Data wykładu: 25 lutego 2010

Wykładowca: Feliks Prusak

Organy ochrony prawnej

Poprzednio mówiliśmy o konstytucyjnych podstawach ochrony prawnej, prawach

obywatela. Art. 175 Konstytucji mówi, że wymiar sprawiedliwości sprawują sądy
i wymienia te sądy, nie ma tam trybunałów.

Art. 175.
1. Wymiar sprawiedliwości w Rzeczypospolitej Polskiej sprawują Sąd Najwyższy, sądy
powszechne, sądy administracyjne oraz sądy wojskowe.
2. Sąd wyjątkowy lub tryb doraźny może być ustanowiony tylko na czas wojny.

Wymienia sąd najwyższy, sądy powszechne i sądy wojskowe (Art. 175 Konstytucji)
będziemy po kolei zajmować się tymi sądami.
Dzisiaj zajmiemy się sądami powszechnymi. Wspólna dla tych sądów jest Krajowa Rada
Sądownictwa, Art. 175 Konstytucji określa jej kompetencje, czyni ją matecznikiem sądów.
Ustawa reglamentuje, że sądy powszechne sprawują wymiar sprawiedliwości wszędzie
tam prócz tych spraw przeznaczonych dla sądów wojskowych i administracyjnych, mówi
o tym Ustawa z dnia 27 lipca 2001 roku. Mówi się na nią konstytucja sędziowska. Obejmuje
ona kilkanaście zagadnień organizatorsko, ustrojowo prawnych.
Sądy powszechne są regułą (sądy rejonowe, okręgowe, apelacyjne) na gruncie tej ustawy
można zrobić spostrzeżenie, że wymiar sprawiedliwości sprawują sędziowie, a inni
pracownicy zajmują się ochroną prawną.
Czym się różni wymiar sprawiedliwości, a czym ochrona prawna? Co to znaczy,
że sędzia zajmuje się ochroną prawną?
Odpowiedź jest prosta kiedy przyjrzymy się tej ustawie. W sądach prowadzi się księgi
wieczyste, powierza się to wyłącznie urzędnikom sądu. Sędzia który dokonuje wpisu
do księgi wieczystej dokonuje ochrony prawnej, to co robi to nie jest wymiar
sprawiedliwości. To dokumentacja, która wymaga udziału prawnego. Są to najważniejsze
organy, które dają sprawiedliwość.
Ta struktura sądów zakłada, że w wymiarze sprawiedliwości uczestniczą sędziowie i czynnik
społeczny (obywatele). Udział obywateli jest uregulowany w konstytucji i innych aktach.
Kto jest tym, który ten element wybiera? Wyłania się kwestia ławników. Kim jest ławnik?
Czym się zajmuje w sądzie? Jaki jest zakres jego uprawnień? W europejskiej kulturze
prawniczej pojawiły się dwa typy:
Przysięgli (w krajach anglosaskich i romańskich);
Ławnicy (w Polsce).
U nas, przyszło to z Niemiec, funkcjonują ławnicy. Podobieństwem pomiędzy ławnikami
i przysięgłymi jest to, że to niezawodowcy. Wybrani ze społeczeństwa do sprawowania
sprawiedliwości. Różnica polega w orzekaniu, w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości.
U nas ławnik orzeka na równi z sędzią. Przysięgli (w systemie anglosaskim i romańskim)
orzekają o winie, stwierdzają tylko czy oskarżony jest winien czy nie winien. Są nie potrzebni
dalej. Potem sędziowie orzekają wymiar kary jaką musi ponieść. My stoimy na gruncie sądów
ławniczych (musi być w odniesieniu do wszystkiego).

1
Otóż Konstytucja mówi, że powinni w wymiarze sprawiedliwości powinni
być przedstawiciele społeczeństwa. Ustawa mówi, że obywatele biorą udział w tym.
Z kolei dalsze regulacje zawierają ustawy procesowe, limitują one ławników. Ograniczają
ich udział. Dziś ławnicy są w sprawach rodzinnych, pracowniczych, gardłowych.
W innych sprawach mamy sędziów zawodowych (jeden albo trzech).
Powstaje pytanie czy chcemy ławników? Powstaje rutynizacja, sędzia sądzi sztampowo.
Ławnik stara się do tej sprawy przybliżyć, stara się w jedną albo drugą stronę gardłować
sprawę.
Co się u nas dzieje? Sędziowie nie chcą ławników, mówią że ławnik przeszkadza, że trzeba
mu płacić (50 zł od procesu). Kiedy eliminujemy ławnika chcemy sobie sprawę uprościć.
Musimy zastanowić się za argumentami za i przeciw ławnikom.
Wywód nie tyczący się tematu: to co się dawniej nazywało organizacja organów
sprawiedliwości, aparat państwowy w ramach prawa i sprawiedliwości. Nie można
kontynuować studiów jeśli tego nie znamy.
W książkach nie pisze się dlaczego nie chcemy ławników. Czy prawdą jest, że ławnik nie
przygotowuje się do sprawy? W tym podręczniku, który dostaliśmy są wywody na temat
ławników i przysięgłych, ale nie ma oceny.
Gdybyśmy nadal się trzymali konstytucji sędziowskiej to musimy powiedzieć
jaka jest struktura sądów i sędziów.
Organizacja ma podział trzy szczeblowy: sądy rejonowe, sądy okręgowe i sądy apelacyjne.
Sąd rejonowy jest najniższą jednostką organizacyjną, stworzony dla jednej lub kilku gmin.
Sąd okręgowy obejmuje obszar kilku sądów rejonowych.
Sąd apelacyjny obejmuje swoim obszarem kilka sądów okręgowych.
Te wszystkie sądy w takiej strukturze są podzielone na wydziały merytoryczne. W każdym
sądzie są podobne. W każdym sądzie rejonowym jest wydział cywilny (sprawy z zakresu
prawa cywilnego), karny (przestępstwa i wykroczenia).
Teraz w zależności od wielkości lub rangi tworzy się dalej wydział rodzinno opiekuńczy,
w sądach rejonowych większych taki sąd zajmuje się sprawami nieletnich, alkoholików itp.
W każdym sądzie rejonowym są radcy zajmujący się stosunkami z zakresu zatrudnienia.
W każdym sądzie jest wydział ksiąg wieczystych, do spraw postępowania wieczystego.
W niektórych większych sądach rejonowych tworzy się wydziały ubezpieczeń społecznych
(emerytury, wypadki). W większych tworzy się wydziały gospodarcze, które zajmują
się gospodarką. Kiedy mówimy o sądach trójstopniowych występują też sądy grodzkie.
Każdy myśli o sądzie grodzkim z konotacji historycznej. Sądy grodzkie składały się z jednego
do trzech sędziów, zajmowali się oni drobnymi sprawami w miasteczku. Było to dobre,
bo ludzie nie musieli dojeżdżać daleko do sądów, sędzia miał do dyspozycji aparat
miejscowy. Chcieliśmy to wprowadzić, ale się nie udało. Trzeba by było ich założyć kilka
tysięcy. Obecnie sąd grodzki to część sądu rejonowego (sąd drobnicowy określany złośliwie).
Zajmuje się wszystkimi drobnymi sprawami. Obecnie jest inicjatywa, aby skasować sądy
grodzkie. Wyżej w strukturze są sądy okręgowe. Mają podobną strukturę. Wydział cywilny,
karny, pracy i gospodarczy. Tak jest we wszystkich sądach okręgowych w kraju.
Sąd warszawski jest uprzywilejowany ma trzy wydziały więcej, dlatego że jest to miasto
(stolica Polski), wydział rejestrowy (specjalny) chodzi o sprawy rejestrowe powierzone
specjalnie temu sądowi (rejestracja partii politycznych, stronnictw), pilnowanie
czy nie powstanie jakiś twór, który będzie podważał ustrój państwa itp. Władza się tego boi,
dlatego woli to reglamentować. Drugi wydział to sąd ochrony konkurencji i konsumenta
(organy w sprawie reglamentacji energii, mediów itp.). Z uwagi na wspólnotowość
utworzono sąd znaków wspólnotowych. Unia Europejska ma znaki patentowe i chodzi o to,
aby wszystko było na miejscu rozpatrywane (żeby nie trzeba było biegać do różnych sądów).
Mówi się sąd okręgowy w Warszawie, ale są tam dwa sądy okręgowe.
Był jeden sąd okręgowy kiedy pisano ustawę, potem on się podzielił. Wydzielił z siebie sąd
okręgowy dla Pragi. W ustawie mowa o sądzie okręgowym w Warszawie. Oba sądy

2
okręgowe są na Alei Solidarności, tylko na różnych piętrach.
Wszyscy widzimy ile potrzeba personelu dla takiego podziału, spraw nie przybywa, ale mamy
tyle sądów.
Innymi sprawami zajmuje się minister sprawiedliwości, on dzieli, łączy sady.
Przechodząc z sądu okręgowego do apelacyjnego. Ma wydział cywilny, gospodarczy, karny,
ubezpieczeń i pracy. Wchłania on wszystkie sprawy sądów rejonowych. Mamy jasny podział,
trzy szczeblowa struktura. Mamy wydziały merytoryczne i wiemy, który wydział
czym się zajmuje. Przy notariacie okaże się jak wielką rolę sprawują akty notarialne i księgi
wieczyste. Przy podziale działek mogą dodać lub odjąć metry.
Nie jest obojętne czy kupuję działkę, która ma 1024 metry, czy działkę która ma 1024,4 metra,
przez to można stracić lub zyskać owy metraż. Powierza się to sędziom i referendarzom.
Mamy trójszczeblową strukturę. Kto takimi kolosami zawiaduje? Sądy to nie jeden czy trzech
sędziów. Sądy mają po stu czy dwustu sędziów. Ktoś musi tym zawiadywać? Są organy,
które tym zawiadują. Prezes i kolegium sądu okręgowego.
W sądzie apelacyjnym prezes i kolegium sądu apelacyjnego. Nie ma tego
w sądzie rejonowym. Prezes zarządza jak w spółce. W ustawie o sądach powszechnych
są rozgraniczenia czynności, co należy do prezesa, a co do kolegium.
Nie wprowadzam was w szczegóły kto wybiera prezesa, jaka jest kadencja itp.
Trzeba rozgraniczyć sobie zadania. Jeśli prezes może pełnić dwie kadencje to, co należy
zrobić, aby mógł pełnić tą trzecią kadencję? Trzeba podzielić sąd. Prezes „kombinuje
jak utrzymać się na stołku”. Ile takich przypadków było w sądach? Można to sobie samemu
znaleźć (dla chętnych).
W sądach działa samorząd sędziowski. To zgromadzenie wszystkich sędziów, zgromadzenie
sędziów okręgowych i sędziów apelacyjnych, nie ma tego w sądzie rejonowym. Powstaje
pytanie kto nadzoruje sędziów? Przecież są niezawiśli? Jest nadzór, kto ogranicza
niezawisłość sędziego? Ustawa o sądach powszechnych przewiduje nadzór administracyjny
i judykacyjny. Nadzór administracyjny pełnią funkcyjni prezesi wydziałów, minister.
Judykacyjny sądy wyższe. Nadzór administracyjny nie może wkraczać w wyroki.
W ręce nadzoru służbowego przechodzą sprawy takie jak sprawność postępowania.
Może to wytknąć, ale nie może nic zrobić co wkracza w orzeczenie. Nadzór administracyjny
jest specyficzny. (Art. 30 ustawy o sądach powszechnych).

Art. 30.
§ 1. Kolegium sądu okręgowego składa się z czterech do ośmiu członków, wybieranych przez
zgromadzenie ogólne sędziów okręgu, spośród jego członków, będących sędziami sądu
okręgowego oraz z prezesa sądu okręgowego. Liczbę członków kolegium pochodzących z
wyboru ustala zgromadzenie ogólne sędziów okręgu.
§ 2. Do kolegium sądu okręgowego stosuje się odpowiednio przepisy art. 28 § 2-6.

Mówimy o sądach, mówimy o pracy sędziów i nadzorze. Powstaje pytanie, a co się wiąże
z sędziami? Skąd się biorą, kto ich mianuje? Kto zostaje sędzią, jak się nim zostaje?
Mówiliśmy o Krajowe Radzie Sądownictwa? Mimo nadzoru minister niewiele ma.
Prezydent powołuje sędziów na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa. Minister może
sędziego delegować, przenieść go do innego sądu z tytułu władztwa. Jakie manewry minister
może wykonywać w stosunku do sędziego (Sprawdzić)?
Ograniczają prezydenta, wybiera on tylko sędziego, reszta (Władztwo) jest w rękach
ministra. Minister może zrobić kontrolę (Lustrację). Sędziów powołuje Prezydent
na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa. Sędzia może być powołany kilka razy, osobno
do każdego sądu. Czy można częściej dostać nominację? Może być np. trzy razy mianowany
sędzią okręgowym. Kilka razy można przejść drogę powołania. Sędzia musi mieć studia
prawniczej (Art. 61 ustawy o sądach powszechnych), są one dopiero na trzecim miejscu.

3
Art. 61.
§ 1. Na stanowisko sędziego sądu rejonowego może być powołany ten, kto:
1) posiada obywatelstwo polskie i korzysta z pełni praw cywilnych i obywatelskich,
2) jest nieskazitelnego charakteru,
3) ukończył wyższe studia prawnicze w Rzeczypospolitej Polskiej i uzyskał tytuł
zawodowy magistra lub zagraniczne studia prawnicze uznane w Rzeczypospolitej Polskiej,
4) jest zdolny, ze względu na stan zdrowia, do pełnienia obowiązków sędziego,
5) ukończył 29 lat,
6) złożył egzamin sędziowski lub prokuratorski,
7) ukończył aplikację sędziowską w Krajowej Szkole Sądownictwa i Prokuratury lub
pracował w charakterze asesora prokuratorskiego – co najmniej przez trzy lata przed
wystąpieniem o powołanie na stanowisko sędziego.
§ 2. Wymagania określone w § 1 pkt 6 i 7 nie dotyczą tego, kto przed powołaniem:
1) zajmował stanowisko sędziego sądu administracyjnego lub sądu wojskowego,
2) zajmował stanowisko prokuratora,
3) pracował w polskiej szkole wyższej, w Polskiej Akademii Nauk, w instytucie
naukowo-badawczym lub innej placówce naukowej i ma tytuł naukowy profesora albo stopień
naukowy doktora habilitowanego nauk prawnych,
4) wykonywał zawód adwokata, radcy prawnego lub notariusza – co najmniej
przez trzy lata,
5) zajmował stanowisko prezesa, wiceprezesa, starszego radcy lub radcy w Prokuratorii
Generalnej Skarbu Państwa – co najmniej przez trzy lata.
§ 3. Na stanowisko sędziego sądu rejonowego może być powołany ten, kto spełnia wymagania
określone w § 1 pkt 1 – 6, ukończył aplikację ogólną prowadzoną przez Krajową Szkołę
Sądownictwa i Prokuratury, aplikację notarialną, adwokacką lub radcowską i złożył
odpowiedni egzamin, oraz przez okres co najmniej pięciu lat był zatrudniony na stanowisku
referendarza sądowego w pełnym wymiarze czasu pracy.
§ 4. Na stanowisko sędziego sądu rejonowego może być powołany ten, kto spełnia wymagania
określone w § 1 pkt 1-6, ukończył aplikację ogólną prowadzoną przez Krajową Szkołę
Sądownictwa i Prokuratury, aplikację notarialną, adwokacką lub radcowską i złożył
odpowiedni egzamin, oraz przez okres co najmniej sześciu lat był zatrudniony na stanowisku
asystenta sędziego w pełnym wymiarze czasu pracy.
§ 5. Na stanowisko sędziego sądu rejonowego może być powołany ten, kto zajmował
stanowisko asesora prokuratorskiego przez okres co najmniej trzech lat lub jedno ze
stanowisk określonych w § 2 pkt 2-4 w okresie pięciu lat przed zgłoszeniem na wolne
stanowisko sędziowskie.
§ 6. Do okresu, o którym mowa w § 4, wlicza się okres zatrudnienia na stanowisku
referendarza sądowego w pełnym wymiarze czasu pracy.
§ 7. W przypadku zatrudnienia w niepełnym wymiarze czasu pracy, okres, o którym mowa w §
3-6, podlega proporcjonalnemu wydłużeniu.

Na pierwszym miejscu jest obywatelstwo, na drugim miejscu jest nieskazitelnego charakteru.

Każda kandydatura jest opiniowana przez wszystkie środowiska, łącznie z policyjnym
wywiadem. Elektronika spowodowała, że wszystkie najdrobniejsze wykroczenia
są ewidencjonowane. Na czwartym miejscu jest stan zdrowia. Sędzią nie może być osoba
z widocznym kalectwem. Piąty jest przepis, o ukończeniu 29 lat.
Co miał ustawodawca ustalając ten wiek? Sędzia ma wszystkie sprawy. Musi mieć
doświadczenie. Limit wieku 65 lat kończy sędziowską karierę. Jakie są perspektywy
tego zawodu? Nie ma etatów, nie ma miejsc, nie chcą zwalniać miejsce. Jak sędzia dojdzie do
stanowiska to nie odejdzie z niego.

4
Przywileje sędziego: ma uposażenie na podstawie średniej bazowej, sędzia rejonowy
ma 3500 złotych, sędzia okręgowy 5000 złotych, sędzia apelacyjny 6000–7000 złotych.
Do przywilejów należy to, że sędzia nie ma emerytury, zawsze jest sędzia w stanie
spoczynku. Kiedy jest w spoczynku ma pensję mniejszą o 1/3
Jak ma 65 lat przenoszą go w stan spoczynku (Ew. do 70 lat). Sędzia nie ma dużo pracy.
Czas pracy sędziego jest określony wymiarem jego zadań. Ile mu się pracy przydzieli, tyle
jej musi wykonać.
Sędzia ma też obowiązki i ciężary. Nie może mieć dodatkowego zatrudnienia, ma zakaz
takiego zatrudniania. Musi składać oświadczenie majątkowe, co roku. Najwyższa Izba
Kontroli próbowała kontrolować oświadczenia majątkowe sędziów, ale Krajowa Rada
Sądownictwa nie pozwoliła na to.
Dużo obowiązków tyczy się postępowania dyscyplinarnego postępowania. Są one uciążliwe
dla sędziów. Karą jest przeniesienie do innego okręgu, jest to dolegliwe. Sędziego z Pragi
mogą przenieść w Bieszczady. Art. 109 ustawy o sądach powszechnych, mówi o złożeniu
sędziego z urzędu, traci wtedy wszystko.

Art. 109.
§ 1. Karami dyscyplinarnymi są:
1) upomnienie,
2) nagana,
3) usunięcie z zajmowanej funkcji,
4) przeniesienie na inne miejsce służbowe,
5) złożenie sędziego z urzędu.
§ 2. Sąd może podać prawomocne orzeczenie dyscyplinarne do
wiadomości publicznej.
§ 3. Wymierzenie kary określonej w § 1 pkt 3 lub 4 pociąga za sobą
pozbawienie możliwości awansowania na wyższe stanowisko sędziowskie
przez okres pięciu lat, niemożność udziału w tym okresie w kolegium sądu,
orzekania w sądzie dyscyplinarnym oraz uzyskania utraconej funkcji.
§ 4. Wymierzenie kary określonej w § 1 pkt 5 pociąga za sobą utratę
możliwości ponownego powołania ukaranego do pełnienia urzędu na
stanowisku sędziowskim.
§ 5. W przypadku przewinienia dyscyplinarnego lub wykroczenia mniejszej
wagi, sąd dyscyplinarny może odstąpić od wymierzenia kary.

U sędziów mówi się delikatnie „wersal”, złożenie z urzędu. Za co mogą być te kary? Sędzia
odpowiada za przewinienia, obrazę przepisów prawa, uchybienia godności przepisu.
Nie może się upić, nie może nikogo pobić, nie może wdawać się w utarczkę słowną.
Inne zagadnienia, które trzeba poruszyć.
Jaki jest problem pracy sądów, ogólniki jakie są. W czyim imieniu jest wydawany wyrok?
U nas wydaje się wyroki w imieniu Rzeczpospolitej Polskiej. Zdarza się, że wyroki wydaje
sędzia, który ukończył 65 lat, przez przeoczeniem, są wtedy nieważne. Co dotyczy sądów,
sędzia musi sądzić w todze (wszyscy równi w ubiorze) z żabotem fioletowym. Sędzia
zakłada łańcuch sędziowski. Mamy młotek na sali sędziowskiej, sędzia jak chce uspokoić
stuka młotkiem. Kwestie związane z rozprawą. Sędzia ma policję sesyjną, ponieważ ludzie
nie przestrzegają autorytetów, reguł. Musi mieć to co jest przemocą. Upomnienie, nagana,
wydalenie z sali rozpraw. Może ukarać karą dziesięciu tysięcy złotych. Grzywny, albo 14 dni
aresztu. Na rozprawie musi być spokój, porządek. Bywa często tak, że świadek przychodzi
pijany, może być sytuacja że świadek zachowuje się w sposób histeryczny. Sędzia wymusza

5
porządek dolegliwością kary. Policja sesyjna sędziego jest mocnym instrumentem bez niej
większość z nas nie podporządkowałaby się.