tak doskonaa pami staa si zmor dla S i ostatnie lata ycia spdzi w szpitalu psychiatrycznym. Nie potrafi bowiem rozpozna gosu znajomych,
ktrzy do niego dzwonili, co uniemoliwiay mu niezwykle ywe wspomnienia ich gosu sprzed lat. Jakiekolwiek bodce przywoyway acuch
asocjacji i silne, ejdetyczne wspomnienia, tak barwne, e uniemoliwiay
Szereszewskiemu normalne funkcjonowanie.

Poniewa przypadki Szereszewskiego czy Tammeta byy badane w

rnych orodkach na wiecie, a oni sami do swobodnie wypowiadali si, jakie procesy zachodz w ich umysach, moemy powiedzie,
e w pewnym stopniu korzystaj oni naturalnie z podobnych technik
i oprogramowania, ktre zamierzam Ci przedstawi w tym rozdziale.
Wykorzystuj je jednak po mistrzowsku i dodatkowo maj pewne cechy mzgu, ktre im to upraszczaj. A co z osigami ludzi, ktrych
mzgi maj normaln budow? Czy osigaj rwnie spektakularne wyniki? Oce to sam. Za chwil przedstawi kilka rekordw z Oglnowiatowych Mistrzostw w Zapamitywaniu. Profesor Anders Ericsson
bada mzgi osb, ktre osigny pozornie nieosigalne wyniki i nie
Nie musisz si jednak zbytnio tym martwi. Prawdopodobnie niwykry adnych anomalii w ich budowie. Np. dwudziestoletni Rdiger
gdy nie osigniesz poziomu, jaki reprezentowaa pami tego czowieka.
Gamm po piciu latach wicze przez cztery godziny dziennie11 zmieni
Jego mzg zdawa si posiada bowiem pewne specyficzne cechy, nie wysi w ywy kalkulator, potrafi w pamici podnosi liczby do dziesitej
stpujce w przecitnych mzgach, a sprawiajce, e Szereszewski by
potgi czy wyciga pierwiastki pitego stopnia z dziesiciocyfrowych
synestet i mnemonist.
liczb i wykonywa inne dziaania, z dokadnoci kilkudziesiciu miejsc
po przecinku.
Synestezja jest niezwyk umiejtnoci, w wielkim stopniu wzmacKilka interesujcych rekordw wiata w zapamitywaniu, aktualnych
niajc zapamitywanie. Jeden ze wspczenie yjcych wielkich syna rok 2011, naley do Simona Reinharda. Zapamita w kwadrans 164
nestetw, mnemonistw i sawantw, Daniel Tammet, patrzc na liczby
fikcyjne twarze i imiona, a take 300 losowych sw (kwadrans liczy 900
widzi ich kolory, faktur, gabaryty i wiele innych cech. Odbiera wraenia
sekund, co daje jedno sowo na trzy sekundy). No i zapamita tali 52.
rnego typu przy bodcu dziaajcym tylko na jeden z jego zmysw,
kart w troch ponad 20 sekund.
tego samego dowiadcza te Szereszewski. U Daniela zdiagnozowano
agodn form autyzmu zwan zespoem Aspergera i syndrom sawanta,
Z innych ciekawych rekordw - Ben Pridmore zapamita 28 talii
o ktrym pisaem wczeniej. Daniel potrafi dokonywa w pamici barkart
(1456) w cigu godziny, a Wang Feng w tym samym czasie 2660
dzo skomplikowane obliczenia, zapamita kolejne 22 tysice cyfr liczby
pi, ktrych recytacja zaja mu ponad pi godzin10 . Nauczy si jzyka przypadkowych numerw. No i warto te wymieni rekord Johanessa
islandzkiego w okoo tydzie na takim poziomie, e do swobodnie prze- Mallowa - 132 fikcyjne daty zapamitane w pi minut i 385 abstrakcyjprowadzi wywiad w jednej z islandzkich telewizji, na ywo. Tak w ogle nych obrazw w cigu pitnastu.
to zna jedenacie jzykw obcych w tym jeden, ktry sam stworzy.
Uczestnicy midzynarodowych mistrzostw w zapamitywaniu mog
10 I daa jedynie tytu mistrza Europy. Rekord wiata w tej konkurencji naley do Haraguchi Akiry, Ksiga Rekordw Guinessa mwi o 100 tysicach kolejnych cyfr
liczby pi, ktrych recytacja zaja mu szesnacie godzin.
11 Co daje ponad 1200 godzin. Jak sugeruj niektre badania, osignicie mistrzowstwa w jakiej dziedzinie nie jest kwiesti talentu, a wkadu pracy wanie. Np. dla
skrzypkw - 2000 godzin na osignicie poziomu nauczycielskiego, 4000 bardzo dobrego i 10 tysicy na zostanie wirtuozem.

19

1.3 Mnemonika

zdoby tytu Arcymistrza Pamici, jeli speni kilka warunkw: zapamitaj w cigu godziny co najmniej tysic kolejnych cyfr, w cigu godziny zapamitaj dziesi talii kart i bd zdolni zapamita jedn tali
pidziesiciu dwch kart w czasie krtszym ni dwie minuty. Sprbuj
dokona choby jedn z tych rzeczy a przekonasz si, e nie jest to proste zadanie. W kadym razie oficjalna lista aktualna na wrzesie 2012
roku zawiera 122 nazwiska ludzi, ktrzy osignli tytu arcymistrza, w
tym siedemdziesiciu piciu mczyzn i siedmioro dzieci.
Jest jeszcze par fajnych wyczynw, ktre dokonano dziki technikom, ktrych zamierzam Ci nauczy. Wspomn mj ulubiony, ktry
dokona Derren Brown w jednym ze swoich show. Derren jest najwyszej klasy mentalist i w jednym z programw zademonstrowa symultaniczn gr w szachy z dziewicioma przeciwnikami, mistrzami i arcymistrzami rangi wiatowej. Grajc naprzemiennie udao mu si zwyciy
z czwrk, zremisowa z dwoma i przegra z trzema z nich. Naturalnie wiesz ju, jak tego dokona - korzystajc z mnemoniki. Pomijajc
kilka innych trikw, ktrych uy w tym efektownym pokazie, pokaza
mistrzowstwo w korzystaniu z mnemonicznego oprogramowania. W rzeczywistoci bowiem gracze grali sami ze sob, Derren tylko kopiowa ich
ruchy, co i tak samo w sobie jest niezwykym dokonaniem.
No c, moe wystarczy tego wszystkiego. Fundamenty pod Twj
paac pamici s ju solidnie zbudowane. Przejdmy wic do konkretw,
oto klucz do doskonaej pamici.

pomoc zrobi tak spektakularnej rzeczy jak zapamitanie imion wszystkich onierzy swojej armii, czym szczyci si Juliusz Cezar czy Cyrus,
albo nawet nazwiska wszyskich mieszkacw Rzymu, czym chwali si
Lucjusz Scypion, czy te szczegowe zapamitanie mapy wspczesnego
Londynu, wraz z ulicami i wikszoci obiektw, a tym popisywa si na
jednym ze swoich show Derren Brown lub zapamitanie wszystkich samochodw w jednym z angielskich salonw sprzeday, wraz z numerem
rejestracyjnym, przebiegiem, rocznikiem, cen i miejscem pooenia na
parkingu a z tego zasyn Keith Berry w jednym z odcinkw programu
Deception, emitowanym w Discovery.
Skuteczno prostych systemw mnemonicznych, niewymagajcych
uycia wyobrani, polega na zakodowaniu wikszej porcji informacji
mniejsz, bdc pamiciowym hakiem. Istnieje co najmniej sze
typw takich prostych mnemotechnik, wymieniem je w Wikipedii pod
hasem mnemotechnika. S to:

1. Pierwsze litery.
2. Akronimy, w tym akrostychy.
3. Wierszyki.
4. Ukady skojarzeniowe.
5. Cyfry reprezentowane przez sowa.
6. Gry sw.

Mnemoniczny system podstawowy

To nie jest tak, e mnemoniki nie uywa si w szkoach. Pewnie z
atwoci potrafisz wymieni o kadej porze dnia i nocy list witamin
rozpuszczalnych w tuszczach, spisane bowiem w kolejnoci alfabetycznej tworz razem imi mskie ADEK. Ten przykad zastosowania prostego akronimu zapad mi w pami i czsto wymieniam go jako koronny
przykad zastosowania i jednoczenie skutecznoci mnemoniki w edukacji. Jednake jest to najprostszy moliwy system, nie mona z jego

Kada z tym odmian jest stosowana gdzie na jakim etapie edukacji w

wielu pastwach, pomagajc w zapamitaniu prostych informacji. Nie
bd si rozwodzi na tymi banalnymi technikami, gdy nas interesuj
skuteczne, zoone systemy mnemoniczne. Jeeli interesuj Ci proste
mnemoniki, odsyam do mojej ksiki Paac Pamici, ktr bezpatnie
udostpniam dla Ciebie oraz na mj blog o mnemonice i do ksiki Jak
podwoi skuteczno uczenia si? pana Geoffreya Dudleya, on zaj si
tym tematem chyba najbardziej szczegowo, ze wszyskich polskojzycz-

20

1.3 Mnemonika

nych publikacji, jakie znam.

Przejdmy do konretw. Bd mia dla Ciebie zadanie, ktre chciabym, aby sprbowa teraz wykona. Poniej znajduje si lista dwudziestu przypadkowych sw. Dla utrudnienia zawarem na niej nazwiska,
nazwy wasne, trudne sowa, rzeczowniki, czasowniki i przymiotniki.
Bd tak miy i przeczytaj t list, a nastpnie korzystajc z metod,
ktrych uczono Ci w szkole, sprbuj j zapamita w cigu dwch minut. To pierwszy i ostatni raz, kiedy prosz Ci o zapamitanie czego z
jakim wysikiem. W dalszej czci dowiesz si, jak uczyni z zapamitywania dobr zabaw. Oto lista:
cezar
semka
yrafa
zegarek
atom
pikna
internet
echo
kapusta
noyczki
Albert Einstein
kobieta
olbrzym
brat
ichtiozaur
engram
tapeta

auto
Ju? Sprbuj teraz nie zerkajc na list, spisa jak najwicej sw. Jeli
dysponujesz przecitn pamici, pewnie udao Ci si zapamita kilka
z nich, np. nazwisko Albert Einstein. Celowo wytuciem jest w tekcie
co sprawia, e jeszcze bardziej wyrnia si spord listy przypadkowych
sw. W ten sposb atwo zapamita co, co kontrastuje z otoczeniem,
jest niecodziennie i inne. Na tej zasadzie opieraj si zoone systemy
mnemoniczne, o czym przekonasz si ju za moment.
Nie przejmuj si zbytnio, jeli nie zapamitae wielu sw. Za chwil
to si zmieni. Wczeniej uatwi Ci troch zadanie przypomnienia sobie chocia czci z nich - by moe, jeli bystry z Ciebie obserwator,
zauwaye e sowa celowo uoyem w taki sposb, e pierwsze litery
tworz akronim C za pikna kobieta. Jeeli naprawd jeste przenikliwy to dostrzege te, e wyrazy pikna i kobieta wystpuj take
na licie sw, co tym bardziej uatwia ich zapamitanie. Sprbuj teraz
tylko przeczyta list po czym majc wiedz, o ktrej Ci powiedziaem,
wymie tyle sw ile zapamitae.
By moe teraz udao Ci si odtworzy znacznie wicej wyrazw jeli
nie wszystkie. W ten sposb prosta mnemonika uatwia proces zapamitania. Ale idmy dalej. Zajmijmy si teraz zoon mnemonik.
Poprosz Ci, aby wyobrazi sobie kilka rzeczy, zwizanych z powysz list. Staraj si, aby obrazy w Twoim umyle byy ywe, zabawne,
barwne i absurdalne - zupenia jakby ni.
Pierwsze na naszej licie do zapamitanie s sowa cezar i semka.
Jaki pierwszy obraz przychodzi Ci na myl, gdy czytasz sowo cezar?
Nasz mzg odkodowuje pisane informacje tworzc wanie wyobraenia,
czyli ikony. Wyobra sobie Julisza Cezara, z zadartym nosem, w wiecu
z lici laurowych, ktry jest atrybutem wadzy cezara. Juliusz ma zadarty, wielki nos i robi co bardzo dziwnego - prbuje krci wielk,
stalow semk tak, jakby krci hula hopem. Strasznie si przy tym
mczy i wyranie jest zdegustowany. To zabawny obraz - dumny cezar

21

1.3 Mnemonika

z zadartym nosem krci semki biodrami.

jest sowem, ktre chcesz zapamita. Moesz to sobie wyobrazi? Cay

internat i kobiety tylko dla Ciebie.
A c robi wielka, ta, pasiasta yrafa? Widzisz, jak zdajc prawo
Teraz zastanwmy si nad wyrazem, ktry oznacza dwik. Wikjazdy na motor biega szybko po linii w ksztacie semki? Bardzo ciko szo ludzi z wiksz atwoci wyobraa sobie ikony obrazw, ale te
jej wyrobi si na ostrych zakrtach tej semki. No i zapomniaa chyba dwiki - mwimy wtedy o echach, czyli wanie wyobraeniach dwimotoru.
kw. atwo wyobrazi sobie echo, a jeszcze atwiej lawin laptopw czy
Jeszcze gupszym obrazem bdzie wyobraenie yrafy, ktra na ka- komputerw z dostpem do internetu, wywoan Twoim krzykiem. Echo
dej nodze i dodatkowo na dugiej szyi ma zapit ca mas rnorod- odbija si od wielkiej skay a strumie laptopw sunie w Twoj stron.
nych zegarkw. Prbuje odczyta z ktrego godzin, ale marnie jej to
wychodzi, bo nie jest w stanie tak bardzo wygi szyi przez te wszystkie,
Akurat z wyobraeniem kapusty nie powiniene mie problemw.
ciasne zegarki. Wida, e coraz bardziej si przez to zoci.
Proponuj Ci taki obraz - krzyczysz gono w stron budynku czy skay,
Teraz dopiero bdzie zadanie dla Twojej wyobrani. Pomijajc fakt, od ktrej odbija si dwik w postaci echo. Jednak z Twoich ust wye istnieje co takiego jak zegar atomowy, wyobra sobie raczej wielki padaj same, zielone, dojrzae kapusty i odbijaj si od tego obiektu z
bombowiec, ktry zrzuca gigantyczny zegarek. Ten uderza z impetem hukiem, wracajc do Ciebie. Dodatkowo w ten sposb wiczysz synesteo grunt i momentalnie powstaje atomowy grzyb. C za wybuch! A zj, bo bodce dwikowe zastpowane s wzrokowymi wyobraeniami...
kapusty. To dopiero absurdalny obraz.
czu gorc fal uderzeniow.
Znajc ju metod, z atwoci samodzielnie wymylisz obraz, ktry
Jak zapamita przymiotnik? Wystarczy ju samo odniesienie do
ikony przedstawiajcej inny rzeczownik. Np. jeeli czytajc wyraz poczy noyczki i kapust. Myl, e wystarczy nawet jeli wypikna na myl przychodzi nam ra lub inny kwiat - bdzie to do- obrazisz sobie tylko, jak tniesz z fantazj licie kapusty czy przecinasz
bre wyobraenie. Lub kobieta - wszak to z kobiet wie si prawdziwe kapust na p wielkimi noyczkami. Ten obraz jest mniej absurdalny
pikno. No i ta pikna kobieta spaceruje ze skupion min zbierajc ni mgby by, ale sdz, e wystarczy, aby zapamita te dwa wyrazy.
atomowe grzybki do swojego koszyka. Prawda, e absurdalny obraz?
Teraz sprbujemy zapamita noyczki i Alberta Einsteina. PonieAle za to jaki pikny! Moesz te wyobrazi sobie co innego - bomba wa wci jest on najsynniejszym z fizykw, a waciwie jednym z najatomowa wybucha, ale w miejsce atomowego grzyba wyrasta pikny, synniejszych naukowcw, wikszo ludzi ma w umyle jak ikon jego
ogromny kwiat. To dopiero widok.
osoby. Zwaszcza, e posiada charakterystyczne, rozczochrane wosy,
Problem z zapamitaniem abstrakcyjnych wyrazw, ktre nie maj zamylon min. Pewnie te pamitasz synne zdjcie Einsteina, na
jakiego konkretnego desygnatu mia sam Szereszewski, jeden z najlep- ktrym chwali si swoim jzykiem. Wystarczy wic jak wyobrazisz soszych mnemonistw. Dlatego, podobnie jak w przypadku przymiotni- bie, e Einstain wystawia z ust wielkie... noyczki. S ostre i twarde,
kw, aby zapamita internet, musimy wyobrazi sobie jaki zastpczy zastanawiasz si, jak on je zmieci w ustach.
obraz. By moe internet kojarzy Ci si z jak stron internetow?
Jeli masz problem z wyobraeniem sobie Einsteina, to zastosuj
Lub migajcym urzdzeniem, routerem, ktre go rozdziela w Twoim sztuczk. Wyobra sobie obraz tego naukowca, przyjrzyj si mu przez
domu? Albo z internatem, w ktrym mieszkae w czasach szkolnych? chwil i jeli nie jest zadowalajcy, wyobra sobie prawdziwego Einsteina
Moesz wyobrazi sobie ten internat peen piknych kobiet, bo pikna stojcego obok tej postaci. Dziwne? Teraz sprbuj poczy jako obraz

22

1.3 Mnemonika

Einsteina z obrazem kobiety. Np. wyobra sobie Einsteina w sukience

w kwiaty jak wystawia jzyk. Albo z kobiecym biustem. Nie martw si
te, jeli wczeniej wyobraae sobie kobiet jako obraz zastpczy dla
przymiotnika pikna. Nic Ci si nie pomyli.
Jak zapamita wyrazy kobieta i olbrzym? Tak, wystarczy wyobrazi sobie kobiet olbrzyma, jest naprawd wielka, olbrzymia! Wikszo mczyzn nie ma problemw z zapamitaniem obrazw zwizanych
z kobiet, gdy czsto maj one dla nich podtekst erotyczny. Zwykle
mczyzna poda kobiety. Erotyczne obrazy cakiem atwo zachodz
w pami zarwno mczyznom jak i kobietom.
Jak ju wiesz, jedn z najlepszych metod zapamitania dwch obrazw w umyle jest ich zastpienie miejscami. Dlatego wyobraenie
sobie swojego olbrzymiego, naprawd duego brata, deptajcego lasy,
budynki itp. powinno wystarczy, aby zapamita te dwa sowa: brat
i olbrzym. Jeli nie masz brata, nic nie szkodzi. Po prostu wyobra
sobie, e go masz.
Teraz bdzie co trudnego: ichtiozaur i brat. Pewnie nie jeste
takim szczciarzem jak ja i nie interesowae si nigdy dinozaurami oraz
innymi grupami zwierzt z ery, gdy krloway dinozaury. Ja wci mam
w umyle ywe ikony wielu gatunkw i przedstawicieli tamtejszej fauny,
take morskiego, podobnego do gigantycznej ryby ichtiozaura. Jeeli
Twoja wyobrania nie podsuwa Ci nic konkretnego, poka Ci, jak zapamitywa takie wyrazy, ktrych wczeniej nie znae. Wystarczy, jeli
znajdziesz sowa zastpcze dla ichtiozaur o podobnym brzmieniu: nit
i ar, niech to ar!, mnich to zar lub ukadzie liter: ich to laur itp.
Dobrze, jeli te sowa zastpcze maj jakie wyraziste ikony w Twoim
umyle. W ten sposb zapamitasz te dowolne obcojzyczne sowa.
Wyobra wic sobie brata w stroju mnicha, ktry wanie zar wielk
mis jedzenia. Ichtiozaur - mnich to zar. Powinno Ci to wystarczy,
aby zapamita te dwa sowa.
Engram jest okreleniem na biochemiczny lad pamiciowy, czyli
stanowi czon jednej z teorii mwicej o powstawaniu wspomnie. By
moe jest to sowo Ci ju znane, zwaszcza, e wczeniej o tym pisa-

em. By moe wic masz w umyle ju jak ikon, ktra zastpuje

ten wyraz, np. ja widz elektryczny przeskok na sieci neuronowej, ktry
powoduje usztywnienie niektrych elementw tej sieci. Jeeli nie masz
jakiej konkretnej ikony w umyle, znajd jakie sowa zastpcze, ktre
Ci przypomn wyraz engram, analogicznie, jak we wczeniejszym obrazie. Np. N i gram. No wic zobacz wyranie mnicha siedzcego
przed wielkim talerzem (obraz zastpczy dla sowa ichtiozaur - mnich
to zar), ktry ma na talerzu tylko malek literk en, wac zaledwie gram i ktry apczywie porywa j i zera. Mnich to zar.
Gratuluj, jeli wytrzymae a do tego momentu. Twoja wyobrania niele musiaa si ju rozgrza. Jeszcze tylko dwa wyrazy i koniec
zabawy. Teraz chcesz zapamita engram i powiza go ze sowem
tapeta. Wytapetuj wic sobie pokj malekimi, gramowymi literkami
N (oczywicie w wyobrani!). Poczuj, jak przyklejasz je do ciany.
Czy naprawd bdziesz mia najmniejszy problem, aby zapamita
jeszcze sowo auto? Nie sdz, z atwoci poczysz obraz auta i
tapety. Dla przykadu - samo wytapetowanie auta, tak eby zasoni
wszystkie szyby i okna jest na tyle absurdalne, e wyobraenie tego pozwoli Ci zapamita te dwa sowa z atwoci. Jeszcze lepiej bdzie,
jak wyobrazisz sobie pokj wytapetowany... autami. Tego obrazu z
pewnoci nie zapomnisz.
Uf! Udao si. Moe jeszcze nie wiesz, ale wanie zapamitae list
dwudziestu przypadkowych sw, nazwisk i trudnych lub obcych okrele. Nie wierzysz? Pamitasz pierwsze sowo z listy? Tak, to cezar.
Po prostu pozwl, aby w Twoim umyle pojawi si obraz, a zdziwisz
si, jakie to banalnie proste. Obrazy bd pojawia si jeden za drugim,
kolejny wyraz przypomni Ci o nastpnym. Dlatego niektrzy nazywaj
t mnemotechnik acuchow metod skojarze.
Nawet jeli nie udao Ci si zapamita wszystkich zwrotw, nie
martw si. Zrobiem wszystko, aby utrudni Ci to zadanie. Moesz
mi wierzy lub nie, ale jeli tylko pozwolisz sobie powici troch czasu
na trenowanie tej techniki, to wszystko bdzie Ci przychodzio z wielk
atwoci, nawet jeli teraz wydaje Ci si to dziwaczne lub gupie.

23

1.3 Mnemonika

Ta podstawowa mnemonika stanowi czon pniejszych, zaawansowanych systemw pamiciowych. Jak mona j wykorzysta w praktyce? Chociaby do zapamitania listy zakupw, jakiej przemowy lub
spraw, o ktrych musisz pamita po powrocie do domu - pocz wtedy
obraz swoich drzwi czy kluczy z odpowiedni ikon przedstawiajc
spraw do zaatwienia.
Zasady:

Aby wyobraenia zachodziy w pami, musz spenia kilka

cech:
1. Obraz powinien by ywy. Powi mu chwil i zobacz
go jak najwyraniej w mylach. Nastaw si te do niego
emocjonalnie, niech wywoa Twj miech lub odraz. Co
prawda cz ludzi nie potrafi niczego wizualizowa i mczy si, gdy kto ich prosi o zwizualizowanie czego, nie
martw si, gdy do nich naleysz. Tutaj nie chodzi o adn
wizualizacj czy wysiek. To atwe.
2. Elementy obrazw musz jako wspdziaa, gdy chodzi
nam o ich asocjacj. Jak tylko wyobrazisz je sobie obok siebie, to ich nie zapamitasz. Ale jeli zamienisz je w siebie
nawzajem, wtoczysz jedno w drugie, kaesz im taczy,
bi si czy kocha si, wtedy nie zapomnisz.
3. Im bardziej niezwyky i absurdalny bdzie obraz, tym atwiej go zapamitasz. Moesz np. przesadzi z wielkoci
jakiego elementu lub przeciwnie, wyobrazi go sobie jako
co maciupekiego. Jeli wyobrazisz sobie, jak jesz ogrek
- pewnie zapomnisz ten obraz. Ale jeli ten ogrek bdzie
gigantyczny, albo jeszcze lepiej - jeli ten ogrek bdzie zjada Ciebie - choby nie wiem jak prbowa, nie zapomnisz
takiego widoku.

Na koniec poka Ci jeszcze, jak moesz wykorzysta t prost mnemotechnik aby wywrze wraenie i wprawi w osupienie swoich znajomych czy rodzin. Wystarczy, e poprosisz o list przypadkowych sw.
Niech bdzie duga, w ten sposb wraenie bdzie silniejsze. We list i spjrz na ni efektownie przez trzy sekundy, jakby omiata j od
niechcenia wzrokiem. Zapamitaj tylko pierwsze sowo, ktre bdzie
kluczem do odtworzenia listy. Teraz oddaj j koledze i popro, aby zacz powoli czyta wyrazy. Ten trik ze spojrzeniem na kartk sprawi,
e widzowie nabior mylnego przekonania o tym, i udao Ci si zapamita list w cigu tych trzech sekund, kiedy na ni patrzye. Wierz
mi, szybko zapomn, e miae na to czas, gdy wyrazy czytano na gos,
gdy jak pisaem wczeniej, nasza pami jest nadzwyczaj wybircza,
jeli chodzi o wspomnienia.
To tyle na ten temat. Baw si tym wiczeniem a ju wkrtce zostaniesz mistrzem wrd mnemonistw i mentalistw. Jeli jednak taka
metoda nie daje Ci satysfakcji, to zastanw si prosz, czy dobrze j
poje i czy chcesz j uywa, zanim przejdziesz do nastpnych rozdziaw.

Paac Pamieci

Jak mo zdye zauway, stosowanie wczeniej zaprezentowanej acuchowej mnemotechniki niesie ze sob to ryzyko, e jeli w jaki sposb
zapomnisz jednego z ogniw acucha, caa reszta stanie si bezwartociowa. Nie jest to wic zbyt dobry sposb na zapamitywanie dla studenta czy mnemonisty. Dlatego aby Twj entuzjazm nie zgas, piesz
z prezentacj metody, pozbawionej tej wady.
Mnemonika, o ktrej mowa, zawiera w sobie element tajemniczoci dodajcy jej uroku i smaku. Std wielk satysfakcj niesie ze sob
korzystanie z jej potencjau. Mowa tutaj o paacu pamici, o ktrym
niewykluczone syszae ju wczeniej, ale prawdopodobnie nie miae
okazji owego paacu zbudowa we wasnym umyle, w zwizku z brakiem stosownego projektu i zalece budowlanych.

24

1.3 Mnemonika

W dziele De oratore Cyceron karmi nas niezwyk opowieci o Symonidesie z Keos, yjcym w VI wieku przed Chrystusem. Symonides
by poet, ktremu dostojnik Skopas zleci napisanie poematu pochwalnego, jake by inaczej, na swoj cze. Pomimo, e Symonides wywiza si z zadania i wygosi pochwalny poemat na uczcie wydanej przez
Skopasa, ten poczu si zazdrosny, gdy jako osoba religijna Symonides wplt w tre take pochlebne wzmianki na temat bogw, przez co
Skopas wrczy mu tylko poow umwionego wynagrodzenia. Do sali
przyby posaniec i wywoa z niej poet i zaraz po tym zawali si strop
grzebic Skopasa, jego nadmuchane ego i pozostaych biesiadnikw.

gowy prb zapamitywania czegokolwiek. A wtedy? W XII wieku, w

Salerno koo Neapolu w jednej ze synnych na ca Europ medycznych
uczelni, studiowano dzieo Regua Zdrowia, bdce przez cztery stulecia
podstaw nauczania medycyny na europejskim kontynencie. Skadao
si na 2500 przepisw leczniczych, ktrych zapamitanie wymagaa wykorzystania mnemoniki miejsc wanie.

W pniejszych latach metod t propagoway wielkie umysy tamtych czasw, np. Tomasz z Akwinu zaleca jej stosowanie w ramach
swoich regu nabonego ycia i etyki. Podobne techniki wykorzystywali
w pracy Albert Wielki, Ramon Lull czy Giordano Bruno, ktry powiNie zdziwi Ci zapewne fakt, e czyn ten przypisano wciekym bo- za swj system z astrologi i hermetycznym okultyzmem, co pewnie
gom, ale nie ma to dla nas wikszego znaczenia. Pod cikim stropem uatwio wczesnej Inkwizycji ogoszenie go heretykiem i spalenie na
ciaa tych ludzi zostay znieksztacone tak bardzo, e Grecy, ktrzy w stosie.
owych czasach nie byli biegymi w sztuce identyfikacji zwok, nie potrafili
Waciwie jeszcze do roku 1584 nauczano w wielu angielskich szkorozpozna zmarych. Z pomoc przyszed Symonides, ktry pamita, ach tej metody, kiedy to purytascy reformatorzy uznali wyobraanie
gdzie na sali znajdowa si kady z goci, prawdopodobnie wanie dziki sobie dziwacznych obrazw za czyn bezbony i zaprzestano jej nauczamnemonice, o ktrej mowa.
nia. Religijnym fanatykom nie spodoba si poziom, jaki osiga ludzki
Par wiekw pniej, wasny system mnemoniczy utworzy np. y- umys, wyobrania i pami, dziki tej piknej, uatwiajcej ycie sztuce.
Od tamtego czasu paace pamici pojawiaj si raczej jako ciekajcy w latach 106-43 p.n.e. Metrodorus ze Scepis. W wyobrani podzieli
wostka
i egzotyczne dziwactwo w literaturze czy filmie, prawie nigdy w
Zodiak na trzydzieci sze 10-stopniowych sektorw, przyporzdkowujc kademu symbol mnemotechniczny. Bardzo dobrze nadaway si one szkoach, nawet pomimo faktu, e ich skuteczno zostaa udowodniona
np. niepublikowanymi dowiadczeniami Baddeleya i Liebermana12 .
do celw naukowych w tamtych czasach.
W mrocznej powieci Milczenie owiec i Hannibal tytuowy bohater
W 85 r p.n.e. anonimowy autor opisa mnemonik miejsc w swoim
Thomasa
Harrisa znajduje w swoich olbrzymich i przestronnych paadziele Ad Herenium. Przedstawi zalecenia i porady, jak mona prakcach
pamici
nie tylko miejsce dla niezliczonej liczby faktw, ale rwnie
tycznie z niej korzysta. W tamtych czasach, gdy papier by praktycznie
niedostpny i bardzo drogi, nie znano innych metod uczenia si ni za- swj azyl i schronienie od wiata zewntrznego. Jego paac pamici jest
pamitywanie, wic korzystano powszechnie z metody, o ktrej mowa. rozbudowany do granic absurdu i moliwoci.
Tani papier pojawi si dopiero koo czternastego stulecia, wic studenci
Mam wiadomo, e przypominanie o tym, i z metody korzysta
w redniowieczu mieli spor motywacj, aby trenowa wasn pami. synny, cho fikcyjny seryjny morderca i kanibal nie sprawia, e technika
Dzisiaj, kiedy nikt nie musi przejmowa si dostpnoci papieru (ba, nabiera w Twoich oczach koloru i pozytywnego zabarwienia. Nie chcemy
nawet dostpnocia notatek, dziki internetowi), nikt nie zaprzta sobie mie nic wsplnego z ludmy, ktrych zachowa za nic naladowa nie
12 Baddley,

A.D. i Lieberman - niepublikowane dowiadczenia cytowane w: Baddeley, A.D., dz. cyt., s. 230.

25

1.3 Mnemonika

zamierzamy lub nawet boimy si, e moglibymy. Wykorzystywa j jednak inny fikcyjny, ale bardziej pozytywny bohater serialu Mentalista i
wspomina o niej kilkakrotnie. Ma naprawd szerokie zastosowanie, jeli
ogldasz show Mam talent, gdzie w edycji w roku 2012 wystpi niejaki
Maskow, to wiesz ju, e korzysta z niej aby zapamita ukady wielu
kostek rubika i potem uoy je z zamknitymi oczami.
No ale na czym polega ta zapomniana, magiczna wrcz metoda? W
najprostszej swojej formie polega na kojarzeniu obrazw z miejscami w
rzeczywistym, dobrze znanym Ci otoczeniu, ktry to proces zachodzi naturalnie w wyobrani. Znasz ju metod zamiany sw, przymiotnikw
czy nazwisk na obrazy i ikony, za pomoc sw zastpczych. Wystarczy
teraz, e umiecisz taki obraz w jakim znanym miejscu paacu pamici.
Nie musisz nawet tworzy zabawnych czy absurdalnych skojarze i pocze, gdy sam fakt umieszczenia go tam, pozwoli go zapamita.
Do Twojego domu prawdopodobnie prowadzi jaka ulica, na ktrej
znajduj si znane Ci sklepy, ssiedzi, parki itp. - to wszystko to potencjalne miejsca lokacji obrazw. Twj dom, jego pomieszczenia, meble,
nawet szuflady, poniewa s Ci dobrze znane, moesz je wykorzysta do
tego celu. Moesz zamkn swj obraz do lodwki czy szafy - wsadzenie
jednego wyobraenia w drugie sprawi, e stojce obok obrazy nie bd
Ci si myliy. Jeli mieszkasz w bloku, by moe uda Ci si wykorzysta
kolejne pitra i drzwi do mieszka na kadym z tych piter, czy same
mieszkania. Albo wind.
Sprbuj w wyobrani przemierzy swoje mieszkanie i znajd kilka
naprawd dogodnych miejsc, w ktrych za chwil umiecisz kilka obrazw, poprosz Ci bowiem, aby zapamita fikcyjn list spraw do zaatwienia. Znajd jaki obiekt w przedpokoju. Potem wejd do pokoju
i wybierz co, co rzuca si w oczy. W salonie bdzie to telewizor, akwarium, kolekcja ksiek, sofa, czy nawet wyobraenie Twojego psa, lecego spokojnie na sofie (lepiej jednak aby byy to jakie trwae obiekty).
Przemierz w ten sposb w pamici i wyobrani swoje mieszkanie, blok
lub inne miejsce, ktre chcesz, a dojdziesz do punktu kocowego, ktry
oczywicie musisz sam ustali.

Po tym wiczeniu powtrz jeszcze raz cay szlak, aby mia pewno, e potrafisz odnale kade z wybranych miejsc. Ta trasa bdzie
dla Ciebie sta, wic wanym jest, aby si z ni dobrze zaznajomi.
Mam dla Ciebie list fikcyjnych spraw do zaatwienia. Poka Ci,
jak mgby j zapamita, ale lepiej bdzie jeli sam wymylisz swoj
list fikcyjnych czy rzeczywistych sprawunkw i umiecisz j w swoich
podwalinach paacu pamici. Zaczynajmy:
1. Wysa list do cioci z USA lub znajomej w Australii.
2. Nakarmi kota i psa.
3. Przypomnie mamie lub komu znajomemu, eby zadzwoni do
Twojego konkretnego kolegi.
4. Odda do lombardu narzdzie propagandy jakim jest telewizor.
5. Wczeniej nagra wieczorynk, Tomek i przyjaciele dla siostrzeca
lub dzieci w przedszkolu (pamitaj te, e nie wolno Ci tego legalnie publicznie wywietla, cho wci moesz nagrywa).
6. Kupi jaki niepotrzebny badziew na popularnej stronie aukcyjnej.
7. Kupi dziewczynie lub onie ekskluzywn biuteri w nieistniejcym ju internetowym sklepie bibeloty.net.pl.
8. Naprawi mikser.
To powinno wystarczy na pocztek. Zacznij wic w wyobrani przechadzk szlakiem swojego paacu. Chcesz wysa list do cioci w Australii, wic umie wyrany, duy obraz koperty lub kangura w pierwszej
swojej lokacji. Nie ma potrzeby, aby tworzy skomplikowane powizania jak w poprzedniej, acuchowej metodzie, wystarczy mocny, wizualny symbol kadego z zada w miejscu, gdzie go atwo dostrzeesz.
Obraz moe by zabawny, co uatwi zapamitanie. Jeli wic Twoim
pierwszym miejscem jest sklep, ktry odwiedzasz kadego ranka, zobacz
przy wejciu wielkiego, podskakujcego kangura, ktry przypomni Ci
o Twojej australijskiej wujence. Teraz id do kolejnego miejsca i zostaw w nim kolejny przedmiot, swoje zwierzaki lub wielki wr karmy.

26

1.3 Mnemonika

Spogldaj na to wyobraenie kilka sekund, aby utrwalio si w pamici.

Chcesz przypomnie mamie jak wrci, eby gdzie zadzwonia. Twoim
kolejnym miejscem jest lodwka? Co prawda mamie lub komukolwiek
byoby zimno, gdyby rzeczywicie siedzia w lodwce, ale przecie Twoja
wyobraona lodwka nie ma zasilania, bo skd miaby wzi si prd w
Twoim paacu pamici? Nie wahaj si wic umieci ikony jakiej osoby
wewntrz chodziarki, chocia moesz po prostu wyobrazi sobie, jak
co z niej wyjmuje.
Moesz skorzysta z moich przykadw, ale znacznie lepszym rozwizaniem jest zastosowanie wasnych pomysw. Jeeli chcesz kupi dziewczynie biuteri w internetowym sklepie, bo dziki mnemonice przypomniae sobie cudem o jakiej rocznicy, wyobra sobie elegancki, wielki
szmaragdowy kolczyk zawieszony na obrazie lub czymkolwiek, stanowicym Twoj kolejn lokacj. Lub umie swoj dziewczyn na jakim
piedestale, jeli do tej pory tego nie zrobie.
Sprbuj zapamita ca list, kiedy skoczysz, w Twoim paacu
znajdzie si trasa, ktr moesz sobie wirtualnie przeby tyle razy ile
masz ochot i za kadym razem dostrzeesz wszystkie rzeczy z listy,
spogldajc tylko na kolejne lokacje. Jeli jaki obraz wyda Ci si zamglony, sprbuj zamieni go na co bardziej zapadajcego w pami,
jaki wyrazisty i ywy symbol, najlepiej zabawny lub w inny sposb
niezwyky. Taki obraz bez trudu sobie przypomnisz.
Jak ju zdye zauway, system ten ma sporo zalet i pozbawiony
jest wad poprzedniej, prostej techniki acuchowej. Nawet jeli zapomnisz jakiego elementu, moesz po prostu i dalej i szuka nastpnych. Dlatego ten system nadaje si lepiej do zapamitywania przemowy, zwaszcza, jeli w trakcie jej wygaszania masz zamiar wraca do
poprzednich jej elementw.
Paac pamici jest chyba najpikniejsz mnemonik i jeli tylko powicisz troch czasu jego budowie, z pewnoci ulegniesz jego urokowi.
Oczywicie system ten ma ograniczenia, gwnie chodzi o liczb miejsc,
ktre wykorzystujesz do lokowania obiektw i wyobrae. Jeeli chcesz
uywa paacu do trwaego zapamitania jaki informacji, moesz uy

jednej lokacji dla jednego wyobraenia. Jeli sprbowaby ich umieci

wicej, wszystko atwo by Ci si pomieszao.
Dlatego aby zwikszy moliwoci systemu miejsc powinine zacz
od zwikszenia liczby dostpnych w Twoim paacu miejsc. Wane jest,
aby pomieszczenie nie byo zatoczone a Twoje obrazy przejrzyste i wyrane. Sprbuj umieszcza je wewntrz lokacji, np. w szufladzie, w
pralce, we wannie, w ten prosty sposb zwikszasz szanse, e nie bd
Ci si myliy. Miejsca powinny te si od siebie wyrnia, wic jeli sprbujesz wykorzysta kolumn szuflad z jakiego Twojego regau,
moe Ci si nie uda.
Gdy ustalisz po kilka miejsc w kadym pomieszczeniu, przegldajc je przemieszczaj si w jednym kierunku, np. jak zalecali Grecy w
przeciwnym do ruchu wskazwek zegara lub zgodnie z nimi, co dzisiaj
moe Ci si wydawa bardziej naturalnym. Sprbuj w kadym pomieszczeniu okreli okrg liczb miejsc, co uatwi Ci znacznie liczenie i
odnajdywanie.
Takie paace pamici s dobre do zapamitywania tymczasowych informacji, ale z powodzeniem moesz je wykorzysta, jeli chcesz zapamita co trwale. Warunkiem bdzie tylko, aby kilkakrotnie odwiedzi
te wyobraone woci w przecigu miesica i przejrza wszystkie obrazy,
gdy powtarzanie utrwala je w pamici. W przeciwnym wypadku wikszo szybko wyparuje.
Mnemonici ze staroytnoci zalecali, aby kolejne obiekty byy od
siebie znacznie oddalone, o okoo 10 m, co uatwia zapamitywanie obrazw i jeszcze bardziej zwiksza satysfakcj z wizyty w paacu. Dlatego jeli ciasne pomieszczenia domw nie s komfortowe dla Twojej
wyobrani, sprbuj wykorzysta jakie wiksze przestrzenie. Np. wielkie muzea, galerie - w ktrych atwo zachodzce w pami dziea sztuki
stanowi wietne miejsca kolejnych lokacji. Albo okolice Twojego miejsca zamieszkania.
Twj paac moesz rozbudowywa o jakie znane i wyobraone miejsca, ale bd pewny, e speniaj one powysze cechy. Niech kada z
lokacji bdzie dobrze owietlona, niezbyt jaskrawo. Jeeli chcesz wyko-

27

1.3 Mnemonika

rzysta zmylone miejsca musisz liczy si z tym, e najpierw potrzebne

bdzie oswojenie si i zapamitanie tych miejsc, dopiero potem mona
w nich lokowa inne obrazy.
Jeeli zamierzasz podej powanie do tego systemu, to moesz
miao nawet sfotografowa lub znale gdzie fotografie jaki miejsc
i poyczy je do swojego paacu pamici. Przygldajc si fotografiom
oswoisz si z tymi miejscami i utrwalisz je w pamici.
Moesz miao czy takie elementy za pomoc wyimaginowanych
klatek schodowych, przestronnych korytarzy, przejrzystych ogrodw i
drzwi. Zachcam Ci do eksperymentowania. Jeeli woysz troch wysiku w budow swojego paacu, to spacer po nim sprawi Ci wiele radoci
i bdziesz z ochot z niego korzysta, aby si zrelaksowa czy odetchn
od rzeczywistoci. Im duej bdziesz to robi, z tym wiksz atwoci
Ci to zacznie przychodzi.
Grecy zalecali te, aby po kadych piciu lokacjach umieci jaki
wyrany znak, ktry bdzie stanowi oznaczenie mwice, gdzie mniej
wicej si znajdujesz. Np. do z wyprostowanymi palcami, uatwi Ci
to przemieszczanie si po paacu i okrelanie ilociowe zapamitanych
informacji. Niech dodatek bdzie raczej dyskretny. To tyle.
Poniewa system miejsc ma pewne ograniczenia zwaszcza w perspektywie zapamitywania zoonych liczb, za chwil zademonstruj Ci
jeszcze potniejsz mnemonik, ktra wyniesie Twoj pami na wyszy poziom.

Mnemoniczny System Gwny

Jak zdye si samemu przekona, system miejsc, zwany czciej paacem pamici, stanowi wietn technik pozwalajc zapamita to
wszystko, co mona sprowadzi do listy i za pomoc listy wyrazi. Jeszcze w redniowieczu, gdy wiedza i ilo dostpnych informacji stanowiy
zaledwie drobny procent wiedzy dostpnej potem, system miejsc spenia swoje zadanie i by wystarczajc technik dla kadego, kto zechcia
z niego skorzysta. Jednake w kadym nastpnym stuleciu ilo infor-

macji, ktre chciaby zapamita jaki uczony czy naukowiec zwikszaa

si i dochodziy do tego wszystkiego liczby, nieraz cakiem due, ktrych
zapamita za pomoc paacu pamiciu byo trudno.
W wieku XVII Stanisaw Mink opisa mnemotechnik opart o alfabet fonetyczny, ktra dzi stanowi najwiksze narzdzie tego typu, dlatego nazywana jest czsto Gwnym Systemem Pamiciowym lub Mnemonicznym Systemem Gwnym (MSG). Pozwala na zapamitanie dat,
numerw i wielkich liczb, dlatego jest niezwykle przydatna w dzisiejszym
wiecie, gdzie musimy dysponowa swoimi numerami PESEL, kontami
bankowymi, telefonami, hasami itp.
MSG mona wykorzysta jako bardzo rozbudowan list, o wielu
tysicach miejsc, do ktrej przyczepiamy dowolne informacje. W ten
sposb informacje i obiekty s przypisywane do konkretnych miejsc na
licie bardziej organicznie, ni w przypadku systemu miejsc. Gdy nauczysz si korzysta z zalet tej techniki, moesz z powodzeniem wczy
j do swojego paacu pamici, gdzie umieszcza bdziesz dowolne liczby
i numery.
Na czym wic polega ta potna mnemonika? Poniewa liczby s
symbolami, trudno przypisa im jakie konkretne wizualne odniesienie i
t zdolno maj tylko nieliczni szczciarze synesteci (jak Daniel Tammet). Ale zamy, e kad liczb symbolizuje sowo, dla ktrego umys
bez problemu stworzy swoj ikon lub echo. Odmy na moment na
bok rozwaania na temat MSG i rzumy okiem na list:
1. owek
2. abd
3. piersi
4. krzeso
5. hak
6. winia
7. kosa

28

1.3 Mnemonika

8. kajdanki
9. balon
Jak pewnie zdye zauway, kadej z cyfr odpowiada obraz, ktrego
ksztat jest zbliony do ksztatu tej cyfry, w ten sposb bardzo atwo go
zapamita i przyporzdkowa do konkretnej cyfry. Oczywicie moemy
tutaj da niezliczon ilo przykadw desygnatw dla kadej z cyfr, np.
dla 1 - drzewo, wieca, patyk, drut, penis itd. Moemy te za pomoc takiego prostego systemu zapamita krtkie, dziesiciopunktowe
listy, kojarzc sowo odpowiadajce cyfrze ze sowem, ktre chcemy zapamita. Wystarczy skorzysta z rad, jakie zawarem w rozdziale o
podstawach systemu mnemonicznego.
I tak, gdyby przyszo Ci na myl, e chcesz zapisa w pamici wyraz
ksika, wyobra sobie tylko jakie poczenie ksiki i owka, np.
wielki owek, na ktry jest nadziana ksika. Jako drugie chcesz zapamita sowo milioner, wic tworzysz w umyle zabawny obraz, jak
abd w eleganckim garniturze z wielk walizk pienidzy wychodzi z
banku i zapala kubaskie cygaro. Jako trzeci chcesz zapamita wyraz
mleko wic wyobraasz sobie nabrzmiae... i tak dalej i dalej.
Spjrz na jeszcze jedn list:
1. Eden
2. drwa
3. krzyk
4. rowery

ktre si rymuj. Z tej drugiej listy moesz korzysta tak, jak z pierwszej.
Oczywicie te dwie metody maj bardzo due ograniczenia i nadaj si co najwyej do zapamitywania krtkich list i maych liczb.
Wrmy wic do naszego Gwnego Systemy Mnemonicznego. Wymaga
co prawda troch wicej przygotowa, ale w zamian pozwala na zapamitanie znacznie wikszych liczb.
Podstaw MSG jest przyporzdkowanie kadej z cyfr wybranej goski alfabetu fonetycznego. Dlaczego alfabetu fonetycznego? W ten sposb system staje si uniwersalny i mog z niego atwo skorzysta take
osoby niewidome. Oto, jak rozdzielone s goski i w jaki sposb mona
je zapamita:

1. t lub d - kada z tych gosek ma jedn pionow kreseczk, podobnie jak jedynka.
2. n - n ma dwie pionowe kreseczki.
3. m - m ma trzy pionowe kreseczki.
4. r - goska r jest gwn gosk w sowie cztery
5. l - rzymska liczba l oznacza 50, co powinno uatwi powizanie
tych spraw.
6. j - pamitasz, jak wyglda pisane, mae j? Jest bardzo podobne
do szstki.

5. pi

7. k, g - jakby nie byo literka k skada si z dwch poczonych

sidemek.

6. zje

8. w, f - pisane, mae f ksztatem przypomina nieco semk.

7. wsie + dym

9. p, b - te literki to po prostu obrcone w kadym kierunku dziewitki.

8. prosi
9. dziegie

Jest jeszcze cyfra 0, dla ktrej przyporzdkujemy goski s i z - w sowie

Tym razem wykorzystaem podobiestwo wymowy liczebnikw i sowa, zero literka z jest gwn gosk. To tyle. Przeczytaj dokadnie t

29

1.3 Mnemonika

list a bdziesz mie pewno, e poszczeglne goski dobrze kojarz Ci

si z cyframi. To jest podstawa caego systemu i jej znajomo wyniesie Twoj pami na nieoczekiwany poziom, jeli tylko powicisz temu
troch czasu.
Zastanwmy si teraz nad praktycznym wykorzystaniem tego systemu. By moe korzystasz z karty bankomatowej lub czegokolwiek,
co wymaga znajomoci czterocyfrowego numeru PIN. Jaki to numer?
4712, zgadem?13 Spjrz na list, kadej z cyfr numeru odpowiadaj
goski: RK(G)T(D)N. Caa trudno polega teraz na tym, aby stworzy jaki wyraz lub poczenie wyrazw, ktre bd zawieray te goski
i inne litery, nie wchodzce w skad naszego systemu. Przy krtszych
liczbach Twoja wyobrania prawdopodobnie podsunie Ci stosowne obrazy, jednak przy wikszysz moesz mie z tym kopot. Dlatego, aby
Ci to uatwi, przygotowaem arkusz w ktrym zamieniem dostpne w
sowniku jzyka polskiego i sowniku wyrazw obcych sowa na liczby za
pomoc alfabetu fonetycznego. Arkusz ten jest dostpny do pobrania w
internecie, zapisaem go w otwartym, unijnym standardzie open document, z rozszerzeniem .ods, dlatego powinine otworzy go praktycznie
w kadym arkuszu kalkulacyjnym. Moesz go pobra tutaj.
Wracajc do naszego PINu - spogldam w mj arkusz aby znale
stosowny wyraz, mog wybra spord takich jak: RaKieTNica, RiGauDoN, chaRKoTaNie, huRKoTaNie, aRKTyczNy. Najatwiej chyba
wyobrazisz sobie rakietnic, czyli pistolet do wystrzeliwania rakiet sygnalizacyjnych. Zauwa, e wszystkie te wyrazy zawieraj tylko i wycznie goski, ktre moemy zamieni wg naszego systemu na cyfry i
inne litery, ktre nie wchodz w skad tego systemu, gwnie samogoski.
Zamy, e nasz PIN dotyczy karty bankomatowej, wic bdziemy
potrzebowa go gwnie przy bankomacie. Wyobra sobie ten bankomat i powi go w mylach z rakietnic, ktra przypomni Ci numer
PIN. Strzelasz do bankomatu z rakietnicy? Albo z bankomatu wystaje
wielka rakietnica, wystrzeliwujca w Twoj stron race z pienidzy. Te-

raz za kadym razem, gdy odwiedzisz bankomat, przywoasz ten obraz

i bdziesz mg prosto zamieni sowo RaKieTNica na swj PIN - 4712.
Po kilkakrotnym uyciu nawet to zabawne wyobraenie nie bdzie Ci
ju potrzebne, bo numer PIN wejdzie do pamici dugotrwaej.
Masz kilka kont bankowych, a wic kilka PINw? Z atwoci zapamitasz wszystkie. Np. Twoje prywatne konto - ubierz si w Twoim
wyobraeniu tak, jak chodzisz na co dzie, lune ciuchy. Konto firmowe
- ubierz si tak, jak zwykle ubierasz si w firmie, w garnitur czy kostium.
W ten sam sposb mona zapamita numery telefonw, najszybciej
rozbijajc je na trzycyfrowe fragmenty i dla kadego odnajdujc stosowny obraz. Do dzisiaj dziki tej technice pamitam wszystkie numery
telefonw mojego rodzestwa i rodziny, czasami nawet te, ktrych ju
nie uywaj, niektrych pracodawcw i znajomych sprzed lat. W wyobrani czysz te obrazy z osob, do ktrej naley numer telefonu. W
wyborze stosownych sw pomoe Ci arkusz kalkulacyjny, o ktrym pisaem kilka akapitw wczeniej. Proponuj Ci ju teraz, jeli masz tylko
tak ochot, zrobi list dziesiciu najwaniejszych dla Ciebie numerw
telefonw. Skorzystaj ze spisu w moim arkuszu, jeli masz problem z
wymyleniem obrazw dla kadego numeru. Pocz w wyobrani obrazy
tych numerw z ikon osoby, do ktrej naley ten telefon. Niech obrazy
bd ywe i zabawne. Ja np. widz obraz mojego taty, ktry zjeda na
wielkim tustym MoRSie po wysmarowanej SMaLcem... tutaj nie dokocz, eby nie zdradzi jego telefonu. Albo wci mam wyrany obraz
mojej byej szefowej, ktra trzyma na LiNie JuPiTeRa (tak, planet)
nad... i tutaj te nie dokocz, ale dodam, e pracowaem tam ponad
sze lat temu.
Sprbuj teraz rozwin MSG tworzc kolejne zakadki dla numerw
od 1 do 100. Poniewa nie ma sensu si powtarza, nie bd podawa
przykadw, ktre umieciem w mojej ksice Paac Pamici, pobierz
j miao z internetu i sprawd list. Co takiego daj Ci takie zakadki?

13 Wg niektrych statystyk mam 27% szans na odgadnicie Twojego numeru PIN w dwudziestu prbach. Wikszo ludzki korzysta z podobnych, prostych do zapamitania numerw, np. cig 1234 jest wykorzystywany przez okoo 10% uytkownikw kart kredytowych a cig 1111 przez 6% z nich. Wg tego samego zestawienia najrzadziej
uywany numer PIN to 8068. (rdo)

30

1.3 Mnemonika

Pamitasz, jak zaproponowaem Ci wczeniej, w jaki sposb moesz zrobi wraenie na znajomych czy rodzinie zapamitujc jak list
przypadkowych sw? Wyobra teraz sobie, e mwisz znajomym, i nie
tylko zapamitasz ca list, ale te miejsce na licie, gdzie znajduje si
dany wyraz. Majc w pamici zbir zakadek od 1 do 100 moesz w ten
sposb zapamita list tylu wanie sw! Wyobra sobie, jak wielkie
wraenie mgby sprawi na swoich widzach.
W ksice Paac Pamici zaproponowaem list 1000 kolejnych obrazw dla kadej z liczb, zgodnych z MSG. Jeeli zadaby sobie trud, aby
zapamita t list, mgby stworzy sobie pamiciow baz danych, do
ktrej wpisywaby w odpowiednie miejsca informacje, jakie pragniesz

Dugie ciagi
liczb
Czasami uda Ci si znale odpowiedni wyraz dla dugiego cigu cyfr.
Zerkam do mojego arkusza kalkulacyjnego i widz, e jest np. sporo wyrae dla dziewiciocyfrowych liczb, to tyle, ile maj numery telefonw
komrkowych. Jest tutaj wyraz PReSTiDiGiTaRoR, bdcy odpowiednikiem liczby 940 117 144 i znacznie atwiej go sobie wyobrazi, ni
wymwi. Jest te iNFRaSTRuKTuRa, dla liczby 284 014 714 itd. W
wikszoci przypadkw nie znajdziesz jednak satysfakcjonujcych obrazw i musisz poczy w szereg ich wiksz ilo. W takiej sytuacji
stwrz jak zabawn i absurdaln historyjk przyczynowo-skutkow, w
ktrej poczysz system alfabetu fonetycznego i inne.
Rzuc teraz przypadkow, ponad dzwudziestocyfrow liczb:
74043459998360118234582. Praktycznie niemoliwym jest zapamita
j ot tak, po prostu, nawet przez mechaniczne powtarzanie. Przeczytaj
jednak i sprbuj sobie wyobrazi tak histori:
Sidmego (7) dnia tygodnia odpoczywasz sobie spokojnie, gdy nagle czterdziestu rozbjnikw (40) robi wielki RuMoR (434), krzyczc: Alibaba, Alibaba! No wanie, gdzie

zapamita. Ale tysic moe by wci dla Ciebie niewystarczajcy. W

takim przypadku odwied t stron internetow. Jest to wersja online
fragmentu mojej ksiki Organiczna Technika Studiowania. Zaproponowaem tam dwie metody rozszerzenia Mnemonicznego Systemu Gwnego i stworzenie w pamici wielkiej matrycy, w ktrej moesz zapisa
nawet 10 tysicy mnemonw informacji. Taki system gwarantuje Ci, e
bdziesz mie pod rk (a waciwie w gowie) to wszystko, co zawsze
chciae pamita, np. z racji swojego zawodu czy studiw. Graficzn
wersj tej metody moesz zobaczy na jednej z ilustracji, umieszocznej
gdzie w pobliu w tekcie.

jest aLiBaBa (599) zastanawiasz si, patrzc na prawie stuletniego (98) staruszka, ktry z racji wieku Alibab by nie
moe. Staruszek wychodzi przed tum i pokazuje cay swj
MaJeSTaT (36011), odliczajc omiokrotnie (8) swoich rozbjnikw (2345), bo za kadym razem zapomina, co jest po
pitce. Taki oto jest FiNa (82) tej historii.
Jeeli przeczytasz i wyobrazisz sobie ten obraz, bez trudu odtworzysz
t astronomiczn cyfr. Sprbuj ju teraz. Nie szczd sobie samemu
zadziwienia tym, jak fantastyczna moe by Twoja pami, jeli tylko
masz odpowiednie oprogramowanie.

Inne zastosowania MSG

MSG jest uniwersaln mnemonik, ktra ma zastosowanie w bardzo
wielu dziedzinach do zapamitywania masy rzeczy. Nie bd si tutaj
powtarza, bo szczegowo opisaem w jaki sposb z jego pomoc zapamita swj rozkad zaj, rne daty rocznic itp., czy te jak posuy
si nim w grze w karty, w swoich ksikach Paac Pamici i Organiczna
Technika Studiowania, ktre bezpatnie Ci udostpniam, wic myl, e

Rysunek 1.3.1: To dzieo mojego picioletniego syna przedstawia kolejne symbole zakadek, od 0 do 99, ktrych nazwy s zgodne z MSG. A tak
naprawd to nie mam dzieci, ale gupio mi byo si przyzna do takich bazgrow.

Rysunek 1.3.2: MSG mona rozszerzy, czc kolejne setki z dodatkowymi obrazami, ktrych symbole kolejno przedstawia rysunek. Szczegw
dowiesz si z mojej ksiki Paac Pamici.

33

1.3 Mnemonika

uczciwym jest, e nie opisuj dokadnie tego na amach tej ksiki.

Jak szczegowo wykorzysta te i inne metody podczas nauki w
szkole, opisa Harry Lorayne w swojej wietnej ksice Superpami dla
uczcych si, ktra jest jedn z niewielu pozycji z tego tematu, ktre naprawd Ci polecam. Trenuj wytrwale, a ju wkrtce bdziesz mistrzem.

Zapamietywanie

nazw wasnych
Czy to prawda, e wykorzystujemy 10% mzgu? Jeden z mitw mwi,
e tak wanie jest. Jeszcze wicej ludzi upiera si przy tym, e to nieprawda. Jednake mimo oglnej nieprawdziwoci mit ten zawiera te
ziarenko prawdy i zanim przejd do waciwego tematu tego rozdziau,
pozwol sobie chwil na wyjanienia.
Kana Discovery emitowa niegdy program Superhumans, gdzie demonstrowano niezwyke umiejtnoci, jakie w darze przypady nielicznym przedstawicielom naszego gatunku. Obok czowieka gumy, czowieka, ktry nie czuje blu i wspczesnego samuraja, przecinajcego
katan wystrzelon z wiatrwki plastikow kulk, moje najwiksze zainteresowanie rozbudzia sylwetka Rona Whitea, jednego ze wspczesnych mnemonistw. Ron przed rozpoczciem maratonu przywita si
krtko i przedstawi pidziesiciu uczestnikom biegu, po czym zaczeka
a skocz i na finale kademu z nich osobicie pogratulowa, zwracajc
si po imieniu. Ta i inne umiejtnoci pamiciowe Rona s niedostpne
dla przecitnego czowieka, niezaznajomionego z mnemonik.
Ron bardzo dugo posuguje si podobnymi technikami, jakie przedstawiem Ci w poprzednich rozdziaach. Najbardziej interesujcym elementem programu by rezonans magnetyczny, ktry wykorzystano w
laboratorium aby sprawdzi aktywno mzgu tego wymienitego mnemonisty podczas zapamitywania.
Twj mzg nie pracuje na penych obrotach prawie nigdy (li tylko,
gdy nu doznajesz orgazmu i to tylko pod warunkiem, e jeste kobiet
- podczas tej krtkiej chwili szczcia aktywne jest wikszo obszarw

Twojego mzgu), podczas wykonywania rnych czynnoci aktywizuj

si inne, zwykle podobne obszary u rnych ludzi. Dlatego wykorzystujesz tak naprawd kady neuron, tylko nie jednoczenie.
Zdjcie uzyskane dziki rezonansowi magnetycznemu mzgu Rona
pokazao jednak, e w porwnaniu z przecitnym uytkownikiem mzgu
podczas zapamitywania wykorzystuje on o 35% wikszy obszar kory
nowej, gwnie przyrodkow cz patu skroniowego prawej pkuli,
odpowiedzialn za wyobrani i wizualizacj. Wiesz ju teraz, dlaczego
mnemonika jest tak skuteczn metod pamiciow? Jakby tego nie
zinterpretowa wyglda na to, e mnemonici uywaj po prostu wiksz objto mzgu do zapamitywania od przecitnego czowieka. To
dlatego mit o wykorzystaniu tylko 10% mzgu zawiera w sobie ziarenko
prawdy.
Imiona i nazwiska osb bardzo atwo uciekaj z pamici. Po wielu
latach jestemy w stanie przypomnie sobie twarz starych znajomych,
ale czsto nie pamitamy, jak mieli na imi nawet niedawno spotkani koledzy. To dlatego, e proces zapamitywania twarzy polega gwnie na
rozpoznaniu, czym znacznie prostszym ni przypominanie. W dodatku
wyglda na to, e mamy zaprogramowany w umyle specjalny modu
zajmujcy si rozpoznawaniem twarzy i postaci, przez co czsto zdaje
si nam widzie twarze tam, gdzie z pewnoci ich nie ma - w ksztacie
chmur czy na rysach pnia drzewa. Zjawisko to nosi nazw pareidolii i
tumaczy tak absurdalne zachowania jak dostrzeganie twarzy Elvisa lub
Jezusa na patelni, na ktrej dopiero kto usmay jajecznic czy odnajdywanie twarzy na Marsie na zdjciach o niskiej rozdzielczoci. Nieco
wicej na ten temat opowiem Ci w nastpnej czci ksiki.
Wspominaem ju wczeniej o synnych postaciach, znajcych imiona
tysicy swoich onierzy (jak Juliusz Cezar) lub setek innych ludzi. Wyobra sobie, jak wielkim szacunkiem i oddaniem musieli darzy swojego
przywdc ludzie, do ktrych ten zwraca si po imieniu, symulujc w
ten sposb trosk o ich los (bo czy mona si osobicie martwi o los
takiej rzeszy ludzi?). Dlatego jeeli uda Ci si po dugim okresie czasu

34

1.3 Mnemonika

zapamita czyje nazwisko i zwrci si do kogo jego wasnym imieniem po tak dugim czasie, automatycznie wzbudzasz jego zaufanie a
osoba ta obdarza Ci szacunkiem i czuje si dobrze w Twoim towarzystwie. Ty sam jeste postrzegany jako osoba pewna siebie i obyta
towarzysko.

Alicja delicja

Jak technik posuguje si Ron, aby zapamita imiona i nazwiska

osb? Pierwszym warunkiem jest uwaga. Jeli wzbudzisz w sobie uwag
i postanowisz zapamita czyje imi, zwikszasz na to swoje szanse.
Gdy skoncentrujesz si na zapamitaniu czyjego imienia, zastosujesz
kolejne kroki. Przypomnij sobie kogo znajomego, noszcego to imi i
wyobra sobie, e stojca przed Tob osoba upodabnia si i wciela nieco
w rol tego znajomego. W ten sposb tworzysz siln asocjacj. Skojarz
t nowo poznan osob z jakim obrazem, ktry przychodzi Ci na myl,
gdy przywoujesz w pamici t znajom ju osob o tym samym imieniu.
Np. jeli pracuje jako konduktor na kolei - nie wahaj si wyobrazi sobie
pocigu.

Elbieta ly pieta (obraz czy rzeba ciaa Jezusa w rkach Marii)

Jeeli poznana osoba posiada jakie cechy, ktrych nie sposb nie zauway, najlepiej na twarzy, moesz zastosowa inn metod. Najpierw
korzystajc z poznanych wczeniej mnemotechnik pocz imi i/lub nazwisko tej osoby z jakim obrazem. W polskim tumaczeniu ksiki
Harryego Loreyna Superpami dla uczcych si pan Marek Siurawski
dokonuje wspaniaej pracy, autentycznie angaujc si w przekad anglojzycznych technik na jzyk polski, za co nale mu si wyrazy szacunku i uznania. W dodatku do ksiki umieszcza on obrazkowy sownik
imion, ktry mona wykorzysta do wywoywania w umyle asocjacji.
Pozwol sobie zacytowa ten krtki sownik, wprowadzajc do tylko
drobne zmiany:

Barbara lalka Barbie i ara

Danuta tan i nuta
Dorota do rota (redniowieczny instrument, prototyp skrzypiec)

Eliza Elza (lwica z popularnego serialu)

Grayna grozi ona
Helena hel i len
Izabela Iza - Issa, lizak
Irena Irenka - i rka
Joanna anio
Krystyna Christ i Tina (moe znasz psa o tym imieniu?)
Maria aria
Magorzat(k)a mia-gorze-tkacz
Nina mina
Natalia natka
Olga felga
Andrzej(ek) AN-drze-jak
Aleksander Olek - ole!
Antoni AN tonie
Bogdan Bg i dan (stopie zaawansowania w dalekowschodnich sztukach walk)

Agnieszka agnus (medalion z wosku z odciskiem baranka) w mieszku

Czesaw czesze aw

Anna Ania - kania

Agata agat (rnobarwny, pasiasty minera) w A

Edward e2 - ruch w szachach, lub Edward Noycorki, atwy do zapamitania, te dward cki (Szymon Majewski)

Alina Ala i As

Franciszek biedaczyna (w. Franciszek z Asyu), kieliszek, mniszek

35

1.3 Mnemonika

Feliks Felek - kartofelek

Mateusz mat w uszku

Filip kwili P

Mikoaj posta w czerwonym stroju z worem na plecach

Grzegorz grzech-w

Micha micha-ka, mnich ka

Henryk Hendrix (Jimmy) lub hiena-ryk

Marek kupi o na jarmarku, jarmark

Ignacy Iga na C

Maciej maca i ciek

Ireneusz Irek - irokez

Pawe paw w

Julian jul-liana

Piotr pije otr

Jan jen

Roman Rom w AN

Janusz ja-n

Ryszard Rysiek - ry-sik

Jacek ja-cyk

Robert rabat

Jakub jak i kub (wielki kubek)

Stanisaw stanik-awa

Jzef J z F

Tadeusz Tadzik - TAED-dzik

Jerzy jee

Tomasz Tomek - domek

Kamil kamyk

Wojciech woj-ciach!

Krzysztof krzy-tuf (porowata skaa, mieszanka piasku i popiou wulkanicznego) lub nioscy Chrystusa

Wadysaw Wadysawowo

Teres(k)a treska (dopinane wosy dla uzupenienia fryzury)

Urszula Ula - ule
Wanda wandal
Zofia sofa
Kazimierz kadzi miecz
Ludwik ld-wilk
Leszek liszka (gsienica lub samica lisa)
ukasz uk i kasza
Marcin mara-din

Naturalnym byoby, gdyby skorzysta z wasnych wyobrae. Mog

to by sowa, ktre rymuj si z imieniem. Celowo nie podaj dodatkowo tych, ktre sam uywam, gdy wydaj mi si mniej uniwersalne
od przykadw pana Marka.
Kiedy ju zdecydujesz, jaki obraz bdzie symbolizowa imi Twojego
interlokutora, odnajd u niego t cech twarzy lub wygldu, ktra jest
najbardziej charakterystyczna i rzuca si w oczy. Powizanie tego obrazu z ubiorem ma t wad, e by moe nie uda Ci si powiza postaci
z imieniem, gdy spotkasz j kiedy w innym stroju. Jeeli czowiek ten
ma blizn, brod, krzywy nos, specyficzn fryzur - moesz to wykorzysta. Przy odrobinie wprawy moesz nauczy si dostrzega subtelne,
lecz zapadajce w pami rysy twarzy, ktre wykorzystasz do swoich asocjacji i zapamitania imion (zupenie jak na karykaturze, gdzie pewne

36

1.3 Mnemonika

charakterystyczne cechy s wyolbrzymione).

Gdy masz ju odpowiedni cech i obraz dla imienia, atwo stworzysz
w umyle obraz, ktry poczy je obie. Zofia ma wielki nos? Wyobra
sobie Zofi z wielk sof zamiast nosa. Jerzy nosi charakterystyczne
okulary? Niech w Twoim wyobraeniu zamiast tego nosi dwa zwinite
w kulk jee. Olga ma trudny do przeoczenia biust? Wyobra sobie... i
tak dalej i tak dalej.
Jeeli rozmawiasz z kim nieznajomym, by moe przyda Ci si wicej czasu, aby stworzy odpowiednie wyobraenie i przyjrze si jemu.
Dlatego zawsze moesz gra na zwok i rzuci pytaniem: Czy mymy
si wczeniej nie spotkali? To pytanie da Ci to take dodatkow moliwo przygldnicia si uwaniej jego twarzy. Kiedy ju stworzysz obraz,
sprbuj przynajmniej kilkakrotnie go przywoa w pewnych odstpach
czasu. Poniewa ludzie lubi, gdy kto zwraca si do nich po imieniu,
nie wahaj si tego czyni. Ju po kilku powtrzeniach Twoje wyobraenie prawdopodobnie nie bdzie Ci ju potrzebne, bo imi rozmwcy
zapadnie Ci w pami dugotrwa.
Szybko powiniene oswoi si z t prost mnemonik, zwaszcza jeli
w yciu masz kontakt z rnymi ludmi. Jej moliwoci nie ograniczaj
si tylko do zapamitania imienia i nazwiska. Rwnie dobrze moesz zapisa sobie na dysku twardym umysu dane o pracy, zainteresowaniach
czy bolczkach swoich rozmwcw. To wietny sposb na to, aby kogo
oczarowa i wrcimy do tego w rozdziale o uwodzeniu.
Aby doda do pamici takie szczegowe informacje o swoich rozmwcach, rozwi wyobraenia przypominajce ich imiona o stosowne
ikony i obrazy. Zofia jest malark? Moe zobacz, jak przy pomocy swojego nosa z sofy maluje jakie dzieo sztuki. To wydajny obraz, gdy
zawiera dwie informacje - o imieniu oraz pracy lub zamiowaniu tej wyimaginowanej kobiety.
Idmy dalej - sprbuj sobie wyobrazi, jak wielk sympati obdarzyaby Ci osoba, gdyby po kilku miesicach spotka j ponownie i nie
tylko zwrci si do niej po imieniu, ale np. zapyta jak miewaj si
jej synowie Jacek i Placek albo czy babcia Jagoda wysza ju ze szpi-

tala? Wystarczy wic stworzy kolejny stosowny obraz lub uzupeni

poprzedni. Moe widzisz Zofi z nochalem-sof biegnc z dwoma wielkimi plackami z jagodami, aby wrczy je babci w szpitalu - ona tak
lubi jagody.
Uatw sobie jeszcze bardziej zadanie, jeli masz do zapamitania wicej imion i detali np. z wanego spotkania towarzyskiego. Po prostu
przeznacz odpowiedni komnat swojego paacu pamici na stosowne
obrazy. Niech to bdzie sala imion lub podobnie. Moesz wykorzysta
miejsce, gdzie poznae tych ludzi, jeli jest Ci ono dobrze znane. Porozmieszczaj stosowne obrazy wzdu znajdujcych si tam pomieszcze
czy obiektw i od czasu do czasu przegldnij je w mylach, aby mia
pewno, e s wci wyrane i jasne. Wanie t technik wykorzysta jeden z bohaterw serialu Mentalista, aby zapamita informacje
dotyczce grupy ludzi jednego z liceum.
Opisywan metod wykorzystasz nie tylko do zapamitania imion i
nazwisk ludzi. Tworzenie zastpczych obrazw uatwi Ci nauk sownictwa obcych jzykw, nauk trudnych terminw i dowolnych nazw.
Obrazy jednak z czasem staj si mtne i aby temu zapobiec, naley
przynajmniej kilka razy w odpowiednich odstpach czasu je powtrzy.
Mona zrobi to rcznie, ale te sign po pomocn do wspczesnej technologii i wykorzysta dostpne oprogramowanie komputerowe,
przypominajce o dacie kolejnej powtrki. Bdzie to tematem kolejnego
rozdziau.

Powtarzanie materiau
Do najwikszych zalet paacu pamici naley to, e wyobraony spacer
po znanych i lubianych miejscach jest przecie sam przyjemnoci, proces przypominania zachodzi tutaj prawie jako produkt uboczny i nie ma
w tym nic mczcego czy nucego. Niestety nasza pami jednak nie
jest trwaa, nawet pomimo stosowania tak zoonych technik.
Co prawda pamitam wci obrazy, ktre wyobraaem sobie gdy po
raz pierwszy przeczytaem o mnemonice okoo omiu, czy dziewiciu lat

37

1.3 Mnemonika

temu i gdy pod wpywem ksiki Harryego Lorayne tworzyem w umyle powizania rnych przedmiotw. Nie potrafibym jednak wymieni
list, ktre wtedy zapamitywaem. Obrazy s ju wyblake i zamglone.
Wikszo wanie taka bdzie, jeli kilkakrotnie, w odpowiednich odstpach czasu nie wyobrazisz ich sobie ponownie. Niektre bardzo ywe
i mieszne obrazy zamieszkaj w pamici na stae, inne bdziesz musia
utrwali i miej to na uwadze.

czy kilku godzinach od czasu, gdy go po raz pierwszy zapamitywalimy.

Dlatego obrazy, ktre wyobraae sobie wczoraj, dzisiaj mog by ju
nie do odtworzenia. Dlatego te gdy uczysz si jakiego materiau, bez
wzgldu na to, czy robisz to z pomoc mnemoniki czy bez niej, ju po
kilku godzinach powiniene dokona pierwszej powtrki.

Najwicej materiau umyka z pamici bardzo szybko, ju po godzinie

Gdyby zechcia zerkn na wykres przedstawiajcy krzyw zapominania wg Ebbinghausa atwo zauwayby, e ju po dwudziestu minutach badani byli w stanie przypomnie sobie tylko 60% zapamitanych
sw, po godzinie mniej ni poow i po dziewiciu godzinach mniej ni
40%. Po tym czasie krzywa przechodzi w lini o agodnym nachyleniu, wic do tego czasu konieczno pierwszej powtrki wydaje si by
oczywist.

Jak wykorzysta t wiedz w praktyce? Jeli studiowae co wieczorem przed snem, powtrz materia po raz pierwszy nazajutrz, tu
po przebudzeniu. Podczas snu Twj mzg skonsoliduje wspomnienia i
wiedz, wic bdzie to optymalny czas. Przejd si po paacu pamici
lub przypomnij sobie zakadki, jeli co umkno - uzupenij. Jak wykazay porednio niektre dowiadczenia, zastosowanie mnemoniki wydua nieco ten pocztkowy, krytyczny okres. Dlatego moesz pozwoli
sobie na pierwsz powtrk po upywie kilku godzin lub nawet nastpnego dnia.

Ale to jeszcze nic. Tak naprawd masz moliwo jeszcze wikszej automatyzacji i optymalizacji czasu powtrek, z uwzgldnieniem wasnych
uwarunkowa i preferencji. Moesz tego dokona dziki dostpnemu w
sieci oprogramowaniu komputerowemu i metodzie zaproponowanej jaki
czas temu przez dr Woniaka, naukowca polskiego pochodzenia zajmujcego si fizjologi i neurologi snw oraz procesw zapamitywania.
Jego metoda nosi nazw SuperMemo i opiera si na zaoeniu, e kwesti zapamitania czego na stae jest kwestia powtarzania tego czego
w odpowiednich interwaach czasu.

Spjrz jeszcze raz na wykres. Kiedy po raz pierwszy powtrzysz informacje, jakie pragniesz zachowa w pamici, wykres zmieniby posta
i zapominanie zachodzioby dalej po nieco agodniejszej krzywej, bez
tak wyranej fazy krytycznej jak na pocztku. Jednake wiedza wci
ulatniaaby si, dlatego konieczna jest przynajmniej jeszcze jedna, druga
powtrka. Aby uproci sobie ycie moesz zaoy po prostu, e optymalny czas na t drug powtrk przyjdzie po tygodniu od powtrki
pierwszej. Dziki temu, e zsynchronizujesz ten algorytm z tygodniowym systemem rozkadu dni, uatwisz sobie cae zadanie.

Dr Woniak zajmuje si promocj swojej metody i oprogramowania

przeznaczonego do jej stosowania a sklepy internetowe sprzedaj gotowe
kursy np. jzykowe czy maturalne z przedmiotw nauczanych w szkoach. System ten uatwia ycie w maksymalnym stopniu - kadego dnia
Twoim zadaniem jest jedynie uruchomienie stosownego programu komputerowego, wczenie kursu, ktry pobrae lub kupie w internecie
albo sam stworzye i powtrzenie materiau za pomoc metody dwustronnych kart, czyli pytanie-odpowied, a jeli masz ochot, nauczenie

Istotne znaczenie ma tutaj optymalne rozoenie powtrek materiau, ktry zamierzasz trwale zapamita. Psychologowie mwi o tzw.
krzywych zapominania, nad ktrymi nie bd sie rozwodzi i zaproponuj Ci tylko kilka uproszczonych moliwoci.

Rysunek 1.3.3: Wykres klasycznej krzywej zapominania wg Ebbinghausa. Poowa informacji ucieka z pamici krtkotrwaej w cigu godziny, nastpna
poowa poowy - po okoo miesicu. Mnemonika pozwala przeduy nieco ten pierwszy, krytyczny okres.

39

1.3 Mnemonika

si nowego. Dr Woniak bardzo rozbudowa swoj metod i sprzedaje

dzi zaawansowane oprogramowanie, ktre umoliwia np. importowanie artykuw czy treci w postaci cyfrowej i konwertowanie ich przy
niewielkim wysiku na system pyta-odpowiedzi.
Cz wczeniejszych wersji aplikacji SuperMemo dostpna jest te
bezpatnie w internecie. S to SuperMemo 98 i SuperMemo 2004 posiadajcy kilka nowych i rozbudowanych funkcji. Aplikacje dziaaj jednak
natywnie tylko w systemach Windows, co w pewnych przypadkach moe
by ograniczeniem ich wykorzystania.
Jeeli korzystasz z tak wietnego systemu operacyjnego jak Linuks
czy te MacOS lub BSD, moesz uywa innych, rwnie darmowych
aplikacji. Jedn z nich jest ta nazwana prawie kobiecym imieniem Anki,
ktr sam wykorzystuj. Ma uproszczony system ocen uatwiajcy nieco
zoptymalizowanie interwaw kolejnych powtrek. W dodatku posiada
bogat baz talii z rnych dziedzin, ktr moesz wykorzysta do nauki,
pobierajc bezporednio z internetu. Jeeli chcesz zna wicej szczegw, odzwied prosz mj blog. Innym programem dostpnym za darmo
jest nazwany na cze matki greckich muz, bogini pamici Mnemosyne.
Jest jeszcze prostszy w obsudze od poprzednich programw, wic spasuje do gustw minimalistw.

To naprawd ujma dla systemu edukacji, e mnemonika nie jest podstaw nauczania w szkoach. To wina renesansowego mylenia, gdzie
umiowanie rozumu wygrao nad saboci do uroje. Ale to te wielkie
ograniczenie dla nauki. Dlaczego zmylanie zabawnych obrazw skojarzono z magi i wyeliminowano na drodze religijnych czystek? Nie
moj spraw jest odpowiedzie na to pytanie. Wiem, e przemiany zachodzce w tamtych epokach byy znaczcym krokiem w zwycistwie
rozsdku nad przesdem, wic nie trudno doceni wpyw i skutek tych
czasw. Jednake bd do koca ubolewa, e stao si to kosztem usunicia mnemoniki z nauczania. Nauczyciele sdz, e nauka opiera si
winna gwnie o pojmowanie i wyciganie wnioskw, co z punktu widzenia mnemonisty jest pogldem co najmniej nie do koca susznym. Nie
bd si sprzecza. Wiem jednak, e aby mzg wycign suszny wniosek lub dostrzeg zaleno potrzebuje wiedzy na tacy, zmagazynowanej
i dostpnej w pamici. Wiem i bd te broni pogldu, e nauczanie
dzieci ju w szkoach podstawowych mnemoniki wpynoby dodatnio
na ich pewno siebie i nie zniechcaoby do nauki w takim stopniu, jak
czyni to obecny, durny, pusty i arogancki system edukacji z ca swoj
bufonowatoci i konserwatywnym zacofaniem.

Literatura uzupeniajaca

Frances Yates: The Art of Memory, 1992

Geoffrey A. Dudley: Jak podwoi skuteczno uczenia si? , 1994. Jedna z lepszych pozycji dla osb chccych uczy si efektywniej.
Napisana bez zbdnych informacji, z podejciem naukowca.
A. S. Neil: Nowa Summerhill , 1994. Autor by nauczycielem i zaoycielem prywatnej, angielskiej szkoy, gdzie wprowadzi demokracj
i znis przymus nauki. Jaki miao to wpyw na dzieci i innych ludzi zwizanych ze szko opisuje wanie ta ksika.
Harry Lorayne: Superpami dla uczcych si, 1996. Pene wykorzystanie mnemotechnik w szkole i nie tylko, na przykadach z

40

1.3 Mnemonika

rnych dziedzin wiedzy.

Dominic OBrien: Learn to Remember , 2000
Kenneth L. Higbee: Your Memory , 2001
Tony Buzan: Podrcznik szybkiego czytania, 2003. Zawiera kilka wicze uatwiajcych podjcie treningu szybkoci czytania i jest
napisana w motywujcy sposb.
Krzysztof Galos: Paac pamici, 2011

Vademecum mentalisty

Cz drug niniejszej ksiki podzieliem na cztery niezalene moduy, z ktrych kady opisuje powizane ze sob aspekty wiedzy i percepcji oraz wynikajce z ogranicze percepcji bdy poznawcze. Jeeli
dostrzeesz wyranie, co ogranicza Twoje spojrzenie na wiat i dorobek ludzkoci, bdziesz w stanie oddzieli faszywe informacje od tych
popartych rzetelnymi dowodami. W moim zamyle ma to by swoiste
vademecum mentalisty.

typu rzeczy. Nie zdziw si, gdy zarekomenduj Ci w trakcie lektury

obejrzenie jakiego show Derrena Browna, np. The Ghost Hunter. W
kulminacyjnym momencie moduu zo na Twoje rce niebezpieczn w
niepowoanych rkach wiedz dotyczc manipulacji ludzkim zachowaniem. Wiedz, ktra jest nagminne wykorzystywana w polityce i biznesie na niekorzy przecitnych ludzi. Wiedz, ktra pozwoli Ci zyska
przewag w wielu sprawach.

Modu 2.1 Psychologia Mentalizmu zawiera bardzo wybircz,

ale najbardziej interesujc mentalistw cz wiedzy psychologicznej.
Opisz Ci w nim dokadnie, w jaki sposb takie skonnoci naszych
umysw jak habituacja, wybircza amnezja i hiperbolizacja wspomnie
tworz w naszych umysach wyolbrzymione wyobraenia rzeczywistych
zdarze. Rozo na czynniki pierwsze spirytyzm i zademonstruj, jakie zjawiska s odpowiedzialne za nasze nadnaturalne postrzeganie tego

Modu 2.2 Socjologia Mentalizmu jest zbiorem podstawowej

wiedzy z dziedziny socjologii i pokrewnych, ktra ma najwiksze znaczenie dla mentalisty lub po prostu dociekliwego czowieka. Tum w
zalenoci od warunkw i w przeciwiestwie do jednostek zachowuje
si wg sobie waciwych zasad - zwykle jest bardzo emocjonalny, ale
czsto gdy stworzymy sprzyjajce rodowisko, moe jako kolektyw okaza si mdrzejszy ni wikszo wchodzcych w jego skad jednostek.

2 Vademecum mentalisty

W zwykych przypadkach jednak wikszo dokonuje tylko przecitnych

wyborw, dlatego wanie demokracja, w takiej formie jak jest obecnie praktykowana w wikszoci pastw wiata, nie jest najlepszym z
dostpnych rozwiza. W tym module opisz Ci take mit gorszego
spoeczestwa, kreowany bardzo chtnie przez krwioercze masowe media. Mit ten nie ma pokrycia w rzeczywistoci i tak naprawd jestemy
coraz agodniejszym gatunkiem. Na koniec moduu, aby podnie poziom emocji, odnios si do przepowiedni koca wiata, a zwaszcza do
tego, w jaki sposb czowiek kreuje i spenia lk przed kocem. Gdy
pisaem t cz ksiki zbliaa si data rzekomego koca kalendarza
Majw, majca wieszczy koniec wiata i roso wiatowe napicie z tym
zwizane. wiat ludzkoci oczywicie prdzej czy pniej si skoczy, o
czym szczegowiej napisz Ci pod koniec tego moduu.
Modu 2.3 Czy Jezus i Budda Byli Mentalistami? Kontrowersyjny tytu mia w moim zamierzeniu mocniej zwrci Twoj uwag i
pozwoli Ci si skupi na pewnych wanych aspektach pracy nad swoim
umysem. Waciwie najwaniejszym celem tego moduu byo przekazanie Ci wiedzy dotyczcej sprawdzonej i skutecznej metody wzmacniania
swojego umysu, zwaszcza koncentracji przez trening uwanoci, czyli
czujnej wiadomoci. To medytacja vipassana, wywodzca si z tradycji
buddyzmu i stosowana obecnie np. przez armi amerykask jako silny
rodek antystresowy. Regularna praktyka sprzyja rwnowadze psychicznej, a jej skutkiem s pozytywne zmiany w strukturze mzgu.
Modu 2.4 Antynauka i Pseudonauka Wikszo wczeniejszych

2.1

Psychologia mentalizmu
Pena tre tego moduu dostpna jest w penej wersji ksiki.

42

wywodw dotyczcych psychologii mentalizmu bya potrzebna aby zrozumie znaczenie sidmego moduu ksiki. Moim gwnym celem byo
przekazanie Ci spojrzenia dociekliwego sceptyka. Wielu ludzi przyjmuje pewne informacje jako pewnik na podstawie tylko prostych przesanek czy wyolbrzymionych historii. Na podstawie tak kruchych rzeczy tworz oni nieporuszalne monumenty swoich idei i pogldw. Jeeli poznasz mechanizmy za tym stojce i zrozumiesz na czym polega
atrakcyjno takiego mylenia, bdziesz w stanie oddzieli ziarno od
plew i wyselekcjonowa wiedz, ktra jest rzetelna i poparta dowodami.
Najwaniejsz konsekwencj takiego spojrzenia, bo dotykajc bezporednio zdrowia i ycia ludzi, jest krytyczne spojrzenie na medycyn
alternatywn. Jeeli sdzisz, e takie sprawy nie maj znaczenia dla
mentalisty to wiedz, e zdrowe ciao zapewnie zdrowie umysowi a powszechnie dostpna w mediach wiedza niekoniecznie jasno mwi o tym,
co zapewnia nam zdrowie.
Poniewa jednak mam wiadomo, i cz opisywanych tematw
zainteresuje Ci tylko w niewielkim stopniu, nie rozdrabianie si zbytnio
i na kocu tej czci ksiki, podobne jak na koniec kadej, zamieciem
spis literatury uzupeniajcej, moim zdaniem najlepszych pozycji ksikowych. Jedna z nich, Techniki manipulacji psychologicznej, zostaa
napisana przeze mnie i udostpniona bezpatnie w serwisie Wikibooks.
Wikszo niestety dostpna jest w jzyku angielskim, co mam nadziej
da Ci motywacj do rozwinicia swoich umiejtnoci poliglotycznych.

2.2 Socjologia mentalizmu

2.2

Socjologia mentalizmu
Pena tre tego moduu dostpna jest w penej wersji ksiki.

2.3

Czy Jezus i Budda byli mentalistami?

Pena tre tego moduu dostpna jest w penej wersji ksiki.

2.4

Antynauka i pseudonauka
Pena tre tego moduu dostpna jest w penej wersji ksiki.

Literatura uzupeniajaca

Stanley Milgram: The Individual in a Social World: Essays and Experiments, 1977.
Randall Helms: Gospel Fiction, 1990
Burton Mack: Who Wrote the New Testament?, 1995
Cialdini Robert: Wywieranie wpywu na ludzi, 1995. Podstawowy podrcznik dotyczcy technik wywierania wpywu.
Massimo Piattelli-Palmarini: Inevitable Illusions: How Mistakes or Reason Rule Our Lives, 1996
James Randi: An Encyclopedia of Claims, Frauds and Hoaxes of the Occult and Supernatural, 1997
David Marks: The Psychology of the Psychic, 2000
Stuart A. Vyse: Believing in Magic: The Psychology of Superstition, 2000

43

2.4 Antynauka i pseudonauka

44

John Diamond: Snake Oil, 2001

Daniel Moerman, Meaning, Medicine and the Placebo Effect, 2002
Michael Shermer: How We Believe: Science, Skepticism and the Search of God, 2003
Robert Todd Carroll: The Skeptics Dictionary: A Collection of Strange Beliefs, Amusing Deceptions and Dangerous Delusions, 2003
Bertrand Russel: Why I Am Not Christian, 2004; Sceptical Essays, 1992
Dylan Evans: Placebo: Mind Over Matter in Modern Medicine, 2004
Francis Wheen: How Mumbo-Jumbo Conquered the World: A Short History of Modern Delusions, 2004
Lauren Slater: Opening Skinners Box: Great Psychological Experiments of the Twentieth Century, 2004
Rdiger Pohl: Cognitive Illusions, 2004
Dick Taverne: The March of Unreason: Science, Democracy and the New Fundamentalism, 2005
Sam Harris: The End of Faith: Religion, Terror and the Future of Reason, 2006
Richard Dawkins: Bg urojony, 2007
Krzysztof Galos: Techniki manipulacji psychologicznej, 2009. Bezpatny podrcznik mojego autorstwa dostpny w zasobach Wikibooks.

Pozawerbalna komunikacja

W trzeciej czci niniejszego kompendium mentalizmu przekazuj Ci

wiedz w postaci trzech niezalenych moduw, mniej lub bardziej dotykajcych aspektw pozawerbalnej komunikacji, zwizanej nieodcznie
z ludzk natur. Sowa i jzyk s co prawda jednym z najwikszych
i najbardziej niedocenianych wynalazkw ludzkoci, pozwalaj bowiem
choby przekazywa i rozwija wiedz naukow, jednake w codziennej
interakcji ludzie wykorzystuj znacznie szerszy zakres porozumiewania
si, choby ton i barw gosu oraz mow ciaa. Jak w wielu dziedzinach
mentalizmu take tutaj istnieje sporo mitw i przesdw narosych w
umysach przez wpyw popularnych seriali telewizyjnych, gdzie fikcja
miesza si z rzeczywistoci lub wyolbrzymia rzeczywisto do granic
absurdu.
Modu 3.1 dotyczy zimnego odczytu, metody, ktra pozwala wprawnym oszustom na sprawianie wraenie, e posiadaj nadprzyrodzone

moliwoci jak telepatia, prekognicja czy kontakt ze zmarymi, a chtnie wykorzystuj taki sposb mwienia, aby zarobi i zdoby saw.
Oszustwo pociga za sob ludzi w dwch kierunkach - niektrzy szczerze wierz, e sami posiadaj jakie zdolnoci nadnaturalne i prbuj je
rozwija z mizernym skutkiem. W obydwu przypadkach dziaaj dobrze
poznane mechanizmy psychologiczne, jak choby efekt horoskopowy.
Modu 3.2 opisuje zjawisko przekazu podprogowego, ktrego obraz w
oglnej wiadomoci jest znacznie przejaskrawiony i skrzywiony. Poka
Ci kilka ciekawych przykadw wykorzystania percepcji podprogowej
w prbach zwikszania sprzeday produktw, w sztuce iluzji lub przy
sprawianiu wraenie, e posiada si zdolnoci telepatyczne. Sprbuj te
obali kilka mitw zwizanych z przekazem podprogowym w oglnym
rozumieniu.
Modu 3.3 dotyka wreszcie konkretnych obszarw zwizanych z j-

3 Pozawerbalna komunikacja

zykiem, w jakim mwi nasze ciao. Rozumienie tego tematu, podobnie

jak wielu dziedzin mentalizmu, jest bardzo skrzywione w ludzkiej wiadomoci i wiele ksiek dotyczcych mowy ciaa dotyka tej dziedziny
wybirczo i nieuczciwie. Sprbuj to zmieni i poka Ci, jak w praktyce mona wykorzysta mow ciaa do wykrywania kamstw. Poka
Ci te, jak mona ustali, e kto mwi prawd, co jest nie mniej wane
jak samo wykrycie oszustwa. Na koniec dotkn tylko fascynujcego tematu profilowania psychologicznego, aby unaoczni Ci jeszcze wyraniej
rnic midzy rzeczywist dedukcj a oglnikowymi opisami z horoskopw.

46

Poniewa w tym kompendium staraem si raczej zainteresowa Ci

kadym z tematw, ni opisa je w szczegach, poszczeglne moduy w
adnym wypadku nie wyczerpuj caej dostpnej wiedzy. Dlatego podobnie jak w poprzednich czciach ksiki, pozostawiam Ci zakres dostpnej literatury, ktra jeszcze bardziej wprowadzi Ci w arkana wiedzy
o pozawerbalnej komunikacji, jeeli interesuje Ci ten temat. Dam Ci
take odnoniki do materiaw i kursw dostpnych w sieci, np. na blogu
Alvesa, jednego z prawdziwych mentalistw. Cz z nich dostpna jest
bezpatnie do Twojego uytku. Pena tre tej czci dostpna jest w
penej wersji ksiki.

47

3 Pozawerbalna komunikacja

3.1

Zimny odczyt
Pena tre tego moduu dostpna jest w penej wersji ksiki.

3.2

Przekaz podprogowy
Pena tre tego moduu dostpna jest w penej wersji ksiki.

3.3

Mowa ciaa
'

Struktura rozdziau
Odczytywanie mowy ciaa
Wykrywanie kamstwa
mikroekspresja
gestykulacja
werbalne aspekty wykrywania kamstwa
Trening wykrywania kamstw
Portretowanie psychologiczne
Kiedy kto mwi prawd
&
Jakie znaczenie ma mowa ciaa w komunikacji? Wedug niektrych samym kocu, zaledwie za kilka procent caego komunikatu odpowiada
popularnych opinii porozumiewamy si gwnie z jej pomoc, w drugiej ma werbalny przekaz treci.
kolejnoci odczytujemy ton i barw wypowiadanych sw i dopiero na
Kiedy, par adnych lat temu, pracujc w warsztacie lusarskim

Rysunek 3.2.1: No c, bd z Tob szczery - waciwie jedynym celem umieszczenia tej fotografii byo wzbudzenie w Tobie pozytywnych emocji,
ktre chciabym, aby skojarzy z treci tej ksiki. Zwaszcza obrazy zwizane z seksualnoci s naduywane w reklamie do tego celu. Jeeli jeste
kobiet, to moesz by pewna, e pupa pani na zdjciu nawet w poowie nie jest tak fajna, jak Twoja.

49

3.3 Mowa ciaa

wrd dowiadczonych, znacznie starszych ludzi, zaczem praktykowa

wyprostowan postaw ciaa. Przeczytaem o tym w jednej z ksiek Neila Straussa, artysty podrywu. Wyprostowana sylwetka, utrzymywanie
prawidowej postawy ciaa niesie ze sob wiele korzyci natury zdrowotnej. Dzi sporo ludzi po prostu si garbi, co utrudnia oddychanie i
prawidowe krenie krwi w organizmie. W dodatku utrzymywanie wyprostowanej sylwetki podnosi pewno siebie, co moesz sam sprawdzi.
Sta przy cianie w taki sposb, aby dotyka jej pitami, poladkami,
grn czci plecw i gow, w punkcie na wysokoci tu nad nosem.
Opu luno ramiona i sprawd doni, czy w dolnej czci plecw nie
masz zbyt wielkiej luki, co jest niekorzystne. Jeli tak, zniweluj nieco t
przerw.
Sprbuj wytrzyma minut w tej pozycji swobodnie, gboko oddychaj przepon tak, aby brzuch Ci si wydyma. Potem odejd od
ciany i zachowuj t pozycj - to wanie prawidowa postawa ciaa,
ktr powinni zachowywa zarwno mczyni jak i kobiety.
Kiedy pracowaem na warsztacie zaczem co rano wykonywa to
wiczenie ze cian i przez cay dzie korygowaem swoj postaw, troch obawiajc si e wygldam nieco groteskowo z tak wypit klatk
piersiow. Jednake moe dwukrotnie kto zwrci mi na to uwag,
nieco artobliwie, co zignorowaem. Zaledwie kilka tygodni po tym,
jak zaczem tak chodzi, dostaem propozycj awansu na brygadzist
kilkuosobowego zespou, zoonego gwnie ze starszych i bardziej dowiadczonych lusarzy. Neil Strauss w ksice Zasady gry stwierdza,
e utrzymywanie wyprostowanej sylwetki sprawia, i jest si postrzeganym jako osoba bardziej atrakcyjna i pewna siebie, co jest szczeglnie
atrakcyjne dla kobiet. Jednake dziaa to take na mczyzn i to niewiadomie, dlatego dzi przypisuj tamt propozycj, jak otrzymaem,
wanie moim prbom chodzenia prosto.
Ludzie odczytuj najlepiej mow ciaa osb, ktre dobrze znaj, ale
niekoniecznie i nie w kadym przypadku. Wspczenie prowadzone do-

wiadczenia pokazuj znaczenie mowy ciaa, ktre zwykle jest niewiadome. Np. w jednym z bada poproszono kilkadziesit par, aby jedynie za pomoc dotyku sprboway przekaza jedn z kilkunastu emocji
swoich partnerom lub nieznajomym osobom1 . W ten sposb jestemy
w stanie przekaza wiedz o gniewie, smutku lub wstrcie, a bliskim
osobom take o zazdroci i dumie.
Zanim jednak sprbujesz odczytywa mow ciaa, musisz wiedzie o
kilku sprawach.

z ludzi
Naucz sie czytac
Pozawerbalna komunikacja, podobnie jak wiele elementw i dziedzin
bdcych obiektem zainteresowania szeroko pojtego mentalizmu, cieszy si tak popularnoci, gwnie twrcw seriali telewizyjnych, e
nie sposb dzi dostrzec na kadym kroku bdnego postrzegania mowy
ciaa i innych, podobnych zjawisk. Choby emitowany take w Polsce
serial Magia kamstwa (Lie to me), wynis stereotypowe mylenie o mowie ciaa i wykrywaniu kamstwa do granic absurdu. Wchodzc wic w
wiat pozawerbalnej komunikacji naley rozprawi si z kilkoma mitami
i bdnymi przekonaniami.
Zaczn od przyznania si, e moja wiedza, zwaszcza dowiadczenie w tym temacie, nie jest na tyle zadowalajce, e mgbym pozwoli sobie na dugie tyrady jak to czyniem w niektrych wczeniejszych
moduach. Potraktuj wic temat pobienie i aby zrekompensowa Ci
niedosyt, jaki pewnie odczujesz, odel Ci do najlepszej moim zdaniem
literatury, take tej dostpnej bezpatnie w sieci. Zerknij prosz wtedy
na koniec tej czci ksiki.
Ludzie uwielbiaj mwi o sobie i wikszo, gdyby tylko da im
odrobink wraenia, e jest si zainteresowanym, mogliby godzinami o
sobie opowiada, a do zdarcia garda. Daje Ci to ciekawe pole do obserwacji i wicze wasnej wraliwoci pod wzgldem mowy cia. Spjrzmy

1 Thompson EH, & Hampton JA (2011). The effect of relationship status on communicating emotions through touch. Cognition & emotion, 25 (2), 295-306 PMID:
21432672

50

3.3 Mowa ciaa

bowiem prawdzie w oczy - bez wicze w tej materii mona co najwyej

posiada teoretyczn wiedz, bez wikszego praktycznego jej zastosowania. Dlatego gdy znasz kogo, kto jest nudny wg Ciebie, moesz pozwoli
mu mwi, co pomoe Ci w treningu. Nie bdziesz wtedy zbytnio zainteresowany treci jego wypowiedzi, tylko sposobem ich wypowiadania.
Pamitaj jednak zawsze, e jeste tylko istot ludzk i nic nie wyrnia Ci z grona pozostaych ludzi. Wiedza, jak choby ta zawarta w
niniejszej ksice, ktr miaem przyjemno napisa, moe co prawda
dawa Ci pewn przewag w interakcjach z innymi ludmi, czsto przewag polegajc na ich ignorancji w tej materii, jednake nie sprawia to,
e jeste w jakikolwiek sposb od kogokolwiek lepszy. Mwi to po to,
bo czowiek ma skonno do oceniania siebie wyej, ni innych, do egoistycznego wyolbrzymiania znaczenia wasnej osoby. Nie daj si zapa
w t puapk, inaczej prby obserwacji mowy ciaa innych szybko mog
skoczy si narobieniem sobie wrogw. Prby interpretacji czyich gestw mog niechybnie zaprowadzi Ci do jeszcze silniejszego szufladkowania i etykietowania ludzi, ni robisz to normalnie.
Wbrew temu, co wielu powszechnie sdzi, osobowo podlega niezwykym, czsto skrajnym wahaniom. Osoba w towarzystwie ekstrawertyczna moe by typowym introwertykiem w otoczeniu najbliszych
sobie ludzi lub pod wpywem jakiego zdarzenia. Nie ma regu, ludzie
maj wiele twarzy lub wiele masek - jeli wolisz takie okrelenie.
Jeszcze sw kilka o grafologii, jeeli kiedy przyszoby Ci do gowy
wykorzysta j do interpretacji czyjego charakteru. Oczywicie moesz
to zrobi, gdy chcesz uwie zwaszcza kobiet i chcesz jej zaimponowa,
ale sama w sobie grafologia nie ma wartoci merytorycznej i opiera si
na tych samych podstawach, na ktrych oparte s choby horoskopy, o
czym pisaem Ci szczegowo wczeniej. Po prostu z pomoc grafologii
nie mona ustali nic konkretnego, jedynie oglnikowe, odnoszce si do
wikszoci truizmy charakterologiczne.

wsppracuje z jasnowidzami. Policja oczywicie korzysta z usug grafologicznych, ale tylko w zakresie porwnywania dwch charakterw pisma
lub podpisw pod ktem ich przynalenoci do jednej osoby. To, e jasnowidze reklamuj si na swoich stronach internetowych i w tabloidach
nie oznacza jeszcze, e policja korzysta z ich usug, zwykle to oni sami
narzucaj si policji ze swoj pomoc.
Pierwszym faktem, jaki powiniene wic sobie przyswoi zanim sprbujesz kogokolwiek odczyta na podstawie jego mowy ciaa jest to, e
osobowo czowieka jest niestaa. W dodatku ludzie bd odpowiednio, specyficznie reagowa na Ciebie, bd pod Twoim wpywem, gdy
interakcje polegaj midzy innymi na tym, e reagujemy na innych wg
wasnych lub oglnych wzorcw. Jakiekolwiek uproszczone diagnozy
osobowoci oparte o odczytan mow ciaa bd bdne lub co najwyej
przypadkowo troch trafne.
Drug wan spraw jest to, e wypracowanie wraliwoci na mow
ciaa wymaga bezstronnoci, dokadnoci i odpowiedniego dystansu.
Wbrew pozorom trudno to osign. Zwykle bowiem posiadamy opinie na temat osb, ktre wynikaj choby z naszych wrae wypracowanych niewiadomie podczas obserwacji tych osb itp. Dyskutowaem
kiedy z osob, ktra stwierdzia, e twarz Benedykta XVI na ktrym
jego zdjciu przedstawia jego negatywne cechy charakteru, jak chciwo,
chytro, oszustwo itp. Naturalnie, z powodw jakie podaem wyej, nie
sposb wyczyta z twarzy, a ju z pewnoci nie ze zdjcia, czego wicej
jak mimiki, ktra odpowiada odczuwanym w tym momencie emocjom.
Prawdopodobnie jeli masz wielkie zdolnoci dedukcyjne, mgby wyczyta ze zdjcia twarzy jakie inne informacje, np. to, e duo si
miao w cigu ycia, bo ma sporo zmarszczek, tzw. kurzych apek, jest
wic pogodnie usposobiona.
Twarz Benedykta przedstawiona na zdjciu, o ktrym dyskutowalimy, wyraaa tylko drobn mimik umiechu spoecznego, czyli nieszczerej radoci. Znaem jednak w pewnym stopniu pogldy tamtej
No ale jak to - mgby zapyta - przecie sama policja wsppra- osoby i wiedziaem, e jest ona silnie antyklerykalna, prawdopodobnie
cuje z grafologami? Oczywicie to taka sama prawda jak ta, e policja wic dlatego, niewiadomie ocenia swoje wraenie dotyczce twarzy

51

3.3 Mowa ciaa

gowy kocioa katolickiego, jako ocen jego rzeczywistej osobowoci,

wanie przez pryzmat tych swoich pogldw.

osoba stwierdzia mimo to, e ona wyranie przyjmuje postaw obronn,

chocia sposb jej wypowiadania wyraa raczej obojtno wobec tonu
prowadzcego wywiad.

Dlatego jeli nie nauczysz si odrnia swoich takich opinii, bdziesz

Podobnie drapanie nosa ma by oznak kamstwa. Kilka dowiaddochodzi do mylnych wnioskw obserwujc mow ciaa, co z pewnoci
wpynie negatywnie na Twoje relacje z ludmi. Prawdopodobnie ni- cze potwierdzio, e gdy kamiemy cinienie krwi w drobnych naczygdy nie osigniesz penego obiektywizmu, jednake usunicie wasnych niach krwiononych w nosie podnosi si, co moe skutkowa swdzeniem.
uprzedze jest konieczne, jeli chcesz cokolwiek w ten sposb osign. Jednake kto moe drapa si cigle po nosie, bo np. ma polipa lub
Kolejna sprawa, zwykle pomijana lub niedoceniana w ksikach do- suche powietrze w domu.
tyczcych tej materii, to znaczenie kontekstu i znajomo punktu odniesienia, bez ktrych nie mona zabiera si za interpretacj niewerbalnych zachowa. Jeeli chcesz okreli, jakie zachowania s istotne,
wanym jest, aby wczeniej ustali zachowanie danej osoby w mniej znaczcych okolicznociach. Gdyby kto cigle si drapa z tyu gowy, bo
miaby upie, a Ty stwierdziby, e jest kamc, gdy akurat ten jego
gest towarzyszy odpowiedzi na wane pytanie, naraziby si na wielkie
nieprzyjemnoci. Tak wanie zrobi gwny bohater serialu Lie to me,
oskarajc i omieszajc publicznie przydronego sprzedawc hot dogw
o nieumycie rk po porannej mikcji, chocia widzia go pierwszy raz w
yciu. Na szczcie dla tego nieco nadpobudliwego czowieka, scenariusz
przewidywa, e akurat w tym momencie mia racj. Dla Ciebie jednak
scenariusz ycia moe nie by tak akuratny.

Caa zabawa z odczytywaniem mowy ciaa polega wic na poznaniu

normalnego zachowania obserwowanej osoby i dopiero potem na szukaniu objawowych zespow mowy ciaa. Przypisywanie znaczenie gestom
wystpujcym w izolacji jest podejciem bdnym, a ju szczeglnie,
gdy do czynienia mamy z wykrywaniem kamstw z t pomoc, o czym
napisz co nieco w kolejnej sekcji.
Zanim jednak przejd dalej, przedstawi Ci jeszcze sylwetk psychologa Silvana Tomkinsa, ktry by jednym z mentorw dzisiejszego ojca
nauki o mikroekspresji i wykrywaniu kamstw, Paula Ekmana. Gdzieniegdzie mona spotka si z opisem niezwykych spraw zwizanych z
umiejtnoci odczytywania mowy ciaa przez Tomkinsa, ktry zreszt
jako psycholog zajmowa si emocjami i ludzkimi zachowaniami. Podobno Tomkins potrafi przewidzie, jakiego przestpstwa dokona czowiek przedstawiony na zdjciu w licie goczym. Kiedy Ekman pokaza
mu zdjcia przedstawicieli dwch rnych plemion, z ktrymi mia okazj pracowa w trakcie swojej podry po wiecie, Tomkins bezbdnie
okreli na podstawie mimiki usposobienie obu plemion i skonno do
homoseksualizmu jednego z nich. Jeszcze ciekawszy mit, jaki kry wok jego osoby, to ten mwicy o jego znajomoci mowy ciaa koni. W
trakcie swojego ycia Tomkins przez okoo rok obstawia wycigi konne,
co przynosio mu wymierne zyski.

Czynniki zewntrzne maj nie mniejszy wpyw i powinny by rwnie uwzgldniane w prbach interpretacji mowy ciaa. Widziaem kiedy wywiad popularnej piosenkarki, ktra siedzc miaa skrzyowane ramiona. Prowadzcy wywiad sprawia wraenie podnieconego jej urod,
ale jednoczenie w jego sowach odczuwao si wzgard dla niej jako
kobiety lub zazdro, oczywicie to subiektywne odczucia. Sama piosenkarka miaa skrzyowane ramiona, co czsto interpretuje si jako postaw obronn2 , jednake sam wywiad odbywa si w plenerze, w cieniu
i wiatr wyranie gaska jej wosy, co mogo wiadczy o tym, e jej
Prawdopodobnie historia z komi zainspirowaa zarwno Derrena
po prostu zimno, tym bardziej, e bya skpo ubrana. Towarzyszca mi Browna do stworzenia programu The System, w ktrym pewna osoba
2 Chocia

przykadowo ja sam przyapuj si na krzyowaniu ramion w naprawd rnych okolicznociach.

52

3.3 Mowa ciaa

na podstawie jego wskazwek prawidowo obstawia wyniki wycigw kilkakrotnie razy z rzdu oraz twrcw serialu Mentalista, gdzie w jednym
z odcinkw zosta wykorzystany ten motyw, a tytuowy bohater wykorzystuje naiwn wiar ludzi w jego zdolno komunikowania si z komi,
do zdemaskowania mordercy.
Derren na pocztku programu obiecuje, e opracowa bezbdny system typowania koni i wkrtce podzieli si nim z widzami. W trakcie
trwania programu wyjania jednak, e caa sztuczka polegaa jedynie
na sprytnym i mudnym wykorzystaniu rachunku prawdopodobiestwa.
Derren skontaktowa si z 7776 osobami, podzieli ich na sze grup w
ktrej kada typowaa inny wynik. Po kadej gonitwie odrzuca 5/6
ludzi, ktrzy wytypowali le. W ten sposb mg wybra jedn osob,
ktra wytypowaa prawidowo sze razy z rzdu, a waciwie wybraa
j przypadkowo.
Zarwno Derren jak i Tomkins mogli posuy si jeszcze jednym trickiem, ktry umoliwia uzyskanie pewnej przewagi w obstawianiu gonitw
koni i innych podobnych zdarze. Trik ten ma podoe matematyczne
i jest wykorzystywany choby przez przestpcw finansowych do prania
brudnych pienidzy. Jestem przekonany, e Ci to zainteresuje, wic
pozwol sobie to przedstawi jako dygresj w tym module.
Konie lub dowolne inne zdarzenia sportowe itp. maj swoje oficjalne
notowania u bukmacherw, ktre wyznaczaj wielko wygranej. Dla
przykadu, gdy notowanie jakiego yska z pokadu Idy wynosi 6/5, za
kade postawione na tego konia 5 PLN otrzymamy w przypadku jego
wygranej 6 PLN. Cay trik polega na obstawieniu wszystkich koni lub
zdarze w odpowiedniej proporcji, dziki czemu zawsze co wygramy.
Naley tylko sprawdzi, czy suma szans na wygran (S) spenia nierwno:
S = a11 + a12 + . . . + a1n < 1
W powyszym rwnaniu kolejne wartoci a odpowiadaj wanie
notowaniom na kolejne konie lub zdarzenia, a wynik kadego z pojedynczych skadnikw rwnania wyznacza jaki uamek wszystkich pienidzy
powinnimy postawi na kadego konia/zdarzenie. Jeeli nie napisaem

tego wystarczajco jasno, pozwl prosz, e poka Ci to na przykadzie. Zamy, e w biegu bior udzia cztery nasze szkapy i notowania
wynosz po kolei: sze do jednego, siedem do dwch, dwa do jednego
i osiem do jednego. Kolejne wic wartoci a to: a1 = 8, a2 = 4, 5,
a3 = 2, a4 = 14. Gdy podstawisz te wartoci do wzoru, otrzymasz wy1
1
nik S= 18 + 4,5
+ 12 + 14
= 0, 92 < 1, poniewa wynik jest mniejszy od
jednego, moesz miao stawia w gonitwie. Kady z tych czstkowych
uamkw wyznacza wanie, jak ilo pienidzy powiniene postawi na
kadego z koni. W zalenoci za od tego, ktry ko wygra, wzbogacimy si o co najmniej 0,92 caej postawionej kwoty (oczywicie j take
odzyskujc).
W przypadku jednak, gdyby wynik rwnania S by wikszy od jednoci, nie mamy pewnoci, e zwyciymy. Mona jeszcze oszacowa
1
) postawielko wygranej, korzystajc z rwnania: wygrana = ( S1
wione pienidze.
Jeeli Ci to nie przekonuje, to zerknij na tabelk poniej. Umieciem w niej poszczeglne Twoje wygrane w przypadku, gdy zwyciy
kady z koni. Zakadam, e masz 100 PLN przeznaczone na zakady (w
takim przypadku, zgodnie z rwnaniami postawisz niecae 92 PLN):
ko notowania obstawiasz
wygrana
1
8
12,5012,50 8 ~ 100 PLN
2
4,5
22,2222,22 4,5 ~ 100 PLN
3
2
50,0050,00 2 =100 PLN
4
14
7,147,14 14 ~100 PLN
Jakikolwiek nie wypadby wynik gonitwy, stawiajc w sumie 92 zote,
wygrywasz 100, czyli jeste do przodu 8 zotych. W ten oto sposb,
przy korzystnych warunkach matematycznych zawsze co wygrywasz bez
wzgldu na to, ktry ko wygra. T sam zasad moesz odnie do
dowolnych zakadw bukmacherskich, obstawiajc wszystkie moliwoci, np. w przypadku meczu piki nonej - wygran, przegran, remis.
Tomkins prawdopodobnie zna wanie t zaleno, miast czyta mow
ciaa zwierzt biorcych udzia w wycigu.
A co z jego rzekomym odczytywaniem przestpcw i czonkw eg-

53

3.3 Mowa ciaa

zotycznych plemion? Trudno jednoznacznie okreli prawdziwo tego Trening wykrywania kamstw
typu historii, jeeli s one opowiadane z drugiej czy nawet trzeciej ju
rki, jednak wspczesna wiedza nie potwierdza faktu, aby na twarzy Pena tre tego moduu dostpna jest w penej wersji ksiki.
byy zapisane takie rzeczy. Mimo wszystko, proponuj zaj si wanie
wykrywaniem kamstwa, a waciwe tym, w jaki sposb uatwi sobie Portretowanie psychologiczne
jego wykrywanie korzystajc z wiedzy o mowie ciaa.
Pena tre tego moduu dostpna jest w penej wersji ksiki.

Wykrywanie kamstw
Pena tre tego moduu dostpna jest w penej wersji ksiki.

czy ktos mwi prawde

Jak rozpoznac,
Pena tre tego moduu dostpna jest w penej wersji ksiki.

Literatura uzupeniajaca

Do wielu opracowa dotyczcych mowy ciaa, zwaszcza wykrywania kamstw z jej pomoc, naley podchodzi z naleytym dystansem. Dobrym
rdem wiedzy w jzyku polskim jest blog rodzimego mentalisty Alvesa, zyskiwanieprzewagi.com, niekwestionowanego autorytetu w dziedzinie
hipnozy, mowy ciaa i mnemoniki. Ponadto polecam lektur:
Stan Walters, The Truth about Lying, 2000
Aldert Vrij, Detecting Lies and Deceit, 2001
Paul Ekman, Wallace V. Friesen, Unmasking the Face, 2003
Peter Collet, Book of Tells, 2004
Paul Ekmna, Erika Rosenberg, What the Face Reveals, 2005
Malcolm Gladwell, Blink: The Power of Thinking Without Thinking, 2006
John Douglas: Mindhunter
Robert Ressler: Whoever Fights Monsters
Jeszcze kilka pozycji dotyczcych mowy ciaa gwnie:

54

3.3 Mowa ciaa

David Givens, The Nonverbal Dictionary, 2002

Allan Pease, Body Language, 1988

Hipnoza i sugestia

Cz czwart ksiki powiciem hipnozie oraz sugestii, starajc

si dostrzec do najbardziej miarodajnych rde informacji, z ktrych
zreszt te najwartociowsze przedstawiam Ci na kocu tej czci ksiki,
w literaturze uzupeniajcej. Nie powiciem praktyce hipnozy tyle
czasu, ile mgbym i pewnie ile powinienem, aby uczciwie opisa to w
ksice, do czego si przyznaj. Moje dowiadczenia w tym temacie
mwi mi jednak, e znaczenie hipnozy oraz jej prawdziwy obraz jest
w wikszoci ludzkich umysw znacznie przeksztacony i przeceniony.
Hipnoza owszem, jest intrygujca, zawiera w sobie pewien potencja
medyczny, przynajmniej dla pewnej czci ludzi, podatnych na sugesti, mona te skorzysta z autohipnozy, aby poprawi swoje wyniki
lub skuteczno uczenia si. O wszystkim tym napisz Ci szczegowo
w module 4.1 Czym Naprawd Jest Hipnoza?
Kiedy byem dosownie pochonity ide reinkarnacji i moliwo-

ciami, jakie rzekomo hipnoza daje pod wzgldem regresji do poprzednich wciele. Prbowaem nawet kiedy j stosowa, aby wywoa w sobie te regresje. Jednake wspczesna psychologia zgadza si co do tego,
e opisywane przeycia s w rzeczywistoci wymysem umysu, ktry w
trakcie transu hipnotycznego jest skonny do konfabulacji, niczym nieskrpowane mae dziecko bawice si lalkami lub samochodzikiem. Moliwo zaszczepiania wspomnie jest tak dalece realna, e doprowadzia
kiedy do bezprecedensowych procesw, w ktrych dzieci pod wpywem
sugestii psychologw i prawnikw oskaray rodzicw o molestowanie i
satanistyczne praktyki. Nasze wspomnienia nie s trwae, pami nie
jest jak dysk twardy, a mzg lubi pata nam figle, dlatego nie moesz mie pewnoci, e wszystko to, co pamitasz, byo realne, chocia
niektre np. traumatyczne wydarzenia, ktre naprawd si nie odbyy,
mog nawet wywoa syndrom stresu pourazowego, na co cierpieli ludzie

4 Hipnoza i sugestia

twierdzcy, e zostali uprowadzeni przez kosmitw w pewnym badaniu

naukowym.
Hipnoza wic niekoniecznie wspomaga pami a na pewno nie prowadzi do wspomnie o wczeniejszych inkarnacjach, wic nikt powany nie
stosowaby jej do tego celu i nie uwaa, i jest ona dowodem na suszno idei reinkarnacji. Mimo to istnieje kilka sugestywnych przykadw,
ktre skaniaj nas do zastanowienia si, czy jedno ycie rzeczywicie
nie ma wpywu na jakie kolejne, kilka z nich opisa choby profesor
psychiatrii Ian Stevenson w swoich Twenty Cases Suggestive of Reincarnation (ktra miaa take swoje wydanie w jzyku polskim) oraz w
kilku pniejszych publikacjach na ten temat.
Zastanawiaem si te, w jakim stopniu sugestia ma zwizek z przeyciami z pogranicza mierci, w skrcie NDE, szeroko rozpowszechnionymi chyba gwnie dziki pracy dr Raymonda Moodyego. Nie odwa
si jednak napisa na ten temat. W moim mniemaniu problem ten jest
trywialny, a zjawiska towarzyszce stanom bliskim mierci mona wyjani bez uciekania si do tworzenia pozazmysowych wiatw. Znam relacje przynajmniej kilku ludzi po tych dowiadczeniach, ktrych przekaz
rni si znaczco od szumnego przekazu dr Moodyego w jego ksice
ycie po yciu i dalszych jej kontynuacjach. Uwaam, e znacznie lepiej
jest spojrze wanej miertelnoci w oczy ni ucieka przed lkiem w
stosunku do mierci w stron religii i takich spraw jak NDE. mier jest
kocem. Kropka. Period.
Modu 4.2 Programowanie Neurolingwistyczne postanowiem
powici pewnej metodzie, ktra znana jest jako NLP, a ktrej atrak-

56

cyjna nazwa i forma jej przekazywania czyni j podan chyba w tym

samym stopniu co religie i dziewczyny o ciele Dody. Niestety jest te, podobnie jak tamte dwie sprawy, zbytnio wyidealizowana. Naleao wic
obali wiele mitw dotyczcych NLP oraz uksztatowa jego bardziej
realny wizerunek, oparty na zdrowej dawce sceptycyzmu, co staraem
si zrobi w tym module. Podejd do NLP jak do roli, odrzu plewa i
chwasty i we tylko ziarno.
Modu 4.3 Zmiana Wasnej Tosamoci to modu, w ktrym za
zadanie postawiem sobie zmian Twoich pogldw co do tworu, ktry
w mediach znany jest pod nazw prawdziwe ja. Niestety Twoje czy
moje prawdziwe ja to mit, gdy jestemy istotami, ktre zmieniaj si w
zalenoci od okolicznoci i ludzi, ktre w dodatku maj o sobie zwykle
znacznie lepsze mniemanie ni w rzeczywistoci s. Tak naprawd jestemy maostkowi, zazdroni o sukcesy i puci jak dynie przygotowane na
pene hipokryzji wito zmarych. Co najwaniejsze jednak, moemy to
zmieni i wzbudzi w sobie motywacj, aby np. powici kilka godzin
dziennie wolnego, cennego czasu na rozwijanie jakiej umiejtnoci lub
nauk czego. Zwykle jednak wikszo z nas ma tylko tyle motywacji ile
jest potrzebne, aby obejrze w tym czasie ogupiajc telewizj lub zagra w gr komputerow. Poka Ci interesujc metod wprowadzania
zmian zaczerpnit z technik NLP i od razu ostrzeg, e naley do tego
podej z przymrueniem oka oraz nalen doz sceptycyzmu. Nie technika jest rdem ewentualnego sukcesu, jak chcieliby wyznawcy NLP,
tylko nasza wiara w jej skuteczno. Pena tre tej czci dostpna jest
w penej wersji ksiki.

4.1 Czym naprawd jest hipnoza?

4.1

57

Czym naprawde jest hipnoza?

'

Struktura rozdziau
Czym jest hipnoza
Z pozoru nadzwyczajne zjawiska zwizane z hipnoz
bezbolesne operacje
Jak hipnotyzowa
stymulacja i prowadzenie
zaoenia
jzyk i ton gosu
struktura sesji hipnotycznej
sugestie posthipnotyczne
&

natychmiastowa hipnoza

W 1778 roku przyjecha do Parya pierwszy prawdziwy hipnotyzer, Franz Anton Mesmer. Mimo swoich naiwnych pogldw, mwicych o tajemniczym pynie krcym w ludzkim ciele i wszechwiecie,
ktrego zakcanie jest przyczyn ludzkich dolegliwoci i kosmicznych
problemw, uzdrawia on swoich pacjentw uywajc wpierw magnesw, potem doni, za pomoc ktrych kreli w powietrzu wyobraone
krgi regulujc przepyw nieistniejcych w ludzkim ciele cieczy. Musiaa to by zaiste widowiskowa terapia: pacjenci siedzcy wok wanny
wypenionej wod na powierzchni ktrej pyway mae opiki elaza,
unoszone jedynie powierzchniowym napiciem pynu. Pacjenci, ktrzy
stykaj si kolanami, aby ich wewntrzny fluid mg swobodnie przepy-

%
wa przez pory w skrze. Chore czci ciaa stykay si ze sterczcymi z
wanny metalowymi prtami. W tle graa muzyka, niepoledniej urody
asystentki zapewniay zaspokojenie wszelkich potrzeb dotykowych, co
niektre znerwicowane pacjentki musiao przyprawia o konwulsje1 .
Mesmer wkracza w ktrym momencie terapii, przyodziany w purpurowy paszcz, dzierc w doni wielkie, magnetyczne bero, niczym
krl z podrzdnego filmu fantasy. Wieczy terapi przesuwajc owym
urzdzeniem nad ciaami kobiet, ich twarzami, brzuchem i piersiami.
W podobnej sytuacji moe doj do psychosomatycznego wyzwolenia
tumionego popdu seksualnego i czasem zdarza si np. w klasztorach
eskich, gdzie praktykowany jest celibat, w kadym razie znane s tego

1 W tamtym okresie mylono frustracj seksualn przeywan na masow skal przez kobiety z histeri. Wie si z tym choby historia powstania wibratora, cho miao
to miejsce kilka dekad pniej. Niezaspokojone kobiety czsto przeyway prawdziw rozkosz podczas terapii serwowanych przez Mesmera.

4.1 Czym naprawd jest hipnoza?

opisy z przeszoci.
Bardzo gone i wyraziste reakcje pacjentek Mesmera nie byy przekonujcym argumentem dla komisji krlewskich, ktre kwestionoway
skuteczno terapii i istnienie fluidalnych energii w ciele ludzkim. Mimo
to wzrastaa jego popularno, a potem popularno jego nastpcw,
ktrzy wzbogacali teorie Mesmera o inne dziwne sprawy, jak choby
o zakwestionowan obecnie frenologi, czyli poczenie cech charakteru
z okrelonym ksztatem czaszki, zwaszcza niektrymi wypukociami i
wgbieniami.
W latach 40. XIX wieku, czyli jaki czas przed wprowadzeniem
chemicznej narkozy, zamieszkay w poudniowych Indiach lekarz John
Esdaile przeprowadzi kilkaset operacji, podczas ktrych za znieczulenie suy tzw. mesmeryczny sen. Nieco wczeniej portugalski kapan
i lekarz Jos Custudio di Faria rwniey wykorzystywa hipnoz w ten
sposb, tyle, e jako pierwszy zwrci uwag, e idee magnetyzmu postulowane przez Mesmera to zwyka fikcja, a za sen pacjentw odpowiada
sugestia. Nakazywa po prostu swoim pacjentom by zamykali oczy i zapadali w sen, nie bawic si w ca teatraln gestykulacj i widowiskowe
otoczenie.
Wkrtce wic pojawio si pojcie hipnotyzm, ktrego uy w 1841
roku inny lekarz, James Braid. Jego nazwa stanu hipnozy zainspirowana zostaa przez greckiego boga snu Hypnosa. Braid wprowadza
swoich pacjentw w trans nakazujc im wpatrywanie si w jaskrawe
wiato. Caa magnetyczna otoczka Mesmera nie bya ju potrzebna, a
nawet bya coraz czciej omieszana w obliczu nowej wiedzy dotyczcej
elektrycznoci i anatomii czowieka.
W pniejszym okresie, ju na przeomie XIX i XX wieku, rywalizowao ze sob dwch lekarzy, francuski neurolog Jean Martin Charcot
i profesor uniwersytetu w Nancy Hipolit Bernheim, prezentujcy nieco
inne widzenie hipnozy. Charcot utosamia hipnoz z epilepsj (czyli wczesn histeri). W jego eksperymentach bray udzia kobiety dotknit
epilepsj, czyli pewnie w wielu przypadkach niezaspokojone seksualnie
i emocjonalnie damy. Bernheim wyraa swoimi pogldami nieco bar-

58

dziej wspczesny trend, oddziela hipnoz od histerii koncentrujc si

na sugestii werbalnej i powicajc uwag innym dolegliwociom.
Wraz z pocztkiem XX wieku rozpowszechniy si w Europie inne
formy terapii i medycyna coraz szybciej si rozwijaa. Dlatego zainteresowanie hipnotyzmem znacznie spado, a hipnoterapeuci mieli mniej
i mniej pacjentw. Gdy wkrtce potem Freud spodzi psychoanaliz,
hipnoza zostaa zapomniana.
Nowoczesn hipnoterapi rozwin chyba Amerykanin, Milton Erickson yjcy w latach 1901-1980. Proponowa hipnotyzerom, aby zamiast
rozkazujcych form bdziesz stosowali zwroty w stylu moesz, co
jest dzi wykorzystywane. Erickson cierpia ble z powodu choroby
Heinego-Medina, ktre kontrolowa stosujc autohipnoz. Mia niezwykle elastyczne podejcie do tematu twierdzc, e nie ma nieodpowiednich
pacjentw, s jedynie mao elastycznie hipnoterapeuci.
Podejcie Ericksona do hipnozy daje szczeglny przedsmak tego,
czym jest sugestia i jak dalece zawoalowane mog by sugestie hipnotyczne. Derren Brown w ksice Sztuczki umysu przytacza anegdot,
przedstawiajc rozmow Ericksona z dwunastolatkiem, ktry w nocy
moczy ko. Erickson rozmawia z nim sam na sam, w cztery oczy, rozwodzc si nad koordynacj mini niezbdn do uprawiania sportw,
jakie uprawia jego mody pacjent i jego brat. Dokadne opisy automatycznych konfiguracji mini, jakimi raczy Erickson tego chopaka, stanowiy ukryt sugesti hipnotyczn, ktr stosowa jeszcze przez cztery
sesje, po ktrych chopak przesta si moczy. W innym, podobnym
przypadku powiedzia tylko publicznie rodzicom w obecnoci chopca,
e jest oczywistym, i si moczy, poniewa ma dopiero dziewi lat, z
ca pewnoci jednak przestanie, gdy stanie si duym dziesiciolatkiem. W dniu 10. urodzin sugestia odniosa skutek.
Podobne anegdoty, mimo, e zachwycaj, zwykle ubarwione s
znacznie i przyozdobione, przez co nie do koca prawdziwe. Nie przeszkadza to niektrym szkoom hipnoterapii postericksonowskiej i wyrosej z tego pnia NLP, czyli Programowaniu Neurolingiwstycznemu, na
nauczanie za pomoc takich wanie, niesprawdzonych anegdot. Sku-

59

4.1 Czym naprawd jest hipnoza?

teczno tych metod opiera si prawie wycznie na historyjkach, z pominiciem rzetelnych dowodw i dowiadcze, ktre po prostu nie istniej.
Pojawia si wic problem, aby oddzieli ziarno prawdy od plew fikcji,
tym bardziej, e dowiedziono Ericksonowi, i nie zawsze sporzdza rzetelne sprawozdania swoich sesji terapeutycznych. W zabawny sposb
swoje wtpliwoci co do skutecznoci terapii Ericksona wyrazi choby
Peter McCue, komentujc analiz pewnej wypowiedzi Ericksona do jego
crki: To elastwo, ktre nosisz w ustach jest strasznie niewygodne i
niele si namczysz, eby do niego przywykn, e wspczesny badacz
w tym zdaniu dostrzee tylko fakt, e osoba noszca aparat namczy si,
zanim si do niego przyzwyczai, natomiast zwolennicy Ericksonizmu widzieli w tym sugestie hipnotyczne.
Aby przeprowadzi dzi rzetelne testy jego terapii, ktre speniayby
wymogi wspczesnej, nieubaganej metodyki, naleaoby wskrzesi jakiego charyzmatycznego hipnoterapeut, gdy dzisiejsi zwizani z tym
ludzie zwykle s charyzmy pozbawieni.
Porzumy ten przydugi wstp i zakoczmy go ubolewaniem nad
faktem, e magiczna otoczka, jaka otaczaa Ericksona bya i wci jest
poywk dla pniejszych zwolennikw NLP, czsto rwnie zagorzaych
i ortodoksyjnych oraz zalepionych wasn ignorancj jak wyznawcy religii. Odwrcona od hipnozy uwaga zostaa skierowana na inne, faszywe formy terapii. Wniosek jednak pozosta ten sam: hipnoza nie
jest skuteczna dziki dosownie wypowiadanym, skomplikowanym formuom, skrupulatnie zapisanym w podrcznikach dotyczcych sugestii.
Hipnoza jest skuteczna, poniewa zahipnotyzowana osoba w ni wierzy.

Wspczesne spojrzenie na hipnoze

w anegdoty oraz tabloidowe historyjki. No bo czym w zasadzie jest

hipnoza? Zwykle wyobraamy sobie, e hipnotyzer jest osob, ktra
posiada jakie szczeglne zdolnoci, dziki ktrym wprowadza ludzi w
trans, choby na scenie i nakazuje im, aby udawali, e uprawiaj seks
z miot lub masturbuj mikrofon. Taka osoba jest zahipnotyzowana w
naszym rozumieniu. Albo gdy wyznawcy dziwnej sekty religijnej popeniaj masowe samobjstwo moemy stwierdzi, e byli zahipnotyzowani,
cho jednoczenie powszechny jest pogld, e nie mona w czasie transu
hipnotycznego zrobi czego wbrew woli. Czy osob zahipnotyzowan s
ludzie poddawani operacji bez narkozy, znieczuleni tylko si sugestii?
W niektrych filmach bohaterw nakania si z pomoc hipnozy do
popeniania zbrodni, Derren Brown w jednym ze swoich show podczas
dugiego przygotowania namwi czowieka, aby na jego polecenie dokona zabjstwa, co miao sugerowa, e w opowieciach o CIA wykorzystujcych hipnotycznych agentw moe tkwi ziarno prawdy. Moe
syszae w wiadomociach o tajemniczym hipnotyzerze, ktry namawia
staruszkw do wypacania mu swoich oszczdnoci.
Przez cae to rnorodne wyobraenie hipnozy trudno zdefiniowa
tutaj jakie konkretne zjawisko. Niektrzy nazw autohipnoz suchanie muzyki relaksacyjnej. Kto moe stwierdzi, e hipnoza to rodzaj
transu lub e trans jest wymagany w hipnozie. Punkt widzenia, w ktrym hipnoz okrela si jako specjalny stan, jest dzi szczeglnie popularny. Podoem takiego zaoenia jest stwierdzenie, e zahipnotyzowana
osoba dokonuje czego, czego nie jest w stanie dokona lub czego nie dokonaaby niepoddana hipnozie. Wspczesna nauka dowodzi jednak, e
wikszo niezwykych zjawisk, jakie towarzysz ludziom zahipnotyzowanym, mona uzyska odpowiednio ich motywujc, bez uciekania si
do wprowadzania ich w trans.

Jak pewnie susznie zwrcie uwag, spora cz tej ksiki jest prb
Hipnoza przyjmuje dzi okrelony ksztat w ludzkiej wiadomoci, w
obalenia mitw dotyczcych jakiego aspektu mentalizmu, wyrosych duej mierze przez scenicznych iluzjonistw hipnotyzerw, ktrzy wykona drodze popularnoci telewizyjnych seriali i skonnoci ludzi do wiary rzystuj j w swoich pokazach. Pamitajmy jednak, e magia nie jest
2 Oczywicie

nie posdzam Ci o co tak maostkowego jak wiar w prawdziwo scenicznych iluzji.

4.1 Czym naprawd jest hipnoza?

60

prawdziwa, to tylko sztuczki. Jeli mi nie wierzysz i upierasz si, e magia jest prawdziwa, to obejrzyj prosz seri programw The Biggest Magic Secret Finally Revealed 2 . Tak wic jak sowa magia uywamy, aby
okreli efekt kocowy szerokiego wachlarzu sztuczek i trikw, ktrych
magik uywa aby osign okrelony efekt, tak samo sowa hipnoza
naleaoby uy w okreleniu tego, co stanowi kocowy skutek dziaa
hipnotyzera.

odczua. Niektrzy podatni na sugesti ludzie mog ju nawet po fakcie,

we wspomnieniach wmawia sobie, e hipnoza na nich dziaaa i e np.
wygupiali si na scenie. Pozwala im to zrzuci odpowiedzialno za ich
nieakceptowalne zachowanie na hipnotyzera. Dodatkowo te kto moe
poczu si lepszym dziki temu, e on naprawd dowiadczy czego
niezwykego podczas hipnozy, a to przewiadczenie o wasnej wyszoci
jest czynnikiem motywujcym do konfabulacji pod wzgldem wasnych
Na tym wanie polega hipnoza, ktra jednoczenie stanowi dosko- wspomnie.
nae odzwierciedlenie moliwoci ludzkiego umysu, co szczeglnie ujawTrudno posdza wikszo ludzi pod hipnoz o oszukiwanie. Spenia si w przypadku umysw podatnych na sugesti. Jeeli hipnotyzo- cyficzne warunki sceniczne (lub laboratoryjne) sprzyjaj pojawieniu si
wana osoba ma pewne oczekiwania, obawy czy opinie na temat hipnozy, innych czynnikw, niezalenych od motywacji i woli ludzi pod hipnoz.
moe si zdarzy, e uwierzy w sugesti hipnotyzera, jeeli ten poda j W wielu przypadkach hipnotyzer chce utrzyma swoj reputacj, wic
w odpowiedni sposb, np. bez wyrazw zwtpienia, z pewnoci siebie. moe nawet zachca do oszukiwania swoje ofiary, czego skrajnym przyW ten sposb hipnotyzowana osoba uruchomi wewntrzne mechanizmy kadem jest anegdota opowiedziana przez Paula McKenna, wyksztaumysowe, ktre pozwol jej osign pozornie niemoliwe rzeczy.
conego hipnotyzera i pisarza, w ktrej hipnotyzer nie mogc znale
Niezwykle trudno jest wytumaczy, co dzieje si z zahipnotyzowan podatnej na sugesti osoby poprosi po kryjomu jakiego przypadkoosob. Dowiadczenie wynikajce z dziaa scenicznych hipnotyzerw wego widza o to, aby udawa w zamian za obietnic 50 funtw nagrody.
pozwala okreli, e cz populacji ludzkiej jest bardzo podatna na hip- Oczywicie ten przysta na to i posusznie udawa zahipnotyzowanego.
noz, cz jest niepodatna, cz tylko czciowo. rednio 20% ludzi Po wystpie hipnotyzer uda, e wprowadza go w trans i powiedzia pujest niepodatna na hipnoz i nie da si ich zahipnotyzowa, nawet je- blicznie: Gdy si obudzisz, bdziesz przekonany, e jestem ci winien 50
liby bardzo tego chciay. Waciwie sprowadza si to do podatnoci na funtw. . . .
sugesti. Z drugiej strony okoo 25% ludzi jest na sugesti szczeglnie
podatna, dlatego hipnoza dziaa na nich bardzo mocno, prawdopodobnie da si ich zahipnotyzowa bezporednio na ulicy i pod wpywem
polece mog mie halucynacje, nie odczuwaj blu lub zapachu a w
skrajnych przypadkach okradaj bank lub dokonuj morderstwa3 .

Niektrzy ludzie nie maj serca zepsu zabawy, wic udaj niechtnie, e s pod wpywem hipnozy. Hipnotyzer moe jeszcze wzmacnia
ten efekt korzystajc z warunkowania, obchodzc si szorstko z ludmi,
ktrzy nie s zbyt podatni na jego sugestie i oniemielajco do ludzi,
ktrzy chtnie je wykonuj. Kolejny przykad - czowiek bardzo chce
W przypadku scenicznej hipnozy dodatkowym czynnikiem zwik- by zahipnotyzowanym, czego efektem jest znowu udawanie, gdy barszajcym skuteczno sugestii jest presja grupy i autorytarno hip- dziej przejmuje si on tym, czy naprawd jest pod wpywem swojego
notyzera. W takim przypadku osoba pod presj bdzie tylko udawa wyobraenia o hipnozie, czy te nie jest. Potem bdzie sobie wyobraa,
stan hipnozy, np. bdzie upiera si, e dowiadczya jakiego sugero- e naprawd by pod wpywem hipnotyzera.
wanego stanu, aby unikn zakopotania z faktu, e jednak niczego nie
No i wreszcie cz ludzi bezdyskusyjnie podporzdkowuje si naka3 To

przykady z programw Derrena Browna, moesz poszuka w sieci, jeli masz ochot obejrze lub zamwi na DVD.

61

4.1 Czym naprawd jest hipnoza?

zom czonkw grupy, do ktrej uwaaj, e przynale. Dla nich hipnoza

moe by pretekstem do wykonania czego szalonego, bez odpowiedzialnoci za ten czyn, przez co chtniej udaj. Nawet wic jeli takie osoby
nie byy naprawd w transie, czsto bd przekonane po fakcie, e hipnotyzer rzeczywicie posiada jakie umiejtnoci.

dziwy badany, naciska dwigni, za kadym razem zwikszajc napicie.

Kara w ten sposb ucznia za bdne odpowiedzi.

garstkw elektrody i wyprowadza go do innego pomieszczenia. Aby

podnie jeszcze stawk podstawiony ucze informuje, e ma problemy
z sercem. To, co dzieje si w dalszej czci eksperymentu mogoby stanowi tre serialu kryminalnego. Przed badanym, w zasigu jego rki
znajduje si panel z dwigniami, opisanymi obrazowymi okreleniami
typu lekki wstrzs, silny wstrzs itd. i ostatnie, XXX, majce w wyobrani badanego wykreowa miertelno tego rodzaju napicia, jakie
przepynie przez ciao podstawionego ucznia po naciniciu tej dwigni.
Eksperyment ma by prosty w zaoeniach, jakie podaje si badanemu gdy podstawiony ucze nie odpowie na pytanie, nauczyciel, czyli praw-

Wracajc do hipnozy, warto powiedzie co nieco na temat podatnoci

na sugestie, ktra jest rdem moliwoci zahipnotyzowania kogokolwiek. Mwiem Ci ju o tym, e okoo 20-30% spoeczestwa wykazuje
wysok podatno na sugesti, ktr mona zmierzy specjaln stanfordzk skal podatnoci hipnotycznej, opracowan ju w latach 50. XX
wieku przez psychologw ze Stanford University, jak wskazuje jej nazwa.
Skala jest dwunastopunktowa, badanie polega na podaniu kolejnych sugestii hipnotycznych, np. zasugerowaniu osobie zahipnotyzowanej, e
trzyma w rku odwanik lub e nie odczuwa zapachu. Na podstawie
tego badania wystawia si ocen podatnoci w skali od 0 do 12, gdzie

Oczywicie sytuacja jest podstawiona a ucze to w rzeczywistoci niespeniony aktor, wcielajcy si bardzo wyrazicie w swoj rol.
Nie odczuwa adnych impulsw elektrycznych, ale gra tak, jakby byy
W kadym z tych przypadkw o ktrych pisz, nie ma potrzeby od- one dla niego coraz silniejsze. Cae badanie polega wic na odpowiedzi
woywania si do hipnozy jako szczeglnego stanu. Dodatkowo poczucie na pytanie, jaki odsetek badanych, pod wpywem tylko nalega ubrapodatnoci na hipnoz wzmacnia fakt, e trudno nam si oprze naka- nego w kitel badacza, czyli autorytetu, nacinie ostatni, mierteln w
zom osb, ktre uznajemy za autorytety. Koronny eksperyment prze- wyobrani badanych dwigni.
prowadzi w tej materii Stanley Milgram ju w latach 60. XX wieku,
Najciekawsze jest to, e psychologowie pytani przed eksperymenpozwalajc aby stereotypy i bdne pogldy dotyczce wasnej podat- tem, jaki odsetek ludzi dojdzie tak daleko, byli przekonani, e najwyej
noci na sugesti zderzyy si z rzeczywistoci. Jeeli interesujesz si 0,1% wszystkich badanych. Efekt jednak by nieco inny, wielokrotnie
psychologi lub czytae szczegowo ca ksik, jest wielce prawdo- powtarzany w rnych wariantach eksperyment wskazywa na 40-60%
podobne, e syszae o tym eksperymencie, lecz mimo to pozwol sobie ludzi, czyli okoo poowy, ktrzy wykonali miertelny szok, jedynie pod
odwiey Twoj wiedz w tym zakresie.
wpywem nalega badacza w kitlu, ktrego wczeniej nie znali. Co ciekawe, niektre narody wypadaj gorzej w tym eksperymencie, choby
W standardowej wersji dowiadczenia badany obiekt przychodzi do
Niemcy4 .
laboratorium, gdzie witaj si z nim ubrany w kitel naukowiec i rzekomy
Badani pocili si, trzli z przeraenia i dugo wahali, ale wystardrugi ochotnik, ktry jednak jest pomocnikiem badacza. Po ustawionym
czyy
spokojne nalegania badacza, aby kontynuowali naciskanie dwigni.
losowaniu rl badany zostaje nauczycielem, bo wanie metod nauczania ma dotyczy eksperyment, jak si mu mwi. Uczniem zostaje druga, Teraz porwnaj t sytuacj z apodyktycznym magikiem, ktry poleca
podstawiona osoba i nauczyciel widzi, jak badacz przyczepia jej do nad- komu zrobi co niezbyt szkodliwego.

4 No

to maj ju drobny argument, zrzucajcy ich z odpowiedzialnoci za okropnoci wyrzdzone przez ich niektrych dziadkw Nazistw.

4.1 Czym naprawd jest hipnoza?

0-4 oznacza nisk podatno, 5-7 redni i 8-12 wysok. Okoo 95%
populacji otrzymuje w tym badaniu co najmniej 1 punkt, ale ogromna
wikszo celuje gdzie w rodek skali.
Podatno ta jest prawdopodobnie niezmienna przez cae ycie, o
czym wiadcz niektre dowiadczenia, by moe jest take dziedziczona
w jakim stopniu. Cechy hipnotyzera nie maj wyranego wpywu na
podatno na hipnoz, tak samo jak nie wpywa na to ch hipnotyzowanej osoby, chocia w pewnym stopniu negatywne uczucia zwizane z
hipnoz mog j powstrzymywa. Przeprowadzone badania pozwalaj
jednoczenie przypuszcza, e podatnoci na hipnoz nie sprzyjaj takie
cechy osobowoci jak atwowierno, histeria, zaburzenia psychopatologiczne, zaufanie, agresywno, ulego, wyobrania, ustpliwo. Take
indywidualne zdolno do izolowania si od otoczenia w czasie stanw
koncentracji, np. czytania lub suchania muzyki, nie s skorelowane z
podatnoci na sugestie.
Poddani w warunkach laboratoryjnych hipnozie ludzie opowiadaj,
e odczuwaj wykonywanie zasugerowanych przez badacza czynnoci
jako automatyczne, bezwysikowe. Naukowcy potrafi wywoa wszystkie stany, jakie wywouj u ludzi hipnotyzerzy sceniczni - halucynacje,
przymusowe zachowania, utrat pamici, faszywe wspomnienia itp.
Hipnoza ma zastosowanie w medycynie jako rodek agodzcy bl
i stany lkowe, dziki czemu sprzyja szybszemu powrotowi do zdrowia
u pacjentw po zabiegach chirurgicznych. U niektrych podatnych na
sugesti osb dziaanie przeciwblowe jest znacznie silniejsze ni takie
samo dziaanie placebo. Szeroko przeprowadzona metaanaliza pokazaa
75% skuteczno hipnozy w umierzaniu blu towarzyszcego takim chorobom jak nowotwory. W niektrych przypadkach jej sia dorwnywaa
i przewyszaa dziaanie morfiny.
Udao si nawet zahipnotyzowa ludzi podczas wielkiego wysiku fizycznego, jadcych na rowerze, czyli jak wida nie potrzebny do tego
jest jaki specjalny stan relaksu.
A co z pamici? Niektrzy sdz bowiem, e w czasie hipnozy
mona dowiadczy niezwykle bogatych w szczegy wspomnie, a na-

62

wet cofn si w czasie do poprzednich wciele! Oczywicie nie s to

prawdziwe poprzednie wcielenia, jak pewnie chcieliby niektrzy wyznawcy New Age i podobnych duchowych ruchw. Pami ma charakter odtwrczy i w normalnych wypadkach czowiek bez trudu odrnia prawdziwe wspomnienia od wyobraonych, chocia czasem moe
mie wtpliwoci i w odpowiednich warunkach moliwe jest zaszczepienie nieprawdziwych wspomnie. W trakcie hipnozy mechanizmy odpowiedzialne za oddzielanie prawdziwych od zmylonych wspomnie nie
dziaaj normalnie, wic taka osoba moe z atwoci uwierzy, e jej
zmylone wyobraenie o byciu Napoleonem lub faraonem jest prawdziwe. Nie jest adnym problemem wywoanie u zahipnotyzowanych
osb nawet traumatycznych wspomnie z dziecistwa, dlatego hipnoza
nie jest szczeglnie dobrym narzdziem w niektrych formach psychoterapii, aczkolwiek niektre eksperymenty pokazuj jej dodatnie znaczenie
w tym temacie, przy leczeniu otyoci, bezsennoci, niepokojw i nadcinienia. Jednake ju alkoholizm czy uzalenienie od narkotykw nie
poddaje si hipnoterapii, a dane dotyczce rzucania palenia s niejednoznaczne.
W niektrych przypadkach oczywicie skupienie towarzyszce hipnoz sprzyja lepszemu odtworzeniu wspomnie, pokazali to Pogromcy
mitw w jednym z odcinkw dotyczcych hipnozy. W trakcie transu
przypomnieli sobie kilka dodatkowych szczegw pewnego relacjonowanego przez nich zdarzenia.
Hipnoza nie jest te jak szczegln form snu, chocia czsto w
trakcie transw hipnotycznych czstotliwo pracy mzgu jest zbliona
do tej, jak odczuwa si podczas gbokiego relaksu i tu przed zaniciem. Osoby poddane hipnozie s jednak w peni wiadome swojego
otoczenia.
No i ostateczny mit - czy osoba bdca pod wpywem hipnotyzera,
moe dokona jakiej zbrodni jak choby kradziey lub nawet morderstwa? Badania laboratoryjne pokazuj, e osoby pod wpywem hipnozy
zachowuj si zgodnie z ich systemem moralnym. Jednake inteligentny
hipnotyzer jest w stanie wmwi podatnej osobie, e przeywa sen lub

4.1 Czym naprawd jest hipnoza?

ma do wypenienia szczeglny rodzaj misji. W ten sposb wanie Keith

Barry namwi swoj ofiar, aby dosypaa czego do kawy przypadkowej
osobie spotkanej w barze, a Derren Brown poszed nieco dalej i podczas
dugiego okresu pracy z pewnym mczyzn sprawi, e ten podczas
wystpu w teatrze penym ludzi widzc sukienk w kropki, wzi pistolet i zastrzeli grajcego na scenie komika, ktry na szczcie wiedzia o
wszystkim i caa sprawa bya ustawiona, oprcz tego zahipnotyzowanego
czowieka, jak uparcie twierdzi Derren.
Myl, e z t wiedz, ktr Ci przekazaem masz ju nieco janiejsze
pojcie o hipnozie, z pewnoci bardziej realne ni jej obraz rysowany
w zbiorowej wiadomoci. Zanim jednak opowiem Ci, jak zabra si za
hipnotyzowanie znajomych, pozwl e rzuc okiem na pozornie nadzwyczajne zjawiska, jakie czasem towarzysz transom hipnotycznym.

Nadzwyczajne zjawiska hipnotyczne

Jak pokaza szereg dowiadcze i bada, nie ma takiej rzeczy, ktr
wykona osoba pod wpywem hipnozy, a ktrej nie wykonaaby inna
osoba, niepoddana hipnozie, ale odpowiednio zmotywowana. Niczym
nadzwyczajnym wic nie s zwikszenie siy mini, sprawnoci uczenia
si i ostroci zmysw. Pamitam, jak testowaem kiedy zioo o nazwie
wrotycz pospolity (Tanacetum vulgare), powszechne na polskich kach.
Zawiera ono ciekaw substancj, tujon, ktry kiedy by skadnikiem
popularnej, silnie uzaleniajcej i wywoujcej halucynacje wdki, ale
dzi Unia Europejska w swojej trosce o obywateli zakazaa dodawania
zbyt duych jego iloci do absyntu.
Mimo to tujon w optymalnych dawkach ma korzystne dziaanie na
organizm, m.in. pobudza ukad nerwowy, wywouje stan pobudzenia, a
dodatkowo ma dziaanie antybakteryjne, fungistatyczne i przeciwpasoytnicze. Poniewa wbrew temu, co twierdz niektrzy producenci lekw

63

i dziwnych specyfikw, praktycznie nie ma substancji, ktre pobudzaj

mzg do pracy i polepszaj pami5 , dlatego chtnie skorzystaem ze
staroytnego przepisu na wiosenny omlet z wrotyczem, tym bardziej, e
jego te, drobne kwiaty umiechaj si do mnie tu zza potu niczym
malutkie soneczka.
Poniewa byem nastawiony na to, e tujon zawarty we wrotyczu
zadziaa, poczuem wyostrzenie si wzroku. To byo cae odczuwalne
dziaanie, ktre prawdopodobnie wyniko z autosugestii. No a co np. z
cebul? Mgby zapyta. Naturalnie nie mwi tutaj o jej waciwociach pobudzajcych mzg, mwi o sztuczce polegajcej na wmwieniu
zahipnotyzowanej osobie, e cebula to jabko. Taki biedak paaszuje potem wielk cebul6 , zabijajc bakterie w swoich ustach i podnoszc sobie
poziom witamin. Nie ma w tym jednak nic nadzwyczajnego i odpowiednio zmotywowana osoba zrobiaby co podobnego. Pamitam choby
popularny w Polsce show, podczas ktrego jeden z uczestnikw zaoy
si z wystpujcym tam gociem, e nie zje cebuli. Ekipa w zadziwiajco
szybkim tempie znalaza w studio wielk cebul, widocznie zwizani z
telewizj ludzie jedz sporo witamin na niadanie lub telewizja dorabia
sobie handlem warzywami. Tamten czowiek zanim zrezygnowa z tego
pomysu, wzi kilka sporych gryzw i to z upinami.
Poniewa hipnoza nie jest jakim szczeglnym stanem, warto spojrze na nieco bardziej niesamowite zjawiska, jak choby bezbolesne operacje.
Odpowiednio pokierowana sugestia hipnotyczna pozwala, aby poddany obiekt przebi sobie skr ig, kobieta urodzia bez zbdnego
stresu i blu, a pacjent bdc przytomnym podda si operacji i przyglda si krztajcym si przy nim chirurgom. Wyglda wic na to, e
hipnoza mogaby stanowi narzdzie szerszego stosowania w medycynie.
No dobra, ale przecie tylko pewien odsetek ludzi jest podatnych na jej
dziaanie w odpowiednim stopniu, wic nie dla kadego byaby to dobra

5 Jedyne odnotowywalne dziaanie ma kofeina podana w postaci kawy z miodem lub amfetamina, ale ta druga ma te kilka efektw ubocznych. Dziaanie innych lekarstw
i suplementw jest co najwyej mao wymierne.
6 Rzeczywicie wykorzystuje si do tego triku duych cebul, ktre nie s tak ostre w smaku jak te mae.

4.1 Czym naprawd jest hipnoza?

metoda. Pamitajmy te, e moliwym jest, aby podatny na sugesti

odsetek populacji z grubsza pokrywa si z t czci ludzkoci, ktra
ma wiksz ni przecitna zdolno do kontrolowania blu.
Dzi mona zmniejszy znacznie bl pacjenta, nie uciekajc si wcale
do hipnozy, chociaby wykorzystujc efekt placebo lub zostawiajc w
poczekalni dentysty gazetk z roznegliowanymi kobietami7 . Strach wyolbrzymia bl.
Gdybymy pogrzebali gbiej w rdach opisujcych anatomi czowieka by moe odkrylibymy fakt, e to skra jest tym organem, ktry
jest odpowiedzialny za odczuwanie blu. Organy wewntrzne pozbawione s receptorw blowych, po co miayby tam by. Prawdopodobnym wic jest, e wspczenie medycyna wykorzystuje powszechnie
narkoz zamiast miejscowego znieczulenia tylko po to, aby zminimalizowa strach i niepokj, jakie z pewnoci odczuwaj pacjenci podczas
operacji, nie dlatego, e to konieczne.
Dodatkowo hipnotyczne operacje zwykle wykonuje si przy miejscowym znieczuleniu skry wanie - pewnie ju nie musz tumaczy, co
to znaczy. W wietle takiej wiedzy, nadzwyczajno operacji wykonywanych w stanie hipnozy pacjenta lub operacji bez znieczulenia, jakie
podobno wykonywano na popularnym katolickim witym, ojcu Pio, jest
nieco mniejsza.
Ciekawym aspektem hipnozy s halucynacje. Padanie tomografem
pozytonowym wykazay, e podczas zwykego wyobraania sobie czego
pracuj inne obszary mzgu, ni w trakcie halucynacji hipnotycznych.
Gdy podczas marze sennych widzimy wyobraone sceny, s one tak
realne, e bardzo rzadko zdajemy sobie spraw z faktu, i to tylko sen.
Gdyby przez moment si skupi lub jako zmotywowa, pewnie udaoby Ci si przywoa ywe wyobraenie Arnolda Schwarzeneggera lub
papiea Benedykta stojcego gdzie na rodku pokoju z tym swoim dziwnym umieszkiem (umiechy ich obydwu s w moich oczach bardzo podobne). Rnica midzy osob zahipnotyzowan a Tob polega na tym,

64

e ona nie potrafi odrni tego obrazu od wyobraenia, sugestia hipnotyczna sprawia, i jest ona przekonana o jego realnoci, wyczajc jakie
funkcje mzgu odpowiedzialne za to odrnienie. To wanie dlatego Ty
nie miaby problemw, gdyby do Twojego pokoju wszed prawdziwy
papie lub sam Terminator i stan obok swojej wyimaginowanej wersji,
odrniby ich bez trudu. Jeli mi nie wierzysz, to wyobra sobie, e
obok Twojego wyobraenia stoi prawdziwy Scharzenegger.
Niektre dostpne informacje sugeruj, e nawet jeli czci osb
przytrafiaj si tak silne halucynacje, ktrych nie potrafi odrni od
rzeczywistoci, nie potrzebuj one hipnozy, aby ich dowiadczy. Waciwie powiniene bez problemu sam to przey, jeli wykonasz mae
wiczenie. Gdy wstaniesz rano, nie otwieraj oczu, tylko przypomnij sobie swj sen. Z ca pewnoci co nie, czasem jednak byo to tak
banalne, e tego po prostu nie zapamitae. Jeli zaczniesz odtwarza
sen, to w pewnym momencie, przy odrobinie szczcia przyapiesz si
na tym, e nisz ponownie, ale teraz jeste tego wiadomy i moesz do
pewnego stopnia sterowa swoimi marzeniami sennymi.
To jedna z technik wywoywania wiadomego snu, kolejnego zjawiska, ktrego warto jest znacznie przeceniania. Ostrzegam, e gdy zaburzysz naturalny proces konsolidacji pamici poprzez wiadomy sen,
Twj mzg w peni si nie zregeneruje, wic korzystaj z tego raczej tylko
sporadycznie, jako odskocznia od szarej rzeczywistoci (jeeli oczywicie
jeste na tyle lepy, e za szare uwaasz te kilka milionw odcieni wiata w zakresie widzialnym fal elektromagnetycznych, jakie jest w stanie
odrni Twoje oko).
Na podobnej zasadzie nietrudno bdzie zapomnie jakiej informacji,
jeli niezbyt staramy si j pamita, co czsto jest wykorzystywane w
pokazach hipnozy. Oczywicie nieco gorzej to zrobi z takimi danymi jak
wasne imi, chyba zwyky czowiek nie wyprze go z pamici si woli.
Te rozwaania, cho ciekawe, mog si wydawa nieco przynudne, wic
przejd do sedna sprawy, do tego, jak moesz kogo zahipnotyzowa.

7 Nie artuj, mam w pamici wyniki jakiego dowiadczenia tego typu. Pamitam te, e u dentystki do ktrej chodziem, byy takie gazety w poczekalni, co ma
agodzi pniejszy bl przynajmniej u mczyzn, ktrzy jak wiadomo s mniej odporni na jego przeywanie (czyli s wikszymi ciamajdami) ni kobiety.

65

4.1 Czym naprawd jest hipnoza?

4.2

Jak hipnotyzowac?

Natychmiastowa hipnoza

Pena tre tego moduu dostpna jest w penej wersji ksiki.

Pena tre tego moduu dostpna jest w penej wersji ksiki.

Programowanie Neurolingwistyczne
'

Struktura rozdziau
Krytyczne spojrzenie na NLP
Modelowanie
Hipoteza ruchu gaek ocznych
&
Za tym niewinnie brzmicym, agodnie zaokrglonym skrtem NLP
kryje si znacznie bardziej rozbudowana i raczej brzmica zowrogo
(no dobra, raczej profesjonalnie) nazwa: Programowanie Neurolingwistyczne (Neuro-Linguistic Programming). NLP jest dzi niezwykle rozpowszechnione, co pewnie ma zwizek z porywajcym stylem i wielkimi
obietnicami, jakie stoj za jego zaoeniami. Niestety wikszoci z nich
nie udao si potwierdzi wspczesnej nauce, co zwykle oznacza, e s
po prostu bzdurne. Dlatego cho polecam lektur niektrych ksiek o
NLP, to radz zachowa naleyty sceptycyzm. Mimo to pozwoliem sobie
opisa NLP w osobnym module, choby dlatego, e jest niesusznie tak
szeroko rozpowszechnione. Istnieje caa masa ksiek napisanych przez
domorosych psychologw, entuzjastw NLP, przyjmujcych wszystkie
zaoenia tej metody prawie jak religijne dogmaty.

definicj, ktrej nawet nie chce mi si tutaj przytacza.

Z drugiej, nieco janiejszej strony NLP stanowi rozbudowany i z pewnoci skuteczny program treningowy w zakresie komunikacji midzyludzkiej i, co waniejsze - samorozwoju. Sowo nie jest rzeczywistoci,
tylko opisuje jaki obiekt, tak samo sposb, w jaki postrzegamy wiat
i w jaki go sobie wyobraamy, nie jest rzeczywistoci, tylko jej odzwierciedleniem, o czym warto pamita zawsze rozpatrujc swoje idee i
pogldy, choby wyrastay z pnia racjonalizmu. NLP moe mie wic tutaj pewne zastosowanie terapeutyczne, wielu wymienitych krzewicieli
samorozwoju na ktrych czele stoi Anthony Robbins, podkrelaj jak
du rol odnioso w ich yciu NLP, jeeli chodzi o osobist przemian.
Grinder by lingwist a Bandler matematykiem, ktrzy korzystajc
z okazji i obserwujc jak wielki sukces odnosz terapeuci uywajcy meCzym waciwie jest NLP, trudno jednoznacznie wskaza, chocia na- tod hipnozy Ericsona, stworzyli NLP w latach 70. XX wieku. Stwierdzili
zwa sugeruje jakie poczenie mzg-jzyk, ktre nawzajem si progra- oni, e analizujc metody ludzi, ktrzy osignli sukces, opracowali zamuj. Twrcy, John Grinder i Richard Bandler, podaj bardzo zawi sady, jakimi si ci ludzie sukcesu kierowali. Wkrtce potem opracowali

4.2 Programowanie Neurolingwistyczne

oni take model w jakim jzyk przetwarza i wpywa na wyobrani i procesy umysowe. Doszli do wniosku, e cz naszych wyobrae, ktre
odzwierciedlaj m.in. pogldy, jest uzewntrzniana w postaci okrelonych sw, dlatego stosujc odpowiednio jzyk i sowa moemy wpywa
na procesy neurologiczne swoje i innych ludzi.
Twrcy NLP prawdopodobnie pominli w swoich rozwaaniach osignicia wspczesnej neurologii i znacznie przecenili wzajemne oddziaywanie tandemu jzyk - mzg. Ich podejcie byo prawdopodobnie bardzo
pragmatyczne, chcieli poprzez obserwacj wyodrbni jakie miarodajne
zjawiska, ktre mog by uyteczne i skuteczne w praktyce. Nie interesowao ich to, w jaki sposb pewne sprawy dziaaj, nie docenili np.
wpywu sugestii w skutecznoci pewnych metod NLP.
Dzi pragmatyczne podejcie, prezentowane jeszcze w pierwszych
ksikach Bandlera i Grindera, zostao zakopane pod stert czsto fanatycznych i niepozbawionych absurdu teorii.
Niektrzy krzewiciele idei NLP deklaruj, e dziki odpowiednio zastosowanej metodzie modelowania waciwie kady moe zosta geniuszem. Modelowanie polega np. na zadaniu osobie, od ktrej chcemy si
uczy, bo np. osigna sukces, serii pyta, odsaniajc jej wewntrzne
procesy umysowe. Potem prbujemy wykorzysta na sobie te procesy,
dziki wyobrani starajc si myle i odczuwa jak ta osoba.
Cho NLP uywa zawiego i grnolotnie brzmicego jzyka, akurat
zaoenia modelowania s do praktyczne, sprowadzaj si przecie do
zainteresowania ludmi, ktrzy osignli to, co sami chcielibymy osign. Wydaje si by sensownym naladowa tych ludzi, dowiedzie si,
co pozwolio im zaj tam, gdzie my chcielibymy zaj. Dowiadczenia jednak nie potwierdziy skutecznoci tej metody choby w nauce
strzelectwa, gdzie dwie grupy uczyy si z jednakow szybkoci i osigay porwnywalne wyniki, chocia jedna z nich stosowaa modelowanie
strzelca.
Nieskuteczno modelowania w tak wymiernych i konkretnych umiejtnociach jak strzelectwo nie wyklucza moliwoci jego wykorzystania
w nieco bardziej elementarnych sprawach, np. sabo przyswajalnych

66

umiejtnociach charyzmy lub efektywnego podejcia do rozwizywania

zada. Utosamianie si w wyobrani z jak postaci moe rzeczywicie w pewnym stopniu wpyn na nasze zachowanie i znie niektre
blokady, np. pozbawiajc nas tremy przez wystpem. Tak przyziemny
obraz NLP jest jednak mao atrakcyjny, mniej atrakcyjny ni obietnica zostania Einsteinem. Sam trening w wyobrani te moe nie
jaki efekt i rzeczywicie mentalny trening czsto stanowi spory odsetek
caego czasu powiconego na wiczenia choby u atletw. Jeeli np.
wyobraasz sobie, e pywasz lub grasz na pianinie, prawdopodobnie
wzmacniasz w mzgu obszary za to odpowiedzialne. Jednake tak czy
siak musisz powici na to czas.
Pytanie, jakie nasuwa si w tym momencie, czy nie mog uczy si
sam od ludzi mnie inspirujcych, bez nazywania tego NLP lub modelowaniem? To oczywiste, e tak. Kiedy dziecko uczy si jakiej czynnoci,
obserwuje inne dzieci i czsto zauwaajc, e inne dziecko potrafi co
zrobi, odblokowuje si i samo to robi. NLP jest gboko zakorzenione
w pogldach choby Freuda, Junga czy Chomskyego, jako punkt wyjcia do metody obiera obserwacje tego, co ju funkcjonuje. Dlatego
w gruncie rzeczy NLP pozbawione jest oryginalnoci. NLP nie jest te
potrzebny, aby wiadomie wejrze w procesy, jakie odbywaj si w umyle czowieka, jak chcieliby niektrzy jej zwolennicy. Wystarczy zwyka
obserwacja, o ktrej pisaem Ci w module Czy Jezus i Budda byli mentalistami?
Oczywicie dociekliwi naukowcy sprawdzili cakiem sporo zaoe
NLP na rnych grupach ludzi, aby dowiedzie si, czy rzeczywicie
maj jak warto. Niektre z tych zaoe skadaj si na wyrose
na polu NLP pojcia podstawowego systemu reprezentacji i sygnaw
wzrokowych.
Zgodnie z zaoeniami NLP wiat postrzegamy poprzez wyobraenia oparte o jeden ze zmysw, wzrok, such lub dotyk, co nazywa si
systemami reprezentacji odpowiednio wizualnym, suchowym lub kinestetycznym. W praktyce oznacza to, e gdy mylisz o czym, o czym
np. usyszae, to albo tworzysz w wyobrani obraz tego o czym mylisz,

4.2 Programowanie Neurolingwistyczne

albo to syszysz, albo kojarzysz jakie odczucia z tym zwizane, ewentualnie czysz wszystkiego po troch. Mgbym zapyta Ci, co sdzisz
o globalnym ociepleniu, a Ty wyobraziby sobie wielkie, wiecce na
krwistoczerwono Soce lub co podobnego, usyszaby szum fali tsunami zalewajcej przybrzene porty albo po prostu czuby gorco.

67

wiadkw wydarze, zwrmy uwag, jak sowa mog wpywa na postrzeganie i wspomnienia. Gdyby naukowcy badajcy owych studentw
chcieli sprawdzi zaoenia NLP, mogliby dodatkowo sprbowa zaobserwowa, jaki jest system podstawy reprezentacji i podzieli w ten sposb
studentw na grupy.

Przewiadczenie zwolennikw NLP wie si z preferencj jednostek

Wg NLP, gdyby tylko dopasowa uywane w kwestionariuszach pytado okrelonego systemu reprezentacji. Jednoczenie zwracaj oni uwag nia do systemw reprezentacji studentw, mona by jeszcze dodatkowo
na fakt, e zwykle czowiek bdzie w odpowiednich warunkach wykorzy- wpyn na uzyskane wyniki bada.
sta inny system reprezentacji lub bdzie miesza wszystkie, co niestety
Znajomo tej techniki mogaby mie praktyczne zastosowanie
prowadzi do konkluzji, e idea podstawowego sytemu jest niepraktyczna. choby w sprzeday, lecz take w relacjach midzyludzkich. Klienci
Z zaoe zwolennikw NLP wynika, e znajomo wykorzystywa- czsto mwi dokadnie o tym, czego oczekuj, a sprzedawcy rzadko
nego w danej chwili przez czowieka systemu reprezentacji pozwala na suchaj. Podobnie ludzi zachowuj si w relacjach midzy sob, gdzie
odpowiednie zmodyfikowanie swoich wypowiedzi tak, aby pasoway do waciwie zawsze zwracajc si do kogo, zwracamy si z jak prob.
tego system, a co za tym idzie na lepszy kontakt z tym czowiekiem i w Mimo to wikszo nie potrafi tego dostrzec, szczegowiej napisz Ci o
efekcie lepszy wpyw na niego.
tym pnej. Teraz wspomn jedynie, e nadzwyczaj czsto obdarowuWspominaem Ci ju o dowiadczeniu przeprowadzonym na studen- jemy bliskich lub po prostu innych ludzi takimi prezentami, jakie sam
tach ochotnikach, ktrych zadaniem byo sporzdzenie raportu po obej- chcielibymy dosta, uznajc czsto niesusznie, e ich preferencje pod
rzeniu filmu zawierajcego wypadek samochodowy. Badaczy najbar- tym wzgldem s identyczne z naszymi. Dowiedz si prosz, kiedy najdziej interesowao okrelenie prdkoci pojazdu, ale rne grupy stu- blisze Ci osoby czuj si docenione i potem wciel to w ycie. Wielu
dentw otrzymay nieco inne arkusze z pytaniami. Rnica polegaa ludzi ma silnie niezaspokojon potrzeb bycia docenionym, w naszych
na tym, e w kadej z grup pytanie o prdko zawierao inny czasow- kulturach zachodnich szczeglnie kobiety s wraliwe pod tym wzglnik, sugerujcy odmienn si wypadku, np. zderzy si, roztrzaska, dem, gdy wci ich potrzeby s bagatelizowane. Moesz niewinnie zawpad, uderzy, stukn. Jak ju Ci wspominaem wczeniej, im pyta si, jak kto Ci bliski chciaby by zapamitany po mierci, co da
wiksz dynamik odznacza si czasownik uyty w arkuszu pyta, tym Ci wspaniae wskazwki co do sposobu, w jaki chciaby by postrzegany.
wiksz prdko szacowali studenci. Podobnie, gdy zapytano ich, czy Dziki temu bdziesz mg uy odpowiednich sw, aby wyrazi swoje
zapamitali na miejscu zdarzenia rozbite szko, czciej paday odpo- szczere uczucia.
wiedzi pozytywne, gdy uywano silniejszych czasownikw, chocia na
NLP zakada, e przewaga okrelonych sw ktre wymawiamy, bezfilmie nie byo adnego szka8 . Abstrahujc ju od tego, jak wielkie porednio odpowiada naszemu podstawowemu systemowi reprezentacji,
znaczenie ma to odkrycie dla materiau dowodowego skadanego przez gdy wyobrania i mowa s powizane. Gdy kto uywa sw odnosz8 Teraz przypomnij sobie takie sprawy jak rzekome uprowadzenia przez kosmitw, retrospekcje poprzednich wciele lub gone w latach 90. XX wieku procesy, gdzie
dzieci pod wpywem sugestywnych pyta psychologw i prawnikw zaczy ujawnia faszywe wspomnienia molestowania o podou satanistycznym, dowiadczonego ze
strony ich rodzicw. W jednym z bada ujawniono, e trauma i zesp stresu pourazowego zwizana z porwaniem przez obcych jest realna tak samo jak trauma przeywana
przez onierzy wracajcych z frontu.

68

4.2 Programowanie Neurolingwistyczne

cych si do zmysu wzroku, np. widz, wyglda itp., to preferuje

kana wzrokowy. Gdy uywa sw typu brzmi, sysz itp. jego ulubionym kanaem jest kana suchowy. Gdy wic chcesz nawiza z kim
silniejsze porozumienie, to zgodnie z zaoeniami NLP powiniene uywa dostosowanego do preferowanego kanau informacji jzyka.
Te wszystkie zaoenia wabi swoj prostot i logik, ale naley podchodzi do nich z dystansem. Zwolennicy NLP s przekonani, e mona
okreli podstawowy system postrzegania spogldajc na ruchy gaek
ocznych czowieka, gdy zadajc mu pytanie skonimy go, aby w mylach
szuka odpowiedzi. Np. gdy osoba spoglda w swoj praw stron, nieco
w gr, konstruuje w mylach nowe obrazy, gdy spoglda w prawo, konstruuje dwiki, gdy w prawo nieco w d, to odczucia. Znowu patrz
w swoje lewo do gry przypomina sobie obrazy, gdy tylko w lewo to
przypomina sobie dwiki, gdy w lewo nieco w d, to prowadzi dialog
wewntrzny.
Ta teoria jest tak szczegowa, e nawet nie wszyscy wyznawcy NLP
zgodnie twierdz, e zawsze si sprawdza, cho zwykle zgodni s co do
tego, e dana osoba jeeli ju wykorzystuje jaki ruch oczu, to si go
trzyma. Zreszt moesz sam sprawdzi zaoenia tej teorii na sobie czy
kim znajomym, sprbuj sobie przypomnie jakie dowiadczenia z dziecistwa, przerwij na moment czytanie i przypomnij sobie, jak wyglda
Twj pokj w dziecistwie lub co innego. Zgodnie z NLP, Twoje oczy
powinny powdrowa do gry i w lewo, gdy stworzye w mylach obraz
z pamici. I gdyby dalej zastanawia si, np. nad tym, e pomieszczenie
w ktrym obecnie przebywasz wyglda nieco inaczej ni tamten nostalgiczny pokj, Twj wzrok po linii prostej mgby powdrowa na prawo,
gdy wanie skonstruowae w umyle nowe obrazy. No i gdyby wychwyci jaki drobny dwik, mgby zwrci uwag, e oczy pobiegy
nieco w bok, co akurat moe mie zwizek z tendencj do przechylania
gowy, aby jedno z uczu lepiej zarejestrowao ten dwiki.

koca wiadomo. By moe ma jakie zastosowanie w yciu codziennym,

ale bardziej naley zwrci uwag na zmiany w opozycji do ustalonego
wczeniej punktu odniesienia. Nastpnym razem moesz wic obserwowa swoj dziewczyn lub swojego chopaka, gdy odpowiada na jakie
Twoje pytanie. No chyba, e postanowie i przez ycie sam w peni
wolnoci. Spjrz, czy Twj partner na pytanie o to, czy ma ochot jecha do Twoich rodzicw spoglda w d, co czasem moe wiadczy o,
e czuje si niepewnie zanim odpowie werbalnie, prowadzi dialog wewntrzny zastanawiajc si nad odpowiedzi. Poniewa jeste mi i
kochajc osob, zanim uyje sw, aby co powiedzie, Ty mwisz od
razu co w stylu: W porzdku, nie musimy jecha, jeli nie chcesz.
Wierz mi, wspania nagrod jest obserwowanie, jak mimika partnerki
zmienia si w rado pocztkowo zmieszan take z miym zaskoczeniem
z faktu, e czytasz jej w mylach9 .
Jak naleao przypuszcza hipoteza o ruchu oczu zostaa wielokrotnie
sprawdzona w rodowisku naukowym, gdzie nie uzyskano zadowalajcych, jednoznacznych rezultatw jej potwierdzenia. Oczywicie due jest
prawdopodobiestwo, e winne s za to nieprawidowo przeprowadzone
eksperymenty, co pewnie postuluj zwolennicy NLP. Jednake ju sam
fakt, e trudno sprawdzi co takiego w warunkach badawczych daje do
mylenia i kae zastanowi si nad praktycznoci tej techniki w realnym yciu. Gdyby bya ona prosta i skuteczna, wyniki bada byyby
bardziej pozytywne.

No c, warto chocia wiedzie, e taka teoria istnieje. Przeprowadzono te badania, ktre miay sprawdzi, czy dopasowujc sowa do
podstawowego systemu reprezentacji rozmwcy sprawimy, aby czu si
przy nas lepiej i swobodniej. Take w tym wypadku nie uzyskano jednoznacznych wynikw, chocia w jednym z bada wykazano, e terapeuci
ktrzy prbuj dostosowa swj jzyk do jzyka klientw s postrzegani
przez nich jako mniej wiarygodni i skuteczni, to oczywicie te o niczym
Na ile miarodajna i uyteczna jest teoria o ruchach oczu nie do nie przesdza, gdy badania dotyczce delikatnych kwestii interperso-

9 Co

najciekawsze, poniewa mwic tak dajesz do zrozumienia, e to tylko proba z Twojej strony, nie rozkaz, zwykle spotka si z pozytywnym odzewem.

4.2 Programowanie Neurolingwistyczne

nalnych s niepozbawione wielu trudnoci, wic ciko przeprowadzi je

jednoznacznie i przekonujco.
W V i IV wieku przed nasz er yli w Grecji patni nauczyciele,
przygotowujcy ludzi do ycia publicznego. Sofici byli odpowiednikami wspczesnych spin doktorw i specw od public relations, udzielali
rad zapewniajcych sukcesy polityczne. Sofici w swojej filozofii doszli
do skrajnego relatywizmu i jaowej, ale mistrzowskiej erystyki, potrafili przekona ludzi, e czarne jest biae i udziela satysfakcjonujcych
odpowiedzi, ktre jednak nie zawieray merytorycznej treci, byy skonstruowane w taki sposb, aby sprawia nieodparte wraenie o wasnej
wartoci. Odpowiednio dobrane sowa, barokowe metafory, wysublimowana elokwencja stanowiy mieszank, ktra w rkach sofistw bya narzdziem przeciwko przeciwnikom. Co szczeglnie znamienne, sofistw
nie interesowaa prawda, raczej swoj dziaalnoci stanowili odpowied
na pragnienie szybkiego, bezbolesnego osignicia sukcesu, jakie gnie-

4.3

69

dzi si w umysach ludzi od wiekw. Sukces i geniusz, bez wysiku,

bez mudnego procesu zdobywania wiedzy, tylko dziki naladownictwu
i kilku technikom - chyba nie musz mwi, jak dalece przypomina to
obietnice skadane przez fachowcw od NLP.
Charyzmatycy, mistrzowie NLP, przywdcy religijni i czasem polityczni, wykorzystuj w swoich przemowach prost technik manipulacji, dziki ktrej tum traci resztki sceptycyzmu i przyjmuje wszystko,
co usyszy jako pewnik. Polega to na wzbudzeniu miechu tumu, poprzez omieszanie siebie i anegdoty z wasnego ycia. Nawet niektrzy
wykadowcy korzystaj z tej metody, cho pewnie niewiadomie, zniechcajc uczniw i studentw do owocnej dyskusji. Produkty zwizane z
NLP przedstawiane s te z nad wyraz ewangelicznym zadciem, dziki
czemu wzbudzone w suchaczach emocje gwarantuj ich podatno na
sugesti i w ostatecznym rozrachunku hojny, otwarty portfel.

Zmiana wasnej tozsamo

sci
'

Struktura rozdziau
Wzmacnianie wizi midzyludzkich
Wpywanie na wasn tosamo
Leczenie lkw
Wzmacnianie pewnoci siebie
&
Pena tre tego moduu dostpna jest w penej wersji ksiki.

4.3 Zmiana wasnej tosamoci

70

Literatura uzupeniajaca

Polecam szczeglnie blog zyskiwanieprzewagi.com, polskiego hipnotyzera mentalisty Alvesa, niekwestiowanego autorytetu w dziedzinie mentalizmu
i propagatora stojcej za t sztuk wiedzy. Udostpnia on m.in. prosty ebook wprowadzajcy w arkana hipnozy. Jeeli chodzi o NLP, to szkoda
traci czasu na ksiki inne ni napisane bezporednio przez twrcw tego czego, Bandlera i Grindera, a i do nich naley podej z odpowiedni
doz sceptycyzmu.
Michael Heap: Hypnosis: Current Clinical, Experimental and Forensic Practices, 1988
Jay Haley: Jay Haley on Milton H. Erickson, 1993
Graham Wagstaff: Hypnosis: Compliance and Belief, 1998
Richard Bandler i/lub John Grinder: Frog into Princess: NLP (1979); Persuasion Engineering (1996); Trance-Formations (1981); Magic
in Action (1992); Patterns of the Hypnotic Techniques of Milton H. Erickson (1975)
Michael Bash, Amanda Barnier: The Oxford Handbook of Hypnosis, 2012

Praktyczny mentalizm

W pitej czci ksiki porusz kilka aspektw luno powizanych z

szeroko pojtym mentalizmem.
Modu 5.1 Zdrowy Tryb ycia to zbir kilku podstawowych zasad z zakresu prawidowego, czyli korzystego dla zdrowia odywiania,
wpywu aktywnoci fizycznej na ogln sprawno umysow. W obiegowej opinii istnieje wci wiele mitw, ktre nie maj potwierdzenia w
badaniach naukowych, jak choby teoria o bardzo negatywnym wpywie mleka na zdrowie czowieka. Modu nie wyczerpuje w peni tematu,
ale daje Ci dobry ogld na to, jak w wietle dostpnej, rzetelnej wiedzy powinien wyglda styl ycia, ktra zapewnia optymalne zdrowie i
sprawno.
Modu 5.1 Sztuka Uwodzenia dotyczy nie tylko sztuki skaniania innych do wspycia seksualnego czy rozkochiwania ich, ale te
uwodzenia na masow skal, czyli wzbudzania podania i zachwytu w
tumach przez niektrych charyzmatycznych politkw lub przywdcw

np. religijnych. Uwodzenie jest prawdziw sztuk, ktra daje uwodzicielom wielk wadz, dlatego naley korzyta z niego z umiarem i
namysem.
Modu 5.2 Sztuka Iluzji ju tylko pobienie dotyka spraw praktycznych, czyli konkretnych iluzji, jakie moemy zobaczy w niektrych
programach wielkich mentalistw, ale nie tylko. Otaczaj nas zjawiska,
co do ktrych nie potrafimy na pierwszy rzut oka, jednoznacznie okreli
ich przyczyn i stojcych za nimi spraw. Odbieramy je jako magi, tak
wanie dziaaj triki iluzjonistyczne, niektre cuda. Wyjani Ci kilka
z nich.
Gdyby wci odczuwa niedosyt, na zakoczenie tej czci ksiki
pozostawi Ci krtki spis literatury uzupeniajcej, z ktrej cz pozycji dostpna jest take w jzyku polskim. Pena tre tej czci dostpna
jest w penej wersji ksiki.

72

5 Praktyczny mentalizm

5.1

Zdrowy tryb zycia

'

Struktura rozdziau
Odywianie
Aktywno fizyczna
Aktywno umysowa
&
Jestem przekonany, e jako inteligentnego czowieka, ktrego interesuje szeroko pojty mentalizm, zajmie take przynajmniej podstawowa
wiedza dotyczca profilaktyki zdrowotnej i zdrowego trybu ycia. Nie
bd zbytnio si rozdrabnia w tym temacie, sprbuj przekaza Ci najwaniejsze rzeczy w najprostszy sposb. Rozwa wic krtko dla Ciebie
trzy aspekty zdrowego stylu ycia: odywianie, aktywno fizyczn i aktywno umysow.

Odzywianie

a zdrowie
Jeeli wertujesz internet to pewnie spotkae si z ca mas teorii dotyczcych zdrowia, w szczeglnoci odywiania. Z du regularnoci
pojawiaj si w sieci, prasie i gdzie to jeszcze moliwe informacje o tym,
jakie produkty mona spoywa, jakich naley unika, e powinnimy
si zdrowo odywia itd, jednake wci brakuje jakiego miejsca, gdzie
byoby to przedstawione w przejrzysty sposb. Co powinnimy je,
eby by zdrowymi?
Problem jest dodatkowo podsycany przez teorie, mwice np. o wielkiej szkodliwoci mleka lub jakiego innego produktu. Caa teoria o
szkodliwoci mleka zostaa zbudowana w oparciu o przewiadczenie, e
mleko jest produktem, ktry na drodze ewolucji uksztatowa si jako
optymalny dla modych ssakw i to okrelonego gatunku, dlatego wic

%
krowie mleko nie jest dobre dla ludzi. Ponadto zawiera kazein, ktra
stanowi budulec rogw, wic nie jest nam potrzebna w myl tej teorii i
tak dalej.
To nie do koca prawda. Jak ju wiesz, twrca tej teorii niewiadom wasnych ogranicze percepcji i pewnych skonnoci, najpierw wyszed z takim zaoeniem, a dopiero potem zacz szuka dowodw je
potwierdzajcych. W wyniku jednak efektu potwierdzenia, o czym pisaem szczegowo wczeniej, z atwoci znalaz dowody na swoj tez.
Gdyby wykorzysta podejcie naukowe, najpierw wyszedby z hipotez
i sprbowa j obali. Gdyby mu si nie udao, dopiero wtedy mgby
mwi o ewentualnym jej potwierdzeniu.
Mleko w wietle wspczesnej wiedzy nie jest szkodliwe dla dorosego
czowieka, regularnie spoywanie produktw mlecznych jest bardzo korzystne dla zdrowia. Naturalnie pochodzce z wielkich hodowli mleko
nie jest najwyszej jakoci, gdy zawiera np. pewnie iloci antybiotykw i hormonw, ktre stosuje si w tzw. chowie klatkowym. Nie s
to jakie wielkie iloci, ale prawdopodobnie mog oddziaywa na organizm, dlatego mleko pochodzce od krw lub kz z hodowli bardziej
ekologicznych jest zdecydowanie lepsze.
W dodatku wikszo dostpnego w sprzeday mleka jest konserwowane technologi UHT, czyli poddawane na krtki czas wysokiej temperaturze rzdu stu pidziesiciu stopni Celsjusza. W takich warun-

5.1 Zdrowy tryb ycia

kach ginie cae ycie biologiczne mleka, w tym niezwykle poyteczne

dla zdrowia czowieka bakterie Lactobacillus, zmniejsza si te wyranie
stenie substancji odywczych w mleku. Podobnie jest z jajkami, misem i warzywami, ktre pochodz z wielkich, monokulturowych upraw
i klatkowego chowu. Ich jako jest wyranie gorsza od produktw z
upraw ekologicznych, co moe by widoczne w ich smaku i zawartoci
pewnych substancji.
Podobnie sprawa ma si z produktami zboowymi i strczkowymi w
diecie. Kto doszed kiedy do wniosku, e poniewa ewolucja nie chciaaby, aby nasiona rolin, w tym przypadku traw i rolin bobowatych
byy zjadane i trawione, dlatego na drodze doboru naturalnego rozwiny si one w taki sposb, aby mie niekorzystny dla czowieka skad,
wrcz szkodliwy. Spotkaem si nawet z teori, e pewne grupy ludzi
celowo propaguj spoywanie zb, gdy zawieraj one jakie tajemnicze substancje, powodujce u ludzi stan lekkiego odurzenia, w ktrym
s podatni na kontrol. Niestety nie ma tak dobrze, jeeli kto chciaby
sobie przypa, nie wystarczy zje dwch kromek chleba. Naturalnie
abstrahuj tutaj od skrajnych przypadkw, gdy zjadajc zboe zainfekowane szporyszem, moemy liczy na ergotyzm i oczekiwa halucynacji
oraz paru mniej przyjemnych dowiadcze. Takie rzeczy zdarzay si
do czsto w naszej redniowiecznej przeszoci, ale nie dzi.
Nie jest to ksika o odywianiu, wic dam Ci tylko kilka prostych zasad opracowanych przez Instytut ywnoci i ywienia. Poniewa przedstawione w dosownej formie, s bardzo oglnikowe, dlatego pozwol je
sobie nieco uszczeglni. Oto one:
1. Rnorodno - jedz zrnicowane produkty, najlepiej wyhodowane blisko Ciebie w sposb ekologiczny.
2. Unikaj nadwagi i otyoci, z ktrych wystpowaniem jest skorelowana wiksza czstotliwo niektrych chorb i zaburze.

73

3. Produkty zboowe powinny by gwnym rdem kalorii w Twoim

ywieniu. Niech bdzie to zboe jak najmniej przetworzone, takie zawiera wiksze iloci bonnika i niektrych skadnikw odywczych, w przeciwiestwie do biaej mki, ktra zawiera wiksze iloci wglowodanw1 . Czytaem gdzie o ciekawych prbach
zastpienia zb owocami dbw czyli odziami, co byoby korzystne dla rodowiska i wymagaoby mniejszych nakadw energetycznych przy produkcji.
4. Aby uzupeni zapotrzebowanie na wap i witamin D, naley
spoywa kadego dnia rwnowarto dwch szklanek mleka. Zdecydowanie lepsze jest mleko w formie niesodzonego jogurtu lub
kefiru, ktre zawiera dodatkowo probiotyki, niezbdne dla zdrowia bakterie jelitowe. Co ciekawe, niektre analizy pokazuj, e
wap spoywany w postaci suplementw nie dziaa w peni efektywnie, jak wap np. z mleka. Dobrym rdem witaminy D jest
te po prostu opalanie si, gdy witamina ta wytwarza si w skrze pod wpywem promieniowania ultrafioletowego. Bezpieczna
dla zdrowia ilo to 15-30 minut ekspozycji na pene soce bez
kremw zabezpieczajcych, dwa razy w tygodniu. Osoby o jasnej
cerze powinny trzyma si dolnej granicy, osoby o ciemnej - grnej.
5. Miso jedz z umiarem, zwaszcza miso zwierzt rzenych. Przeprowadzone na du skal analizy pokazuj wyrani korelacj
midzy spoywaniem misa i czstotliwoci wystpowania wikszoci chorb cywilizacyjnych i kilku chorb nowotworowych. Z
tego wzgldu preferuj raczej ryby, jaja i roliny strczkowe, zamiast innego rodzaju misa. Wspczesna produkcja misa przyczynia si te w bardzo duym stopniu do degradacji rodowiska
naturalnego i godu na wiecie, co jest chyba dobrym argumentem za zmniejszeniem spoycia misa. Jeeli ju chcesz je ryby,

1 Ba! Na terenie Unii Europejskiej jest to co prawda zakazane, ale wci gdzieniegdzie wykorzystuje si do bielenia takiej mki dwutlenku chloru, ktry reaguje z
zawartymi w ziarnie proteinami tworzc alloksan, wykorzystywany przez naukowcw do indukowania cukrzycy u gryzoni laboratoryjnych. Warto wiedzie, e odsetek
cukrzykw w krajach rozwinitych ma zwykle trend rosncy i ciekawe, na ile te dwie sprawy s ze sob skorelowane.

5.1 Zdrowy tryb ycia

74

to z kolei wybieraj te z hodowli. Wiele pastw prowadzi niera- Aktywno

fizyczna
sc
cjonaln gospodark pooww, przez co populacje i ekosystemy
morskie uboej, jeeli nic si nie zmieni, to praktycznie wymr Zastanw si, ile czasu spdzie w cigu minionego tygodnia choby
na spacerze. Gdyby porwna aktywno przecitnego, wspczesnego
za ycia wikszoci z nas.
czowieka z aktywnoci naszych przodkw, yjcych jeszcze kilka stu6. Spoywaj codziennie duo owocw i szczeglnie warzyw. Aby uzuleci temu, mogoby si okaza, e podczas normalnych, codziennych zapeni zapotrzebowanie na niektre witaminy dostpne w warzyj wykorzystywali oni trzy albo czterokrotnie wicej energii. Gdyby
wach, naley spoy ich blisko 600 gram kadego dnia.
porwna t aktywno z aktywnoci czowieka w czasach epoki ka7. Ograniczaj spoycie tuszczw nasyconych, czyli tuszczu zwierz- mienia - byoby to prawdopodobnie jeszcze wicej, szecio, moe nawet
cego na rzecz nienasyconych tuszczw rolinnych, zawartych np. omiokrotnie wicej.
w orzechach. Gar orzechw woskich zaspokaja dzienne zapoPierwotni ludzie spdzali kilka godzin dziennie intensywnie polujc
trzebowanie na kwasy tuszczowe omega-3 i niektre witaminy.
lub w inny sposb szukajc poywienia, reszt czasu wypeniay im rne
8. Unikaj cukru i sodyczy. Analizy obejmujce naprawd due grupy aktywnoci spoeczne, dalekie wci od siedzcego trybu ycia, jaki proludzi pokazuj wyrani korelacj midzy wystpowaniem niekt- wadzimy dzi. Tak rodzaj ludzki spdzi wikszo czasu swojej ewolucji
rych chorb, np. nowotworw przewodu pokarmowego i spoywa- z dwustu pidziesiciu tysicy lat, od jakich istnieje.
niem prostych cukrw jak sacharoza. Spoywany regularnie cukier
Ewolucja jest niezmierne interesujcym zjawiskiem. Gdy narodzi si
zmienia skad flory jelitowej na niekorzystny, jest prawdopodobnie jaki organizm, ktry nie jest zbytnio dostosowany do otaczajcego go
poywk dla bakterii produkujcych karcynogeny.
rodowiska, niechybnie umrze nie pozostawiajc potomstwa, nie przekazujc dalej swoich genw. Gdyby jednak w przypadku pojawienia si
9. Ograniczaj spoycie soli.
losowej mutacji jaki osobnik, dajmy na to pierwotny czowiek, miaby
10. Unikaj wikszych iloci alkoholu. Ta substancja tylko w niewiellepsze szanse aby przey i spodzi potomstwo, jego zmutowany gen
kiej dawce ma pozytywny wpyw na organizm, np. spoywanie
mgby rozprzestrzenia si dalej. Tak dziaa podstawowy mechanizm
wina prawdopodobnie zapobiega zawaom serca. Za bezpieczne
ewolucji.
dla zdrowia uwaa si spoycie do czterech dawek standardowych
Moemy przypuszcza, e najkorzystniejszy dla naszego zdrowia styl
(czyli dwch kieliszkw wina albo ptorej plitrowych piw) pi
ycia prowadzilimy wanie w czasach, gdy jako owcy zbieracze przerazy w tygodniu dla mczyzn i o poow mniej, czyli najwyej
mierzalimy due obszary ldw w poszukiwaniu poywienia. W wikdwch dawek dla kobiet.
szoci byy to czasy glacjau, czyli zlodowacenia, gdy ldold w Europie
Najwiksze szkody dla zdrowia przynosi spoywanie wysoce przetwo- siga terenw Polski. Czowiek by wtedy niezwykle aktywny i prawrzonych produktw oraz spoywanie niewielkich iloci warzyw. Wie dopodobnie spoywa niewielkie iloci poywienia jak na t aktywno,
si to z niedoborami witamin i skadnikw mineralnych, a w dalszym jednoczenie jednak zachowywa niezwyk kondycj, cho y przecitefekcie ze zwikszonym ryzykiem chorb i stresem. Warto uzupeni nie krtko, gdy mia due szanse zgin z rk innych plemion czy dzidiet o stosowne suplementy lub skorzysta z bogactwa wiata rolin i kich zwierzt, albo jeszcze innych czynnikw, nieobecnych w dzisiejszych
wykorzysta choby zioa.
czasach.

75

5.1 Zdrowy tryb ycia

Poniewa wic ogromn wikszo czasu gatunek nasz spdzi w ci- Aktywno
umysowa
sc
gej, wielkiej aktywnoci, naley si spodziewa, e dobr naturalny ju
dawno wyeliminowa te jednostki, ktre miayby szanse w dzisiejszym Wiedza dotyczca odywiania i wpywu wicze fizycznych na zdrowiecie, tzn. le reagujce na nisk aktywno fizyczn i niedobr yw- wie jest o tyle wana, e zgodnie z powiedzeniem w zdrowym ciele
zdrowy duch, stan naszego organizmu wpywa wyranie na sprawno
noci.
naszego mzgu i funkcje umysowe. Mzg mona wiczy, co czsto
Wikszo przeprowadzonych w naszych czasach dowiadcze i ba- porwnuje si do treningu mini. W kadym razie mona trenowa
da naukowych zdaje si potwierdza to zaoenie. Przykadowo ju jakie okrelone umiejtnoci, przez co osignicie mistrzostwa w danej
drobna aktywno fizyczna, zaledwie kilka spacerw w miesicu kore- kategorii jest moliwe dla kadego. Jeeli jeste zainteresowany utrzymaluje jasno z mniejszym ryzykiem wystpienia zawau serca. Nasze nogi niem przez wiksz cz ycia wysokiej sprawnoci umysowej, moesz
s przystosowane do biegania, a nasze serce do wysiku. Wyglda nawet miao trenowa swj mzg. Jedn z najskuteczniejszych metod jest
na to, e nie ma granicy dla iloci wysiku fizycznego, jaki moglibymy nauka jzykw obcych, niektre badania pokazuj, e ju po kilku mieuprawia celem poprawy zdrowia, byleby nie by zbyt intensywny, a sicach intensywnej nauki na zdjciach mzgu wida rnice w budowie
przez to kontuzjogenny. W kadym jednak razie wystarczy wprowadzi pewnych obszarw, choby odpowiedzialnego za budowanie wspomnie
do codziennych zaj najzwyklejszy spacer trwajcy przynajmniej go- hipokampu.
dzin lub dowoln inn aktywno, najlepiej tak, ktra sprawia nam
Jeeli chcesz zosta mnemonist moesz trenowa mnemotechniki i
przyjemno.
bra udzia w midzynarodowych mistrzostwach. Trening ten wzmacnia
take zwyk pami, a po odpowiednim czasie stosowanie mnemoniki
Podobnie jak aktywno fizyczna, na nasze zdrowie wydaje si te
staje si automatyczne i nie wymaga naszego wysiku.
wpywa ilo spoywanych kalorii. Sugeruj to dugotrwae badania
Jedn z ciekawszych form treningu jest nauka liczenia w pamici,
prowadzone na rezusach. W grupach tych map, ktre otrzymuj o
choby z zastosowaniem matematyki wedyjskiej2 . Niektrzy ludzie po
jedn trzeci nisze dawki pokarmu od ich kolegw, przedwczesne zgony
latach treningu osigaj niezwyke wyniki w tej dziedzinie, dorwnujc
s rzadkoci. Wikszo naukowcw zgodnie tumaczy ten fakt jako
pod wzgldem rachowania takim sawantom jak Daniel Tammet.
skutek obnionych iloci spoytej z pokarmem energii.
No i na koniec truizm - duo czytaj, jeli chcesz, aby Twj umys
Nietrudno wic wyobrazi sobie, jak poczenie zwikszonej aktyw- pozosta w formie. Moesz czyta beletrystyk, jeli lubisz lub ksiki,
noci fizycznej i niskokalorycznej diety, ale bogatej w witaminy i mi- czasopisma, blogi o okrelonej tematyce, ktra Ci najbardziej interekroelementy, mogaby wpyn na dugo ycia. Czowiek jest praw- suje. Jeli nie wiesz, co czyta, skorzystaj z literatury uzupeniajcej,
dopodobnie zaprogramowany do doycia stu dwudziestu lat, jednak w jak zamieszczam na koniec kadej czci w tej ksice. Niech bdzie Ci
wikszoci przypadkw nie udaje mu si to chyba gwnie dlatego, e drogowskazem. Przeczytaj te kolejny modu, bo moe dotyka tematyki,
prowadzi dzi niezbyt optymalny dla niego tryb ycia.
jaka Ci interesuje, sztuki uwodzenia.
2 Do

stary system, powstay w czasach, gdy nie istniay kalkulatory.

76

5.2 Sztuka uwodzenia

5.2

Sztuka uwodzenia
'

Struktura rozdziau
Rola powierzchownoci w uwodzeniu.
Przykady uwodzicielskich tosamoci.
Znaczenie empatii w relacjach midzyludzkich.
&
Pena tre tego moduu dostpna jest w penej wersji ksiki.

5.3

Sztuka iluzji
'

Struktura rozdziau
Liczenie kart w black jacku
Niektre sztuczki wielkich mentalistw
Kolejne pozornie niezwyke historie
&
Pena tre tego moduu dostpna jest w penej wersji ksiki.

Literatura uzupeniajaca

Robert Greenie: Art of Seduction, jest te polskie wydanie Sztuka uwodzenia, nieco okrojone w stosunku do anglojzycznego, biblia uwodziciela.

77

5.3 Sztuka iluzji

Neil Strauss: Rules of the Game, 2009

Fuentes: Seksualny klucz do kobiecych emocji. Co prawda Fuentes obiecuje Ci zote gry, gdy zastosujesz si do jego technik, co nie ma
nic wsplnego z rzeczywistoci, przynajmniej jeeli chodzi o moje dowiadczenie w temacie, ale warto zerkn na jego spojrzenie rnic w
rozumowaniu kobiet i mczyzn, bo mimo e nie pozbawione stereotypowego mylenia, zawiera cenne wskazwki i opisy. Ksika wyrasta z
pnia NLP, wic trudno si dziwi, e nie ma w niej zbyt wiele praktycznej wiedzy.
Krzysztof Galos: Porozumie si bez przemocy. Ksik, ktr napisaem, a ktra jest dostpna bezpatnie w serwisie Wikibooks. Dotyczy
techniki wzmocnienia wasnej empatii, opracowanej przez doktora Marshalla Rosenberga. W sprzeday s te dostpne ksiki Rosenberga,
dodatkowo wzbogacone o przykady a nawet wiczenia rozmw, choby ksika Porozumienie bez przemocy.

Epilog

Gdy zaczynaem pisa t ksik, tytuowy bohater serialu Mentalista zakoczy sezon zabijajc czowieka, ktry jego zdaniem by czarnym
charakterem, okrutnym seryjnym morderc, ktry zabi brutalnie jego
on i crk. Patrick Jane z pewnym wyranym oporem i wysikiem
wyj pistolet i zastrzeli tego czowieka na oczach tumu, dajc upust
swojej zemcie. Jak si jednak okazao potem, nie by to waciwy czowiek. By take okrutny i popenia czyny, ktrych nie chciabym aby
dowiadczyli ich na sobie najwiksi wrogowie.
Tytuowy mentalista moe robi rzeczy, ktre nie niy si zwykym

ludziom, dziki wiedzy, jak posiada. Ma doskona pami, bo praktycznie korzysta z mnemoniki. Potrafi czyta mow ciaa i interpretowa
j, wic sprawia wraenie, jakby czyta w mylach. Dokadnie wie, czym
jest hipnoza i dokadnie wie, jak z niej korzysta. Ma zdecydowan przewag nad innymi.
ycz Ci, aby sam pozosta kim takim, jeli tylko chcesz. Otrzymae ju zalek stosownej wiedzy, wic wybr naley do Ciebie. Korzystaj
z tej wiedzy mdrze. Jeeli wci masz niedosyt, signij prosz po pen
wersj tej ksiki lub do literatury uzupeniajcej. Powodzenia.

Bibliografia

[1] Barrow John D. (2011). Jak wygra na loterii?

[2] Birkenbihl Vera (2003). Nowe siano w gowie.
[3] Brian Wansink (2010). Beztroskie jedzenie.
[4] Bruny, T., Ditman, T., Mahoney, C., & Taylor, H. (2011) Better you than I: Perspectives and emotion simulation during narrative
comprehension. Journal of Cognitive Psychology, 23(5), 659-666
[5] Chip Heath, Dan Heath (2010). Pstryk: jak zmienia, eby zmieni.
[6] Cody S. G. (1983). The stability and impact of the primary representational system in neurolinguistic programming: a critical examination.
[7] Czerwiski Arkadiusz, Grado Kacper (2000). Seryjni mordercy.
[8] Derren Brown (2008). Sztuczki umysu.
[9] Deschner Karlheinz (1996). I znowu zapia kur.

80

5 Bibliografia

[10] E. Dale, Audio-Visual Methods of Teaching (3rd Ed) Holt, Rinehart and Winston 1959, reprodukowany w wielu polskich wydawnictwach
dot. metod aktywizujcych, np. B. Kubi- czek, Metody aktywizujce. Jak nauczy uczniw uczenia si?, Nowik Sp.j, Opole 2005.
[11] Ekman P. (1992). Why lies fail and what behaviours betray a lie.
[12] Ekman P. (2005). What the Face Reveals.
[13] Ekman P. (1989). Kamstwo i jego wykrywania: w biznesie, polityce i maestwie.
[14] Erickson M. H., Ernest L. Rossi (1980). The Collected Papers of Milton H. Erickson on Hypnosis, t. 1, ss. 452-477.
[15] Gazzaniga Michael (2008). Istota czowieczestwa.
[16] Gustaw Le Bon (1930). Psychologia tumu.
[17] Hyman R. (1999). The Mischief-Making of Ideomotor Action, The Scientific Review of Alternative Medicine.
[18] Irvin Kirsch (2011). Nowe leki cesarza.
[19] James Surowieckie (2010). Mdro tumu. Wikszo ma racj w ekonomii, biznesie i polityce.
[20] Jan Gawcki, Teresa Mossor-Pietraszewska i in. (2004). Kompendium wiedzy o ywnoci, ywieniu i zdrowiu.
[21] John D. Barrow (2011). Jak wygra na loterii?
[22] Judith Rich Harris (2010). Kady inny.
[23] Koichi O. (1987). Superstitious behaviour in humans, Journal of Experimental Analysis of Behavior t. 47, ss. 261-271.
[24] Krzysztof Becha, Iwona Wawer (2011). Profilaktyka zdrowotna i fitoterapia.
[25] Lilienfield Scott, Lynn Steven (2011). 50 wielkich mitw psychologii popularnej, s. 360.
[26] Maciej Kora (2003). Apteka w ogrodzie.
[27] Marshall B. Rosenbert (2003). Porozumienie bez przemocy.
[28] Mastalerz Przemysaw (2005). Ekologiczne kamstwa ekowojownikw.
[29] Michael Hanlon (2010). 10 pyta na ktre nauka nie znalaza odpowiedzi (jeszcze).

81

5 Bibliografia

[30] Michael R. Nash (2001). Hipnoza - prawda i mity.

[31] Nicholas A. Christakis, James H. Fowler (2011). W sieci. Jak sieci spoeczne ksztatuj nasze ycie.
[32] Philippe Even, Bernard Debre (2011). The Guide to the 4,000 Useful, Useless or Dangerous Medicines.
[33] Raymond Moody (1994). Odwiedziny z zawiatw.
[34] Robert Greene (2009). Sztuka uwodzenia.
[35] Stephenson, G. R. (1967). Cultural acquisition of a specific learned response among rhesus monkeys. In: Starek, D., Schneider, R., and Kuhn,
H. J. (eds.), Progress in Primatology, Stuttgart: Fischer, pp. 279-288.
[36] Steven Pinker (2011). The Better Angels of Our Nature: Why Violence Has Declined.
[37] Timothy Ferris (2010). The 4-hour body.
[38] Zimbardo Philip (2008), Efekt Lucyfera: dlaczego dobrzy ludzie czyni zo?