Zosta pszczelim bohaterem,

zosta pszczel bohaterk.

Ponad
gatunkw rolin uprawnych
w Europie ronie i wydaje plon dziki pszczoom
i innym owadom zapylajcym. Niestety zapylacze s
w niebezpieczestwie. Ich liczba drastycznie maleje
przez nadmiern chemizacj rolnictwa oraz zanikanie
naturalnych siedlisk. Aby ratowa pszczoy niezbdny
jest zakaz stosowania szkodliwych rodkw,
ale pomc mona rwnie dokonujc
odpowiedzialnych wyborw podczas zakupw
w sklepie spoywczym i ogrodniczym.

www.greenpeace.org/poland/pszczoly

Jak zosta pszczelim bohaterem /

pszczel bohaterk
1. Dowiedz si dokadnie, co zawdziczamy pszczoom i co im szkodzi.
(strona 4)
2. Kupuj ywno produkowan w ekologicznych i lokalnych gospodarstwach.
(strona 5)
3. Unikaj produktw z rolin z upraw wielkoobszarowych
(kukurydza, soja, rzepak, sonecznik) hodowanych poza UE.
(strona 8)

GMO

4. Unikaj ywnoci z organizmw modyfikowanych genetycznie.

(strona 11)
5. W miar moliwoci kupuj mid od lokalnych, znanych Ci pszczelarzy,
ktrzy waciwie dbaj o swoje pszczoy.
(strona 12)

PL

6. Kupuj pszczele produkty z Polski, unikaj miodw z krajw,

w ktrych rodki owadobjcze stosowane s na du skal.
(strona 12)
7. Absolutnie nie stosuj rodkw owadobjczych zawierajcych neonikotynoidy.
(strona 13)
8. Jeli to moliwe, unikaj w hodowli rolin jakiejkolwiek chemii szukaj
naturalnych zamiennikw (bez wzgldu na to, czy na dziace czy na balkonie).
(strona 15)
9. We wasnym ogrodzie nawet jeli jest bardzo may hoduj roliny kwietne,
lokalne, rnorodne, kwitnce w rnych porach roku.
(strona 15)

10. Zostaw cho kawaek ogrodu pdziki, nie ko go, nie przekopuj zbyt czsto.
(strona 15)
11. Nie wypalaj traw, nie pal lici.
(strona 15)
12. Stwrz warunki do wylgu i gniazdowania dzikich owadw zapylajcych.
(strona 18)

Pszczoy i ludzie mamy problem

Wyobra sobie, e nie moesz zje jabek, truskawek czy wini; na twoim stole nie ma
ogrkw, pomidorw, cukinii, przypraw zioowych, migdaw, herbaty z cytryn i miodu.
Wyobra sobie, e znika 1/3 produktw, ktre codziennie spoywasz.

b
yo

ra

e,
sobi

e z n i ka

p r o d u k t w,

k t re

spo

yw

as

To niestety cakiem realna wizja: wystarczy, e pozwolimy wymrze pszczoom i innym owadom zapylajcym. W Europie a 84% rolin uprawnych jest uzalenionych od owadw zapylajcych. Bez ich cikiej pracy nasza dieta byaby ubosza a rolnictwo mniej wydajne.
Niestety od kilku lat liczba pszcz i innych owadw zapylajcych na caym wiecie maleje. S takie miejsca w Europie, gdzie z roku na rok pszczele roje kurcz si o poow.
Ten sam problem dotyczy Polski w naszym kraju po zimie liczba pszcz spada rednio o 20%, a w niektrych regionach o ponad 30%!

Rocznie w Europie pszczoy

i inne zapylacze wykonuj na rzecz
rolnictwa prac wart

Powody ginicia pszcz s rne, ale jednym z najwaniejszych, a jednoczenie prostym

do wyeliminowania, s chemiczne rodki ochrony rolin. Maj one niszczy szkodniki, ale
osabiaj i zabijaj rwnie pszczoy.
Wedug raportu Greenpeace Spadek populacji pszcz. Przegld czynnikw zagraajcych owadom zapylajcym i rolnictwu w Europie najbardziej negatywny wpyw na
pszczoy maj zwizki chemiczne zwane neonikotynoidami, stosowane w opryskach
od lat 90. XX wieku. Te pochodne nikotyny dziaaj na ukad nerwowy pszcz. Najczciej
nie zabijaj ich od razu, ale powoduj zakcenia w nawigacji. Pszczoy bdz, nie s w stanie wrci do ula i umieraj.

2,5 tysica policjantw przeszkolono na Pomorzu w 2013 roku,

by wiedzieli, jak ratowa pszczoy. Policja sprawdza, czy rolnicy
uywaj pestycydw zgodnie z zasadami i czy przechowuj
rodki chemiczne odpowiednio zabezpieczone.

varroa destructor
roztocze ywice si
krwi pszcz

pestycydy

(szczeglnie
neonikotynoidy)

Co szkodzi pszczoom
i innym zapylaczom

infekcje
wirusowe
i bakteryjne

zmiany
klimatyczne

CO2
kurczca si ilo
naturalnych siedlisk
kryjwek i miejsc do
zaoenia gniazda

zmniejszajca si
biornorodno rolnictwa

i zanikanie upraw rolin

stanowicych pokarm
owadw zapylajcych
(np. koniczyny, ubinu, lucerny)

choroby
grzybowe

uprawy rolin
modyfikowanych
genetycznie

Spord
gwnych gatunkw rolin uprawnych
dostarczajcych ludziom 90% poywienia a
jest zapylanych przez pszczoy i inne zapylacze.
Greenpeace i inne organizacje chc doprowadzi do cakowitego zakazu uywania rodkw
chemicznych szkodliwych dla owadw zapylajcych. Jednak nie musisz czeka bezczynnie
na fina tej batalii. Ju teraz kady z nas moe pomc pszczoom i podzikowa im za ich
cik prac, dokonujc wiadomych wyborw konsumenckich zarwno w sklepach spoywczych jak i ogrodniczych. Moemy rwnie tworzy warunki przyjazne owadom zapylajcym w naszych ogrdkach bez wzgldu na to, czy jest to dziaka, czy choby balkon.

Zakupy przyjazne pszczoom

Jeli chcesz pomaga pszczoom i innym owadom zapylajcym, zadbaj o to, aby jak najwiksz cz twojego koszyka z zakupami wypeniay produkty z gospodarstw ekologicznych bd od znanych ci i sprawdzonych lokalnych producentw. Wane, aby do
zwalczania szkodnikw nie uywali oni szkodliwych pestycydw, stosowali za to naturalne
rodki, uprawiali odmiany rolin odporne na choroby i szkodniki oraz zapewniali optymalny
podozmian.
Co wane rolnictwo ekologiczne to dua rnorodno upraw. Pszczoy i inne owady zapylajce nie lubi wielkich monokultur. Im bardziej zrnicowana rolinno, tym lepiej.

 tyle rodzin pszczelich powinno y w Polsce,

by optymalnie wspiera nasze rolnictwo.
Tymczasem ich liczba oceniana jest na
Dla wielu osb powan barier w przestawieniu si na ywno ekologiczn jest cena.
Wynika ona z koniecznoci woenia wikszej pracy w uzyskanie podw. Czasami produkty
takie s te trudno dostpne. Jednak taka inwestycja opaca si!

PO PIERWSZE dostajemy zdrowe jedzenie, bogate w skadniki odywcze

i nie zawierajce nadmiernej iloci rodkw chemicznych.

PO DRUGIE docenimy naturalny, bogaty smak owocw i warzyw.

PO TRZECIE ekologiczni rolnicy to gwarancja zachowania biornorodnoci

i tradycyjnych lokalnych odmian, co ma kluczowe znaczenie dla stabilnoci
ekosystemw.

PO CZWARTE zdrowa ywno ma znaczenie ekonomiczne:

kupujc produkty ekologiczne, przyczyniamy si do utrzymania wikszej liczby
miejsc pracy ni w wysoce zmechanizowanym rolnictwie przemysowym.

PO PITE, co zostao ju powiedziane, ekologiczne rolnictwo to jedyna

szansa dla pszcz i dzikich zapylaczy!

Jeli nie moesz sobie na razie pozwoli na kupowanie ywnoci ekologicznej lub nie masz
do niej dostpu, kupuj przynajmniej niektre produkty z upraw ekologicznych. Na przykad
jabka, ktre s jednymi z najbardziej pryskanych upraw w Polsce.

WPYW ZAPYLACZY NA PLONY

migday 100%

czerenie 98%

winia obcopylna 96%

grusza 92%

jabka 90%

brokuy - 90%

ogrek 80%

liwa obcopylna 94%

czarna porzeczka 92%

szparagi 90%

czarne jagody 90%

arbuz 65%

Kupujc jedzenie, szczeglnie oleje i inne przetwory rzepaku, sonecznika czy kukurydzy, staraj si wybiera produkty rolnictwa europejskiego. W UE, w przeciwiestwie do innych duych producentw
ywnoci (USA, Turcja, Chiny), obowizuj obecnie ograniczenia w stosowaniu neonikotynoidw oraz fipronilu. Lista zakazanych pestycydw powinna by jeszcze dusza, wci jednak ochrona zapylaczy na terenie Unii
jest peniejsza ni poza ni. W chwili obecnej jedynie ekologiczny olej rzepakowy daje
pewno, e jego produkcja nie jest szkodliwa dla pszcz.

Od grudnia 2013 roku w UE obowizuje dwuletni, czciowy

zakaz stosowania trzech neonikotynoidw. Wczeniej czciowe
obostrzenia obowizyway w Niemczech, Francji i Woszech. Zakaz
obowizuje rwnie w Szwajcarii i amerykaskim stanie Oregon.
Zrezygnuj rwnie z produktw GMO! Z bada przeprowadzonych na kanadyjskich polach rzepaku wynika, e najwiksza liczebno dzikich pszcz i najniszy deficyt zapylania wystpuje w przypadku stosowania upraw ekologicznych. Jednoczenie podczas
badania zaobserwowano, e na polach z rzepakiem modyfikowanym genetycznie
liczba pszcz drastycznie malaa, a poziom zapylania by niski. Przyczyny takiej sytuacji nie s dokadnie znane, ale prawdopodobnie pszczoom szkodzi rodek chwastobjczy o nazwie glifosat, wpywajcy na zmniejszenie liczby kwiatw. Roliny modyfikowane genetycznie projektuje si tak, aby ich uprawa ograniczaa liczb chwastw (ktrymi s
piknie kwitnce kwiaty), co oznacza zmniejszon ilo poywienia dla pszcz. Informacja
o tym, e dany produkt nie zawiera organizmw modyfikowanych genetycznie znajduje si
na opakowaniach szczeglnie zwracaj uwag na soj, kukurydz, rzepak.
Wanym wskanikiem dla konsumentw moe by certyfikat Bee Friendly. Jest to w zaoeniu oglnoeuropejski certyfikat dla tych produktw, ktre speniaj wysokie normy
upraw przyjaznych pszczoom wyeliminowanie szkodliwych pestycydw i rolin modyfikowanych genetycznie, zapewnianie podozmianu, ograniczenie praktyk zabjczych dla
zapylaczy w czasie zbiorw, wsppraca ze zwizkami pszczelarskimi. Niestety certyfikat
jest na razie w ograniczonym stopniu stosowany tylko we Francji i Niemczech.

Niedobr rodzin pszczelich kosztuje polskie rolnictwo

2 mld

rocznie.

Mid
Wielkimi przyjacimi pszcz s oczywicie pszczelarze i im
przede wszystkim zaley na tym, aby powstrzyma wymieranie
tych zapylaczy. Pszczel bohaterk lub pszczelim bohaterem moesz sta si, wiadomie i odpowiedzialnie wybierajc mid.
Tu rwnie stosuj zasad, by zakupy robi lokalnie, wspierajc
nie tylko znajomych pszczelarzy, ale rwnie zapylacze. Znane rdo
zwiksza pewno, e pszczoy ywi si pykiem z kwiatw rolin,
ktre nie s poddane nadmiernej chemizacji. Uwaga! Pszczoy to wolne
stworzenia. Mog zbiera mid z rolin oddalonych o 3 km od ula.

Pszczoy musz zebra nektar z kilku milionw

kwiatw, aby wytworzy 1 kg miodu.

Nawet jeli nie znasz adnego sprawdzonego pszczelarza a mid kupujesz w zwykym sklepie, nadal moesz wybiera takie produkty, ktre minimalizuj szkodliwe dziaania. Niestety
poza laboratorium niemal niemoliwe jest odrnienie miodu od jego podrbek. Pamitaj, e
tylko prawdziwy mid si krystalizuje (nastpuje to mniej wicej 34 miesice od rozlania,
cho zaley to od rodzaju miodu rzepakowy np. krystalizuje si niemal natychmiast).
Wybieraj miody zbierane w Polsce (lub UE), unikajc tych, ktre powstaj w krajach takich
jak Chiny, gdzie normy uycia pestycydw s znacznie mniej restrykcyjne ni w Europie.
Uwaga! Kupujc mid bez etykiet, przy drodze, nie masz niestety adnej gwarancji, e
kupujesz produkt lokalny i naturalny! Jeli zaley ci na pszczoach, korzystaj ze sprawdzonych rde.

NIE TYLKO PSZCZOA MIODNA

W Europie yje ponad 2500 gatunkw dzikich zapylaczy,
m.in. pszczoy samotnice i trzmiele. Owady te czsto s bardziej
wydajne ni pszczoa miodna. Potrafi te zapyla kwiaty,
z ktrymi ona sobie nie radzi (np. pomidory, papryk czy
jagody). Niektre s bardziej odporne na niskie temperatury
i pracuj wtedy, kiedy pszczoa nie wylatuje ju z ula.

trzmiel

samotnica

Chro zapylacze nie pryskaj

Chemi w uprawie rolin stosuj nie tylko wielkie gospodarstwa rolne, ale take dziakowicze czy nawet osoby uprawiajce roliny w domach.
Co gorsza na maych dziakach stenie pestycydw moe by duo wiksze ni na
wikszych areaach. Dlatego tak istotne jest, by myle o pszczoach i zapylaczach rwnie
w sklepie ogrodniczym.
Przede wszystkim wyklucz ze swojego ogrodu wszystkie rodki zawierajce neonikotynoidy, takie jak imidaklopryd, klotianidyna, tiametoksam oraz
fipronil, chloropiryfos, cypermetryna i deltametryna. Pamitaj, e substancje te mog znajdowa si rwnie w sprayach do
uytku domowego a nawet ich niewielka ilo jest zabjcza dla
zapylaczy!
Nie poprzestawaj na wykluczeniu neonikotynoidw. Ogrd
przyjazny zapylaczom to miejsce, w ktrym chemia jest
zupenie wyeliminowana. Dotyczy to nie tylko rodkw

owadobjczych, ale rwnie chwastobjczych czy nawozw. Po pierwsze ich skadniki mog by niebezpieczne dla zapylaczy, po drugie
to, co dla nas jest chwastem, moe by prawdziw uczt dla owadw
(np. kwitncy mniszek lekarski czy pokrzywa).

Dorose grzebacze ywi si pykiem i nektarem,

ale te poluj na owady-szkodniki i karmi nimi swoje larwy.
Nie bj si, e brak chemicznych rodkw ochrony rolin doprowadzi twj ogrd do
upadku! Toksyczne substancje mona zastpi naturalnymi zamiennikami. Ze limakami moesz radzi sobie, usypujc wa z trocin lub popiou, na mszyce pomoe wywar
z pokrzywy lub wrotycza. Odstrasza je rwnie lawenda. Zamiast sztucznego nawozu
uywaj kompostu.
Ponadto ogrd przyjazny zapylaczom to ogrd, w ktrym panuje rwnowaga, a szkodliwe z punktu widzenia gatunki s eliminowane przez swoich
naturalnych wrogw. Niektre roliny przycigaj naturalnych wrogw
szkodnikw.
Wicej na temat ogrodw bez chemii:

Wojciech Majda, Ogrd bez chemii

www.e-bookowo.pl/prawo/ogrod-bez-chemii.html

permakultura.net

permakultura.com.pl

www.ogrodowisko.pl/artykuly/422-ogrod-ekologiczny-jest-nie-tylko-modny

Ogrd peen bzykania

Pszczeli bohaterowie i bohaterki uprawiaj ogrd nie tylko bez chemii, ale rwnie w taki sposb, by tworzy warunki jak najbardziej korzystne dla owadw
zapylajcych. Przystrzyona na wysoko kilku centymetrw trawa, bez
adnych dzikich kwiatw, by moe adnie wyglda na zdjciach, ale dla
owadw zapylajcych jest pustyni.
Najwaniejsze, aby stworzy zrnicowane rodowisko, zapewniajce zapylaczom schronienie oraz pokarm od wiosny do pnej jesieni.
Co moesz zrobi, by dla roju zapylaczy twj kawaek zieleni (nawet jeli
to tylko kilka skrzynek na balkonie) sta si rajem?

Wysiewaj wiele rnych gatunkw rodzimych rolin kwitncych. Najlepiej

jeli nasiona pochodz od dzikich rolin lub z upraw ekologicznych.

Hoduj odmiany wczesno, rednio i pno kwitnce, by zapewni

zapylaczom jedzenie przez jak najdusz cz roku.

Unikaj odmian z kwiatami penymi (ac. flore pleno, fl.pl.)

czsto nie dostarczaj one nektaru i pyku (tak wyhodowano m.in.
wikszo nowoczesnych odmian r, kamelii oraz godzikw).

W ogrodzie lub na dziace zostaw obszar dzikiej ki.

Ko go najwyej dwa razy w roku, przekopuj co 34 lata.
Wiele dzikich zapylaczy mieszka w glebie.

Jeli w ogrodzie uprawiasz warzywa, wybieraj te, ktre s najbardziej

miododajne np. cukinie, ogrki, bb.

Pozwl zakwita zioom ich nektar i pyek s bardzo cenione

przez zapylacze.

Facelia, gryka, gorczyca, koniczyna to gatunki uwielbiane przez owady

zapylajce, a doskonae rwnie jako rdplon na grzdkach z innymi
uprawami.

Stosuj podozmian nie tylko zminimalizujesz ryzyko chorb rolin,

ale rwnie zachowasz na duej skadniki odywcze w glebie.

Nie sprztaj lici, nie wypalaj trawy! To miejsca schronienia wielu zapylaczy
(a take innych zwierzt).

Stwrz w swoim ogrodzie miejsce, w ktrym zapylacze mog znale

schronienie. Pszczoy pszczolinki i smukliki bd kopa norki w piasku,
a wiele owadw, w tym pszczoowatych, bdzie ci wdzicznych
za kawaek prchniejcego drewna i wizki trzciny pospolitej.

Zbuduj hotel dla dzikich zapylaczy.

Pamitaj, e przycigajc do swojego ogrodu owady zapylajce, nie tylko dbasz o to, by miay co je i gdzie mieszka, ale rwnie zwikszasz plon ze swoich upraw!

BY ZAPYLACZE MIAY CO JE
W SWOIM OGRODZIE HODUJ RNE ROLINY ZAKWITAJCE W RNYCH
MIESICACH TAK, ABY PSZCZOY MIAY CO JE OD WCZESNEJ WIOSNY
DO PNEJ JESIENI
nieyczka przebinieg
Leszczyna
Krokus wiosenny
Podbia
Wierzba iwa
Smagliczka skalna
Winia
Jabo
Mniszek lekarski
Mak wschodni
Malina
Chaber bawatek
Koniczyna biaa
Mita
Wrzos

nieyczka przebinieg

Podbia

II

III

IV

Leszczyna

Wierzba iwa

VI

VII

VIII

IX

XI

Krokus wiosenny

Smagliczka skalna

Winia

Mak wschodni

Jabo

Malina

Koniczyna biaa

Mniszek lekarski

Chaber bawatek

Mita

Wrzos

Zosta pszczelim hotelarzem

O ile najwikszym zagroeniem dla owadw zapylajcych jest stosowanie miertelnych dla
nich rodkw owadobjczych, o tyle dzikie zapylacze maj dodatkowy problem czowiek
zmienia rodowisko naturalne, betonuje, strzye trawniki, usuwa prchniejce drzewa.
W naszych miastach, ale take na terenach wiejskich, jest coraz mniej miejsc, w ktrych
mog mieszka dzikie pszczoy. Dlatego jeli to moliwe stwrz zapylaczom warunki
mieszkaniowe i zbuduj hotel dla owadw.
Zapylacze buduj swoje gniazda midzy innymi w ziemi, dziuplach drzew, szczelinach w starych murach. Niegdy wykorzystyway strzechy domw lub ich gliniane ciany.
Jak stworzy najlepsze warunki do wylgu i gniazdowania rnych gatunkw trzmieli i dzikich pszcz? Szczegy na stronie www.greenpeace.org/poland/hotele
1. Znajd dobre miejsce na hotel powinno znajdowa si w urodzajnej okolicy
z rolinami kwitncymi (twoje owady musz mie co je).

2. Do budowy hotelu wykorzystaj odpady i materiay naturalne takie jak kamienie,

potuczone doniczki, beton komrkowy, kafle, cegy, martwe drewno (pnie, gazie),
som, glin, bambus, trzcin. Im bardziej rnorodne zastosujesz materiay,
tym wiksza rnorodno goci.
3. W umieszczonych w ramie kawakach drewna i glinie wywier otwory o rednicy
38 mm. Wylot otworu powinien by skierowany lekko w d (by nie nalewaa si
do niego woda) i pozbawiony ostrych krawdzi (po wywierceniu naley wygadzi
go papierem ciernym). Otwory wywier na gboko 610 cm, ale nie na wylot!
To w nich zamieszkaj twoje owady.

4. Dobrym miejscem do mieszkania s rwnie pki trzciny czy bambusa

o dugoci ok. 20 cm. W takim miejscu z chci zamieszka murarka,
jedna z najlepszych dzikich zapylaczek.
5. Hotel powinien by zadaszony (by chroni goci przed deszczem) i dobrze
przymocowany. Najlepiej umieci go w dobrze osonecznionym miejscu,
gdy wikszo zapylaczy lubi ciepo.
6. Hotel dobrze jest zabezpieczy siatk na tyle drobn, aby nie przepucia
adnego drapienika, na przykad szerszenia.
7. Jeli nie czujesz smykaki do majsterkowania, kup gotowy hotel
dla owadw czasem dostpne s w sklepach ogrodniczych.
Murarka to samotnie yjca dzika pszczoa, zawdziczajca swoj nazw sposobowi budowania gniazda, w ktrym muruje komrki lgowe za pomoc zlepionych lin gliny i piasku. Samica murarki moe
zapyli wicej drzew owocowych ni sto pszcz miodnych. W naturze murarka gniedzi si m.in. w otworach wydronych przez inne owady w martwym drewnie oraz pustych odygach rolin. Z chci zamieszka
w wizce trzciny, jeli wyposaysz w ni swj hotel.

Przewaajca wikszo pszczoowatych

i bzygowatych nie dli. Samice trzmieli maj da
i sprowokowane mog udli, jednak nie s
agresywne, dl rzadko i tylko w samoobronie.

Wydanie online tego poradnika bdzie sukcesywnie aktualizowane.

Greenpeace to midzynarodowa organizacja pozarzdowa, dziaajca na rzecz ochrony rodowiska naturalnego. Organizacja koncentruje swoje dziaania na najbardziej istotnych, zarwno globalnych jak i lokalnych, zagroeniach dla biornorodnoci i rodowiska.
Biura Greenpeace znajduj si w ponad 40 krajach wiata. Aby zachowa swoj niezaleno, Greenpeace nie przyjmuje dotacji od rzdw, partii politycznych i korporacji. Dziaania
Greenpeace finansowane s dziki wsparciu indywidualnych darczycw.
W Polsce Greenpeace dziaa od 2004 roku z siedzib gwn w Warszawie.
Fundacja Greenpeace Polska
ul. Lirowa 13
02-387 Warszawa
pszczoly@greenpeace.pl
www.greenpeace.pl

tekst: Krzysztof Cibor

projekt graficzny i skad: Marta Przyby
redakcja: Marianna Hoszowska, Katarzyna Jagieo
Dzikujemy dr Stanisawowi Fladze za cenne uwagi przy tworzeniu tego poradnika