Z cyklu Odrobina filozofii w medycynie

JAN TATO

RNE UJCIA OPIEKI MEDYCZNEJ GENY

(BIOLOGIA) VERSUS RODOWISKO IKULTURA
WGABINECIE WSPCZESNEGO LEKARZA
DIFFERENT APPROACHES IN MEDICAL CARE GENES (BIOLOGY) VERSUS
ENVIRONMENT AND CULTURE IN CONTEMPORARY PHYSICIANS OFFICE
Warszawski Uniwersytet Medyczny

STRESZCZENIE. Oglne wartoci, szczegowe cele i metody dziaalnoci lekarza w praktyce czyli charakter programowy gabinetu lekarskiego podlegaj cigym zmianom. Powoduj je postpy wiedzy o charakterze biologicznym oraz transformacje rodowiska, struktur
spoecznych, kultury i yciowych wartoci a take uwarunkowa ekonomicznych i organizacyjnych. Ich analiza moe ulepszy praktyczne
przystosowanie si lekarzy do potrzeb narzucanych przez tego rodzaju zmiany.
Sowa kluczowe Translacja wiedzy do opieki medycznej, diagnostyka genetyczna w praktyce lekarskiej, ocena wpyww rodowiskowych.
SUMMARY. General values, specific aims and methods in the practical activities of the physician that is the programmatic character of
the physician`s office are under constant, dynamic pressures and adaptive changes. They are caused by the relevant scientific advances of
human biology and by the different environmental transformations of the social, cultural and every-day values. Also they are influenced by
the economical and organizational conditions. Discussion of such new transformations of the medical care may ameliorate the work in the
physician`s office.
Key words Translation of science into medical care, genetic diagnostics in practice, assessment of the environmental influences.

Gabinet wspczesnego lekarza jest miejscem szczeglnych zmian. Musi pomieci moliwoci stosowania
postpw wiedzy itechnologii medycznej wskojarzeniu
zszybko postpujcymi zmianami spoecznymi kulturowymi i ekonomicznymi ycia ludzi take pacjentw.
Jest swoistym szkem powikszajcym, ktre umoliwia
obserwacj wielu tych zmian. Lekarz XXI wieku musi je
uwzgldnia wcodziennej praktyce.
Dotycz one postpw podstawowych bada w biologii czowieka i jej zaburze czyli chorb i pacjentw
oraz bardzo znaczcych zmian rodowiska przyrodniczego, spoecznego icywilizacyjnego ycia oraz jego wartoci. Zmiany te wykazuj interesujce relacje, ktre lekarz
praktyk musi rozpoznawa iwykorzystywa wtworzeniu
indywidualnych planw leczenia.

Zmiany wiedzy stosowanej w praktyce wspczesnego lekarza interesujco prezentuj postpy genetyki.
Zmiany spoeczne icywilizacyjne wnosz do gabinetw
lekarskich pacjenci, ktrzy znajduj si w konkretnych
sytuacjach spoecznych, kulturowych i ekonomicznych
a take nowe systemy opieki medycznej. Stanowic one
mog przedmiot analiz medycznych i socjologicznych,
ktrych wyniki powinny zainteresowa medykw, poniewa zmieniaj programy i warunki ich lekarskich
gabinetw.
Poniej odniesiono si do tych problemw wnastpujcym zakresie:
1. postpy biologiczne na przykadzie genetyki;
2. zmiany spoeczno-kulturowe;
3. zmiany cywilizacyjne
we wspczesnym gabinecie lekarskim.

Medycyna Metaboliczna, 2015, tom XIX, nr 3

www.medycyna-metaboliczna.pl

Postpy genetyki oraz moliwoci ich zastosowania

w szeroko ujmowanej praktyce lekarskiej dobrze reprezentuj wspczesne denia do szybkiej translacji wiedzy biologicznej do opieki medycznej. Nowe odkrycia
w zakresie genetycznych uwarunkowa wielu czsto
wystpujcych chorb, badania caego genomu pacjenta,
rozwj epigenetyki wchodz do gabinetw lekarskich.
dzieje si tak dziki nowym technicznym metodom wykonywania testw genetycznych.

RELACJA WIEDZY BIOLOGICZNEJ

DO MEDYCZNEJ OCENY WPYWW
RODOWISKOWYCH WGABINECIE LEKARZA
1. Czowiek wykorzystuje swj genetycznie uwarunkowany, wewntrzny potencja biologiczny wwarunkach
zewntrznego rodowiska przyrodniczego. Warunki te
mog sprzyja realizacji caej wrodzonej potencji, mog
j ogranicza lub wrcz unicestwia.
Okazuje si, e nieprawidowe czynniki rodowiskowe s przyczynami chorb w okoo 50% przypadkw.
Czsto take modyfikuj dziaania czynnikw etiologicznych ocharakterze biologicznym. Dotyczy to szczeglnie
etiologii chorb przewlekych oraz metod ich profilaktyki
ileczenia. Wgabinecie lekarskim powstaje zreguy potrzeba oceny relacji znaczenia etiologicznego czynnikw biologicznych np. genetycznych do wpyww uwarunkowa rodowiskowych. Maj one rny charakter.
2. Cech wyjtkow czowieka jest to, e przynosi on
ze sob na wiat rwnie drugi zakres potencjau rozwojowego. S to mechanizmy imoliwoci rozwoju kulturowego. Jest to droga ksztatowania jednostki ludzkiej rwnie silna jest jak bioewolucja osobnicza.

Rozwj kulturowy czowieka warunkuje rodowisko

spoeczne. Warunki spoeczne, rodowisko, spoecznego
bytu ksztatuj skuteczno kulturowego rozwoju jednostki. Warunki te dziaaj wtym zakresie rwnie silnie
jak rodowisko przyrodnicze wstosunku do genetycznie
zaprogramowanego rozwoju biologicznego. Bezporednio wic ksztatuj zdrowie.
W pojciu zdrowia musi zawiera si wic czynnik
rodowiska spoecznego. W jego obrbie mieszcz si
nie tylko tradycyjnie uznawane obiektywne wpywy stosunkw produkcji, technologii, skae cywilizacyjnych
iprzemysowych, brakw materialnych itd., ale take subiektywne walory ludzkie.
Dno do upowszechniania i wzmacniania w codziennym yciu takich podstawowych wartoci ludzkich
jak rwno, wolno, poczucie bezpieczestwa, mono doskonalenia, sprawiedliwo i odpowiedzialno
spoeczna, staje si praktycznym uwarunkowaniem celw
medycyny.
3. Cech - dobrej z punktu widzenia ochrony zdrowia - organizacji spoeczestwa jest rwne prawo wszystkich do zdrowia; prawo takie czyni ze zdrowia przedmiot
oglnospoecznej ioglnopastwowej, humanitarnej troski. Wtakiej sytuacji zadania iodpowiedzialno za zdrowie oczywicie przekraczaj granice medycyny isuby
zdrowia. Staj si one elementem przemyle i dziaa
wszystkich, ktrzy ksztatuj bytowanie ludzi od filozofw ipolitykw po technikw, od ministrw wszystkich
bran po robotnikw. Wszdzie bowiem powstaj moliwoci pozytywnego oddziaywania na zdrowie teraniejszych iprzyszych pokole. dzieje si tak wplanowaniu socjalnym, w urbanistyce, produkcji, w programach
szkolnych, wsztuce.

Ryc. 1. Karykaturalne przedstawienie znieksztacenia idei czowieka i pacjenta w ujciu redukcjonistycznym. Taki
znieksztacony obraz czowieka i pacjenta moe powstawa w zawodowej mentalnoci technicznie nastawionych
wskich specjalistw. W medycynie, zwaszcza praktycznej, ujmowanej coraz czciej w formie schematw, standardw,
algorytmw, rekomendacji coraz czciej, de facto zachcajcej do zaprzestania mylenia, cigle panoszy si niebezpieczny
redukcjonizm. Znieksztaca on rzeczywisto zdrowia i choroby, prymitywizuje problemy pacjenta, sprowadzajc jego pojcie
do sumy kilku narzdw, a czasem tylko do jednego narzdu, ktry odpowiada za gwne objawy choroby.

Medycyna Metaboliczna, 2015, tom XIX, nr 3

www.medycyna-metaboliczna.pl

Dziaalno na rzecz szeroko pojtej zdrowotnoci

zaley od zoonej siatki stosunkw midzyludzkich,
wktrej podzia na dawcw ibiorcw usug zdrowotnych jest w duej mierze sztuczny. Z caym naciskiem
naley podkreli, e waciwa iskuteczna ochrona zdrowia musi dziaa rwnie przez tworzenie odpowiednich
stosunkw midzy jednostkami oraz midzy jednostk
a spoeczestwem. W ramach tych zwizkw motywacje dziaania pracownikw suby zdrowia i zespow
leczcych oraz pacjentw, ich rodzin, ich rodowisk, instytucji igrup spoecznych winny si nawzajem aktywnie
uzupenia.
Medycyna nie moe by ujmowana wformie schematw, standardw, algorytmw, rekomendacji. De facto
zachcaj one do zredukowania problemw zdrowotnych
czowieka jako osoby do sylwetki klienta, do niedomaga
jednego narzdu izolacyjnie ujmowanych. Redukuje si
problemy zdrowotne caego organizmu do ujmowanych
w ramach coraz wszych specjalizacji, odrbnie ujmowanych nieprawidowoci jednej lub kilku reakcji biochemicznych lub rodzajw komrek. Powstaje redukcjonizm
(ryc. 1).
Specjalizacyjne ujmowanie chorb jest wartociowe,
zwiksza skuteczno postpowania lekarskiego ale nie
mona redukcjonistycznie traktowa chorego czowieka
tylko jako chory narzd.

OCENA CZYNNIKW CYWILIZACYJNYCH

CHOROBY CYWILIZACYJNE WGABINECIE
LEKARSKIM
Obserwacje dotyczce historii i geograficznego rozmieszczenia chorb nieodparcie nasuwaj przypuszczenie, e epidemiczno chorb uwaanych obecnie za
gwne przyczyny zgonw w krajach wysoko cywilizacyjnie rozwinitych wicej zaley od szybko postpujcych zmian w rodowisku i w warunkach techniczno-cywilizacyjnych, anieli od genetycznej charakterystyki
populacji. Rnice w zachorowalnoci s tak znaczne,
e nie mona ich wyjani tylko odmiennoci struktury
demograficznej.
Tez powysz ilustruje porwnanie wzgldnej czstoci niektrych chorb wrnych geograficznie ispoecznie regionach np. Afryce, Indiach i Stanach Zjednoczonych. Miadyca ttnic wiecowych serca, polipy
jelit, kamica ciowa, uchyki jelit, przepuklina rozworu
przeykowego, zapalenie wyrostka robaczkowego, otyo, cukrzyca, ylaki koczyn dolnych, rak okrnicy
i odbytu s obecnie w Europie i w Stanach Zjednoczonych wielokrotnie czstsze anieli wAfryce. Indie zajmuj w tym wzgldzie miejsce porednie. Rnice jednak
si zmniejszaj. Nie ulega wtpliwoci, e rnice rodowiska spoeczno-gospodarczego dziaaj zarwno przez
tworzenie nowych mechanizmw chorobotwrczych

10

natury biologicznej np. dieta maoresztkowa, jak i psychospoecznej, np. stresy i zwikszenie zalenoci spoecznych. Nale do nich take zmiany ksztatowaniu
osobowoci czowieka, wpywy migracyjne ipopulacyjne, zwichnicia relacji spoecznych, zmiany kulturowe,
ywieniowe, urbanizacyjne, technologiczne.
Zalene od przemian spoeczno-cywilizacyjnych,
niecakowicie dotychczas wyjanione mechanizmy powoduj nasilenie wystpowania chorb nazywanych
cywilizacyjnymi. Okrela si takim mianem miadyc,
nadcinienie ttnicze, otyo, cukrzyc, kamic ciow, niektre rodzaje nowotworw, niektre choroby jelita
grubego. Kraje obecnie szybko rozwijajce si wykazuj
przemiany wrodzajach iczstoci zachorowa podobnie
do tych, jakie stay si faktem wkrajach ju wysoko technicznie rozwinitych.
Wszystkie spoeczestwa napotykaj wiele problemw ksztatujcych zdrowie i opini o medycynie,
ktre mog by rozwizywane tylko wskali caego globu. S to wanie problemy kulturowe, rodowiskowe
ipopulacyjne.

NOTA BIBLIOGRAFICZNA
1. Cassel J.: Physical Ilness in Response to Stress,
wSocial Stress, Levine S., Acotsch A. N, red. Aldine Publishing Comp., 1970.
2. Sokoowska M.: Pojcie stresu winterpretacji mechanizmw adaptacji biologicznej i spoecznej: w Wizje czowieka ispoeczestwa wteoriach ibadaniach
czaszkowych, S. Nowak, red. Warszawa, PWN,
1984.
3. Tato J.: Medycyna wUSA, Warszawa, PZWL, 1967.
4. Ventura S. J. iwsp.: Selected Vital and Health Statistics in Powerty and Non-Powerty Areas of 19 Large Cities, National Center for Health Statistics, US
DHEW Publ. 1975, 76, 1904.
5. Wierciski A.: Antropologiczne ujcie kultury iewolucji kulturowej: wWizje czowieka ispoeczestwa
w teoriach i badaniach naukowych, S. Nowak red.
Warszawa, PWN, 1984.
6. Zaleznik A. i wsp.: Social Class, Occupation, and
Mental Ilness: wMental Health and Wo Organization, Lean A. red. Chicago, Rand, Mc Nally 1970.

Medycyna Metaboliczna, 2015, tom XIX, nr 3

www.medycyna-metaboliczna.pl