You are on page 1of 11

2.

METODYKA BADA WASNYCH

2.1. Przedmiot i cel bada


Badania naukowe wymagaj jasnego okrelenia przedmiotu i celu bada.
Czynnoci te stanowi pierwszy, podstawowy krok w procedurze badawczej.
Sformuowanie przedmiotu bada ma na celu odzwierciedlenie gwnych problemw
badawczych, a take wyraenie intencji badacza.
Badanie naukowe to wieloetapowy proces zrnicowanych dziaa majcych
na celu zapewnienie obiektywnego, dokadnego i wyczerpujcego poznania obranego
wycinka rzeczywistoci przyrodniczej, spoecznej lub kulturowej, a wynikiem badania
naukowego jest okrelony obraz badanej rzeczywistoci. 1
Natomiast przedmiotem bada jak podaje W. Pulecki jest cile zdefiniowany
wycinek rzeczywistoci spoeczno przyrodniczej, stanowicej obiekt zainteresowa
poznawczych okrelonej dyscypliny naukowej 2 . J. Sztumski okrela przedmiot bada
jako wszystko, co skada si na tak zwan rzeczywisto spoeczn, a wic
zbiorowoci i zbiory spoeczne, instytucje spoeczne, procesy i zjawiska spoeczne. 3 T.
Pilch z kolei przedmiot bada okreli jako zadanie, ktre staje przed nami
w

momencie

uwiadomienia

sobie

koniecznoci

przeprowadzenia

bada

empirycznych. 4
Zwaywszy, e badania pedagogiczne okrelane s przez cele jakim su 5 , poza
ustaleniem przedmiotu bada konieczne jest sformuowanie celu bada, ktry stanowi
wizytwk poczyna badawczych, nadaje odpowiedni kierunek badaniom, bowiem od
waciwego sformuowania celu zaley powodzenie wszystkich dalszych etapw
bada. 6 Celem bada wedug W. Dutkiewicza jest denie do wzbogacenia wiedzy o
osobach, rzeczach i zjawiskach bdcych przedmiotem bada. 7

May sownik jzyka polskiego, pod red. E.Sobol, Warszawa 1995, s.854.
W. Pulecki, Metody bada pedagogicznych, Kalisz 1985, s.3.troch stare
3
J. Sztumski, Wstp do metodologii i technik bada spoecznych, Katowice 1995, s.7.
4
T. Pilch, Zasady bada pedagogicznych, Warszawa 1995, s.101.
5
Ibidem, s. 19.
6
T. Pilch, T. Bauman, Zasady bada pedagogicznych, Warszawa 2001, s.35 36.
7
W. Dutkiewicz, Przewodnik metodyczny dla studentw pedagogiki, Kielce 1996, s.31.
2

Natomiast zdaniem M. obockiego, jest to rodzaj efektu, ktry zamierzamy


uzyska w wyniku bada, a take jest to rodzaj czynnoci, z ktrymi te efekty bd si
wiza. 8
Kierujc si definicjami T. Pilcha i M. obockiego, przedmiotem moich
bada jest warto pracy zawodowej w opinii osb bezrobotnych i czynnych
zawodowo. Natomiast w zwizku z obranym przedmiotem bada, ich celem jest
ustalenie stosunku badanych do wartoci pracy zawodowej.

2.2. Problemy i hipotezy badawcze


Okrelenie przedmiotu i celu bada pozwala na sformuowanie problemu bada,
co stanowi pierwszy etap zada naukowych, 9 bowiem waciwie okrelone problemy
badawcze nadaj gboki sens badaniom naukowym oraz gwarantuj ich rzetelno.
W literaturze naukowej moemy znale wiele definicji problemu badawczego.
Wedug W. Zaczyskiego, o problemie badawczym mwimy w sytuacji
zetknicia si czowieka z trudnoci, wraz z uwiadomieniem sobie jej charakteru. 10
Z kolei J. Sztumski pojcie problemu badawczego okrela to co jest przedmiotem
wysikw badawczych, czyli po prostu, to co orientuje nasze przedsiwzicie
poznawcze. 11 W mojej ocenie pojcie problemu najtrafniej zdefiniowa M. obocki
wskazujc, i jest to pytanie, na ktre odpowiedzi szukamy na drodze bada
naukowych, czyli poprzez dociekanie i wysiek. 12
Istotnym jest jednak, aby przy formuowaniu problemw spenione zostay
okrelone kryteria:
1. problem ma wyraa relacj zachodzc midzy dwiema lub wicej
zmiennymi;
2. problem ma by sformuowany jasno i jednoznacznie, koniecznie w formie
pytania, a nie stwierdzenia;
3. problem ma dotyczy zmiennych, dajcych si zbada (zmierzy), bowiem
pozbawiony takiej moliwoci przestaje by problemem badawczym. 13

M. obocki, Metody bada pedagogicznych, Warszawa 1984, s.58.troch stare


S. Palka, Metodologia. Badania. Praktyka pedagogiczna, Gdask 2006, s.11.
10
W. Zaczyski, Praca badawcza nauczyciela, Warszawa 1995, s.30.
11
J. Sztumski, Wstp do metod i technik bada spoecznych, Warszawa 1984, s.28. troch stare
12
M. obocki, Wprowadzenie do metodologii bada pedagogicznych, Krakw 2007, s.110.
13
Ibidem, s.126.
9

Ponadto dla poprawnego sformuowania problemw badawczych wana jest ich


geneza, czyli osobiste preferencje badacza, potrzeby spoeczne i znajomo
problematyki dotyczcej formuowania problemw badawczych. 14
Nawizujc do przedstawionych wczeniej definicji, problemem gwnym
moich bada jest:
Jak warto stanowi praca zawodowa dla osb bezrobotnych, a jak dla osb
pozostajcych w zatrudnieniu?
W odniesieniu do problemu zasadniczego wyoniam nastpujce problemy
szczegowe:
1. Jakie wartoci pracy ceni osoby bezrobotne?
2. Jakie wartoci pracy preferuj osoby czynne zawodowo?
3. Czy i w jakim zakresie nastpia zmiana systemu wartoci pracy u osb
obecnie pracujcych, ktre przed podjciem zatrudnienia byy
bezrobotne?
Efektem okrelenia problemw badawczych jest moliwo sformuowania
hipotez roboczych, ktre jak wskazuje W. Oko s nie sprawdzonymi twierdzeniami,
ktrych

sprawdzenie

empirycznych. 15

odbywa

Hipoteza

si

przez

bowiem

wyprowadzenie

jest

nich

przypuszczeniem

wnioskw

wynikajcym

z dotychczasowego stanu naszych bada i dotyczce stanu naszej wiedzy. 16 Chocia


powysze definicje w sensie treciowym s podobne, w mojej pracy bd opieraa si
na stanowisku M. obockiego, ktry uwaa, i hipotez jest prba odpowiedzi na
sformuowane uprzednio problemy badawcze, przy czym, s one wiadomie przyjtymi
przez badacza przypuszczeniami, wymagajcymi potwierdzenia bd odrzucenia
w wyniku przeprowadzonych bada. 17
Tak wic w odniesieniu do sformuowanych problemw badawczych przyjam
nastpujce hipotezy badawcze:
1. Zakadam, e najbardziej cenionymi wartociami pracy przez osoby
bezrobotne s wartoci z grupy STABILNO czyli: korzyci
materialne, bezpieczestwo, cile okrelone zasady pracy i moliwo
izolacji.
14

Ibidem, s.111.
W. Oko, Sownik pedagogiczny, Warszawa 1984, s.97.
16
W. Pytkowski, Organizacja bada i ocena prac naukowych, Warszawa 1981, s.153. troch stare
17
M. obocki, Wprowadzenie do metodologii bada pedagogicznych, Krakw 2007, s.132.
15

2. Osoby pracujce za najbardziej cenione wartoci pracy uznaj, wartoci


z grupy INDYWIDUALNY ROZWJ, tj. wiedz, samorealizacj,
pobudzenie intelektualne i samodzielno.
3. Zakadam, e u osb bdcych bezrobotnymi, w wyniku podjcia pracy
w Powiatowym Urzdzie Pracy w Grudzidzu nastpia zmiana systemu
wartoci pracy, tj. z grupy wartoci pracy STABILNO na grup
INDYWIDUALNY ROZWJ.

2.3.

Zmienne i ich wskaniki


Kolejn czynnoci i jednoczenie nastpnym etapem postpowania badawczego

jest okrelenie zmiennych i ich wskanikw, ktre stanowi uszczegowienie


badanych zjawisk ze wzgldu na ich cechy.
S. Nowak uwaa, i zmienna okrela jedynie, pod jakim wzgldem interesuj
nas analizowane przedmioty i zdarzenia. 18 W. Dutkiewicz z kolei traktuje zmienn
jako cech, czynnik, waciwo przedmiotu, ktra przybiera rne wartoci. 19
Co prawda powysze definicje w peni oddaj istot i zadanie zmiennych, to jednak
w mojej pracy dla ich okrelenia bd kierowaa si stanowiskiem M. obockiego,
ktry uwaa, e zmienne w badaniach naukowych, s prb uszczegowienia
gwnego ich przedmiotu, czyli problemw badawczych, jakie zamierza si rozwiza
i hipotez roboczych, jakie pragnie si potwierdzi lub odrzuci. 20
Naley podkreli, e w badaniach pedagogicznych zmienne dziel si na dwie
grupy, tj. zmienne zalene i zmienne niezalene. Zmienna zalena jest to zmienna
bdca przedmiotem badania, a ktrej zwizki z innymi chcemy okreli. Natomiast
zmienna, od ktrej zaley zmienna zalena i ktra na ni oddziauje nosi nazw
zmiennej niezalenej. 21
Natomiast dla zbadania, e zachodzi zjawisko jakie nas interesuje suy
wskanik, bdcy pewn cech, zdarzeniem lub zjawiskiem, na podstawie ktrego
wnioskujemy z ca pewnoci lub z okrelonym prawdopodobiestwem wyszym
od przecitnego. 22 Zatem jak wskazuje M. obocki wskanikami s mierzalne cechy
18

S. Nowak, Metodologia bada spoecznych, Warszawa 1981, s.152. troch stare


W. Dutkiewicz, Podstawy metodologii bada, Kielce 2000, s.61.
20
M. obocki, Wprowadzenie do metodologii bada pedagogicznych, Krakw 2007, s.137.
21
J. Brzeziski, Elementy metodologii w badania psychologicznych, Warszawa 1997, s.24.
22
Z. Krzysztoszek, Uwarunkowania, zaoenia i metody bada pedagogicznych, Warszawa 1997, s.71.
19

lub waciwoci badanych faktw czy zjawisk lub czynniki majce na nie wpyw albo
skutki, jakie pocigaj one za sob. 23
Tabela 2. Problemy badawcze, zmienne i ich wskaniki
Lp.

1.

Problem badawczy

Zmienne

Zmienne

niezalene

zalene

Wskanik

Jakie wartoci pracy

Pe;

Stabilno w systemie

- bezpieczestwo;

ceni osoby bezrobotne?

Wiek

wartoci pracy wrd

- korzyci

Wyksztacenie

osb bezrobotnych;

Sta pracy

materialne;
- cile okrelone

Postawa wobec pracy


zawodowej;

zasady;
- moliwo
izolacji;

2.

Jakie wartoci pracy

Pe;

Indywidualny rozwj

- wiedza;

ceni osoby czynne

Wiek

w systemie wartoci

- samorealizacja;

zawodowo?

Wyksztacenie

pracy wrd badanych

- pobudzenie

Sta pracy

osb pracujcych;

intelektualne;
- samodzielno;

Postawa wobec pracy


zawodowej;

3.

Czy i w jakim zakresie

Pe;

Indywidualny rozwj

- wiedza;

nastpia zmiana systemu Wiek

w systemie wartoci

- samorealizacja;

wartoci pracy u osb

Wyksztacenie

pracy wrd badanych

- pobudzenie

obecnie pracujcych,

Sta pracy

osb pracujcych;

ktre przed podjciem

23

intelektualne;
- samodzielno;

zatrudnienia byy

Postawa wobec pracy

bezrobotne?

zawodowej;

M. obocki, Wprowadzenie, op.cit., s.146.

2.4.

Metody, techniki i narzdzia badawcze


Nastpnym etapem mojej pracy badawczej jest wybr odpowiedniej metody,

techniki i narzdzi, ktrymi posu si poszukujc odpowiedzi na okrelony wczeniej


problem bada.
W. Zaczyski definiuje metod bada jako sposb systematycznie stosowany,
to znaczy w danym przypadku z intencj zastosowania go take przy ewentualnym
powtrzeniu si analogicznego zadania. 24
Inn definicj metody badawczej podaje J. Sztumski wskazujc, i jest to na
og system zaoe i regu pozwalajcych na uporzdkowanie praktycznej lub
teoretycznej dziaalnoci, aby mona byo osign zaoony cel. 25
T. Pilch ponadto wyszczeglni nastpujce warunki poprawnej metody
badawczej, ktra winna:
a) by adekwatna do problemu, ktrego rozwizanie jest zadaniem badawczym,
b) zmierza najkrtsz drog do realizacji podjtej zadania badawczego;
c) okrela generalny sposb postpowania badawczego odpowiadajcego oglnej
koncepcji bada,
d) precyzowa ramy terytorialne i czasowe w postaci hipotez lub prawidowoci
oglniejszych o okrelonym stopniu prawdopodobiestwa,
e) sugerowa wybr technik badawczych,
f) uatwi proponowane opracowanie bada w postaci hipotez. 26
Z kolei M. obocki wskazuje, e: metody s pewnym okrelonym, systemem
regu, dotyczcych organizowania okrelonej dziaalnoci badawczej, tj. szeregu
operacji poznawczych i praktycznych, kolejnoci ich zastosowania, jak rwnie
specjalnych rodkw dziaa skierowanych z gry na zaoony cel badawczy. 27
Odnoszc si do wyrnionych przez M. obockiego metod badawczych, prowadzc
badania posu si:
a) metod studium literatury w badaniach pedagogicznych,
b) metod sondau diagnostycznego,
c) metod analizy dokumentw.

24

W. Zaczyski, Praca badawcza nauczyciela, Warszawa 1990, s.18.


J. Sztumski, Wstp do metod i technik bada spoecznych, Warszawa 1984, s.46. troch stare
26
T. Pilch, Zasady bada pedagogicznych, Warszawa 1995, s.66.
27
M. obocki, Metody bada pedagogicznych, Warszawa 1990, s.115.
25

Studium literatury ma na celu ustalenie stanu wiedzy i niewiedzy w okrelonej


dziedzinie naukowej, bdcej podstaw dalszych docieka badawczych. 28
Z kolei wedug M. obockiego podstawow funkcj metody sondau
diagnostycznego jest gromadzenie informacji o interesujcych badacza problemach
w wyniku relacji sownych osb badanych, nazywanych respondentami. Cech
konstytutywn tej metody jest wypytywanie, czy sondowanie opinii. Co prawda
zdaniem autora, w porwnaniu z innymi, metoda sondau diagnostycznego w badaniach
pedagogicznych jest mao trafna i rzetelna, niemniej jest przydatna poznawczo. Stosuje
si j najczciej w badaniach za pomoc ankiet, rozmowy, czy wywiadu, a badania
te stanowi jej podstawowe techniki badawcze. Metoda ta sprzyja:
1. sformuowaniu problemw badawczych i hipotez roboczych;
2. zgromadzeniu opinii badanych o rnych kwestiach istotnych z punktu widzenia
przeprowadzanych bada;
3. ulepszeniu poznaniu osb badanych pod wzgldem sposobu widzenia przez
nie interesujcych badacza zagadnie. 29
Metod o charakterze uzupeniajcym, a nie podstawowym jest zastosowana
przeze mnie metoda analizy dokumentw. Jak wskazuje M. obocki, jest to metoda
mniej doceniana w porwnaniu z innymi, polegajca na uporzdkowaniu i interpretacji
zawartych w dokumentach treci pod ktem problemu (celu) badawczego oraz hipotez
roboczych. 30 Zdaniem autora, zarwno metody, jak i techniki badawcze s to okrelone
sposoby postpowania badawczego, jednak rnica pomidzy metod, a technik bada
polega na tym, e metoda bada odnosi si do oglnych dyrektyw czy regu
postpowania

badawczego,

technik

natomiast

utosamia

si

bliej

skonkretyzowanymi wskazaniami odnoszcymi si przebiegu organizowanego procesu


badawczego. Tak wic technika bada jest z reguy podporzdkowana okrelonej
metodzie bada i peni wobec niej rol suebn. 31
M. obocki technik badawcz okrela jako bliej skonkretyzowany sposb
realizowania zamierzonych bada. Jest to przede wszystkim sposb zbierania
materiaw oparty na dokadnych i jasnych dyrektywach, weryfikowanych w badaniach
rnych nauk spoecznych. 32
28

M. Guziuk, Podstawy metodologiczne prac promocyjnych, Warszawa 2005, s.81.


M. obocki, Wprowadzenie do metodologii bada pedagogicznych, Krakw 2007, s.255.
30
Ibidem, s.256.
31
Ibidem, s.231.
32
M. obocki, Metody bada pedagogicznych, Warszawa 1984, s.140. troch stare
29

Powysz definicj potwierdza T. Pilch wskazujc, i technika badawcza


to czynnoci praktyczne regulowane starannie wypracowanymi dyrektywami,
pozwalajcymi na uzyskanie optymalnie sprawdzonych informacji, opinii, faktw. 33
Tak wic, kierujc si stanowiskiem M. obockiego, przy doborze metody
sondau diagnostycznego jako technik opart na wypowiedziach respondentw
wybraam ankiet, ktrej kwestionariusz jest take jednym z podstawowych narzdzi
bada pedagogicznych. Terminem ankieta okrela si bowiem zarwno kwestionariusz
zawierajcy pytania dotyczce okrelonego tematu, jak i zbieranie informacji na
okrelony temat za pomoc pyta skierowanych (ustnie, pisemnie lub za porednictwem
radia i telewizji) do pewnej grupy osb. 34
M. obocki przyjmuje, e kwestionariusz ankiety to arkusz z wydrukowanymi
na nim pytaniami i wolnymi miejscami na wpisanie odpowiedzi, spord ktrych osoby
badane wybieraj te, ktre uwaaj za prawdziwe. Jest to narzdzie badawcze, ktre
suy realizacji wybranej techniki bada do technicznego gromadzenia danych
z bada. 35
Chocia zgodnie z zasadami prowadzenia bada, badacza winna cechowa
bezstronno, to jednak z uwagi na fakt, e osobami badanymi bd pracownicy
Powiatowego Urzdu Pracy w Grudzidzu oraz osoby zarejestrowane jako bezrobotne,
bdc rwnie pracownikiem tej instytucji w moich badaniach posu si ankiet
anonimow, ktra w mojej ocenie daje wiksze prawdopodobiestwo udzielenia
szczerych odpowiedzi. Bowiem jak podkrela W. Pytkowski, ankieta jest zetkniciem
cech badacza z subiektywnymi na og pogldami ankietowanego, dlatego te
informacje zawarte w wypenionych przez badanych ankietach, to obraz ich
wewntrznych pragnie lub niechci. 36
Ponadto w odniesieniu do zastosowanej metody bada o charakterze
uzupeniajcym, tj. analizy dokumentw, kierujc si wyrnionymi technikami przez
M. obockiego przyjam analiz treciow dokumentw polegajc na interpretacji
zawartych w nich treci. Dziki tej technice mona podj prb m.in. odpowiedzi na
pytania: co autor analizowanego dokumentu chcia powiedzie lub ukaza, jakie zawar
w nim treci, a take czego mog one by wiadectwem? 37
33

T. Pilch, Zasady bada pedagogicznych, Warszawa 1995, s.42.


Sownik jzyka polskiego, red. M. Szymczak, Warszawa 1999, s.33.
35
M. obocki, Wprowadzenie do metodologii bada pedagogicznych, Krakw 2007, s.252.
36
W. Pytkowski, Organizacja bada i ocena prac naukowych, PWN, Warszawa 1981, s.84. troch stare
37
M. obocki, Wprowadzenie, op. cit. s.258.
34

2.5.

Charakterystyka terenu bada


Okrelenie

terenu

bada

jest

kolejnym

krokiem

przygotowania

metodologicznego w postpowaniu badawczym. Poprzez teren bada naley rozumie


nie tylko miejsce, ale rwnie typologi cech i zagadnie, jakie musz by zbadane,
odnalezienie ich na odpowiednim terenie, w odpowiednich grupach, ukadach lub
zjawiskach spoecznych. 38
Terenem prowadzonych przeze mnie bada by Powiatowy Urzd Pracy
w Grudzidzu, ktrego siedziba znajduje si przy ulicy Parkowej nr 22. W wyniku
reformy ustrojowej pastwa, na mocy ustawy z dnia 24.07.1998r. o zmianie niektrych
ustawy okrelajcych kompetencje organw administracji publicznej 39 , z dniem
01.01.1999r. rejonowe urzdy pracy stay si z mocy ustawy powiatowymi urzdami
pracy wchodzcymi w skad powiatowej administracji zespolonej, natomiast
od 01.01.2000r. stay si podlege starostom lub prezydentom miast na prawach
powiatu. Powiatowy Urzd Pracy w Grudzidzu jest jednostk samorzdow
Grudzidza miasta na prawach powiatu, ktra na mocy ustawy z dnia 20.04.2004r.
o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy 40 realizuje zarwno zadania
rzdowe, jak i samorzdowe.
Populacja jest to zbir elementw, ktrego cz poddajemy badaniu
empirycznemu. Elementy te musz mie co najmniej jedn waciwo wspln
stanowic o ich przynalenoci do jednego zbioru oraz co najmniej jedn waciwo
zmienn, co do ktrej mog si rni midzy sob. 41
W niniejszej pracy populacj stanowi objta badaniem 20 osobowa grupa
pracownikw Powiatowego Urzdu Pracy w Grudzidzu oraz 20 osobowa grupa osb
posiadajcych status bezrobotnego i pozostajcych w ewidencji tej instytucji.

38

T. Pilch, Zasady bada pedagogicznych, Warszawa 1995, s.178.


Ustawa z dnia 24.07.1998r. o zmianie niektrych ustaw okrelajcych kompetencje
organw administracji publicznej w zwizku z reform ustrojow pastwa, Dz.U.Nr 106 poz.668
z 1998r.
40
Ustawa z dnia 20.04.2004r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, tekst
jednolity: Dz. U. Nr 69, poz.415 z 2008r. z pn. zmianami.
41
B. Niemierko, K. Cikowicz, Elementy statystyki w klasycznej teorii testu. Bydgoszcz 1991, s.13.
39

2.6.

Organizacja i przebieg bada


Organizacja bada winna zosta poprzedzona dokadnym przygotowaniem

procedury badawczej, bowiem jak podkrela W. Zaczyski organizacja i metody bada


wyznaczane s przez problemy i powizane z nimi hipotezy. Zatem musi odpowiada
metodzie, ktra z kolei winna by adekwatna do rozwizywanych problemw. 42
Wskazane przez autora etapy bada okrelaj poszczeglne etapy procedury bada,
tj. przygotowanie merytoryczne (opanowanie wiedzy na temat przedmiotu i celu bada
poprzez studium literatury oraz studium analityczno krytyczne literatury badanego
problemu), przygotowanie metodologiczne (planowanie przedmiotu, celu i metodyki
bada, opracowanie ankiety) i przygotowanie organizacyjne (weryfikacja ankiety,
przeprowadzenie bada wybranej prby populacji, terminu, miejsca i formy). 43
Badania zostay przeprowadzone w Powiatowym Urzdzie Pracy w Grudzidzu.
W

badaniach

majcych

charakter

anonimowy

uczestniczyo

dobrowolnie

20 pracownikw urzdu oraz 20 osb bezrobotnych.


Tabela 3. Harmonogram przygotowania pracy

Lp.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.

42
43

Etapy i procedury bada


Wybr problematyki badawczej i sformuowanie
tematu pracy
Opracowanie koncepcji pracy
Studiowanie literatury, opracowanie rozdziau
teoretycznego
Opracowanie informacji metodologicznej
i kwestionariusza ankiety
Przeprowadzenie bada empirycznych
Opracowanie zebranego materiau empirycznego
oraz sformuowanie rozdziau wynikowego
Pierwsza wersja pracy
Ostateczna wersja pracy

Termin
X2008
II2009
II V2009
II III2010
III2010
IV2010
V2010
VI2010

W. Zaczyski, Praca badawcza nauczyciela, Warszawa 1994, s.153.


Ibidem, s.155.

10

11

You might also like