You are on page 1of 10

Piotr GOŁĄB

ul. Działkowa 96 m.20


05 - 804 PRUSZKÓW
tel. (0-…22) 728 77 51
@mail : piotrgolab@wp.pl
Ekspert Polskiej Izby Biomasy

________________________________________________________

Jak budować nowe źródła ciepła i energii elektrycznej -


próba opisu procesu projektowego dla nienergetyków

Przemiany gospodarcze i polityczne, jakie zaszły i nadal zachodzą w naszym


kraju, oprócz wielu cech pozytywnych, niosą ze sobą, niestety, kilka cech
niepozytywnych, żeby nie powiedzieć wprost negatywnych.
Do nich zaliczyć należy choćby dość drastyczne zmniejszenie liczby
działających biur projektowych. Nie jest moim celem analizowanie tego stanu
rzeczy - jest to temat do oddzielnego, dużego opracowania.
Jednym z efektów braku branżowych, lokalnych, biur projektów jest fakt, iż
potencjalny Inwestor nie ma możliwości zlecenia wykonania analizy
techniczno-ekonomicznej czy wstępnych założeń techniczno-ekonomicznych
(ZTE) inwestycji do lokalnej jednostki projektowej, dobrze znającej zarówno
potrzeby i wymagania Inwestora, jak i wszelkie uwarunkowania lokalne.
Dodatkowymi utrudnieniami, o których nie należy zapominać są - brak środków
w jednostkach samorządowych i konieczność stosowania Prawa Zamówień
Publicznych (PZP) w przypadku zlecania prac o wartości większej niż minimum
określone w PZP.
Należy ponadto pamiętać o fundamentalnej zasadzie: jeśli chcemy otrzymać
satysfakcjonującą nas odpowiedź - musimy zadać prawidłowe pytanie. Jest to
możliwe tylko wtedy, kiedy potrafimy określić nasze oczekiwania.

Rozważmy teoretyczny, ale często występujący w praktyce, przypadek :


Inwestor planuje budowę nowego źródła, bądź źródeł, ciepła i energii
elektrycznej dla zaspokojenia potrzeb lokalnych.
Możliwe są do rozważenia następujące warianty rozwiązań :
1. Budowa wielu źródeł zaspokajających potrzeby poszczególnych obiektów
- układ rozproszony
2. Budowa centralnej ciepłowni lokalnej współpracującej z układem sieci
cieplnej
3. Budowa centralnej elektrociepłowni współpracującej z układem sieci
cieplnej i publiczna siecią elektroenergetyczną

Autor : Piotr Gołąb; @-mail: piotrgolab@wp.pl Strona 1 z 10


Odpowiedź na pytanie - który wariant wybrać nie jest ani prosta ani
jednoznaczna i wymaga szczegółowego przeanalizowania wszystkich
uwarunkowań lokalnych.

Wariant 1, wydaje się najtańszy inwestycyjnie, ale niesie ze sobą


niebezpieczeństwo zwiększenia tzw. niskiej emisji, niezwykle trudnej do
opanowania ( duża ilość małych kotłowni, opalanych różnymi paliwami
wyposażonych w niskie kominy!), jest dość kosztowny eksploatacyjnie i bardzo
wrażliwy na zmiany kosztów paliwa.
Wariant 2, dość popularny w naszej rzeczywistości lokalnej, jest powszechnie
stosowany i akceptowany w polskich niewielkich miastach.
Wariant 3, popularny w dużych aglomeracjach miejskich, gdzie podstawowym
systemem zapewniania ciepła do ogrzewania jest miejski system ciepłowniczy.

Zarówno wariant 2 jak 3 cechuje:


• Zmniejszenie w znaczący sposób niskiej emisji do powierza
• Ograniczenie całej emisji związanej z wytwarzaniem ciepła na potrzeby
komunalne i przemysłowe do poziomu zgodnego z wymogami ustawowymi.
• Zmniejszenie kosztów eksploatacyjnych Odbiory Końcowego dzięki
zastosowaniu nowoczesnych i praktycznie bezobsługowych węzłów
cieplnych
• Racjonalizacja kosztów ciepła zużywanego przez odbiorców, dzięki m.in.
konieczności okresowego zatwierdzania taryf
• Stosunkowo duże możliwości uzyskania tzw. miękkiego finansowania
(dotacje, kredyty preferencyjne itp.) na modernizacje i rozwój lokalnych
systemów energetycznych.

Jest truizmem twierdzenie, że w dobie niedoboru surowców energetycznych,


budowa elektrociepłowni, wytwarzających ciepło i energię elektryczną w
skojarzeniu jest działaniem ze wszech miar zalecanym i wartym popularyzacji.
Postęp techniczny i technologiczny, jaki dokonał się w ostatnich latach
umożliwia budowę układów skojarzonych ( jednocześnie wytwarzających ciepło
i energię elektryczną) już od mocy rzędu 20 kWe, a więc nie istnieje już bariera
mocy minimalnej ( elektrycznej) uniemożliwiająca budowę elektrociepłowni
małych mocy. Na dzień dzisiejszy, możliwe technicznie, jest wybudowanie
elektrociepłowni zasilającej w ciepło na cele ogrzewania, ciepłej wody i
klimatyzacji ( chłodzenie latem) obiekt o powierzchniach już od 300~500 m2.
Jest oczywiste, że Inwestor powinien rozważać zastosowanie układu
skojarzonego, tzn. takiego, w którym z tej samej porcji spalonego paliwa
otrzymujemy jednocześnie i ciepło użytkowe i energię elektryczną.

Autor : Piotr Gołąb; @-mail: piotrgolab@wp.pl Strona 2 z 10


Generalnie, układy skojarzone, inaczej zwane kogeneracyjnymi, można
podzielić na następujące grupy :

• Układy z turbinami , w których paliwo spalane jest w turbinie


napędzającej generator elektryczny, a ciepło z gazów spalinowych jest
odzyskiwane w tzw. kotłach odzyskowych
• Układy z silnikami tłokowymi spalinowymi napędzającymi generatory
elektryczne, w których ciepło z układu chłodzenia oraz ciepło spalin jest
wykorzystywane użytkowo
• Układy z kotłami parowymi i turbinami kondensacyjno-upustowymi, w
których para pobierana z upustu stanowi źródło ciepła użytkowego
• Układy z turbinami przeciwprężnymi ( lub silnikami parowymi
najnowszej generacji), w których cała para wytwarzana w kotle przepływa
przez turbinę (lub silnik), turbina sprzężona z generatorem wytwarza
energię elektryczną, a para wylotowa z turbiny (lub silnika) stanowi źródło
ciepła użytkowego.

Układy z turbinami, najczęściej gazowymi, mogą być wykorzystywane w


przypadkach, kiedy zapotrzebowanie na ciepło jest stabilne, na poziomie nie
mniejszym niż ~6MWt, a jednocześnie jest możliwość sprzedaży energii
elektrycznej na poziomie nie mniejszym niż 3,5~4 MWe. Dodatkowo należy
pamiętać, że turbina wymaga zasilania paliwem o wysokim stopniu czystości,
bez związków siarki i metali czy związków metali alkalicznych, ciśnienia gazu
nie mniejszego niż 12~15 bar ( 1,2~1,5 MPa). Określona moc minimalna na
poziomie ~6MWt wynika z właściwości technicznych tego rodzaju urządzeń,
które przy mniejszych mocach charakteryzują się małymi sprawnościami
energetycznymi.
Jak łatwo zauważyć, układy turbinowe znajdują zastosowanie wszędzie tam,
gdzie dostępne jest tanie paliwo gazowe w ilościach dostatecznych aby
zapewnić pracę takiego układu przez cały rok, przy jednoczesnym zapewnieniu
odbioru ciepła na dość dużym poziomie. Mogą być one zastosowane np. jako
"dostawki" do istniejących układów w kotłowniach miejskich, w których
występuje dostatecznie duże , całoroczne zapotrzebowanie na ciepło. Inaczej
mówiąc, tam gdzie jest dostępny tani gaz, a zapotrzebowanie na ciepło w lecie
jest na podanym poziomie, układy takie można rozważać, jako potencjalnie
ekonomicznie uzasadnione.

Układy z silnikami spalinowymi tłokowymi, są produkowane już od mocy


10~15 kWei jednoczesnym wytwarzaniu ciepła na podobnym poziomie.
Paliwem w takich układach kogeneracyjnych może być :
• Gaz ziemy
• Biogaz

Autor : Piotr Gołąb; @-mail: piotrgolab@wp.pl Strona 3 z 10


• Olej napędowy
• Ciekłe biopaliwo paliwo ( np. biodiesel)
• Surowa ropa naftowa

Najważniejsze jest, aby przed zamówieniem takiego układu (silnik, wymienniki


ciepła, generator) dokładnie określić rodzaj paliwa, a następnie przez cały czas
eksploatacji tego układu, dostarczać takie samo paliwo!
Tego typu układy kogeneracyjne powinny być tak dobrane, aby mogły przez
cały rok pracować z mocą zbliżoną do nominalnej, tzn. w układach
gwarantujących stały odbiór ciepła, np. na potrzeby przygotowania ciepłej wody
(lub chłodu) latem, a zima stanowić powinny podstawowe źródło ciepła.
Na terenie Polski już jest zainstalowanych kilkadziesiąt układów
kogeneracyjnych o mocach jednostkowych od kilkudziesięciu kW do kilku MW,
zasilających w ciepło obiekty komunalne i sprzedających nadwyżkę energii
elektrycznej do sieci publicznej.
Układy te są zasilane zarówno gazem ziemnym, biogazem ( np. w
oczyszczalniach ścieków czy na składowiskach odpadów), metanem z
odgazowywanych kopalni a nawet biodieslem.

Układy z kotłami parowymi i turbinami kondensacyjno-upustowymi, są


często stosowane w dużych elektrociepłowniach zawodowych, wszędzie tam,
gdzie ważna jest nie tylko produkcja ciepła ale i energii elektrycznej. Schemat
ideowy takiej elektrociepłowni przedstawiony jest na rys.1.
W kotle następuje przemiana energii chemicznej paliwa na ciepło w parze
wodnej. Para z kotła przepływa do turbiny, gdzie następuje przemiana energii
wewnętrznej pary na ruch obrotowy łopatek wirnika, a następnie zamiana
energii mechanicznej na elektryczna w generatorze. Część pary jest "odbierana"
z turbiny poprzez tzw. upust ( stąd nazwa turbina upustowa) i stanowi źródło
ciepła dla odbiorów ( co i cw). Reszta pary przepływa do części niskoprężnej
turbiny, a następnie jest kierowana do kondensatora, gdzie następuje jej
skroplenie, a skroplony kondensat jest kierowany z powrotem do kotła. Ciepło
skraplania w kondensatorze jest odbierane przez wodę chłodzącą. Jest to
nieunikniona strata energii. Woda chłodząca kondensator, oddaje nadmiar ciepła
do atmosfery w chłodni.
Przy analizowaniu układów z turbiną kondensacyjno-upustową należy pamiętać
o następujących , istotnych zależnościach:
• Nie można "odebrać" całej pary z upustu, w części niskoprężnej musi
pozostać pewna, minimalna ilość pary ( ~5%).
• Aby zapewnić 100% ciepła użytkowego, kocił musi zapewnić ~105% ilości
pary ( nadwyżka konieczna do prawidłowej pracy turbiny)
• W takich układach zawsze występują straty ciepła do atmosfery.

Autor : Piotr Gołąb; @-mail: piotrgolab@wp.pl Strona 4 z 10


kocioł ciepło

cyjna
a
konden
a
turbin
tracone

a
chłodni
upust ciepłowniczy

kondensat woda chłodzaca


kondensator
woda na uzupełnienie
strat parowania

co+cw

wymiennik ciepłowniczy
Rys.1 Schemat elektrociepłowni z turbina kondensacyjno-upustową

Autor : Piotr Gołąb; @-mail: piotrgolab@wp.pl Strona 5 z 10


wydajność
kotła ciepło bezwzglednie tracone w kondensatorze
%
105
100
ciepło przeznaczone na produkcje e.el.w kondensacji
90
75% próg skojarzenia dla " czerwonej" energii
80

70 Q co+Qcw

60

50
Q cw
40

30
ciepło przeznaczone na produkcję e.e. w skojarzeniu
20

10

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
ilosć m-cy w roku

Rys.2. Rozkład energii w układzie

Autor : Piotr Gołąb; @-mail: piotrgolab@wp.pl Strona 6 z 10


Na Rys.2 został przedstawiony przykładowy rozkład energii układu z turbina
kondensacyjno-upustowa w ciągi 1 roku kalendarzowego.
Jak łatwo zauważyć, jeśli przez cały rok kocioł będzie pracował na pełnej
wydajności, która musi wynosić ~105% wydajności potrzebnej na pokrycie w
100% zapotrzebowania na ciepło, to tylko przez niespełna 2 miesiące w roku
energia elektryczna będzie wytwarzana z wysoką sprawnością !.
Układ taki, jest co prawda bardzo elastyczny, gdyż niezależnie od chwilowego
zapotrzebowania na ciepło, kocioł może pracować ze stała wydajnością.
Jeśli dodatkowo naniesiemy na wykres linię wyznaczającą ustawowy wymóg
kwalifikacji tzw. "czerwonej energii" ( tak jest określana energia elektryczna
wytwarzana w skojarzeniu wynoszącym co najmniej 75%), to łatwo zauważyć,
że przez większość roku będziemy poniżej tej wartości!.
Układ taki, choć bardzo wygodny eksploatacyjnie, przez większość roku będzie
zużywał paliwo na produkcje energii elektrycznej w układzie kondensacyjnym,
a średnioroczna sprawność takiego obiektu będzie nieznacznie większa niż
typowej elektrowni kondensacyjnej, produkującej tylko energię elektryczną.
Sprawność średnioroczna takich obiektów bardzo rzadko jest większa niż 50%,
a to oznacza, iż tylko 50% energii chemicznej zawartej w paliwie będzie
efektywnie wykorzystana, a pozostałe 50% będzie oddane do atmosfery w
postaci ciepła odpadowego, w większości poprzez chłodnie.

Układy z turbiną przeciwprężną, lub z nowoczesnym silnikiem parowym


tłokowym ( działającym na tej samej zasadzie jak stara maszyna parowa) są
pozbawione wielu wad układów z turbinami kondensacyjnymi, choć i one nie sa
idealne.
Schemat układu elektrociepłowni z turbina przeciwprężna ( lub silnikiem
tłokowym) jest przedstawiony na Rys.3.
Podstawowa, choć nie jedyną różnica pomiędzy silnikiem tłokowym a turbina
jest możliwość pracy silnika na parze o niższych parametrach, nawet parze
nasyconej czy tylko lekko przegrzanej, co sprawia, ze kotły współpracujące z
silnikami sa tańsze - brak w nich przegrzewaczy pary, koniecznych w przypadku
zastosowania turbin.
Ponieważ oba te urządzenia zachowują się podobnie, w tych zastosowaniach,
dalej będę opisywał układ z turbiną, ale identyczne rozwiązania można
zastosować i dla silników.

Układ ten działa następująco. W kotle następuje przemiana energii chemicznej


paliwa na ciepło w parze wodnej. Cała para jest kierowana do turbiny, gdzie
oddaje część swojej energii wewnętrznej wprawiając ją w ruch. Turbina napędza
generator wytwarzający energię elektryczną.
Para wylotowa z turbiny stanowi źródło ciepła dla odbiorów ciepłowniczych.
Rys.4 przedstawia roczny rozkład energetyczny takiego układu.

Autor : Piotr Gołąb; @-mail: piotrgolab@wp.pl Strona 7 z 10


kocioł

a
preżn
w
przeci
a
turbin
g

co+cw

wymiennik ciepłowniczy

Rys.3. Schemat elektrociepłowni z turbina przeciwprężną

Autor : Piotr Gołąb; @-mail: piotrgolab@wp.pl Strona 8 z 10


%Q
praca 2 kotławodnego
100

90
praca 1kotławodnego
80
praca układuskojarzonego
70 Qco+Qcw
ekonomicznie uzasadniony zakres pracy ukł. skojarzonego
60

50
Q cw
40

30

20

10

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
Rys.4. Rozkładenergii wEC zturbina przeciwprężną

Autor : Piotr Gołąb; @-mail: piotrgolab@wp.pl Strona 9 z 10


Jak łatwo zauważyć, układ należy konfigurować tak, aby przez cały rok mogła
pracować turbina przeciwprężna. Konsekwencją takiego założenia jest dobór
kotła parowego i turbiny w taki sposób, aby zapotrzebowanie na ciepło do
przygotowania ciepłej wody było pokrywane przez parę wylotowa z turbiny.
Oczywiście, wszystkie urządzenia techniczne charakteryzują się pewnym,
ekonomicznie uzasadnionym zakresem pracy, a więc w warunkach
optymalnych, należy dążyć do sytuacji, aby minimalne zapotrzebowanie cieplne
było na poziomie 50~70% przepływu pary przez turbinę, co pozwoli na
pokrycie zapotrzebowania na ciepło odbiorców przez układ skojarzony przez co
najmniej 8~9 miesięcy w roku.
Przez pozostałe 4 miesiące roku, ciepło byłoby wytwarzane w kotłach wodnych,
charakteryzujących się stosunkowo dużą elastycznością i wysoką sprawnością
energetyczną.
Reasumując, należy zawsze pamiętać, że w celu prawidłowego, a więc
najbardziej efektywnego, skonfigurowania układu skojarzonego, należy
szczegółowo przeanalizować całoroczne zapotrzebowanie na ciepło, a wielkość
urządzenia produkującego energię elektryczna jest zawsze uzależniona od
minimalnego zapotrzebowania na ciepło.
Proponuję zastosowanie następującej procedury, ilekroć rozważany jest problem
budowy czy modernizacji lokalnej siłowni:
1. zebranie szczegółowych danych o istniejącym rzeczywistym
zapotrzebowaniu na ciepło
2. zebranie szczegółowych informacji o planowanych w najbliższych latach
( max do 5 lat!) nowych odbiorach ciepła
3. wykonanie audytu istniejących źródeł ciepła pod kątem ich wykorzystania
w nowych warunkach
4. opracowanie propozycji nowej konfiguracji siłowni
5. wykonanie ZTE nowego obiektu
6. podjęcie decyzji o uruchomieniu procesu inwestycyjnego.

Wykonanie wszystkich 5 opisanych wyżej zadań należy zlecić jednostce


posiadającej stosowne doświadczenie i narzędzia umożliwiające wykonanie
zadania w sposób profesjonalny, co pozwoli uniknąć przykrych rozczarowań już
w trakcie realizacji inwestycji, bądź po jej zakończeniu.
Pamiętać wszakże należy, że wszystkie siłownie ( elektrociepłownie, ciepłownie
itp.) oprócz zadania podstawowego, jakim jest produkcja ciepła dla odbiorców ,
bezwzględnie muszą pracować w sposób ekonomicznie efektywny, co oznacza ,
że musza generować zysk, a nie straty.

mgr inż. Piotr Gołąb


ekspert Polskiej Izby Biomasy

Autor : Piotr Gołąb; @-mail: piotrgolab@wp.pl Strona 10 z 10

You might also like