BAROK - SYNTEZA EPOKI

POJCIA
sarmatyzm - ca bra szlacheck jednoczyo poczucie narodowej potgi, przekonanie o wietnoci polskiego ustroju - monarchii
ograniczonej prawami stanu szlacheckiego - nadto wiadomo tradycji rodowej i starodawnoci sarmackiej, co wizao
si z ide pochodzenia Polakw jakoby od staroytnych Sarmatw. Duma z tego potnego sarmackiego dziedzictwa bya
tez nieodczn cech barokowej mentalnoci. Dopiero z czasem, w XVIII w. uksztatowao si ujemnie nacechowane
okrelenie sarmatyzmu oznaczajce caoksztat siedemnastowiecznych obyczajw i kultury szlacheckiej, zwykle
utosamianych z samowol, zacofaniem, pogard, niechci do cudzoziemcw, dewocj i ciasnym tradycjonalizmem.
Szlachcic - rycerz by obroc zotej wolnoci, systemu spoeczno - pastwowego, ktry gwarantowa mu uprzywilejowane
miejsce w Rzeczypospolitej. Ju w wieku XVII w ideologii sarmackiej ujawniy si rwnie hasa mesjanistyczne,
wspomagane i rozwijane przez Koci. Polska, a wic rycerska szlachta miaa odegra szczegln rol w caej
wschodniej Europie poprzez krzewienie idei chrzecijaskich. Szlachcic - obroca wiary, obroca Najwitszej Maryi
Panny stawa na stray suwerennoci chrzecijaskiej Europy, strzeg przed niebezpieczestwami pogastwa i
innowierstwa. Polska penia w ideologii sarmackiej rol przedmurza chrzecijastwa, najdalej na Wschd wysunitego
bastionu Rzymu. Pisarze pnego baroku (Potocki, Kochowski) podjli zdecydowan krytyk wielu przejaww ycia
szlacheckiego, akcentujc zwaszcza nierealizowanie przez ni podstawowych zasad ideologii sarmackiej. Krytyce
podlegaa nie sama ideologia, ale wanie odstpstwa od niej.
rokoko - z fr. rocaille - muszla o kaprynej, asymetrycznej formie - styl w sztuce barokowej, charakterystyczny dla schyku tej epoki,
odznaczajcy si swobodnym uyciem zakrzywionych, lekkich, pynnych, niesymetrycznych form ornamentacyjnych,
wpywem sztuki chiskiej; w malarstwie rokoka szczeglnie popularne byy sceny bukoliczne z mitologii greckiej lub
rzymskiej; literatura rokoka przejawiaa si w subtelnej i wytwornej twrczoci rozrywkowej, wolnej od dydaktyzmu komedii,
opery i wiersza. Istot rokoka byo traktowanie pikna jako wartoci podstawowej.
marinizm - nazwa ta pochodzi od nazwiska woskiego pisarza Gimbattista Marrino; marinizm to inaczej kwiecisty barok; odrzuca
on renesansow harmonie midzy treci a form i kad nacisk na form; lubowa si w olniewajcych konceptach
(konceptyzm), wymylnych epitetach i metaforach, szokujcych paradoksach i zestawieniach antytetycznych. Stosowano
nastpujce rodki jzykowe: inwersje, paradoksy, alegorie, anafory, gradacje, hiperbole, antytezy, koncepty, oksymorony,
parafrazy, pointy. Poezja marinistyczna bya intelektualna i zmysowa zarazem, wszystkie zmysy czowieka, odbierajce
zrnicowanie wiata, traktowano jako informatorw duszy. Intelektualny charakter poezji wynika z jej warsztatowego
rygoru: wiersze miay pozr ywioowych, napisanych od niechcenia dziki wiadomemu uyciu odpowiednich rodkw.
Poezja bdca kunsztem sowa wanie na nie chciaa by nakierowana.
manieryzm - kierunek pnorenesansowej sztuki, zalecajcy tworzenie bez wzoru naturalnego, wycznie na podstawie wyobrani;
w tym stylu im kto lepiej naladowa mistrza, tym lepiej go oceniano; charakterystyczne dla manieryzmu s okrge
ksztaty w obrazach i architekturze, przepych
sonet - utwr poetycki, skadajcy si z 14 wersw podzielonych na dwie strofy czterowierszowe (kwartyny) oraz dwie trjwierszowe
(tercyny) lub trzy kwartyny i jeden dystych , o cisym rozkadzie rymw, przy czym 8 pierwszych wersw zawiera na og
cz opisow lub narracyjn, natomiast 6 kocowych stanowi cz refleksyjno-uoglniajc. Sonet zrodzi si w XII w. we
Woszech, rozwinity zosta przez A. Dantego i F. Petrark. Ustali si wtedy typ sonetu woskiego, o rozkadzie rymw abba
abba cdc dcd (cde cde). Sonet rozpowszechni si w cigu XV i XVI w. w literaturze europejskiej (m.in. sonety Szekspira). Tak
zwany sonet francuski mia zmodyfikowany ukad rymw (w kocowych 6 wersach ccdeed lub cddcee). W Polsce sonet
wprowadzili J. Kochanowski i M. Sp - Szarzyski. W nowszych czasach ustalia si woska posta sonetu. Uprawiany w
rnych okresach literackich, uwaany za form szczeglnie trudn, pojmowany by jako popis i sprawdzian kunsztu
poetyckiego (A. Mickiewicz, J. Sowacki, A. Asnyk, J. Kasprowicz, K. Tetmajer, L. Staff, J. Iwaszkiewicz, A. Sonimski, S
Grochowiak, S. Swen-Czachorowski).
Przykad: Rymy M. Spa-Szarzyskiego, Sonety do Laury F. Petrarki
epistolografia - dzia literatury obejmujcy utwory napisane w formie listw; sztuka pisania listw ( od aciskiego epistola - list,
greckiego epistole - list, wiadomo)
kontrreformacja - prd powstay w Kociele katolickim wobec zagroenia reformacj. Zwoany w celu przeciwstawienia si
postpom rnowierstwa sobr trydencki (1545-1563) wyda szereg dekretw, Koci uformowa si wwczas jako
organizm polityczny i wypracowa na swj uytek cis strategi dziaania. Dbajc o nieskaono dogmatw, o
prawomylno wiary, wyranie okreli, co naley uzna za katolickie w dziedzinie nauki, rygorw i zwyczajw
kocielnych, wytyczy tez jasno zasady sztuki, zwaszcza sakralnej. Przeciwstawiajc si redniowiecznej
swobodzie legend, Koci nawiza jednak generalnie do redniowiecza jako wielkiej epoki wzorw
chrzecijaskich. Kreowane wzory osobowe uczy miay heroizmu i wytrwaoci w deniu do zbawienia. Strzegc
czystoci wiary, Koci potrydencki postulowa wierno Pismu witemu. W centrum zainteresowania znalazy
si narodowe przekady Biblii, sztuka i przemylany program edukacji szkolnej. Rzeba i malarstwo miay
ksztaci nieuczony, prosty lud i utwierdza go w wierze.

CECHY POETYKI BAROKOWEJ

Kunsztowno poezji - poezja powinna przede wszystkim zadziwia czytelnika, zaskakiwa go niezwykoci operacji jzykowych,
metafor, szokujcych paradoksw i zestawie antytetycznych, oryginalnych epitetw i miaych porwna; twrczo poetycka nie
zawsze ma by nastawiona na wierne odzwierciedlenie rzeczywistoci, poeta nie musi mwi prawdy, a celem i istota jego
poszukiwa jest wanie poezja ograniczona do siebie samej
Konceptyzm - wietny, wyszukany pomys literacki, tzw. koncept, by gwnym celem dla wielu poetw europejskich (gongoryzm, od
Ludwika Gongora); konceptyzm uwydatnia zarwno harmonijne, jak i sprzeczne zwizki pomidzy rnymi zjawiskami; Czym
pikno dla oczu, dla uszu harmonia, tym koncept dla umysu; poezja ta bya intelektualna, a zarazem zmysowa; zmysy czowieka
traktowano jako informatorw duszy; intelektualny charakter wynika z jej warsztatowego rygoru: wiersz miay pozr
ywioowych, napisanych od niechcenia dziki wiadomemu uyciu odpowiednich rodkw; poezja bdca najwyszym kunsztem
sowa wanie na nie chciaa by nakierowana
Zagadka bytu ludzkiego - nurt ten reprezentowa Daniel Naborowski; czyni on prby rozwizania zagadki bytu ludzkiego,
odnalezienia miejsca czowieka w wiecie podlegajcym przemijaniu, poszukiwa wartoci, ktre nadaj sens ludzkim wysikom
Przerost formy nad treci - bahy temat bywa opracowany kunsztownie a do przesady.

PAMITNIKI PASKA - RDO WIEDZY O POLSCE XVII WIEKU I O

XVII-WIECZNYM SARMACIE
Pamitnikarstwo bujnie rozwino si w epoce baroku, Pasek jest czoowym przedstawicielem tej odmiany literatury. Pamitniki
obejmuj lata 1656 - 1688.
W pierwszej czci Pasek opisuje walki Czarnieckiego ze Szwedami, wojn z Moskw, czasy Michaa Korybuta Winiowieckiego.
Opowiada o wojennych przygodach autora - onierza. Pasek, ktry zwiedzi obce kraje, opisa ich osobliwoci, zwaszcza kulturowe
i obyczajowe. Relacji z pierwszej czci Pamitnikw nie mona uzna za dokument historyczny, bowiem Pasek spisywa je pod
koniec ycia, zawodzia go pami, miesza fakty i myli daty.
W drugiej czci Pamitnikw autor przedstawia obrazy z ycia ziemiaskiego, w ktrych Pasek ujawnia si jako gospodarz i
obywatel. Charakteryzuj mentalno szlachty, obrazuj jej ycie, zwyczaje. Zapiski z tego okresu s niewyczerpan skarbnic
wiedzy o codziennym sarmackim yciu wczesnej szlachty, jej zwyczajach, upodobaniach, charakterystycznych cechach, typie
religijnoci i kultury, nierzadko splecionych z samowol, ciemnot, pieniactwem i awanturnictwem. Daje tu autor portret Sarmaty,
mwic o samym sobie. Pokazuje postaw onierza, w ktrej obok rycerskiej bojowoci, ujawnia sarmack samowol; take obrazki
z rodzinnego ycia dostarczaj wiedzy o zabawach i uroczystociach wiejskich, o zachowaniu si szlachty.
Fakty zawarte w Pamitnikach s selekcjonowane. Zawarty w dziki nim portret szlachcica i onierza jest wic w pewien sposb
korzystnie retuszowany.
Pamitniki maj ogromn warto literack, dzieo bliskie jest wczesnej powieci, gdy narracja prezentuje narratora jako
bohatera literackiego. Styl opowieci jest bardzo barwny, niekiedy dosadny. Pene fantazji s opisy batalistyczne. Pasek pisze
jzykiem potocznym, wzbogaconym licznymi anegdotami i przysowiami. Niekiedy w opisach wydarze historycznych wyolbrzymia
sw rol wiadka i uczestnika wydarze. Opowiada o wydarzeniach z dystansu czasowego, w zwizku z tym mamy do czynienia z
wyranym punktem widzenia. Powoduje to, e proces narracji staje si dwupaszczyznowy. Narrator nie tylko opowiada o przebiegu
zdarze, ale take moe ujawnia swoje stanowisko wobec nich. Pasek wyranie odszed od kronikarskiego stylu na rzecz literackiej
fabularnoci. Indywidualizuje te jzyk swoich postaci - od potocznego a po nadmiernie ozdobny styl oracji.

ZAKAD PASCALA
Filozofia zakadu Blaise Pascala jest wyznacznikiem epoki baroku. Zakad Pascala dotyczy istnienia Boga i myliciel zaoy dwie
moliwoci:
1) - zakadamy, e Bg istnieje. Jeli po mierci okae si, e Bg jest, wygralimy. Jeli Boga nie ma - nic nie stracilimy
2) - zakadamy, e Boga nie ma. Jeli po mierci Boga nie ma - wygralimy. Jeeli jednak okae si, e Bg jest, wwczas
przegralimy
Pascal dowid tym samym, i korzystniej jest zaoy, e Bg jest.

KONTYNUACJE I NAWIZANIA
Daphnis w drzewo bobkowe przemienia si - J. M. Rymkiewicz
Kobiety Rubensa - W. Szymborska
Lekcja anatomii (Rembrandta) - S. Grochowiak
Sejm - J. Lecho
Jan Kazimierz - J. Lecho
Powiartowany w - T. Rewicz (inspiracja obrazem Jatki Rembrandta)
Rembrandt - M. Jastrun
Barokowy cherub - J. Harasymowicz

Zbigniew Morsztyn wraca z Warszawy do Krlewca - J. M. Rymkiewicz

Wiersze Daniela Naborowskiego sawnego czasu poety swego - J. M. Rymkiewicz
Na trupa - J. M. Rymkiewicz
Trylogia - H. Sienkiewicz
Ogniem i mieczem, powie z dawnych lat Henryka Sienkiewicz - B. Prus
Panowie Leszczyscy - H. Malewska
I u monych dziwny - T. Parnicki
Ogniem i mieczem - J. Hoffman
Ksi niezomny - J. Sowacki
Trans- Atlantyk - W. Gombrowicz
Marysieka Sobieska - T. Boy - eleski
Maria Kazimiera DArquien Sobieska, krlowa Polski - M. Komaszyski

PROBLEMATYKA PATRIOTYCZNA W UTWORACH W. POTOCKIEGO

Wacaw Potocki pochodzi ze redniozamonej szlachty, wyksztacenie zdoby przy zborze ariaskim w Raciborzu. Pod grob
wydalenia z kraju, przeszed na katolicyzm, lecz mimo to, pozosta wierny swej ideologii i skutecznie pomaga swoim
wspwyznawcom., za co cierpia. O przeladowaniu arian mwi jego wiersz Kto mocniejszy, ten lepszy.
Potocki pitnuje w swojej twrczoci wady narodowe. Elementy takie mona zmale w utworach Ogrodu fraszek. W zebranych tu
fraszkach autor porusza tematy polityczne, spoeczne, obyczajowe, moralne. Pitnuje wady ustroju politycznego Polski, a wic
anarchi, bezprawie, zot wolno, prywat, brak ochrony granic, sabo pospolitego ruszenia. Inne utwory poruszajce tematyk
patriotyczn:
Pospolite ruszenie - nieszczsny dobosz usiuje bez skutku obudzi pic szlacht i zmusi j do podjcia walki. Nikt nie ma
ochoty pilnowa kraju. Wysi rang onierze s zmczeni po ucztach i biesiadach - za ich przykadem id take proci onierze,
tracc ch do walki.
Zbytki polskie - z gorzk ironi mwi Potocki o przepychu, w jakim yje szlachta polska, gdy tymczasem ojczyzna potrzebuje
materialnej pomocy. Jeli wszyscy Polacy bd myle tylko o dobrach materialnych, a nie o obronie Rzeczypospolitej, nadejdzie
szybko kres pastwa
Wolne kozy od puga - porusza spraw ucisku chopw, wykorzystujc biblijn przypowie. Ubolewa, e chop ma pracowa dla
szlachcica i dodatkowo paci podatek. Chop ma obowizki podwjne, szlachcic - adnych.
Nierzdem Polska stoi - nierzd - anarchia systemu podatkowego. Ci stojcy wyej w hierarchii wolni s od obcie, natomiast
od mniejszych wacicieli podatki s bezlitonie cigane. Nikt nie przestrzega praw, wystpki monych uchodz pazem. Nie ma
poszanowania konstytucji.
Czuj stary pies szczeka - Potocki uwaa si za psa szczekajcego w gospodarstwie, ktrym jest Polska. Lecz godpodarz nie sucha
go, psu moe si jeszcze dosta za szczekanie. Utwr antymagnacki - magnateria doporowadzi do tego, e Polska stanie si
bezbronna.
Transakcja wojny chocimskiej - w czasach nowego zagroenia tureckiego Potocki chcia przywoa zwyciskiego ducha, za wzr
wspczesnemu pokoleniu postawi obron Chocimia, gdy w 1621 roku wojsko pod wodz Chodkiewicza mnie opierao si duo
liczniejszej armii tureckiej.

NURTY LITERATURY POLSKIEGO BAROKU

1) dworski - J. A. Morsztyn; D. Naborowski
2) sarmacki (ziemiaski) - J. Ch. Pasek, W. Potocki
3) plebejski Jan z Kijan, W. Rodzieski
4) metafizyczny - D. Naborowski

XVII-WIECZNY EPOS RYCERSKI - TRANSAKCJA WOJNY CHOCIMSKIEJ,

JEROZOLIMA WYZOLONA
Transakcja wojny chocimskiej - epopeja o przebiegu przygotowa do bitwy i opis samej bitwy, ktra rozegraa si w 1621 r. pod
Chocimiem. Autor skrupulatnie, na sposb kronikarsko - pamitnikarski wykorzysta do swego dziea rne przekazy o potrzebie
chocimskiej, m.in. aciski dziennik (diariusz) spisany przez wojewodzica lubelskiego Jakuba Sobieskiego. Ukad diariuszowy ma
take dziesicioczciowe dzieo Potockiego, zachowujce dzie po dniu chronologi zdarze, poprzedzonych obszernym wywodem
historycznym skupionym gwnie na dziejach stosunkw polsko - tureckich. Autor zrezygnowa z pokus fikcji literackiej na rzecz
prawdy dziejowej i wykadu moralistycznego, podkrelajc, e jest to zwyczajne ojczyste heroicum, bez farb i licencji poetyckich.
Znamienn cech pisarstwa Potockiego jest dygresyjno, wprowadzanie w obrb poematu wielorakich i rnorodnych refleksji na
tematy spoeczne, stanowe, obyczajowe, szczeglnie wwczas zajmujce umysy. Pisarz okaza si czujnym i krytycznym
obserwatorem szlachty, coraz bardziej przywizanej do swych przywilejw, a zaniedbujcej obowizki, zwaszcza wzgldem

nadmiernie eksploatowanych chopw. Znajduj si te w utworze nie pozbawione goryczy uwagi o teraniejszych zaniedbaniach
rycerskiego stanu i wojennego rzemiosa, porwnujce wspczesnych Polakw z dawnymi Sarmatami, przodkami bez skazy,
ktrych idealny obraz wyostrza teraniejszy upadek ich potomkw. Te przeciwstawienia miay peni funkcj pobudki dla
wspczesnych, miay ich pobudzi do dziaania. Ostro krytyki szlachty spowodowaa, e utwr wydany zosta dopiero po mierci
autora.
Goffred albo Jerozolima wyzwolona - epos Tassa jest wyrazem wiadomego uksztatowania romansowo - rycerskiej opowieci,
gatunku o dugim kulturowym rodowodzie. Plan historyczny eposu jest cile zwizany z bohaterstwem rycerzy biorcych udzia w
wojnie pobonej, a take z paszczyzn dziaa si nadprzyrodzonych, majcych istotne znaczenie dla przebiegu historii. Takie
zespolenie prawdy historycznej, czynw bohaterw i ich wewntrznych przey z planem nadnaturalnym, poddanym boskim
zamysom, spowodowao szczeglne przemieszanie w utworze prawdy z fantastyk, wiedzy z mitami i baniowymi wyobraeniami
tak bliskimi mentalnoci redniowiecznej. W ten sposb w narracji i opisach Jerozolimy.. wszystko niemal ma jakby podwjn,
realno-fantastyczn natur.
To wspdziaanie prawdy i fikcji uwydatnia te wewntrzn zoono czowieka: bohaterami eposu s bowiem ludzie rozdzierani
sprzecznymi deniami ciaa i rozumu. Uroda i ponty ciaa, magia miosnych uciech zdolne s do zniewalania rycerzy, ale ich
heroizm polega na opanowaniu zudnych i grzesznych pragnie w imi wyszych racji duchowych. Bohaterstwo nie jest wic
wrodzon cech, lecz aktywn postaw, sztuk samoprzezwyciania. Ujcie Tassa zgadza si wyranie z koncepcj heroicznego
modelu chrzecijaskiego rycerza, ktr propagoway potrydenckie kontrreformacyjne wzory osobowe.
W polskim przekadzie dokonanym przez bratanka Jana Kochanowskiego, zachowano oktaw oryginau.
Epos barokowy uprawiany by m.in. przez Johna Miltona (Raj utracony), Mariniego (Adone).

VANITAS W POEZJI METAFIZYCZNEJ D. NABOROWSKIEGO

Vanitas vanitatum et omnia vanitas - cytat z ksigi Koheleta, bdcy mottem epoki baroku
Daniel Naborowski, twrca metafizycznej poezji by solidnie wyksztacony. Studiowa prawo i medycyn, mechanik u Galileusza.
Zwizany by z kalwiskim dworem Radziwiw.
Marno - podkrelenie przemijania i marnoci doczesnego wiata, zaakcentowanie bojani Boej jako jedynej drogi przez ycie
pobone i bogobojne, czowiek winien bawi si i kocha , pamitajc jednak, e wszystko to przeminie.
Do Anny - koncept poetycki polegajcy na zestawieniu przemijajcego czasu i nieprzemijajcej mioci. Bogactwo rodkw
poetyckich: hiperbole, anafory, przerzutnie.
Cnota grunt wszytkiemu - podkrelenie wartoci cnoty jako jedynej trwaej rzeczy w wiecie, pozostae dobra materialne, wzgldy
nic nie s warte w obliczu mierci.
Pojcie marnoci przywoywane w poezji Naborowskiego wprowadza w krg barokowych fascynacji przemijaniem, czasem, nicoci
i mierci Czowiek wczesny rozwaa swoje miejsce w nietrwaym wiecie, poszukiwa jakiej postawy wobec niego. Krtko
ywota, marno wszelkich ulegych zniszczeniu dbr ziemskich i zarazem nieustanne denie do ich zdobywania, niepojty bieg
czasu i wieczna niestao bytu - to podstawowe wyznaczniki tematyczne poezji Naborowskiego.
miertelno ludzkiego ciaa i poczucie niemiertelnoci duszy, przemijalno ycia i duchowy gd wiecznoci, istnienie czowieka
w wiecie podlegym prawom staego ruchu. i potrzeba zachowania w nim swej tosamoci - takie oto dramatyczne bieguny
wyznaczay postawy objawiane w sztuce.
Naborowski w tych dramatycznych sprzecznociach zachowuje rwnowag ducha. Wg niego Bg nie chcia mie na wiecie nic
doskonaego, wic i czowiek musi podlega bdom, co jednak nie znaczy, e musi im ulega. Z tego przewiadczenia rodzi si
poczucie rwnowagi, stoicki umiar i spokj.
Wyznaczniki poezji metafizycznej Naborowskiego:
1. Czasu nie da si zatrzyma - wszystko przemija.
2. Uczucia i doznania s sfer trwalsz od rozumowych dowiadcze.
3. Natura jest bardziej zwizana uczuciowo z tragedi ni czowiek.
4. Symbolika przedstawianej historii kochankw.

KONCEPTYZM NA PRZYKADZIE POEZJI TWRCZOCI J. A.

MORSZTYNA I D. NABOROWKSIEGO
J. A. Morsztyn
Do trupa - w kunsztownej i wyszukanej formie wypowiada bahe treci. Ju sam tytu ma szokowa czytelnika. Sonet jest
zbudowany na zasadzie konceptu, ktry uwypukla harmonijne i sprzeczne zwizki pomidzy zjawiskami. W dwu pierwszych
zwrotkach pokazane s analogie midzy trupem a czowiekiem zakochanym: trup zabity strza, zakochany - strza mioci. Obaj s
zniewoleni. Obu ogarnia ciemno - grobowych mrokw i braku nadziei na odwzajemnion mio. Dwie nastpne zwrotki to
rnice midzy zakochanym a trupem: trup milczy, zakochany kwili, trup zimny jak ld, zakochany ponie ogniem mioci..

Nagromadzenie w wierszu porwna i kontrastowych zestawie trupa i zakochanego prowadz do wniosku, e lepiej by trupem,
ni zakochanym. Zestawiony jest spokj umarego i cierpienie zakochanego, z pomoc antytezy.
W wierszu zastosowano take inne rodki wyrazu: anafory, inwersje, epitety, metafory, metonimie, peryfraz. Uyto stylu
wyszukanego, penego ozdobnikw, niecodziennych metafor i oryginalnego sownictwa.
Do panny - wyliczenie z anafor, wystpuje zaprzeczenie, apostrofa i hiperbolizacja
Cuda mioci - wiersz zoony z pyta retorycznych, zbudowanych na zasadzie antytezy, paradoksu; wniosek: rozum i uczucia nie
id w parze.
Niestatek - sztuka konceptu uwidacznia si w uyciu anafory ze sowem prdzej, cay wiersz jest jedn wielk hiperbol
niestaoci kobiety
Daniel Naborowski
Uprawia gwnie poezj kunsztown, wyrafinowan, zna teori konceptu i sztuk budowania niespodzianki poetyckiej, zarwno w
erotykach, jak i wierszach medytacyjno - refleksyjnych.
Do Anny - wystpuje zwrot do adresata, anafora i hiperbola. Koncept polega na zestawieniu mijajcego czasu i trwajcej mioci
Na oczy krlewny angielskiej - utwr powsta, gdy Naborowski wyruszy do Anglii z misj skoligacenia rodzin krlewskich. Jest
to panegiryk - przerbka tekstu francuskiego Na oczy ksinej..
Koncept w utworze to przede wszystkim hiperbolizacja ksiniczki, gradualizacja bdcych komplementami hiperbol. Anafory
bdce w tekcie kolejnymi cechami opiewanej postaci s zbudowane na zasadzie antytez. Antytez jest cay wiersz, swoist
poetyck niespodziank jest pointa. Ciekawym zabiegiem jest poczenie kolejnych dystychw na zasadzie antytezy.

KOMEDIA I KOMIZM NA PRZYKADZIE WITOSZKA

Jean Baptiste Poquelin (Moliere) - 1622 - 1673. Najwikszy komediopisarz francuski, ksztaci si w paryskim kolegium jezuickim,
studiowa prawo w Orleanie. Otrzyma po ojcu tytu nadwornego tapicera i lokaja krlewskiego, ale zrezygnowa z tych godnoci na
rzecz trudnej wwczas kariery teatralnej, ktr rozpocz w 1643 r., powoujc zesp tzw. Znakomitego Teatru. Po jego bankructwie
przez dwanacie lat dziaa ze swoj trup na prowincji, wreszcie ustabilizowa si w Paryu, gdzie a do koca ycia prowadzi
teatr, korzystajc z yczliwego protektoratu Ludwika XIV.
Moliere jest autorem ponad trzydziestu sztuk , w tym tak znakomitych i cigle grywanych, jak: Pocieszne wykwintnisie, Szkoa
on, Skpiec, witoszek, Don Juan, Mizantrop, Mieszczanin szlachcicem, Uczone biaogowy, Chory z urojenia.
Moliere stworzy wyrazisty typ komedii klasycystycznej, wyraajcej prawdy psychologiczne, obyczajowe i spoeczne. Obserwacja
ycia, zmys realistyczny i trafno intelektualnych uoglnie decydoway o celnoci wyboru tematw, o wietnoci kreacji
bohaterw. Poza ich indywidualnymi cechami zostay ukazane charakterystyczne cechy typu, np. skpca, mizantropa, snoba,
hipokryty - witoszka.
We wszystkich utworach Moliere z duym realizmem psychologicznym przedstawia ludzkie charaktery. Jego uwaga skupia si na
yciu wewntrznym i pobudkach okrelonych czynw. Obudnika Tartuffea gubi gwatowno jego pragnie miosnych. Gdyby nie
to, mgby prowadzi perfidn gr z naiwnym Orgonem do koca.
Bohaterowie Moliera s mocno zindywidualizowani, a zarazem s to postacie uniwersalne. Ludzi z takimi charakterami mona
spotka w kadej epoce i w kadym spoeczestwie. Moliere nie zadowala si opisem zniszcze czynionych w psychice czowieka
przez okrelone deformacje charakteru. Obserwowa take, jak konkretna wada wpywa na inne naturalne uczucia.
Mimo poparcia krla, Moliere a pi lat walczy o zgod na wystawienie witoszka w teatrze. Jego wrogowie twierdzili, e
komedia ta godzi zarwno w obudnikw, jak w ludzi prawdziwie pobonych. Historycy ustalili, e atak Moliera wymierzony by
gwnie w Bractwo witego Sakramentu, ktrego czonkowie szpiegowali prywatne ycie ludzi.
witoszek jako komedia
Molier dba o to, by gorzkie refleksje miay w sobie elementy komiczne, by jego utwory wzbudzay refleksje poprzez miech, art
kpin. witoszek nie wywouje jednak salw miechu. Wobec powagi tematu autor zrezygnowa z byskotliwego humoru, jakim
iskrz inne komedie (Szkoa on, Uczone biaogowy, Chory z urojenia). Widz czy czytelnik przez pierwsze dwa akty
pogodnie si raczej umiecha, czeka na zdemaskowanie Tartuffea. Postacie (zwaszcza Doryna) wygaszaj trafne, cite uwagi.
Stopniowo narasta nastrj psychologicznej grozy, zo wydaje si zwycia.
Tworzc komedi charakterw, autor szuka miesznoci w ciemnych stronach ludzkiej duszy, potrafi jednak wyway proporcj
midzy miechem a przygnbieniem. Wesoo Moliera jest szczera, mocna, prawdziwa. Jego komedie osnute s wok jednej,
dominujcej wady bohatera (obuda, skpstwo, hipochondria, przesaniajce wszystko snobistyczne denia, nieuctwo i brak
samokrytyki). Jest mistrzem w budowaniu intryg, komizmowi charakterw towarzyszy komizm sytuacyjny (w witoszku jest to
np. scena zapaw miosnych Tartuffea, niewiadomego obecnoci Orgona pod stoem).
Molier zawsze umiejtnie dozowa w swych sztukach komizm, sarkazm, satyr, ironi, dramatyzm, a nawet tragizm; miesza je ze
sob, tworzc rozmaite kombinacje nastrojw, niezmiernie istotne dla scenicznych walorw dzie. Ta cecha twrczoci Moliera
prowadzia niejednokrotnie do miaego i nowatorskiego rozszerzania zasad gatunku komediowego.

witoszek to przede wszystkim jednak komedia charakterw, czyli jedna z najbardziej rozpowszechnionych odmian komedii
obejmujca utwory, w ktrych na plan pierwszy przed akcj wysuwaj si sylwetki moralne i psychologiczne bohaterw. Postacie
zarysowane przez komedi charakterw s zwykle podporzdkowane jakiej jednej cesze charakteru lub namitnoci, ktra kieruje
ich czynami i okrela ich stosunki z otoczeniem.