Wybrane Zagadnienia Z Zakresu Planowania Cywilnego W Systemie Zarządzania Kryzysowego RP

ISBN 978-83-61520-23-8
WYBRANE ZAGADNIENIA Z ZAKRESU

PLANOWANIA CYWILNEGO W SYSTEMIE
ZARZDZANIA KRYZYSOWEGO RP
Praca pod redakcj

m. bryg. dr in. Dariusza Wrblewskiego
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu

Zintegrowany system budowy planw zarzdzania kryzysowego w oparciu
o nowoczesne technologie informatyczne
Nr O ROB 0016 03 002
Jzefw 2014 r.
Praca zbiorowa pod redakcj:
m. bryg. dr in. Dariusza Wrblewskiego
Recenzenci:
prof. dr hab. Stanisaw Dworecki
pk dr hab. Maciej Marszaek
dr in. Jacek Roguski
ISBN 978-83-61520-23-8
Przygotowanie do druku:
Elbieta Muszyska
Maria Kdzierska
Projekt okadki:
Julia Pinkiewicz
Copyright by Wydawnictwo Centrum Naukowo-Badawczego Ochrony Przeciwpoarowej

im. Jzefa Tuliszkowskiego Pastwowego Instytutu Badawczego
Wydawca:
Centrum Naukowo-Badawcze Ochrony Przeciwpoarowej
im. Jzefa Tuliszkowskiego
Pastwowy Instytut Badawczy
05-420 Jzefw k/Otwocka ul. Nadwilaska 213
www.cnbop.pl
Druk i oprawa:
Fundacja Edukacja i Technika Ratownictwa
Nakad: 50 egz.
SPIS TRECI
SOWO WSTPNE
D. Wrblewski
M. Kdzierska, B. Poe
5
Teleinformatyczny zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego badania i projektowanie ......................................................... 7
ROZDZIA I SYSTEM ZARZDZANIA KRYZYSOWEGO W POLSCE

G. Sobolewski, M.Sikora
Struktura systemu zarzdzania kryzysowego w Polsce uwarunkowania,
zadania i funkcjonowanie ..............................................................................33
M. Trzciska
Podstawy prawne unijnego zarzdzania kryzysowego i jego specyfiki
w odniesieniu do dziaa UE oraz czonkowstwa Polski w UE.....................49
T. Plasota
Zarzdzanie kryzysowe w ujciu legalnym akty prawne i normy ..............65
M. Cielarczyk
Kultura bezpieczestwa w systemie zarzdzania kryzysowego ....................77
ROZDZIA II PLANOWANIE CYWILNE W ZARZDZANIU KRYZYSOWYM
B. Kosowski
Planowanie w systemie zarzdzania bezpieczestwem sfery cywilnej..........89
Z. Sobejko
Struktura, tre oraz sposb opracowania planw zarzdzania kryzysowego
ze szczeglnym uwzgldnieniem szczebla gminnego .................................107
D. Majchrzak
Metodyka opracowania planw zarzdzania kryzysowego .........................121
D. Marczyski
Wsppraca Pastwowej Stray Poarnej z administracj
J. Telak
publiczn w sytuacjach kryzysowych wybrane zagadnienia ....................155
R. Dynak
Przygotowanie struktur kierowania do dziaania w sytuacjach kryzsowych na
szczeblu lokalnym .......................................................................................173
ROZDZIA III TECHNOLOGIE I METODY WYKORZYSTANE PRZY OPRACOWANIU PLANW
ZARZDZANIA KRYZYSOWEGO
J. Maciak
Wybrane funkcjonalnoci oprogramowania informatycznego
M. Kdzierska
wspomagajcego prac gminnych centrw zarzdzania
B. Poe
kryzysowego Eliksir ..............................................................................215
A. Sobolewski
Analiza technologii i aplikacji planowania kryzysowego wykorzystywane
w siach zbrojnych RP i NATO ...................................................................223
P. Kpka
Koncepcja wykorzystania modeli analitycznych i narzdzi informatycznych
do projektowanego systemu ratowniczego ..................................................241
ROZDZIA IV WYMAGANIA FUNKCJONALNE DLA OPROGRAMOWANIA
WSPOMAGAJCEGO OPRACOWANIE PLANW ZARZDZANIA KRYZYSOWEGO
Z. Kaliszyk
Wymagania funkcjonalne dla oprogramowania wspomagajcego
K. Szelgowski
opracowanie planw zarzdzania kryzysowego analiza wynikw bada
ankietowych przeprowadzonych przez ZOSP RP ........................................259
A. Olszewski
Koncepcja struktury i zaoe do projektowanego systemu wizja
G. Jurzysta
i architektura systemu ..................................................................................263
R. Porowski, D. Maozi
Modelowanie zagroe powstaych w wyniku awariiprzemysowych
A. Dziechciarz, P. Lesiak
z wykorzystaniem programw ALOHA ORAZ RIZEX-2.. 271
M. Strzyewska, W. Klapsa
S. Suchecki, D. Bodalski
M. Grabarczyk
R. Wrbel
Budowa scenariuszy zdarze niekorzystnych ..............................................319
Notki biograficzne autorw
.....................................................................................................................330
Szanowni Pastwo,
Przekazujemy Pastwu drug publikacj dotyczc problematyki prezentowanej
podczas konferencji Planowanie cywilne w systemie zarzdzania kryzysowego,
przeprowadzonej w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne finansowanego przez
Narodowe Centrum Bada i Rozwoju. Projekt obejmuje lata 2012-2015 i jest realizowany
przez konsorcjum naukowo-przemysowe w skadzie:
Centrum
Naukowo-Badawcze
Ochrony
Przeciwpoarowej
im.
Jzefa
Tuliszkowskiego Pastwowy Instytut Badawczy lider,

Akademia Obrony Narodowej Wydzia Bezpieczestwa Narodowego,
Szkoa Gwna Suby Poarniczej,
Zwizek Ochotniczych Stray Poarnych Rzeczypospolitej Polskiej,
Asseco Poland S.A.
Niniejsza publikacja jest wprowadzeniem w problematyk projektu i zawiera cztery
zasadnicze rozdziay:
1.
System zarzdzania kryzysowego w Polsce, w ktrym czytelnicy zainteresowani t

problematyk poszerz wiedz na temat aktualnego stanu otoczenia, w ktrym ma dziaa
projektowany system teleinformatyczny z uwzgldnieniem uwarunkowa formalnoprawnych i organizacji systemu zarzdzania kryzysowego w Polsce;
2.
Planowanie cywilne w zarzdzaniu kryzysowym, w ktrym prezentowane s kluczowe

aspekty planowania cywilnego w zarzdzaniu kryzysowym, w tym metodyki
wykorzystywane podczas tworzenia planw zarzdzania kryzysowego, a take ich
struktura oraz kwestie zwizane ze wspprac i wspdziaaniem podmiotw
uczestniczcych w tym procesie;
3.
Technologie i metody wykorzystywane przy opracowywaniu planw zarzdzania

kryzysowego, w ktrym autorzy przedstawili wyniki analizy metod wykorzystania
modeli analitycznych i narzdzi informatycznych, wybranych technologii i aplikacji
w odniesieniu do budowanego w ramach projektu systemu teleinformatycznego
z uwzgldnieniem jego ostatecznej koncepcji;
4.
Wymagania funkcjonalne dla oprogramowania wspomagajcego opracowanie planw

zarzdzania kryzysowego, w ktrym omwione s wymagania funkcjonalne
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania kryzysowego
w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne Nr O ROB 0016 03 002
dla oprogramowania wspomagajcego opracowanie planw zarzdzania kryzysowego

w oparciu o badania potrzeb uytkownikw kocowych, uzupenione o analizy
dostpnych rozwiza technicznych oraz badania literatury przedmiotu w kontekcie
sformuowania zalece dla projektowanego oprogramowania.
Warto zaznaczy, e kady rozdzia skada si z podrozdziaw, ktrych autorami s
osoby posiadajce istotny dorobek naukowy i zawodowy w zakresie planowania cywilnego,
zarzdzania kryzysowego i ratownictwa. Z tego wzgldu niniejsze opracowanie stanowi
unikalny zbir czcy w sobie zarwno wartoci naukowe jak i praktyczne.
Poszczeglne treci zostay dobrane w taki sposb, aby stanowiy spjny fragment
wiedzy z obszaru planowania cywilnego, jednak z uwagi na rozlego problematyki nie
wyczerpuj one jej w peni. W zwizku z tym wszystkie osoby zainteresowane pogbieniem
znajomoci omawianej tematyki, zachcam rwnie do signicia do pierwszej pozycji
prezentujcej wyniki projektu pt. Planowanie cywilne w systemie zarzdzania kryzysowego
(ISBN 978-83-61520-19-1) oraz przyszych publikacji przygotowywanych w ramach
realizowanego projektu.
yczc zajmujcej lektury, zapraszam rwnie do odwiedzania naszych stron
internetowych:
http://czytelnia.cnbop.pl/strona-glowna-czytelni,
http://www.cnbop.pl/dzialy/dwip/wydawnictwa_cnbop_pib/ksiazki,
http://www.cnbop.pl/dzialy/dwip/wydawnictwa_cnbop_pib/standardy,
gdzie mam nadziej znajd Pastwo inne interesujce publikacje z zakresu zarzdzania
kryzysowego, ratownictwa, zarzdzania ryzykiem i planowania.
Z powaaniem
m. bryg. dr in. Dariusz Wrblewski

Kierownik Projektu
Teleinformatyczny zintegrowany system budowy planw zarzdzania kryzysowego badania

i projektowanie
m. bryg. dr in. Dariusz WRBLEWSKI
Maria KDZIERSKA
Bartomiej POE
TELEINFORMATYCZNY ZINTEGROWANY SYSTEM

BUDOWY PLANW ZARZDZANIA
KRYZYSOWEGO BADANIA I PROJEKTOWANIE
Dwight Eisenhower:
Plan jest Niczym,
Planowanie jest Wszystkim"
Czy teza jest prawdziwa?
Streszczenie
Cele: Do najwaniejszych celw niniejszego rozdziau naley przedstawienie:
1.
Koncepcji oraz oglnej charakterystyki bada przeprowadzonych podczas pierwszego

etapu realizacji projektu pt. Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne, finansowanego przez
Narodowe Centrum Bada i Rozwoju;
2.
Wynikw bada uzyskanych na zakoczenie etapu pierwszego wraz z wnioskami

dotyczcymi oczekiwanych funkcjonalnoci oprogramowania.
Projekt i metody: W ramach etapu pierwszego w gwnej mierze zesp projektowy

koncentrowa si na badaniach:
1.
Literatury przedmiotu (przepisy prawa krajowego i przepisy wybranych pastw, normy

i standardy krajowe i zagraniczne oraz publikacje zwarte i czasopimiennicze
o charakterze naukowym i zawodowym);
2.
Badaniach ankietowych i oraz analizie dostpnych technologii teleinformatycznych, ktre

mogyby by uyteczne na potrzeby przygotowywania planw zarzdzania kryzysowego.

i projektowanie
Wyniki: Do najwaniejszych wynikw pierwszego etapu zalicza si opracowanie:
1.
Sownika poj i zwrotw z zakresu zarzdzania kryzysowego i zarzdzania ryzykiem;
2.
Wykazu aktw prawa kryzysowego wraz z rekomendacjami w zakresie aktualizacji lub

eliminacji okrelonych regulacji prawnych;
3.
Opisu systemu zarzdzania kryzysowego w Polsce, w tym uwarunkowa formalnoprawnych, struktury terytorialnej, zada poszczeglnych podmiotw systemu oraz opisu
relacji zachodzcych pomidzy nimi;
4.
Uniwersalnej metodyki planowania kryzysowego;
5.
Oglnych
zaoe
do
demonstratora
na
bazie
zidentyfikowanych
wymaga
uytkownikw kocowych oprogramowania;

6.
Raportu dotyczccego stosowanych rozwiza w zakresie planowania kryzysowego;
7.
Dokumentw okrelajcych propozycj skatalogowania jednostek, budowy bazy si

i rodkw, wzajemne potrzeby informacyjne jednostek administracyjnych oraz
architektur wzw operacyjnych i ich wzajemne powiza;
8.
Metodyki oceny ryzyka i map ryzyka, scenariuszy zdarze niekorzystnych oraz metodyki
tworzenia planw zarzdzania kryzysowego.
Ponadto znaczcym przedsiwziciem byo zbudowanie u wszystkich partnerw
laboratorium dowiadczalnego umoliwiajcego wewntrzne testowanie projektowanego

systemu w ramach bada rozwojowych, przygotowujcych demonstrator technologii do
ostatecznej walidacji w rodowisku rzeczywistym przez uytkownika kocowego.
Wniosek: Na obecnym etapie zesp projektowy stwierdza, e przyjte hipotezy, cele
i zaoenia we wniosku zostay prawidowo sformuowane, za osignite efekty umoliwiaj
niezakcon kontynuacj projektu z zapewnieniem wysokiej uytecznoci projektowanego
oprogramowania dla uytkownikw kocowych.
Wstp
Analiza ustawy o zarzdzaniu kryzysowym pozwala okreli rol i zadania organw
systemu zarzdzania kryzysowego. Ustawa nie wskazuje jednak w jaki sposb naoone na
poszczeglne
zintegrowanego
organy zadania
systemu,
naley realizowa.
ktry
pozwoliby
na
Daje
to
wsparcie
moliwo
stworzenia
organw
zarzdzania
kryzysowego w efektywnej realizacji powierzonych zada, zwaszcza w zakresie planowania

i projektowanie
cywilnego1. Z tego wzgldu do gwnych przyszych odbiorcw oprogramowania zaliczaj
si:
1.
Wojewodowie,
wydziay
bezpieczestwa
zarzdzania
kryzysowego
urzdw
wojewdzkich, wojewdzkie zespoy zarzdzania kryzysowego, wojewdzkie centra

zarzdzania kryzysowego;
2.
Starostowie (prezydenci miast na prawach powiatu), wydziay waciwe ds. zarzdzania

kryzysowego starostw (miast), powiatowe (miejskie) zespoy zarzdzania kryzysowego,
powiatowe (miejskie) centra zarzdzania kryzysowego;
3.
Burmistrzowie, wjtowie, wydziay, referaty, stanowiska ds. zarzdzania kryzysowego

w urzdach gminnych, gminne zespoy zarzdzania kryzysowego, gminne centra
4.
Suby i inspekcje realizujce dziaania w zakresie zarzdzania kryzysowego,

funkcjonujce w ramach wojewdztw i powiatw;
5.
Jednostki ochotniczych stray poarnych.

W wyniku realizacji projektu ma powsta sprawdzone w warunkach operacyjnych
oprogramowanie wspomagajce tworzenie planw zarzdzania kryzysowego na poziomie

gminy, powiatu i wojewdztwa. Oprogramowanie ma wykorzystywa istniejce systemy baz
danych i nowych dedykowanych dla wykonywania planw zarzdzania kryzysowego.
Ryc. 1. Obszary, w ktrych przewiduje si egzemplifikacj wynikw projektu2

Zob. te: D. Wrblewski, M. Kdzierska, B. Poe, Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne, w: Naukowy Wisnyk, nr 28 2013, Ukraiski
Naukowo-Badawczy Instytut Obrony Cywilnej MNS Ukrainy w Kijowie.
1

i projektowanie
Prace badawcze zostay podzielone na dwa zasadnicze etapy: pierwszy badawczy
(od 1 do 6) i drugi rozwojowy (od 7 do 14). Pierwszy etap3 obejmowa trzynacie miesicy,
w jego ramach zostay:
1.
Sformuowane podstawy poznawczo-metodologiczne zarzdzania kryzysowego w Polsce;
2.
Okrelone uwarunkowania integracji systemu zarzdzania kryzysowego;
3.
Zidentyfikowane wymagania uytkownikw kocowych;
4.
Zidentyfikowane technologie, metody i narzdzia stosowane podczas opracowywania

planw zarzdzania kryzysowego;
5.
Okrelone metody i standardy wymiany danych pomidzy obecnymi systemami;
6.
Opracowane zaoenia do budowy bazy danych zasobw jednostek administracyjnych;
7. Zarekomendowane metodyki: identyfikacji i klasyfikacji zagroe dla danego obszaru,

oceny ryzyka, tworzenia scenariuszy na potrzeby zarzdzania kryzysowego oraz budowy
planw zarzdzania kryzysowego;
8. Zorganizowane i zbudowane laboratorium dowiadczalnego u konsorcjantw.
Z kolei drugi etap4 realizacji projektu obejmuje:
1. Projekt techniczny oprogramowania;
2. Implementacj demonstratora dla gmin, powiatw i wojewdztw;
3. Testy oprogramowania w laboratorium oraz u uytkownikw kocowych;
4. Rekomendacje w zakresie zmian w oprogramowaniu po zakoczeniu jego testowania oraz
do zmian w systemie prawnym;
5. Program szkole z zakresu tworzenia planw zarzdzania kryzysowego;
6. Podrcznik uytkownika i administratora oprogramowania;
J. Zych, oprac. wasne, Projekt rozwojowy pt. Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne realizowany w ramach umowy nr
DOBR/0016/R/ID2/2012/03, finansowany przez Narodowe Centrum Bada i Rozwoju.
3
Zaoono osigniecie VI poziomu gotowoci technologii Poziom VI - dokonano demonstracji prototypu lub
modelu systemu albo podsystemu technologii w warunkach zblionych do rzeczywistych. Oznacza to, e
przebadano reprezentatywny model lub prototyp systemu, ktry jest znacznie bardziej zaawansowany od badanego
na poziomie V, w warunkach zblionych do rzeczywistych. Do bada na tym poziomie zalicza si badania
prototypu w warunkach laboratoryjnych odwzorowujcych z du wiernoci warunki rzeczywiste lub
w symulowanych warunkach operacyjnych. rdo: Zacznik do Rozporzdzenia Ministra Nauki i Szkolnictwa
Wyszego z dnia 4 stycznia 2011 r.
4
Zaoono osignicie VIII poziomu gotowoci technologii Poziom VIII - zakoczono badania i demonstracj
ostatecznej formy technologii. Oznacza to, e potwierdzono, e docelowy poziom technologii zosta osignity
i technologia moe by zastosowana w przewidywanych dla niej warunkach. Praktycznie poziom ten reprezentuje
koniec demonstracji. Przykady obejmuj badania i ocen systemw w celu potwierdzenia spenienia zaoe
projektowych, wczajc w to zaoenia odnoszce si do zabezpieczenia logistycznego i szkolenia. rdo:
Zacznik do Rozporzdzenia Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyszego z dnia 4 stycznia 2011 r.
2
10

i projektowanie
7. Kurs e-learningowy z zakresu wykorzystania oprogramowania.
Ryc. 2. Realizacja zada w ramach prac badawczych5
Cele realizacji projektu

Dziaania ratownicze i sytuacje kryzysowe kadorazowo stanowi wyzwanie dla sub
ratowniczych i struktur zarzdzania kryzysowego. Z tego wzgldu kluczowego znaczenia
nabiera waciwa ocena poziomu bezpieczestwa na danym terenie oraz potencjau gminy,
powiatu, wojewdztwa przewidywanego do reagowania w razie wystpienia zdarzenia
niekorzystnego. Przykadowo takim narzdziem spjnym z podejciem prezentowanym
w niniejszym projekcie jest diagnostyczna metoda oceny ryzyk i systemw reagowania
PomRisc, bdca narzdziem programowania zmian doskonalcych systemy bezpieczestwa
i ich monitorowania6. Naley podkreli, e obejmuje ona, m. in. diagnoz stanu
5
Szczegowy podzia zada realizowanych w ramach projektu pt.: Zintegrowany system budowy planw
zarzdzania kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatycznefinansowany ze rodkw
Narodowego Centrum Bada i Rozwoju - umowa nr DOBR/0016/R/ID2/2012/03 z dnia 19-12-2012 r.
6
Zob.: E. W. Roguski, D. Wrblewski, Diagnostyczna metoda oceny ryzyk i systemw reagowania PomRisc
jako narzdzie programowania zmian doskonalcych systemy bezpieczestwa i ich monitorowania,
Bezpieczestwo i Technika Poarnicza, (4) 2008, s. 59.
11

i projektowanie
bezpieczestwa (ryzyka, w tym jego mapowanie) danej jednostki terytorialnej oraz diagnoz
stanu systemu reagowania za pomoc szeregu narzdzi diagnostycznych. Opis praktycznego
wykorzystania metodyki na przykadzie wojewdztwa Pomorskiego jest dostpny
w publikacji Koncepcja funkcjonowania regionalnego zintegrowanego systemu ratownictwa
wojewdztwa pomorskiego"7.
Warto w tym miejscu rwnie zaznaczy, e istotnym narzdziem wspomagajcym
budowanie bezpieczestwa s systemy oceny zgodnoci wyrobw stosowanych na potrzeby
bezpieczestwa i usug wiadczonych nz rzecz bezpieczestwa8.
Dziaalno naukowo-badawcza w naszym kraju w duej mierze ukierunkowana
zostaa na przezwycianie ewoluujcych wci zagroe oraz przygotowaniu najlepszych
procedur postpowania, w celu zapewnienia najwyszego poziomu prowadzonych dziaa
ratowniczych9. Integracja dziaa sub oraz podmiotw zaangaowanych w zarzdzanie
kryzysowe odbywa si przy wspdziaaniu zespow i centrw zarzdzania kryzysowego,
a ich waciwa organizacja ley rwnie w gestii zainteresowa zaoe realizowanego
projektu pt. Zintegrowany system budowy planw zarzdzania kryzysowego w oparciu
o nowoczesne technologie informatyczne.
Gwnym celem projektu jest opracowanie oprogramowania wspomagajcego proces
tworzenia planw zarzdzania kryzysowego dla gmin 10, powiatw i wojewdztw w oparciu
o istniejce i nowe bazy danych. Dodatkowym oczekiwanym efektem kocowym bdzie
7
Opracowanie zbiorowe pod kierunkiem D. Wrblewski: Koncepcja funkcjonowania regionalnego
zintegrowanego
systemu
ratownictwa
wojewdztwa
pomorskiego,
CNBOP,
Jzefw
2009.
http://www.cnbop.pl/dzialy/dwip/wydawnictwa_cnbop_pib/ksiazki.
8
W niniejszej publikacji ta kwestia zostaa jedynie zasygnalizowana przez autorw z uwagi na to, e
problematyka oceny zgodnoci wyrobw i usug dla bezpieczestwa ma kluczowe znaczenie, ale znacznie
wykracza poza zakres obecnie realizowanego projektu i niniejszej publikacji. Osoby zainteresowane
wymienion problematyk autorzy odsyaj do publikacji: Zboina J., Funkcja i znaczenie oceny zgodnoci
w kontekcie zarzdzania kryzysowego po nowelizacji ustawy o zarzdzaniu kryzysowym, [w] materiay
konferencyjne Nowelizacja ustawy o zarzadzaniu kryzysowym, Warszawa, 2009.
oraz do informacji i publikacji zamieszczonych na stronach internetowych CNBOP-PIB (www.cnbop.pl) ze
szczeglnym uwzgldnieniem stron kwartalnika Bezpieczestwo i Technika Ratownicza oraz publikacji
zamieszczonych w zakadce Dzia Wydawnictw i Promocji.
9
T. Wsierski, R. Gazkowski, J. Zboina, Dziaania ratownicze w przypadku zagroenia chemicznego,
10
Podczas realizacji projektu zesp projektowy korzysta rwnie z dowiadcze uzyskanych podczas
wczeniejszej wsppracy z osobami zajmujcymi si problematyk zarzdzania kryzysowego w gminach. Zob.
D. Wrblewski, Zarzdzanie kryzysowe na szczeblu gminy. Teleinformatyczne narzdzia wspomagania
zarzdzania kryzysowego na szczeblu gminy-system bazodanowy, kreator planu reagowania kryzysowego,
komunikator zarzdzania kryzysowego. Materiay szkoleniowe dla gminnych zespow zarzdzania
kryzysowego nt.: Rola wjta, burmistrza, prezydenta miasta w sprawach zarzdzania kryzysowego na terenie
gminy. Podstawowe zadania Gminnych Zespow Zarzdzania Kryzysowego, 2008, s. 30.
12

i projektowanie
zintegrowanie budowy planw na rnych poziomach (gmin, powiatw, wojewdztw).
Cele szczegowe projektu obejmuj m.in.:
1.
Opisanie systemu zarzdzania kryzysowego w Polsce;
2.
Stworzenie sownika rekomendowanych poj z zakresu zarzdzania kryzysowego,

zarzdzania ryzykiem i planowania;
3.
Opisanie planowania na potrzeby zarzdzania kryzysowego;
4.
Rekomendowanie metodyk uytecznych na potrzeby planowania;
5.
Stworzenie scenariuszy budowy planu zarzdzania kryzysowego na poziomie gminy,

powiatu, wojewdztwa;
6.
Stworzenie
metodyk
szkolenia
wicze
wykorzystaniem
projektowanego
oprogramowania;
7.
Demonstracj oprogramowania w warunkach operacyjnych.
Zdefiniowanie problemw badawczych

Od trafnoci sformuowania najwaniejszych problemw badawczych bdzie
uzalenione osignicie celu gwnego projektu, jakim jest stworzenie uytecznego
oprogramowania wspomagajcego przygotowywanie planw kryzysowych. Z tego wzgldu
pytania problemowe powinny ukierunkowywa badania na poznanie: otoczenia formalnoprawnego, specyfiki sytuacji kryzysowych i pracy podmiotw zarzdzania kryzysowego,
istniejcych i rekomendowanych praktyk, istniejcych i rekomendowanych metod oraz
dostpnych technologii.
Problemy badawcze zwizane z otoczeniem formalno-prawnym
W zarzdzaniu kryzysowym jednym z najwaniejszych przepisw o charakterze
systemowym jest ustawa o zarzdzaniu kryzysowym (Dz. U. Nr 89 poz. 590 z 2007 r. z pn.
zm.), ktrej art. 2 stanowi, e zarzdzanie kryzysowe to dziaalno organw administracji
publicznej bdca elementem kierowania bezpieczestwem narodowym, ktra polega na
zapobieganiu sytuacjom kryzysowym, przygotowaniu do przejmowania nad nimi kontroli
w drodze
zaplanowanych
dziaa,
reagowaniu
przypadku
wystpienia
sytuacji
kryzysowych, usuwaniu ich skutkw oraz odtwarzaniu zasobw i infrastruktury krytycznej11.

Celem ustawy o zarzdzaniu kryzysowym jest midzy innymi okrelenie zada
decydentw w zakresie zarzdzania kryzysowego: Rady Ministrw, Prezesa Rady Ministrw,
11
Ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarzdzaniu kryzysowym (Dz. U. Nr 89 poz. 590 z 2007 r. z pn. zm.).
13

i projektowanie
ministrw kierujcych dziaami administracji publicznej, kierownikw urzdw centralnych,
wojewodw, starostw, prezydentw miast, burmistrzw oraz wjtw gmin. Koncepcja
zarzdzania kryzysowego opiera si na zasadzie prymatu ukadu terytorialnego gwny
ciar decyzji i odpowiedzialnoci spoczywa na wadzy funkcjonujcej na danym stopniu
podziau terytorialnego pastwa, na ktrym wystpi kryzys. Poszczeglne poziomy wadzy
administracyjnej posiadaj zasoby do realizacji zada z zakresu zarzdzania kryzysowego, do
ktrych zaliczaj si: struktury zarzdzania kryzysowego w urzdach, suby ratownicze,
suby utrzymania porzdku publicznego, strae i inspekcje, podmioty z ktrymi podpisano
umowy12 itd. W przypadku niewystarczajcych si i rodkw lub gdy sytuacja kryzysowa
obejmuje kilka szczebli administracyjnych, odpowiedzialno za jej rozwizanie przejmuje
organ nadrzdny.
Z uwagi na to, e kwestie zarzdzania kryzysowego s regulowane przepisami
w randze ustaw, rozporzdze oraz przepisami resortowymi, przepisami prawa miejscowego,
a take dlatego, e wystpuje konieczno zaangaowania rnych podmiotw w proces
zarzdzania kryzysowego, wyoniono nastpujce problemy badawcze dotyczce otoczenia
formalno-prawnego:
1.
jakich
uwarunkowaniach
formalno-prawnych
dziaaj
zespoy
zarzdzania
kryzysowego i inne podmioty przygotowujce plany zarzdzania kryzysowego oraz

reagujce podczas sytuacji kryzysowych?
2.
Jakie wymagania formalno-prawne zostay naoone na planowanie i plany zarzdzania

kryzysowego?
3.
Czy istnieje spjne i kompletne sownictwo jednoznacznie opisujce zarzdzanie

kryzysowe, zarzdzanie ryzykiem, planowanie i plany?
4.
W jakim celu wykonuje si plan zarzdzania kryzysowego?
5.
W jakich okolicznociach bdzie wykorzystywany?
6.
Kto bdzie z niego korzysta jakie kompetencje13 bd posiaday osoby korzystajce

z planu?
12
Szerzej w publikacji: D. Wrblewski, J. Prasua, K.Wodarczyk, M. Kdzierska, System zarzdzania
informacj w GCZK. Materiay szkoleniowe dla pracownikw merytorycznych gminnych zespow zarzdzania
kryzysowego, 2008, s. 17.
13
Kompetencje - Zdolno do stosowania wiedzy i dowiadczenia w celu osignicia zamierzonych wynikw.
PN-EN ISO/IEC 17021:2011 Ocena zgodnoci Wymagania dla jednostek prowadzcych audity i certyfikacj
systemw zarzdzania.
14

i projektowanie
Problemy badawcze zwizane ze specyfik sytuacji kryzysowych i pracy podmiotw
zarzdzania kryzysowego
Organy wadzy wykonawczej realizuj zadania poprzez zapobieganie sytuacjom
kryzysowym lub przejmowanie nad nimi kontroli oraz ksztatowanie ich przebiegu z pomoc
wczeniej opracowanych planw i procedur reagowania. Jak ju wspomniano we wstpie
reagowanie odbywa si z uwzgldnieniem niej wymienionych zasad14:
prymatu ukadu terytorialnego nad resortowym,
jednoosobowego kierowania i odpowiedzialnoci,
reagowania na najniszym moliwym poziomie administracji,
pomocowoci (organ wyszego szczebla zobowizany jest do udzielenia pomocy

organowi niszego szczebla),
zespolenia si i rodkw na poszczeglnych szczeblach administracji.
Na skuteczne reagowanie oraz uyteczno wczeniej wykonanych planw istotne

znaczenie maj: skala kryzysu, przebieg (rozwj) sytuacji kryzysowej, oraz cechy kryzysu 15.
Skal kryzysu mona podzieli ze wzgldu na:
Liczb dotknitych nim osb: indywidualny, grupowy, masowy;
Podmiot, ktry dotyka: ludzie, organizacje, administracja;
Szczebel administracji pastwowej, na ktrym wystpuje: gminny, powiatowy,

wojewdzki, centralny;
Obszar, na ktrym wystpuje: lokalny, regionalny, krajowy, midzynarodowy,

globalny.
Z kolei przebieg sytuacji kryzysowej mona oglnie scharakteryzowa za pomoc

piciu faz16:
1.
Wzrostu, ktra moe:
agodnie narasta w czasie,
Gwatownie narasta w czasie,
Impulsywnie wzrasta w czasie;
K. Wodarczyk, Oprogramowanie wspomagajce zarzdzanie kryzysowe na szczeblu lokalnym ELIKSIR,

15
Zob.: D. Wrblewski, Komunikacja kryzysowa wybrane aspekty komunikacji z mass mediami,
16
14
15

i projektowanie
2.
Kulminacji kryzysu;
3.
Schyku;
4.
Zaniku;
5.
Nawrotu.
Zarwno skala jak i przebieg maj gwnie znaczenie dla odpowiedniego
zaplanowania zasobw i ich uycia oraz przygotowania procedur monitorowania,

wykrywania i reagowania. Z kolei cechy kryzysu maj istotny zwizek z doborem
i przygotowywaniem osb reagujcych. Analizy rnych sytuacji kryzysowych oraz literatury
przedmiotu wrd cech kryzysu najczciej wymieniaj takie jak17:
1. Zaskoczenie;
2. Zdarzenia rozwijaj si lawinowo i wyprzedzaj zdolno reagowania na nie;
3. Wzrost zapotrzebowania na informacj (organy zarzdzajce i cae spoeczestwo);
4. Pojawienie si paniki;
5. Presja czasu;
6. Kumulacja problemw prowadzca do przecienia;
7. Konieczno szybkiego wypracowywania decyzji i ich podejmowania;
8. Niestabilno systemu;
9. Wysoki poziom zagroenia;
10. Oddziaywanie na ca organizacj i jej otoczenie;
11. Konieczno stosowania nadzwyczajnych rodkw;
12. Pojawienie si konfliktu interesw;
13. Nieakceptowalne spoecznie straty;
14. Rzadko wystpujcy mao znany.
W zwizku z powyszym problemy badawcze koncentroway si na zbadaniu m. in.:
1.
Jakie s warunki pracy zespou zarzdzania kryzysowego i jaki jest jego typowy skad?
2.
Jakie informacje powinny zawiera plany i oprogramowanie (bazy danych), aby mogy
by uyteczne podczas wicze i reagowania?
3.
Jakie funkcjonalnoci powinien posiada plan i oprogramowanie, aby byy w peni

uyteczne dla uytkownikw kocowych w szczeglnoci w sytuacji kryzysowej?
17
16

i projektowanie
Problemy badawcze zwizane z istniejcymi praktykami i metodami
Najczciej wykorzystywany opis zarzdzania kryzysowego obejmuje cztery fazy18:
zapobieganie, przygotowanie, reagowanie i odbudow.
Ryc. 3. Fazy zarzdzania kryzysowego19

Poszczeglne fazy zarzdzania kryzysowego przenikaj si nawzajem, dlatego trudno
okreli granice pomidzy nimi. Istotne jest to, e zarzdzanie kryzysowe jest procesem
cigym wymagajcym staej aktywnoci, ktry powinien by w koincydencji z cyklem
Deminga obejmujcym: zaplanowanie, wykonanie, sprawdzenie i poprawienie.
Analizy rzeczywistych zdarze jednoznacznie wykazuj, e wszelkie dziaania
ukierunkowane s przede wszystkim na czowieka, ale rwnie na: zwierzta, rodowisko
oraz mienie. Dziaania te maj na celu zapewni bezpieczestwo bd przywrci ten stan.
Na rycinie nr 3 przedstawiono fazy zarzdzania kryzysowego, ktre prezentuj logik
zarzdzania bezpieczestwem poprzez okrelanie potrzeb z zakresu bezpieczestwa
powszechnego i ich zaspokojenie. W fazach przygotowania i zapobiegania m. in.
18
W literaturze przedmiotu mona spotka si rwnie z okreleniem faz katastrofy lub fazowego ujcia
katastrofy, jednake od wejcia w ycie ustawy o zarzdzaniu kryzysowym fazy jednoznacznie czone s
z procesem zarzdzania kryzysowego.
19
Opracowanie wasne.
17

i projektowanie
identyfikowane s zagroenia oraz szacowane jest ryzyko z nimi zwizane w celu okrelenia
priorytetw w zakresie jego obniania do poziomu akceptowalnego20. Znacznie upraszczajc
mona stwierdzi, e zarzdzanie bezpieczestwem odbywa si poprzez zarzdzanie
ryzykiem obejmujce ograniczanie prawdopodobiestwa (zapobieganie, przygotowanie,
odbudowa, transfer wiedzy i uczenie si), ograniczanie skutkw (przygotowanie, reagowanie,
transfer wiedzy i uczenie si), ograniczanie spoecznego wzburzenia poprzez komunikacj
ryzyka i komunikacj kryzysow21 (wszystkie fazy, transfer wiedzy i uczenie si).
W zwizku z powyszym oraz faktem, i, dobrze wykonany plan powinien by co
najmniej: zwarty, spjny, elastyczny, uyteczny, najwaniejsze problemy badawcze
koncentroway si na zbadaniu:
1.
Jakie istniej praktyki i s obecnie wykorzystywane podczas planowania cywilnego

ze szczeglnym uwzgldnieniem przygotowywania planw kryzysowych?
2.
Jakie istniej metody i s obecnie wykorzystywane podczas planowania cywilnego

ze szczeglnym uwzgldnieniem przygotowywania planw kryzysowych?
3.
Jakie
istniej
narzdzia
teleinformatyczne
wykorzystywane
podczas
przygotowywania planw kryzysowych?

4.
Jakie s metody zarzdzania ryzykiem i jakie s wykorzystywane na potrzeby

przygotowywania planw kryzysowych?
5.
Jakie praktyki, metody i narzdzia naley rekomendowa do wykorzystania na potrzeby

planowania cywilnego ze szczeglnym uwzgldnieniem przygotowywania planw
kryzysowych?
Realizacja projektu
W celu zrealizowania wyej opisanych zamierze niezbdne byo przeprowadzenie
szeregu prac o charakterze analitycznym22 w zakresie obowizujcego prawa zwizanego
z zarzdzaniem kryzysowym. Prace te byy zwizane gwnie z identyfikacj i ustaleniem:
20
D. Wrblewski, Rola i miejsce Centrum Naukowo Badawczego Ochrony Przeciwpoarowej w Systemie
Bezpieczestwa Powszechnego, Bezpieczestwo i Technika Poarnicza, (1) 2006, s. 7.
21
D. Wrblewski, Komunikacja kryzysowa jako instrument ksztatowania bezpieczestwa, Seminarium
CNBOP, Zeszyt 4/2009.
22
Warto zaznaczy, e podobn metodyk realizacji projektu zesp autroski CNBOP zastosowa podczas
realizacji projektu, ktrego celem byo prygotowanie oprogramowania ELIKSIR na zlecenie ZOSP RP: D.
Wrblewski, J. Prasua, K. Wodarczyk, M. Kdzierska, Streszczenie projektu badawczo-rozwojowego
zamawianego Algorytm oprogramowania CZK w zakresie kreatora planw reagowania kryzysowego,
komunikatora kryzysowego, procedur reagowania i zarzdzania kryzysowego. Materiay szkoleniowe dla
pracownikw technicznych gminnych centrw zarzdzania kryzysowego, 2008, s. 20.
18

i projektowanie
uwarunkowa normatywnych, porzdku terminologicznego i pojciowego, struktury systemu,
struktury planw zarzdzania kryzysowego23.
Uzyskane w ten sposb wyniki pozwoliy midzy innymi na:
1.
Sformuowanie podstaw poznawczo-metodologicznych zarzdzania kryzysowego na

szczeblu gminnym, powiatowym, wojewdzkim i centralnym;
2.
Okrelenie uwarunkowa, potrzeb i moliwoci integracji systemu zarzdzania

kryzysowego, obejmujce w szczeglnoci ustalenie zasad i procedur wymiany informacji
pomidzy jednostkami organizacyjnymi zarzdzania kryzysowego.
Opis systemu zarzdzania kryzysowego

Analiza podstaw prawnych z zakresu zarzdzania kryzysowego oraz sformuowanie
podstaw poznawczo-metodologicznych systemu zarzdzania kryzysowego oraz jego struktury
terytorialnej skaday si z czterech zasadniczych etapw.
Badanie terminologii
Pierwszy z nich obejmowa badanie terminologii z zakresu zarzdzania kryzysowego
i zarzdzania ryzykiem. Dziaania te naleao podj, gdy obecnie rne orodki naukowe,
a take przepisy prawa i dokumenty normatywne oraz sami praktycy w rny sposb
definiuj pojcia z tego obszaru. Warto zauway, e w sytuacji kryzysowej kluczowe
znaczenie ma spjna i jednoznaczna terminologia, umoliwiajca jednoznaczny przekaz
informacji oraz jednoznaczne waciwe rozumienie przekazywanych komunikatw. Prace
obejmoway analiz przepisw krajowych i zagranicznych (w wybranych pastwach),
przepisw unijnych, norm, standardw i wytycznych oraz dostpnej literatury przedmiotu
(naukowej i zawodowej). W wyniku prac zostay zebrane podstawowe definicje i pojcia
bezporednio i porednio zwizane z zarzdzaniem kryzysowym, zarzdzaniem ryzykiem
i planowaniem. Zostay one nastpnie poddane analizie w kontekcie ich kompletnoci
i uytecznoci na potrzeby projektu. Za kadym razem, gdy zesp projektowy mia
wtpliwoci odnonie przyjcia definicji lub gdy nie istniaa odpowiednia definicja podczas
warsztatw naukowych definiowano pojcie. W 2013 roku odbyy si takie 3 warsztaty
naukowe. Warto zaznaczy, e zesp projektowy kierowa si zasad priorytetu prawa
krajowego (konstytucja, ustawy, rozporzdzenia), a w nastpnej kolejnoci priorytetem:
D. Wrblewski, M. Kdzierska, B. Poe, Koncepcja realizacji projektu Zintegrowany system budowy
planw zarzdzania kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne, w: Bezpieczestwo
Poarowe, nr 23 2013, Lwowski Pastwowy Uniwersytet Bezpieczestwa ycia, s. 43.
23
19

i projektowanie
1.
Prawa resortowego oraz uznanych norm i standardw midzynarodowych;
2.
Prawa unijnego;
3.
Prawa miejscowego oraz opublikowanego dorobku naukowego i zawodowego;
4.
Prawa innych pastw;
5.
Definicji autorskich zespou projektowego stworzonych (uzgodnionych) podczas

warsztatw naukowych.
Opisana wyej analiza norm i przepisw prawnych zwizanych z zarzdzaniem
kryzysowym, zarzdzaniem ryzykiem i planowaniem suya rwnie zbadaniu rodowiska

formalno-prawnego, w ktrym miao by wykorzystywane projektowane w ramach projektu
oprogramowanie. W wyniku tych dziaa zosta opracowany sownik zawierajcy wspln
(uzgodnion przez konsorcjantw) terminologi poj.
Badanie rodowiska
Kolejnym wanym obszarem badawczym bya diagnoza stanu rodowiska formalnoprawnego w jakim miao mie zastosowanie przysze oprogramowanie wspomagajce
budow planw kryzysowych. Zesp projektowy uzna to za jedno z waniejszych zada,
poniewa niewaciwie rozpoznane rodowisko bdzie bezporednio wpywao na trafno
wymaga techniczno-uytkowych dla oprogramowania. Badanie rodowiska odbywao si
ze szczeglnym naciskiem na analiz prawa krajowego i miejscowego oraz analiz naukowej
i zawodowej literatury przedmiotu. W wyniku tych prac uzyskano opis oglnej struktury
zarzdzania kryzysowego w Polsce oraz relacji w ramach Unii Europejskiej.
Badanie procesu planowania
Rwnie istotnym zadaniem byo badanie struktury planw zarzdzania kryzysowego
oraz procesu ich tworzenia. Badania koncentroway si take na analizie metodyki tworzenia
planw na poszczeglnych szczeblach administracyjnych w celu opracowania ujednoliconej
wzorcowej metodyki, ktra w czytelny sposb przeprowadziaby osoby odpowiedzialne
za opracowanie planu przez cay proces. Warto w tym miejscu zauway, e zesp
projektowy bada istniejce plany na szczeblu wojewdztw, powiatw i gmin. Warto
dodan stanowiy badania istniejcych w tym rekomendowanych praktyk dotyczcych planw
i planowania zawartych w przepisach prawa, dokumentach normatywnych (normy, wytyczne,
standardy) oraz w literaturze przedmiotu. Efektem staa si uniwersalna metodyka
opracowania planu zarzdzania kryzysowego na poziomie gminy, powiatu i wojewdztwa.
20

i projektowanie
Analiza i zinwentaryzowanie dostpnych technologii

Kolejnym
etapem
prac
bya
analiza
dostpnych
(cywilnych)
technologii
teleinformatycznych, oprogramowa i metod na potrzeby prognozowania zagroe oraz

opracowywania planw zarzdzania kryzysowego. Badania te miay suy rozpoznaniu
rozwiza i oprogramowa, ktre mogyby wsppracowa z projektowanym systemem.
Do badania zakwalifikowano m. in. unikalne w skali kraju i Europy rozwizanie
teleinformatyczne ELIKSIR, wdroone w ponad 100 gminach na terenie naszego kraju.
Oprogramowanie suy wspomaganiu tworzenia planw zarzdzania kryzysowego na
poziomie gminy. Warto zaznaczy, e wacicielem oprogramowania jest ZOSP RP.
Wanym aspektem bada bya rwnie analiza wykorzystywanych technologii
i aplikacji do planowania w SZ RP i NATO. Przeprowadzono rwnie badania baz danych
obecnie funkcjonujcych systemw informatycznych, ze szczeglnym uwzgldnieniem metod
i standardw wymiany danych pomidzy tymi systemami. Pozwolio to na przygotowanie
zaoe do projektowanego oprogramowania obejmujcych bazy danych zasobw jednostki
administracyjnej, ponadto przeprowadzono identyfikacj wzw operacyjnych systemu,
wzajemnych potrzeb informacyjnych podmiotw wspdziaajcych w ramach zarzdzania
kryzysowego oraz czcych je relacji. W ramach tego etapu powstay rwnie koncepcje
wykorzystania w projektowanym systemie istniejcych i nowych modeli analitycznych
oraz istniejcych narzdzi informatycznych.
Identyfikacja potrzeb uytkownikw kocowych

Ujednolicenie terminologii, opis rodowiska formalno-prawnego w jakim ma
funkcjonowa oprogramowanie oraz identyfikacja struktury planw i metodyk planowania
s warunkami koniecznymi do uzyskania uytecznego narzdzia wykorzystywanego na
potrzeby zarzdzania kryzysowego i podczas sytuacji kryzysowych. Z tego wzgldu celem
kolejnego etapu byo zbadanie potrzeb uytkownikw kocowych, czyli osb, ktre posiadaj
ju dowiadczenie praktyczne z obszaru zarzdzania kryzysowego na szczeblach
wojewdztwa, powiatu i gminy.
Warto zaznaczy, e identyfikacja potrzeb uytkownikw kocowych, w projekcie
zostaa podzielona na dwa zasadnicze etapy: bada ankietowych oraz testowania
oprogramowania.
21

i projektowanie
Badania ankietowe
Gwnym efektem prac miao by uzyskanie moliwie najwikszego dopasowania
projektowanego oprogramowania do potrzeb wynikajcych ze specyfiki codziennej pracy
osb realizujcych zadania z zakresu zarzdzania kryzysowego oraz specyfiki pracy podczas
sytuacji kryzysowych.
Badania przeprowadzono w terenie i obejmoway:
1.
Przygotowanie ankiety, ktre obejmowao merytoryczne opracowanie ankiety oraz

stworzenie elektronicznych formularzy do wypenienia;
2.
Przeprowadzenie bada:
2.1.
wytypowanie wojewdztw, powiatw i gmin,
2.2.
zdefiniowanie grupy ankietowanej (wytypowanie urzdw i pracownikw

posiadajcych odpowiedni wiedz i dowiadczenie),
2.3.
3.
przeprowadzenia badania;
Opracowanie wynikw polegajce na konsolidacji wynikw i opracowaniu raportu

z badania;
4.
Weryfikacj i uzupenienie wczeniej przyjtych zaoe na potrzeby projektowania

oprogramowania.
Wymagania miay istotny wpyw na projektowane oprogramowanie w postaci modelu

laboratoryjnego, jak rwnie na zaoenia, projekt techniczny i przysze funkcjonalnoci
demonstratora.
Testowanie
Projektowane oprogramowanie w zamierzeniu ma by moliwie uyteczne dla
przyszych uytkownikw kocowych, dlatego zesp projektowy w toku caego projektu
pooy duy nacisk na wspprac z osobami, ktre zawodowo zajmuj si problematyk
zarzdzania kryzysowego, planowania i zarzdzania ryzykiem. Na potrzeby badania zostay
wytypowane jednostki terytorialne, przygotowano ankiet i przeprowadzono badania,
a wyniki
opracowano
kontekcie
sformuowania
zalece
dla
projektowanego
oprogramowania.
Badania modelu laboratoryjnego oraz demonstratora systemu budowania planw
zarzdzania kryzysowego zostan przeprowadzone podczas drugiego etapu realizacji projektu
i odbd si w formie testw z udziaem przyszego uytkownika. Dziki temu pozwol
na opracowanie wnioskw z praktycznego zastosowania wybranych do jego budowy
22

i projektowanie
technologii oraz sformuowania wnioskw dotyczcych zaprojektowanych funkcjonalnoci
w kontekcie ich wystarczalnoci i uytecznoci praktycznej. Celem bada bdzie rwnie
wypracowanie zalece i rekomendacji do dalszego rozwoju oprogramowania.
W celu realizacji tego zamierzenia wykonane zostan prace majce na celu m.in.:
1.
Weryfikacj
funkcjonowania
oprogramowania
demonstratora
laboratorium
dowiadczalnym;
2.
Opracowanie programu szkole z zakresu tworzenia planw zarzdzania kryzysowego;
3.
Przygotowanie kursu e-learningowego24 z zakresu wykorzystania oprogramowania;
4.
Sformuowanie rekomendacji w zakresie zmian w oprogramowaniu po zakoczeniu jego

testowania.
Opracowanie metodyk analizy i oceny dla zagroe i ryzyka

Zesp projektowy koncentrowa si na identyfikacji procesw i metod planowania
cywilnego, zarzdzania kryzysowego oraz zarzdzania ryzykiem, ktre naleao wykorzysta
w projektowanym oprogramowaniu. Gwnym rdem informacji na tym etapie prac stay
si midzynarodowe normy i standardy. Za jako rda uzupeniajce traktowano literatur
naukow i zawodow przedmiotu oraz przepisy prawa.
Do najwaniejszych efektw tych prac miay zalicza si rekomendowane:
1.
Procesy planowania i metodyka opracowywania planw kryzysowych;
2.
Metody identyfikacji i klasyfikacji zagroe oraz okrelania ich rde;
3.
Metody wyznaczania i oceny ryzyka, w tym sporzdzania map ryzyka;
4.
Metody analizy zdarze wykorzystywane w procesie planowania cywilnego.
Ponadto dodatkowymi efektami miay sta si koncepcje:

1.
Adaptacji metod scenariuszowych oraz case study na potrzeby procesu planowania

cywilnego;
2.
Wykorzystania
wicze
sprawdzajcych
do
weryfikacji
procedur
zarzdzania
kryzysowego.
Zesp projektowy zakada, e w oparciu o opracowane metodyki planowania nastpi
standaryzacja procedur planistycznych, ujednolicenie interpretacji zagroe, ryzyka ich
24
Podczas realizacji tego zadania zesp projektowy CNBOP-PIB zamierza skorzysta z dowiadcze
uzyskanych podczas realizacji projektu, ktrego celem byo przygotowanie materiaw szkoleniowych midzy
innymi dla OSP. Zob.: E-learning - darmowe materiay szkoleniowe dla OSP. Ksztacenie na odlego WIOSKA INTERNETOWA, https://www.cnbop.pl/dzialy/dwip/e-learning (dostp 20.01.2014).
23

i projektowanie
wystpienia oraz zasad uycia posiadanego potencjau, implementacji w zaprojektowanym
systemie siatek bezpieczestwa i map ryzyka do zidentyfikowanych i operacyjnie
zweryfikowanych
potrzeb
rzeczywistych
systemw
zarzdzania
kryzysowego
w wojewdztwach, powiatach i gminach.
Baza danych zasobw oraz okrelenie wzw operacyjnych dla oprogramowania

Do opracowania w peni funkcjonalnego oprogramowania niezbdne s odpowiednio
zaprojektowane bazy danych oraz wzy operacyjne. W celu ich stworzenia zesp
projektowy opar si zarwno na badaniach ankietowych jak i badaniach literatury
przedmiotu. Efektem tych prac bya:
1.
Koncepcja skatalogowania jednostek i budowy bazy si i rodkw;
2.
Koncepcja architektury wzw operacyjnych i ich wzajemnych powiza;
3.
Wzajemne potrzeby informacyjne wraz z przepywem informacji pomidzy gmin,

powiatem i wojewdztwem.
Projektowanie systemu
Warto zaznaczy, e na kadym etapie prac dokonywano biecej weryfikacji
i uzupeniania zaoe i zalece do projektowanego systemu.
Prace rozpoczto od wysokopoziomowego projektowania systemu planw zarzdzania
kryzysowego, ktre uwzgldniao wyniki bada terminologii, rodowiska i procesu
planowania.
W trakcie kolejnych prac projektowano m. in. poszczeglne komponenty architektury
oprogramowania PZK, komponenty projektu technicznego PZK uzupeniano o modele
procesw informacyjnych, modelowano struktury danych oraz metodyki analizy i oceny
ryzyka. Na tym etapie zdecydowano o wyborze technologii budowy oprogramowania,
opracowaniu technologicznych rekomendacji oraz uzupenieniu i aktualizacji rejestru
wymaga.
Kocowym
elementem byo
przygotowanie zaoe do planu testw
akceptacyjnych i walidacyjnych systemu PZK.

Na poniszych schematach (Ryc. 4 i 5) przedstawiono koncepcj architektury
i struktur oprogramowania dostpn z poziomu administratora. Zalet zastosowanej
architektury
jest
brak
koniecznoci
synchronizacji
danych,
redundancji
danych
(np. Podmiotw czy Si i rodkw powtarzajcych si w rnych PZK), moliwo

natychmiastowego skorzystania z aktualnych danych innych Jednostek Administracji
24

i projektowanie
tworzcych PZK, zwikszone bezpieczestwo danych oraz dostpu do nich przez ich
scentralizowanie.
Opracowujc struktur brano rwnie pod uwag szybko i skuteczno aktualizacji
systemu, a take warunki ekonomiczne tzn. ryzyko koniecznoci zakupu nowych, lub
dostosowywania istniejcych stacji roboczych, do minimalnych wymaga klienta systemu
PZK25.
Ryc. 4. Koncepcja architektury biznesowej26
25
B. Krzywicki, A. Olszewski, podzadanie VI.3.5 Wybr technologii budowy oprogramowania dla planowania
kryzysowego, raport z realizacji zadania VI.3 Analiza i zinwentaryzowanie dostpnych technologii i metod
opracowania planw zarzdzania kryzysowego na poziomie gminy, powiatu i wojewdztwa w projekcie
Zintegrowany system budowy planw zarzdzania kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie
informatyczne realizowany w ramach umowy nr DOBR/0016/R/ID2/2012/03, finansowany przez Narodowe
Centrum Bada i Rozwoju.
26
B. Krzywicki , A. Olszewski, oprac. wasne, Projekt rozwojowy pt. Zintegrowany system budowy planw
zarzdzania kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne realizowany w ramach umowy
nr DOBR/0016/R/ID2/2012/03, finansowany przez Narodowe Centrum Bada i Rozwoju.
25

i projektowanie
Ryc. 5. Koncepcja architektury funkcjonalnej27
Organizacja laboratorium dowiadczalnego oraz wykonanie modelu

laboratoryjnego systemu budowania planw zarzdzania kryzysowego
Z uwagi na to, e wynikiem projektu ma by dziaajce oprogramowanie posiadajce
VIII poziom gotowoci technologii, zesp projektowy w ramach prac organizuje
laboratorium dowiadczalne, ktre bdzie suyo testowaniu oprogramowania w warunkach
laboratoryjnych. Implementacja modelu laboratoryjnego oprogramowania do budowy planw
zarzdzania kryzysowego jest istotnym elementem integrujcym wyniki wszystkich zada
realizowanych w pierwszym etapie realizacji projektu. Model ten i wyniki przeprowadzonych
z jego wykorzystaniem bada pozwol na opracowanie wnioskw oraz rekomendacji
doskonalcych do etapu prac rozwojowych. Zadanie to jest cile powizane z organizacj
i budow laboratorium dowiadczalnego, co przeoy si na stworzenie warunkw
27
B. Krzywicki, G. Jurzysta, A. Olszewski, Koncepcja struktury i zaoe do projektowanego systemu Wizja
i architektura systemu, w: Planowanie cywilne w systemie zarzdzania kryzysowego, s. 151. Materia
z konferencji realizowanej przez konsorcjum naukowo-przemysowe w ramach projektu pt. Zintegrowany
system budowy planw zarzdzania kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne
realizowany w ramach umowy nr DOBR/0016/R/ID2/2012/03, finansowany przez Narodowe Centrum Bada
i Rozwoju.
26

i projektowanie
umoliwiajcych testowanie projektowanego systemu na wszystkich etapach jego konstrukcji
oraz na uruchomienie demonstratora w wybranych podmiotach zarzdzania kryzysowego.
Organizacja laboratorium jest etapem poprzedzajcym testowanie oprogramowania
w wewntrznym rodowisku dowiadczalnym, ktre bdzie ostatnim krokiem do walidacji
dziaania systemu w terenie (rodowisku rzeczywistym). Laboratoria bd tworzone jako
komplementarne i wspdziaajce u kadego z konsorcjantw. Dziki temu zapewniona
zostanie
moliwo
oprogramowania
gruntownego
uwzgldnieniem
sprawdzenia
rnych
(przetestowania)
perspektyw
projektowanego
testowania,
analizowania
i formuowania wnioskw.
Organizacja laboratoriw obejmowaa takie elementy jak:
1.
Infrastruktura teleinformatyczna;
2.
Zaoenia techniczne i organizacyjne oraz projekt techniczny oprogramowania;
3.
Specyfikacje techniczne i technologiczne sprztu oraz oprogramowania laboratorium

badawczego;
4.
Zakup, instalacja i konfiguracja;
5.
Procedury zarzdzania infrastruktur laboratorium;
6.
Zasady zarzdzania dostpem partnerw i uytkownikw do rodowiska laboratorium.
Wnioski
Odpowiadajc na pytanie postawione na pocztku rozdziau: Czy teza jest prawdziwa,
e Plan jest Niczym, Planowanie jest Wszystkim wydaje si, e naleaoby odpowiedzie
nieco wymijajco cytujc Franciszka Bacona: Wiedzie to mc. Temu wanie suy
realizacja niniejszego projektu i jego efekty, eby mc w razie zaistnienia sytuacji
kryzysowej. Zwikszenia prawdopodobiestwa, eby mc zesp projektowy upatruje
w dziaaniach planistycznych wymagajcych zbierania i aktualizowania informacji oraz ich
opracowywania i interpretacji. Ponadto do wanych czynnikw zwikszajcych szanse
sprawnego reagowania w razie wystpienia sytuacji kryzysowej maj by m. in. nastpujce
funkcjonalnoci oprogramowania:
1.
Zunifikowanie poj i ich interpretacji z zakresu planowania cywilnego, zarzdzania

kryzysowego i zarzdzania ryzykiem;
27

i projektowanie
2.
Stworzenie wzorcowej metodyki sporzdzania planu zarzdzania kryzysowego i dokonanie

wyboru elementw zarzdzania ryzykiem na potrzeby przygotowywania planw
3.
Stworzenie spjnych scentralizowanych sownikw i regu opisu zasobw jednostek

administracyjnych oraz zasad przetwarzania danych;
4.
Umoliwienie zdalnego nadzoru i kontroli oraz dostpu do baz danych, planu i raportw;
5.
Umoliwienie prowadzenia zintegrowanych szkole, gier decyzyjnych itd.;
6.
Intuicyjn obsug i zautomatyzowanie przygotowania caego planu oraz wykonywanie

kontekstowych wycigw;
7.
Aktualno i zrozumiao informacji oraz ich wystarczalno do podejmowania decyzji

i dziaa.
Podsumowujc naley podkreli, e na obecnym etapie stwierdza si, e przyjte
hipotezy, cele, zaoenia we wniosku zostay prawidowo sformuowane, za osignite efekty

podczas pierwszego etapu realizacji projektu umoliwiaj niezakcon kontynuacj bada
i prac rozwojowych, zaplanowanych w drugim etapie, z zapewnieniem wysokiej uytecznoci
projektowanego oprogramowania dla uytkownikw kocowych.
Literatura
1.
E-learning - darmowe materiay szkoleniowe dla OSP. Ksztacenie na odlego WIOSKA
INTERNETOWA,
https://www.cnbop.pl/dzialy/dwip/e-learning
(dostp
20.01.2014).
2.
Krzywicki B., Jurzysta G., Olszewski A., Koncepcja struktury i zaoe do

projektowanego systemu Wizja i architektura systemu, w: Planowanie cywilne
w systemie zarzdzania kryzysowego. Materia z konferencji realizowanej przez
konsorcjum naukowo-przemysowe w ramach projektu pt. Zintegrowany system
budowy planw zarzdzania kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie
informatyczne realizowany w ramach umowy nr DOBR/0016/R/ID2/2012/03,
finansowany przez Narodowe Centrum Bada i Rozwoju.
3.
Krzywicki B., Olszewski A., oprac. wasne, Projekt rozwojowy pt. Zintegrowany system
28

i projektowanie
4.
Krzywicki B., Olszewski A., podzadanie VI.3.5 Wybr technologii budowy

oprogramowania dla planowania kryzysowego, raport z realizacji zadania VI.3 Analiza
i zinwentaryzowanie dostpnych technologii i metod opracowania planw zarzdzania
kryzysowego na poziomie gminy, powiatu i wojewdztwa w projekcie Zintegrowany
system budowy planw zarzdzania kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie
5.
PN-EN ISO/IEC 17021:2011 Ocena zgodnoci Wymagania dla jednostek

prowadzcych audity i certyfikacj systemw zarzdzania.
6.
Roguski E. W., Wrblewski D., Diagnostyczna metoda oceny ryzyk i systemw

reagowania PomRisc jako narzdzie programowania zmian doskonalcych systemy
bezpieczestwa i ich monitorowania, Bezpieczestwo i Technika Poarnicza, (4) 2008.
7.
Ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarzdzaniu kryzysowym (Dz. U. Nr 89 poz. 590

z 2007 r. z pn. zm.).
8.
Wsierski T., Gazkowski R., Zboina J., Dziaania ratownicze w przypadku zagroenia
chemicznego, Bezpieczestwo i Technika Poarnicza, (1) 2013.
9.
Wodarczyk K., Oprogramowanie wspomagajce zarzdzanie kryzysowe na szczeblu

lokalnym ELIKSIR, Bezpieczestwo i Technika Poarnicza, (2) 2008.
10. Wrblewski D. [red.], Koncepcja funkcjonowania regionalnego zintegrowanego systemu

ratownictwa wojewdztwa pomorskiego. Opracowanie zbiorowe, CNBOP, Jzefw 2009.
11. Wrblewski D., Kdzierska M., Poe B., Koncepcja realizacji projektu Zintegrowany
system budowy planw zarzdzania kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie
informatyczne, w: Bezpieczestwo Poarowe, nr 23 2013, Lwowski Pastwowy
Uniwersytet Bezpieczestwa ycia.
12. Wrblewski D., Kdzierska M., Poe B., Zintegrowany system budowy planw
zarzdzania kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne,
w: Naukowy Wisnyk, nr 28 2013, Ukraiski Naukowo-Badawczy Instytut Obrony
Cywilnej MNS Ukrainy w Kijowie.
13. Wrblewski D., Komunikacja kryzysowa wybrane aspekty komunikacji z mass
mediami, Bezpieczestwo i Technika Poarnicza, (1) 2007.
14. Wrblewski D., Komunikacja kryzysowa jako instrument ksztatowania bezpieczestwa,
Seminarium CNBOP, Zeszyt 4/2007.
29

i projektowanie
15. Wrblewski D., Prasua J., Wodarczyk K, Kdzierska M, Streszczenie projektu
badawczo-rozwojowego zamawianego Algorytm oprogramowania CZK w zakresie
kreatora planw reagowania kryzysowego, komunikatora kryzysowego, procedur
reagowania i zarzdzania kryzysowego. Materiay szkoleniowe dla pracownikw
technicznych gminnych centrw zarzdzania kryzysowego, 2008.
16. Wrblewski D., Prasua J., Wodarczyk K, Kdzierska M, System zarzdzania informacj
w GCZK. Materiay szkoleniowe dla pracownikw merytorycznych gminnych zespow
zarzdzania kryzysowego, 2008.
17. Wrblewski
D.,
Rola
miejsce
Centrum
Naukowo
Badawczego
Ochrony
Przeciwpoarowej w Systemie Bezpieczestwa Powszechnego, Bezpieczestwo

i Technika Poarnicza, (1) 2006.
18. Wrblewski D., Zarzdzanie kryzysowe na szczeblu gminy. Teleinformatyczne narzdzia
wspomagania zarzdzania kryzysowego na szczeblu gminy-system bazodanowy, kreator
planu reagowania kryzysowego, komunikator zarzdzania kryzysowego. Materiay
szkoleniowe dla gminnych zespow zarzdzania kryzysowego nt.: Rola wjta,
burmistrza, prezydenta miasta w sprawach zarzdzania kryzysowego na terenie gminy.
Podstawowe zadania Gminnych Zespow Zarzdzania Kryzysowego, 2008, s. 30.
19. Zboina J., Funkcja i znaczenie oceny zgodnoci w kontekcie zarzdzania kryzysowego
po nowelizacji
ustawy o zarzdzaniu kryzysowym, [w] materiay konferencyjne
Nowelizacja ustawy o zarzadzaniu kryzysowym, Warszawa, 2009.

20. Zych J., oprac. wasne, Projekt rozwojowy pt. Zintegrowany system budowy planw
zarzdzania kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne
realizowany
w ramach umowy nr DOBR/0016/R/ID2/2012/03, finansowany przez
Narodowe Centrum Bada i Rozwoju.
30
Rozdzia I
System zarzdzania kryzysowego w Polsce
Rozdzia I
31
Rozdzia I
dr hab. Grzegorz SOBOLEWSKI
mgr Monika SIKORA
STRUKTURA SYSTEMU ZARZDZANIA KRYZYSOWEGO

W POLSCE UWARUNKOWANIA, ZADANIA
I FUNKCJONOWANIE
Prognoza i analiza zagroe staj si jednym z najbardziej priorytetowych obszarw

poznania, gdy cile wi si z bezpieczestwem, w pewnym sensie s jego antonimem.
Nieprzewidywalno i nieobliczalno wspczesnych zagroe oraz ich globalny charakter
sprawia, e zapewnienie bezpieczestwa jest jednym z najwaniejszych problemw
wspczesnego i przyszego wiata. Staje si jednak obecnie coraz trudniejsze, gdy
dynamicznemu
rozwojowi
kulturalno-cywilizacyjnemu
towarzysz
zmiany
oraz
przewartociowania rodowiska wyzwa i zagroe, z ktrymi czsto musi zmierzy si

spoeczno midzynarodowa, w tym te spoeczestwo Polski. W dzisiejszych czasach coraz
trudniejsze wydaje si precyzyjne zidentyfikowanie podmiotw bdcych rdem zagroe
(pastwo, organizacja lub grupa spoeczna), waniejsze staj si warunki i czynniki
generujce potencjalne zagroenia oraz obszary ich wystpowania. Wynikiem tego jest
konieczno posiadania systemowych rozwiza dotyczcych zarzdzania bezpieczestwem
w momencie wystpienia sytuacji kryzysowej.
Istotne jest stworzenie uniwersalnego systemu mogcego skutecznie obnia ryzyko
zwizane z moliwoci zaistnienia zagroenia oraz powstaniem sytuacji kryzysowej, a take
wytworzenie sprawnego mechanizmu umoliwiajcego przejcie nad ni kontroli. W Polsce
rol t ma spenia system zarzdzania kryzysowego, ktry zajmuje si zapobieganiem
sytuacjom kryzysowym, przygotowaniem do przejcia kontroli nad nimi poprzez
zaplanowane dziaania, sprawnym reagowaniem na zaistniae sytuacje oraz odtworzeniem
oraz odbudow zniszczonych wartoci. Podejmujc prb interpretacji systemu zarzdzania
kryzysowego we wspczesnych uwarunkowaniach, jego przeznaczenia i struktury, zasadne
wydaje si przedstawienie istoty sytemu bezpieczestwa narodowego.
33
Rozdzia I
Wedug W. Kitlera bezpieczestwo narodowe to najwaniejsza warto, potrzeba
narodowa
priorytetowy cel
dziaalnoci
pastwa,
jednostek
grup
spoecznych,
a jednoczenie proces obejmujcy rnorodne rodki, gwarantujce trway, wolny od

zakce byt i rozwj narodowy (pastwa), w tym ochron i obron pastwa jako instytucji
politycznej oraz ochron jednostek i caego spoeczestwa, ich dbr i rodowiska naturalnego
przed zagroeniami, ktre w znaczcy sposb ograniczaj jego funkcjonowanie lub godz
w dobra podlegajce szczeglnej ochronie1.
Std
system
bezpieczestwa
narodowego
interpretowany
moe
by
jako
skoordynowany wewntrznie zbir wydzielanych przez pastwo si, rodkw oraz zasobw
przeznaczonych do realizacji zada w gwnych dziedzinach bezpieczestwa, do ktrych
moemy zaliczy:
obronno (bezpieczestwo militarne, obrona narodowa),
ochron (bezpieczestwo cywilne, niemilitarne, ochrona ludnoci,
zasobw, infrastruktury i struktur pastwa),
bezpieczestwo spoeczno-gospodarcze (w tym ekonomiczno-kulturowe wsparcie
bezpieczestwa2).
Gwn
misj
systemu
bdzie
zapewnienie
bezpieczestwa
pastwa
oraz
spoeczestwa w rnych stanach funkcjonowania pastwa. System skada si z (zob. ryc. 1):
podsystemu (systemu) kierowania,
szeregu podsystemw (systemw) wykonawczych.
W skad tego podsystemu wchodz organy wadzy publicznej, kierownicy jednostek

organizacyjnych wykonujcych zadania dotyczce bezpieczestwa narodowego, a take
organy doradcze i aparat administracyjny, zwaszcza doradczy i sztabowy3.
W. Kitler, Bezpieczestwo narodowe RP. Podstawowe kategorie, uwarunkowania, system, AON, Warszawa
2011, s. 31.
2
M. Marszaek, G. Sobolewski, D. Majchrzak, Zarzdzanie kryzysowe w ujciu narodowym
i midzynarodowym, Warszawa 2012, s. 23-24.
3
M. Marszaek, G. Sobolewski, D. Majchrzak, Zarzdzanie, wyd. cyt., s. 24-25.
1
34
Rozdzia I
Ryc. 1. Ujcie systemowe bezpieczestwa narodowego4

Podsystem wykonawczy stanowi wyodrbnione przez pastwo siy i rodki
przewidziane do realizacji ustawowo okrelonych zada z zakresu bezpieczestwa, a ktre
pozostaj w dyspozycji organw kierowania bezpieczestwem.
Ich gwnym zadaniem jest wczesne rozpoznanie wyzwa oraz zapobieganie
zagroeniom, a take jeli ju wystpi przeciwdziaaniu ich negatywnym skutkom5.
Najistotniejszym podsystemem, ktry funkcjonuje w ramach systemu bezpieczestwa
narodowego jest podsystem zarzdzania kryzysowego (rycina 2). Na podsystem zarzdzania
kryzysowego skadaj si przede wszystkim organy administracji publicznej (jako elementy
kierowania bezpieczestwem narodowym), tworzc w ten sposb podsystem kierowania
zarzdzaniem kryzysowym, a take elementy wykonawcze systemu bezpieczestwa
narodowego (skadajce si na podsystem wykonawczy zarzdzania kryzysowego)6.
rdo: G. Sobolewski, Zagroenia kryzysowe, Warszawa 2011, s. 11.
G. Sobolewski, Siy Zbrojne RP w zarzdzaniu kryzysowym. Aspekt narodowy i midzynarodowy, Warszawa
2013, s. 64.
6
Tame, s. 65.
4
5
35
Rozdzia I
Ryc. 2. System zarzdzania kryzysowego7

W sytuacji zaistnienia okrelonego zagroenia i wystpienia sytuacji kryzysowej
bdzie uruchamiany odpowiedni element podsystemu wykonawczego bezpieczestwa
narodowego. Najczciej bdzie wymagao to wspdziaania wielu podmiotw. Zarzdzanie
kryzysowe w ujciu szerokim mona interpretowa jako zarzdzanie bezpieczestwem
w rnego rodzaju sytuacjach kryzysowych (zarzdzanie pod presj), ktre ma prowadzi
do zachowania rwnowagi funkcjonowania danego podmiotu (pastwa, grupy pastw,
organizacji midzynarodowych). Natomiast w ujciu wskim (wynikajcym z procesu

ewolucji zarzdzania kryzysowego w naszym kraju, kiedy utosamiono je z dziaalnoci
ratownicz reagowania), odnosi si ono do zapewnienia bezpieczestwa ludzi, mienia
w znacznych rozmiarach lub rodowiska poprzez zapobieganie sytuacjom kryzysowym,
przygotowanie do przejmowania nad nimi kontroli w drodze zaplanowanych dziaa,
reagowanie w przypadku ich wystpienia, a take usuwanie ich skutkw i odtwarzanie
zasobw i infrastruktury krytycznej.
rdo: G. Sobolewski, Siy Zbrojne RP w zarzdzaniu kryzysowym. Aspekt narodowy i midzynarodowy,
Warszawa 2013, s. 65.
36
Rozdzia I
Waciwe zinterpretowanie oraz zrozumienie systemu zarzdzania kryzysowego
wymaga poznania definicji sytuacji kryzysowej oraz relacji jakie zachodz midzy ni
a kryzysem. Definicj sytuacji kryzysowej znale mona w przepisach prawnych,
a konkretnie w ustawie o zarzdzaniu kryzysowym z dnia 26 kwietnia 2007 roku8.
Nowelizacja z lipca 2009 nadaa nowe brzmienie sytuacji kryzysowej i okrelia j jako stan
wpywajcy negatywnie na poziom bezpieczestwa ludzi, mienia w znacznych rozmiarach lub
rodowiska, wywoujcy powane ograniczenia
dziaaniu
waciwych organw
administracji publicznej ze wzgldu na nieadekwatno posiadanych si i rodkw9.

W. Kitler10 dokona analizy pojciowej sytuacji kryzysowej i kryzysu oraz przedstawi
cechy ukazujce relacj midzy nimi:
Kady kryzys jest sytuacj kryzysow.
Pojcie sytuacja kryzysowa jest nadrzdne wobec pojcia kryzys kady kryzys
jest sytuacj kryzysow, natomiast nie kada sytuacja kryzysowa musi przerodzi
si w kryzys.
Kulminacyjnym elementem sytuacji kryzysowej, jeli na etapie eskalacji nie zdoa

si zaradzi jej czynnikom, jest kryzys.
Sytuacja kryzysowa zaczyna si z chwil pojawienia si jej symptomw, ktre

charakteryzuj si przekroczeniem subiektywnie postrzeganego poziomu ryzyka,
stanowicego dla danego podmiotu granic akceptowalnego poziomu zagroenia.
Sytuacja kryzysowa obejmuje fazy eskalacji i deeskalacji.
W momencie gdy podmiot nie podejmie adnych dziaa zaradczych, sytuacja

kryzysowa moe doprowadzi, w zalenoci od jej charakteru, do wojny,
cakowitego upadku (likwidacji) organizacji lub innego (gorszego lub lepszego)
stanu jej funkcjonowania, take do innej sytuacji kryzysowej.
Sytuacja kryzysowa nie tylko stwarza zagroenie, ale moe te stanowi dla
podmiotu bodziec do rozwoju11.
Ustawa z 26 kwietnia 2007 r. o zarzdzaniu kryzysowym, Dz. U. z 2007 r. Nr 89, poz. 590.
Ustawa z 17 lipca 2009 r. o zmianie ustawy o zarzdzaniu kryzysowym, DzU 2009, nr 131, poz. 1076, art. 3.
J. Gryz, W. Kitler, System reagowania kryzysowego, Toru 2007, s. 22.
11
J. Gryz, W. Kitler, System, wyd. cyt., s. 22-23.
8
9
10
37
Rozdzia I
Uzna naleaoby, e do sytuacji kryzysowej bdzie dochodzi gdy:
Przekroczony zostanie akceptowany przez dany podmiot poziom zagroe

i nastpi ich eskalacja (narastanie, wzrost) czsto dochodzi do utraty kontroli
nad przebiegiem wydarze.
Zaniechanie podjcia dziaa (reagowania) moe doprowadzi do kryzysu jako

kulminacyjnego elementu sytuacji kryzysowej, a w konsekwencji nawet
do dezorganizacji danego systemu.
Rozwizanie zaistniaej sytuacji kryzysowej wymaga szczeglnych dziaa oraz

czsto dodatkowych nakadw si i rodkw12 (ryc. 3.).
Ryc. 3. Ujcie graficzne sytuacji kryzysowej13

Do okrelenia sytuacji kryzysowej mona zastosowa kryteria (tab. 1):
podmiotowe:
12
13
jednostki (czowieka);
grupy ludzi;
pastwa;
kilku pastw;
globaln;
G. Sobolewski, Siy, wyd. cyt., s. 38.

rdo: G. Sobolewski, Zagroenia kryzysowe, Warszawa 2011, s. 14.
38
Rozdzia I
przedmiotowe:
polityczne;
militarne;
gospodarcze;
przestrzenne:
miejscowe;
lokalne;
regionalne;
globalne;
zakresowe:
w odniesieniu do zagroe podstawowych interesw narodowych;
w odniesieniu do zagroe mogcych ogranicza moliwoci rozwoju14.
PODMIOTOWE
jednostkowa
lokalna
narodowa
midzynarodowa
Podzia sytuacji kryzysowych15

SYTUACJE KRYZYSOWE
PRZEDMIOTOWE PRZESTRZENNE
polityczna
miejscowa
militarna
lokalna
gospodarcza
subregionalna
spoeczna
regionalna
Tabela 1.
ZAKRESOWE
w aspekcie
przetrwania
w aspekcie
moliwoci
rozwoju
globalna
kulturowa
globalna
inne
Definiujc wspczesne zarzdzanie kryzysowe, warto zauway, e obecnie istota
zarzdzania kryzysowego nie ogranicza si do dziaa nakierowanych na rozwizanie
zaistniaej sytuacji kryzysowej. Wwczas mielibymy do czynienia z zarzdzaniem
w sytuacjach
kryzysowych,
czyli
uproszczeniu
planowanym
(pod
presj)
wykorzystywaniem wszelkich dostpnych zasobw organizacji do rozwizania zaistniaej

trudnej (napitej) sytuacji. Natomiast zarzdzanie kryzysowe zawiera w sobie przedsiwzicia
zapobiegawcze i przygotowawcze, planowane i realizowane jako szereg czynnoci majcych
na celu niedopuszczenie (dziaania prewencyjne) lub ograniczenie moliwoci powstawania
sytuacji kryzysowych i zagodzenie ich skutkw. Kolejn kwesti jest reagowanie
14
15

rdo: G. Sobolewski, Siy, wyd. cyt., s. 40.
39
Rozdzia I
w sytuacjach kryzysowych. Jest to typowe dziaanie, czyli uycie dostpnych si i rodkw
w konkretnej powstaej sytuacji w celu ograniczenia jej rozwoju, przejcia kontroli
i niedopuszczenia do powstania kryzysu lub obnienia negatywnych skutkw, a take
przedsiwzicia
zwizane
z odbudow,
czyli
przywrceniem
normalnego
stanu
funkcjonowania. Istot zarzdzania kryzysowego stanowi dziaalno majca na celu gwnie

obnienie ryzyka moliwoci powstania zagroe (prewencja i profilaktyka), natomiast
w momencie ich wystpienia sprawne oraz skuteczne reagowanie i przejcie kontroli16.
Wspczenie interpretowane zarzdzanie kryzysowe jest przede wszystkim:
integraln czci bezpieczestwa narodowego, czsto wyraajc si jako

zarzdzanie bezpieczestwem w sytuacjach kryzysowych;
dziaaniem ukierunkowanym na zapewnienie bezpieczestwa:
ludzi (spoeczestwa);
rodowiska naturalnego, w ktrym funkcjonuj;
mienia, ktre posiadaj;
niezachwianej rwnowagi funkcjonowania poprzez ochron infrastruktury

krytycznej;
dziaaniem, w ktrym mona wyrni:
etap planistyczno-organizacyjny (dziaania zmniejszajce

prawdopodobiestwo powstania sytuacji kryzysowych);
etap ratowniczo-odtworzeniowy (przejcie kontroli i przywracanie stanu

rwnowagi funkcjonowania);
procesem skadajcym si z czterech faz: planowania; organizowania;

motywowania; kontroli;
Konstatujc, zarzdzanie kryzysowe to zestaw dziaa administracji rzdowej

i samorzdowej (jako proces obejmujcy: planowanie organizowanie, motywowanie
i kontrol) skierowanych na zasoby organizacji (podmioty wykonawcze: ludzkie, finansowe,
rzeczowe i informacyjne), wykonywanych z zamiarem zapobiegania, przygotowania,
reagowania i odbudowy w sposb sprawny i skuteczny w razie wystpienia wyzwa
i zagroe, ktre mog spowodowa zakcenie stabilnoci danej organizacji, ograniczenie
16
G. Sobolewski, Siy, wyd. cyt., s. 70-71.
40
Rozdzia I
warunkw jej funkcjonowania, a tym samym sprzyja utracie zdolnoci rozwoju, a nawet
jej przetrwania.
Celem zarzdzania kryzysowego jest:
zapobieganie sytuacjom powodujcych zagroenie;
przygotowanie systemu reagowania;
reagowanie na wystpienie zagroenia;
odbudowa po kryzysie, czyli powrt do rwnowagi sprzed niego.
Std wynika podzia procesu zarzdzania kryzysowego, ktry dzieli si na cztery fazy:
faz zapobiegania;
faz przygotowania;
faz reagowania;
faz odbudowy17 (ryc. 4).
Ryc. 4. Fazy zarzdzania kryzysowego18
17
18

41
Rozdzia I
Dwie pierwsze fazy (zapobiegania i przygotowania) realizowane s jeszcze przed
wystpieniem kryzysu. Gwnym celem fazy zapobiegania jest eliminowanie oraz
redukowanie prawdopodobiestwa wystpienia zagroenia. Istot tej fazy jest zmniejszenie
ryzyka powstania sytuacji kryzysowej19. Z kolei w fazie przygotowania dochodzi
do okrelenia procedur postpowania. Faza ta jest zbiorem przedsiwzi planistycznych
i organizacyjnych, ktrych zadaniem jest skuteczne przeciwdziaanie zagroeniom. Istota tej
fazy wyraa si przygotowaniem organw zarzdzajcych i elementw wykonawczych do
sprawnego rozwizywania (przejcia kontroli) powstaej sytuacji kryzysowej.
Faza reagowania to w gwnej mierze podejmowanie dziaa w celu ograniczania strat
i zniszcze oraz jak najszybszego przejcia kontroli nad zaistnia sytuacj kryzysow i
w drodze zorganizowanych dziaa (okrelonych planw i procedur) przywrcenia
rwnowagi funkcjonowania. Ostatnia faza odbudowy w pierwszym etapie skupia si na
doranej pomocy ludnoci poszkodowanej (minimalnych standardach ycia spoecznego) oraz
zapewnieniu doranego funkcjonowania obiektw i urzdze uytecznoci publicznej.
Zaoeniem drugiego etapu jest przywrcenie warunkw sprzed zaistnienia sytuacji
kryzysowej.
Organizacja systemu zarzdzania kryzysowego w Polsce jest zoona, poniewa
mona go traktowa jako system operacyjny. Sam organizacj zarzdzania kryzysowego
mona te traktowa jako model organizacyjny stworzony z zasobw pastwa oraz
spoeczestwa, ktre tworz cao, dajc si wyodrbni z istniejcego otoczenia, a jej
celem jest zapewnienie bezpieczestwa ludzi, mienia, jak rwnie rodowiska naturalnego.
W skad systemu zarzdzania kryzysowego wchodz organy administracji rzdowej
oraz samorzdowej. Wedug ustawy o zarzdzaniu kryzysowym najwaniejsze jest okrelenie
zada decydentw w zakresie zarzdzania kryzysowego, w tym:
19
Rady Ministrw;
Prezesa Rady Ministrw;
ministrw kierujcych dziaaniami administracji publicznej;
kierownikw urzdw centralnych;
wojewodw;
starostw;
Patrz: G. Sobolewski, Zagroenia, wyd. cyt., s. 1822.
42
Rozdzia I
wjtw, burmistrzw, prezydentw gmin20.
Koncepcja zarzdzania kryzysowego skupia si na zasadzie prymatu ukadu

terytorialnego, tzn. gwny ciar decyzji i odpowiedzialnoci spoczywa na wadzy
funkcjonujcej na okrelonym stopniu podziau terytorialnego kraju, na ktrym wystpi
kryzys. Na poszczeglnych poziomach wadzy administracyjnej znajduj si odpowiednie
narzdzia do realizacji zada z zakresu zarzdzania kryzysowego, zalicza si do nich:
suby ratowniczo-medyczne, stra poarn;
suby utrzymania porzdku publicznego (policja, stra miejska);
inspekcje i inne podmioty21.
System zarzdzania kryzysowego Rzeczypospolitej Polskiej ma na celu obnienie

ryzyka zwizanego z moliwoci wystpienia zagroenia oraz wytworzenie konstrukcji
dziaa na rzecz zapewnienia bezpieczestwa ludnoci, ochrony infrastruktury krytycznej
i rodowiska naturalnego. Skuteczne zarzdzanie kryzysowe bdzie szczegln form
zarzdzania, std konieczne jest zastosowanie nowego, kompleksowego podejcia
do organizacji systemu zarzdzania kryzysowego w Polsce. Dokona tego bdzie mona
poprzez modyfikacj struktur organizacyjnych, jak rwnie rozwiza prawnych. Dodatkowo
powinno si zagwarantowa cigo podejmowania decyzji oraz ich koordynacj, niezalenie
od rodzaju zagroenia i okolicznoci funkcjonowania pastwa w stanie: pokoju; kryzysu
i wojny.
Szeroko
rozumiane
zarzdzanie
kryzysowe
pozwala
na
systemowe
ujcie
i interpretowanie go jako skoordynowany wewntrznie ukad wydzielonych przez pastwo

oraz spoeczestwo si, zasobw i rodkw, ktre ukierunkowane s na:
zapobieganie powstawaniu sytuacji kryzysowych,
przygotowanie do przejcia nad nim kontroli w drodze zaplanowanych dziaa,
sprawne reagowanie w przypadku ich wystpienia,
odtworzenia/odbudow i przywrcenie rwnowagi funkcjonowania.
System ten powinien by gwnym filarem bezpieczestwa pastwa oraz

spoeczestwa
w momencie
wystpienia
zagroe.
Przede
wszystkim
powinien
on obejmowa:
20
21

Tame.
43
Rozdzia I
identyfikacj zagroe kryzysowych poprzez: stworzenie katalogu zagroe,

dokonanie oceny ryzyka, okrelenie negatywnych skutkw dla ludzi, mienia,
rodowiska i infrastruktury krytycznej;
okrelenie katalogu przedsiwzi funkcjonalnych i strukturalno-organizacyjnych

sucych przygotowaniu administracji rzdowej i samorzdowej, a take
zasobw pastwa do reagowania na zaistniae zagroenia;
okrelenie procedur postpowania w przypadku powstania sytuacji kryzysowej;
przygotowania oraz utrzymanie zasobw, si i rodkw do wykorzystania

w sytuacjach kryzysowych;
okrelenie zasad wspdziaania podmiotw zaangaowanych podczas reagowania

kryzysowego22.
Obowizek podjcia dziaa z zakresu zarzdzania kryzysowego spoczywa na organie,

ktry jako pierwszy otrzyma informacj na temat wystpienia zagroenia23. Jego zadaniem
jest niezwoczne poinformowanie o zaistniaym zdarzeniu organw wyszego lub niszego
szczebla, dodajc jednoczenie swoj ocen zaistniaej sytuacji, a take informacj
o dziaaniach, jakie naleaoby podj24. Schemat powiadamiania i reagowania kryzysowego
przedstawia rycina nr 5.
W systemie zarzdzania kryzysowego w Polsce funkcj nadrzdn peni organ
zarzdzajcy (ryc. 6), do jego gwnych zada zalicza si: podejmowanie decyzji, podzia
zada dla poszczeglnych wykonawcw, koordynowanie dziaa w czasie wystpienia
sytuacji kryzysowej25.
Organ zarzdzajcy okrela zakres przedsiwzi oraz ponosi odpowiedzialno za
podjte dziaania w poszczeglnych fazach zarzdzania kryzysowego. Podsystem ten
realizuje zadania poprzez zarzdzanie, ktre jest procesem decyzyjnym skadajcym si
z pozyskiwania, gromadzenia, przetwarzania i dystrybucji informacji.
G. Sobolewski, Siy, wyd. cyt., s. 74-75.

Zob. Ustawa o zarzdzaniu kryzysowym, wyd. cyt., art. 21.
25
22
23
24
44
Rozdzia I
Ryc. 5. Model reagowania na powstae zagroenia26
Ryc. 6. Oglny model systemu zarzdzania kryzysowego27

Organ ten skada si z trzech elementw, ktre speniaj odpowiednio nastpujce role:
organu decyzyjnego:
Rada Ministrw;
26
rdo: G. Sobolewski, Metodyka opracowania planu zarzdzania kryzysowego, praca naukowo-badawcza,
Warszawa 2011, s. 30.
27
45
Rozdzia I
minister dziau administracji (np. MON);
wojewoda;
starosta;
wjt, burmistrz, prezydent miasta, ktrzy posiadaj prawo do decyzji

wadczych, zapisanych w ustawie lub rozporzdzeniach, co wpywa na
pozostae podmioty, realizujce swoje zadania z zakresu zarzdzania
kryzysowego;
organu doradczego:
Rzdowy Zesp Zarzdzania Kryzysowego;
zesp funkcjonujcy przy ministrze konkretnego dziau administracji;
wojewdzkie zespoy zarzdzania kryzysowego;
powiatowe zespoy zarzdzania kryzysowego;
gminne zespoy zarzdzania kryzysowego, ktre posiadaj funkcj

opiniotwrczo-doradcz, okrelaj strategie dziaania w danej sytuacji
kryzysowej, rekomendujc propozycj rozwiza, dodatkowo zapewniaj
komunikacj
midzy
czonem
decyzyjnym
oraz
planistyczno-
koordynacyjnym;
komrki planistyczno-koordynujcej, ktra analizuje i ocenia informacj,

przygotowuje
warianty
dziaa
oraz
propozycj
rozwiza,
odpowiada
za wdroenie podjtych decyzji, podzia zada, jak rwnie za koordynacj

dziaa28.
Podsystem wykonawczy jest drugim elementem systemu zarzdzania kryzysowego,
w jego skad wchodz suby, strae, inspekcje w postaci zasobw ludzkich oraz technologii.
Elementy tego podsystemu stanowi zasadnicz si wykonawcz, bez ktrej nawet
najbardziej zoone systemy decyzyjne i organy odpowiedzialne za bezpieczestwo nie
byyby w stanie realizowa ustawowych zada. W zarzdzaniu kryzysowym ich rola
przejawia si w zorganizowanym wspdziaaniu, przestrzeganiu szeregu zasad ksztatujcych
ich dziaanie oraz wspdziaanie w rozwizywaniu sytuacji kryzysowych29.
Narodowy system zarzdzania kryzysowego powinien postrzegany by w sposb
interdyscyplinarny. Ma on na celu zapewnia rwnowag funkcjonowania pastwa i jego
28
29

Tame, s. 77-78.
46
Rozdzia I
obywateli oraz warunki umoliwiajce normalny rozwj, uzyskany zazwyczaj w wyniku
zorganizowanej ochrony oraz obrony przed zagroeniami zarwno militarnymi, jak
i niemilitarnymi, zewntrznymi i wewntrznymi, z zastosowaniem si i rodkw
pochodzcych ze wszystkich dziedzin dziaalnoci pastwa30.
Coraz to nowe zagroenia powoduj zmian postrzegania zarzdzania kryzysowego.
Dynamiczne tempo zmian zachodzcych w tej sferze powoduje potrzeb zbudowania
zoptymalizowanego modelu zarzdzania bezpieczestwem. Zwraca si uwag na istotn
potrzeb posiadania uniwersalnego systemu, ktry bdzie zdolny do reagowania na znaczc
cz zagroe w kadym stanie funkcjonowania pastwa (pokoju, kryzysu, wojny).
Rozwj teorii i praktyki w zakresie zarzdzania kryzysowego w Polsce umoliwia
doskonalenie systemu zarzdzania kryzysowego, tak aby by elastyczny, wszechstronny
i powszechny. Obecnie brakuje w kraju podejcia interdyscyplinarnego do zarzdzania
kryzysowego, co stanowi przeszkod w zapewnianiu bezpieczestwa w cigle zmieniajcej
si rzeczywistoci.
Literatura
1.
Gryz J., Kitler W., System reagowania kryzysowego, Toru 2007.
2.
Kitler W., Bezpieczestwo narodowe RP. Podstawowe kategorie, uwarunkowania,

system, Warszawa 2011.
3.
Marszaek M., Sobolewski G., Majchrzak D., Zarzdzanie kryzysowe w ujciu

narodowym i midzynarodowym, Warszawa 2012.
4.
Sobolewski G., Metodyka opracowania planu zarzdzania kryzysowego, praca naukowobadawcza, Warszawa 2011.
5.
Sobolewski G., Siy Zbrojne RP w zarzdzaniu kryzysowym. Aspekt narodowy

i midzynarodowy, Warszawa 2013.
6.
Sobolewski G., Zagroenia kryzysowe, Warszawa 2011.
7.
Griffin R.W., Podstawy zarzdzania organizacjami, Warszawa 2004.
8.
Ustawa z 26 kwietnia 2007 r. o zarzdzaniu kryzysowym, Dz. U. z 2007 r. Nr 89, poz.

590.
9.
Ustawa z 17 lipca 2009 r. o zmianie ustawy o zarzdzaniu kryzysowym, Dz. U. 2009, nr

131, poz. 1076.
30
47
Rozdzia I
mgr Magorzata TRZCISKA
PODSTAWY PRAWNE UNIJNEGO ZARZDZANIA

KRYZYSOWEGO I JEGO SPECYFIKI W ODNIESIENIU DO
DZIAA UE ORAZ CZONKOWSTWA POLSKI W UE
Streszczenie
Cel: Celem niniejszego artykuu jest przedstawienie specyfiki unijnego zarzdzania
kryzysowego w ramach prawodawstwa Unii Europejskiej oraz obecnej architektury
instytucjonalnej na przykadzie obszarw dziaa Europejskiej Suby Dziaa Zewntrznych,
Rady UE oraz Komisji Europejskiej, jak i jej Dyrekcji Generalnych.
Metodologia: W pierwszej czci analizy zostan przedstawione problemy definicyjne
zarzdzania kryzysowego UE oraz podjta zostanie prba zaproponowania definicji tego
pojcia moliwej do zastosowania do wszystkich sektorw powizanych z przygotowaniem
i reagowaniem na wypadek kryzysw. Jak pokae niniejsza analiza brak definicji zarzdzania
kryzysowego UE nie ogranicza dziaa UE. Nastpnie na wybranych przykadach zostan
wskazane obszary, w ktrych UE podja prace legislacyjne i przyja stosowne
rozporzdzenia, dyrektywy, decyzje regulujce dziaania po stronie UE i Pastw
Czonkowskich w zakresie zapobiegania, przygotowania, reagowania na rnego rodzaju
kryzysy. W obliczu dokonanych w ostatnim czasie zmian instytucjonalnych, szczeglnie po
wejciu w ycie Traktatu z Lizbony, zostan omwione wybrane elementy Traktatu
z Lizbony odnoszce si do obszarw zarzdzania kryzysowego. Zadania i role instytucji
unijnych obejm Europejsk Sub Dziaa Zewntrznych, Rad UE, Dyrekcje Generalne
Komisji Europejskiej (DG HOME, DG ECHO, DG ENV, DG SANKO).
Wnioski: Wnioski prezentuj obserwacje zebrane w czasie analizy zagadnienia zarzdzania
kryzysowego UE, regulacji prawnych, obecnych zada i roli instytucji. S take wynikiem
obserwacji dziaa UE oraz Pastw Czonkowskich w czasie sytuacji kryzysowych, zarwno
49
Rozdzia I
z perspektywy Pastwa Czonkowskiego, jak i poziomu unijnego w ramach wsppracy
instytucji unijnych ze sob oraz ich wspdziaania z Pastwami Czonkowskimi.
Sowa kluczowe: Unia Europejska, zarzdzanie kryzysowe, kryzysy, katastrofy.
Definicja unijnego zarzdzania kryzysowego

Zarzdzanie kryzysowe w Rzeczypospolitej Polskiej reguluje uchwalona ustawa
z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarzdzaniu kryzysowym. Na potrzeby polskiego aktu przyjto
nastpujc definicj: Zarzdzanie kryzysowe to dziaalno organw administracji
publicznej bdca elementem kierowania bezpieczestwem narodowym, ktra polega na
zapobieganiu sytuacjom kryzysowym, przygotowaniu do przejmowania nad nimi kontroli
w drodze
zaplanowanych
dziaa,
reagowaniu
przypadku
wystpienia
sytuacji
kryzysowych, usuwaniu ich skutkw oraz odtwarzaniu zasobw i infrastruktury krytycznej.

Ju na samym pocztku badania trzeba przyzna, e w Unii Europejskiej zarzdzanie
kryzysowe (ang. crisis management) w takim rozumieniu jak w Polsce nie jest uregulowane
przepisami prawa. W Unii Europejskiej nie przyjto jednolitej definicji zarzdzania
kryzysowego. Angielskie pojcie crisis management jest tumaczone najczciej jako
zarzdzanie kryzysowe, zarzdzanie w sytuacjach kryzysowych, zarzdzanie kryzysami.
W praktyce terminy stosowane s zazwyczaj wymiennie. Podobnymi odpowiednikami
w jzyku niemieckim jest termin Krisen-Management (stosowany w sektorze finansowym)
terminy Krisenbewltigung czy francuski termin gestion de crise uywane ramach Wsplnej
Polityki Bezpieczestwa i Obrony (WPBiO).
Unia podejmuje dziaania prewencyjne i przygotowawcze na wiele rodzajw sytuacji
kryzysowych, reaguje na nie w wymiarze wewntrznym dotyczcym terytorium UE, jak
i w wymiarze zewntrznym czyli poza UE. Jej dziaania widoczne s take po kryzysach
w fazie np. odbudowy. UE podejmuje dziaania w wymiarze politycznym, w ramach
wsppracy i porozumie z innymi pastwami, organizacjami midzynarodowymi czy
regionalnymi. Take, co jest istotne dla tej wsppracy politycznej, rozwija i wspiera si
dziaania operacyjne poprzez sieci rnego rodzaju np. punktw kontaktowych.
Badajc obszar unijnego zarzdzania kryzysowego, przyjt definicj zarzdzania
kryzysowego znajdujemy np. w sektorze finansowym, gdzie jest ono definiowane jako zestaw
dziaa, ktre mog by podjte przez wadze w celu zapobieenia rozprzestrzeniania si
kryzysu finansowego i uniknicia potencjalnych szkodliwych jego skutkw dla systemu
50
Rozdzia I
finansowego i dla caej gospodarki1. W sektorze finansowym stosowany jest te termin
dyrektywa zarzdzania kryzysowego, czy ramy zarzdzania kryzysowego (ang. crisis
management directive, crisis management framework), mwi si take o mechanizmach
zarzdzania kryzysowego czy transgranicznym zarzdzaniu kryzysowym w sektorze
bankowym2. Obszary unijnego reagowania w sytuacjach kryzysowych mog by jednak
pojmowane znaczniej szerzej. Mona mwi o takich dziaaniach w odniesieniu do rodzajw
sytuacji kryzysowych w danych obszarach np. w przypadku:
podejmowania dziaa na wypadek zagroenia atakami terrorystycznymi

(Dyrekcja Generalna do Spraw Wewntrznych),
masowego napywu imigrantw (Dyrekcja Generalna do Spraw Wewntrznych),
skaeniu ywnoci, pandemii grypy, ptasiej grypy (Dyrekcja Generalna

ds. Zdrowia i Konsumentw),
wystpienia
powanych
awarii
przemysowych
(Dyrekcja
Generalna
ds. rodowiska),
reagowania na katastrofy naturalne i technologiczne (w ramach dziaa Dyrekcji

Generalnej ds. Pomocy Humanitarnej Ochrony Ludnoci oraz Dyrekcji
Generalnej ds. rodowiska),
sektora finansowego i transgranicznego zarzdzania kryzysowym w sektorze

bankowym (Dyrekcja Generalna ds. Rynku Wewntrznego i Usug).
Mimo problemw definicji unijnego zarzdzania kryzysowego na potrzeby

niniejszych rozwaa zostaje przyjte nastpujce jej rozumienie: dziaania z zakresu
zapobiegania, przygotowania oraz reagowania na sytuacje kryzysowe oraz odbudowy
w rnych obszarach funkcjonowania UE, zarwno w wymiarze wewntrznym, jak
i zewntrznym.
Za: Studia i prace Kolgium Zarzdzania i Finansw, Zeszyt 77, 2007, Report on financial crisis management,
European Commission, Economic Paper, lipiec 2001, nr. 156, s. 9.
2
Komunikat Komisji Europejskiej w sprawie unijnych ram transgranicznego zarzdzania kryzysowego
z 20.10.2009, Rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 7 lipca 2010 r. zawierajca zalecenia dla Komisji
w sprawie transgranicznego zarzdzania kryzysowego w sektorze bankowym (2010/2006(INI)) gdzie wzywa
si Komisj do stworzenia unijnych ram zarzdzania kryzysowego w celu uniknicia nowego kryzysu
finansowego, z uwzgldnieniem inicjatyw podejmowanych przez organy midzynarodowe, takie jak G20
i MFW; Komunikat Komisji Europejskiej w sprawie nowych Europejskich zasad zarzdzania kryzysowego
w sektorze finansowym z 20.10.2010; Consultation on technical details of a possibile European crisis
management framework ze stycznia 2011 r.
1
51
Rozdzia I
Akty prawne a zarzdzanie kryzysowe UE

W ramach prezentacji prawodawstwa UE w zakresie zarzdzania kryzysowego
w niniejszej czci zostan przedstawione wybrane rozporzdzenia, dyrektywy oraz decyzje.
Osobno zostanie omwiony Traktat z Lizbony. Szeroka rnorodno dziedzin ma
potwierdzi, e UE przygotowuje si na istniejce zagroenia, jak i moliwe sytuacje
kryzysowe wewntrz, jak i poza UE.
Rozporzdzenia s wicym aktem prawnym i musz by stosowane w caoci na
caym obszarze UE. Rozporzdzenia wydaje Rada UE oraz Komisja Europejska lub wsplnie
Parlament Europejski i Rada UE. W ramach wybranych obszarw zwizanych z moliwymi
kryzysami UE przyjto m.in. rozporzdzenia:
Przestpczo zorganizowana, terroryzm: Rozporzdzenie (WE) NR 1781/2006

Parlamentu i Rady z dnia 15 listopada 2006 r. w sprawie informacji
o zleceniodawcach, ktre towarzysz przekazom pieninym.3
Bezpieczestwo ywnoci: Rozporzdzenie (WE) NR 178/2002 Parlamentu

Europejskiego i Rady z dnia 28 stycznia 2002 r. ustanawiajce oglne zasady
i wymagania
prawa
Bezpieczestwa
ywnociowego,
ywnoci
bezpieczestwa ywnoci.
oraz
powoujce
ustanawiajce
Europejski
procedury
Urzd
w
ds.
zakresie
Zdrowie: Rozporzdzenie (WE) nr 851/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady

z dnia 21 kwietnia 2004 r. ustanawiajce Europejskie Centrum ds. Zapobiegania
i Kontroli Chorb.5
Dyrektywa jest aktem prawnym, ktrego cele musz osign wszystkie pastwa UE,
jednak sposb ich osignicia okrelaj pastwa czonkowskie. Dyrektywy powizane
z obszarami przygotowania i reagowania w sytuacjach kryzysowych.
Katastrofy naturalne: Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady nr

2007/60/WE z dnia 23 padziernika 2007 r. w sprawie oceny ryzyka
powodziowego i zarzdzania nim.6
Dz. U. L 345 z 8.12.2006, s. 1-9.

Dz. U. L 179 z 7.7.2007, s. 59-60.
Dz. U. L 142 z 30.4.2004, s. 1-11, polskie wydanie specjalne: rozdzia 15, t. 8, s. 346-356.
6
Dz. U. L 288 z 6.11.2007, s. 27-34.
4
5
52
Rozdzia I
Katastrofy technologiczne: Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady

2012/18/UE z dnia 4 lipca 2012 r. w sprawie kontroli zagroe powanymi
awariami zwizanymi z substancjami niebezpiecznymi, zmieniajca, a nastpnie
uchylajca dyrektyw Rady 96/82/WE.7
Decyzja jest wica dla tych podmiotw, do ktrych jest skierowana (np. pastwa
UE lub pojedynczego przedsibiorstwa) i jest stosowana bezporednio. Przykady obszarw
powizanych z kryzysami, w ktrych UE przyja decyzje:
Przestpczo zorganizowana: Decyzja Ramowa Rady z dnia 26 czerwca 2001 r.

w sprawie prania brudnych pienidzy oraz identyfikacji, wykrywania, zamroenia,
zajcia i konfiskaty narzdzi oraz zyskw pochodzcych z przestpstwa.8
Terroryzm: Decyzja Ramowa Rady 2002/475/WSiSW z dnia 13 czerwca 2002 r.

w sprawie zwalczania terroryzmu.
Decyzja Rady 2005/671/WSiSW z dnia
20 wrzenia 2005 r. w sprawie wymiany informacji i wsppracy dotyczcej

przestpstw terrorystycznych.10
Ochrona ludnoci: Decyzja Komisji z dnia 29 grudnia 2003 r. ustanawiajca

zasady wdraania decyzji Rady 2001/792/WE, Euratom ustanawiajcej
mechanizm wsplnotowy uatwiajcy wzmocnion wspprac w interwencjach
wspierajcych ochron ludnoci.11 Decyzja Rady UE z dnia 8 listopada 2007 r.
ustanawiajca wsplnotowy mechanizm ochrony ludnoci (przeksztacenie)
(2007/779/WE, Euratom).12 Nowa decyzja Mechanizmowa wchodzi w ycie
z dniem 1 stycznia 2014 r. (Decyzja Parlamentu Europejskiego i Rady
Nr 1313/2013/EU z dnia 17 grudnia 2013 r. w sprawie Unijnego Mechanizmu
Ochrony Ludnoci).13
Dz. U. L 197 z 24.7.2012, s. 1-37.

Dz. U. L 182 z 5.7.2001, s. 1-2, polskie wydanie specjalne: rozdzia 19, t. 4, str. 158-159.
9
Dz. U. L 164 z 22.6.2002, s. 3.
10
Dz. U. L 253 z 29.9.2005, s. 22-24.
11
Dz. U. L 87 z 25.3.2004, s. 20 ze zmianami: Decyzja Komisji 2008/73/WE, Euratom z dnia 20 grudnia 2007 r.
Dz. U. L z 24.1.2008, s. 20-23. oraz Decyzja Komisji z dnia 29 lipca 2010 r. zmieniajca decyzj Komisji
2004/277/WE, Euratom w odniesieniu do zasad wykonania decyzji Rady 2007/779/WE, Euratom ustanawiajcej
wsplnotowy mechanizm ochrony ludnoci, Dz. U. L 236 z 7.9.2010, s. 5-16.
12
Dz. U. L 314 z 1.12.2007, s. 9-19.
13
Dz. U. L 347 z 17.12.2013, s. 924-947.
8
53
Rozdzia I
Traktat z Lizbony
Traktat z Lizbony sprecyzowa zasady podziau kompetencji midzy UE a pastwami
czonkowskimi.
Kompetencje
midzynarodowych.
wyczne
Kompetencje
UE
UE
obejmuj
obszarze
np.
np.
zawieranie
wolnoci,
umw
bezpieczestwa
i sprawiedliwoci, wsplnych problemw w zakresie bezpieczestwa zdrowia publicznego,

rodowiska naturalnego, transportu, pomocy humanitarnej s wspdzielone z pastwami
czonkowskimi14. Kompetencje Unii w zakresie prowadzenia dziaa majcych na celu
wspieranie, koordynowanie lub uzupenianie dziaa pastw czonkowskich objy np.
ochron ludnoci. W zakresie tych kompetencji Unia nie moe przyjmowa aktw wicych,
ktre prowadziyby do harmonizacji przepisw ustawowych i wykonawczych pastw
czonkowskich.15
Traktat z Lizbony wprowadzi kilka istotnych zmian, ktre maj wpyw na
zarzdzanie kryzysowe w UE. W wymiarze zewntrznym wane jest powoanie funkcji
Wysokiego Przedstawiciela UE ds. spraw zagranicznych i polityki bezpieczestwa,
powoanie Europejskiej Suby Dziaa Zewntrznych, co spowodowao np. zmiany zakresu
funkcjonowania Rady Unii Europejskiej oraz KE. Obecnie pewne dziay kryzysowe
podlegaj bezporednio Wysokiemu Przedstawicielowi. W wymiarze wewntrznym Traktat
z Lizbony wprowadzi Stay Komitet Wsppracy Operacyjnej w zakresie Bezpieczestwa
Wewntrznego (COSI) w celu zapewnienia skutecznej koordynacji i wsppracy midzy
organami ochrony porzdku publicznego a organami zarzdzania granicami, take dla
zapewnienia kontroli i ochrony granic zewntrznych, a w stosownych przypadkach take
wsppracy organw wymiaru sprawiedliwoci w sprawach karnych istotnych z punktu
widzenia wsppracy operacyjnej.
Traktat z Lizbony wprowadzi zapis o Klauzuli Solidarnoci (art. 222 TFUE),
podkrelajc znaczenie wsplnego dziaania w duchu solidarnoci. Jeeli jakiekolwiek
Pastwo Czonkowskie stanie si przedmiotem ataku terrorystycznego lub ofiar klski
ywioowej lub katastrofy spowodowanej przez czowieka. Unia mobilizuje wszystkie bdce
w jej dyspozycji instrumenty, w tym rodki wojskowe udostpnione jej przez Pastwa
Czonkowskie. W przypadku, kiedy Pastwo Czonkowskie stao si przedmiotem ataku
terrorystycznego lub ofiar klski ywioowej lub katastrofy spowodowanej przez czowieka,
14
15
Art. 4. TFUE.
Art. 6. TFUE.
54
Rozdzia I
inne Pastwa Czonkowskie udzielaj mu pomocy na prob jego wadz politycznych. A wic
wymagana jest zgoda danego pastwa na podejmowanie dziaa pomocowych na jego
terytorium. Dziaania Pastwa Czonkowskie koordynuj w ramach Rady. Osobno jednak
warto wspomnie take o roli KE, ktra wcza si w koordynowanie dziaa pomocowych
np. poprzez aktywacj Unijnego Mechanizmu Ochrony Ludnoci czy dziaania ERCC.
Po raz pierwszy w historii traktatw osobny zapis pojawi si w odniesieniu do
ochrony ludnoci (art. 196 TUFU). Ochrona ludnoci jest domen Pastw Czonkowskich,
a zadaniem UE jest wspieranie, koordynowanie lub uzupenianie ich dziaa. Traktat
z Lizbony wprowadzi take odniesienie do dziedziny pomocy humanitarnej dziaania Unii
w dziedzinie pomocy humanitarnej s prowadzone zgodnie z zasadami i celami dziaa
zewntrznych Unii. Dziaania te maj na celu niesienie doranej pomocy i opieki dla ludnoci
w pastwach trzecich, ktra staa si ofiar klsk ywioowych lub katastrof spowodowanych
przez czowieka, oraz jej ochron, w celu sprostania potrzebom humanitarnym wynikajcym
z takich rnych sytuacji16. Ust. 5 artykuu 214 Traktatu z Lizbony powouje do ycia
Europejski Ochotniczy Korpus Pomocy Humanitarnej.
Instytucje uczestniczce w zarzdzaniu kryzysowym UE

Bez odniesienia do roli i zda instytucji unijnych nie uda si przedstawi
skomplikowanego systemu zarzdzania kryzysowego na poziomie UE. W niniejszej analizie
zostan omwione: rola i zadania Wysokiego Przedstawiciela UE ds. zagranicznych i polityki
bezpieczestwa oraz Europejskiej Suby Dziaa Zewntrznych, Rady Unii Europejskiej,
Komisji Europejskiej oraz wybranych agencji UE.
Wysoki Przedstawiciel UE ds. zagranicznych i polityki bezpieczestwa oraz

Europejska Suba Dziaa Zewntrznych (ESDZ)
Zgodnie z art. 18 i 27 Traktatu o Unii Europejskiej, Wysoki Przedstawiciel UE
ds. zagranicznych i polityki bezpieczestwa prowadzi wspln polityk zagraniczn
i bezpieczestwa Unii; przyczynia si do opracowania tej polityki i realizuje j, dziaajc
z upowanienia Rady, pilnuje realizacji decyzji przyjtych w tej dziedzinie; przewodniczy
Radzie do Spraw Zagranicznych; jest jednym z wiceprzewodniczcych Komisji oraz czuwa
nad spjnoci dziaa zewntrznych Unii. Odpowiada take w ramach Komisji za jej
obowizki w dziedzinie stosunkw zewntrznych i koordynacj innych aspektw dziaa
16
Art. 214 TFUE.
55
Rozdzia I
zewntrznych Unii, reprezentuje Uni w zakresie spraw odnoszcych si do wsplnej polityki
zagranicznej i bezpieczestwa, prowadzi w imieniu UE dialog polityczny ze stronami
trzecimi oraz wyraa stanowisko Unii w organizacjach midzynarodowych i na
konferencjach midzynarodowych, kieruje Europejsk Sub Dziaa Zewntrznych
i delegaturami Unii wpastwach trzecich oraz przy organizacjach midzynarodowych. Aby
umoliwi Wysokiemu Przedstawicielowi prowadzenie europejskiej polityki bezpieczestwa
i obrony (EPBiO) przyjto zaoenie, e struktury zarzdzania kryzysowego UE powinny by
czci tworzonego ESDZ. Struktury te miay bezporednio podlega Wysokiemu
Przedstawicielowi. Zgodnie z Decyzj Rady z dnia 26 lipca 2010 r. (2010/427/UE) Dyrekcja
ds. zarzdzania i planowania kryzysowego, Komrka Planowania i Prowadzenia Operacji
Cywilnych, Sztab Wojskowy Unii Europejskiej i Centrum Sytuacyjne Unii Europejskiej
(SITCEN)
podlegaj
w wykonywaniu
bezporednio
zadania
Wysokiemu
polegajcego
na
Przedstawicielowi
prowadzeniu
WPZiB
wspomagaj
Unii
go
zgodnie
z postanowieniami Traktatu, przy jednoczesnym poszanowaniu zgodnie z art. 40 TUE

pozostaych kompetencji Unii17.
Pod nazw struktury zarzdzania kryzysowego rozumiana bya cz Sekretariatu
Generalnego Rady UE, w ramach ktrej funkcjonowa m.in. Joint SITCEN (wsplne centrum
sytuacyjne). Ponisze komrki kryzysowe Sekretariatu Generalnego Rady UE zostay
przeniesione do ESDZ: Dyrekcja ds. Zarzdzania Kryzysowego i Planowania (CMPD),
Komrka Planowania i Prowadzenia Operacji Cywilnych (CPCC), Sztab Wojskowy Unii
Europejskiej (SWUE), Dziay bezporednio podlegajce dyrektorowi generalnemu Sztabu
Wojskowego Unii Europejskiej (DGEUMS), Dyrekcja ds. Koncepcji i Zdolnoci, Dyrekcja
ds. Wywiadu, Dyrekcja ds. Operacji, Dyrekcja ds. Logistyki, Dyrekcja ds. Systemw
cznoci i Informacji, Centrum Sytuacyjne Unii Europejskiej (SITCEN). Ponadto
z Dyrekcji Generalnej ds. Stosunkw Zewntrznych do ESDZ wczono Platform
kryzysow i koordynacj polityczn w ramach WPZiB. Obecna struktura ESDZ zajmujca
si kryzysami to komrki np. Crisis Response and Operational Coordination (dziay: Crisis
response planning and operations, EU situation room, Consular crisis management czy
INTCEN EU Intelligence Analysis Centre (dziay Analysis oraz General and external
relations). Istotn postaci i twrc powiza w ESDZ oraz zasad wsppracy ESDZ z innymi
Decyzja Rady z dnia 26 lipca 2010 r. okrelajca organizacj i zasady funkcjonowania Europejskiej Suby
Dziaa Zewntrznych (2010/427/UE).
17
56
Rozdzia I
instytucjami unijnymi oraz Pastwami Czonkowskimi jest dr Agostino Miozgo dyrektor
zarzdzajcy Departamentu Zarzdzania Kryzysowego w ESDZ. Europejska Suba Dziaa
Zewntrznych dysponuje strukturami rozporzdzajcymi ocen sytuacji, informacjami
w zakresie
danych
wywiadowczych
lub
spraw
wojskowych,
jak
rwnie
sieci
przedstawicielstw, ktre mog pomc przeciwdziaa zagroeniom oraz klskom lub

katastrofom na terytorium pastw czonkowskich lub sytuacjom kryzysowym o wymiarze
zewntrznym18.
Obecnie w EDSZ w ramach struktur kryzysowych prowadzone s prace nad tzw.
Integrated Situational Awareness and Analysis (ISAA) w ramach dawnych Procedur
Koordynacji Kryzysowych (tzw. Crisis Coordination Arrangements) od czerwca 2013 r.
nazwanych EU Integrated Political Crisis Response Arrangements. ISAA miaoby zajmowa
si gromadzeniem, przekazywaniem oraz analiz sytuacji, ktre mog stanowi zarzewie
potencjalnego kryzysu w UE. Prace nad dawnymi Crisis Coordination Arrangements oraz
obecnie nad EU Integrated Political Crisis Response Arrangements prowadzone s na forum
Grupy Przyjaci Prezydencji Sekretariatu Generalnego Rady UE. W konsultacjach
uczestnicz wszystkie pastwa czonkowskie.
Komisja Europejska
Rola Komisji Europejskiej w zakresie zarzdzania kryzysowego to rola wspierajca
oraz koordynujca. Reagowanie na katastrofy naturalne czy technologiczne, zagroenia
w zakresie bezpieczestwa wewntrznego, bezpieczestwa na granicach zewntrznych UE
jest domen pastw czonkowskich. W przypadku, kiedy pastwo czonkowskie nie jest
w stanie swoimi zasobami zwalczy skutkw danych sytuacji kryzysowych, moe poprzez
UE w ramach stworzonych systemw wsparcia, wymiany informacji i powiadamiania
zwrci si do innych pastw o pomoc. Te ostatnie dziaania mog podejmowa w oparciu
o umowy dwustronne, umowy midzynarodowe czy wspprac w ramach inicjatyw
regionalnych. Jednak biorc pod uwag fakt wystpowania danej katastrofy, czy np. na
obszarze dwch pastw, odczuwania jej skutkw ponad granicami pastw UE, czy istnienia
zagroe zwizanych z terroryzmem w pastwach UE, wsppraca pastw na forum
UE oferuje zwikszenie moliwoci zapobieenia danemu zagroeniu, przygotowaniu si na
nie
lub
podjcia
wsplnych
dziaa
w zakresie
reagowania.
Szczeglnie
walka
Wsplny wniosek Decyzja Rady w sprawie ustale dotyczcych zastosowania przez Uni klauzuli
solidarnoci JOIN/2012/039 final 2012/0370 (NLE).
18
57
Rozdzia I
z zagroeniami terrorystycznymi, ktra wiza si bdzie np. z moliwoci uycia
materiaw CBRJ, ochron infrastruktury krytycznej, finansowaniem terroryzmu czy
wspprac operacyjn w zakresie zagroe terrorystycznych bdzie zwikszaa wspierajc
i koordynujc rol UE. Podobnie jak wsparcie oferowane przez UE w innym obszarze, np.
w przypadku zagroe katastrof transgranicznych czy np. poarw lasw w Europie
Poudniowej.
Z perspektywy niniejszych rozwaa, mniej widoczna, nie mniej jednak istotna dla
caego procesu jest rola Sekretariatu Generalnego Komisji Europejskiej. W jednej z komrek
tego Sekretariatu umieszczono bowiem Wydzia Zarzdzania Kryzysowego, ktrego szefem
jest Emanuela Bellan. Warto wiedzie, e wydzia ten w ramach systemu wymiany informacji
tzw. ARGUS zbiera informacje kryzysowe ze wszystkich innych Dyrekcji Generalnych
Komisji. System ARGUS powsta w 2006 r. w odpowiedzi na potrzeby KE dla zbierania
informacji z istniejcych wyspecjalizowanych systemw na wypadek sytuacji kryzysowych.
Z zaoenia ARGUS ma dziaa na wypadek powanych sytuacji kryzysowych o charakterze
wielosektorowym, niezalenie od ich rda i natury, ktre wymagaj dziaa na szczeblu UE
bez wzgldu na to, czy dotykaj one obywateli, czy dbr lub interesw Pastw
Czonkowskich lub krajw trzecich. Opracowano na takie wypadki specjalne zasady
powiadamiania trybu posiedze w przypadku kryzysw. Obecnie Komisja Europejska
prowadzi prace rozwojowe systemu, ktre miayby doprowadzi do stworzenia systemu
ARGUS II. System jest jednak niedostpny dla pastw czonkowskich UE, suy tylko
poszczeglnym DG Komisji Europejskiej.
Najbardziej widoczne w sytuacjach kryzysowych w UE s dziaania podejmowane
przez nastpujce Dyrekcje Generalne: do Spraw Wewntrznych (DG HOME), ds. Zdrowia
i Konsumentw (DG SANKO), ds. Pomocy Humanitarnej i Ochrony Ludnoci (DG ECHO),
ds. rodowiska (DG ENV). Unijne agencje dziaajce w ramach obszaru bezpieczestwa
wewntrznego UE przyczyniaj si do realizacji zada w obszarze zarzdzania kryzysowego.
Kada agencja spenia inne funkcje oraz wspiera wymian informacji pomidzy poziomem
UE a pastwami czonkowskimi, w ramach umw midzynarodowych zajmuje si
doradztwem oraz prowadzi operacje oraz wspiera rozwijan polityk w obszarze
bezpieczestwa wewntrznego.
58
Rozdzia I
Dyrekcja Generalna ds. Wewntrznych (DG HOME)

Dyrekcja Generalna do Spraw Wewntrznych (DG HOME) podejmuje szereg dziaa
w obszarze zarzdzania kryzysowego na rzecz bezpieczestwa obywateli UE. Trzeba jednak
pamita, e bezpieczestwo wewntrzne UE jest kompetencj wspdzielon przez UE
z pastwami czonkowskimi. Do agencji wsppracujcych z DG HOME nale Europejska
Agencja Zarzdzania Wspprac Operacyjn na Granicach Zewntrznych (FRONTEX),
Europejski Urzd Policji (Europol), Europejskie Kolegium Policyjne (CEPOL), Europejskie
Centrum Monitorowania Narkotykw i Narkomanii (EMCDDA), Europejskie Biuro
Wsparcia
Azylu
(EASO),
Europejska
Agencja
ds.
Zarzdzania
Operacyjnego
Wielkoskalowymi Systemami Informatycznymi w Przestrzeni Wolnoci, Bezpieczestwa

i Sprawiedliwoci eu-LISA.
Biorc pod uwag potencjalne kryzysy w obszarze bezpieczestwa wewntrznego,
DG HOME uczestniczy w ich zapobieganiu, przygotowywaniu si na nie, prowadzi
monitoring oraz ocen ryzyka. W 2011 r. w DG HOME utworzone zostao np. Centrum
analizy strategicznej i reagowania prowadzce ocen ryzyka i sytuacji kryzysowych oraz
zarzdzajce nimi w przypadkach zagroe bezpieczestwa wewntrznego Unii, w tym take
tych zwizanych z terroryzmem. Centrum umoliwio ustanowienie nowej oceny zagroenia
oraz nowych metod i praktyk zarzdzania, ktre cz wiedz specjalistyczn odpowiednich
sub Komisji i grup ekspertw, np. w dziedzinie transportu i energii, i korzystaj z ocen
zagroenia sporzdzonych przez Centrum Analiz Wywiadowczych UE, agencje unijne i suby
pastw czonkowskich19.
Wsppraca midzynarodowa w obszarze bezpieczestwa wewntrznego jest jednym
z wymiarw zapewniania bezpieczestwa UE oraz jej mieszkacw. Koncentruje si ona na
obszarach: migracji i azylu oraz bezpieczestwa wewntrznego, w tym zwalczania
przestpczoci zorganizowanej, handlu narkotykami oraz handlu ludmi. Kluczowym
obszarem wsppracy jest zwalczanie terroryzmu, take w powizanymi dziedzinami jak
ochrona infrastruktury krytycznej. W strukturze DG HOME obecnie funkcjonuje Wydzia
Zarzdzania Kryzysowego i Terroryzmu.
Drugie sprawozdanie na temat realizacji strategii bezpieczestwa wewntrznego UE, Bruksela, 10.4.2013
COM(2013) 179 final.
19
59
Rozdzia I
Dyrekcja Generalna ds. Pomocy Humanitarnej i Ochrony Ludnoci (DG ECHO)

Biuro Pomocy Humanitarnej ECHO powstao w 1992 r. w DG zostao przeksztacone
w 2004 r., natomiast w obecnym ksztacie (czcym obszar pomocy humanitarnej oraz
ochrony ludnoci) utworzono j w 2010 r. jako Dyrekcj Generaln ds. Pomocy
Humanitarnej Ochrony Ludnoci. Celem tego zabiegu byo uzyskanie lepszej koordynacji
dziaa pomocowych Unii Europejskiej w przypadku kryzysw humanitarnych, klsk
ywioowych,
katastrof
naturalnych
lub
spowodowanych
dziaalnoci
czowieka
w wymiarze wewntrznym, jak i zewntrznym. Zadania zwizane z reagowaniem na sytuacje

katastrof naturalnych, technologicznych, kryzysw humanitarnych koordynowane s gwnie
przez Dzia Operacji Humanitarnych oraz Ochrony Ludnoci, w ramach ktrego dziaa
otwarte w maju 2013 r. Centrum Koordynacji Reagowania Kryzysowego (Emergency
Response Coordination Centre, dawne tzw. MIC Centrum Monitoringu i Informacji).
Punktem kontaktowym dla ERCC w Polsce jest Komenda Gwna Pastwowej Stray
Poarnej.
Komisja Europejska w imieniu UE moe zawiera umowy midzynarodowe.
W obszarze reagowania na sytuacje kryzysowe Komisja Europejska podejmuje wspprac
majc na celu przygotowanie na wypadek katastrof czy kryzysw poprzez nawizywanie
wsppracy i jej rozwj w ramach ronego rodzaju porozumie administracyjnych, tzw.
Memorandum of Understanding czy listw intencyjnych. Wsppraca w zakresie
operacyjnym czy wymiana informacji, wzajemna pomoc w sytuacjach kryzysowych,
wymiana dobrych praktyk zostaa okrelona w ramach nawizanych przez Komisj umw
i porozumie m.in. z Ukrain, Federacj Rosyjsk, Australi, Republik Macedonii,
Republik Modawii, USA lub organizacjami midzynarodowymi m.in. z Organizacj
Narodw Zjednoczonych.
Dyrekcja Generalna ds. rodowiska (DG ENV)

DG ds. rodowiska zostaa utworzona w 1973 r. w celu ochrony, zachowania
i poprawy stanu rodowiska w Europie. Do 2010 r. w kompetencjach DG ENV znajdowaa
si take tematyka ochrony ludnoci. DG ENV w ramach poszczeglnych polityki podejmuje
dziaania m.in. w zakresie czystoci powietrza, chemikaliw, przemysu, gospodarki
przestrzennej, morza i wybrzey, przyrody i biornorodnoci, haasu, gleby, odpadw
i wody. Wrd tematyk pozostajcych w gestii tej DG nie mona pomin moliwych
sytuacji kryzysowych, ktre obj mog zakady chemiczne, wypadki czy skaenie
60
Rozdzia I
rodowiska morskiego oraz katastrofy rodowiskowe. Nastpujce agencje unijne
wsppracuj z DG ds. rodowiska: Europejska Agencja rodowiska (EEA), Europejska
Agencja Chemikaliw (ECHA), Europejska Agencja ds. Bezpieczestwa na Morzu (EMSA).
W ramach wsppracy DG ENV oraz DG ECHO, punkty kontaktowe morskich sub
poszukiwa i ratownictwa w pastwach czonkowskich wsppracuj w system Emergency
Response Coordination Centre DG ECHO oraz system wymiany informacji CECIS.
W przypadku Polski, funkcj punktu kontaktowego dla ERCC peni Morska Suba
Poszukiwa i Ratownictwa.
Dyrekcja Generalna ds. Zdrowia i Konsumentw (DG SANKO)

Dziaanie DG SANKO w obszarze dziaa zwizanych z potencjalnymi kryzysami
koncentruje si wok ochrony zdrowia publicznego, czuwaniem nad bezpieczestwem
ywnoci, zdrowiem i hodowl zwierzt, jak i nad zdrowiem rolin uprawnych i lasw. Na
wypadek np. zagroe zwizanych z pewnymi gatunkami rolin KE przyja szereg decyzji
wykonawczych w zakresie rodkw (ang. emergency measures / emergency control
measures) odnoszcych si do poszczeglnych przypadkw rolin i gatunkw. Take
w ramach tej Dyrekcji powoano szereg agencji wsppracujcych z DG SANKO (Europejski
Urzd ds. Bezpieczestwa ywnoci, Europejsk Agencj Lekw, Europejskie Centrum ds.
Zapobiegania i Kontroli Chorb, Wsplnotowy Urzd Ochrony Odmian Rolin oraz Agencj
Wykonawcza ds. Zdrowia i Konsumentw).
W ramach DG SANKO i jej dziau zajmujcego si zdrowiem i hodowl zwierzt
Decyzj Komisji z dnia 28 lutego 2007 r. ustanowiono Interwencyjny Zesp Weterynaryjny
Wsplnoty wspomagajcy Komisj w zakresie wspierania pastw czonkowskich i pastw
trzecich w sprawach weterynaryjnych zwizanych z niektrymi chorobami zwierzt20.
W przypadkach wymagajcych dziaa unijnych podejmowane s w ramach DG SANKO
misje interwencyjne. Eksperci z pastw czonkowskich s dostpni na wniosek Komisji.
Decyzja Komisji z dnia 28 lutego 2007 r. ustanawiajca Interwencyjny Zesp Weterynaryjny Wsplnoty
wspomagajcy Komisj w zakresie wspierania pastw czonkowskich i pastw trzecich w sprawach
weterynaryjnych zwizanych z niektrymi chorobami zwierzt (2007/142/WE). Czonkw zespou wyznacza
si spord ekspertw z zakresu epidemiologii weterynaryjnej, wirusologii, dzikiej fauny, zarzdzania
programami zwalczania, diagnostyki laboratoryjnej, organizacji sub weterynaryjnych, ram prawnych,
informowania o ryzyku, zarzdzania i wszelkich innych obszarw istotnych z punktu widzenia zwalczania
chorb zwierzt.
20
61
Rozdzia I
Wnioski
Mimo brakw wsplnej definicji unijnego zarzdzania kryzysowego UE, niektre
z obszarw UE wypracoway jej wersje (sektor finansowy, wsplna polityka bezpieczestwa
i obrony).
W dyskusji o unijnym zarzdzaniu kryzysowym nie mona pomin perspektywy
dziaa UE w wymiarze wewntrznym i zewntrznym. Na terytorium UE mona mwi
o takich dziaaniach w ramach zapobiegania zagroeniom terrorystycznym, przestpczoci
zorganizowanej, handlowi ludmi, wypadkom czy katastrofom naturalnym, jak i zdarzeniom
w otoczeniu UE (m.in. kryzysy polityczne, nielegalna imigracja, terroryzm), czy w wymiarze
globalnym (pomoc humanitarna, pomoc konsularna, konflikty zbrojne). Oczywicie
w niektrych przypadkach zachodzi wiksza korelacja dziaa (np. terroryzm, przestpczo
zorganizowana, nielegalna imigracja) lub mniejsza (reagowanie na katastrof naturaln na
terytorium jednego z Pastw Czonkowskich, bez koniecznoci dziaa innych Pastw por:
przypadek trzsienia ziemi w Abruzji).
W unijnym zarzdzaniu kryzysowym po wejciu w ycie Traktatu z Lizbony,
powstaniu Europejskiej Suby Dziaa Zewntrznych obserwowa mona zmiany
organizacyjne i wewntrzinstytucjonalne. Implikuj one wspprac przed, w czasie i po
wystpieniu kryzysu pomidzy ESDZ, Rad a Komisj Europejsk. Zmiany obserwowane
z poziomu Pastwa Czonkowskiego mog by nieznaczne, wolne, a procesy decyzyjne
bardzo dugie. Nie mniej jednak w Brukseli maj one cakiem inny wymiar i ocen.
W ramach wsppracy instytucjonalnej ESDZ musiaa znale dla siebie miejsce w nowym
adzie instytucjonalnym, podj negocjacje z SG RUE oraz Komisj Europejsk oraz
podpisa stosowne porozumienia wewntrzne o wsppracy instytucji w przypadku
kryzysw.
W przypadku reagowania na kryzysy w UE oraz poza UE warto pokreli take dwa
poziomy reagowania, ktre obejmuj poziom polityczny oraz poziom operacyjny. Dziaania
w sytuacjach kryzysowych mona podj w ramach wypracowanych decyzji politycznych
UE. Dzisiejsza wsppraca instytucji UE oraz Pastw Czonkowskich nie moe odby si bez
wsppracy operacyjnej i wymiany informacji, czy to w ramach stworzonych systemw
wymiany informacji na wypadek sytuacji kryzysowych, prowadzenia obserwacji i analizy
zdarze wywntrz UE oraz w jej otoczeniu, czy w perspektywie globalnej. Takie systemy
wczesnego ostrzegania, alarmowania obecnie s rozwinite w Dyrekcjach Generalnych KE
62
Rozdzia I
czy ESDZ. Powizanie dziaa UE z poziomem Pastw Czonkowskich odbywa si w ramach
kompetencji i uprawnie UE (np. koordynowanie, wspieranie dziaa), take z uwagi na
prowadzenie monitoringu rozwoju sytuacji kryzysowych, konsultacji na wypadek ich
eskalacji, wymiany informacji dla moliwych dziaa pomocowych.
Literatura
1.
Decyzja Komisji z dnia 29 grudnia 2003 r. ustanawiajca zasady wdraania decyzji Rady
2001/792/WE,
Euratom
ustanawiajcej
mechanizm
wsplnotowy
uatwiajcy
wzmocnion wspprac w interwencjach wspierajcych ochron ludnoci, Dz. U. L 87

z 25.3.2004.
2.
Decyzja Parlamentu Europejskiego i Rady Nr 1313/2013/EU z dnia 17 grudnia 2013 r.

w sprawie Unijnego Mechanizmu Ochrony Ludnoci), Dz. U. L 347 z 17.12.2013.
3.
Decyzja Rady 2005/671/WSiSW z dnia 20 wrzenia 2005 r. w sprawie wymiany

informacji i wsppracy dotyczcej przestpstw terrorystycznych, Dz. U. L 253
z 29.9.2005.
4.
Decyzja Rady UE z dnia 8 listopada 2007 r. ustanawiajca wsplnotowy mechanizm

ochrony ludnoci (przeksztacenie) (2007/779/WE, Euratom), Dz. U. L 314 z 1.12.2007.
5.
Decyzja Rady z dnia 26 lipca 2010 r. okrelajca organizacj i zasady funkcjonowania

Europejskiej Suby Dziaa Zewntrznych (2010/427/UE).
6.
Decyzja Ramowa Rady 2002/475/WSiSW z dnia 13 czerwca 2002 r. w sprawie

zwalczania terroryzm, Dz. U. L 164 z 22.6.2002.
7.
Decyzja Ramowa Rady z dnia 26 czerwca 2001 r. w sprawie prania brudnych pienidzy
oraz identyfikacji, wykrywania, zamroenia, zajcia i konfiskaty narzdzi oraz zyskw
pochodzcych z przestpstwa, Dz. U. L 182 z 5.7.2001, s. 1-2, polskie wydanie
specjalne: rozdzia 19, t. 4.
8.
Drugie sprawozdanie na temat realizacji strategii bezpieczestwa wewntrznego UE,

Bruksela, 10.4.2013 COM(2013) 179 final.
9.
Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2012/18/UE z dnia 4 lipca 2012 r.

w sprawie kontroli zagroe powanymi awariami zwizanymi z substancjami
niebezpiecznymi, zmieniajca, a nastpnie uchylajca dyrektyw Rady 96/82/WE, Dz. U.
L 197 z 24.7.2012.
63
Rozdzia I
10. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady nr 2007/60/WE z dnia 23 padziernika
2007 r. w sprawie oceny ryzyka powodziowego i zarzdzania nim, Dz. U. L 288
z 6.11.2007.
11. Komunikat Komisji Europejskiej w sprawie unijnych ram transgranicznego zarzdzania
kryzysowego z 20.10.2009.
12. Report on financial crisis management, European Commission, Economic Paper, lipiec
2001, nr. 156.
13. Rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 7 lipca 2010 r. zawierajca zalecenia dla
Komisji w sprawie transgranicznego zarzdzania kryzysowego w sektorze bankowym
(2010/2006(INI).
14. Rozporzdzenie (WE) NR 178/2002 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 28 stycznia
2002 r. ustanawiajce oglne zasady i wymagania prawa ywnociowego, powoujce
Europejski Urzd ds. Bezpieczestwa ywnoci oraz ustanawiajce procedury
w zakresie bezpieczestwa ywnoci, Dz. U. L 179 z 7.7.2007.
15. Rozporzdzenie (WE) NR 1781/2006 Parlamentu i Rady z dnia 15 listopada 2006 r.
w sprawie informacji o zleceniodawcach, ktre towarzysz przekazom pieniny, Dz. U.
L 345 z 8.12.2006.
16. Rozporzdzenie (WE) nr 851/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 21 kwietnia
2004 r. ustanawiajce Europejskie Centrum ds. Zapobiegania i Kontroli Chorb, Dz. U. L
142 z 30.4.2004, s. 1-11, polskie wydanie specjalne: rozdzia 15, t. 8.
17. Studia i prace Kolegium Zarzdzania i Finansw, Zeszyt 77, 2007.
18. Wersja skonsolidowana Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, Dz. U. C 83,
z 30.3.2010.
19. Wsplny wniosek Decyzja Rady w sprawie ustale dotyczcych zastosowania przez
Uni klauzuli solidarnoci JOIN/2012/039 final 2012/0370 (NLE).
rda internetowe:
http://ec.europa.eu/index_en.htm
http://www.eeas.europa.eu/index_en.htm
http://www.consilium.europa.eu/homepage?lang=en
64
Rozdzia I
mgr Tomasz PLASOTA
ZARZDZANIE KRYZYSOWE W UJCIU

LEGALNYM AKTY PRAWNE I NORMY
Streszczenie
Cel: Przedmiotem niniejszego artykuu jest zarzdzanie kryzysowe w ujciu legalnym. Celem
pracy bya identyfikacja oraz analiza wybranych krajowych i zagranicznych norm, jak
rwnie przepisw prawnych z zakresu zarzdzania kryzysowego na wszystkich poziomach
organizacyjnych wraz z okreleniem potrzeb ich aktualizacji.
Metodologia: W artykule dokonano identyfikacji oraz analizy wybranych krajowych
i zagranicznych przepisw prawnych zwizanych z zarzdzaniem kryzysowym, w tym ustaw,
rozporzdze, zarzdze, traktatw, konwencji, konkluzji oraz dyrektyw. Ponadto
przeprowadzono analiz wybranych norm krajowych i zagranicznych pod ktem ich
przydatnoci na potrzeby realizacji zada w projekcie rozwojowym Zintegrowany system
budowy
planw
zarzdzania
kryzysowego
oparciu
o nowoczesne
technologie
informatyczne. Szczegln uwag zwrcono na wyniki bada przeprowadzonych w ramach

niniejszego projektu.
Wyniki: W oparciu o przeprowadzon analiz prawno-organizacyjnych podstaw systemu
zarzdzania kryzysowego RP zidentyfikowano szereg wad regulacji prawnych, w tym
problem braku zgodnoci aktw prawnych na poszczeglnych szczeblach podziau
terytorialnego, luk w przepisach prawa, nadregulacji, rozproszenia przepisw prawnych oraz
zamtu terminologicznego. Ponadto wskazano na przydatno wybranych norm w procesie
zarzdzania kryzysowego tj. standardw zwizanych z zarzdzaniem ryzykiem oraz ocen
zdolnoci do reagowania.
Wnioski: Rozwaania zakoczono konstatacj na temat koniecznoci zmian prawnoorganizacyjnych podstaw systemu zarzdzania kryzysowego RP w kierunku usunicia wad
prawnych uniemoliwiajcych waciw dziaalno poszczeglnych podmiotw biorcych
65
Rozdzia I
udzia w zarzdzaniu kryzysowym. Wskazano rwnie na zbieno wymaga zwizanych
z wprowadzeniem zabezpiecze przed pojawieniem si kryzysu w sektorach: publicznym
oraz biznesowym, jako podstaw do wykorzystania wybranych norm w procesie zarzdzania
kryzysowego.
Sowa kluczowe: plan, planowanie cywilne, akt prawny, norma, zarzdzanie kryzysowe
Wprowadzenie
Zarzdzanie kryzysowe stanowi dziaalno organw administracji publicznej. Oparte
jest wic na obowizujcych regulacjach prawnych. Pozwalaj one na okrelenie struktury
zarzdzania kryzysowego, zasad na jakich si opiera, podmiotw biorcych w nim udzia, ich
kompetencji, mechanizmw wzajemnej wsppracy oraz koordynacji, jak rwnie zasad
finansowania zada z zakresu zarzdzania kryzysowego. Precyzuj rwnie podstawowe
pojcia z nim zwizane. Std te konieczno zapewnienia ich jak najwikszej jasnoci
i przejrzystoci. Zadanie wydaje si o tyle trudne, poniewa wymaga wzicia pod uwag nie
tylko podstawowego aktu prawnego rangi systemowej jakim jest ustawa z dnia 26 kwietnia
o zarzdzaniu kryzysowym 1, ale wielu innych regulacji krajowych i zagranicznych
zwizanych z omawianym obszarem.
Rozwaania na temat zarzdzania kryzysowego w ujciu legalnym towarzysz
problematyce podjtej w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne. Na potrzeby jego
realizacji zdecydowano o koniecznoci przeprowadzenia analizy podstaw prawnych z zakresu
zarzdzania kryzysowego w odniesieniu nie tylko do wymogw odnoszcych si do
opracowania planw zarzdzania kryzysowego, lecz w kontekcie caego systemu
zarzdzania kryzysowego RP. Efektem kocowym realizacji projektu bdzie bowiem nie
tylko zbadanie struktury planw zarzdzania kryzysowego i przygotowanie metodyki jego
sporzdzenia, ale rwnie opracowanie praktycznych funkcjonalnoci projektowanego
systemu informatycznego. W zaoeniu ma on pozwoli na gromadzenie oraz zarzdzanie
informacjami, sprawne zarzdzanie zasobami podczas sytuacji kryzysowej, jak rwnie na
popraw wsppracy pomidzy subami i integracj podmiotw ratowniczych. Std te
potrzeba przeprowadzenia caociowej analizy regulacji prawnych z uwzgldnieniem
moliwoci wykorzystania wybranych norm w procesie zarzdzania kryzysowego.
Ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarzdzaniu kryzysowym (Dz. U. z 2007 r. Nr 89, poz. 590 z pn. zm.)
66
Rozdzia I
Regulacje prawne jako podstawa systemu zarzdzania kryzysowego RP

Regulacje prawne stanowi podstaw systemu zarzdzania kryzysowego RP. Ich
waciwe brzmienie wyznacza bowiem wszystkie determinanty wpywajce na efektywno
caego procesu zarzdzania kryzysowego.
Pierwszym z nich jest porzdek terminologiczny. Zarzdzanie kryzysowe jako
specyficzny rodzaj zarzdzania bezpieczestwem wymaga okrelenia definicji podstawowych
poj z nim zwizanych. Ustawowa definicja zarzdzania kryzysowego pozwala na
wskazanie celu i zakresu teje dziaalnoci pastwa. Wynika z niej, e celem zarzdzania
kryzysowego jest zapobieganie sytuacjom kryzysowym, przygotowanie do przejmowania nad
nimi kontroli w drodze zaplanowanych dziaa, reagowaniu w przypadku wystpienia
sytuacji kryzysowych, usuwaniu ich skutkw oraz odtwarzaniu zasobw i infrastruktury
krytycznej. Umiejscawia je rwnie jako element kierowania bezpieczestwem narodowym 2.
Z kolei zawarte w niniejszym akcie pojcie sytuacji kryzysowej umoliwia okrelenie
w jakich okolicznociach bdzie ono wystpowao, a zatem w odniesieniu do jakich zagroe
naley je rozpatrywa. Zgodnie z ustaw o zarzdzaniu kryzysowym dotyczy ono sytuacji
wpywajcych negatywnie na poziom bezpieczestwa ludzi, mienia w znacznych rozmiarach
lub rodowiska, wywoujc znaczne ograniczenia w dziaaniu waciwych organw
administracji publicznej ze wzgldu na nieadekwatno posiadanych si i rodkw3.
Ramy prawne wyznaczaj take struktur zarzdzania kryzysowego. Pozwalaj wic
spojrze na zarzdzanie kryzysowe w ujciu procesowym pod ktem jego poszczeglnych faz
tj. zapobiegania, przygotowania, reagowania i odbudowy oraz dziaa podejmowanych
w kadej z nich, co wynika te z ustawowej definicji zarzdzania kryzysowego4.
Regulacje prawne wskazuj rwnie w jaki sposb system zarzdzania kryzysowego
jest zorganizowany. W tym celu bierze si pod uwag ustrj polityczny pastwa, jego podzia
terytorialny, a take ogln filozofi w podejciu do reagowania na zagroenia mogce
doprowadzi do sytuacji kryzysowej. Wskazuje si, e system zarzdzania kryzysowego RP
funkcjonuje w oparciu o zasady: prymatu ukadu terytorialnego, jednoosobowego
Ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarzdzaniu kryzysowym (Dz. U. z 2007 r. Nr 89, poz. 590 z pn. zm.),
art. 2
Art. 3 pkt. 1 ww. ustawy
4
Art. 2 ww. ustawy
2
67
Rozdzia I
kierownictwa, odpowiedzialnoci organw wadzy publicznej, kategoryzacji zagroe oraz
reagowania na jak najniszym poziomie5.
Ponadto ramy prawne okrelaj podmioty, ktre bior udzia w zarzdzaniu
kryzysowym. Przepisy ustawy o zarzdzaniu kryzysowym wyrniaj organy zarzdzania
kryzysowego na poszczeglnych szczeblach podziau terytorialnego, organy opiniodawczodoradcze (zespoy zarzdzania kryzysowego oraz komrki zapewniajce caodobowy
przepyw informacji (centra zarzdzania kryzysowego)6. W realizacji zada z zakresu
zarzdzania kryzysowego bior rwnie udzia inne wyspecjalizowane suby. Ich zadania
i kompetencje okrelaj odrbne ustawy. Regulacje prawne maj take okreli jasno zadania
tych podmiotw, zakres ich odpowiedzialnoci, mechanizmy ich wzajemnej wsppracy,
koordynacji oraz zasady finansowania zada z zakresu zarzdzania kryzysowego.
Formalno-prawne podstawy systemu zarzdzania kryzysowego RP musz rwnie
uwzgldnia realizacj zobowiza sojuszniczych, w tym wynikajcych m.in. z czonkostwa
w organizacjach midzynarodowych.
Identyfikacja aktw prawnych oraz norm dotyczcych zarzdzania kryzysowego

W ramach przeprowadzonych bada zidentyfikowano szerok gam aktw prawnych
i norm dotyczcych obszaru zarzdzania kryzysowego. Z uwagi
na du ilo
zgromadzonego materiau badawczego analizie poddano jedynie wybrane regulacje,

w szczeglnoci te odnoszce si do problematyki realizowanego projektu.
Tabela 1. zawiera wykaz kategorii aktw prawnych i norm zidentyfikowanych
w ramach niniejszych bada.
Podstawowym
aktem
prawnym
konstytuujcym
polski
system
zarzdzania
kryzysowego jest ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarzdzaniu kryzysowym. Okrela on

organy waciwe w sprawach zarzdzania kryzysowego oraz ich zadania i zasady dziaania
w tej dziedzinie, a take zasady finansowania zada zarzdzania kryzysowego7.
W. Lidwa, W. Krzeszowski W. Wicek, Zarzdzanie w sytuacjach kryzysowych, Wyd. Akademii Obrony

Narodowej, Warszawa 2010
6
Ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarzdzaniu kryzysowym (Dz. U. z 2007 r. Nr 89, poz. 590 z pn. zm.)
7
Ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarzdzaniu kryzysowym (Dz. U. z 2007 r. Nr 89, poz. 590 z pn. zm.),
art. 1
5
68
Rozdzia I
Tabela 1.
Akty prawne i normy dotyczce zarzdzania kryzysowego
Przepisy midzynarodowe
Regulacje krajowe
Normy krajowe i zagraniczne
Traktaty
Ustawy
ISO
Konwencje
Rozporzdzenia
ISO/FDIS
Dyrektywy
Zarzdzenia
ISO/CD
Decyzje
CSA
Konkluzje
HB
Rozporzdzenia
BSI
PN/EN
Niemniej jednak, ustawa ta bdc aktem prawnym rangi systemowej stanowi punkt
odniesienia do wielu innych krajowych regulacji. Wrd nich mona wymieni ustawy
dotyczce m.in.:
stanw nadzwyczajnych (w tym ustawa o stanie klski ywioowej9 oraz ustawa

o stanie wyjtkowym10)
wyspecjalizowanych sub biorcych udzia w zarzdzaniu kryzysowym (w tym

np. ustawa o Policji11, ustawa o Stray Granicznej12 czy te ustawa o Pastwowej
Stray Poarnej13)
poszczeglnych jednostek samorzdu terytorialnego (np. ustawa o samorzdzie

wojewdztwa14 oraz ustawa o samorzdzie powiatowym15).
Analizujc formalno-prawne podstawy systemu zarzdzania kryzysowego RP, bierze

si rwnie pod uwag szereg rozporzdze, w tym dotyczcych obowizku opracowania
rdo: wasne (na podstawie sprawozda z zadania VI.1 Analiza podstaw prawnych z zakresu zarzdzania
kryzysowego oraz sformuowanie podstaw metodologicznych systemu zarzdzania kryzysowego oraz jego
struktury terytorialnej w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania kryzysowego
w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne).
9
Ustawa z dnia 18 kwietnia 2002 r. o stanie klski ywioowej (Dz. U z 2002 r. Nr 62, poz. 558 z pn. zm.)
10
Ustawa z dnia 21 czerwca 2002 r. o stanie wyjtkowym (Dz. U z 2002 r. Nr 113, poz. 985 z pn. zm.)
11
Ustawa z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji (tekst jednolity: Dz. U. z 2011 r. Nr 287, poz. 1687 z pn. zm.)
12
Ustawa z dnia 12 padziernika 1990 r. o Stray Granicznej (tekst jednolity: Dz. U. z 2011 Nr 116, poz. 675
z pn. zm.).
13
Ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o Pastwowej Stray Poarnej (tekst jednolity: Dz. U. z 2009 r. Nr 12, poz.
68 z pn. zm.).
14
Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorzdzie wojewdztwa (tekst jednolity: Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz.
1590 z pn. zm.).
15
Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorzdzie powiatowym (tekst jednolity: Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz.
1590 z pn. zm.).
8
69
Rozdzia I
dokumentw
strategicznych
(programowych)
zakresu
planowania
cywilnego
tj. Rozporzdze w sprawie Raportu o zagroeniach bezpieczestwa narodowego 16 oraz

Narodowego Programu Ochrony Infrastruktury Krytycznej 17. Innymi istotnymi aktami
prawnymi tej rangi s: Rozporzdzenie w sprawie planw ochrony infrastruktury
krytycznej18, Rozporzdzenie w sprawie organizacji i trybu dziaania Rzdowego Centrum
Bezpieczestwa19, Rozporzdzenie w sprawie okrelenia organw administracji rzdowej,
ktre tworz centra zarzdzania kryzysowego oraz sposobu ich funkcjonowania20.
Akty prawne na poziomie krajowym obejmuj take przepisy prawa miejscowego
zwizanego, w tym zarzdzenia powoujce organy zarzdzania kryzysowego oraz
odpowiednie struktury tj. zespoy oraz centra na poszczeglnych szczeblach podziau
terytorialnego.
Formalno-prawne podstawy systemu zarzdzania kryzysowego RP naley rwnie
rozpatrywa przez pryzmat realizacji zobowiza sojuszniczych wynikajcych z czonkostwa
w rnych organizacjach midzynarodowych. Std te konieczno wzicia pod uwag
rozmaitych traktatw, konwencji, dyrektyw, decyzji, konkluzji oraz rozporzdze wydanych
przez Uni Europejsk, Rad Europy czy te Organizacj Narodw Zjednoczonych.
W ramach przeprowadzonych bada dokonano rwnie identyfikacji krajowych
i zagranicznych norm oraz projektw norm, w tym standardw ISO, ISO/FDIS, ISO/CD,
CSA, HB, BSI czy te PN/EN. Poddane analizie normy dotycz zagadnie zarzdzania
ryzykiem, zapewnienia cigoci dziaania, jak rwnie oceny zdolnoci do reagowania.
Standardy te mog zosta dobrowolnie wdroone na potrzeby realizacji zada z zakresu
zarzdzania kryzysowego.
16
Rozporzdzenie z dnia 30 kwietnia 2010 r. w sprawie Raportu o zagroeniach bezpieczestwa narodowego
(Dz. U. z 2010 r. Nr 83, poz. 240)
17
Rozporzdzenie Rady Ministrw z dnia 30 kwietnia 2010 r. w sprawie Narodowego Programu Ochrony
Infrastruktury Krytycznej (Dz. U z 2010 r. Nr 83, poz. 541)
18
Rozporzdzenie Rady Ministrw z dnia 30 kwietnia 2010 r. w sprawie planw ochrony infrastruktury
krytycznej (Dz. U z 2010 r. Nr 83, poz. 542)
19
Rozporzdzenie Rady Ministrw z dnia 10 lipca 2008 r. w sprawie organizacji i trybu dziaania Rzdowego
Centrum Bezpieczestwa (Dz. U z 2008 r. Nr 128, poz. 821)
20
Rozporzdzenie Rady Ministrw z dnia 15 grudnia 2009 r. w sprawie okrelenia organw administracji
rzdowej, ktre tworz centra zarzdzania kryzysowego, oraz sposobu ich funkcjonowania (Dz. U. z 2009 r. Nr
226, poz. 1819)
70
Rozdzia I
Wyniki
Analiza przepisw prawnych dotyczcych zarzdzania kryzysowego na wszystkich
poziomach organizacyjnych wykazaa, e obecne regulacje zawieraj szereg wad
i niecisoci. W trakcie przeprowadzanych bada zidentyfikowano bowiem nastpujce
problemy:
problem braku zgodnoci aktw prawnych na poszczeglnych szczeblach

podziau terytorialnego,
problem luk w przepisach prawa,
problem nadregulacji,
problem rozproszenia przepisw prawnych,
zamt terminologiczny.
Pierwszym zidentyfikowanym problemem jest brak zgodnoci aktw prawnych na

poszczeglnych szczeblach podziau terytorialnego. Analiza przepisw prawa miejscowego
okrelajcych we wasnym zakresie organizacj zarzdzania kryzysowego na poszczeglnych
szczeblach podziau terytorialnego wykazaa, e s one zgodne z ustaw o zarzdzaniu
kryzysowym. Owa zbieno wystpuje rwnie pomidzy aktami prawnymi wyszego
i niszego szczebla. Problem braku zgodnoci ujawni si jednak w zakresie treci oraz
szczegowoci aktw prawnych na tym samym poziomie. Postuluje si wic ujednolicenie
tych dokumentw w celu usprawnienia wspdziaania podmiotw biorcych udzia
w zarzdzaniu kryzysowym. Zmiany te maj umoliwi uniknicie bdw i problemw we
wsppracy zwaszcza na tym samym poziomie organizacyjnym21.
Kolejny zidentyfikowany problem dotyczy luk w przepisach prawa. Analiza
przepisw prawa miejscowego wykazaa, e w wybranych jednostkach administracyjnych
niszego szczebla wykorzystuje si dobre praktyki z zakresu zarzdzania ryzykiem. Jednake
wdroone systemy zarzdzania ryzykiem nie uwzgldniaj zagadnie zwizanych
z bezpieczestwem, w tym z zarzdzaniem kryzysowym. W zwizku z powyszym zaleca si
ich wczenie do dotychczas stosowanych rozwiza odnoszcych si do zarzdzania
Sprawozdanie zadanie VI.1 Analiza podstaw prawnych z zakresu zarzdzania kryzysowego oraz
sformuowanie podstaw metodologicznych systemu zarzdzania kryzysowego oraz jego struktury
terytorialnej; podzadanie V.1.3 Analiza norm i przepisw prawnych zwizanych z zarzdzaniem kryzysowym
na wszystkich poziomach organizacyjnych, czerwiec 2013. Projekt rozwojowy: Zintegrowany system budowy
planw zarzdzania kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne, s. 51.
21
71
Rozdzia I
ryzykiem w poszczeglnych instytucjach lub te przygotowanie odrbnych przepisw
regulujcych t problematyk22.
Wrd wad obowizujcych rozwiza prawnych wskazuje si rwnie nadregulacj
przepisw prawnych. Jako przykad podaje si regulacje zwizane z wykorzystaniem si
zbrojnych na potrzeby realizacji zada z zakresu zarzdzania kryzysowego. Wydaje si,
e zapisy art. 25 ustawy o zarzdzaniu kryzysowym dubluj regulacje zawarte w ustawie
o powszechnym obowizku obrony23.
Inn zidentyfikowan wad obecnych regulacji jest rozproszenie przepisw prawnych.
W ramach przeprowadzonych bada wskazano na fakt rozbicia problematyki zarzdzania
kryzysowego i ochrony ludnoci po zbyt wielu aktach prawnych co moe by nieczytelne dla
organw biorcych udzia w realizacji zada z tego obszaru. Std te podkrela si
konieczno uporzdkowania przepisw np. poprzez uchwalenie ustawy o ochronie ludnoci.
Akt ten miaby na celu nie tyle tworzenie nowych struktur czy te dublowanie rozwiza
zawartych w innych ustawach, ale uregulowanie w sposb jednolity zagadnie zwizanych
z przedsiwziciami realizowanymi na rzecz ochrony ludnoci24.
Przeprowadzona analiza
wykazaa take problemy zwizane z terminologi
w przepisach. Zwrcono uwag m.in. na to, e ustawowe rozumienie definicji poj

zarzdzania kryzysowego oraz sytuacji kryzysowej jest szersze, anieli praktyka realizacji
zada z zakresu zarzdzania kryzysowego. Na problem zamtu terminologicznego wskazano
rwnie w odniesieniu do zapisw dotyczcych udziau policji oraz si zbrojnych
w zarzdzaniu kryzysowym25.
Na potrzeby przeprowadzenia niniejszych bada dokonano rwnie analizy
wybranych krajowych i zagranicznych norm pod ktem ich przydatnoci w ramach realizacji
projektu.
Tame, s. 146
Sprawozdanie - zadanie VI.1 Analiza podstaw prawnych z zakresu zarzdzania kryzysowego oraz
terytorialnej; podzadanie VI.1.3 Analiza norm i przepisw prawnych zwizanych z zarzdzaniem kryzysowym
na wszystkich poziomach organizacyjnych, Warszawa 2013. Projekt rozwojowy: Zintegrowany system
budowy planw zarzdzania kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne, s. 36
24
Sprawozdanie - zadanie VI.1 Analiza podstaw prawnych z zakresu zarzdzania kryzysowego oraz
terytorialnej; podzadanie VI.1.8 Zebranie wynikw prac i opracowanie wnioskw kocowych, Warszawa 2013.
Projekt rozwojowy: Zintegrowany system budowy planw zarzdzania kryzysowego w oparciu o nowoczesne
technologie informatyczne, s. 39
25
Tame, s. 38
22
23
72
Rozdzia I
W ramach analizy szczegln uwag powicono normom z zakresu zarzdzania
ryzykiem. W chwili obecnej proces ten wykorzystywany jest w rnych dziedzinach
dziaalnoci pastwa. Niniejsze badania potwierdziy moliwo wykorzystania norm
z zakresu zarzdzania ryzykiem rwnie w obszarze zarzdzania kryzysowego. Za podstaw
realizacji projektu uznano norm ISO 3100026. Wskazuje ona na zasady jakie naley
stosowa w celu zapewnienia skutecznoci zarzdzania ryzykiem, jak rwnie prezentuje
poszczeglne elementy skadajce si na proces zarzdzania ryzykiem. Zawiera take opis
poszczeglnych dziaa takich jak: komunikacje i konsultacje, ustalanie kontekstu, ocena
ryzyka (identyfikacja ryzyka, analiza ryzyka, ewaluacja ryzyka), postpowanie z ryzykiem,
monitorowanie i przegld. Uznano, e norma ta ze wzgldu na swoj uniwersalno moe
zosta wykorzystana w procesie zarzdzania kryzysowego27.
Uzupenienie dla normy ISO 31000 stanowi norma ISO 31010:2009 28. Zawiera ona
opis wybranych technik oceny ryzyka. W zwizku z tym moe ona stanowi doskonae
narzdzie dla osb zajmujcych si zarzdzaniem ryzykiem. Podkrelono moliwo jej
wykorzystania na potrzeby realizacji niniejszego projektu29.
Obu wskazanym powyej normom towarzyszy standard ISO Guide 73:2009 Risk
Management Vocabulary bdcy przewodnikiem zawierajcym podstawow terminologi
z zakresu zarzdzania ryzykiem30.
Przeprowadzona analiza wykazaa take, e norma CAN/CSAQ850-97:2009 Risk
Management: Guideline for Decision Makers moe zosta wykorzystana jako uzupenienie
dla normy ISO 31000. Gwnym celem tej normy jest zwrcenie uwagi na zagadnienia
zwizane z zarzdzaniem ryzykiem w kontekcie procesu podejmowania decyzji biorc pod
Norma ISO 31000:2009 Zarzdzanie ryzykiem Zasady i wytyczne

planw zarzdzania kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne, s.5
28
ISO/IEC 31010:2009 Risk management -- Risk assessment techniques
29
planw zarzdzania kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne, s. 33
30
Tame, s .4
26
27
73
Rozdzia I
uwag percepcj ryzyka i komunikacj ryzyka jako elementy procesu zarzdzania
ryzykiem31.
Niniejsze badania potwierdziy rwnie moliwo wykorzystania normy zwizanej
z ocen zdolnoci do reagowania. Zaoenie to zweryfikowano to w oparciu o analiz
projektu normy ISO/ICD 22325 Societal Security Emergency management Guidelines for
emergency management security assessment). Projekt niniejszej normy zawiera wskazwki
dla organw zarzdzania kryzysowego do oceny ich zdolnoci do reagowania w sytuacjach
kryzysowych. Wytyczne w nim zawarte uznano za elastyczne i uniwersalne. W zwizku
z tym wskazano na moliwo ich wykorzystania przez rne organy administracji
publicznej, w tym organy zarzdzania kryzysowego32.
Wnioski
Przeprowadzona na potrzeby niniejszego projektu analiza przepisw prawnych
zwizanych z zarzdzaniem kryzysowym na wszystkich szczeblach wykazaa konieczno
zmian prawno-organizacyjnych podstaw systemu zarzdzania kryzysowego RP. Powinny one
umoliwi rozwizanie szeregu zidentyfikowanych problemw tj. braku zgodnoci aktw
prawnych na poszczeglnych szczeblach podziau terytorialnego, luk w przepisach prawnych,
nadregulacji, rozproszenia przepisw prawnych oraz zamtu terminologicznego.
Analiza krajowych oraz zagranicznych norm wykazaa za przydatno niektrych
z nich na potrzeby realizacji projektu. Za szczeglnie uyteczne uznano normy zwizane
z zarzdzaniem ryzykiem, w tym zwaszcza norm ISO 31000. Ponadto zasugerowano
moliwo wykorzystania projektu normy ISO/ICD 22325 odnoszcej si do oceny zdolnoci
do reagowania.
Niniejsze rozwaania stanowi jedynie wnioski dotyczce wybranych problemw
zwizanych z obecnym brzmieniem regulacji prawnych z zakresu omawianych zagadnie.
Zarzdzanie
kryzysowe
ujciu
legalnym
powinno
stanowi
wci
przedmiot
zainteresowania, zwaszcza bada uwzgldniajcych moliwo doskonalenia formalnoprawnych podstaw systemu zarzdzania kryzysowego RP.
31
32
Tame, s. 34
Tame, s. 21
74
Rozdzia I
Literatura
1.
CAN/CSA-Q850-97:2009 Risk Management: Guideline for Decision-Makers.
2.
ISO GUIDE 73:2009 Risk management Vocabulary.
3.
ISO/IEC 31010:2009 Risk management -- Risk assessment techniques.
4.
Lidwa W., Krzeszowski W., Wicek W., Zarzdzanie w sytuacjach kryzysowych, Wyd.
Akademii Obrony Narodowej, Warszawa 2010.
5.
Norma ISO 31000:2009 Zarzdzanie ryzykiem Zasady i wytyczne.
6.
Projekt normy ISO/CD 22325 Societal security Emergency management Guidelines

for emergency management security assessment (Ocena zdolnoci do reagowania).
7.
Rozporzdzenie Rady Ministrw z dnia 10 lipca 2008 r. w sprawie organizacji i trybu

dziaania Rzdowego Centrum Bezpieczestwa (Dz. U z 2008 r. Nr 128, poz. 821).
8.
Rozporzdzenie Rady Ministrw z dnia 15 grudnia 2009 r. w sprawie okrelenia

organw administracji rzdowej, ktre tworz centra zarzdzania kryzysowego, oraz
sposobu ich funkcjonowania (Dz. U. z 2009 r. Nr 226, poz. 1819).
9.
Rozporzdzenie Rady Ministrw z dnia 30 kwietnia 2010 r. w sprawie Narodowego

Programu Ochrony Infrastruktury Krytycznej (Dz. U z 2010 r. Nr 83, poz. 541).
10. Rozporzdzenie Rady Ministrw z dnia 30 kwietnia 2010 r. w sprawie planw ochrony
infrastruktury krytycznej (Dz. U z 2010 r. Nr 83, poz. 542).
11. Rozporzdzenie z dnia 30 kwietnia 2010 r. w sprawie Raportu o zagroeniach
bezpieczestwa narodowego (Dz. U. z 2010 r. Nr 83, poz. 240).
12. Sprawozdanie - zadanie VI.1 Analiza podstaw prawnych z zakresu zarzdzania
kryzysowego oraz sformuowanie podstaw metodologicznych systemu zarzdzania
kryzysowego oraz jego struktury terytorialnej; podzadanie VI.1.3 Analiza norm
i przepisw prawnych zwizanych z zarzdzaniem kryzysowym na wszystkich
poziomach organizacyjnych, Warszawa 2013. Projekt rozwojowy: Zintegrowany system
informatyczne.
13. Sprawozdanie - zadanie VI.1 Analiza podstaw prawnych z zakresu zarzdzania
kryzysowego oraz jego struktury terytorialnej; podzadanie VI.1.8 Zebranie wynikw prac
i opracowanie
wnioskw
kocowych,
Warszawa
2013.
Projekt
rozwojowy:
75
Rozdzia I
Zintegrowany
system
budowy planw
zarzdzania
kryzysowego
oparciu
o nowoczesne technologie informatyczne.

14. Sprawozdanie zadanie VI.1 Analiza podstaw prawnych z zakresu zarzdzania
kryzysowego oraz jego struktury terytorialnej; podzadanie V.1.3 Analiza norm
i przepisw prawnych zwizanych z zarzdzaniem kryzysowym na wszystkich
poziomach organizacyjnych, czerwiec 2013. Projekt rozwojowy: Zintegrowany system
informatyczne.
15. Ustawa z dnia 12 padziernika 1990 r. o Stray Granicznej (tekst jednolity: Dz. U.
z 2011 Nr 116, poz. 675 z pn. zm.).
16. Ustawa z dnia 18 kwietnia 2002 r. o stanie klski ywioowej (Dz. U z 2002 r. Nr 62,
poz. 558 z pn. zm.).
17. Ustawa z dnia 21 czerwca 2002 r. o stanie wyjtkowym (Dz. U z 2002 r. Nr 113, poz.
985 z pn. zm.).
18. Ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o Pastwowej Stray Poarnej (tekst jednolity: Dz. U.
z 2009 r. Nr 12, poz. 68 z pn. zm.).
19. Ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarzdzaniu kryzysowym (Dz. U. z 2007 r. Nr 89,
poz. 590 z pn. zm.).
20. Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorzdzie powiatowym (tekst jednolity: Dz. U.
z 2001 r. Nr 142, poz. 1590 z pn. zm.).
21. Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorzdzie wojewdztwa (tekst jednolity: Dz. U.
z 2001 r. Nr 142, poz. 1590 z pn. zm.).
22. Ustawa z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji (tekst jednolity: Dz. U. z 2011 r. Nr 287, poz.
1687 z pn. zm.).
76
Rozdzia I
prof. dr hab. Marian CIELARCZYK
KULTURA BEZPIECZESTWA W SYSTEMIE

ZARZDZANIA KRYZYSOWEGO
Wprowadzenie w problematyk rozwaa

Ustawa z 2007 roku wprowadzia w naszym kraju system zarzdzania kryzysowego
(SZK). Wizano z nim, i w dalszym cigu wie si, uzasadnione nadzieje. Warto jednak
zauway, e od tamtego czasu Ustawa ta bya wielokrotnie nowelizowana. Kolejne
nowelizacje miay na celu naprawienie niedopracowanych wczeniej zapisw tej ustawy1,
ktra jak si wwczas wydawao powstawaa w atmosferze krzyujcych si presji, a by
moe nawet gier politycznych2. Sytuacja ta powodowaa, e kolejne nowelizacje niosy ze
sob nie tylko efekty pozytywne. Sytuacja powodziowa w 2010 roku wykazaa, e SZK
w naszym kraju posiada jeszcze wiele sabych elementw co zdaje si potwierdza swoist
mdro yciow, e od samego mieszania herbata nie staje si sodsza. Konkluzja ta
dotyczy nie tylko doowych elementw SZK, czyli szczebla gminnego i powiatowego.
Nasuwa si wic pytanie: jakie mog by tego przyczyny i co naley czyni, eby ten stan
zmieni?
Badania realizowane w ramach Projektu SBN RP i ich wyniki3 potwierdzaj hipotez,
e wpywa na to w duym stopniu stosunkowo niski poziom kultury politycznej i kultury
prawnej wielu grup spoecznych i instytucji w naszym kraju, czy te oglniej biorc
stosunkowo niski poziom i nierzadko dysfunkcjonalny charakter kultury bezpieczestwa nie
tylko tzw. zwykych obywateli, ale take a moe przede wszystkim przedstawicieli
administracji. Wyniki bada wykazay jednoczenie znaczne rnice w tym zakresie
Chocia ustawa dotyczya zarzdzania kryzysowego, to niektre jej zapisy mwiy o planach reagowania
kryzysowego.
2
W odniesieniu do problemw bezpieczestwa jest to sytuacja niedopuszczalna. Jako pozytywne przykady,
niejako z drugiego bieguna, mona przywoa wstpienie Polski do NATO i do UE.
3
Wicej danych na ten temat w Raporcie z bada z realizacji podzadania 1.5.
1
77
Rozdzia I
w poszczeglnych miejscowociach i regionach kraju, o czym szerzej w dalszej czci
artykuu. Prezentowane w nim dane empiryczne wykazuj istotny zwizek midzy poziomem
i charakterem kultury bezpieczestwa obywateli w danej miejscowoci a jakoci
funkcjonowania SZK w wymiarze lokalnym.
Ocena
jakoci
funkcjonowania
systemu
zarzdzania
kryzysowego
w wymiarze lokalnym
Wyniki bada empirycznych przeprowadzonych w ramach Projektu System
bezpieczestwa narodowego RP4 wykazay stosunkowo niskie oceny elementw systemu
zarzdzania kryzysowego w objtych badaniami miastach i powiatach (tabela 1), ale take
stosunkowo niskie oceny funkcjonowania SZK w jego poszczeglnych etapach (fazach),
co zaprezentowano w tabelach 3 i 4. Oglnie biorc w 12 objtych badaniami
miejscowociach oceny podstawowych elementw systemu oscyloway midzy ocen
dostateczn a niedostateczn w skali szkolnej od 2 do 5, co wida w tabeli 1.
Tabela 1.
Oglna ocena elementw SZK w wymiarze lokalnym. rednia ocen w skali od 2 ocena
najnisza, do 5 ocena najwysza (1 brak odp.) N=1001
L.p.
Wysoko wskanikw5
KATEGORIE
1.
Przygotowanie dokumentacji
2,68
2.
Kwalifikacje administracji
2,61
3.
Kwalifikacje sub
3,20
4.
Kwalifikacje pozostaych obywateli
2,24
5.
Przygotowanie sprztu
2,55
6.
Przygotowanie materiaowe
2,35
7.
Przygotowanie finansowe
2,12
8.
czno
2,48
9.
Przygotowanie organizacyjne
2,53
10.
Funkcjonowanie systemu alarmowania
2,93
Projekt System bezpieczestwa narodowego RP realizowany jest w latach 2013-2014 w ramach konsorcjum
w skadzie: AON, UP-H, SGSP, WSPol. i firma ASECO.
Jest to rednia ocen w skali szkolnej od 2 do 5, wyraanych przez przedstawicieli administracji, sub
i pozostaych obywateli.
78
Rozdzia I
W miar pozytywnie oceniono: kwalifikacje sub (ocena 3,20) i kwalifikacje administracji
terenowej niezbdne jej do funkcjonowania w SZK - ocena 2,61. Zdecydowanie niej
i oglnie
negatywnie
oceniano
kwalifikacje
tzw.
zwykych
obywateli
przydatne
im w sytuacjach kryzysowych. W skali szkolnej od 2 do 5 bya to ocena 2,24. Krytycznie

oceniano
rwnie
finansowe
zabezpieczenie
funkcjonowania
SZK
(ocena
2,12)
i zabezpieczenie materiaowe ocena 2,35, a take jako cznoci dla potrzeb zarzdzania
kryzysowego ocena 2,48. Nieco wyej, czyli na poziomie zblionym do zadowalajcego
oceniano: stan przygotowania sprztu (2,55) i przygotowanie organizacyjne (2,53), a take
przygotowanie dokumentacji (2,68). Chocia system alarmowania uzyska ocen zblion do
zadowalajcej (2,93), to jednak trudno byoby powiedzie, e w peni zadowalajco spenia
on swoj rol w sytuacjach kryzysowych, podobnie jak dokumentacja przygotowana na takie
sytuacje.
Warto zauway, e w poszczeglnych miejscowociach objtych badaniami
prezentowane wyej oceny rniy si od siebie, co wida wyranie w tabeli 2.

Tabela 2.
Ocena elementw SZK w poszczeglnych miejscowociach A-L. rednia ocen w skali od
2 ocena najnisza, do 5 ocena najwysza (1 brak odp.) N=1001
KATEGORIE
Przygotowanie
2,44 2,44 2,27 3,10 1,91 2,25 2,11
3,20 2,72 3,00 2,57 3,24
dokumentacji
Kwalifikacje
2,37 2,59 2,51 2,92 2,40 2,30 2,18 3,07 2,56 2,70 2,42 2,95
administracji
Kwalifikacje
3,00 2,81 2,91 3,24 2,70 2,65 2,62 3,65 3,08 3,01 2,76 2,97
sub
Kwalifikacje
2,05 2,05 2,17 2,37 1,96 1,94 2,13 2,27 2,24 2,40 2,22 2,63
obywateli
Przygotowanie
2,38 2,24 2,54 2,60 2,09 2,28 2,24 3,05 2,64 2,77 2,57 2,93
sprztu
Przygotowanie
2,21 2,06 2,26 2,47 1,84 2,06 2,17 2,76 2,37 2,53 2,33 2,79
materiaowe
Przygotowanie
2,11
1,97 1,93 2,24 1,68 1,79 1,89 2,34 2,04 2,36 2,25 2,31
finansowe
czno
2,35 2,28 2,38 2,52 2,14 2,00 2,20 2,90 2,47 2,69 2,44 2,99
Przygotowanie
2,34 2,45 2,42 2,79 2,19 2,16 2,29 2,98 2,40 2,63 2,50 2,88
organizacyjne
79
Rozdzia I
We wszystkich miejscowociach pozytywnie oceniano kwalifikacje sub, chocia
oceny te oscyloway od 3,65 w miejscowoci oznaczonej symbolem H do 2,63
w miejscowoci G. Rnice ocen dotyczyy take kwalifikacji administracji terenowej
niezbdnych jej do funkcjonowania w systemie zarzdzania kryzysowego. Niepokoi moe
fakt, e w niektrych miejscowociach, np. A, E, F, G, K byy to oceny niezadowalajce,
oscylujce od 2,42 do 2,18 (miejscowo G). Najbardziej niepokojce jest to, e w adnej
z objtych badaniami miejscowoci nie oceniono pozytywnie kwalifikacji ogu obywateli
niezbdnych im do radzenia sobie z sytuacjami kryzysowymi.
Analiza danych w tabeli 2 pozwala zauway, e niskie oceny kwalifikacji obywateli
w tym zakresie id w parze z niskimi ocenami kwalifikacji administracji, co najwyraniej
wida w miejscowociach oznaczonych symbolami A, F i G.
Badania wykazay, e niskie oceny elementw systemu zarzdzania kryzysowego
w poszczeglnych miejscowociach (tabela 2) koreluj z ocenami jakoci funkcjonowania
systemu ZK w jego poszczeglnych fazach, co mona zauway porwnujc dane w tabelach
2 i 3. Analiza danych w tabeli 3 ukazuje jeszcze jedn prawidowo. Chodzi o to,
e w miejscowociach, w ktrych wyej oceniano etapy przewidywania i zapobiegania,
wyraano
take
wysze
oceny
reagowania
kryzysowego.
Najwyraniej
wida
to w miejscowociach oznaczonych symbolami D, H i L. Uwag zwraca fakt, e jednoczenie

w miejscowociach tych stwierdzono najwyszy poziom kultury bezpieczestwa obywateli,
ktry zostanie opisany bardziej szczegowo w dalszej czci artykuu.
Tabela 3.
Ocena etapw (faz) zarzdzania kryzysowego w poszczeglnych miejscowociach A-L.
rednia ocen w skali od 2 ocena najnisza, do 5 ocena najwysza (1 brak odp.)
N=1001
KATEGORIE
Przewidywanie 2,68 2,51 2,59 3,27 3,04 2,53 2,05 3,02 2,71 2,73 2,49
L
3,08
Zapobieganie
2,78 2,59 2,56 3,38 3,05 2,76 2,07 3,31 3,19 2,75 2,66
3,40
Reagowanie
2,72 2,68 2,79 3,15 2,73 2,75 2,25 3,57 2,96 2,78 2,82
3,27
Odbudowa
2,28 2,43 2,44 2,60 2,17 2,51 2,30 3,05 2,56 2,51 2,20
2,89
Oglnie biorc oceny funkcjonowania systemu zarzdzania kryzysowego w jego

poszczeglnych fazach oceniano na poziomie zblionym do zadowalajcego (tabela 4),
z wyjtkiem etapu odbudowy, ktry oceniono stosunkowo krytycznie ocena 2,50.
80
Rozdzia I
Tabela 4.
Oglna ocena etapw (faz) zarzdzania kryzysowego. rednia ocen w skali od 2 ocena
najnisza, do 5 ocena najwysza (1 brak odp.) N=1001
L.p.
KATEGORIE
Wysoko wskanikw
1.
Przewidywanie
3,00
2.
Zapobieganie
2,91
3.
Reagowanie
2,89
4.
Odbudowa
2,50
Konkludujc trzeba stwierdzi, e system zarzdzania kryzysowego na szczeblu miast

i powiatw wykazuje jeszcze wiele saboci, uwidaczniajcych si szczeglnie wyranie
w sytuacjach kryzysowych. Najsabszym elementem szeroko rozumianego systemu
zarzdzania kryzysowego jest niski poziom kultury bezpieczestwa ogu obywateli,
w tym take znacznej czci administracji terenowej. Warto w tym miejscu zauway, e
czynnik ten chodzi o kultur bezpieczestwa wyranie koreluje z jakoci
funkcjonowania SZK, o czym szerzej w dalszej czci artykuu. Tymczasem sprbujemy
przedstawi, jakimi wyznacznikami charakteryzuje si kultura bezpieczestwa i jaki jest jej
poziom w objtych badaniami miejscowociach.
Ocena poziomu kultury bezpieczestwa objtych badaniami osb i grup

spoeczno-zawodowych
Zarwno analizy teoretyczne6, jak i wyniki bada empirycznych7 wykazuj,
e podstawowymi wyznacznikami kultury bezpieczestwa s: wartoci i normy w czowieka
i grup spoecznych w odniesieniu do bezpieczestwa, poziom wiedzy dotyczcej zagroe
i sytuacji kryzysowych, sposoby mylenia o wyzwaniach, zagroeniach i szansach,
kwalifikacje emocjonalne przydatne w sytuacjach kryzysowych, sprawno dziaania
w sytuacjach zagroe oraz umiejtno wsppracy i wspdziaania w sytuacjach zagroe.
Wanym elementem kultury bezpieczestwa jest take kultura prawna. Wskaniki ocen tych
elementw kultury bezpieczestwa w doniesieniu do objtych badaniami osb przedstawiono
w tabeli 5.
6
7
M.Cielarczyk, Kultura bezpieczestwa i obronnoci, Siedlce 2006, 2007, 2011.

A.Filipek, Kultura bezpieczestwa modziey akademickiej, Siedlce 2006.
81
Rozdzia I
Tabela 5.
Oglna ocena kultury bezpieczestwa objtych badaniami osb oraz jej poszczeglnych
elementw. rednia ocen w skali od 2 ocena najnisza, do 5 ocena najwysza (1
brak odp.) N=1001
KATEGORIE
L.p.
Wysoko
wskanikw
1.
Wartoci i normy w odniesieniu do bezpieczestwa
3,35
2.
Poziom wiedzy dotyczcej zagroe i sytuacji kryzysowych
2,94
3.
Sposoby mylenia o wyzwaniach, zagroeniach i szansach
2,93
4.
Kwalifikacje emocjonalne przydatne w sytuacjach
2,92
kryzysowych
5.
Sprawno dziaania w sytuacjach zagroe
3,01
6.
Wsppraca, wspdziaanie w sytuacjach zagroe
3,04
7.
Kultura prawna
2,90
8.
OGLNA OCENA kultury bezpieczestwa
3,01
Badania wykazay stosunkowo niski zbliony do zadowalajcego poziom kultury

bezpieczestwa objtych badaniami obywateli w naszym kraju. Najsabszymi elementami
kultury bezpieczestwa okazay si: kultura prawna (wskanik 2,90) oraz stosunkowo niski
poziom wiedzy i kwalifikacji emocjonalnych, niezbdnych w sytuacjach kryzysowych
(2,94-2,92).
Uczestniczce w badaniach grupy spoeczno-zawodowe, tzn. przedstawiciele
administracji, sub i ogu obywateli znacznie rniy si midzy sob poziomem
i charakterem kultury bezpieczestwa. Wyranie in plus w tym zakresie wyrniali si
przedstawiciele sub, tzn. straacy, policjanci, wojskowi i suby ratownictwa. Oceny
poziomu kultury bezpieczestwa w tych grupach oscyloway midzy siln ocen dostateczn,
a sab ocen dobr. Wyranie niszym poziomem kultury bezpieczestwa charakteryzowali
si przedstawiciele administracji. Chocia oglnie biorc bya to ocena zbliona do
zadowalajcej, to jednak w niektrych miejscowociach oceny te byy wyranie nisze, co
wpywao niekorzystnie na jako funkcjonowania SZK w tych miejscowociach.
Niepokojco niskim poziomem kultury bezpieczestwa charakteryzowali si tzw. zwykli
obywatele. By to poziom oglnie niezadowalajcy, chocia w niektrych miejscowociach
82
Rozdzia I
by on wyszy ni w pozostaych i zbliony do zadowalajcego. Oczywistym jest,
e wywierao to znaczcy wpyw na jako funkcjonowania SZK w tych miejscowociach.
Zalenoci midzy kultur bezpieczestwa a jakoci funkcjonowania SZK

Jak
ju
wczeniej
wspomniano,
badania
przeprowadzone
kilkunastu
miejscowociach wykazay wyran zaleno pomidzy poziomem kultury bezpieczestwa

ogu obywateli w danej miejscowoci, a jakoci funkcjonowania SZK. Dotyczy to zarwno
fazy zapobiegania (rycina 1), jak rwnie pozostaych faz zarzdzania kryzysowego (ryciny
2, 3 i 4).
Ryc.1. Zalenoci midzy kultur bezpieczestwa obywateli w danej miejscowoci

a ocen fazy ZAPOBIEGANIA zagroeniom i sytuacjom kryzysowym 8
rdo: opracowanie wasne.

83
Rozdzia I
Ryc. 2. Zalenoci midzy kultur bezpieczestwa obywateli a ocen fazy przygotowania do

sytuacji kryzysowych9
Ryc. 3. Zalenoci midzy kultur bezpieczestwa obywateli w danej miejscowoci a ocen

reagowania na zagroenia i sytuacje kryzysowe10

rdo: opracowanie wasne autorw raportu.
10
84
Rozdzia I
Szczegowe analizy zebranego materiau empirycznego a take ksztat rycin 3, 4 i 5
pozwoliy zauway, e wiksza zbieno midzy wskanikami poziomu kultury
bezpieczestwa obywateli a jakoci funkcjonowania SZK uwidacznia si szczeglnie
wyranie w ocenie fazy (etapu) reagowania.
Wida to na wykresie 3 w odniesieniu do miejscowoci oznaczonych symbolami D, E,
F oraz K i L, a przy ocenie etapu odbudowy w odniesieniu do miejscowoci H. Tej
miejscowoci warto powici nieco wicej uwagi. Chodzi o to, e jej mieszkacy
dowiadczyli wielokrotnie powodzi w ostatnich kilkunastu latach. Z dowiadcze tych
wycignito odpowiednie wnioski i podjto odpowiednie dziaania take edukacyjne - ktre
ju aktualnie procentuj wyszym ni w innych miejscowociach poziomem kultury
bezpieczestwa wszystkich grup, w tym take administracji i pozostaych obywateli, co
przekada si na wyszy poziom sprawnoci, skutecznoci i efektywnoci funkcjonowania
SZK w tej miejscowoci.
Ryc. 4. Zalenoci midzy poziomem kultury bezpieczestwa a ocen etapu odbudowy11

Uwaga ta dotyczy take etapu odbudowy, co wida wyranie na wykresie 4.
Wspczenie poziom kultury bezpieczestwa wszystkich grup spoecznych w miejscowoci
H jest wyranie wyszy ni w pozostaych miastach, a podejmowane w tym zakresie
dziaania mog wskazywa, e funkcjonujcy tam SZK w tym take jego wane elementy
jakimi s administracja i og obywateli - mona ju nazwa organizacj uczc si.
11
rdo: opracowanie wasne autorw raportu.
85
Rozdzia I
Wnioski
Badania realizowane w ramach Projektu System bezpieczestwa narodowego RP
wykazay wyran zaleno midzy poziomem kultury bezpieczestwa rnych podmiotw
wchodzcych w skad SZK, w tym administracji, sub i pozostaych obywateli, a jakoci
funkcjonowania SZK
w wymiarze lokalnym. Oglnie trzeba
jednak stwierdzi,
e stosunkowo niski poziom kultury bezpieczestwa administracji terenowej i tzw. zwykych

obywateli nie sprzyja jakoci funkcjonowania szeroko rozumianego SZK i jego rozwojowi.
Stosunkowo silnym elementem SZK w wymiarze lokalnym s przedstawiciele sub (PSP
i OSP, Policji, Wojska...). Podmioty te charakteryzuj si wyszym od zadowalajcego
poziomem kultury bezpieczestwa, a w niektrych miejscowociach nawet dobrym. Nie
mniej jednak swoist pit Achillesa tych grup s stosunkowo sabe jeszcze kwalifikacje
emocjonalne. Nasuwa si w zwizku z tym pytanie: czy kto si tym zajmuje w naszym
kraju12?
Wspomniano ju, e wyranie niszym poziomem kultury bezpieczestwa
charakteryzuj si przedstawiciele administracji terenowej. W niektrych miejscowociach
jest to poziom niezadowalajcy, co wyranie utrudnia funkcjonowanie i rozwj SZK.
Najsabszym elementem szeroko rozumianego SZK s tzw. zwykli obywatele,
ktrych poziom kultury bezpieczestwa jest bardzo niski. Bez wyranego podniesienia
poziomu kultury bezpieczestwa przedstawicieli administracji terenowej i zwykych
obywateli poprawa sprawnoci, skutecznoci i efektywnoci funkcjonowania SZK moe by
bardzo utrudniona. Dowiadczenia dydaktyczne UP-H w Siedlcach wskazuj, e kultur
bezpieczestwa osb i grup spoecznych mona doskonali.
Literatura
1.
Cielarczyk M., Kultura bezpieczestwa i obronnoci, Siedlce 2006, 2007, 2011.
2.
Filipek A, Kultura bezpieczestwa modziey akademickiej, Siedlce 2006.
12
Przekazy telewizyjne z tsunami, jakiego dowiadczya Japonia, wskazuj na swoiste mistrzostwo osignite
w tym zakresie przez spoeczestwo japoskie.
86
Rozdzia II
Planowanie cywilne w zarzdzaniu kryzysowym
87
Rozdzia II
dr hab. in. Bogdan KOSOWSKI, prof. nadzw. WSZOP
PLANOWANIE W SYSTEMIE ZARZDZANIA

BEZPIECZESTWEM SFERY CYWILNEJ
Streszczenie
W artykule przedstawiona zostaa istota, zakres i cel planowania jaki wynika
z dziaalnoci organw administracji publicznej w zakresie projektowania i planowania
dziaa w przypadku zaistnienia zdarzenia niebezpiecznego wielkoskalowego. Biorc pod
uwag mnogo planw odnoszcych si do bezpieczestwa dziedzinowego, a ktre to plany
s niezbdne do wykonania z racji funkcjonujcych unormowa prawnych w artykule
podjta zostaa prba okrelenia warunkw brzegowych, niezbdnych do poprawnej realizacji
systemu planistycznego sfery bezpieczestwa ludnoci. W zarzdzaniu plany bowiem
traktowane s jako wzorzec, ktry jest drog przyszych dziaa, co ma na celu
w przypadku zarzdzania bezpieczestwem, usprawnienie reagowania w sytuacjach
wystpienia zdarzenia niebezpiecznego lub kryzysu. Plany winny by realne, czytelne
i moliwe do wykonania, przy czym istotnym elementem zarzdzania bezpieczestwem, co
w wielu przypadkach moe utrudni dziaanie, jest rnorodno i niezaleno strukturalna
podmiotw uczestniczcych w tyme systemie. Przedstawienie w referacie modelu
planistycznego ma na celu wskazanie jednej z moliwoci realizacji ustawowych obowizkw
administracji publicznej w zakresie dziaa w ramach systemu zarzdzania bezpieczestwem
ludnoci, dcych do uzyskania jak najwikszej sprawnoci dziaania niezalenych
podmiotw oraz znaczcych efektw wpywajcych na akceptowalny przez spoeczestwo
poziom ryzyka.
Sowa
kluczowe:
zarzdzanie,
bezpieczestwo,
sytuacja
kryzysowa,
planowanie,
administracja publiczna, podmioty i instytucje bezpieczestwa
89
Rozdzia II
Wprowadzenie
Od pocztku istnienia wiata ludzie interesuj si problematyk bezpieczestwa,
co jest zwizane z zagroeniami jakie na kadym kroku towarzysz czowiekowi. Jeszcze do
niedawna w naszym kraju bezpieczestwo byo kojarzone z konfliktami zbrojnymi, czy te
wojn, ktra przyczyniaa si do osignicia celw politycznych. Obecnie wiksz uwag
zwraca si na bezpieczestwo ludnoci, czyli sfery cywilnej, co jest wynikiem midzy innymi
denia Polski do rozwoju demokracji w ramach funkcjonowania w Unii Europejskiej
i przynalenoci do Traktatu Pnocnoatlantyckiego. Tym samym wadza administracji
publicznej dy do uzyskania penej sprawnoci pastwa, jego stabilizacji oraz uzyskania
najlepszych efektw, ktre zapewniaj spoeczestwu zrwnowaony rozwj i stabilno
ycia (ryc. 1) przy dynamicznych zmianach jakie zachodz we wspczesnym wiecie.
Std te zarzdzanie bezpieczestwem z punktu widzenia zada i usug na rzecz
ludnoci odnosi si do pastwa jako organizacji skupiajcej rne rodowiska i podmioty,
ktre dziaaj w okrelonych warunkach wewntrznych i zewntrznych, wzajemnie na siebie
oddziaujc. Zarzdzanie bezpieczestwem ludnoci jest wic dziaaniem zmierzajcym do
rozpoznania zagroe w funkcjonowaniu ludnoci (narodowej i midzynarodowej),
sprawnego
wprowadzania
dziaa
zabezpieczajcych
przed
stanem
nierwnowagi,
strategicznej zdolnoci osigania zamierzonych celw oraz umiejtnoci porzdkowania

chaosu w sytuacjach kryzysowych. Zgodnie natomiast z przepisami prawa obowizujcymi
w Polsce, zarzdzanie kryzysowe to dziaalno organw administracji publicznej bdcej
elementem kierowania bezpieczestwem narodowym, ktra polega na zapobieganiu
sytuacjom kryzysowym, przygotowaniu do przejmowania nad nimi kontroli w drodze
zaplanowanych dziaa, reagowaniu w przypadku wystpienia sytuacji kryzysowej, usuwania
ich skutkw oraz odtwarzania zasobw i infrastruktury krytycznej1.
Zob.: Ustawa z dnia 26 kwietnia 2007r. o zarzdzaniu kryzysowym (Dz. U. z 2007r. nr 89, poz. 590, z pn.
zm.), art. 2.
90
Rozdzia II
Ryc. 1. Sposb zaspakajania potrzeb bezpieczestwa2
2
rdo: opracowanie wasne, publikowane [w:] Kosowski B., Wspdziaanie instytucjonalne na rzecz
zapewnienia bezpieczestwa ludnoci w Polsce, wyd. AON, Warszawa 2012.
91
Rozdzia II
Z podanej powyej definicji wynika jednoznacznie, e dziaania w sytuacjach
kryzysowych3 nie mog mie charakteru wycznie doranego i chwilowego. Tworzenie
zoonej struktury organizacyjnej, co ma miejsce w chwili powstania sytuacji kryzysowej,
wymaga bowiem konsekwentnego konstruowania nie tylko okrelonych komrek
funkcyjnych i przewidywalnych procedur postpowania, ale take budowania i udoskonalania
rozumianego jako cigy proces realizowany przez administracj, instytucje, organizacje oraz
podmioty gospodarcze wystpujce w systemie zarzdzania strategicznego. Jest to zwizane
przede wszystkim z procesem podejmowania decyzji jako podstawy planowania.
Podstawowe elementy procesu planowania i podejmowania decyzji

Planowanie i podejmowanie decyzji to pierwsza funkcja kierownicza, ktr musz
wykonywa organizacje, co w przypadku zarzdzania bezpieczestwem ludnoci jest tym
bardziej istotne, gdy w przypadku wystpienia zagroenia, okrelenie alternatywnych
sposobw dziaania ma ogromne znaczenie z punktu widzenia sprawnoci funkcjonowania
organizacji jak jest pastwo4. Dziaania te winny by wykonywane w sposb
zorganizowany, przy czym pamitajc o wzajemnych zalenociach wicych poszczeglne
fazy niezalenie od ich porzdku czasowego, mona kolejne etapy dziaania, wyrazi jako:
stwierdzenie celu, planowanie, czyli organizowanie toku dziaa, pozyskiwanie zasobw
i organizowanie struktur pojmowanych statycznie, realizacja, a take kontrola5.
Mechanizm
planowania
mona
uj
podstawowych
punktach
dziaania
zorganizowanego. Pierwszy, to opracowanie planu, w ktrym przewiduje si rne sytuacje

nieoczekiwane, w drugim okrela si najwaniejsze warianty ewentualnych zagroe
i zdarze nieprzewidzianych. W procesie tworzenia planu uwzgldnia si zdarzenia
prawdopodobne, ktre mog powodowa istotne skutki dla organizacji. W kolejnym etapie
naley okreli wskaniki lub sygnay wskazujce na to, e nieprzewidziane wydarzenie moe
nastpi. W celu skutecznego reagowania w przypadku zaistnienia sytuacji kryzysowej naley
Sytuacja kryzysowa, to sytuacja wpywajca negatywnie na poziom bezpieczestwa ludzi, mienia w znacznych
rozmiarach lub rodowiska, wywoujca znaczne ograniczenia w dziaaniu waciwych organw administracji
publicznej ze wzgldu na nieadekwatno posiadanych si i rodkw. - Zob.: Ustaw z dnia 26.04.2007r,
o zarzdzaniu kryzysowym (Dz. U. z 2007r. nr 89, poz. 590, z pn. zm.) art. 3.1.
4
Pastwo, to suwerenna organizacja polityczna spoeczestwa zamieszkujcego terytorium o okrelonych
granicach, ktrej gwnym skadnikiem jest hierarchiczna wadza publiczna, dysponujca aparatem przymusu
i dca do monopolu w jego stosowaniu. Zob.: Nowa encyklopedia powszechna PWN. Wydawnictwo
Naukowe PWN, Warszawa 1996r., t. 4, s. 760.
5
Zob.: Kosowski B., Programowanie dziaa na wypadek zaistnienia sytuacji kryzysowej, wyd. SAPSP, Krakw
2006, s. 16 i nn.
3
92
Rozdzia II
rwnie obserwowa wskaniki, aby sukcesywnie uzupenia plan dziaania. Sporzdzanie
planw ma due znaczenie z punktu widzenia prowadzenia dziaa w szczeglnie zoonym
i dynamicznym otoczeniu, w ktrym kryzys:
jest sytuacj, w ktrej istnieje w wiadomoci uczestnikw potrzeba dziaania

zgodnie z wczeniej ustalonymi zasadami,
charakteryzuje si dziaaniem w popiechu, penym niepokoju, frustracji i stresu,

a take zwikszonym tempem upywu czasu.
Planowanie na wypadek sytuacji kryzysowej jest uyteczn technik pozwalajc na

skuteczne zmaganie si z niepewnoci i zmiennoci6. W trakcie rozwizywania problemw
w sytuacji kryzysowej wystpuj wtpliwoci i chaos. Wwczas, najczciej pochopnie
podejmuje si decyzje, ktre w konsekwencji okazuj si bdne i nietrafne. Std te, w celu
uniknicia nieporozumie niezbdne jest wczeniejsze okrelenie procedur postpowania
i umieszczenie ich w planie dziaa. Zadania te wykonuje si w jednej z faz zarzdzania
kryzysowego jak jest przygotowanie (ryc. 2), ktre m.in. okrela, jak naley zareagowa
w przypadku katastrofy oraz jakie naley podj dziaania majce na celu powikszenie
zasobw si i rodkw niezbdnych do efektywnego reagowania7.
Dziaaniem przygotowawczym, poza zapewnieniem zasobw specjalistycznych si
i rodkw reagowania jest take instruowanie ludnoci, jak ma si zachowa w obliczu
katastrofy. Ma to due znaczenie, gdy pozwala w znaczcy sposb ograniczy straty ludzkie
i materialne w pocztkowej fazie rozwoju kryzysu.
Kluczowym elementem fazy przygotowania jest wic opracowanie planw zarzdzania
kryzysowego, ktre to opisuj kto, co i kiedy bdzie robi, za pomoc jakich zasobw si
i rodkw i na jakiej podstawie prawnej przed, w czasie i natychmiast po zdarzeniu
kryzysowym (ryc. 3).
Zob.: D.C. Hambrick, D. Lei, Toward an Empirical Prioritization of Contingency Variables for Business
Strategy, Academy of Management Journal XII 1985, vol. 28, nr 4, s. 763.
W skad rodkw reagowania wchodz: stanowisko kierowania, system cznoci kryzysowej, system
alarmowania oraz personel reagowania kryzysowego.
7
93
Rozdzia II
94
Rozdzia II
Strategia zarzdzania interwencyjnego
Co?
Komu?
Jak?
Z kim?
Najwaniejsze
Poszkodowane
Najlepszy
Podmioty
potrzeby.
otoczenie.
sposb.
wspomagajce.
Gdzie?
Miejsce
dziaania.
Kiedy?
Rozkad
dziaa.
Ryc. 3. Planowanie interwencyjne8

W planowaniu uwzgldnia si cel, jakim jest zapewnienie efektywnego reagowania
oraz skutecznego zarzdzania sytuacjami kryzysowymi. Cel w zaley od stopnia, w jakim
dana organizacja rozpocza i realizuje proces planistyczny. W momencie zaistnienia kryzysu
pozostaje niewiele czasu na opracowanie szczegw i podjcie kluczowych decyzji dla dobra
organizacji. Nawet w najwikszych organizacjach zdarza si, e decydenci nie przykadaj
wagi do planowania uwaajc, e to si nam nie przytrafi, co jest bdn filozofi mylenia,
gdy kademu moe si przytrafi nieszczcie (i z reguy si przytrafia). Dziki planowaniu
mona natomiast:
zidentyfikowa potencjalne problemy, ktre da si wyeliminowa lub nawet

cakowicie unikn,
zmniejszy prawdopodobiestwo wystpienia innych problemw, poprawi

cao systemu zarzdzania w organizacji poprzez konieczno wypracowania
odpowiednich procedur i zaoe,
usprawni procesy decyzyjne w organizacji poprzez konieczno uczestnictwa

wszystkich poziomw zarzdzania,
zjednoczy starania w celu rozwizania danego problemu, nim si wymknie spod

kontroli,
wykorzysta gotowe rozwizania z opracowanego planu, z chwil wystpienia

sytuacji kryzysowej,
zaoszczdzi czas potrzebny do komunikacji,
uzyska szybsz pomoc w przezwycieniu potencjalnego kryzysu,

95
Rozdzia II
maksymalnie zmniejszy prawdopodobiestwo wystpienia nieporozumie

i konfliktw,
zmniejszy obawy spoeczne poprzez wykazanie, e organizacja panuje nad

sytuacj,
dostarczy ustalonych sposobw identyfikacji i kontroli pogosek oraz bdnych

informacji podawanych przez media,
zapewni przemylane strategie efektywnej komunikacji,
zapewni podstawy do bada i oceny na wypadek koniecznoci wprowadzenia

zmian9.
Std te w planowaniu zaangaowane musz by wszystkie podmioty funkcjonujce

w systemie, a proces planowania odbywa si musi w kontekcie okrelonego otoczenia. Jeli
menederowie (zarzdzania kryzysowego oraz reagowania kryzysowego) nie zrozumiej tego
kontekstu, wwczas nie bd w stanie opracowa skutecznych planw.
Planowanie w zarzdzaniu kryzysowym sfery niemilitarnej

Jednym z kontekstw otoczenia jest obowizujcy stan prawny, w ktrym obecnie
istnieje wiele unormowa obligujcych instytucje publiczne i podmioty gospodarcze do
opracowywania rnego rodzaju planw postpowania na wypadek zaistnienia zagroe
zdrowia, ycia, czy te mienia. Do tyche unormowa mona zaliczy akty prawne
nakazujce wykonywanie dziedzinowych planw bezpieczestwa, takich jak: plan
zagospodarowania
przestrzennego,
plan
zabezpieczenia
dziaa
ratowniczych,
plan
operacyjno-ratowniczy, plan na wypadek zagroenia ycia ludzkiego, mienia oraz rodowiska

naturalnego, plan ochrony, plan postpowania awaryjnego w przypadku zdarze
radiacyjnych, plan ochrony przed powodzi i wiele innych, w tym rwnie zwizanych
z obronnoci pastwa. Niestety mnogo systemu planistycznego w Polsce narzucona
unormowaniami prawnymi powoduje w wielu przypadkach olbrzymie problemy, nie tylko
co do
zawartoci
merytorycznej
planu,
lecz
take
do
mechanizmu
zapewnienia
kompatybilnoci dziaa poszczeglnych instytucji i podmiotw bezpieczestwa, okrelenia

celu strategicznego, czy te dostpnoci informacji zawartych w planie dla spoecznoci
lokalnych. Przeprowadzone badania zwizane z systemem planowania w poszczeglnych
Materiay Midzynarodowego Kursu Szkoleniowego, Komunikacja ze spoeczestwem a ryzyko rodowiskowe
i sytuacje kryzysowe, Amerykaska Agencja Ochrony rodowiska, Katowice 1999r.
96
Rozdzia II
dziedzinach bezpieczestwa, wskazuj na czste powtarzanie w planie tych samym
zagadnie, co z reszt jest oczywiste w przypadku kiedy plan dotyczy tego samego szczebla
administracji publicznej. Dla okrelonego terenu wystpuj przecie te same warunki
brzegowe zwizane np. z uksztatowaniem terenu, zasobem ludzkim, zasobem sprztowym,
instytucjami bezpieczestwa, itp. Mao natomiast miejsca powica si problematyce
najistotniejszej, do ktrej naley zaliczy czas reakcji na zaistniae zagroenia oraz sposb
wspdziaania pomidzy poszczeglnymi podmiotami systemu.
By moe przy opracowaniu planu naley przyj tzw. funkcjonalne podejcie do jego
sporzdzania, ktre uzasadnia si tym, e skutki rnych zdarze kryzysowych s podobne,
niezalenie od ich przyczyn. Dlatego te wydaje si, e celowym byoby opracowywanie
jednego planu zarzdzania bezpieczestwem na wypadek rnego rodzaju zagroe. Podzia
na zadania funkcjonalne w takim planie obejmuje kierowanie i nadzorowanie, ostrzeganie
i alarmowanie, czno kryzysow, informowanie ludnoci i mediw, ewakuacj, opiek
socjaln, pomoc medyczn, etc. wg. potrzeb, na podstawie dokonanej oceny posiadanych
rodkw i si. Plany poszczeglnych szczebli zarzdzania pastwem, w celu zachowania
kompatybilnoci dziaa w przypadku zaistnienia sytuacji kryzysowej powinny zawiera
analogiczny podzia, na ktry skada si:
plan gwny z elementami skadowymi: zarzdzenia wprowadzajcego, celu

planu, opisu sytuacji, dla ktrych plan jest przewidziany, koncepcji dziaa,
organizacji reagowania i przydziau zada funkcjonalnych, administracji
i logistyki, zasad opracowania planu i jego aktualizacji oraz podstaw prawnych,
zaczniki funkcjonalne dla wszystkich przyjtych zada, z elementami

skadowymi zawierajcymi: informacje uzupeniajce dla konkretnych zagroe,
przeznaczenie aneksu, opis sytuacji, dla ktrych aneks jest przewidziany,
koncepcj
dziaa,
przydzia
zada
instytucjom
pomocniczym,
zasady
opracowywania aneksu i jego aktualizacj, procedury uruchamiania zada,

szczegowe dane niezbdne do realizacji zadania funkcjonalnego.
Szczegowe dane przybieraj rn posta i mog to by: mapy, harmonogramy,
standardowe procedury operacyjne, zestawienia si i rodkw, procedury powiadamiania
i rnego rodzaju bazy danych. Przyjte natomiast standardy powoduj potrzeb
opracowywania planw operacyjnych, zawierajcych harmonogramy realizacji zada,
wynikajce z przypisanych funkcji, zada wiodcych oraz pomocniczych dla poszczeglnych
97
Rozdzia II
jednostek systemu, doprecyzowywanych w siatce bezpieczestwa. Tym samym nastpuje
grupowanie dziaa z uwzgldnieniem: rozpitoci kierowania, ekonomicznoci skali
operacji, koordynacji oraz rodzaju dziaalnoci, w tym delegowania uprawnie do
decydowania. Z delegowaniem uprawnie wie si okrelenie zakresu oficjalnego, czy te
formalnego autorytetu wadzy. Std jeli dziaania s wyspecyfikowane i przydzielone
odpowiednim podmiotom ze wszystkimi szczegami, wadza delegowana polega jedynie na
uprawnieniu do podjcia tych dziaa. Oczywicie delegowanie uprawnie moe by
rozpatrywane zarwno jako mechanizm uatwiajcy dziaania, jak i jako posunicie
ofensywne dla zapewnienia korzyci bezporedniego i natychmiastowego podejmowania
decyzji. Najwiksze korzyci osiga si przy delegowaniu uprawnie tak daleko w d, jak
tylko pozwala na to dostp do informacji oraz zakres i wano decyzji.
Problemem do rozwizania, ktry pojawia si w tym miejscu, jest dostp
do informacji. Niektre dziaania operacyjne, a tym samym plany dziaania, s planami
niejawnymi, zwaszcza jeli dotyczy to planw odnoszcych si do zakresu bezpieczestwa
i obronnoci pastwa. Chocia i w innego rodzaju planach, rwnie konieczne jest w wielu
przypadkach zachowanie niejawnoci, chociaby z uwagi na ochron danych osobowych,
czy inne tajemnice prawnie chronione. By moe rozwizaniem jest zmiana prawa, ktra
pozwoli na wycznie z dokumentu planistycznego okrelonych informacji prawnie
chronionych, natomiast pozwoli na pozostawienie tylko tych, ktre s informacjami
oczywistymi i znanymi z innych sporzdzonych dokumentw, funkcjonujcych jako
dokumenty jawne.
Kolejnymi etapami sporzdzania planu zarzdzania bezpieczestwem s m.in.:
analiza zagroe i ocena wraliwoci na zagroenia,
okrelenie si i rodkw do wykorzystania w razie wystpienia zagroenia,
opracowanie wstpnego planu gwnego i aneksw funkcjonalnych, ktre

powinny stanowi podstaw do prac zespou planistycznego,
organizacja pracy zespou planistycznego,
przygotowanie kolejnej wersji planu i jego ocen na posiedzeniu zespou oraz

przeprowadzenie wicze symulacyjnych,
naniesienie poprawek oraz uzgodnienie planu finalnego z jednostkami,

organizacjami i instytucjami wspuczestniczcymi,
98
Rozdzia II
zatwierdzenie planu przez szefa wadzy wykonawczej oraz wprowadzenie jego

postanowie do uytku.
Jak ju wspominano w trakcie sporzdzania planu niezbdna jest wsppraca

i wykorzystanie wszystkich podmiotw funkcjonujcych na okrelonym szczeblu jednostki
administracji publicznej oraz jednostki szczebla wyszego. Nie jest to bowiem plan
obejmujcy wycznie otoczenie wewntrzne, ale take plan uwzgldniajcy otoczenie
zewntrzne blisze i dalsze. Determinuje to cel poredni, powizany z celem gwnym,
jakim jest zapewnienie akceptowalnego poziomu bezpieczestwa ludnoci. Zakada si
jednoczenie, e celem porednim jest zapewnienie systemowego, skoordynowanego
i efektywnego reagowania na zdarzenia, ktre powoduj lub mog spowodowa stan kryzysu.
Systemowe i skoordynowane dziaanie uzyskuje si poprzez kierowanie dziaaniem
wszystkich jednostek organizacyjnych administracji rzdowej i samorzdowej, osb
prawnych i fizycznych w zakresie: zapobiegania zagroeniu ycia, zdrowia, mienia,
zagroeniom rodowiska bezpieczestwa pastwa oraz utrzymania porzdku publicznego.
Dlatego te plan zarzdzania bezpieczestwem powinien:
okreli sposb kierowania dziaaniami reagowania kryzysowego, ustalajc linie

podlegoci i wspdziaania,
przydziela zadania na podstawie prawnej, zgodnie z przyjt siatk

bezpieczestwa, w uzgodnieniu z podmiotami systemu,
okrela siy i rodki reagowania moliwe do uycia,
opisywa procedury uruchomienia dziaa przewidzianych w planie oraz

procedury zwracania si o pomoc do wyszego szczebla administracji
publicznej10.
Przy czym, przy jego opracowywaniu powinno si kierowa m.in. takimi zasadami, jak:
realno wykonania, a w szczeglnoci dostosowanie do wystpujcych zagroe

oraz do moliwoci organizacyjnych i personalnych jednostek wchodzcych
w skad systemu reagowania kryzysowego,
przestrzeganie
zasad
wspdziaania
wewntrznego
zewntrznego,
szczegowych rozwiza organizacyjnych oraz numeracji elementw planu,
10
Zob.: Kosowski B., Wspdziaanie instytucjonalne na rzecz zapewnienia bezpieczestwa ludnoci w Polsce,
wyd. AON, Warszawa 2012, s. 194 i nn.
99
Rozdzia II
wspomaganie dziaa szczebla niszego oraz wypenianie funkcji przez

poszczeglne szczeble administracji publicznej (tabela 1).
Tabela 1.
Funkcje planu zarzdzania kryzysowego
Plan
11
Funkcje
koordynacja dziaa,
dysponowanie siami odwodowymi,
Krajowy
wspdziaanie z Siami Zbrojnymi RP,

wspdziaanie z krajami ociennymi,
pomoc midzynarodowa,
pomoc finansowa poszkodowanym.
koordynacja dziaa,
dysponowanie siami odwodowymi,
zapewnienie wsparcia szczebla centralnego,
Wojewdzki
wspdziaanie z Siami Zbrojnymi RP,

wspdziaanie z ssiadami,
pomoc midzynarodowa dla wojewdztw przygranicznych,
ocena strat.
koordynacja dziaa,
dysponowanie si powiatowych,
Powiatowy
zapewnienie wsparcia szczebla wojewdzkiego,

ocena strat.
bezporednia likwidacja skutkw zdarzenia,
organizacja pomocy dla poszkodowanej ludnoci,
Gminny
zapewnienie wsparcia szczebla powiatowego,

szacowanie i wycena strat.
11
100
Rozdzia II
Plan zarzdzania kryzysowego

Jednym z planw opracowywanych przez administracj publiczn na kadym szczeblu
zarzdzania pastwem jest plan zarzdzania kryzysowego12, ktrego sposb opracowywania
jest zbliony do opisanego powyej modelu. w dokument przydziela organizacjom i osobom
fizycznym zadania do wykonania, w okrelonym miejscu i czasie, w sytuacji, gdy zdarzenie
przekracza zdolnoci rutynowych dziaa sub reagowania. Poprawnie wykonany plan
powinien:
ustala
zalenoci
kierowania
wspdziaania
pomidzy
instytucjami,
organizacjami, pokazujc jak bd koordynowane dziaania reagowania,
okrela sposoby wykonywania i zasady alarmowania oraz ostrzegania ludnoci

o zagroeniach,
okrela zasoby si i rodkw przeznaczonych lub moliwych do wykorzystania

w sytuacji zagroenia,
opisywa jak ludzie i ich mienie bd chronione w czasie sytuacji kryzysowej,
okrela
jednolity
sposb
cznoci
oraz
wyznacza
zasady
zarzdzania informacjami, w tym wspprac z mediami,
okrela personel, wyposaenie, urzdzenia, zaopatrzenie i inne zasoby (dostpne

w ramach wasnej spoecznoci lub w ramach podpisanych porozumie z innymi
spoecznociami) moliwe do wykorzystania podczas dziaa reagowania
i odbudowy.
Plan, jako dokument publiczny, powinien podawa podstawy prawne, ustala cele
i przyjte zaoenia oraz mie okrelone zasady i procedury udzielania pomocy przez wadze
wyszego szczebla administracji, w sytuacji gdy siy i rodki szczebla niszego oka si
niewystarczajce do sprostania zaistniaej sytuacji. Plan opracowuje si na wszystkich
szczeblach zarzdzania pastwem, std te tre planu powinna by kompatybilna
i odpowiada zadaniom, ktre realizowane s przez dany szczebel administracji publicznej.
12
Obowizek sporzdzania planw zarzadzania kryzysowego nakada wspomniana ju wczeniej ustawa z dnia
26 kwietnia 2007r. o zarzdzaniu kryzysowym, przy czym podstaw opracowania planu zarzdzania
kryzysowego stanowi winna analiza zagroe, potrzeby w zakresie ochrony ludnoci, a take: obowizujce
przepisy dotyczce realizacji zada ochrony ludnoci, decyzje naczelnych i centralnych organw administracji
rzdowej oraz postanowienia wadz regionalnych, zarzdzenia, wytyczne organw resortowych, porozumienia
z organizacjami pozarzdowymi, uzgodnienia z organami i instytucjami prywatnymi w zakresie realizacji zada
ochrony ludnoci.
101
Rozdzia II
I tak np. na szczeblu wojewdzkim w planie kryzysowym ujmuje si zadania dla oddziaw
Si Zbrojnych RP po wczeniej dokonanych uzgodnieniach z organem wskazanym przez
Ministra Obrony Narodowej. Udzia wojska w likwidacji zagroe niemilitarnych moe
obejmowa:
wspudzia w monitorowaniu zagroe,
wykonywanie dziaa zwizanych z ocen skutkw zjawisk zaistniaych na

obszarze wystpowania zagroe,
wykonywanie dziaa poszukiwawczo-ratowniczych,
ewakuacj poszkodowanej ludnoci i mienia,
wykonywanie dziaa majcych na celu przygotowanie warunkw do czasowego

przebywania ewakuowanej ludnoci,
wspudzia w ochronie mienia pozostawionego na obszarze wystpowania

zagroe,
izolowanie obszaru wystpowania zagroe lub miejsca prowadzenia akcji

ratowniczej,
wykonywanie prac zabezpieczajcych, ratowniczych i ewakuacyjnych przy

zagroonych obiektach budowlanych i zabytkach,
prowadzenie prac wspomagajcych uycia specjalistycznego sprztu technicznego

lub materiaw wybuchowych bdcych w zasobach Si Zbrojnych RP,
usuwanie materiaw niebezpiecznych i ich unieszkodliwiania,
likwidacj skae chemicznych oraz skae biologicznych,
usuwanie skae promieniotwrczych,
wykonywanie zada zwizanych z napraw i odbudow infrastruktury

technicznej,
wspudzia w zapewnieniu przejezdnoci szlakw komunikacyjnych,
udzielanie pomocy medycznej i wykonywanie dziaa sanitarnohigienicznych

i przeciwepidemiologicznych13.
Na plan zarzdzania kryzysowego skadaj si:
13
Zob.: Ustawy o zarzdzaniu kryzysowym (Dz. U. z 2007 r., nr 89, poz. 590, z pn. zm.), art. 25.
102
Rozdzia II
plan gwny, zawierajcy cel dziaania i obszar funkcyjny systemu reagowania

kryzysowego,
aneksy gwne i funkcyjne,
plany operacyjne, wynikajce z analizy zagroe, harmonogramy realizacji

procedur, instrukcji,
plany
operacyjne,
wynikajce
przepisw
szczegowych
(planw
obligatoryjnych),
procedury, zawierajce opis postpowania po wystpieniu zdarzenia,
instrukcje, jako szczegowy opis sposobu wykonania okrelonej czynnoci,

najczciej wynikajcej z procedury,
formularze, jako graficzne wzorce przeznaczone do dokumentowania wykonanej

czynnoci,
rejestry,
uporzdkowane
wg.
jednego
kryterium,
wykazy
jednostek
organizacyjnych, dokumentw, aktw prawnych itp.,
informacje uzupeniajce14.
Plan zarzdzania kryzysowego powinien by dokumentem jawnym. Jawno planu

pozwala bowiem na sprawniejsze dziaanie nie tylko sub i instytucji wspdziaajcych,
ale przede wszystkim na zapoznanie si z nim spoecznoci lokalnych. Ma to kolosalne
znaczenie w czasie wystpienia sytuacji kryzysowej, gdy po wystpieniu zdarzenia,
w zapobieganiu szkd i bezporedniej reakcji, ludno partycypuje w sposb systemowy.
W tym miejscu wtpliwo moe budzi realno wykonania ochrony planw infrastruktury
krytycznej, ujtej w ustawie o zarzdzaniu kryzysowym, ktra przecie w wielu przypadkach
jest czci planu zarzdzania kryzysowego. Jest to jednak temat na odrbn dyskusj.
Zakoczenie
Planowanie polega na organizowaniu toku dziaa, suy podejmowaniu decyzji
i w duej mierze wie si z podjciem dziaa zorientowanych na wywoanie zdarze
i faktw, ktre samoistnie by nie zaistniay. Wedug Andrew J. DuBrina15 planowanie to
proces formuowania celw i sposobw ich realizacji. Natomiast Harold Koontz, Cyril
14
Zob.: Kosowski B., Wspdziaanie instytucjonalne na rzecz zapewnienia bezpieczestwa ludnoci w Polsce,
wyd. AON, Warszawa 2012, s.214 i nn.
15
A.J. DuBrin, Essentials of Management, South-Western Publishing Co., Cincinnati 1986, s. 567.
103
Rozdzia II
ODonnell, Heinz Weihrich16 okrelaj planowanie jako: wybr misji i celw, opracowanie
strategii (programw, planw i procedur), podejmowanie decyzji, wybr metod dziaania.
To wszystko odnosi si rwnie do planowania w systemie zarzdzaniu bezpieczestwem
sfery cywilnej, gdzie dodatkowo uwzgldni naley zagroenia militarne i niemilitarne.
Naley jednak zwrci tutaj uwag na sposb i technik sporzdzania planw. Biorc pod
uwag nie tylko ochron informacji majcych wpyw na obronno i bezpieczestwo
pastwa, ale rwnie rozwj sytuacji kryzysowej, ktra w przypadku zagroe niemilitarnych
przebiega od dou do gry (w przeciwiestwie ni rozwj zagroenia militarnego) mona
uzna, e i planowanie winno by realizowane w podobny sposb. To gmina bowiem
pierwsza reaguje na zaistnia sytuacje. Gdy organ samorzdu gminnego nie posiada
natomiast wystarczajcych si i rodkw, do dziaa wczaj si struktury powiatowe. W taki
sposb
system
planistyczny
uwzgldnia
dziaania
najbardziej
realne,
wynikajce
z przewidywanego, a nie fikcyjnego rozwoju sytuacji. Uwzgldnia si przy tym ewentualne

zaistnienie sytuacji kryzysowej w kilku rnych miejscach administrowanego terenu, gdzie
moe pojawi si potrzeba uycia sil i rodkw nie tylko ze szczebla powiatowego, ale by
moe i ze szczebla wojewdzkiego, czy te krajowego. Takie podejcie do planowania
wskazuje na realne delegowanie wadzy i uprawnie i jest zgodne z zasad pomocniczoci,
funkcjonujc w pastwie demokratycznym.
Bibliografia
1.
DuBrin A.J., Essentials of Management, South-Western Publishing Co., Cincinnati 1986.
2.
Hambrick D.C., Lei D., Toward an Empirical Prioritization of Contingency Variables for
Business Strategy, Academy of Management Journal XII 1985, vol. 28, nr 4.
3.
Kosowski B., Programowanie dziaa na wypadek zaistnienia sytuacji kryzysowej, wyd.

SAPSP, Krakw 2006.
4.
Kosowski B., Wspdziaanie instytucjonalne na rzecz zapewnienia bezpieczestwa

ludnoci w Polsce, wyd. AON, Warszawa 2012.
5.
Koontz H., ODonnell C., Weihrich H., Management, McGraw-Hill Book Co., New York
1984.
16
H. Koontz, C. ODonnell, H. Weihrich, Management, McGraw-Hill Book Co., New York 1984, s. 663.
104
Rozdzia II
6.
Materiay Midzynarodowego Kursu Szkoleniowego, Komunikacja ze spoeczestwem,

a ryzyko rodowiskowe i sytuacje kryzysowe, Amerykaska Agencja Ochrony
rodowiska, Katowice 1999r.
7.
Nowa encyklopedia powszechna PWN. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1996r.
8.
Ustawy z dnia 26 kwietnia 2007r. o zarzdzaniu kryzysowym (Dz. U. z 2007 r., nr 89,
poz. 590, z pn. zm.).
105
Rozdzia II
mgr Zenon SOBEJKO
STRUKTURA, TRE ORAZ SPOSB OPRACOWANIA

PLANW ZARZDZANIA KRYZYSOWEGO ZE
SZCZEGLNYM UWZGLDNIENIEM SZCZEBLA
GMINNEGO
Wprowadzenie
Zgodnie z ustaw o zarzdzaniu kryzysowym na wszystkich szczeblach administracji
publicznej tworzy si plany zarzdzania kryzysowego. Stanowi one jeden z zasadniczych
elementw planowania cywilnego. Wymieniona wyej ustawa okrela istot planowania
cywilnego oraz struktur planu zarzdzania kryzysowego, nie podaje jednak, ani ona, ani
aden inny dokument prawny jego definicji. Dla potrzeb niniejszego opracowania przyjto,
e plan zarzdzania kryzysowego to zbir integralnie zwizanych ze sob dokumentw
okrelajcych zagroenia wraz ze skutkami i prawdopodobiestwem ich wystpienia, zadania,
struktury organizacyjne, siy i rodki oraz procedury postpowania, umoliwiajcych
waciwemu terytorialnie organowi administracji publicznej realizacj zada zarzdzania
kryzysowego we wszystkich jego fazach. Z powyszej definicji wynika, e plan obejmuje
szerokie spektrum zagadnie wymagajcych zaangaowania do jego opracowania wielu
podmiotw. Im wyszy szczebel organizacyjny, tym wiksza jest zoono planu i liczba
podmiotw uczestniczcych w jego opracowaniu. Pozornie, najprociej jest opracowa
gminny plan zarzdzania kryzysowego. Uwzgldniajc jednak fakt, e to gmina z reguy jest
pierwszym reagujcym w czasie sytuacji kryzysowych, jak rwnie szczeblem administracji
publicznej najbardziej odczuwajcym skutki ich wystpienia, gminny plan zarzdzania
kryzysowego powinien by opracowany szczeglnie wnikliwie i z naleyt starannoci. Poza
tym trzeba mie na uwadze fakt, e dane zawarte w gminnych planach zarzdzania
kryzysowego powinny stanowi podstaw do opracowania planw powiatowych, a te z kolei
107
Rozdzia II
wojewdzkich. Dlatego te, realno przyjtych rozwiza oraz rzetelno opracowanych
dokumentw planu ma tak istotne znaczenie nie tylko dla gminy, ale take powiatu
i wojewdztwa.
Sposoby opracowania gminnego planu zarzdzania kryzysowego

Aktualnie obowizujce przepisy nie okrelaj sposobw opracowania planu
zarzdzania kryzysowego, nie wskazuj te na szczeblu gminy i powiatu ogniw
odpowiedzialnych za jego opracowanie, pozostawiajc tym samym wjtom i burmistrzom,
prezydentom i starostom moliwo wyboru sposobu realizacji tego zadania. W starostwach
powiatowych zadanie to, z reguy, realizowane jest przez funkcjonujce w ich strukturze
organizacyjnej komrki organizacyjne waciwe w sprawach obronnych, obrony cywilnej
i zarzdzania kryzysowego. Komrki te zatrudniaj od kilku do (z uwzgldnieniem
Powiatowego Centrum Zarzdzania Kryzysowego) nawet kilkunastu pracownikw. Nie ma
wic wikszych problemw ze wskazaniem ogniwa odpowiedzialnego za opracowanie planu
i jego biec aktualizacj. Bardziej zoona sytuacja wystpuje na szczeblu gminy.
W gminach miejsko-wiejskich i wiejskich, a jest ich cznie na terenie kraju ponad 2000,
zadania z zakresu zarzdzania kryzysowego realizuje najczciej jeden pracownik
zatrudniony na etatu lub przypisane s one, jako dodatkowe, do zupenie innego
stanowiska, np. inspektora ds. ewidencji ludnoci czy te inspektora ds. administracyjnych.
Naley tu doda, e pracownik ten oprcz zada z zakresu zarzdzania kryzysowego realizuje
take zadania obronne i obrony cywilnej oraz inne wynikajce z nadzoru wjta nad
Ochotniczymi Straami Poarnymi. Rzadko gdzie, w strukturze urzdu gminy miejskowiejskiej i wiejskiej wystpuje stanowisko w formie penego etatu. Troch lepiej, biorc pod
uwag struktury etatowe zajmujce si w/w problematyk, wyglda sytuacja w gminach
miejskich. W tym przypadku do realizacji zada obronnych, obrony cywilnej i zarzdzania
kryzysowego zatrudnionych jest czsto od 1 do 2 pracownikw.
Przedstawienie w niniejszym materiale organizacji struktur etatowych zajmujcych si
problematyk zarzdzania kryzysowego na szczeblu gminy jest jak najbardziej celowe
i uzasadnione w wietle wyboru sposobu opracowania Gminnego Planu Zarzdzania
Kryzysowego.
108
Rozdzia II
W praktyce, mona spotka si z 3 sposobami jego opracowania, s to:
Powoanie zespou autorskiego do pracowania planu
Wjt lub burmistrz, prezydent powoujc taki zesp powinien zapewni udzia w jego
pracach przedstawicieli wszystkich kluczowych podmiotw realizujcych zadania z zakresu
zarzdzania kryzysowego. Na przewodniczcego zespou i zarazem koordynatora jego prac
powinien wyznaczy osob z kierownictwa urzdu. Celowym jest by osob t by jego
zastpca. Zalet tego sposobu jest to, e podmioty czynnie uczestniczce w procesie
opracowania planu maj moliwo wgldu do poszczeglnych jego dokumentw na kadym
etapie jego opracowania i biecego wnoszenia poprawek i uzupenie. Poza tym,
przewodniczenie przez zastpc wjta / burmistrza, prezydenta / pracom zespou zapewnia
dyscyplin jego pracy oraz odpowiedni jako opracowywanych dokumentw. Uatwi poza
tym jego wdroenie i przetestowanie. Taki sposb opracowania planu zarzdzania
kryzysowego jest szczeglnie podany w gminach miejskich o duej liczbie ludnoci
i zagroe oraz podmiotw przewidzianych do realizacji zada zarzdzania kryzysowego.
Opracowanie planu przez pracownika zajmujcego si problematyk zarzdzania
kryzysowego w urzdzie gminy
Jest to najczciej stosowany sposb opracowania planu w gminach miejsko-wiejskich
i wiejskich. Mona wyodrbni dwa jego warianty. Wariant pierwszy polega na
samodzielnym opracowaniu przez w/w pracownika wszystkich dokumentw planu
na podstawie obowizujcych przepisw prawa, wasnych dowiadcze i przemyle
dostarczonych przez podmioty realizujce zadania z zakresu zarzdzania kryzysowego
dokumentw i prowadzonych z nimi roboczych uzgodnie. Wad tego wariantu jest znikome
zaangaowanie kierownictwa urzdu gminy oraz w/w podmiotw w opracowanie planu
a w konsekwencji saba jego znajomo, co prawdopodobnie bdzie zauwaalne przy
wdraaniu i testowaniu takiego planu. Ponadto w celu przyspieszenia realizacji zadania,
pracownicy czsto sigaj po tzw. gotowe rozwizania czyli dokumenty ju opracowane
w innych gminach a nawet powiatach. Wariant drugi natomiast, polega na przygotowaniu
przez pracownika odpowiedzialnego za zarzdzanie kryzysowe dokumentw wyjciowych do
opracowania planu oraz koncepcji opracowania pozostaych jego dokumentw, omwieniu jej
na posiedzeniu Gminnego Zespou Zarzdzania Kryzysowego cznie z wniesieniem
poprawek i uzupenie. Po przyjciu koncepcji, przewodniczcy zespou powinien
zobowiza podmioty uczestniczce w procesie planowania do opracowania dokumentw
109
Rozdzia II
roboczych planu i przekazania ich w okrelonym terminie do pracownika odpowiedzialnego
za opracowanie planu, celem sfinalizowania zwizanych z nim prac.
Oba wyej wymienione warianty opracowania planu zarzdzania kryzysowego
wymagaj
dobrego
przygotowania
merytorycznego
pracownika
odpowiedzialnego
za opracowanie planu oraz dowiadczenia i dobrej znajomoci przez niego terenu dziaania.
Dokonujc
oceny
porwnawczej
przedstawionych
wariantw,
mona
stwierdzi,
e zdecydowanie wicej zalet ma wariant drugi. Przejawiaj si one w o wiele wikszym

zaangaowaniu w opracowaniu planu kierownictwa urzdu gminy i podmiotw, ktre
zobowizane s do realizacji zada zarzdzania kryzysowego, co nie jest bez znaczenia
w sytuacji faktycznego zaistnienia sytuacji kryzysowej a tym samym potrzeby skorzystania
z planu.
Opracowanie planu przez podmiot zewntrzny
Niektre Gminy, zwaszcza mae i o niewielkim stopniu zagroenia, zlecaj czsto
opracowanie planu zarzdzania kryzysowego podmiotom zewntrznym. Na rynku polskim
funkcjonuje wiele podmiotw gospodarczych, ktre wyspecjalizoway si w opracowywaniu
rnego rodzaju planw z planami zarzdzania kryzysowego wcznie. Z reguy, plany te s
starannie opracowane oraz zawieraj wszystkie okrelone ustaw o zarzdzaniu kryzysowym
i zaleceniami waciwego starosty elementy. Na ile te plany s realne trudno powiedzie,
poniewa jeeli gmina nie dysponuje pracownikiem mogcym wykona taki dokument
to i nie dysponuje osob mogc dokona jego weryfikacji. Dobrze by byo, zlecajc
podmiotowi zewntrznemu opracowanie planu, zawrze w umowie take zapisy dotyczce
jego wdroenia i przetestowania. W przeciwnym wypadku plan ten pozostanie tylko planem
wiadczcym o wywizaniu si wjta z ustawowego obowizku jego opracowania.
Podstawy do opracowania Gminnego Planu Zarzdzania Kryzysowego

Znajc struktury organizacyjne odpowiedzialne za realizacj zada zarzdzania
kryzysowego na szczeblu gminy oraz sposoby opracowania planu zarzdzania kryzysowego
mona przej do przedstawienia podstaw jego opracowania. Podstawy te mona podzieli na
dwie grupy. Pierwsz grup stanowi rozwizania prawne, drug natomiast uwarunkowania
rodowiskowe.
110
Rozdzia II
Podstawy prawne
Zasadniczymi dokumentami stanowicymi podstaw prawn opracowania Gminnego
Planu Zarzdzania Kryzysowego s: ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 roku o zarzdzaniu
kryzysowym i wydane na jej podstawie akty wykonawcze oraz zalecenia Starosty Powiatu.
Analizujc ustaw o zarzdzaniu kryzysowym szczegln uwag powinno si zwrci nie
tylko na zapisy okrelajce struktur i tre planw zarzdzania kryzysowego, ale rwnie na
zapisy dotyczce istoty i zada planowania cywilnego, ktrego jednym z waniejszych zada
jest wanie opracowanie planu. Niezalenie od analizy ustawy o zarzdzaniu kryzysowym
powinno si dokona przegldu wydanych do niej aktw wykonawczych a zwaszcza tych,
ktrych zapisy dotycz realizacji zada zarzdzania kryzysowego na wszystkich szczeblach
administracji publicznej z poziomem gminnym wcznie. Efektem kocowym analizy
w/w aktw powinno by okrelenie celu jego wykonania i oglnych zada, ktre naley
wykona by ten cel osign. Nastpnym dokumentem podlegajcym analizie s zalecenia
Starosty do gminnych planw zarzdzana kryzysowego. Zalecenia te najczciej
uszczegawiaj zapisy zawarte w ustawie o zarzdzaniu kryzysowym w czci dotyczcej
struktury planw oraz ujednolicaj, w skali powiatu, zasady ich opracowania. Po analizie tego
dokumentu powinnimy wiedzie jak opracowa dany dokument planu i jakie treci w nim
zawrze. Uwzgldniajc ten aspekt, wskazane jest by zalecenia te zawieray rwnie,
w formie zacznikw, wzory dokumentw oraz jednoznacznie okrelone zasady obiegu
i wymiany informacji w relacji powiat gmina. Celowym te jest uwzgldnienie
w zaleceniach, w postaci kolejnego zacznika, harmonogramu czasowego wykonania
poszczeglnych dokumentw gminnych planw zarzdzania kryzysowego. Przytaczajc
podstawy prawne opracowania planw zarzdzania kryzysowego, nie sposb nie wspomnie
o innych planach z zakresu szeroko pojtego bezpieczestwa opracowanych na podstawie
odrbnych przepisw i ju funkcjonujcych na danym szczeblu organizacyjnym. Naley wic,
dokona ich przegldu i analizy w celu wyeliminowania ewentualnych duplikatw
dokumentw ju istniejcych tym bardziej, e cz rozwiza przyjtych w planach obrony
cywilnej czy te operacyjnego funkcjonowania na wypadek zewntrznego zagroenia
bezpieczestwa pastwa i w czasie wojny bdzie identyczna z tymi, ktre chcemy zastosowa
na wypadek zaistnienia sytuacji kryzysowych.
111
Rozdzia II
Uwarunkowania rodowiskowe
Bardzo istotny element z punktu widzenia dalszych prac nad planem zarzdzania
kryzysowego polega na dokonaniu wnikliwej oceny rodowiska dla ktrego plan jest
przygotowywany.
ramach
tej
oceny
powinnimy
szczegowo
zapozna
si
z charakterystyk gminy uwzgldniajc jej pooenie, liczb ludnoci, podzia na jednostki

pomocnicze / soectwa, osiedla /, sie wodn, funkcjonujc infrastruktur drogow
i kolejow oraz komunaln, posiadane zasoby ratownicze i logistyczne oraz dziaajce na jej
terenie podmioty gospodarcze. Nieodzownym te jest zapoznanie si i przeanalizowanie
sytuacji kryzysowych, ktre miay miejsce na tym terenie w przeszoci oraz wnioskw
z organizowanych szkole i wicze. Wnioski wynikajce z w/w oceny powinny umoliwi
zdiagnozowanie zagroe, ktre mog wystpi na terenie gminy oraz stanowi podstaw do
utworzenia katalogu zagroe wraz z okreleniem prawdopodobiestwa ich wystpienia oraz
ewentualnych skutkw dla ludnoci, infrastruktury i rodowiska naturalnego.
Struktura i tre Gminnego Planu Zarzdzania Kryzysowego

Ustawa o zarzdzaniu kryzysowym okrela w art. 5 ogln struktur planw
zarzdzania kryzysowego oraz wskazuje organy administracji publicznej zobowizane do ich
opracowania. Zapisy ujte w ustawie, zgodnie z art. 14 ust. 3, doprecyzowane zostay
wytycznymi ministra waciwego do spraw administracji publicznej. Na podstawie w/w
przepisw
opracowane
zostay
plany
zarzdzania
kryzysowego
we
wszystkich
wojewdztwach oraz zatwierdzone przez ministra waciwego do spraw administracji

publicznej. Plany takie, na podstawie w/w ustawy oraz zalece wojewodw i starostw,
opracowane i zatwierdzone zostay rwnie we wszystkich starostwach i gminach. Bez
wzgldu na szczebel organizacyjny ich oglny ukad jest podobny, rni si natomiast
zapisami szczegowymi i zastosowanymi rozwizaniami pozwalajcymi efektywnie
realizowa zadania w czasie sytuacji kryzysowych. Rozwizanie takie jest jak najbardziej
uzasadnione z uwagi na fakt, e rodzaje zagroe oraz rozwj wydarze podczas ich
zaistnienia w rnych rejonach kraju mog by diametralnie odmienne. Gminny plan
zarzdzania kryzysowego, tak samo jak plany opracowywane na innych szczeblach
organizacyjnych, powinien skada si z trzech, cile ze sob powizanych czci, tj. planu
gwnego, zespou przedsiwzi na wypadek sytuacji kryzysowych oraz zacznikw
funkcjonalnych. W skad poszczeglnych czci planu natomiast powinny wchodzi
112
Rozdzia II
dokumenty zawierajce w swej treci caoksztat przedsiwzi przewidzianych do realizacji
przez struktury zarzdzania kryzysowego gminy, umoliwiajcych wjtowi efektywne
wykonywanie zada w czasie sytuacji kryzysowych i stanw nadzwyczajnych. Oglna
charakterystyka tych dokumentw oraz moliwe sposoby ich opracowania przedstawiono
poniej.
Plan Gwny
Charakterystyka zagroe oraz ocena ryzyka ich wystpienia, w tym dotyczcych
infrastruktury krytycznej oraz mapy ryzyka i mapy zagroe
Podstaw opracowania tego dokumentu stanowi przede wszystkim opisane wyej
uwarunkowania rodowiskowe. Skada si powinien z trzech wzajemnie uzupeniajcych si
elementw, a mianowicie katalogu zagroe, ich charakterystyki z odzwierciedleniem na
mapach oraz oceny ryzyka ich wystpienia. Katalog powinien zawiera, tematycznie
pogrupowane, wszystkie rodzaje zagroe, ktre mog wystpi na terenie gminy.
Integralnym elementem zagroe s mapy zagroe, ktrych w planie powinno by
w zasadzie tyle samo co wymienionych w katalogu rodzajw zagroe. Dla kadego rodzaju
zagroe powinna zosta rwnie okrelona, w odrbnej tabeli, ocena ryzyka jego
wystpienia. Ocena ta uwzgldnia, midzy innymi: moliwe scenariusze rozwoju zagroenia,
prawdopodobiestwo jego wystpienia, skutki oraz warto ryzyka. Dla potrzeb opracowania
oceny ryzyka wykorzysta mona materiay pomocnicze przygotowane przez RCB
sugerujce, dla potrzeb okrelenia prawdopodobiestwa wystpienia zagroenia, przyjcie
jednego z piciu poziomw tego prawdopodobiestwa, a mianowicie: bardzo rzadkie, rzadkie,
moliwe, prawdopodobne, bardzo prawdopodobne. Podobn zasad mona zastosowa przy
okrelaniu skutkw wystpienia zagroenia dla ludnoci, mienia oraz rodowiska naturalnego
uwzgldniajc:
nieistotne,
mae,
rednie,
due
katastrofalne.
Okrelenie
prawdopodobiestwa wystpienia zagroenia oraz jego ewentualne skutki pozwalaj na

okrelenie wartoci ryzyka, ktre w zalenoci od rodzaju zagroenia mog mie warto
ryzyka na poziomie minimalnym, maym, rednim, duym oraz ekstremalnym.
Analiza materiaw pomocniczych do opracowania tego dokumentu wskazuje na
potrzeb doprecyzowania kryteriw, przy pomocy ktrych okrela si prawdopodobiestwo
wystpienia zagroenia oraz zakwalifikowuje ich skutki do okrelonych poziomw. Granice
midzy poszczeglnymi poziomami s mao ostre, co moe powodowa rozbienoci przy
dokonywaniu tej kwalifikacji.
113
Rozdzia II
Zadania i obowizki uczestnikw zarzdzania kryzysowego w formie siatki
bezpieczestwa
Dokument ten, z reguy opracowywany jest w postaci siatki bezpieczestwa
z rozbiciem na fazy zarzdzania kryzysowego. Siatka bezpieczestwa zawiera powinna
wyodrbnione w katalogu zagroenia oraz wskazywa podmioty zaangaowane do realizacji
zada w poszczeglnych fazach procesu zarzdzania kryzysowego. Siatka bezpieczestwa
powinna
rwnie
wskazywa
organ
kierujcy
dziaaniami,
podmiot
wiodcy
w poszczeglnych rodzajach zagroe jak rwnie podmioty wspdziaajce. Nale przyj

jako zasad, e do kadego zagroenia powinna by wskazana jedna instytucja wiodca,
natomiast liczba instytucji wsppracujcych jest nieograniczona i zaley od potrzeb
i moliwoci szczebla organizujcego dziaania. Wprawdzie nie ma wymogu opracowywania
siatki bezpieczestwa dla kadej fazy zarzdzania kryzysowego odrbnie, ale z punktu
widzenia uytecznoci tego dokumentu, jest to jak najbardziej celowe. W praktyce bowiem,
podmioty odpowiedzialne np. za realizacj zada przewidzianych dla fazy reagowania s
zupenie inne od tych, ktre odpowiadaj za szacowanie i likwidacj skutkw tego samego
rodzaju zagroenia. Celowym jest rwnie uzupenienie siatki bezpieczestwa o opis zada
i obowizkw podmiotw wiodcych i wspdziaajcych w poszczeglnych rodzajach
zagroe, cznie ze wskazaniem podstawy prawnej.
Zestawienie si i rodkw planowanych do wykorzystania w sytuacjach kryzysowych
Dokument ten to nic innego jak baza danych o zasobach moliwych do wykorzystania
w sytuacjach kryzysowych. Baza ta powinna by opracowana w formie elektronicznej oraz
papierowej i na bieco aktualizowana. Celowym jest stworzenie platformy elektronicznej,
gdzie wszyscy uczestnicy procesu zarzdzania kryzysowego mogliby na bieco dokonywa
aktualizacji swoich zasobw.
Zesp przedsiwzi na wypadek sytuacji kryzysowych
Zadania w zakresie monitorowania zagroe
Najczciej dokument opracowuje si w formie tabeli, w ktrej zawiera si
nastpujce elementy:
rodzaj zagroenia;
struktury odpowiedzialne za monitorowanie zagroenia (ogniwa dyurne);
tryb i czasokres przekazywania informacji (raportowania);
forma i zakres informacji;
114
Rozdzia II
ogniwa informowania.
Mwic w skrcie, w dokumencie tym powinnimy znale odpowied na pytania:

dlaczego?, kto?, co?, jak czsto?, skd?, po co?
Tryb uruchamiania niezbdnych si i rodkw uczestniczcych w realizacji
planowanych przedsiwzi na wypadek sytuacji kryzysowej
Dokument ten moe by opracowany w formie tabelarycznej uwzgldniajcej: rodzaje
si i rodkw, tryb ich uruchamiania oraz czasy osigania gotowoci do dziaania. Jest on
cile zwizany z zestawieniem si i rodkw planowanych do wykorzystania w sytuacjach
kryzysowych. Zawiera powinien ponadto szczegowy opis mechanizmu podejmowania
decyzji w sprawie skierowania do dziaa podlegych si i rodkw oraz procedury
wnioskowania o przydzielenie dodatkowych si w przypadku zdarze przekraczajcych
moliwoci posiadanych si wasnych. Ponadto w opisie trybu uruchamiania si i rodkw
wskaza naley jednoznacznie osoby uprawnione do dysponowania si do dziaa.
Na szczeblu gminy dokument ten najczciej wystpuje w formie opisowej i zawiera oprcz
treci wyej wymienionych take zadania w tym zakresie Gminnego Zespou Zarzdzania
Kryzysowego oraz pracownika zajmujcego si problematyk zarzdzania kryzysowego
w Urzdzie Gminy.
Procedury reagowania kryzysowego okrelajce sposb postpowania w sytuacjach
kryzysowych
Dokument ten to nic innego jak zbir instrukcji okrelajcych sposb postpowania
podmiotw wchodzcych w skad struktur kryzysowych podczas rnego rodzaju zagroe.
Jest on jednym z waniejszych dokumentw planu zarzdzania kryzysowego. Kademu
wymienionemu w katalogu rodzajowi zagroenia powinna odpowiada procedura
reagowania. Kada procedura powinna skada si z dwch czci. Cz pierwsza okrela
powinna uczestnikw procedury i ich rol w procesie reagowania kryzysowego oraz dane
uzupeniajce w formie uwag, natomiast druga zadania realizowane przez uczestnikw
procedury i podstawy prawne podejmowanych dziaa.
Wspdziaanie
midzy
siami
uczestniczcymi
realizacji
przedsiwzi
planowanych na wypadek sytuacji kryzysowej

Jest to czwarty i zarazem ostatni dokument wchodzcym w skad zespou
przedsiwzi na wypadek sytuacji kryzysowych. Z reguy skada si z czci opisowej oraz
tzw. zadaniowej siatki bezpieczestwa. W czci opisowej zawiera si oglne zasady
115
Rozdzia II
wspdziaania, sprowadzajce si do okrelenia:
organu (podmiotu) wiodcego w jego organizacji;
sposobw jego doprecyzowania i modyfikacji;
Z praktyki wynika, e organizatorem wspdziaania w poszczeglnych rodzajach

zagroe jest zawsze podmiot, ktry w procedurach reagowania kryzysowego zosta
wskazany jako wiodcy. Podmiot ten ma rwnie prawo, w zalenoci od rozwoju sytuacji,
wystpi o wsparcie do organw (instytucji) nieuwzgldnionych w procedurach reagowania
kryzysowego, o ile posiadane przez nich siy i rodki mog przyczyni si do poprawy
efektywnoci prowadzonych dziaa, a tym samym zminimalizowa skutki zaistniaych
zdarze kryzysowych. Doprecyzowanie wspdziaania oraz ewentualn jego modyfikacj,
w odniesieniu do konkretnego rodzaju zagroenia, powinno si planowa i prowadzi
dwuetapowo. W pierwszym etapie podczas posiedzenia Zespou Zarzdzania Kryzysowego,
w drugim - na poziomie sztabw operacji. W przypadku koniecznoci modyfikacji roli
poszczeglnych podmiotw reagowania kryzysowego w kolejnych fazach zdarzenia
kryzysowego, przejcie roli wiodcej powinno odbywa si w drodze uzgodnie na poziomie
kierujcych dziaaniami poszczeglnych podmiotw.
Cz druga moe by opracowana w formie zadaniowej siatki bezpieczestwa,
w ktrej wskazuje si paszczyzny wspdziaania oraz podmioty wiodce i wspdziaajce.
W gminnym planie zarzdzania kryzysowego rozdzia ten jako odrbny z reguy nie
wystpuje. Jego opis mona wwczas wczy do trybu uruchamiania niezbdnych si
i rodkw uczestniczcych w realizacji planowanych przedsiwzi na wypadek sytuacji
kryzysowej i sprowadza si do okrelenia wjta i kierownikw podmiotw wiodcych
w poszczeglnych rodzajach zagroe jako gwnych organizatorw wspdziaania.
Zaczniki funkcjonalne
Procedury realizacji zada z zakresu zarzdzania kryzysowego
Dokument ten moe zawiera, w zalenoci od szczebla organizacyjnego od kilku do
kilkunastu procedur, potocznie nazywanych standardowymi procedurami operacyjnymi.
Okrelaj one uoglniony sposb dziaania wybranych ogniw systemu zarzdzania
kryzysowego w odniesieniu do wikszoci wymienionych w katalogu zagroe. Najczciej
s to procedury okrelajce sposb:
zwoania doranego posiedzenia Zespou Zarzdzania Kryzysowego;
wprowadzenia stanu klski ywioowej;
116
Rozdzia II
wprowadzenia stanu wyjtkowego;
dziaania Centrum Zarzdzania Kryzysowego.
wprowadzenia ogranicze praw i wolnoci obywatelskich;
podwyszania gotowoci szpitali;
Wszystkie w/w procedury powinny posiada taki sam ukad strukturalny, w ktrym naley
uwzgldni:
oznaczenie kodowe i nazw procedury wraz z danymi uzupeniajcymi;
cel procedury, koordynatora i podstaw prawn;
dane dotyczce uczestnikw procedury;
zakres jej funkcjonowania;
opis postpowania.
Na szczeblu gminy z reguy opracowuje si pierwsze trzy z wyej wymienionych.

Organizacja cznoci pomidzy podmiotami procesu reagowania kryzysowego
Dokument ten z reguy opracowuje si w formie opisowej i uzupenia o schemat
organizacji cznoci w sytuacjach kryzysowych. Z opisu powinno wynika, e gwnymi
ogniwami wymiany informacji w tych sytuacjach s Centra Zarzdzania Kryzysowego,
suby dyurne podmiotw zaangaowanych do dziaa oraz punkty kontaktowe
w jednostkach samorzdu terytorialnego szczebla gminnego. Jako podstaw wykorzystuje
si czno telefoniczn stacjonarn oraz faksow uzupeniajc j telefoni komrkow
oraz poczt e-mail. Dodatkowo, w sytuacjach kryzysowych moe by wykorzystana Sie
cznoci Radiotelefonicznej jeeli taka jest i funkcjonuje. Niezalenie od w/w systemw,
kady z podmiotw uczestniczcych w dziaaniach kryzysowych, moe i powinien
wykorzystywa wasne systemy cznoci.
Organizacja systemu monitorowania, ostrzegania i alarmowania
Z reguy dokument ten opracowywany jest w formie tabelarycznej i uzupeniony
o schemat Systemu Wykrywania i Alarmowania. Tre tego rozdziau jest poszerzeniem
zapisw zawartych w czci drugiej planu, tj. rozdziau powiconego zadaniom w zakresie
monitorowania zagroe. W tabeli zawiera si informacje dotyczce:
rodzaju zagroe;
podmiotw uczestniczcych w realizacji zada z zakresu monitorowania zagroe

wraz ze wskazaniem podstaw prawnych do ich realizacji;
117
Rozdzia II
zasad realizacji zada zwizanych z informowaniem struktur zarzdzania

kryzysowego o zaistniaych zdarzeniach kryzysowych oraz ostrzeganiem
i alarmowaniem ludnoci.
Na szczeblu gminy dokument ten najczciej opracowywany jest w formie opisowej,

w ktrej przedstawia si organizacj, zasady dziaania oraz zadania gminnych elementw
Systemu Wykrywania i Powiadamiania o skaeniach. Opis uzupenia si o tabel rodzajw
alarmw i komunikatw ostrzegawczych oraz wykaz syren alarmowych znajdujcych si na
terenie Gminy.
Zasady informowania ludnoci o zagroeniach i sposobach postpowania na
wypadek zagroe
Dokument wykonuje si najczciej w formie opisowej, poszerzonej o schemat obiegu
informacji o zagroeniach. W treci dokumentu zawiera si informacje na temat sposobw
informowania przez media mieszkacw o wystpujcych zagroeniach oraz zasadach
zachowania si w przypadku ich wystpienia, a take wskazuje osoby upowanione do
kontaktu z nimi w tym zakresie. Ponadto dokument ten powinien okrela sposb
wykorzystania do ostrzegania i alarmowania ludnoci syren alarmowych oraz ruchomych
urzdze naganiajcych. W opisie zasad komunikowania si z mieszkacami zagroonych
terenw naley take przewidzie udzia przedstawicieli podmiotw ratowniczych, ktrych
zadaniem powinno by informowanie o podjtych dziaaniach i ich efektach.
Organizacja ewakuacji z obszarw zagroonych
Dokument ten, z uwagi na obowizek opracowania planw ewakuacji ludnoci, jej
mienia i zwierzt wynikajcy z innych przepisw, z reguy nie jest opracowywany i zawiera
jedynie odnonik do tych planw.
Organizacja ratownictwa, opieki medycznej, pomocy spoecznej oraz pomocy
psychologicznej
W zalenoci od szczebla organizacyjnego opracowujcego plan, dokumentacja z tego
zakresu powinna obejmowa kilka elementw zawierajcych opis stanu i moliwoci oraz
zasad funkcjonowania w sytuacjach kryzysowych:
systemu ratownictwa w tym medycznego;
pomocy spoecznej;
pomocy psychologicznej.
118
Rozdzia II
Opis, o ktrym mowa powyej, moe by uzupeniony o dokumenty graficzne
w postaci map ilustrujcych np. rejony operacyjne wraz z dyslokacj jednostek systemu
ratownictwa medycznego.
Organizacja ochrony przed zagroeniami charakterystycznymi dla danego obszaru
Dokument ten opracowuj tylko jednostki organizacyjne, na terenie ktrych takie
zagroenia wystpuj. Jako przykad mona poda Wojewdztwo Warmisko-Mazurskie,
gdzie olbrzymiego znaczenia nabiera bezpieczestwo nad wod i na wodzie. Rozwj sportw
wodnych i turystyki wodnej, przede wszystkim eglarstwa zrodzi zapotrzebowanie na
efektywnie funkcjonujce systemy ratownictwa wodnego i wczesnego ostrzegania
pogodowego. Brak takich systemw da si bardzo zauway kilka lat temu podczas
tzw. Biaego szkwau. Dokument ten powinien okrela organizacj, zadania oraz siy
i rodki niezbdne do efektywnej ochrony ludnoci i jej mienia przed tego typu zagroeniami.
Wykaz zawartych umw i porozumie zwizanych z realizacj zada zawartych
w planie zarzdzania kryzysowego
Z reguy dokument opracowany jest w formie tabeli zawierajcej w swej treci strony
umowy (porozumienia), jej przedmiot oraz dat podpisania.
Zasady oraz tryb oceniania i dokumentowania szkd
W dokumencie tym powinien by zawarty zwizy opis zasad i trybu oceniania
i dokumentowania szkd powstaych w wyniku sytuacji kryzysowych i klsk ywioowych.
Ponadto celowym jest przedstawienie w dokumencie roli i zada waciwego terytorialnie
organu administracji publicznej w tym zakresie oraz zaczenie do niego gotowych wzorw
formularzy i pism.
Procedury uruchamiania rezerw pastwowych
Dokumentacja w tym zakresie powinna zawiera krtki opis procedury uruchamiania
rezerw pastwowych obejmujcej kilka postpowa. Mog to by postpowania w celu
zwolnienia rezerw:
pastwowych gospodarczych preparatu stabilnego jodu oraz przetworw ropy

naftowej i paliw;
pastwowych mobilizacyjnych produktw ywnociowych stanowicych stany

zastrzeone;
pastwowych mobilizacyjnych z pominiciem procedury uzgodnie.
119
Rozdzia II
Kade z w/w postpowa, w swoim opisie powinno zawiera zasady wnioskowania,
zwalniania oraz odbierania i dystrybucji zwolnionych rezerw. W opisie naley rwnie
wskaza organy waciwe w kwestii uruchamiania tych rezerw. Zgodnie z ustaw
o zarzdzaniu kryzysowym w planach zarzdzania kryzysowego powinny by uwzgldnione
jeszcze dwa zaczniki funkcjonalne, a mianowicie: wykaz infrastruktury krytycznej
znajdujcej si odpowiednio na terenie wojewdztwa, powiatu lub gminy, priorytety
w zakresie ochrony oraz odtwarzania infrastruktury krytycznej.
Uwzgldniajc jednak fakt, e prace zwizane z opracowaniem planw ochrony
infrastruktury krytycznej oraz okreleniem zasad wsppracy wacicieli tej infrastruktury
z waciwymi terenowo organami administracji publicznej jeszcze trwaj, odstpiono od
prezentacji tych zacznikw w niniejszym materiale. Ostatnim i zamykajcym zarazem
dokumentem planu zarzdzania kryzysowego jest arkusz uzgodnie. Zgodnie z art. 5 ust. 5
ustawy o zarzdzaniu kryzysowym plany zarzdzania kryzysowego uzgadnia si
z kierownikami jednostek organizacyjnych, w zakresie ich dotyczcym, planowanych do
wykorzystania przy realizacji przedsiwzi okrelonych w planie, czego potwierdzeniem jest
zoenie przez nich podpisw na w/w arkuszu.
Zakoczenie
Przygotowanie planw zarzdzania kryzysowego jest tylko jednym z elementw
planowania cywilnego, ale niezwykle istotnym z punktu widzenia wspomagania kierowania
przez waciwy organ administracji publicznej realizacj zada zarzdzania kryzysowego
w sytuacjach kryzysowych. Samo opracowanie planu jest jednak niewystarczajce by mie
gwarancj, e w sytuacjach kryzysowych bdzie on w peni uyteczny. Bdzie ono jedynie
wiadczy o wywizaniu si organu z ustawowego obowizku jego opracowania. Dlatego te
plan po opracowaniu powinien by jak najszybciej wdroony i przetestowany. Przetestowanie
zawartych
nim
rozwiza
toku
szkole
wicze
pozwol
duym
prawdopodobiestwem okreli ich przydatno w przypadku wystpienia realnego

zagroenia. Ponadto plan ten jest dokumentem otwartym, co oznacza, e zapisy w nim
zawarte mog by modyfikowane i zmieniane w kadej chwili oraz aktualizowane na bieco.
Literatura
1.
Ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarzdzaniu kryzysowym (tj. Dz. U. 2013, poz.
1166).
120
Rozdzia II
pk. dr in. Dariusz MAJCHRZAK
METODYKA OPRACOWANIA PLANW ZARZDZANIA

KRYZYSOWEGO
Wprowadzenie
Planowanie dziaa w stosunku do otrzymanego zadania lub na wypadek wystpienia
okrelonego zagroenia jest niezwykle istotn czynnoci w procesie przygotowania kadej
organizacji czy systemu1 do dziaania. Bez odpowiedniego planu dziaania trudno wyobrazi
sobie
inicjowanie
dziaa
zgodnych
myl
przewodni
organu
kierujcego
i umoliwiajcych osigniecie zamierzonych celw. Planowanie zostaje w najcilejszym

zwizku z funkcj decyzyjn procesu zarzdzania. Podczas formowania celu dziaania,
a nastpnie przy akceptacji okrelonych wariantw dziaania oraz przy kontroli ich realizacji,
zwizki pomidzy tymi funkcjami s bardzo silne. W planowaniu przewaaj dziaania
preparacyjne, z przewag procesw analitycznych, umoliwiajcych opracowanie koncepcji
dziaania oraz przygotowanie dokumentacji planistycznej2.
W przedmiocie zarzdzania kryzysowego planowanie jest zasadnicz funkcj przygotowujc
do dziaania organy wadzy pastwowej i administracj publiczn do sprawowania kontroli
nad rozwojem niepodanych zjawisk i zagroe powodujcych sytuacje kryzysowe. Poprzez
dokadne okrelenie kto, co, kiedy, gdzie i w jakim celu ma realizowa stwarza si moliwo
efektywnego dziaania podczas wszelkich sytuacji kryzysowych, ale te podczas dziaa
zapobiegajcych i przywracajcych stan sprzed sytuacji kryzysowej. Plany dziaania na
wypadek sytuacji kryzysowych s czci planowania cywilnego, ktre oznacza: caoksztat
W naukach o organizacji system jest czsto utosamiany z organizacj, stanowic wyodrbnion cao,
obiekt zawierajcy zbir elementw wraz z powizaniami pomidzy nimi. Wedug modelu Bielskiego w skad
systemu traktowanego jako organizacja wchodz zasoby ludzkie, struktury, cele i technologia. Szerzej, zob.
J. Penc, Zarzdzanie dla przyszoci, Wydawnictwo Profesjonalnej Szkoy Biznesu, Krakw 1998, ss. 22-25.
2
A. Stabrya, Zarzdzanie strategiczne w teorii i praktyce firmy, Wydawnictwo naukowe PWN, WarszawaKrakw 2000, s. 219.
1
121
Rozdzia II
przedsiwzi organizacyjnych majcych na celu przygotowania administracji publicznej
do zarzdzania kryzysowego []3.
Jednym z zada planowania cywilnego jest opracowywanie planw zarzdzania
kryzysowego. Jest to obowizek spoczywajcy na wszystkich poziomach organizacyjnych
pastwa: krajowym, wojewdzkim, powiatowym i gminnym. W zapisach prawnych zostaa
sformalizowana struktura planu zarzdzania kryzysowego, co jest wyrazem denia
do ujednolicenia procedur i moliwoci reagowania na wszystkich poziomach w sposb
skuteczny i w miar moliwoci jednolity. Naley jednak zauway, i treci wypeniajce
ow struktur bd zawsze odmienne niezalenie od poziomu, ale te obszaru, ktrego plan
dotyczy. W tym kontekcie niezwykle istotn rzecz jest ukazanie oglnej, jednolitej
metodyki opracowywania planw zarzdzania kryzysowego, co w konsekwencji pozwoli
odpowiedzie na pytanie: Jakie pragmatyczne czynniki ksztatuj proces opracowywania
planw ZK na wszystkich poziomach organizacyjnych oraz jakie przyj procedury
opracowania planu zarzdzania kryzysowego, przy odpowiednim wykorzystaniu potencjau
przeznaczonego do realizacji zada z zakresu zarzdzania kryzysowego, aby treci planu
umoliwiay zorganizowane reagowanie w przypadku sytuacji kryzysowych?
Plany w zarzdzaniu kryzysowym

Plany zarzdzania kryzysowego powinny zapewni caociow i skoordynowan,
a w niektrych przypadkach wrcz zsynchronizowan moliwo dziaania we wszystkich
fazach zarzdzania kryzysowego we wszystkich stanach funkcjonowania pastwa. Dziaanie
to powinno by podejmowane przez istniejce organy, suby i inspekcje. Istotn funkcj
planu zarzdzania kryzysowego jest wic ujednolicanie procedur prowadzenia dziaa
z zakresu zarzdzania kryzysowego przez powoane do tego celu organy i instytucje,
okrelanie zasad wspdziaania oraz sposb przepywu informacji pomidzy szczeblami,
organami i elementami wewntrznymi. Ujmujc problem funkcjonalnoci planw zarzdzania
kryzysowego wydaje si, e ich najwaniejszym wyznacznikiem jest umoliwienie dziaania
w przypadku wystpienia sytuacji kryzysowej, zatem ich gwna rola sprowadza si
do moliwoci koordynacji dziaa, przede wszystkim, w fazie reagowania i odbudowy.
Jednak treci zawarte w planach, przykadowo, ocena zagroe, czy treci zawarte
Art. 3 pkt. 4 Ustawy o zarzdzaniu kryzysowym z dnia 26. kwietnia 2007 (Dz. U. 2007 Nr 89 poz. 590
z pniejszymi zmianami).
122
Rozdzia II
w zacznikach funkcjonalnych wraz z innymi dokumentami planistyczno-organizacyjnymi
(programami zapobiegania przestpczoci, zarzdzeniami powoujcymi zespoy zarzdzania
kryzysowego, regulaminami funkcjonowania tych zespow i centrw zarzdzania
kryzysowego, dokumentacje centrw powiadamiania ratunkowego i wiele innych) powinny
te umoliwia i uatwia funkcjonowanie w fazach zapobiegania i przygotowania, a take
by uyteczne podczas aktualizacji samych planw zarzdzania kryzysowego.
Plany zarzdzania kryzysowego powinny spenia podstawowe wymogi4:
1.
Kompleksowoci, polegajcym na uwzgldnieniu wszystkich moliwych zagroe, ktre

mog wystpi na danym obszarze oraz ujciu wszystkich podmiotw uczestniczcych
w przeciwdziaaniu, reagowaniu i likwidacji skutkw.
2.
Funkcjonalnoci, polegajcym na zapewnieniu przydatnoci planu we wszystkich

sytuacjach kryzysowych oraz okrelenie staych funkcji podmiotw ratowniczych
i pomocowych we wszystkich fazach reagowania kryzysowego.
3.
Uytkowoci, polegajcym na przyjciu jednolitej struktury planw i formy dokumentw

szczegowych oraz zapewnieniu prostoty posugiwania si dokumentami planistycznymi
w przypadku rnych zdarze.
Zasadniczym celem planw zarzdzania kryzysowego, tworzonych na wszystkich
poziomach: krajowym, wojewdzkim, powiatowym i gminnym w ujciu funkcjonalnym jest

zapewnienie ludziom zamieszkujcym dany obszar podstawowych warunkw do ochrony
przed skutkami katastrof naturalnych i awarii technicznych noszcych znamiona klski
ywioowej oraz innych podobnych zagroe powodowanych siami natury lub dziaaniem
czowieka5.
Celami planw zarzdzania kryzysowego w ujciu przedmiotowym jest zapewnienie
systemowego, skoordynowanego i efektywnego reagowania na zdarzenia, ktre powoduj lub
mog spowodowa stan kryzysu, poprzez kierowanie dziaaniem wszystkich jednostek
organizacyjnych administracji rzdowej i samorzdowej oraz innych osb prawnych
i fizycznych w zakresie:
zapobiegania zagroeniu ycia, zdrowia lub mienia,
zapobiegania zagroeniom rodowiska i bezpieczestwa pastwa,
E. Nowak, Zarzdzanie kryzysowe w sytuacjach zagroe niemilitarnych, AON, Warszawa 2007, s. 140.
J. Ziarko, J. Walas Trbacz, Podstawy zarzdzania kryzysowego. Cz I Zarzdzanie kryzysowe
w administracji publicznej, Krakowskie towarzystwo edukacyjne, Krakw 2010, s. 167.
4
5
123
Rozdzia II
utrzymania porzdku publicznego6.
Realizujc proces opracowywania planu zarzdzania kryzysowego, naley pamita

o przestrzeganiu zasad warunkujcych planowanie:
zasada celowoci kady plan powinien prowadzi do osignicia zakadanego

celu dziaania;
zasada realnoci naley wykorzystywa tylko dostpne siy i rodki, a zadania

dla elementw realizujcych zadania musz by moliwe do realizacji przez nie;
zasada terminowoci kade zadanie powinno by moliwe do realizacji

w okrelonej jednostce czasowej;
zasada kompletnoci planowanie powinno zapewni odpowiedzi na kad

moliw, wczeniej wygenerowan ewentualno oraz precyzowa cise zadania
wszystkim elementom funkcjonalnym;
zasada hierarchizacji zada kady podmiot i poziom kierowania odpowiada za

swoj cz zadania;
zasada elastycznoci moliwo dokonania zmian, jako reakcja na

nieprzewidzian sytuacj;
zasada perspektywy moliwo wykorzystania zaplanowanego dziaania

w osiganiu celw dugookresowych.
Analizujc zapisy prawne mona przyj, i struktura planu zarzdzania kryzysowego

odpowiada logicznym fazom procesu podejmowania decyzji lub zorganizowanego dziaania
(tabela 1). W pocztkowej czci naley zdefiniowa gwne zagroenia dla okrelonego
obszaru. Bez tej czynnoci nie byoby moliwe zaplanowanie adnych zorganizowanych
dziaa, bowiem istot kadego planu dziaania jest przygotowanie odpowiednich procedur
i przydzielenie okrelonych zada podmiotom wykonawczym do cile sprecyzowanych
zagroe. Przyszoci nie jestemy w stanie przewidzie ale moemy prognozowa
wydarzenia. Jest rzecz oczywist, i nie mona prognozowa rozwoju sytuacji przy
uwzgldnieniu
wszelkich
scenariuszw
wydarze
oraz
potencjalnych
czynnikw
powodujcych sytuacj kryzysow. Jednak dobrze przeprowadzona analiza, oparta na

rzeczywistych
przesankach
moe
zwikszy
prawdopodobiestwo
realnoci
planu
K. Sienkiewicz Mayjurek, F. R. Krynojewski, Zarzdzanie kryzysowe w administracji publicznej, Difin,

Warszawa 2010, ss. 113 114.
124
Rozdzia II
zarzdzania kryzysowego, czynic go nie tylko formalnym dokumentem obowizkowym dla
organw administracji publicznej, ale faktycznym przewodnikiem dziaania na wypadek
zaistnienia sytuacji kryzysowej, wykorzystujcym wszelkie dostpne siy i rodki. Dlatego tak
istotnym
jest
okrelenie
potencjalnych
najbardziej
niebezpiecznych
zagroe
i skoncentrowanie si w dalszej czci na okreleniu przeciwdziaania wanie tym

zagroeniom.
W takim kontekcie wydaj si niezbdnym dokonanie charakterystyki zagroe
poprzez opis prognozowanych skutkw. Po ich identyfikacji kade zagroenie powinno by
scharakteryzowane poprzez prognoz skutkw dla ludnoci, mienia, rodowiska naturalnego,
wartoci spoecznych, czy te wpywu na gospodark. Na tej podstawie zagroenia powinny
zosta zhierarchizowane, okrelajc ktre zagroenia jakie skutki wywouj (okrelajc skutki
wybranych zagroe) oraz najczstsze skutki wtrne bez wzgldu na rodzaj zagroenia.
Przedsiwzicia te s zwizane z procesem nazywanym analiz ryzyka, ktra polega na
systematycznym stosowaniu dostpnych informacji do zidentyfikowania zagroenia i do
oszacowania ryzyka dotyczcego osb, populacji, mienia lub rodowiska.
Takie podejcie pozwala odnale odpowied na zasadnicze pytania7:
Co si moe wydarzy?
Jakie jest prawdopodobiestwo, e do tego dojdzie?
Jakie bd skutki?
Opracowujc plan naley pamita, e musi on by dokumentem wystarczajco

elastycznym, umoliwiajcym reagowanie na sytuacj bdce kombinacj kilku zdarze.
Szacowanie skutkw zdarzenia niekorzystnego jest szczeglnie istotnym elementem
procesu zarzdzania ryzykiem, stanowicym wyznacznik do podejmowania decyzji, ktrych
celem jest ochrona ycia i zdrowia ludnoci. Poczenie analizy czstotliwoci
(prawdopodobiestwa wystpienia) i skutkw, nazywana szacowaniem ryzyka daje
odpowied na pytanie czy istniejce ryzyko mieci si w granicach akceptowalnoci. Jeeli
ryzyko wykracza poza te granice naley podj kroki, majce na celu zredukowanie ryzyka
do poziomu akceptowalnego na drodze wprowadzenia niezbdnych zabezpiecze
Methods for determining and processing probabilities. Red Book, Committee for Prevention of Disasters,
second edition 1997.
125
Rozdzia II
proceduralno organizacyjnych oraz technicznych. Nieodcznym elementem caego procesu
jest monitoring realizowany przez wyznaczone do tego podmioty.
Proces zarzdzania ryzykiem jest niezwykle istotny dla poprawnego opracowania
planu zarzdzania kryzysowego. Jest on o tyle istotny, gdy pozwala przeprowadzi ocen
najbardziej niebezpiecznych zagroe (powodujcych najwiksze negatywne skutki) dla
danego obszaru oraz najbardziej prawdopodobnych, ktrych wystpienie rodzi mniejsze
nastpstwa, ale ich wystpowanie jest o wiele czstsze. Na podstawie takiej analizy w planach
zarzdzania kryzysowego podmioty odpowiedzialne za bezpieczestwo mog zaplanowa
odpowiednie dziaania, przy wykorzystaniu wszelkich rodkw tak, aby ryzyko wystpienia
okrelonego zagroenia byo na dopuszczalnym poziomie, a skutki takiej sytuacji nie byy
zbyt dolegliwe lub tragiczne. Wane jest przy tym, aby prawdopodobiestwo wystpowania
tych zagroe rozoone byo na jak najdusze odstpy czasowe. Ponadto zarzdzanie
ryzykiem ma ogromne znaczenie podczas planowania zagospodarowania przestrzennego,
bowiem powoduje minimalizowanie skali moliwych skutkw zdarze niekorzystnych oraz
reagowanie w czasie sytuacji kryzysowych. Takie dziaanie posiada swoje odzwierciedlenie
w dokumencie, ktry wchodzi w skad gwnej czci planu zarzdzania kryzysowego
mapie ryzyka8.
Przepisy prawne nakadaj na ministrw kierujcych dziaami administracji rzdowej,
kierownikw urzdw centralnych oraz wojewodw sporzdzenie raportu o zagroeniach
bezpieczestwa narodowego. Za koordynacj prac zwizanych z opracowaniem raportu
odpowiada dyrektor Rzdowego Centrum
Bezpieczestwa, a w czci zagroe
terrorystycznych szef Agencji Bezpieczestwa Wewntrznego9. Raport przyjmuje Rada

Ministrw w drodze uchway, a kierunki dziaa wynikajce z wnioskw z raportu stanowi
element Krajowego Planu Zarzdzania Kryzysowego i s uwzgldniane w planach
zarzdzania kryzysowego na wszystkich poziomach administracyjnych.
Kolejnym elementem warunkujcym odpowiednie przygotowanie planw zarzdzania
kryzysowego jest odpowiednie zorganizowanie posiadanego potencjau do prowadzenia
wszelkich akcji. Wan wskazwk na tym etapie opracowania planu wydaje si by zasada
Mapa lub opis przedstawiajcy potencjalnie negatywne skutki oddziaywania zagroenia na ludzi, rodowisko,
mienie i infrastruktur, art. 3, pkt. 10 Ustawy o zarzdzaniu kryzysowym z dnia 26. kwietnia 2007 (Dz. U. 2007
Nr 89 poz. 590 z pniejszymi zmianami).
9
Art. 5a Ustawy o zarzdzaniu kryzysowym z dnia 26. kwietnia 2007 (Dz. U. 2007 Nr 89 poz. 590
8
126
Rozdzia II
ekonomii si, mwica o racjonalnym dysponowaniu siami i rodkami odpowiednio do
wanoci zada, umoliwiajcym osignicie celu dziaania w jak najkrtszym czasie przy
jak najmniejszych stratach wasnych. Naley koncentrowa zasoby na wykonywaniu zada
gwnych kosztem zada drugoplanowych oraz zerodkowaniu wysikw w decydujcym
miejscu i czasie10.
Dokumentem pomocniczym stanowicym przegld posiadanych si i rodkw na
okrelonym obszarze administracyjnym jest zestawienia si i rodkw pozostajcych
w dyspozycji organu administracji publicznej. Zestawienie takie bdzie niezwykle istotne na
kadym poziomie odpowiedzialnoci za bezpieczestwo, przy czym wraz ze wzrostem
poziomu wzrasta bdzie gama si, organw, sub i inspekcji do wykorzystania w procesie
Kolejna cz planu odpowiada na pytanie co poszczeglne organizacje maj
wykonywa w ramach danej fazy procesu zarzdzania kryzysowego? Jest to scenariusz
dziaa wszelkich sub i inspekcji na wypadek pojawienia si okrelonego zagroenia oraz
powstania sytuacji kryzysowej. Szczeglnego znaczenia nabiera w tej czci sposb
monitorowania sytuacji, przepywu informacji (system meldunkowy), sposb uruchamiania
procedur oraz sposb wspdziaania pomidzy podmiotami.
Niezwykle istotn czci planu s zaczniki, ktre w sposb precyzyjny powinny
okrela
procedury
dziaania,
cznoci,
organizacji
ochrony
mienia,
ewakuacji,
funkcjonowania systemu alarmowania i powiadamiania, ktry, aby mg spenia swoj

funkcj, powinien stanowi przedmiot wszelkich szkole dla mieszkacw, sub
i administracji oraz przede wszystkim powinien by znany ludnoci zamieszkujcej dany
obszar. To wanie zaczniki niejednokrotnie decyduj o moliwociach podejmowania
skutecznych dziaa, bowiem zawarte w nich dane umoliwiaj praktyczne wdroenie
procedur.
Uwzgldniajc aspekt strukturalny plany zarzdzania kryzysowego wszystkich
poziomw s zbiorem dokumentw: analiz, tabel, opracowa, wytycznych, zestawie,
polece, czy scenariuszy, ktre s opracowywane w chronologicznym porzdku, tworzc
spjn cao. Ich gwn funkcj jest zapewnienie skoordynowanego dziaania wszelkich
10
Por. S. Koziej, Podstawy sztuki wojennej, Warszawa 1992, s. 58.
127
Rozdzia II
moliwych elementw wystpujcych na danym obszarze w procesie zarzdzania
kryzysowego, gwnie jednak w fazie reagowania.
Tabela 1.
Struktura planu w wietle procesu podejmowania decyzji
11
Faza planowania w procesie podejmowania
Plan ZK
decyzji
charakterystyka zagroe
Ocena sytuacji
ocena ryzyka ich wystpienia

opracowanie mapy ryzyka i mapy
zagroe;
Analiza zagroe
zadania i obowizki uczestnikw
przedsiwzi
na
wypadek
sytuacji kryzysowych:
warianty,
procedury,
wspdziaanie,
zaczniki,
siatka
Planowanie
Zesp
Ocena sytuacji
siatki bezpieczestwa (jak jest?)
Czynnoci
zarzdzania kryzysowego w formie

Ocena czynnikw
wpywajcych na
wykonanie zadania
Rozwaenie
wariantw
bezpieczestwa
Porwnanie
(jak
wariantw
powinno by?)
Doprecyzowanie okrelonych rozwiza
Decyzja
Zoenie planu
Poszczeglne dokumenty wchodzce w skad planw zarzdzania kryzysowego mog

te by wykorzystywane oddzielnie, na potrzeby poszczeglnych sub, instytucji na ktre
naoone s zadania w zakresie zarzdzania kryzysowego oraz na potrzeby organizowania
wspdziaania,
tworzenia
systemu
powiadamiania,
alarmowania
lub
zapewnienia
komunikacji w trakcie sytuacji kryzysowej. Dotyczy to w gwnej mierze zacznikw, wrd

ktrych zacznik dotyczcy organizacji cznoci jest znakomitym przykadem.
11
128
Rozdzia II
Plan zarzdzania kryzysowego jest dokumentem o olbrzymim znaczeniu dla
bezpieczestwa danego obszaru. Poprawnie opracowany plan jest nie tylko kolejnym
dokumentem, ktry naley utworzy, wypeniajc zapisy aktw normatywnych, ale posiada
te due znaczenie w razie potrzeby przeciwdziaaniu skutkom zagroe i powstajcym na
ich skutek sytuacjom kryzysowym.
W swojej istocie spenia on wiele funkcji, midzy innymi:
przydziela organizacjom i osobom fizycznym obowizki wykonania okrelonych

zada w okrelonym miejscu i czasie, gdy sytuacja wymaga podjcia czynnoci
wykraczajcych poza zakres rutynowego dziaania ktrej suby reagowania
kryzysowego;
ustala zalenoci kierowania i wspdziaania pomidzy instytucjami i pokazuje,

jak dziaania reagowania bd koordynowane;
opisuje, jak ludzie i ich mienie bd chronieni w czasie sytuacji kryzysowej;
okrela personel, wyposaenie, urzdzenia, zaopatrzenie i inne zasoby dostpne

w ramach
wasnej
spoecznoci lub
ramach porozumienia z innymi
spoecznociami moliwe do wykorzystania podczas dziaa reagowania

i odbudowy;
okrela metody zapobiegania wtrnym stratom podczas operacji reagowania

i odbudowy.
Obowizek posiadania planw zarzdzania kryzysowego spoczywa na wszystkich

jednostkach administracyjnych kraju. Na tej podstawie wyrniamy12:
krajowy plan zarzdzania kryzysowego;
wojewdzki plan zarzdzania kryzysowego;
powiatowy plan zarzdzania kryzysowego;
gminny plan zarzdzania kryzysowego.
Ponadto plany zarzdzania kryzysowego maj obowizek utworzy take ministrowie

kierujcy dziaami administracji rzdowej oraz kierownicy urzdw centralnych. Plany
te uwzgldniaj analiz i moliwoci wystpienia zagroe w tym dla infrastruktury
krytycznej, szczegowe sposoby i rodki reagowania na zagroenia oraz likwidacji szkd,
12
Art. 5a Ustawy o zarzdzaniu kryzysowym z dnia 26. kwietnia 2007 (Dz. U. 2007 Nr 89 poz. 590
129
Rozdzia II
organizacj monitoringu zagroe i realizacje zada staego dyuru w ramach podwyszania
gotowoci obronnej pastwa, realizacj zada z zakresu ochrony infrastruktury krytycznej13.
Plany te s uzgadniane z dyrektorem RCB i stanowi zaczniki funkcjonalne do Krajowego
Planu Zarzdzania Kryzysowego.
System planowania na wypadek sytuacji kryzysowych tworzy sie planw zarzdzania
kryzysowego, ktre powinny tworzy spjn cao. W przypadku planw gminnych,
powiatowych, wojewdzkich i krajowego gwnym kryterium warunkujcym planowanie jest
obszar odpowiedzialnoci. Wjt, burmistrz, prezydent miasta tworz plan odpowiadajcy za
obszar gminy, starosta bierze pod uwag obszar powiatu, wojewoda obszar wojewdztwa,
a rada ministrw cao kraju. Podzia ten umoliwia stworzenie caociowego systemu,
w ktrym z zaoenia nie powinno by luk. Inaczej si jednak sytuacja przedstawia
w przypadku planw ministrw i kierownikw urzdw centralnych. Treci tych planw
oscylowa powinny nie na podstawie kryterium obszaru, ale na podstawie dziedziny
funkcjonowania reprezentowanego przez poszczeglne urzdy, w kontekcie utrzymania
bezpieczestwa pastwa. Dlatego plany te wchodz w skad krajowego planu, stanowic jego
uzupenienie. Dla przykadu Ministerstwo Obrony Narodowej tworzy obronne plany
operacyjne, wykorzystujce zasoby znajdujce si nie tylko w zasigu ministra obrony
narodowej, ale caego potencjau obronnego pastwa. Wykorzystanie caego potencjau
obronnego pastwa wymaga ju koordynacji i konsultacji na szczeblu krajowym, za ktr
odpowiada minister obrony narodowej. Jest rzecz niezwykle istotn, aby plany tworzone
przez ministrw i kierownikw urzdw centralnych byy spjne z pozostaymi planami
zarzdzania kryzysowego, a te z kolei powinny by powizane z innymi planami
operacyjnymi tworzonymi na podstawie wszelkich przepisw i wytycznych. Za zobrazowanie
tego zjawiska moe suy obowizek posiadania przez gminy operacyjnych planw
przeciwpowodziowych, ktre s tworzone na podstawie ustawy o samorzdzie gminnym14.
Te same zagroenia i sposoby dziaania powinny by uwzgldnione w planach zarzdzania
kryzysowego,
ktre
swoich
treciach
mog
wykorzystywa
zapisy
planu
przeciwpowodziowego czy przeciwpoarowego. Plany te jednak w caoci nie mog stanowi
13
Art. 12 Ustawy o zarzdzaniu kryzysowym z dnia 26. kwietnia 2007 (Dz. U. 2007 Nr 89 poz. 590
14
Art. 31a Ustawy o samorzdzie gminnym a dnia 08.03.1990 ((Dz. U. 1990 Nr 16, poz. 95) z pniejszymi
zmianami.
130
Rozdzia II
zacznika do planu zarzdzania kryzysowego. Inna sytuacja jest w przypadku planu
ewakuacji, ktry jest opracowywany na podstawie zapisw prawnych wydanych przez szefa
OC kraju, a ktre to stanowi zacznik do planw zarzdzania kryzysowego.
Mona zatem przyj, e na system planowania na wypadek sytuacji kryzysowych
skadaj si takie elementy jak: poszczeglne plany, dokumenty wszczynajce proces
planowania, organy wydajce wytyczne, instytucje odpowiedzialne za planowania, instytucje
nadzorujce i koordynujce powstawanie planw zarzdzania kryzysowego (tabela 2).
Krajowy Plan Zarzdzania kryzysowego jest pochodn Raportu o Zagroeniach
Bezpieczestwa Narodowego, ktry jest tworzony przez wiele instytucji: Ministerstwa,
urzdy centralne, wykazy zagroe sporzdzone w wojewdztwach. Na potrzeby
opracowania planw wojewdzkich wytyczne w drodze zarzdzenia wydaje, po uzgodnieniu
z dyrektorem RCB i akceptacji ministra odpowiedniego do spraw wewntrznych, minister
waciwy do spraw administracji15. Wojewoda wydaje starostom zalecenia do opracowania
planu powiatowego16. Organom gminy zalecenia wydaje starosta17. Koordynatorami prac
planistycznych s naczelnicy wydziaw zarzdzania kryzysowego wojewdztw, powiatw,
gmin, na szczeblu krajowym jest to Rzdowe Centrum Bezpieczestwa18. Plany zarzdzania
podpisuj odpowiednio plan gminny wjtowie, burmistrzowie, prezydenci miast; plan
powiatowy starostowie; plan wojewdzki wojewodowie; plan krajowy dyrektor RCB.
Plany podlegaj opiniowaniu przez zespoy zarzdzania kryzysowego na kadym poziomie.
Plany zarzdzania kryzysowego podlegaj zatwierdzeniu odpowiednio: plany gminne przez
starostw; plany powiatowe przez wojewodw; plany wojewdzkie przez ministra
waciwego do spraw administracji; plan krajowy przez Rad Ministrw19. Ponadto system
planowania realizowany jest cigle w cyklu dwuletnim. Oznacza to, e wszelkie dokumenty
planistyczne podlegaj cigemu przegldowi, ktry ma za zadanie dostosowanie planw do
cigle zmieniajcej si sytuacji w otoczeniu.
15
Art. 14 Ustawy o zarzdzaniu kryzysowym z dnia 26. Kwietnia 2007 (Dz. U. 2007 Nr 89 poz. 590
16
Tame.
17
Art. 17 Ustawy o zarzdzaniu kryzysowym z dnia 26. Kwietnia 2007 (Dz. U. 2007 nr 89 poz. 590
18
Por. K. Sienkiewicz Mayjurek, F. R. Krynojewski, Zarzdzanie kryzysowe w administracji publicznej,
Difin, Warszawa 2010, s.115.
19
Art. 9, 14, 17, 19 Ustawy o zarzdzaniu kryzysowym z dnia 26. Kwietnia 2007 (Dz. U. 2007 nr 89 poz. 590
131
Rozdzia II
Tabela 2.
System planowania na wypadek sytuacji kryzysowych
20
Organ
Inicjowanie
Rodzaj planu
planowania
Wykonawca
Organ
odpowiedzia
Organ
opiniujcy
lny za
zatwierdzajcy
opracowanie
Raport o
Krajowy
zagroeniach
plan ZK
Wytyczne
Wojewdzki
wydziau ZK
ministra SW
plan ZK
urzdu
RCB
RZZK
Dyrektor
RCB
Rada Ministrw
Naczelnik
WZZK
Wojewoda
Minister SW
PZZK
Starosta
Wojewoda
wojewdzkiego
Zalecenia
Powiatowy
wojewody
plan ZK
Zalecenia
Gminny plan
starosty
ZK
Naczelnik
wydziau ZK
starostwa
Wjt,
Kierownik
komrki ds. ZK
GZZK
w gminie
burmistrz,
prezydent
Starosta
miasta
Na podstawie dotychczasowych zapisw mona ustali gwne funkcje planw

Plan krajowy przede wszystkim:
koordynuje dziaania na szczeblu krajowym,
dysponuje wszelkimi siami i rodkami w zakresie zarzdzania kryzysowego,
zapewnia wsparcie poziomw wojewdzkich i samorzdowych,
umoliwia wykorzystanie si zbrojnych do udziau w reagowaniu kryzysowym,
zapewnia przepyw informacji na arenie midzynarodowej w instytucjach

polityczno-militarnych, takich jak NATO oraz polityczno-gospodarczych UE,
20
pozwala na dokonanie oceny strat w wypadku wystpienia sytuacji kryzysowych.
132
Rozdzia II
Plany wojewdzkie21:
koordynuj
dziaania
na
szczeblu
wojewdztwa,
wykorzystujc
organy
administracji zespolonej,
dysponuj siami i rodkami w wojewdztwie oraz dysponuj siami

odwodowymi,
zapewniaj wsparcie poziomu centralnego,
umoliwiaj wsparcie Si Zbrojnych RP,
zapewniaj wspdziaanie z ssiadami,
umoliwiaj uruchomienie pomocy midzynarodowej,
pozwalaj na dokonanie oceny strat w wypadku wystpienia sytuacji

kryzysowych.
Plany powiatowe22:
koordynuj dziaania w powiecie wykorzystujc organy administracji zespolonej,
dysponuj siami i rodkami w powiecie,
zapewniaj wsparcie poziomu wojewdzkiego
zapewniaj wspdziaanie z ssiadami,
umoliwiaj wsparcie SZ RP

kryzysowych.
Plany gminne:
koordynuj dziaanie si bdcych w dyspozycji gminy,
umoliwiaj zorganizowanie pomocy dla poszkodowanej ludnoci,
zapewniaj wsparcie poziomu powiatowego,
umoliwiaj wspdziaanie z ssiadami,

kryzysowych.
Plany zarzdzania kryzysowego na kadym poziomie posiadaj okrelone funkcje. Ich

zasadniczy cel jest jednak ten sam: zapewnienie bezpieczestwa mieszkacom oraz
Por. K. Sienkiewicz Mayjurek, F. R. Krynojewski, Zarzdzanie kryzysowe w administracji publicznej,

Difin, Warszawa 2010, s.116.
Por. Tame.
21
22
133
Rozdzia II
skoordynowanie dziaa si w sytuacjach kryzysowych. Treci zawarte w poszczeglnych
planach bd odmienne z powodu rnych zagroe mogcych wystpi na okrelonych
obszarach oraz ich poziomu, a co za tym idzie dysponowaniem iloci si i rodkw. Jednak
pomimo tych rnic oraz rnych podmiotw wydajcych wytyczne, opracowujcych plany,
czy te je zatwierdzajcych, mona przyj, e metodyka postpowania organw
odpowiedzialnych w zakresie opracowania i uaktualniania planw zarzdzania kryzysowego
powinna by podobna. Biorc pod uwag takie zaoenie w dalszej czci artykuu skupiono
si na przedstawieniu sposobu postpowania w poszczeglnych etapach opracowania planw
Procedury opracowania planu zarzdzania kryzysowego

Tworzenie zespou do opracowania planu zarzdzania kryzysowego
Zgodnie z zasadami zorganizowanego dziaania, kade przedsiwzicie cechuje si
kolejnoci wykonywanych czynnoci, zorganizowanych tak, aby czynno kolejna wynikaa
i bya rezultatem czynnoci poprzedniej. Takie zaoenie zmusza do sprecyzowania pojcia
organizacja, ktr T. Kotarbiski, w kontekcie nieczynnociowym (samego organizowania)
precyzuje jako pewien rodzaj caoci ze wzgldu na stosunek do niej jej wasnych
elementw [] taka cao, ktrej wszystkie skadniki wspprzyczyniaj si do powodzenia
caoci23. Poszczeglne elementy przyczyniaj si do osignicia okrelonego celu.
W przypadku dziaa w obszarze zarzdzania kryzysem lub ujmujc rzecz szerzej
zapewnienia bezpieczestwa kade dziaanie powinno by postrzegane jako dziaanie
zorganizowane, ukierunkowane na osignicie zaoonych efektw i celw. W przypadku
prowadzenia dziaalnoci majcej na celu uczyni okrelony element np. organy powiatowe,
gotowym do speniania swych funkcji, mona mwi o przygotowaniu ich do dziaania, czyli
innymi sowy uczynienia ich zdolnym do realizacji zaoonych zada, aby osign cel.
Temu celowi suy opracowanie planu zarzdzania kryzysowego, ktry te jest
opracowywany przy uyciu odpowiedniej kolejnoci postpowania, nastpujcych po sobie
sekwencji, ktre wynikaj jedna z drugiej. Kad sekwencj musi opracowywa odpowiednia
grupa ludzi, fachowcw z zakresu organizacji i zarzdzania, a take z zakresu
wykorzystywania si i rodkw do zarzdzania kryzysowego.
23
T. Kotarbiski, Traktat o dobrej robocie, Ossolineum, Wrocaw, Warszawa, Krakw 1969, s. 74.
134
Rozdzia II
Zgodnie z powyszym tokiem postpowania opracowanie planu zarzdzania
kryzysowego powinno by poprzedzone opracowaniem harmonogramu okrelajcego kto,
w jakim terminie i w jakim zakresie uczestniczy bdzie w przygotowaniu dokumentu.
Harmonogram ten pozwoli w sposb uporzdkowany i systematyczny koordynowa prac
nad planem. Funkcj harmonogramu powinno by uporzdkowanie prac tak aby mona byo
jednoznacznie wskaza:
kto odpowiada za cao opracowania;
kto odpowiada za powstawanie dokumentu w kadym etapie jego powstawania;
kto bdzie peni rol wspomagajc i podmiot opracowujcy;
wedug jakich etapw bd realizowane prace;
w jakim czasie powstanie cay dokument;
w jakim czasie maj by zrealizowane prace czstkowe wedug okrelonych

etapw.
Harmonogram ten moe by czci zarzdzania organu odpowiedzialnego

za zarzdzanie kryzysowe na okrelonym poziomie, bowiem za zarzdzanie kryzysowe na
wszystkich poziomach w swoim rejonie odpowiedzialnoci, w tym za opracowanie planu
zarzdzania kryzysowego, odpowiada organ administracji rzdowej w skali caego kraju
i w przypadku wojewdztwa lub administracji samorzdowej w przypadku powiatu
i gminy24. Drug moliw opcj jest opracowanie harmonogramu poprzez powoany zesp
planistyczny, ktry w kolejnym kroku jest zatwierdzany przez organ odpowiedzialny.
Kady poziom zarzdzania kryzysowego, a nawet kada gmina czy powiat dysponuj
wasnymi, odmiennymi siami, ktre mog by wykorzystane w zarzdzaniu kryzysowym.
Jest to spowodowane wieloma czynnikami, wrd ktrych znajduj si:
zasoby finansowe umoliwiajce powoywanie i utrzymywanie jednostek

organizacyjnych i pomocniczych jednostek organizacyjnych,
moliwoci i czstotliwoci wystpowania zagroe na danym terenie co moe

powodowa pojawianie si sytuacji kryzysowych. Odmienne rodki oraz inna
koncentracja wysiku bdzie wymagana na terenach w pobliu duych rzek,
24
Art. 7, 14, 17, 19 Ustawy o zarzdzaniu kryzysowym z dnia 26. Kwietnia 2007 (Dz. U. 2007 Nr 89 poz. 590
135
Rozdzia II
odmienna w pobliu potokw grskich, a jeszcze inne przedsiwzicia bd
realizowane w rejonach nadmorskich, czy przygranicznych;
wielko aglomeracji miejskich, gdzie charakterystyka zagroe jest zupenie

odmienna od tych wystpujcych na terenach wiejskich;
wystpowanie infrastruktury krytycznej, ktra wymusza cise wspdziaanie ze

subami i inspekcjami administracji zespolonej, a take uwzgldnianie planw
ochrony
infrastruktury
krytycznej
przez
wacicieli
samoistnych
i wspzalenych.
inne czynniki.
Nie ulega wtpliwoci, e wszelkie dziaania bd planowane na skale wasnych

moliwoci. Z relacji dotyczcej charakterystyki zagroenia oraz wynikajcych std dziaa
zapobiegawczych czy reagowania, mona okreli w jaki stopniu jestemy samowystarczalni,
a w jakim stopniu potrzebne bdzie wsparcie z zewntrz. Istotn role peni tu bd dwa
elementy planu zarzdzania: standardowe procedury operacyjne i kalkulacje czasowe25.
Biorc pod uwag uwarunkowania prawne, logiczne oraz praktyczne mona przyj,
i na kadym poziomie organy odpowiedzialne za zarzdzanie kryzysowe dysponuj
potencjaem ludzkim pochodzcym z czterech zasadniczych rde (zob. ryc.1):
ze struktury urzdw gmin, starostw, wojewdzkich, ministerstw, zajmujcych si

bezpieczestwem zarzdzaniem kryzysowym i obron cywiln, infrastruktur,
opiek medyczn, ochron rodowiska, opiek spoeczn i inne w zalenoci od
poziomu administracyjnego;
ze sub i inspekcji funkcjonujcych w obszarze administracyjnym;
z jednostek organizacyjnych i jednostek pomocniczych utworzonych w ramach

funkcjonowania administracji, w tym jednostek i zakadw budetowych oraz
samodzielnych publicznych i niepublicznych zakadw opieki zdrowotnej;
innych jednostek, ktre nie podlegaj bezporednio organowi wadzy rzdowej

lub samorzdowej, ale funkcjonuj w obrbie jego obszaru administracyjnego.
Do tej kategorii mona zaliczy organizacje pozarzdowe dziaajce na terenie
gminy,
wacicieli
zakadw
produkcyjnych
dysponujcy
odpowiednim
25
R. Grodzki, Kryterium czasu w planach reagowania kryzysowego, [w:] Zarzdzanie kryzysowe w Polsce,
Akademia Humanistyczna im. A. Gieysztora, Putusk 2007, s. 223.
136
Rozdzia II
potencjaem sprztowym, a take wacicieli obiektw, instalacji, urzdze
wchodzcych w skad infrastruktury krytycznej.
Te same zasoby ludzkie s rdem funkcjonowania systemw zarzdzania
kryzysowego na wszystkich poziomach administracyjnych, tworzc zespoy oraz centra
Dlatego
kontekcie
metodologicznym
opracowania
planw
zarzdzania
kryzysowego pierwszym krokiem jest powoanie przez organ odpowiedzialny za zarzdzanie

kryzysowe
zespou
autorskiego
do
opracowania
dokumentu,
ktry bdzie
mg
wykorzystywa do prac planistycznych cay potencja bdcy w dyspozycji okrelonego

organu wraz z instytucjami administracji zespolonej, jednostkami organizacyjnymi,
pomocniczymi, subami i organizacjami pozarzdowymi.
Ryc. 1. Zasoby ludzkie partycypujce w opracowaniu planw zarzdzania kryzysowego 26

Przygotowanie planu zarzdzania kryzysowego rozpoczyna si zatem z chwil
wydania przez odpowiedni organ rozporzdzenia w sprawie opracowania planu, w ktrym
znajdowa si powinien skad zespou planistycznego oraz moe znajdowa si harmonogram
prac planistycznych. Proces opracowywania planu nadzoruje szef zespou planistycznego,
ktry odpowiedzialny jest za koordynacj przygotowania planu i warto merytoryczn
opracowywanych dokumentw. Kieruje on pracami zespou i powinien posiada prawo
26
137
Rozdzia II
do wydawania polece wszystkim osobom wchodzcym w jego skad. Szef zespou powinien
by osob kompetentn, posiada zdolnoci organizacyjne oraz posiada wiedz
i umiejtnoci w zakresie zarzdzania kryzysowego.
Na poziomie krajowym dokumenty normatywne precyzuj organ odpowiedzialny
za opracowanie i aktualizowanie Krajowego Planu Zarzdzania Kryzysowego, cedujc
to zadanie na RCB27. Na poziomie wojewdztw, powiatw i gmin szef zespou
planistycznego jest wyznaczany w rozporzdzeniu organu odpowiadajcego za opracowanie
planu. Wydaje si, e najbardziej odpowiedni do realizacji tego zadania s kierownicy
wydziaw do spraw zarzdzania kryzysowego w urzdach na poszczeglnych poziomach
administracyjnych. Jak wskazuj przykady praktycznych rozwiza to te osoby w gwnej
mierze s szefami zespow planistycznych.
Skad zespou planistycznego powinien zachowa nastpujc struktur:
1.
Szef zespou planowania specjalista z komrki do spraw zarzdzania kryzysowego

bezporednio podlegy organowi odpowiedzialnemu za zarzdzanie kryzysowe na
okrelonym poziomie, wyznaczany przez ten organ;
2.
Zastpca szefa zespou planistycznego (powoywany wg potrzeb);
3.
Czonkowie
zespou
planistycznego
specjalici
wyznaczeni
placwek
administracyjnych, struktur zarzdzania kryzysowego (centrw, zespow zarzdzania

kryzysowego), sub i inspekcji bezporednio podlegych szefowi zespou planistycznego
w zakresie opracowania dokumentu. W praktyce czsto bd to jednoczenie czonkowie
zespow zarzdzania kryzysowego.
Poniej przedstawiono przykadowy skad zespou planistycznego:
pracownik komrki zarzdzania kryzysowego,
przedstawiciel komendy policji,
przedstawiciel pastwowej stray poarnej,
komendant lub przedstawiciel ochotniczej stray poarnej,
komendant lub przedstawiciel stray miejskiej,
przedstawiciel inspekcji nadzoru budowlanego,
przedstawiciel inspekcji weterynaryjnej,
Art. 11, pkt. 2 Ustawy o zarzdzaniu kryzysowym z dnia 26. Kwietnia 2007 (Dz. U. 2007 nr 89 poz. 590
27
138
Rozdzia II
przedstawiciel stacji sanitarno-epidemiologicznej,
przedstawiciele spek energetycznych i gazowych,
przedstawiciel pogotowia ratunkowego,
przedstawiciel NZOZ,
inni wedug uznania.
Ponadto prac nad opracowaniem dokumentu mog wspiera eksperci, waciciele

samoistni i zaleni elementw i obiektw infrastruktury krytycznej, przedsibiorstw i firm,
organizacji pozarzdowych, a take wynajte do tego celu firmy outsourcingowe, realizujce
poszczeglne analizy na potrzeby powstania planu, ale niewchodzce formalnie w skad
zespou. Naley zaznaczy, i na poziomie gminy, w ktrej nie funkcjonuj wszystkie
wymienione podmioty, prace mog by wspierane decyzj starosty poprzez przedstawicieli
z powiatu, na wniosek wjta, burmistrza lub prezydenta miasta.
Postpowanie podczas opracowania planu zarzdzania kryzysowego
Plan zarzdzania kryzysowego jest zasadniczym dokumentem okrelajcym zasady
dziaania organw administracji publicznej wszystkich poziomw. Baz dla tworzenia planu
zarzdzania kryzysowego stanowi:
1.
Sytuacje kryzysowe bdce nastpstwem dziaania si przyrody, katastrof i wypadkw

bdcych nastpstwem dziaania czowieka, zdarze naruszajcych bezpieczestwo
obywateli i porzdek publiczny, ktrych skutki mog zagraa yciu i zdrowiu znacznej
liczbie ludzi lub gospodarce, a ich likwidacja moe by skuteczna tylko w cisym
wspdziaaniu rnych organw publicznych oraz specjalistycznych sub, inspekcji,
instytucji i organizacji pozarzdowych.
2.
Cztery fazy zarzdzania kryzysowego: zapobieganie, przygotowanie, reagowanie

i odbudowa.
3.
Organy administracji i potencja w postaci zasobw ludzkich, si i rodkw danego

regionu lub poziomu28.
Oglnie proces opracowania planu zarzdzania kryzysowego mona podzieli na cztery
zasadnicze fazy (tabela 3):
28
J. Ziarko, J. Walas Trbacz, Podstawy zarzdzania kryzysowego. Cz I Zarzdzanie kryzysowe
w administracji publicznej, Krakowskie towarzystwo edukacyjne, Krakw 2010, s. 169.
139
Rozdzia II
1.
Faza przygotowawcza stworzenie zespou planistycznego, opracowanie harmonogramu

i planu prac.
2.
Faza prac zasadniczych opracowanie dokumentacji planu.
3.
Faza prac kocowych zoenie, podpisanie i zatwierdzenie planu.
4.
Faza biecej aktualizacji planu.

Tabela 3.
Fazy opracowywania planu zarzdzania kryzysowego
Lp.
Faza opracowania planu
29
Wykonawca
Organ odpowiedzialny za ZK i plan;
1.
Faza przygotowawcza
Szef zespou planistycznego wraz z

zespoem.
Szef zespou planistycznego;
2.
Faza prac zasadniczych
Zesp planistyczny;
Inne osoby i komrki dodatkowo
wyznaczone przez organ
Szef zespou planistycznego wraz z
zespoem;
Faza prac kocowych
3.
Organ odpowiedzialny za ZK i plan;

Zesp zarzdzania kryzysowego
Organ zatwierdzajcy plan.
4.
Faza biecej aktualizacji

planu
Zesp planistyczny
Faza przygotowawcza
Przed przystpieniem do opracowania planu zesp planistyczny powinien wykona
czynnoci wstpne, ktre polegaj na gruntownym przeanalizowaniu treci dokumentw
normatywnych,
przepisw
prawnych
oraz
rozporzdzenia
wytycznych
organu
odpowiedzialnego za opracowanie planu. Ponadto zesp autorski powinien posiada

orientacj w zakresie:
29
140
Rozdzia II
zada
zakresu
zarzdzania
kryzysowego
zawartych
ustawach,
rozporzdzeniach, instrukcjach i planach wicze na dany rok oraz innych

dokumentach normatywnych,
wynikw przeprowadzonych szkole z zakresu zarzdzania kryzysowego,
warunkw istniejcej baz, si i rodkw do wykorzystania w procesie zarzdzania

kryzysowego,
czci skadowych planu wraz z treciami i formami dokumentw graficznych,

schematw map, dokumentw opisowych (opisw, wnioskw, wykresw,
zestawie, itp.).
Niezalenie od analizy ustawy o zarzdzaniu kryzysowym powinno si dokona

przegldu wydanych do niej aktw wykonawczych, a zwaszcza tych, ktrych zapisy dotycz
realizacji zada zarzdzania kryzysowego na wszystkich szczeblach administracji publicznej
z poziomem gminnym wcznie. Aktem takim niewtpliwie jest Zarzdzenie nr 74 Prezesa
Rady Ministrw z dnia 12 padziernika 2011 r. w sprawie wykazu przedsiwzi i procedur
systemu zarzdzania kryzysowego. Efektem kocowym analizy w/w aktw powinno by
uwiadomienie sobie przez zesp autorski celu opracowania planu zarzdzania kryzysowego
oraz potrzeby wykonania poszczeglnych zada, ktre naley zrealizowa, aby ten cel
osign.
Nastpnym dokumentem, podlegajcym analizie na tym etapie s zalecenia wyszej
instancji do planw zarzdzana kryzysowego. Zalecenia te najczciej uszczegawiaj zapisy
zawarte w ustawie o zarzdzaniu kryzysowym w czci dotyczcej struktury planw oraz
ujednolicaj zasady ich opracowania. Po analizie tego dokumentu zesp autorski powinien
zda sobie spraw jak opracowa dany dokument planu i jakie treci w nim zawrze.
Uwzgldniajc ten aspekt, wskazane jest by zalecenia te zawieray rwnie, w formie
zacznikw, wzory dokumentw oraz jednoznacznie okrelone zasady obiegu i wymiany
informacji. Celowym te jest uwzgldnienie w zaleceniach, w postaci kolejnego zacznika,
harmonogramu wykonania planw zarzdzania kryzysowego.
Trzecim i zarazem ostatnim przedsiwziciem realizowanym w tym etapie jest
przegld i analiza istniejcych w okrelonej jednostce administracyjnej planw opracowanych
na podstawie odrbnych przepisw. Moe si bowiem zdarzy tak, e niektre dokumenty s
ju opracowane i nie ma potrzeby ich opracowywania drugi raz. W celu realizacji tego
przedsiwzicia powinno si dokona przegldu i analizy planw:
141
Rozdzia II
funkcjonowania jednostki organizacyjnej w warunkach zewntrznego zagroenia

bezpieczestwa pastwa i w czasie wojny,
obrony cywilnej gminy,
ochrony przed powodzi,
przygotowa podmiotw leczniczych na potrzeby obronne,
ochrony zabytkw,
ewakuacji II i III stopnia,
dystrybucji preparatw stabilnego jodu na wypadek zagroenia radiacyjnego.
Staranne zrealizowanie przedsiwzi tego etapu umoliwi zespoowi autorskiemu

uzyskanie niezbdnej wiedzy do w peni kontrolowanego, na odpowiednim poziomie
merytorycznym procesu opracowania planu zarzdzania kryzysowego.
Faza prac zasadniczych
Po dokonaniu czynnoci w fazie przygotowawczej zesp planistyczny rozpoczyna
prace w ramach fazy prac zasadniczych. Pierwszym etapem w tej czci bdzie
przygotowanie zaoe do opracowania planu zarzdzania kryzysowego. W tym etapie, szef
zespou planistycznego powinien opracowa na podstawie harmonogramu (otrzymanego od
organu odpowiedzialnego lub opracowanego samodzielnie) szczegowy plan pracy zespou,
w ktrym bd uwzgldnione zasadnicze czynnoci przy opracowywaniu dokumentw
wchodzcych w skad planu zarzdzania kryzysowego, a take terminy ich realizacji. Plan ten
powinien by zatwierdzany przez organ odpowiedzialny za opracowanie planu.
Po uzyskaniu akceptacji organu odpowiedzialnego za plan, zesp uruchamia proces
opracowania planu. Pomocnym dokumentem dla zespou planistycznego bdzie szkic planu
zarzdzania kryzysowego okrelajcy zawartoci dokumentu. Naley pamita jednak, by
przyjta przez zesp planistyczny struktura planu bya zgodna z art. 5 pkt. 2 ustawy z dnia
26 kwietnia
zarzdzaniu
kryzysowym
oraz
wytycznymi
waciwego
organu
odpowiedzialnego za plan.
Wanym przedsiwziciem jest uszczegowienie poj umoliwiajce rozumienie
przez czonkw zespou planistycznego wszelkich zjawisk i czynnoci zwizanych
z zarzdzaniem kryzysowym w ten sam sposb oraz zwrcenie szczeglnej uwagi na fakt,
i wyniki opracowania dokumentu bd tworzyy wytyczne i podstawy do dziaania na
wypadek sytuacji kryzysowej. Plan moe by wykorzystywany jako element wspierajcy
rutynowe dziaania, ale tworzony jest z myl o sytuacji kryzysowej. Naley pamita,
142
Rozdzia II
e kade zdarzenie nadzwyczajne jest potencjaln przesank do powstania sytuacji
kryzysowej. Ponadto naley pamita, e wszystkie suby, inspekcje, strae s podmiotami
rwnowanymi i nie ma adnej nadrzdnoci jednej suby, inspekcji, stray nad drug.
W okrelonych zdarzeniach poszczeglne suby peni rol wiodc lub wspomagajc, ale
bdzie to musiao by szczegowo okrelone w planie.
Czynnoci pomocnicz, ale niezbdna na tym etapie prac jest zorganizowanie
posiedzenia zespou planistycznego w celu zapoznania wszystkich czonkw zespou
planistycznego
ze
szkicem
planu
ZK,
harmonogramem
prac
nad
planem
oraz
sprecyzowaniem wytycznych do dalszego planowania. Ukad takiego posiedzenia przedstawia

tabela 4.
Tabela 4.
Przebieg pierwszego posiedzenia zespou planistycznego
LP.
ZAGADNIENIE
REFERUJCY
CZAS
1.
Wprowadzenie
Organ odpowiedzialny / szef zespou

planowania
2.
Charakterystyka otoczenia
Przedstawiciel wydziau ZK
15
3.
Przedstawienie si i rodkw
moliwych do uwzgldnienia
w planowaniu
Szefowe/przedstawiciele organw,
sub, inspekcji i stray, wchodzcy
w skad zespou
60
4.
Przedstawienie harmonogramu
i szczegowego planu pracy zespou
Szef zespou planowania
15
5.
Przedstawienie szkicu planu

zarzdzania kryzysowego wraz
z wymaganymi dokumentami
10
6.
Wydanie wytycznych do dalszego

planowania i okrelenie
harmonogramu planowania
10
7.
Zakoczenie
Organ odpowiedzialny / szef zespou

planowania
5
120
Razem
30
30
143
Rozdzia II
Po zakoczeniu spotkania zesp planistyczny przechodzi do gwnego etapu
opracowania planu. Na podstawie wytycznych i ustale w tej czci poszczeglni czonkowie
zespou zgodnie ze swoimi kompetencjami opracowuj dokumenty pozwalajce oceni
zagroenia, jakie mog si pojawi w rejonie objtym planowaniem, tworzc charakterystyk
zagroe, ocen ryzyka ich wystpienia, mapy ryzyka i mapy zagroe. W tym celu zesp
planistyczny wystpuje do podmiotw odpowiedzialnych za bezpieczestwo na okrelonym
poziomie o dane, ktre nastpnie czonkowie zespou planistycznego analizuj tworzc
informacje o najbardziej i najmniej prawdopodobnych zagroeniach oraz okreleniu
prawdopodobiestwa ich wystpienia oraz skutkw, ktre mog spowodowa. Diagnoza
zagroe powinna by poprzedzona wnikliw ocen rodowiska, dla ktrego plan jest
przygotowywany. W ramach tej oceny zesp autorski powinien szczegowo zapozna si
z charakterystyk obszaru uwzgldniajc pooenie, liczb ludnoci, podzia na jednostki
pomocnicze / soectwa, osiedla /, sie wodn, funkcjonujc infrastruktur drogow
i kolejow oraz komunaln, posiadane zasoby ratownicze i logistyczne oraz dziaajce
podmioty gospodarcze. Zapoznanie si z w/w charakterystyk stanowi powinno
wprowadzenie do utworzenia katalogu zagroe oraz okrelenia prawdopodobiestwa ich
wystpienia oraz ewentualnych skutkw dla ludnoci, infrastruktury i rodowiska
naturalnego. Z uwagi na specyfik wystpujcych zagroe, celowym jest przeprowadzenie
ich oceny w dwch fazach. W pierwszej uwzgldni zagroenia spowodowane dziaaniem si
przyrody, w drugiej wynikajce z rozwoju cywilizacyjnego i inne. Potga przyrody jest
nieobliczalna. Zagroenia przez ni spowodowane, zwaszcza huragany i powodzie, bardzo
czsto wystpuj nagle i maj gwatowny przebieg. Trudno jest przewidzie gdzie, kiedy
i w jakich rozmiarach wystpi. Dowiadczenia ostatnich lat dowodz, e czasami nawet
niewielkie cieki wodne po intensywnych opadach deszczu, wywouj krtkotrwae powodzie
powodujce olbrzymie straty i zniszczenia. Uzasadnione jest wic w takim przypadku
stwierdzenie, e powodzi nie mona zatrzyma tak samo jak huraganu opanowa.
Uwzgldniajc powysze, w ocenie zagroe wywoywanych przez siy przyrody zwaszcza
powodzi i huraganw, powinno si zawiera najczarniejszy scenariusz ich wystpienia tj.
okrela je jako wysoce prawdopodobne i o duych stratach i zniszczeniach. W ramach
drugiej fazy tzn. oceny zagroe wynikajcych z rozwoju cywilizacyjnego celowym jest
poprzedzenie tej oceny rozmowami roboczymi z przedstawicielami sub, stray i inspekcji
waciwymi dla danego rodzaju zagroenia. Do okrelenia prawdopodobiestwa wystpienia
144
Rozdzia II
zagroe i oceny ich skutkw mona wykorzysta materiay pomocnicze opracowane
w Rzdowym Centrum Bezpieczestwa. Nie maj one jednak charakteru aktu prawnego
zobowizujcego ogniwa tworzce plany zarzdzania kryzysowego do obowizku ich
stosowania. Efektem kocowym tego etapu powinny by dwa dokumenty. Pierwszy z nich,
opracowany w
formie
tabelarycznej,
zawierajcy rodzaje
zagroe
ich
opis,
prawdopodobiestwo wystpienia oraz ich skutki i drugi, opracowany w formie graficznej /

mapy zagroe / przedstawiajcy obszar objty zasigiem zagroenia z uwzgldnieniem
rnych scenariuszy zdarze.
Na tej podstawie opracowywane s procedury postpowania poszczeglnych stray,
inspekcji i sub odpowiadajcych za bezpieczestwo w okrelonych zagroeniach. Wszelkie
podmioty powinny otrzyma zadania w zakresie:
a) monitorowania zagroe,
b) trybu uruchamiania niezbdnych si i rodkw w planowanych przedsiwziciach
na wypadek zaistnienia sytuacji kryzysowej,
c) procedur postpowania na wypadek wystpienia prognozowanych sytuacji
kryzysowych,
d) procedur wspdziaania pomidzy midzy sob oraz siami wsparcia.
Analizujc zapisy w planach zarzdzania kryzysowego lub planach reagowania
kryzysowego rnych jednostek administracyjnych kraju, mona zauway fakt rnorakiego
podejcia do okrelania procedur postpowania. W pierwszej z nich zasadniczym kryterium
jest czas. Poszczeglne czynnoci s podporzdkowane czasom wystpowania zagroe
(nage, narastajce). Kolejne kryterium wie si ze skal wystpowania (w granicach
administracyjnych obszaru lub poza; wykorzystanie wasnych si i rodkw, potrzeba
wsparcia). Rwnie kryterium stanw nadzwyczajnych rodzi potrzeb wprowadzenia
odrbnych procedur (stan klski ywioowej, stan wyjtkowy, stan wojenny)31. Wymienione
kryteria nale do kategorii funkcjonalnych. Drugim rodzajem kryteriw, wedug ktrych
opracowywane s procedury postpowania to kryteria przedmiotowe. Okrelaj one realizacj
31
Zob. Plan reagowania kryzysowego gminy Ustka, http://ustka.ug.gov.pl/pliki/zarzadzanie%20kryzysowe.pdf,
08.06.2011 r.
145
Rozdzia II
zada w odniesieniu do okrelonego zagroenia. Przykadowo w przypadku powodzi,
wichury, poaru, katastrofy technicznej i innych32.
Biorc powysze pod uwag, zesp autorski powinien przystpi do okrelenia zada
i obowizkw wszystkich podmiotw zaangaowanych do realizacji zada zarzdzania
kryzysowego. Dokument ten powinien by opracowany w formie siatki bezpieczestwa,
rozumianej jako zestawienie zagroe ze wskazaniem podmiotu wiodcego oraz podmiotw
wsppracujcych przy dziaaniach z nimi zwizanych. Naley przyj, jako zasad, e do
kadego zagroenia powinna by wskazana jedna instytucja wiodca, natomiast liczba
instytucji wsppracujcych jest nieograniczona i zaley od potrzeb i moliwoci szczebla
organizujcego dziaania. Nie ma wymogu opracowywania siatki bezpieczestwa dla kadej
fazy zarzdzania kryzysowego odrbnie, ale z punktu widzenia uytecznoci tego dokumentu,
jest to jak najbardziej celowe. W praktyce bowiem, podmioty odpowiedzialne, np. za
realizacj zada przewidzianych dla fazy reagowania s zupenie inne od tych, ktre
odpowiadaj za szacowanie i likwidacj skutkw tego samego rodzaju zagroenia.
W dokumencie tym pracownik opracowujcy plan powinien zawrze take opis zada
i obowizkw podmiotw wiodcych i pomocniczych w poszczeglnych rodzajach zagroe,
cznie ze wskazaniem podstawy prawnej.
Dokumentami niezbdnymi do opracowania w tym etapie planowania, pozwalajcymi
ucili treci planu s rwnie wszelkie zaczniki funkcjonalne.
W dalszej czci szef zespou autorskiego planu, powinien przygotowa koncepcj
sposobu opracowania pozostaych jego dokumentw oraz przedstawi sposb jej wdroenia
zespoowi autorskiemu. Celowym jest by wdroenie przygotowanej koncepcji odbyo si na
posiedzeniu Zespou Zarzdzania Kryzysowego z udziaem przedstawicieli wszystkich
podmiotw realizujcych zadania z zakresu zarzdzania kryzysowego. Wskazane jest rwnie
zaproszenie na w/w posiedzenie przedstawicieli sub, stray i inspekcji.
Przebieg posiedzenia Zespou Zarzdzania Kryzysowego w omawianej sprawie moe
by nastpujcy:
powitanie
przez
organ
odpowiedzialny
uczestnikw
posiedzenia
oraz
przedstawienie tematu i celu jego odbycia wraz z krtkim uzasadnieniem,
32
Zob. Plan reagowania kryzysowego miasta Szklarska Porba http://www.szklarskaporeba.bip.net.pl/?p=
document&action=show&id=1113&bar_id=827, 08.06.2011 r.
146
Rozdzia II
przedstawienie przez szefa zespou autorskiego wykonanych ju dokumentw,

a zwaszcza katalogu zagroe wraz z prawdopodobiestwem ich wystpienia
i skutkami, ktre mog spowodowa oraz zestawienia zada i obowizkw
podmiotw zobowizanych do realizacji zada zarzdzania z podziaem ich na
wiodce i wspdziaajce. Ponadto, w ramach tego wystpienia powinien
przedstawi koncepcj wykonania pozostaych dokumentw planu wskazujc
rodzaje dokumentw, sposoby ich opracowania, podmioty przewidywane do ich
wykonania oraz podane terminy realizacji,
wysuchanie opinii, uwag i propozycji uczestnikw posiedzenia oraz ich

uwzgldnienie, o ile s zasadne, w prezentowanych dokumentach i koncepcji
dalszych prac,
zaakceptowanie przez uczestnikw posiedzenia dotychczas wykonanych prac

planistycznych i koncepcji realizacji pozostaych (pomocne w uzyskaniu
pozytywnej opinii ZZK),
postawienie przez organ odpowiedzialny zada dotyczcych opracowania

pozostaych dokumentw planu oraz powierzenie koordynacji ich wykonania
szefowi zespou planistycznego.
Stawiajc zadania organ odpowiedzialny powinien okreli:
nazw dokumentu,
podmiot zobowizany do jego opracowania,
termin wykonania.
Uwzgldniajc powysze, pozostae do opracowania dokumenty planu powinny

wykona i przekaza szefowi zespou autorskiego w okrelonym przez wjta terminie, niej
wymienione podmioty:
zestawienie si i rodkw wraz z opisem trybu ich uruchamiania oraz zasad

organizacji wspdziaania i cznoci kierownicy wszystkich podmiotw
uczestniczcych w realizacji zada zarzdzania kryzysowego,
procedury reagowania kryzysowego kierownicy podmiotw wiodcych

w konkretnych rodzajach zagroe,
147
Rozdzia II
procedury realizacji zada z zakresu zarzdzania kryzysowego oraz zadania

i organizacj systemu monitorowania zagroe, ostrzegania i alarmowania
pracownik zajmujcy si problematyk zarzdzania kryzysowego w urzdzie,
zasady informowania ludnoci o zagroeniach i sposobach postpowania na

wypadek zagroe kierownik komrki organizacyjnej urzdu, waciwej
sprawach komunikacji spoecznej,
organizacj ratownictwa komendant PSP komendant gminny Zwizku

Ochotniczych Stray Poarnych,
organizacj opieki medycznej dyrektor podmiotu leczniczego,
organizacj pomocy spoecznej i psychologicznej dyrektor Orodka Pomocy

Spoecznej,
zasady oraz tryb oceniania i dokumentowania szkd kierownik komrki

organizacyjnej urzdu, waciwej w sprawie rolnictwa i ochrony rodowiska.
Przedstawiony powyej podzia zada dla poszczeglnych podmiotw naley

traktowa jako przykadowy z uwagi na fakt istnienia rnic w strukturach organizacyjnych
urzdw na rnych poziomach administracyjnych i regionach.
W tym etapie prac moliwe jest organizowanie posiedze zespou autorskiego
zwizanych z przekazywaniem posiadanych informacji, uzgadnianiem treci zawartymi
w planie oraz koordynacj dziaa poszczeglnych sub, inspekcji i stray. Posiedzenia te
mog przyjmowa form spotka roboczych, mog by take zwoywane doranie, bez
koniecznoci udziau wszystkich czonkw zespou planistycznego.
Kocowym etapem prac w fazie prac zasadniczych jest finalizacja prac i zoenie
caego dokumentu. Przedsiwzicia przewidziane do realizacji przez zesp autorski w tym
etapie polegaj na:
zebraniu dokumentw planu od wymienionych powyej wykonawcw oraz

dokonaniu ich analizy pod ktem zawartoci merytorycznej oraz eliminacji
informacji zbdnych i tzw. powtrek,
doprecyzowaniu i uzupenieniu, w drodze roboczych uzgodnie, treci

dokumentw tego wymagajcych,
uzupenienie treci planu o odnoniki do innych planw w przypadku

dokumentw ju istniejcych i w nich zawartych,
148
Rozdzia II
ujednoliceniu struktury dokumentw wchodzcych w skad planu,
opracowanie wykazu zawartych umw i porozumie zwizanych z realizacj

zada zawartych w planie, spisu treci oraz arkuszy uzgodnie i aktualizacji,
uzgodnienie planu z kierownikami podmiotw planowanych do wykorzystania

przy realizacji przedsiwzi okrelonych w planie, w zakresie ich dotyczcym.
W kocowej czci tego etapu szef zespou planistycznego powinien zorganizowa

spotkanie powicone przygotowaniu ostatecznej wersji dokumentu. Moliwy ukad takiego
posiedzenia przedstawia tabela 5.
Tabela 5.
Przebieg koordynacyjnego posiedzenia zespou planistycznego
LP.
1.
2.
3.
REFERUJCY
ZAGADNIENIE
Wprowadzenie
Przedstawienie i charakterystyka
moliwych zagroe
Problemy, ograniczenia
33
CZAS
Szefowe/przedstawiciele organw,
sub, inspekcji i stray, wchodzcy
20
w skad zespou
Szef zespou planowania.
30
Czonkowie zespou planowania
Uzgadnianie zapisw i ostateczne

4.
okrelania kompetencji
Szef zespou planowania.
poszczeglnych sub, inspekcji i
Czonkowie zespou planowania
60
stray.
Wydanie wytycznych, na podstawie
6.
uzgodnie do ostatecznego
10
opracowania dokumentu
7
Zakoczenie
130
Razem
33
149
Rozdzia II
Po zakoczeniu procedury opracowania planu szef zespou planistycznego powinien
zebra uwagi i wnioski dotyczce przygotowania planu. Dane te mog by wykorzystane przy
opracowywaniu kolejnych planw, a take w fazie biecej aktualizacji planu.
Faza kocowa, faza biecej aktualizacji
Po przygotowaniu ostatecznej wersji dokumentu waciwie koczy si zasadnicza
praca zespou autorskiego w ramach opracowania dokumentu. Jednake niemale w tym
samym momencie rozpoczyna si faza biecej aktualizacji planu, ktra jest wynikiem
wszelkich zmian w otoczeniu, inwestycji planowych, powstania nowych zakadw
produkcyjnych, organizacji systemu zarzdzania kryzysowego, zmian przepisw, a take
zaistnienia sytuacji kryzysowych i zastosowana zapisw planu w praktycznym dziaaniu.
Wraz t faz jednoczenie Szef zespou autorskiego realizuje czynnoci w fazie prac
kocowych. Czynnoci te polegaj na przedstawieniu do zaopiniowania do Zespou
Zarzdzania Kryzysowego okrelonego poziomu zarzdzania kryzysowego. Jak ukazuj
przykady praktyczne, czsto czonkowie zespou planistycznego s jednoczenie czonkami
zespou zarzdzania kryzysowego. W takim przypadku procedura opracowania planu jest
uatwiona, bowiem ju podczas zasadniczego etapu opracowania planu wszelkie potencjalne
uwagi i zastrzeenia s eliminowane. Jeeli opracowany plan uzyska pozytywn opinie
zespou
zarzdzania
kryzysowego,
jest
przedstawiany
do
akceptacji
organowi
odpowiedzialnemu za opracowanie planu. Na poziomie krajowym, jak ju zostao

wspomniane, zatwierdza go Rada Ministrw w drodze uchway. W przypadku uwag
czonkw zespou zarzdzania kryzysowego, zapisy w planie musz by zmodyfikowane,
poniewa pozytywna opinia zespou zarzdzania kryzysowego jest formalnym wymogiem
niezbdnym do zakoczenia procedury opracowania planu.
Organ odpowiedzialny za zarzdzanie kryzysowe w okrelonym miejscu i na
okrelonym poziomie, realizujc zapisy normatywne, podpisany plan przedkada do
zatwierdzenia przez waciwy organ nadrzdny. Przebieg procesu opracowywania planu
zarzdzania kryzysowego przedstawia ryc. 2.
Jest to proces, ktry na podstawie przeprowadzonych bada wykorzystujcych
gwnie metody teoretyczne takie jak analiza dokumentacji i literatury przedmiotu z zakresu
teorii
zarzdzania
zarzdzania
kryzysowego,
porwnania
treci
teoretycznych
z rozwizaniami praktycznymi oraz dokonanych na tej podstawie uoglnie, wydaje si

spenia wymogi uniwersalnego zastosowania na wszystkich poziomach zarzdzania
150
Rozdzia II
kryzysowego. Niektre szczegowe rozwizania mog zalee od wskazanych ju
czynnikw geograficznych, czy strukturalnych, ale niewtpliwie zaproponowany proces
porzdkuje cao procesu i umoliwia skuteczne opracowywanie i terminow aktualizacj
planu zarzdzania kryzysowego. Dodatkowo naley wskaza ramy czasowe opracowania
planu. Jeeli przyj, e aktualizacji planu naley dokonywa w cyklu nie duszym ni dwa
lata34, aktualizacja powinna wpisywa si w ten okres, a procedura moe by analogiczna do
przedstawionej w niniejszej pracy. W przypadku opracowania nowego planu, czas okrelony
w harmonogramie, czy planie pracy zespou powinien by dostosowany do realizowanych
zada przez czonkw zespou. Przy zaoeniu, e czonkowie zespou planistycznego stale
uczestnicz w szkoleniach oraz jednoczenie uczestnicz w przedsiwziciach zarzdzania
kryzysowego oraz analizuj zmiany w przepisach dotyczcych zarzdzania kryzysowego,
mona przyj, e faza przygotowawcza oraz biecej aktualizacji planu jest procesem
cigym, stwarzajcym warunki do opracowania i uaktualniania planu.
Faza prac zasadniczych jest najbardziej restrykcyjna pod wzgldem czasowym faz
w caym procesie. Czonkowie zespou musz cile przestrzega terminw zawartych
w planie, bowiem jest to czynnik gwarantujcy synchronizacj prac, a ta z kolei umoliwia
terminowe opracowanie planu. Wydaje si, e prace analityczne w tej fazie bd zalee od
poziomu na jakim przebiega zarzdzanie kryzysowe oraz skali moliwych zagroe. Fakt
hierarchizacji systemu planowania na wypadek sytuacji kryzysowych, ktry czyni plany
zarzdzania kryzysowego poziomu niszego zacznikami poziomu wyszego, stwarza
ograniczenia polegajce na zalenoci dokonanych analiz na potrzeby opracowania planw
poziomu niszego na treci zawarte w planach szczebla nadrzdnego.
Gminne plany zarzdzania kryzysowego bd zawieray ocen zagroe i procedury
reagowania dotyczce obszaru gminy. Bd one koncentrowa si gwnie na lokalnych
zagroeniach
naturalnych
awariach
technicznych,
mniejszym
stopniu,
w przeciwiestwie do wyszych poziomw, na zagroeniach infrastruktury krytycznej,

spoecznych lub ekonomicznych.
Dlatego czas opracowania planw bdzie pochodn dwch czynnikw:
hierarchizacji czyli zalenoci od opracowa planw poziomu niszego,
iloci i jakoci wystpujcych na danym terenie zagroe,
Art. 5, pkt3 Ustawy o zarzdzaniu kryzysowym z dnia 26. kwietnia 2007 (Dz. U. 2007 Nr 89 poz. 590
34
151
Rozdzia II
iloci posiadanych si i rodkw im wicej elementw, tym duej trwa ich

skoordynowanie.
Przy takich zaoeniach mona przyj jednak, i czas trwania fazy zasadniczej i fazy
prac kocowych na wszystkich poziomach zarzdzania kryzysowego nie powinien
przekroczy dwunastu miesicy.
Ryc. 2. Proces opracowania planu zarzdzania kryzysowego35
Wnioski
Zaproponowana
procedura
(metodyka)
opracowywania
planu
zarzdzania
kryzysowego w oglny sposb ujednolica i okrela ramy organizacyjne w procesie

opracowania planu zarzdzania kryzysowego na wszystkich poziomach administracyjnych.
Taki tok postpowania w duej mierze umoliwia w praktycznym ujciu w sposb
zorganizowany, etapowy i z zachowaniem wszelkich zasad planowania zorganizowanie
procesu opracowania, i co istotne aktualizacji planw zarzdzania kryzysowego we wasnych
jednostkach administracyjnych. Metodyka ta moe by stosowana niezalenie od posiadanych
narzdzi informatycznych, danych geograficznych, zasobowych, czy historycznych, gdy tok
postpowania i zadania do realizacji w wikszoci przypadkw bd podobne. Przedstawione
treci umoliwiaj na zastosowanie jednolitego, spjnego sposobu opracowywania planw
35
152
Rozdzia II
zarzdzania kryzysowego, co niewtpliwie podnosi sprawno funkcjonowania caego
systemu zarzdzania kryzysowego w Polsce.
Literatura
1.
A. Stabrya, Zarzdzanie strategiczne w teorii i praktyce firmy, Wydawnictwo naukowe

PWN, Warszawa-Krakw 2000.
2.
E. Nowak, Zarzdzanie kryzysowe w sytuacjach zagroe niemilitarnych, AON,

Warszawa 2007.
3.
J. Ziarko, J. Walas-Trbacz, Podstawy zarzdzania kryzysowego. Cz 1. Zarzdzanie

kryzysowe w administracji publicznej, Krakowskie towarzystwo edukacyjne, Krakw
2010.
4.
J. Penc, Zarzdzanie dla przyszoci, Wydawnictwo Profesjonalnej Szkoy Biznesu,

Krakw 1998.
5.
K. Sienkiewicz-Mayjurek, F. R. Krynojewski, Zarzdzanie kryzysowe w administracji

publicznej, Difin, Warszawa 2010, ss. 113 114.
6.
R. Grodzki, Kryterium czasu w planach reagowania kryzysowego, w: Zarzdzanie

kryzysowe w Polsce, Akademia Humanistyczna im. A. Gieysztora, Putusk 2007, s. 223.
7.
Red book (1997), Methods for determining and processing probabilities. Red Book,
Committee for Prevention of Disasters, second edition 1997.
8.
S. Koziej, Podstawy sztuki wojennej, Warszawa 1992.
9.
T. Kotarbiski, Traktat o dobrej robocie, Ossolineum, Wrocaw, Warszawa, Krakw

1969.
10. Ustawa o samorzdzie gminnym z dnia 08.03.1990 ((Dz. U. 1990 Nr 16, poz. 95)
z pniejszymi zmianami.
11. Ustawa o zarzdzaniu kryzysowym z dnia 26. kwietnia 2007 (Dz. U. 2007 Nr 89 poz. 590
rda elektroniczne:
1.
Plan reagowania kryzysowego gminy Ustka, [dostp 08.06.2011 r.],

http://ustka.ug.gov.pl/pliki/zarzadzanie%20kryzysowe.pdf.
2.
Plan reagowania kryzysowego miasta Szklarska Porba, [dostp 08.06.2011 r.],

http://www.szklarskaporeba.bip.net.pl/?p=document&action=show&id=1113&bar_id=82
153
Rozdzia II
st. bryg. mgr in. Dariusz MARCZYSKI

dr Jerzy TELAK
WSPPRACA PASTWOWEJ STRAY POARNEJ

Z ADMINISTRACJ PUBLICZN W SYTUACJACH
KRYZYSOWYCH WYBRANE ZAGADNIENIA
Streszczenie
Cel: Celem niniejszego opracowania jest wskazanie potrzeby doskonalenia planw
zarzdzania kryzysowego. System bezpieczestwa wewntrznego opiera si o administracj
publiczn, ktr wspomagaj suby specjalistyczne, w tym Pastwowa Stra Poarna.
System uwzgldnia aparat kierujcy, powizania informacyjne oraz metody i zasady
funkcjonowania w sytuacjach wystpujcych zagroe. Przeznaczenie ratownictwa
i zarzdzania kryzysowego jest rne, przy wsplnym celu niedopuszczenia do sytuacji
kryzysowej, ograniczaniu i likwidacji zagroe. System bezpieczestwa naley doskonali.
Do zada PSP naley organizowanie i prowadzenie akcji ratowniczych w czasie klsk
ywioowych lub likwidacja miejscowych zagroe oraz wykonywanie pomocniczych
specjalistycznych czynnoci ratowniczych. W fazie przygotowania i reagowania kryzysowego
decydowa powinny kompetentne w danym zakresie podmioty ratownicze, a w fazie
zapobiegania i odbudowy organy administracji publicznej. W planowaniu cywilnym
znajduj si przedsiwzicia majce na celu przygotowanie administracji publicznej do
zarzdzania kryzysowego. Z bada planw ratowniczych i zarzdzania kryzysowego wynika
brak koordynacji sub i podmiotw ratowniczych ze strukturami zarzdzania i reagowania
kryzysowego. Okoo 98% nagych zagroe likwiduj suby i podmioty ratownicze bez
wczania do dziaa ratowniczych struktur zarzdzania kryzysowego. W planach
ratowniczych niekiedy niewaciwie zakada si zarzdzanie kryzysowe w sytuacjach
rutynowych, a w zarzdzaniu kryzysowym powiela sprawy ujte w planach ratowniczych.
W czasie prowadzenia dziaa ratowniczych lub po ich zakoczeniu naley zapewni ochron
155
Rozdzia II
ludnoci poprzez udzielanie pomocy i usuwanie skutkw zdarze. Prawo kryzysowe powinno
funkcjonowa w celu oddalenia potrzeby wprowadzenia stanu nadzwyczajnego, powodujc
reakcj na okrelone zagroenie kompetentnymi siami.
Metody: Analiza publikacji, aktw prawnych i dokumentw oraz planw ratowniczych
i zarzdzania
kryzysowego,
badanie
opinii
wykorzystaniem
techniki
wywiadu
przeprowadzone w sposb jawny i otwarty.

Wnioski:
1.
Zapewni spjno planw ratowniczych z planami zarzdzania kryzysowego.
2.
Sporzdza plany zarzdzania kryzysowego dla wszystkich elementw bezpieczestwa.
3.
Zapewni kierowanie akcjami podmiotom wiodcym w zwalczaniu okrelonego rodzaju

zagroe.
4.
Przeksztaca zespoy ds. zarzdzania kryzysowego w zespoy ds. bezpieczestwa

cywilnego z okreleniem trybu dziaania dla zdarze rutynowych, kryzysowych, w czasie
stanw nadzwyczajnych.
5.
Zinwentaryzowa siy i rodki ochrony ludnoci.
Sowa kluczowe: bezpieczestwo, ratownictwo, sytuacja kryzysowa, zarzdzanie kryzysowe,

planowanie
Wprowadzenie
Egzystencji czowieka nieustannie towarzysz zdarzenia, ktre w najprostszym ujciu
mona podzieli na korzystne i niekorzystne. Zdarzeniom towarzyszy bierne zachowanie
czowieka lub czynne reakcja. Czowiek potrafi reagowa wiadomie, czyli zachowywa
si w okrelony sposb w odpowiedzi na czyje postpowanie, w zwizku z jak sytuacj,
z jakimi zdarzeniami, dawa do poznania, e co si dostrzega1. Zarzdzanie jest jedn
z nauk ekonomicznych, do lat 60. XX wieku, definiowane przez Henriego Fayola jako
dziaanie kierownicze z funkcjami: planowania, organizowania, decydowania, motywowania,
kontrolowania, natomiast wspczenie okrelane jest, z wykorzystaniem starszych definicji,
jako: sztuka bd praktyka rozumnego stosowania rodkw dla osignicia wyznaczonych
celw2.
1
2
Uniwersalny sownik jzyka polskiego, red. S. Dubisz, PWN, Warszawa 2006, t. P, s. 896.
http://www.pl.wikipedia.org/wiki/Zarz%C4%85dzanie [dostp 8.12.2013].
156
Rozdzia II
System bezpieczestwa wewntrznego, uwzgldniajc struktur wadzy oraz zakresy

odpowiedzialnoci i struktury organizacyjne instytucji rzdowych, opiera si o przygotowanie
wszystkich organw administracji publicznej do realizacji zada stosownie do szczebla
i przyznanych kompetencji, z uwzgldnieniem waciwoci terytorialnej. Organy wadzy
wykonawczej realizuj zadania zwizane z koordynacj dziaa podmiotw wszystkich
sektorw znajdujcych si na obszarze ich kompetencji. Wsparciem organw wykonawczych
administracji rzdowej i samorzdowej s instytucje takie jak: Pastwowa Stra Poarna
(PSP), wyspecjalizowane suby, strae, inspekcje itd. System uwzgldnia aparat kierujcy,
powizania informacyjne oraz metody i zasady funkcjonowania w sytuacjach zagroe
bezpieczestwa wewntrznego3.
Stanisaw Wrzosek twierdzi, e: administrowanie sprawami bezpieczestwa jest
jednym z istotnych elementw podsystemu celw, zada i wartoci systemu administracji
publicznej, jednoczenie postrzega on administracj publiczn jako: system organw i ich
aparatu pomocniczego dziaajcy w strukturach pastwa lub jednostek zasadniczego podziau
terytorialnego pastwa, ktrej misj jest realizacja zaoe politycznych () otrzymanych
od wadzy zwierzchniej, ktr () sprawuje Nard przez swoich przedstawicieli lub
bezporednio oraz zaoe wypracowanych w ramach struktur administracyjnych. Zatem
misja
administracji
publicznej
zwizana
organizowaniem
ycia
spoecznego
i gospodarczego przenosi si na dziaanie w zakresie bezpieczestwa wewntrznego kraju4.

Ratownictwo i zarzdzanie kryzysowe, cho czsto maj wsplne rda zagroe,
wywoane np. dziaaniem si natury, zasadniczo s rne w swym przeznaczeniu. Wsplne
cele w kadym zakresie bezpieczestwa to zdolno do niedopuszczenia do sytuacji
kryzysowych
i zachowania
kontroli
nad
ograniczaniem
likwidacj
zagroenia.
Przedsiwzicia majce na celu zapobieganie zagroeniom i profesjonalne przygotowanie do

ich
likwidacji,
stanowi
zasadnicze
elementy
powizanych
ze
sob
rozwiza
organizacyjnych, sucych waciwym terytorialnie organom wadzy i politykom, subom

i podmiotom, siom zbrojnym i przedsibiorcom do czenia si w reagowaniu na zdarzenia
oraz minimalizowania ich skutkw.
B. Wiiewski, S. Zalewski [red.], Bezpieczestwo wewntrzne RP w ujciu systemowym i zada administracji

publicznej, Bielsko-Biaa 2006, s. 97.
4
S. Wrzosek, Bezpieczestwo wewntrzne pastwa jako element podsystemu celw dziaania administracji
publicznej, [w:] Bezpieczestwo wewntrzne we wspczesnym pastwie, red. E. Ura, K. Rajchel, M. Pomykaa,
S. Pieprzny, Rzeszw 2008, s. 24 i n.
3
157
Rozdzia II
Na podstawie analizy przepisw mona doj do wniosku, e proces budowy systemu

bezpieczestwa wraz z jego elementami skadowymi np. ochron ludnoci i ratownictwem nie
zosta zakoczony5. Nie zostay okrelone relacje w zakresie bezpieczestwa np. midzy
ratownictwem a porzdkiem publicznym, nie doprecyzowana pozostaje rola pomocy
humanitarnej i psychologicznej w bezpieczestwie wewntrznym pastwa.
W obszarze bezpieczestwa nie zakoczono rozdziau zasadniczych zada midzy
wadz rzdow i samorzdow oraz midzy suby, inspekcje i strae, a take nie okrelono
dokadnie ich roli w poszczeglnych fazach planowania w zakresie bezpieczestwa. Nie jest
sprecyzowane, jak poszczeglne elementy bezpieczestwa maj funkcjonowa w sytuacjach
normalnych, czy te podczas wystpienia nadzwyczajnych zagroe, ktre nie musz zawsze
przerodzi si z sytuacje kryzysowe. Poniewa przepisy o wprowadzaniu stanw
nadzwyczajnych i o zarzdzaniu kryzysowym ju obowizuj, powstaje pytanie czy s
obszary, ktre mog powodowa nakadanie (dublowanie) si ratownictwa i sytuacji
kryzysowych?
Zarzdzanie ratownictwem i sytuacjami kryzysowymi wybrane przykady

Zagroenia ludnoci, mienia i rodowiska dziel si na pierwotne i wtrne. Zagroenia
pierwotne s powodowane przez awarie, katastrofy, kataklizmy o charakterze naturalnych,
technicznych, militarnych, nadzwyczajnych zagroe rodowiska. Zagroenia wtrne
obejmuj egzystencj czowieka, rodowisko naturalne i dobra materialne6. Jerzy Wolanin
stwierdzi, e zagroenia s elementem ryzyka i wystpuj zawsze7.
Do zada Pastwowej Stray Poarnej naley rozpoznawanie miejscowych zagroe,
organizowanie i prowadzenie akcji ratowniczych w czasie klsk ywioowych lub likwidacja
miejscowych
zagroe,
wykonywanie
pomocniczych
specjalistycznych
czynnoci
ratowniczych w czasie klsk ywioowych lub likwidacji miejscowych zagroe oraz

prowadzenie prac naukowo-badawczych w zakresie ochrony ludnoci. Podczas klski
ywioowej organizowaniem akcji ratowniczych oraz kierowaniem nimi zajmuje si PSP.
W przypadku akcji ratowniczych organizowanych i kierowanych przez inne suby
ratownicze, jednostki organizacyjne PSP biorce w nich udzia obowizane s przestrzega
5
Ustawa z 24 sierpnia 1991 r. o Pastwowej Stray Poarnej (t. jedn. Dz. U. z 2009 r. Nr 12, poz. 68, ze zm.);
Ustawa z 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpoarowej (t. jedn. DzU Nr 178 z 2009, poz. 1380 ze zm.).
6
R. Jakubczak, Obrona narodowa w tworzeniu bezpieczestwa III RP, Warszawa 2003, za. nr 32.
7
J. Wolanin, Zarys teorii bezpieczestwa obywateli, ochrona ludnoci podczas pokoju, Warszawa 2005, s. 14.
158
Rozdzia II
decyzji osb kierujcych. W zapobieganiu skutkom klski ywioowej lub ich usuwaniu s
zobowizane uczestniczy suby, inspekcje i strae administracji zespolonej i niezespolonej,
w tym PSP. PSP jako formacja zawodowa wyposaona w specjalistyczny sprzt
przeznaczony do walki z klskami ywioowymi zobowizana jest do organizowania
i prowadzenia akcji ratowniczych w czasie poarw, klsk ywioowych lub likwidacji
miejscowych zagroe8.
Pojcie katastrofy, ktre przyjo si w ratownictwie i mediach, nie znalazo jeszcze
swojego precyzyjnie okrelonego miejsca w pragmatyce organizacji dziaa ratowniczych.
Klasyfikacji katastrof dokona Jerzy Konieczny, dzielc je na naturalne i nienaturalne
wywoane przez ludzi9. Katastrofa naturalna obejmuje zdarzenia zwizane z dziaaniem si
natury. Wrd katastrof naturalnych zwizanych z wod, ziemi, ogniem i powietrzem
znajduj si trzsienia ziemi, powodzie, lawiny, obsunicia stoku, wybuchy wulkanw,
poary, wichury i susze. Do katastrof nienaturalnych, wywoywanych przez ludzi, nale
wojny i katastrofy cywilizacyjne takie jak: komunikacyjne, przemysowe i budowlane oraz
wielkie poary. Skutkami wtrnymi katastrof mog by gd, choroby, zniszczenie
rodowiska. Awaria techniczna to gwatowne, nieprzewidziane uszkodzenie lub zniszczenie
obiektu budowlanego, urzdzenia technicznego lub systemu urzdze technicznych,
powodujce przerw w ich uywaniu lub utrat ich waciwoci10.
Do istotnych zagroe bezpieczestwa powszechnego nale zagroenia zwizane
ze zdarzeniami na obszarach wodnych. Wrd nich najdotkliwsze s zdarzenia o charakterze
katastrofy naturalnej lub awarii technicznej, mogce przyj rozmiary klski ywioowej,
ktrych skutki zagraaj yciu lub zdrowiu duej liczby osb, mieniu w wielkich rozmiarach
albo rodowisku na znacznych obszarach11.
Sposb okrelenia pojcia sytuacji kryzysowej wywouje nastpujce pytanie: czy
zerwanie lub znaczne naruszenie wizw spoecznych nastpuje podczas rozruchw
i demonstracji politycznych lub aktw terrorystycznych, czy te podczas klsk ywioowych,
bd podczas katastrof lub zdarze mnogich i masowych, kiedy aktualnie dostpne zasoby
ratownicze s za mae do wielkoci zagroenia? Z praktyki prowadzenia dziaa ratowniczych
Ustawa o Pastwowej, op.cit..

J. Konieczny, Zarzdzanie w sytuacjach kryzysowych, wypadkach i katastrofach, PoznaWarszawa 2001,
s. 178.
10
Ustawa z dnia 18 kwietnia 2002 r. o stanie klski ywioowej (Dz. U. z 2002 r. Nr 62, poz. 558, ze zm.).
11
Ustawa z dnia 18 kwietnia 2002 r. o stanie klski ywioowej.
8
9
159
Rozdzia II
w czasie klsk ywioowych lub katastrof wynika, e nie nastpuje zerwanie wizw
spoecznych, a wrcz odwrotnie nastpuje ich wzmocnienie.
Kolejne problemy dotycz sposobu niedopuszczenia do sytuacji kryzysowej oraz jej
rozwizania w czasie gdy wystpi. Katastrofy i klski ywioowe s sytuacjami kryzysowymi,
lecz sposb ich rozwizania powinien nalee do fachowcw, zapewne tak samo bdzie
z likwidacj zagroe w sferze porzdku publicznego oraz terroryzmu. Zatem fazy
przygotowania i reagowania kryzysowego powinny lee w gestii waciwych podmiotw
wiodcych w ich realizacji. Natomiast na organach wadzy powinien spoczywa gwny
ciar odpowiedzialnoci za realizacj zada w obszarze faz zapobiegania i odbudowy.
Planowanie cywilne stanowi midzy innymi przedsiwzicia organizacyjne majce
na celu przygotowanie administracji publicznej do zarzdzania kryzysowego 12. Badania
planw ratowniczych i planw zarzdzania kryzysowego oraz aktualnych zada dla centrw
i zespow zarzdzania kryzysowego w zakresie oglnym wykazuj zawaszczenie zakresu
zadaniowego sub i inspekcji, co ogranicza moe ich autonomi w zakresie sposobu
realizacji swoich zada w sytuacjach kryzysowych. Ponadto naley zaznaczy, e adna
z dziedzin bezpieczestwa nie ma parametrw, mechanizmw lub metodologii, ktre
pozwalayby zbliy si do ustalenia granicy miedzy sytuacja normaln i dziaaniami
rutynowymi sub, a sytuacj kryzysow. Takim przykadem s do czste skutki dziaania
si natury, kiedy to dziaania ratownicze byy realizowane wg zasad rutynowych, natomiast
skala zdarzenia lub rodzaj zagroenia spowodoway wystpienie sytuacji kryzysowej
w dostawach energii, organizowaniu pomocy socjalnej i humanitarnej dla poszkodowanej
ludnoci, ale te w komunikacji i spowodowanie strat ekonomicznych dla ludnoci.
Kryzys pojawia si rwnie w obszarze usuwania skutkw i odbudowy obiektw
uytecznoci publicznej, mieszka lub obiektw zwizanych z dziaalnoci gospodarcz.
Praktyka ratownicza pokazuje, e okoo 98% nagych zagroe z okoo 450 tys. interwencji
rocznie, likwidowanych przez suby i podmioty ratownicze nie wymaga wczania do
dziaa ratowniczych organw administracji publicznej i struktur zarzdzania kryzysowego.
Przykadem nakadania si sytuacji kryzysowej w fazie reagowania dla PSP
i administracji publicznej bya powd 2010 r., kiedy zarzdzanie kryzysowe konieczne byo
12
Ustawa z 26 kwietnia 2007 r. o zarzdzaniu kryzysowym (DzU z 2007 r. Nr 89, poz. 590, ze zm.), art. 3, pkt. 4.
160
Rozdzia II
w ratownictwie, pomocy humanitarnej i socjalnej dla ludnoci oraz w procesie usuwania

skutkw, ktry zosta przedstawiony poniej na rycinie 1.
Pastwowa
Stra Poarna
Administracja
rzdowa
Sytuacja
kryzysowa
Sytuacja
kryzysowa
Ryc. 1. Powd w Polsce w 2010 r.13

Nastpnym przykadem rozrnienia zarzdzania sytuacj kryzysow od zarzdzania
ratownictwem bez potrzeby wczania si administracji publicznej byo awaryjne ldowanie
samolotu pasaerskiego Boeing w dniu 1 listopada 2012 r., kiedy dla sub ratowniczych tj.
lotniskowych sub ratowniczo-ganiczych, PSP i Pastwowego Ratownictwa Medycznego
byo to dziaanie rutynowe, natomiast dla Lotniska im. F. Chopina byo koniczne
uruchomienie mechanizmw zarzdzania sytuacj kryzysow na lotnisku oraz wobec
pasaerw ldujcego samolotu i ich rodzin, ktry zosta ukazany poniej na rycinie nr 2.
Kolejnym przykadem moe by poar poczony z wybuchem gazu ziemnego
na rurocigu wysokiego cinienia w dniu 14 listopada 2013 r. w Janowie Przygodzkim
w wojewdztwie Wielkopolskim. Dla sub ratowniczych tj. dla PSP, Ochotniczych Stray
Poarnych i Pastwowego Ratownictwa Medycznego byo to nadzwyczajne zagroenie nie
skatalogowane w procesie analiz zagroe (analizy zagroe dotychczas dotyczyy
rurocigw niskiego i redniego cinienia). Dla administracji samorzdowych byo konieczne
uruchomienie mechanizmw zarzdzania sytuacj kryzysow w tej miejscowoci dla jej
wszystkich mieszkacw, a nie tylko dla osb bezporednio poszkodowanych, ktry zosta
zobrazowany poniej na rycinie 3.
13
rdo: opracowanie wasne
161
Rozdzia II
Pastwowa
Stra Poarna
Administracja
rzdowa
Dziaania
rutynowe
Dziaania
rutynowe
Zarzdzajcy
lotniskiem
Sytuacja
kryzysowa
Ryc. 2. Awaryjne ldowanie samolotu pasaerskiego 1 listopada 2012 r.14
Pastwowa
Stra Poarna
Administracja
publiczna
(rzdowa, samorzdowa)
Sytuacja
nadzwyczajna
Sytuacja
kryzysowa
Ryc. 3. Wybuch gazu na rurocigu wysokiego cinienia w Jankowie Przygodzkim15
14
15

162
Rozdzia II
Przygotowanie i reagowanie na okoo 1,2% zdarze na terenie kraju (zdarze okoo

4400 rocznie i 12 dziennie) zwizane jest z interwencjami podczas katastrof, klsk
ywioowych i innych sytuacji kryzysowych, kiedy siy i rodki ratownicze s
niewystarczajce do likwidacji zagroenia, jak te moliwa jest utrata kontroli nad
zagroeniem przez organa administracji publicznej.
Ustawa o zarzdzaniu kryzysowym wzmacnia system bezpieczestwa w Polsce,
w szczeglnoci proces decyzyjny, rozproszony dotychczas na rne suby i podmioty.
Jednak nie odnosi si do sytuacji rutynowych lub nadzwyczajnych zagroe tzn. takich
zagroe, ktre nie byy zidentyfikowane w procesie analizy zagroe.
Pastwowa Stra Poarna a plany zarzdzania kryzysowego

Z badania przepisw prawnych i planw ratowniczych wynikaj kwestie dotyczce
sfery planistycznej i nadinterpretacji pojcia sytuacji kryzysowej poprzez przeniesienie
warunkw zarzdzania niedookrelon sfer bezpieczestwa z sytuacji kryzysowych na
sytuacje normalne, rutynowe. Kolejnym przykadem niespjnoci regulacji s plany
zarzdzania kryzysowego i wnioski z ich opracowania na dotychczasowych zasadach.
Z analizy planw wynikaj nastpujce dwa gwne problemy:
plany zarzdzania kryzysowego powielaj zasadnicz cz zagadnie ujtych

w planach ratowniczych, ktre opracowuje PSP, a ponadto struktury kryzysowe
zamiast okrela mechanizmy i wytyczne na czas sytuacji kryzysowych dla
organw wadzy, w rzeczywistoci okrelaj dziaania rutynowe podmiotw
i sub, co prowadzi moe do absurdalnego wniosku, e kade zdarzenie
wymagajce dziaa ratowniczych PSP jest kryzysem;
w planach zarzdzania kryzysowego zamiast identyfikacji moliwych zada dla

organw wadzy oraz sub i podmiotw przewidzianych jako wiodcych
w likwidacji zagroenia lub wspomagajcych dziaania, w razie wstpienia
sytuacji kryzysowej, znajduje si znaczca ilo wiedzy teoretyczno-ksikowej,
nieadekwatnej do praktycznych potrzeb i zastosowa wobec moliwych zagroe.
Uproszczony przykad czcy i jednoczenie oddzielajcy ratownictwo od sytuacji

kryzysowych stanowi przykad ewakuacji bez wzgldu na skal zdarzenia i rodzaj
zagroenia jest czci poszczeglnych dziedzin ratownictwa np.: medycznego, chemicznoekologicznego, technicznego, wodnego, wysokociowego lub gaszenia poarw. Ewakuacja
163
Rozdzia II
moe by wydzielonym zadaniowo i organizacyjnie elementem ratownictwa. Jeli ewakuacja

osb, polegajca na ich przemieszczaniu poza stref zagroenia, nie jest realizowana
z zaoenia w trybie pilnym, to jej konsekwencj bdzie nieoptymalna, zmniejszona liczba
osb uratowanych nawet, jeli siy i rodki ratownicze byy wystarczajce do realizacji zada
oraz dostosowane do rodzaju i skali zagroenia.
Na przykadzie pragmatyki ratowniczej wiadomo, e z chwil pojawienia si
pierwszego kierujcego dziaaniem ratowniczym rozpoczyna si jego odpowiedzialno za
prowadzenie ewakuacji16. Za organizacj ewakuacji odpowiedzialne s take organy
administracji publicznej. Nie okrelono od ktrej chwili, jakiej granicy, czy skali zdarzenia
zaczyna obowizywa odpowiedzialno organu administracji publicznej, zakadajc, e nie
dotyczy to sytuacji wprowadzonego stanu nadzwyczajnego: klski ywioowej, stanu
wyjtkowego lub wojennego, lecz sytuacji kryzysowej.
Odnotowano przykady troski i waciwie przyjmowanej na siebie odpowiedzialnoci
organu administracji publicznej, wynikajcej z wasnej interpretacji i roli w zarzdzaniu
ochron ludnoci, w tym ratownictwem. Stwierdzono take niewaciwe podejcie przy
organizowaniu tzw. ewakuacji prewencyjnej podczas katastrofy powodzi w 2010 r. i przy
innych lokalnych zagroeniach wynikajcych z podtopie. W tej sprawie niewiele wnioso
niezdefiniowane pojcie nadzwyczajne zagroenie ycia, zdrowia lub rodowiska, ktre
obliguje starost i wojewod do zarzdzania krajowym systemem ratowniczo-ganiczym
(KSRG)17.
Z wielu zdarze wynika, e ju w czasie prowadzenia dziaa ratowniczych lub po ich
zakoczeniu czsto realizowane musz by inne dziaania ze sfery zada ochrony ludnoci np.
udzielanie
pomocy
socjalno-humanitarnej
psychologicznej,
rozmieszczenie
osb
ewakuowanych i poszkodowanych, ich dobytku w pomieszczeniach zastpczych lub

realizowanie zada zwizanych z usuwaniem skutkw danego zdarzenia tj. odgruzowywanie,
oczyszczanie, dezynfekcja. Sprawy ewakuacji i ratownictwa wiza naley z innymi
zadaniami z zakresu ochrony ludnoci.
Rozporzdzenie Ministra Spraw Wewntrznych i Administracji z 18 lutego 2011 r. w sprawie szczegowych

zasad organizacji Krajowego Systemu Ratowniczo Ganiczego (Dz. U. Nr 46, poz. 239); Rozporzdzenie
Ministra Spraw Wewntrznych i Administracji z 4 lipca 1992 r. w sprawie zakresu i trybu korzystania z praw
przez kierujcego dziaaniem ratowniczym (DzU nr 54, poz. 259).
17
Ustawa o Pastwowej, op.cit.; Ustawa o ochronie, op.cit.
16
164
Rozdzia II
W wielu pastwach prawo kryzysowe wprowadza si nie tylko po to, aby oddali
wprowadzenie stanu nadzwyczajnego, ale gwnie po to, aby moliwie najszybciej reagowa
na okrelone zagroenie systemowo tj. wszystkimi przewidzianymi w planie reagowania
podmiotami wraz z organami wadzy, bez naruszania swobd obywatelskich. Std wiele
decyzji organw wadzy trudnych do zrealizowania podczas dziaa rutynowych, jest
moliwych do realizacji w sytuacjach kryzysowych (zgodnie z prawem), nawet jeli dotycz
one decyzji ze sfery dziaa politycznych, ekonomicznych, czy spoecznych, cznie
z moliwoci uruchomienia rezerw materiaowych i innych zasobw pozwalajcych
wspiera suby i podmioty niosce pomoc ludnoci oraz suc jej przetrwaniu podczas
zagroenia. Wobec takiego pojmowania prawa kryzysowego, uruchamianego rwnie jako
buforu przed wprowadzeniem stanu nadzwyczajnego, koniecznym staje si pokazanie
wsplnego obszaru dla ratownictwa i sytuacji kryzysowej.
Katastrofa jest pojciem stycznym z ratownictwem i jednoczenie wywouje sytuacj
kryzysow. Definicja katastrofy nie moe by oparta na subiektywnych odczuciach, inaczej
interpretowana przez poszkodowanych, obserwatorw, suby i podmioty ratownicze, organy
administracji publicznej, media, poniewa dotyczy wartoci najwyszych ycia i zdrowia
czowieka. Dla potrzeb ratownictwa zachodzi potrzeba wypracowania takiej definicji
katastrofy, ktra bdzie nie tylko obiektywnym i jednolitym miernikiem dla wszystkich osb
i instytucji, ale jednoczenie zbliy nas do okrelenia sytuacji i ustalenia granicy
odpowiedzialnoci midzy kierujcym dziaaniem ratowniczym, najczciej reprezentantem
PSP a organem administracji publicznej podczas zaistnienia sytuacji kryzysowej.
W sytuacji kryzysowej wywoanej katastrof organ administracji publicznej powinien
przejmowa kierowanie oraz wdraa mechanizmy uruchamiajce i usprawniajce
reagowanie i zarzdzanie kryzysowe wwczas kiedy nie bdzie penej wydolnoci pojawi
si ograniczenia sub i podmiotw ratowniczych, dziaajcych w ramach systemu
ratowniczego na danym terenie i biorcych udzia w likwidacji zagroe.
Dopki suby i podmioty ratownicze gwarantuj skuteczne wykonywanie tych
czynnoci bez wzgldu na rodzaj, miejsce i wielko zdarzenia, bdzie to zdarzenie rutynowe,
a co najwyej nadzwyczajnym zagroeniem. Jeli jednak wystpi sytuacja, w ktrej siy
i rodki
ratownicze
uczestniczce
przytoczonym
przykadzie
ewakuacji
bd
niewystarczajce oraz nastpowa bdzie eskalacja zdarzenia np. poprzez efekt domina,
165
Rozdzia II
co moe prowadzi do utraty kontroli nad przebiegiem zdarzenia, to na pewno bdzie to take
sytuacja kryzysowa w obszarze ratownictwa.
Za sytuacj kryzysow ustawodawca polski rozumie: sytuacj wpywajc
negatywnie na poziom bezpieczestwa ludzi, mienia w rozmiarach lub rodowiska,
wywoujc znaczne ograniczenia w dziaaniu waciwych organw administracji publicznej
ze wzgldu na nieadekwatno posiadanych si i rodkw18. Sytuacje kryzysowe wywoywane
s zdarzeniami losowymi, niepowodzeniami i porakami yciowymi, nieosiganiem
zamierzonych celw. Kryzys jest: kulminacyjn faz akcji (sytuacji) zagroenia, ktra
zrodzia si w wyniku nadzwyczajnych zdarze, niespodziewanych okolicznoci19.
Sytuacja kryzysowa to nie tylko efekt zagroe zwizanych z siami natury lub
cywilizacyjnymi, ale take z rnymi innymi sferami np. polityczn, militarn, ekonomiczn,
czy spoeczn. Pojcie sytuacji kryzysowej ma zastosowanie w obszarze zdrowia,
szkolnictwa, zatrudnienia, moe wiza si ze stanem psychicznym czowieka dotknitego
rnymi dowiadczeniami, przeyciami.
Okrelenie granic oraz wsplnych obszarw dla ratownictwa i sytuacji kryzysowej
moe take znaczco zintegrowa zadania zespow zarzdzania kryzysowego oraz
podmiotw odpowiedzialnych za organizacj ochrony ludnoci w Polsce realizowane
w procesie planowania.
Przykad pokazujcy specyfik ratownictwa w tle sytuacji kryzysowej wymaga
przeanalizowania specyfiki innych sfer ochrony ludnoci, gdy moe okaza si, e zjawiska
sytuacji kryzysowej w ratownictwie nie mona mierzy t sam miar co np., zagroe
w sferze zagroenia energetycznego pastwa, kryzysu politycznego Polski w interakcjach
z okrelonym pastwem, czy te kryzysu spoeczno-migracyjnego ludnoci. Zatem
planowanie i przygotowanie sub i podmiotw do katastrof i innych sytuacji kryzysowych
jest wyzwaniem nie tylko organizacyjnym, ale rwnie intelektualnym. Std konieczne jest
okrelenie ram pojciowych dla sytuacji kryzysowej zbienych nie tylko ze sfer
ratownictwa, ale rwnie pozostaymi dziedzinami ochrony ludnoci, nie mwic ju
o innych elementach (podsystemach) szeroko rozumianej sfery bezpieczestwa.
Ustawa o zarzdzaniu, op.cit., art. 3, pkt 1.

K. Jaoszyski, Charakterystyka wspczesnych zagroe, [w:] Teoretyczne aspekty strategii bezpieczestwa
pastwa, red. A. Szerauc, Pock 2010, s. 63.
18
19
166
Rozdzia II
W wielu powiatach, szczeglnie maych, istniej niskie zasoby ratownicze, a to

oznacza, e mwic o katastrofie jako o sytuacji kryzysowej nie zawsze mona uywa na
rwni okrele: bardzo due zdarzenie, masowe lub gigantyczne. Katastrofami s
przykady ewakuacji 15-20 osb z budynkw wysokich w czasie poaru, wypadki kolejowe
w obszarach pozamiejskich lub wycieki i emisje substancji niebezpiecznej, w miejscach,
gdzie najblisze siy ratownicze nie posiadaj sprztu ratowniczego do likwidacji powstaych
zagroe.
Wobec przytoczonych argumentw plany ratownicze powinny zawiera zasady
i procedury ratownicze na czas dziaa rutynowych oraz podczas nadzwyczajnych zagroe
i katastrof, w tym klsk ywioowych dla sub i podmiotw ratowniczych, a take dla
organw wadzy i wolontariuszy.
W czci dotyczcej katastrof, plan ratowniczy powinien by skorelowany (spjny)
z planem zarzdzania kryzysowego zawierajcy dla organw wadzy zadania i procedury
z caej sfery bezpieczestwa, a nie tylko ochrony ludnoci.
Podsumowanie
Plany zarzdzania kryzysowego nie zostay poprzedzone zbadaniem:
1.
stanu gotowoci (operacyjnej) podmiotw ratowniczych oraz innych podmiotw

powoanych do reagowania na zagroenia;
2.
planu ratowniczego powiatu i wojewdztwa, bdcego czci planu reagowania, w celu

okrelenia podziau zada oraz zakresu dziaa zarwno w sytuacjach rutynowych, jak
i kryzysowych;
3.
scenariuszy dziaania organw wadzy w sytuacji kryzysowej, gdy wyczerpi si

rutynowo dostpne moliwoci zapewnienia przetrwania ludnoci, m. in. w wypadku
niemonoci:
opanowania epidemii;
realizowania dekontaminacji /odkaania/ osb skaonych w wyniku ekspozycji na

substancje niebezpieczne;
zabezpieczenia normatywnego poziomu opieki medycznej, (szpitalnej);
zabezpieczenia niezbdnych dostaw wody, energii, wyywienia, odziey,

lekarstw, kwaterowania osb ewakuowanych, grzebania zmarych;
zapewnienia bezpieczestwa i porzdku publicznego oraz przestrzegania prawa.
167
Rozdzia II
W analizowanych planach zarzdzania kryzysowego stwierdzono:

1.
Brak powszechnego systemu weryfikacji planw sub publicznych i planw zarzdzania

kryzysowego poprzez regularne wiczenia z udziaem niezalenych rozjemcw.
2.
Niespjno hierarchii priorytetw ratowniczych i kryzysowych, zadania ustawowe20

powinny uwzgldnia:
1.
zapewnienie funkcjonowania administracji publicznej w sytuacji kryzysowej;
2.
zapewnienie funkcjonowania i moliwoci odtworzenia infrastruktury krytycznej;
3.
zapewnienie cigego monitorowania zagroe;
4.
racjonalne gospodarowanie siami i rodkami w sytuacjach kryzysowych;
5.
pomoc udzielan ludnoci w zapewnieniu jej warunkw przetrwania w sytuacjach

kryzysowych to dla ratownikw jest priorytetem!
3.
Brak jednoznacznych rozstrzygni dotyczcych podziau zada i odpowiedzialnoci

podmiotw realizujcych zadania z zakresu zarzdzania kryzysowego kto zarzdza
zasobami? Struktury kryzysowe czy suby instytucje? Na kogo i na co mona liczy
w sytuacji nadzwyczajnej i kryzysowej?
4.
Brak jednoznacznych regulacji prawnych dotyczcych zasobw innych ni odwody

operacyjne KSRG przeznaczonych do wykorzystania w sytuacji kryzysowej - istniejce
zapisy maj charakter potencjalny. Jaki jest standard zasobw do wykorzystania
w sytuacji kryzysowej?
5.
Brak powszechnej wiadomoci, e dziaania ratownicze w sytuacjach kryzysowych to

dziaania oparte na codziennej pragmatyce realizowane w warunkach deficytu.
6.
Brak regulacji prawnych w zakresie zobowiza i uprawnie podmiotw w sferze

ochrony ludnoci.
7.
Konieczno zabezpieczenia ochrony ratowniczej obiektw infrastruktury krytycznej

mimo regulacji prawnych dotyczcych zada jej wacicieli i posiadaczy: Waciciele
oraz posiadacze samoistni i zaleni obiektw, instalacji lub urzdze infrastruktury
krytycznej maj obowizek ich ochrony, w szczeglnoci przez przygotowanie
i wdraanie, stosownie do przewidywanych zagroe, planw ochrony infrastruktury
krytycznej oraz utrzymywanie wasnych systemw rezerwowych zapewniajcych
20
Ustawa o zarzdzaniu, op.cit.
168
Rozdzia II
bezpieczestwo i podtrzymujcych funkcjonowanie tej infrastruktury, do czasu jej

penego odtworzenia.
8.
Brak regulacji prawnych dotyczcych wykorzystania zasobw KSRG w sytuacji

kryzysowej w ochronie zdrowia, w tym definicji: podwyszonej gotowoci wszystkich
lub niektrych podmiotw wykonujcych dziaalno lecznicz
Zatem plany zarzdzania kryzysowego w dalszym cigu nie daj odpowiedzi na
zasadnicze pytania, na ktre trzeba bdzie odpowiedzie podczas ewentualnego powstania

sytuacji kryzysowej. Wikszo z nich nie wskazuje zapasowych miejsc funkcjonowania dla
Zespow Zarzdzania Kryzysowego. Znaczna cz planw nie okrela organizacji dziaa
urzdu gminy, starosty lub wojewody bd zasad wspomagania decyzji organw wadzy
adekwatnych do okrelonego rodzaju sytuacji kryzysowej.
Nieporozumieniem jest podkrelanie, e system ratowniczy stanowi cz systemu
zarzdzania kryzysowego. Twierdzenie to nie znajduje oparcia ani w obowizujcych aktach
prawnych i praktyce ratowniczej. Z definicji sytuacji kryzysowej wynika, e jedynie niektre
zdarzenia wymagajce dziaa ratowniczych nosz znamiona sytuacji kryzysowej. Setki
tysicy zdarze rocznie, w ktrych interweniuj, w oparciu o przyjt pragmatyk, podmioty
ratownicze, to zdarzenia stanowice naturalne warunki dziaania tych podmiotw.
Prba okrelenia wszystkich dziaa systemu ratowniczego jako dziaa systemu
zarzdzania kryzysowego moe prowadzi do niepotrzebnego zdublowania absolutnej
wikszoci rozwiza systemowych aktualnie funkcjonujcych w ratownictwie. Byoby to
przedsiwzicie dugotrwae, bardzo kosztowne i nieposiadajce adnego racjonalnego
uzasadnienia. Zapobieganie, przygotowanie, reagowanie i odbudowa to etapy dziaalnoci
dotyczce wszystkich systemw bezpieczestwa, w tym ochrony ludnoci przedstawiono
w zaczniku nr 1. Nigdzie na wiecie system zarzdzania kryzysowego nie ma monopolu na
tak formu organizacyjn swych dziaa.
Systemy ratownicze opieraj swoj pragmatyk na tych etapach zarzdzania, przy
czym, w przypadku KSRG, ktrego organizatorem jest PSP, zapobieganie, stanowice
domen innych systemw i podmiotw, realizowane jest w zakresie ograniczonym,
a odbudowa dotyczy gwnie posiadanych si i rodkw, a nie, np. stanu zdrowia
poszkodowanych czy zniszczonego mienia obcego.
Z praktyki ratowniczej wynika, e wystpuj zdarzenia, w ktrych niezbdne zasoby
ratownicze s wystarczajce, jednake ich zoony charakter lub dugotrway proces
169
Rozdzia II
prowadzenia dziaa ratowniczych wymaga wsparcia ze strony organw administracji, ktre

nadzoruj funkcjonowanie krajowego systemu ratowniczo-ganiczego oraz stanowi jego
funkcjonalne elementy. Niekiedy zachodzi konieczno, aby waciwe terytorialnie zespoy
zarzdzania kryzysowego wczyy si w proces wsparcia dziaa PSP nie tylko w trybie
reagowania kryzysowego.
Wystpuje wiele zdarze i zagroe, ktrych nastpstwem s sytuacje kryzysowe nie
w obszarze ratownictwa, lecz w innych dziedzinach ochrony ludnoci np. w zakresie pomocy
humanitarnej i socjalnej, pomocy psychologicznej, informowaniu ludnoci o zagroeniach,
bd w przypadkach niewystarczajcej iloci si i rodkw przy usuwaniu skutkw zagroe.
Zespoy zarzdzania kryzysowego tak jak organy administracji publicznej, suby
i podmioty ratownicze oraz wolontariusze na zasadach dobrowolnego uczestnictwa
powinny by operacyjnie zintegrowane z KSRG. Nie oznacza to, e system zarzdzania
kryzysowego ma by jego czci, zespoy zarzdzania kryzysowego przeznaczone s do
realizacji innych zada.
Optymalizacja wsppracy PSP z administracj rzdow i samorzdow jest potrzebna
nie tylko z uwagi na ryzyko wystpienia sytuacji kryzysowej, ale rwnie dla skutecznego
wspdziaania podczas realizowania czynnoci rutynowych.
Wnioski
1.
Zapewni spjno planw ratowniczych i z planami zarzdzania kryzysowego.
2.
Zapewni spjno planw ratowniczych z planami zarzdzania kryzysowego.
3.
Sporzdza plany zarzdzania kryzysowego dla wszystkich elementw bezpieczestwa.
4.
Zapewni kierowanie akcjami podmiotom wiodcym w zwalczaniu okrelonego rodzaju

zagroe.
5.
Przeksztaca zespoy ds. zarzdzania kryzysowego w zespoy ds. bezpieczestwa

cywilnego z okreleniem trybu dziaania dla zdarze rutynowych, kryzysowych, w czasie
stanw nadzwyczajnych.
6.
Zinwentaryzowa siy i rodki ochrony ludnoci.
Literatura
1.
Bezpieczestwo wewntrzne RP w ujciu systemowym i zada administracji publicznej,

red. Winiewski B., Zalewski S., Bielsko-Biaa 2006.
2.
Jakubczak R., Obrona narodowa w tworzeniu bezpieczestwa III RP, Warszawa 2003.
170
Rozdzia II
3.
Jaoszyski K., Charakterystyka wspczesnych zagroe, [w:] Teoretyczne aspekty

strategii bezpieczestwa pastwa, red. A. Szerauc, Pock 2010.
4.
Konieczny J., Zarzdzanie w sytuacjach kryzysowych, wypadkach i katastrofach,

PoznaWarszawa 2001.
5.
Marczyski D., Oblicza Zarzdzania, w: Przegld poarniczy, 3/2008, Warszawa 2008.
6.
Rozporzdzenie Ministra Spraw Wewntrznych i Administracji z 18 lutego 2011 r.

w sprawie szczegowych zasad organizacji Krajowego Systemu Ratowniczo
Ganiczego (Dz. U. Nr 46 z 2011, poz. 239).
7.
Rozporzdzenie Ministra Spraw Wewntrznych i Administracji z 4 lipca 1992 r.

w sprawie zakresu i trybu korzystania z praw przez kierujcego dziaaniem ratowniczym
(DzU Nr 54 z 1992, poz. 259).
8.
Uniwersalny sownik jzyka polskiego, red. S. Dubisz, Warszawa 2006.
9.
Ustawa z 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpoarowej (t. jedn. DzU Nr 178 z 2009,
poz. 1380 ze zm.)
10. Ustawa z 24 sierpnia 1991 r. o Pastwowej Stray Poarnej (t. jedn. Dz. U. z 2009 r. Nr
12, poz. 68, ze zm.).
11. Ustawa z 26 kwietnia 2007 r. o zarzdzaniu kryzysowym (DzU z 2007 r. Nr 89, poz. 590,
ze zm.)
12. Wolanin J., Zarys teorii bezpieczestwa obywateli, ochrona ludnoci podczas pokoju,
Warszawa 2005.
13. Wrzosek S., Bezpieczestwo wewntrzne pastwa jako element podsystemu celw
dziaania administracji publicznej, [w:] Bezpieczestwo wewntrzne we wspczesnym
pastwie, red. E. Ura, K. Rajchel, M. Pomykaa, S. Pieprzny, Rzeszw 2008.
rda internetowe:
1.
http://straz.gov.pl/ [dostp 20.12.2013]
2.
http://rcb.pl/ [dostp 20.12.2013]
3.
http://www.pl.wikipedia.org/wiki/Zarz%C4%85dzanie [dostp 8.12.2013]
171
Rozdzia II
dr Robert DYNAK
PRZYGOTOWANIE STRUKTUR KIEROWANIA DO

DZIAANIA W SYTUACJACH KRYZSOWYCH NA
SZCZEBLU LOKALNYM
Wstp
Normalne funkcjonowanie samorzdw lokalnych moe by zakcone sytuacjami
trudnymi i kryzysowymi, ktre mog mie znamiona klski ywioowej lub, w przypadku
eskalacji
zagroenia,
rodzi
konieczno
wprowadzenia
stanu
nadzwyczajnego.
Z pragmatycznego punktu widzenia zagroenia, ktre wymykaj si spod kontroli przerastaj

moliwoci reagowania sub resortowych powoanych do ich zwalczania i wymagaj
wsparcia ze strony waciwych organw wadzy oglnej nosz w potocznym rozumieniu
znamiona sytuacji kryzysowych. Mog one dotyczy rnych form ycia spoecznego
i rodowiska naturalnego. Istotne jest wic wyjanienie pojcia kryzysu i zarzdzania
kryzysowego. Wedug sownika jzyka polskiego termin kryzys - to sytuacja niekorzystna dla
kogo lub czego (...)1.
Analizujc wyjanienia pojcia kryzysu2 mona jednoznacznie stwierdzi, e kryzys
Sownik jzyka polskiego, Warszawa 1993, s.326.

Termin oglny kryzys (gr. krisis) oznacza punkt zwrotny, przeomowy, moment rozstrzygajcy: jakociow
zmian ukadu (systemu) lub w ukadzie (systemie). W teorii kryzysu (w ujciu oglnym) rozwaanym ukadem
(systemem) jest organizm, rodzina, instytucja, organizacja, spoeczestwo, pastwo, system polityczny,
spoeczny, ekonomiczny itp. Kryzys jako okres funkcjonowania pastwa oznacza zatem rozwj wydarze
wewntrznych lub zewntrznych stanowicych bezporednio zagroenie ywotnych interesw spoeczestwa
(pastwa) i nastpujcych tak szybko, i wymuszaj one na wadzach publicznych pastwa natychmiastowe
podjcie przez nie szczeglnych dziaa.(....). Zob. F. Dela, Zarzdzanie w Sytuacji Kryzysowej na szczeblu
gminy i powiatu.
Sympozjum - Szkoa Aspirantw PSP - Krakw 1999 s. 20/21. Kryzys jest kulminacyjn faz narastajcej
sytuacji zagroenia, powstajcej w wyniku pojawiajcych si niespodziewanie okolicznoci. W fazie tej
dominujc rol odgrywa fakt prawdziwej lub odczuwalnej utraty kontroli nad rozwijajc si sytuacj oraz
braku koncepcji na jej opanowanie. Zob. Problemy Zarzdzania Kryzysowego w Pastwie. Studium pod kier.
W. Kitler, AON 5211/2000, s.43. Przez termin sytuacja kryzysowa bdziemy rozumie zesp okolicznoci
1
2
173
Rozdzia II
jest to stan zagroenia, moment przeomowy, punkt zwrotny, bdcy elementem procesu
sytuacji kryzysowej, ktry moe zaistnie zarwno w czasie pokoju i wojny, we wszystkich
dziedzinach bytu spoecznego, a jego skutki mog dotyczy zarwno struktur pastwa,
samorzdw terytorialnych, jak i poszczeglnych obywateli.
Jednym z zada samorzdw lokalnych jest odpowiednie przygotowanie struktur do
zarzdzania kryzysowego w sytuacjach trudnych, kryzysowych i stanw nadzwyczajnych.
W teorii problemu struktura jest to zbir relacji zachodzcych pomidzy elementami
organizacji, systemu3. Powiat i gmina s organizacjami stanowicymi otwarte systemy
spoeczne, ktrych gwnym celem jest zapewnienie bytu i rozwoju, a zwaszcza
bezpieczestwa obywateli4. Bezpieczestwo jest stanem i procesem oraz przedmiotem staych
de wsplnot lokalnych powiatu i gminy funkcjonujcych w ramach i na rzecz unitarnego
pastwa, celem realizacji jego misji, zada i funkcji zwizanych z zapewnieniem
bezpieczestwa narodowego. Zgodnie z obowizujcym prawem zarzdzanie kryzysowe
jest elementem kierowania bezpieczestwem narodowym. Zatem zarzdzanie kryzysowe nie
jest systemem ale podsystemem kierowania bezpieczestwa narodowego. W polskim prawie
nie
ma
przepisw,
ktre
kompleksowo
regulowayby
funkcjonowanie
systemu
bezpieczestwa narodowego na wszystkich szczeblach podziau terytorialnego pastwa.

W tym miejscu zasadne jest przytoczy, e w teorii problemu system to caociowy zbir
zewntrznych i wewntrznych wpywajcych na dany ukad (system) w ten sposb, i zaczyna si w nim i jest
kontynuowany proces zmienny, w rezultacie czego dochodzi do zachwiania rwnowagi, a nastpnie jej
przywrcenia, dziki podjtym rodkom regulacji (nadzwyczajne dziaania). Zob. Funkcjonowanie pastwa w
sytuacjach kryzysu polityczno-militarnego, tezy na seminarium, AON, Warszawa 1997 s.3. Istnieje, bowiem
do stabilna rnica midzy pojciem kryzys i sytuacj kryzysow. Jeli bowiem kryzys jest zerwaniem
istniejcego ukadu (stanu rzeczy, systemu, porzdku) prowadzcym do zmiany jego struktury, to zjawisko
owego zerwania, trwajce w czasie, rozpoczynajce si od stanu rwnowagi poprzez niestabilno do stabilnoci
w nowej sytuacji (jakociowo innej zazwyczaj) okrela si mianem sytuacji kryzysowej. W tym ujciu kryzys
(zerwanie) jest jedn z faz sytuacji kryzysowej i oznacza moment niestabilnoci grocej katastrof lub
prowadzcej do postpu w strukturze i funkcjach podmiotu kryzysu. Do czsto usiuje si utosamia sytuacj
kryzysow z konstytucyjnym stanem nadzwyczajnym, co oznacza, e sytuacj kryzysow (te kryzysem) byby
ogoszony przez Rad Ministrw lub Prezydenta (te Sejm) stan klski ywioowej, stan wyjtkowy lub
wojenny, zgodnie z postanowieniami konstytucji. Zob. W. Kitler, Wybrane aspekty kierowania pastwem
w sytuacjach kryzysowych w obronie narodowej RP wobec wyzwa i zagroe wspczesnoci, studium, AON,
Warszawa 1999, s.71.
3
L. Krzyanowski, O podstawach kierowania organizacjami inaczej, op.cit., s.181.
4
W pastwie demokratycznym na podstawie Konstytucji wadza, zgodnie z zasad decentralizacji
i pomocniczoci, jest przekazywana obywatelom, tworzcym wsplnoty narodowe, regionalne i lokalne. W ten
sposb pastwo daje obywatelom uprawnienia do sprawowania wadzy w zakresie realizacji jego misji na
wszystkich szczeblach podziau administracyjnego.
174
Rozdzia II
elementw danej organizacji, powizany wzajemnymi relacjami 5. W ramach systemu

bezpieczestwa narodowego mog by tworzone podsystemy, ktre powinny wspdziaa na
zasadach synergii, tworzc produkt - bezpieczestwa na wszystkich szczeblach podziau
terytorialnego pastwa. Zatem zarzdzanie kryzysowe w samorzdach lokalnych bdzie
stanowi element kierowania bezpieczestwem powiatu, gminy, ktry do realizacji swoich
ustawowych zada bdzie wykorzystywa inne podsystemy z zasobw bezpieczestwa
narodowego, stosownie do rozwoju zaistniaej sytuacji kryzysowej. Do tych podsystemw
mona zaliczy m.in. Krajowy System Ratowniczo Ganiczy, ochrony zdrowia, ochrony
sanitarnej
i weterynaryjnej,
system
wykrywania
alarmowania,
pomoc
spoeczn
i charytatywn, obron cywiln, ochron przeciwpowodziow, ochron rodowiska,

stowarzyszenia uytecznoci publicznej, policj, a przede wszystkim siy zbrojne - jako
element pomocy w dziaaniach ratowniczych np. podczas klsk ywioowych i przemocy do
ochrony infrastruktury krytycznej i egzystencji narodu w czasie kryzysw spowodowanych
zagroeniami terrorystycznymi i polityczno-militarnymi i wojny. Naley pamita, e kady
z tych podsystemw ma swoje hierarchiczne struktury, czsto nie powizane ze sob w jeden
kompleksowy
system
bezpieczestwa.
Std
te
struktury
(relacje
porzdkujce)
w zarzdzaniu kryzysowym na szczeblu lokalnym pomidzy organami kierowania wadzy

oglnej (starosta, wjt) i szczeglnej (komendanci powiatowi PSP, Policji itd.) powinny mie
charakter macierzowo-zespoowy6 z elementami struktur funkcjonalnych7, liniowosztabowych8, np. w subach resortowych.
Istotn rol w organizacji bezpieczestwa na szczeblu lokalnym miao wejcie w ycie
ustaw o stanach nadzwyczajnych, a w szczeglnoci ustawy z dnia 18 kwietnia
2002 r. o stanie klski ywioowej (Dz. U. z 2002 r. Nr 62, poz. 558 ze zm.), ktra po
dowiadczeniach z tragicznej w skutkach powodzi z 1997 r. uregulowaa w pewnym zakresie
Zgodnie z t teori naukow system rozumiany jest jako: cao, ktry tworzy zbir elementw i relacji midzy
nimi. Zob. P. Sienkiewicz, Geneza i rozwj koncepcji holistycznych i systemowych we wspczesnej nauce,
Zeszyty naukowe AON, Nr 1(50) z 2003 r., s.12.
6
Witold Kieun wyjania, e odmian struktury macierzowej jest struktura macierzowo-zespoowa, w ktrej z
komrek typu funkcjonalnego i problemowego wyodrbnia si zespoy zadaniowe, suce do rozwizywania
okrelonych zada. . W. Kieun, Sprawne zarzdzanie organizacj, Szkoa Gwna Handlowa, Warszawa 1997,
s. 300.
7
Struktury funkcjonalna polega na zaoeniu rwnorzdnoci stosunkw subowych ze stosunkami zalenoci
funkcjonalnych i wczenie specjalistw bezporednio w proces zarzdzania. M. Bielski, Podstawy teorii
zarzdzania, op. cit., s. 140-141.
8
Zob. M. Bielski, Podstawy teorii zarzdzania, op. cit., s.141. Zob. te W. Kieun, Sprawne zarzdzanie
organizacj, op. cit., s. 294.
5
175
Rozdzia II
kompetencje organw samorzdu terytorialnego szczebla lokalnego do kierowania

organizacj bezpieczestwa na administrowanym terenie w okresie obowizywania stanu
klski ywioowej9. Jednak nie byo aktu prawnego, ktry regulowa uprawnienia organw
samorzdu do kierowania organizacj bezpieczestwa wsplnoty samorzdowej w okresie
kiedy nie zosta wprowadzony przez waciwy organ stan nadzwyczajny. Dopiero wejcie
w ycie ustawy z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarzdzaniu kryzysowym (Dz. U. z 2007 r. Nr 89,
poz. 590 ze zm.) w pewnym zakresie okrelio struktury i organizacj zarzdzania
bezpieczestwem na szczeblu lokalnym podczas wystpienia zagroe noszcych ustawowe
znamiona sytuacji kryzysowej10. Do czasu wejcia ustawy o zarzdzaniu kryzysowym do
kierowania bezpieczestwem organy samorzdu lokalnego powoyway zespoy ds. ochrony
przeciwpoarowej i ratownictwa, zgodnie z art. 14 ust. 4 i 6 ustawy z dnia 24 sierpnia 1991
roku o ochronie przeciwpoarowej (Dz. U. z 1991 r. nr 81 poz. 351) oraz 1 ust 1, 3-5
rozporzdzenia Ministra Spraw Wewntrznych i Administracji z dnia 28 grudnia 1998 r.
w sprawie skadu oraz szczegowych zasad dziaania i trybu powoywania zespow do
spraw ochrony przeciwpoarowej i ratownictwa (Dz. U. z 2008 r. Nr 166 poz. 1259). Wjt,
burmistrz, prezydent, starosta penili funkcj przewodniczcych tych zespow, ktrych
zadaniem byo wspomaganie procesw decyzyjnych w zakresie strategii, zapobiegania
powstania, reagowania oraz likwidacji skutkw zaistniaych zdarze, katastrof oraz klsk
ywioowych. Natomiast w pniejszym okresie art. 12 ust. 1 i 3 ustawy z dnia 18 kwietnia
2002r. o stanie klski ywioowej (Dz. U. z 2002 r. Nr 62, poz. 558) oraz 1 i 4
rozporzdzenia Rady Ministrw z dnia 3 grudnia 2002 r. w sprawie sposobu tworzenia
gminnego zespou reagowania, powiatowego i wojewdzkiego zespou kryzysowego oraz
Rzdowego Zespou Koordynacji Kryzysowej i ich funkcjonowania (Dz. U. z 2002 r. Nr 215,
poz. 1818) naoy obowizek na organy wykonawcze samorzdu lokalnego powoywania
powiatowych i gminnych zespow reagowania kryzysowego z podziaem na stae i czasowe
grupy robocze, ktre sprawdziy si w praktyce i funkcjonuj rwnie w obecnych strukturach
9
Po powodzi z 1997 r. win za nieskuteczne prowadzenie akcji powodziowej w skali kraju obarczono struktury
Obrony Cywilnej, co wydaje si niesuszne, gdy zgodnie zaoeniami ustawy o powszechny obowizku obrony
obrona cywilna odpowiada za prowadzenie akcji ratowniczej w czasie wojny, natomiast w czasie pokoju moe
wspdziaa w usuwaniu skutkw klski ywioowej. W tym czasie za bezporedni ochron
przeciwpowodziow odpowiaday Komitety Przeciwpowodziowe wszystkich szczebli.
10
Zapisy w ustawie zarzdzaniu kryzysowym dotyczce definicji sytuacji kryzysowej zostay uchylone przez
Trybuna Konstytucyjny z uwagi na niezgodno ich z ustawa zasadnicz. Zob. Wyrok Trybunau
Konstytucyjnego z dnia 21 kwietnia 2009 r. (K 50/07, Dz. U. nr 65, poz. 553).
176
Rozdzia II
zarzdzania kryzysowego. Zespoy te pracoway w czterech fazach: zapobiegania,

przygotowania, reagowania i odbudowy11. Aktualnie ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 r.
o zarzdzaniu kryzysowym12 zobowizaa organy wykonawcze samorzdu lokalnego do
powoania powiatowych i gminnych zespow zarzdzania kryzysowego oraz zapewnienia
przepywu informacji na potrzeby zarzdzania kryzysowego w systemie caodobowym.
Ponadto starosta ma obowizek utworzenia powiatowego centrum zarzdzania kryzysowego
(art. 18), ktry stanowi element staego dyuru na potrzeby osigania gotowoci obronnych
pastwa. Obowizek organu gminy w tym zakresie jest fakultatywny (art. 20 ust. 2), jednak
z dowiadcze wiadomo, e nie jest to dobre rozwizanie, gdy utrudnia proces ostrzegania
i alarmowania gminy oraz przepywu informacji na potrzeby zarzdzania kryzysowego
w systemie caodobowym.
Obecnie w ramach struktur bezpieczestwa, w tym zarzdzania kryzysowego
w samorzdach terytorialnych funkcjonuj:
organy kierowania tworzone przez organy stanowice rad powiatu, gminy,

ktre posiadaj uprawnienia wadcze do stanowienia lokalnego prawa
w dziedzinie bezpieczestwa, w tym porzdku publicznego oraz decyzyjne
dotyczce organizowania i finansowania elementw wykonawczych w zakresie
zarzdzania kryzysowego. Rady powiatu i gminy uchwalaj budety jednostek
samorzdu terytorialnego oraz regulaminy organizacyjne urzdw gmin
i starostw. Ponadto przyjmuj w drodze uchway sprawozdania zespolonych
sub, inspekcji i stray, dotyczce ich dziaalnoci na rzecz bezpieczestwa
w rejonach odpowiedzialnoci na terenie samorzdw lokalnych.
organy
wykonawcze
posiadajce
uprawnienia
do
zarzdzania
bezpieczestwem w sytuacjach kryzysowych, ktre stanowi: w gminie wjt,

burmistrz, prezydent miasta, a w powiecie starosta, jako przewodniczcy zarzdu
powiatu.
Do podstawowych zada zespow naleao: monitorowanie zagroe i wystpujcych klsk ywioowych

oraz prognozowanie rozwoju sytuacji; opracowanie i aktualizowanie planw reagowania kryzysowego
obejmujcych faz zapobiegania, przygotowania, reagowania i odbudowy; realizowanie procedur i programw
reagowania w czasie stanu zagroenia lub klski ywioowej; planowane wsparcia organw kierujcych
dziaajcych na rnym szczeblu administracyjnym; przygotowanie warunkw umoliwiajcych koordynacj
pomocy humanitarnej; realizowanie polityki informacyjnej zwizanej z przygotowaniem i stanem klski
ywioowej.
12
Ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarzdzaniu kryzysowym (Dz. U. z 2007 r. Nr 89, poz. 590, ze zm.).
11
177
Rozdzia II
organy o charakterze opiniotwrczo doradczym dla organw zarzdzania

kryzysowego,
ktre
tworz
gminne
powiatowe
zespoy
zarzdzania
13
kryzysowego .
organy o charakterze sztabowym tworz w powiatach centra zarzdzania

kryzysowego, ktre maj charakter obligatoryjny, natomiast w gminach
organizacja centrum zarzdzania kryzysowego nie jest obowizkowa. Natomiast
w gminach obligatoryjnie s tworzone komrki organizacyjne urzdw gmin
waciwe w sprawach zarzdzania kryzysowego. W powiatach ustawodawca nie
przewidzia
prawnego
organizacyjnych
obowizku
waciwych
tworzenia
sprawach
starostwach
bezpieczestwa
komrek
narodowego
i zarzdzania kryzysowego, ktre w wikszoci powiatw funkcjonuj, lecz

posiadaj rne nazewnictwo, skad etatowy i kompetencje.
organy wykonawcze powiatowej administracji zespolonej i jednostek

organizacyjnych powiatw i gmin, przy pomocy ktrych organy zarzdzania
kryzysowego powiatu wykonuj zadania zwizane z zarzdzaniem kryzysowym.
Szczeglne miejsce w przygotowaniu lokalnych struktur organizacyjnych do

dziaania w sytuacjach kryzysowych ma Krajowy System Ratowniczo Ganiczy (KSRG)
tworzony przez waciwych terytorialnie Komendantw Pastwowej Stray Poarnej. Istotn
regulacj w tym zakresie dla wsplnot lokalnych stanowi art. 14 ust. 5 ustawy z dnia 24
sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpoarowej (Dz. U. z 1991 r. Nr 81 poz. 351 ze zm.),
ktry uprawnia organ wykonawczy gminy do koordynowania funkcjonowania KSRG na
obszarze gminy w zakresie ustalonym przez wojewod. Z kolei art. 14 ust 3 cyt. ustawy
zobowiza starost na obszarze powiatu do okrelenia zada dla KSRG i koordynowania
jego funkcjonowania oraz kontrolowania wykonani wynikajcych std zada, a w sytuacjach
nadzwyczajnych zagroe ycia, zdrowia lub rodowiska do kierowania tym systemem14.
13
Z zastrzeeniem , e w gminie zesp jest organem pomocniczym dla wjta gminy w realizacji zada na rzecz
zarzdzania kryzysowego, a w powiecie organem wykonawczym, przy pomocy ktrego starosta realizuje swoje
zadania w tym zakresie.
14
Ponadto w art. 21b cyt. ustawodawca postanowi, e do zada wasnych powiatu w zakresie ochrony
przeciwpoarowej naley: 1)prowadzenie analiz i opracowywanie prognoz dotyczcych poarw, klsk
ywioowych oraz innych miejscowych zagroe; 2) prowadzenie analizy si i rodkw krajowego systemu
ratowniczo-ganiczego na obszarze powiatu; 3) budowanie systemu koordynacji dziaa jednostek ochrony
przeciwpoarowej wchodzcych w skad krajowego systemu ratowniczo-ganiczego oraz sub, inspekcji, stray
oraz innych podmiotw biorcych udzia w dziaaniach ratowniczych na obszarze powiatu; 4) organizowanie
178
Rozdzia II
W ustpie czwartego artykuu ustawodawca postanowi, e starosta wykonuje swoje zadania

w tym zakresie przy pomocy powiatowego zespou zarzdzania kryzysowego, dziaajcego na
podstawie ustawy z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarzdzaniu kryzysowym (Dz. U. z 2007 r. Nr
89, poz. 590 ze zm.). Takich uprawnie nie przewidzia ustawodawca dla organu gminy,
ktry zadania w tym zakresie wykonuje samodzielnie15 w zakresie ustalonym przez
wojewod16. Podstawowe znaczenie dla przygotowania lokalnych struktur do reagowania
w sytuacjach kryzysowych ma art. 32 ust. 2 i ust. 3 cyt. ustawy17, ktry stanowi, e do zada
wasnych gminy naley ponoszenie kosztw wyposaenia, utrzymania, wyszkolenia
i zapewnienia gotowoci bojowej ochotniczej stray poarnej18. Gmina ma rwnie
obowizek:
bezpatnego
umundurowania
czonkw
ochotniczej
stray
poarnej;
ubezpieczenia w instytucji ubezpieczeniowej czonkw ochotniczej stray poarnej

i modzieowej druyny poarniczej; ponoszenia kosztw okresowych bada lekarskich.
Jednostki samorzdu terytorialnego mog przekazywa ochotniczym straom poarnym
rodki pienine w formie dotacji (art. 32 ust. 3b). Wymienione regulacje prawne przyczyniy
si do wzmocnienia jednostek organizacyjnych ochrony przeciwpoarowej w gminie,
zapewniajc tym samym odpowiednie przygotowanie lokalnych struktury bezpieczestwa do
reagowania w sytuacjach kryzysowych.
Przygotowanie struktur wykonawczych do reagowania na szczeblu powiatu i gminy
oparte jest przede wszystkim o Krajowy System Ratowniczo Ganiczy (KSRG), ktry
stanowi integraln cz systemu bezpieczestwa pastwa i ma na celu ochron ycia,
zdrowia, mienia lub rodowiska poprzez prognozowanie, rozpoznawanie i zwalczanie
poarw, klsk ywioowych lub innych miejscowych zagroe, wczajc ratownictwo
techniczne, chemiczne, ekologiczne i medyczne. Na terenie powiatu i gminy system ten
skupia jednostki ochrony przeciwpoarowej (pastwowe i ochotnicze), inne suby, inspekcje,
strae, instytucje oraz podmioty, ktre dobrowolnie w drodze umowy cywilnoprawnej
systemu cznoci, alarmowania i wspdziaania midzy podmiotami uczestniczcymi w dziaaniach

ratowniczych na obszarze powiatu.
15
Nie przy pomocy gminnego zespou zarzdzania kryzysowego.
16
Fakultatywnie zadanie to moe by wykonywane przez organ gminy przy pomocy komendanta gminnego
ochrony przeciwpoarowej, jeeli komendant taki zosta zatrudniony przez wjta (burmistrza, prezydenta
miasta), albo przy pomocy komendanta gminnego zwizku ochotniczych stray poarnych. Wydaje si zasadne
aby organ gminy wykonywa zadania zwizane z koordynacj i funkcjonowaniem krajowego systemu
ratowniczo ganiczego przy pomocy gminnego zespou zarzdzania kryzysowego.
17
Ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpoarowej (Dz. U. z 2009 r. Nr 178 poz. 1380 ze zm.).
18
Z zastrzeeniem art. 35 ust. 1. cyt. ustawy.
179
Rozdzia II
zgodziy si wspdziaa w akcjach ratowniczych. Organizatorem KSRG na obszarze

powiatu jest Komendant Powiatowy Pastwowej Stray Poarnej, ktry jest organem
pastwowej, powiatowej administracji szczeglnej, wchodzcej w skad administracji
zespolonej powiatu, dziaajcym pod zwierzchnictwem starosty organu zarzdzania
kryzysowego powiatu. Powiat jest podstawowym poziomem wykonawczym KSRG, ktry
zapewnia realizacj ustawowych zada bezpieczestwa przeciwpoarowego wsplnoty
samorzdowej w zakresie prowadzenia dziaa ratowniczych oraz rozpoznawania
i prognozowania zagroe na obszarze powiatu. Funkcjonowanie KSRG na szczeblu
samorzdu lokalnego obejmuje: rodki KSRG, wspierane przez podmioty wspdziaajce,
ktre realizuj ustawowe zadania ratownicze w czasie zagroe, sytuacji kryzysowych
i w stanach nadzwyczajnych.
Na poziomie powiatu dysponowanie rodkw KSRG do dziaa nastpuje poprzez
Stanowisko
Kierowania
Komendanta
Powiatowego
Pastwowej
Stray
Poarnej,
wspdziaajce z Powiatowym Centrum Zarzdzania Kryzysowego oraz realizujce zadania

wynikajce z postanowie organu zarzdzania kryzysowego powiatu. Dokumentem
integrujcym wspdziaanie z systemem wszystkie wczone podmioty, w tym: suby,
inspekcje, strae, instytucje i osoby fizyczne jest Powiatowy Plan Ratowniczy Komendy
Powiatowej Pastwowej Stray Poarnej19, uzgodniony z Komendantem Wojewdzkim
Pastwowej Stray Poarnej, opiniowany prze Powiatowy Zesp Zarzdzania Kryzysowego
i zatwierdzony przez Starost.
Powiatowe Stanowisko Kierowania (PSK) realizuje zadania zintegrowanego systemu
operacyjnej dziaalnoci jednostek organizacyjnych wchodzcych w skad KSRG na terenie
powiatu. Z analizowanych zapisw regulaminowych20 wynika, e w kompetencjach
Powiatowego Stanowiska Kierowania (PSK) nie sprecyzowano zada i obowizkw
dyurnych operacyjnych PSK zwizanych z przekazywaniem informacji o zaistniaych
zagroeniach noszcych znamiona sytuacji kryzysowych do Powiatowego Centrum
Zarzdzania Kryzysowego (PCZK), ktre jest caodobow sub dyurn starosty
odpowiedzialn za przepyw informacji na potrzeby zarzdzania kryzysowego oraz
Art. 13 ust. 6, pkt 10 Ustawy z dnia 24 sierpnia 1991 r. o Pastwowej Stray Poarnej , op.cit..
Zob. Regulamin Powiatowego Stanowiska Kierowania Komendy Powiatowej Pastwowej Stray Poarnej
w Putusku.
19
20
180
Rozdzia II
elementem staego dyuru na potrzeby osigania gotowoci obronnej pastwa21. Faktem jest,
e w cyt. regulaminach w strukturze organizacyjnej KSRG na szczeblu powiatu
jest umiejscowiony starosta i powoane przez niego PCZK.
Mona wic zakada, e przyczyna takiego stanu rzeczy ley w niedostosowaniu
przepisw resortowych do zada wynikajcych z ustawy o zarzdzaniu kryzysowym
i samorzdzie powiatowym oraz ustawy o powszechnym obowizku obrony oraz braku
podstaw prawnych do funkcjonowania spjnego i kompleksowego - powiatowego systemu
bezpieczestwa. Naley przypomnie, e starosta jest organem zarzdzania kryzysowego,
szefem obrony cywilnej powiatu, zwierzchnikiem powiatowych sub, inspekcji i stray,
w zwizku z tym pastwowe organy administracji szczeglnej powinny dostosowa wasne
regulaminy dziaa o zada wynikajcych z innych ustaw zwizanych z bezpieczestwem,
w tym zapewnieniem przepywu informacji na potrzeby bezpieczestwa i zarzdzania
kryzysowego. W ramach ustawy o zarzdzaniu kryzysowym, na podstawie decyzji starosty,
Komendant Powiatowy Pastwowej Stray Poarnej wchodzi w skad powiatowego zespou
zarzdzania kryzysowego. Jako instytucja wiodca, zgodnie z siatk bezpieczestwa
powiatowego planu zarzdzania kryzysowego, Komendant Powiatowy PSP odpowiada za
opracowanie procedur reagowania przy zagroeniach noszcych znamiona sytuacji
kryzysowych, ktrych zwalczanie naley do Pastwowej Stray Poarnej i KSRG.
W wikszoci badanych powiatw powiatowe stanowiska kierowania (PSK) Pastwowej
Stray Poarnej na bieco i dobrze wsppracuj z powiatowymi centrami zarzdzania
kryzysowego (PCZK) w zakresie monitorowania zagroe oraz wymiany informacji na
potrzeby zarzdzania kryzysowego22. Dla potrzeb prowadzenia dziaa ratowniczych, ustawa
z dnia 21 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpoarowej23 oraz rozporzdzenie ministra
waciwego w sprawach wewntrznych24 wyznaczyy organ, ktry jest odpowiedzialny
21
Zob. art. 16 ust. 2 i art.18 Ustawy z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarzdzaniu kryzysowym (Dz. U. z 2007 r. Nr
89, poz. 590, ze zm.).
22
Z prowadzonych przez autora obserwacji pracy tych sub i osobistych dowiadcze wiadomo, e
w sytuacjach kryzysowych, podczas wystpienia duej iloci zdarze, dyurni PSK i PCZK wzajemnie si
uzupeniaj i wspieraj w dziaaniach, pod warunkiem, e dyur na PCZK peni osoby funkcyjne starostwa
odpowiednio do tej pracy przygotowane 22. W tych powiatach, w ktrych dyur w PCZK peni funkcjonariusze
PSP z PSK22, w sytuacjach kryzysowych z reguy wystpuje natok napywajcych informacji o zdarzeniach,
w zwizku z tym nie jest moliwe waciwe funkcjonowanie PCZK, gdy dyurni PSK najpierw realizuj swoje
resortowe zadania, a dopiero pniej, gdy im starczy czasu zadania PCZK.
23
Ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpoarowej (Dz. U. z 2009 r. nr 178, poz. 1380 ze zm.).
24
Rozporzdzenie Ministra Spraw Wewntrznych i Administracji z dnia 29 grudnia 1999 r. w sprawie
szczegowych zasad organizacji krajowego systemu ratowniczo ganiczego (Dz.U. nr 111, poz. 1311).
181
Rozdzia II
za kierowanie dziaaniem ratowniczym25 w miejscu zagroenia. Uprawnienia kierujcego

akcj ratownicz wynikaj z wymienionej ustawy oraz z rozporzdzenia Rady Ministrw26.
Jednak przepisy te nie okrelaj relacji pomidzy kierujcym dziaaniem ratowniczym,
a organami zarzdzania kryzysowego powiatu lub gminy, ktrzy kieruj wsplnym
dziaaniem sub ratowniczych przy zagroeniach noszcych znamiona sytuacji kryzysowej
wg.
waciwoci.
W sytuacji
szczeglnego
zagroenia
bezpieczestwa
wsplnoty
samorzdowej wane s uprawnienia starosty w stosunku do kierujcego dziaaniem

ratowniczym, ktre wynikaj z kompetencji starosty jako organu wadzy oglnej
posiadajcego uprawnienia organu administracji rzdowej, ktry w sytuacjach szczeglnych
kieruje wsplnym dziaaniem powiatowych sub, inspekcji i stray oraz KSRG na podstawie
art. 35 ust. 3, pkt 4 ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorzdzie powiatowym (tj. Dz. U.
z 2001 r. nr 142, poz. 1592 ze zm.) oraz art. 17 ustawy o zarzdzaniu kryzysowym. Ponadto
zgodnie z art. 14 ust. ustawy z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpoarowej (tj. Dz.
U. z 2009 r. nr 178, poz. 1380) starosta na terenie powiatu okrela zadania KSRG, koordynuje
jego funkcjonowanie i kontroluje wykonanie wynikajcych std zada, a w sytuacjach
zagroe ycia, zdrowia lub rodowiska kieruje tym systemem27.
Szczeglnie wanym aktem prawnym regulujcym powinnoci organw administracji
szczeglnej w dziedzinie porzdku publicznego na terenie wsplnot lokalnych jest ustawa
z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji (Dz. U. z 2011 r. Nr 287 poz. 1687 ze zm.), ktra w art.
3. stanowi, e wjt, burmistrz, prezydent miasta lub starosta sprawujcy wadz administracji
oglnej oraz organy gminy i powiatu s zobowizani wykonywa zadania w zakresie ochrony
bezpieczestwa lub porzdku publicznego na zasadach okrelonych w ustawach. Zgodnie
z art. 10 ust. 3 cyt. ustawy organy stanowice powiatu i gminy mog da w razie zagroenia
bezpieczestwa
publicznego
lub
zakcenia
porzdku
publicznego
przedstawienia
sprawozdania z dziaalnoci komendanta Policji i informacji o stanie porzdku

i bezpieczestwa publicznego. Na podstawie sprawozda i informacji komendanta Policji
Kierowanie akcj ratunkow (ang. rescue management) caoksztat celowej dziaalnoci kierownika akcji
ratunkowej (i organw wykonawczych), zmierzajcej do skoordynowanego wykorzystania bdcych
w dyspozycji zasobw ludzkich i materialnych, dla osignicia zaoonych celw. Zob. Sownik terminw
z zakresu bezpieczestwa narodowego, op.cit..
26
Rady Ministrw z dnia 4 lipca 1992 r. w sprawie zakresu i trybu korzystania z praw przez kierujcego
dziaaniem ratowniczym (Dz. U. z 1992 r. Nr 54, poz. 259).
27
W. Skomra, Zarzdzanie kryzysowe, praktyczny przewodnik po nowelizacji ustawy, PRESSCOM Sp. z o.o.,
Wrocaw 2010, s. 130.
25
182
Rozdzia II
rada powiatu (miasta) oraz rada gminy moe okreli w drodze uchway istotne dla wsplnoty
samorzdowej zagroenia bezpieczestwa i porzdku publicznego. Ponadto w zakresie
organizacji bezpieczestwa zgodnie z ustaw z dnia 29 sierpnia 1997 r. o straach gminnych
(Dz. U. z 1997 r. Nr 123, poz. 779 ze zm.) organ stanowicy wsplnoty samorzdowej ma
moliwo utworzenia stray gminnej w celu ochrony porzdku publicznego na
administrowanym terenie28, ktra stanowi wany element w dziaaniach gmin na potrzeby
Ocena uprawnie organw samorzdw lokalnych do kierowania

bezpieczestwem
Na podstawie analizy literatury oraz z opinii twrcw reformy samorzdowej, jak
rwnie z obserwacji funkcjonowania samorzdu powiatowego i gminnego mona stwierdzi,
e w zakresie kierowania bezpieczestwem rada powiatu i rada gminy s organami
stanowicymi,
uprawnionymi
do
nadawania
kierunkw
dziaa
nadzorowania
funkcjonowania powiatowej i odpowiednio gminnej administracji publicznej w dziedzinie

szeroko pojmowanego bezpieczestwa o charakterze lokalnym, w tym w zakresie zarzdzania
kryzysowego. Zarzd Powiatu ze starost, jako jego przewodniczcym, jest kolegialnym
organem wykonawczym - zarzdzajcym, odpowiedzialnym za wykonanie polityki rady
powiatu i zaciganie zobowiza finansowych na ten cel. W przypadku gminy funkcj
monokratycznego organu wykonawczego samorzdu gminnego peni wjt, burmistrz,
prezydent, jako kierownik podlegego mu urzdu gminy. Natomiast starosta jest
kierownikiem
starostwa
powiatowego,
jednoosobowym
organem
wykonawczym
administracji rzdowej i samorzdowej w powiecie, posiadajcym uprawnienia wadcze do:

1) sprawowania zwierzchnictwa nad powiatowymi subami, inspekcjami i straami;
2) kierowania wsplnym dziaaniem powiatowej administracji zespolonej i niezespolonej,
samorzdowej i rzdowej w sytuacjach szczeglnych na terenie powiatu.
Ponadto starosta jest terenowym organem obrony cywilnej, ktry ma prawo do
kierowania i nadzorowania w tym zakresie dziaalnoci gmin oraz powiatowych sub,
inspekcji i stray oraz jednostek organizacyjnych powiatu. Do kompetencji starosty naley
rwnie penienie funkcji organu zarzdzania kryzysowego oraz organu kierowania sprawami
Zasady wsppracy stray gminnych z organami policji precyzuje Rozporzdzenie Ministra Spraw
Wewntrznych i Administracji z dnia 18 grudnia 2009 r. w sprawie form wsppracy stray gminnej (miejskiej)
z policj oraz sposobu informowania wojewody o tej wsppracy (Dz. U. z 2009 r. Nr 220, poz. 1732).
28
183
Rozdzia II
obronnymi w powiecie, stosownie do waciwoci rzeczowo miejscowej, z wyczeniem

uprawnie kierowniczych i nadzorczych w tym zakresie do organw gmin. Uprawnienia
starosty zmieniaj si z chwil wprowadzenia stanu klski ywioowej, wtedy do kompetencji
starosty w stosunku do organw gmin ulegaj poszerzeniu o funkcje kierownicze i kontrolne
z moliwoci wnioskowania do wojewody o zawieszenie dziaalnoci organu gminy
w przypadku niemonoci lub niewaciwej realizacji zada zwizanych z przeciwdziaaniem
skutkom klski ywioowej. Do powiatowych organw wykonawczych administracji
zespolonej zalicza si organy i podlege im jednostki organizacyjne powiatu, ktre podlegaj:
nadzorowi ze strony Rady Powiatu, zwierzchnictwu starosty, jako organowi wadzy oglnej
oraz zespoleniu organizacyjnym, osobowym i finansowym z samorzdem powiatowym na
podstawie przepisw ustaw. Przytoczone umocowanie prawne kompetencji rady, zarzdu
powiatu i starosty oraz rady i wjta, burmistrza, prezydenta gminy (miasta) wskazuj, e jako
organy wadzy stanowicej i wykonawczej samorzdu terytorialnego, posiadaj one w swoich
kompetencjach moliwo kierowania polityk bezpieczestwa na lokalnym, gminnym
i odpowiednio ponadgminnym szczeblu powiatowym, z uwzgldnieniem konstytucyjnej
zasady pomocniczoci w zakresie bezpieczestwa narodowego, w tym: bezpieczestwa
powszechnego, ekonomicznego, kulturowego, ekologicznego, militarnego, a zwaszcza
porzdku publicznego, ochrony przeciwpoarowej i przeciwpowodziowej oraz obronnoci
zgodnie z zaleceniami waciwych organw nadrzdnych29. Jednak z analizy przepisw prawa
wynika, e starosta jako organ administracji rzdowej i samorzdowej nie ma
wystarczajcych kompetencji do kierowania bezpieczestwa w powiecie, ktre wynikaj
z ogranicze ustawowych w zakresie zarzdzania kryzysowego (niedostateczne uprawnienia
starosty do sprawowania nadzoru nad organami zarzdzania kryzysowego gmin, niespjne
regulacje prawne sub resortowych w zakresie zarzdzania kryzysowego) oraz ustawy
o powszechnym obowizku obrony (niedostateczne uprawnienia starosty do kierowania
obronnoci w powiecie) oraz wykluczenia przez ustawodawc z administracji zespolonej
powiatowej inspekcji weterynaryjnej. Z obserwacji autora i opinii ekspertw wynika wniosek,
e w sytuacjach kryzysowych i stanach nadzwyczajnych w powiecie, gminie nie moe by
dowolnoci
kierowaniu
bezpieczestwem,
lecz
hierarchiczne
funkcjonalne
Warto, tu zaznaczy, e Powiat w skali caego pastwa jest gwnym, praktycznym wzem zarzdzania
w warunkach kryzysowych i starosta w sytuacjach szczeglnych kieruje wsplnym dziaaniem powiatowych
sub, inspekcji i stray oraz innych jednostek. M. Kulesza, Reforma Administracji Publicznej...op.cit., s. 11.
29
184
Rozdzia II
podporzdkowanie organw poszczeglnych szczebli samorzdowych pod waciwy organ,

prawnie upowaniony do kierowania bezpieczestwem, w tym zarzdzaniem kryzysowym na
administrowanym terenie.
Zespolenie organw samorzdu z terenowymi organami rzdowej

administracji szczeglnej
W nowoczesnym pastwie prawa niezbdne jest skonstruowanie takiej struktury
administracji,(...) ktra pozwoli przy zachowaniu niezbdnego i zasadnego zakresu
niezalenoci dziaania organw inspekcyjno-kontrolnych na prowadzenie na obszarze
powiatu spjnej polityki pastwa w sferach nalecych do poszczeglnych dziaw
administracji specjalnej (...), za ktrej skutki odpowiada jeden organ. Poprzedni ksztat
terenowej administracji rzdowej polega na (...) dominacji ukadu resortowego nad ukadem
terytorialnym i koncentracji kompetencji na szczeblu centralnym. W wyniku decentralizacji
wadz na terenie powiatu przekazano organom samorzdu powiatowego, ktre w swoich
kompetencjach posiadaj moliwo uchwalania lokalnego prawa oraz sprawowania
zwierzchnictwa w stosunku do rzdowych organw administracji specjalnej, poprzez nadanie
przez ustawodawc starocie, przywileju organu wadzy oglnej i odpowiedzialnoci z tym
zwizanej30. Zwierzchnictwo starosty nad organami powiatowej administracji publicznej jest
moliwe dziki zasadzie zespolenia, ktra przez teoretykw problemu jest uwaana, jako
zasada organizacyjna aparatu administracyjnego. W ustawie o samorzdzie powiatowym
mwimy o zespoleniu administracji samorzdowej z terenow administracj rzdow. Ten
dualizm zespolenia wystpuje tylko w samorzdzie powiatowym, poniewa w wojewdztwie
zespolenie dotyczy wycznie administracji i sub rzdowych. O zespoleniu organw
w powiecie decyduj zapisy art. 33 b, art. 35 ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorzdzie
powiatowym oraz ustawy resortowe na podstawie, ktrych organ stanowicy ustanawia statut
powiatu, w ktrym s okrelone jednostki organizacyjne wsplnoty samorzdowej, w tym
suby, inspekcje i strae oraz ich organy tworzce administracj zespolon powiatu. Przy
rozwaaniach tej problematyki niezbdne jest rwnie okrelenie innych kryteriw
zespolenia, tj. zespolenia organizacyjnego, finansowego, osobowego, kompetencyjnego.
Mirosaw Stec stwierdza, e zakres zespolenia na szczeblu powiatowym, dotyczy tylko
30
M. Stec, Suby, inspekcje i strae w nowym ustroju administracji publicznej, Tabele kompetencyjne,
Kancelaria Prezesa Rady Ministrw, Warszawa 1999, Zeszyt Nr 8, s. 4-5.
185
Rozdzia II
administracji samorzdowej, ktra jest zespolona w jednym urzdzie - starostwie

powiatowym pod subowym zwierzchnictwem starosty, zgodnie z art. 35 ustawy
o samorzdzie powiatowym. Natomiast zespolenie pastwowych sub, inspekcji i stray
powiatowych jest zwizane ze zwierzchnictwem starosty wycznie do organw tych sub
i nie dotyczy podlegych im instytucji, tj. komend powiatowych Policji, Pastwowej Stray
Poarnej, Powiatowej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznych. Zespolenie osobowe dotyczy
uprawnie starosty zwizanych z moliwoci wpywu na obsad stanowisk kierownikw
tych sub, uprawnienia te s okrelone w art. 35 ust. 3 pkt 1 ustawy o samorzdzie
powiatowym31 oraz szczegowo w ustawach resortowych tych sub. W odniesieniu do
pastwowych powiatowych sub, inspekcji i stray nie zachodzi zespolenie kompetencyjne,
gdy suby te zawsze dziaaj we wasnym imieniu i na wasn odpowiedzialno. Mirosaw
Stec wyjania, e zadania te, cho s zadaniami rzdowymi realizowanymi przez te suby, to
nie stanowi one zada zleconych przez administracj rzdow, ktre moe na zasadzie
porozumienia z waciwymi organami przej starosta32. Zada pastwowych powiatowych
sub, inspekcji i stray starosta przej nie moe, mimo, e niektre z tych sub stanowi
powiatow administracj zespolon. Zespolenie finansowe dotyczy uwzgldniania dotacji
celowych tych sub w budecie powiatu, jako czci wydzielonej na realizacj zada
resortowych zwizanej np. z dziaalnoci Komendy Powiatowej Pastwowej Stray
Poarnej, czy te Powiatowego Inspektora Nadzoru Budowlanego. Pozostae pastwowe
suby powiatowe (tj. Powiatowy Inspektorat Weterynarii) nie s zaliczane do administracji
zespolonej powiatu. Jednak jednoosobowe zwierzchnictwo sprawuje nad nimi starosta.
Zwierzchnictwo to jest moliwe m.in. przez: kierowanie wsplnym dziaaniem sub
w sytuacjach szczeglnych oraz wydawanie przez starost polece do podjcia dziaa
zmierzajcych do usunicia zagroenia, bdcego w kompetencji waciwej suby
resortowej33. Na szczeblu gminy nie wystpuje zespolenie z pastwowymi, terenowymi
31
Art. 35 ust. 3 pkt 1 Starosta powouje i odwouje kierownikw tych jednostek, w uzgodnieniu z wojewod,
wykonuje wobec nich czynnoci z zakresu prawa pracy, zatwierdza programy ich dziaania, uzgadnia wsplne
dziaanie tych jednostek na obszarze powiatu, w uzasadnionych przypadkach zleca wykonanie kontroli. Zob.
Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorzdzie powiatowym (Dz. U. z 2013 r., poz. 595 ze zm.).
32
Mirosaw Stec, Suby, inspekcje i strae w nowym ustroju administracji publicznej, Tabele kompetencyjne,
Kancelaria Prezesa Rady Ministrw, Warszawa 1999, Zeszyt Nr 8, s. 10-11.
33
Na przykad w trybie przepisw art. 12 a ust 5 ustawy o inspekcji sanitarnej, art. 39 a ust. 5 ustawy
o zwalczaniu chorb zakanych zwierzt, art. 11 ustawy o Policji, na podstawie ktrych starosta ma prawo do
dania od powiatowego komendanta Policji przewrcenia stanu zgodnego z porzdkiem prawnym lub podjcia
186
Rozdzia II
subami resortowymi. Jednak wjt (burmistrz, prezydent miasta), tak jak starosta moe da
na administrowanym terenie (w przypadku wystpienia bezporedniego zagroenia dla
wsplnoty samorzdowej) od waciwego organu administracji szczeglnej szczebla
powiatowego przywrcenia stanu zgodnego z porzdkiem prawnym lub podjcia dziaa
zapobiegajcych naruszeniu prawa, bezpieczestwa przeciwpoarowego, sanitarnego,
weterynaryjnego,
budowlanego,
take
zmierzajcych
do
usunicia
zagroenia
bezpieczestwa i porzdku publicznego w dziedzinie odpowiedzialnoci tego organy34. Za

tre tego polecenia i jego skutki odpowiedzialno ponosi wjt gminy.
Ocena uprawnie organw samorzdu lokalnego do dziaania w sytuacjach

kryzysowych
Wedug sownika Akademii Obrony Narodowej zarzdzanie kryzysowe, utosamiane
jest jako: (ang. crisis management) zarzdzanie organizacj (systemem) pod presj,
realizowane na rzecz rozwizywania napitych sytuacji, ktrego zadaniem jest przygotowanie
si do dziaa majcych na celu zapobieganie, przeciwdziaanie i reagowanie w razie
wystpienia zakce stabilnoci organizacji (systemu) oraz przywrcenie normalnego stanu
jego funkcjonowania. Zarzdzanie jest procesem decydowania, ktry skada si z trzech faz:
pozyskiwania, gromadzenia, przetwarzania i dystrybucji informacji35. Z przytoczonej definicji
nasuwa si wniosek, e zarzdzanie kryzysowe jest z zwizane z organizacj, systemem,
procesem decydowania waciwego organu w sytuacjach trudnych, kryzysowych, pod presj
czasu i narastania, kumulacji zagraania oraz przyjtych przez organizacj odpowiednich do
zaistniaej sytuacji etapw, faz dziaania. Janusz Gobiewski wskazuje na ewolucj procesw
zarzdzania kryzysowego, twierdzc, e: zarzdzanie w rozumieniu tradycyjnym kojarzone
jest z permanentnym decydowaniem (...). Miao to uzasadnienie w przypadku istnienia
struktur hierarchicznych, gdzie kady mia jakiego przeoonego i kady komu podlega.
Jednak w wyniku zmian otoczenia odchodzi si od tych struktur na rzecz struktur
dziaa zmierzajcych do przywrcenia bezpieczestwa i porzdku publicznego, z zastrzeeniem, e polecenie

to nie moe dotyczy czynnoci operacyjno-ledczych.
34
Art. 14 ust. 3 Ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o Pastwowej Stray Poarnej (Dz. U z 2013 r., poz. 1340),
Art. 12a ust 3b Ustawy z dnia 14 maja 1985 r. o Pastwowej Inspekcji Sanitarnej (Dz. U. z 2011 r., nr. 212, poz.
1263, ze zm.); Art. 11 ust. 1 Ustawa z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji (Dz. U. z 2011 r. Nr 287, poz. 1687 ze
zm.), Ustawa z dnia 29 stycznia 2004 r. o Inspekcji Weterynaryjnej (Dz. U. z 2010 r. Nr 112, poz. 744 ze zm.),
35
Sownik terminw z zakresu bezpieczestwa narodowego, AON, Warszawa 2008, wydanie 6.
187
Rozdzia II
horyzontalnych, a obecnie struktur wirtualnych36. Wedug Janusza Gobiewskiego model

zarzdzania, rozumiany jako kierowanie, nie znajduje adnego uzasadnienia i jest
anachroniczny37. Z tym twierdzeniem nie zgadza si autor opracowania, gdy uwaa,
e w zarzdzaniu
kryzysowym
nie
moe
by
dowolnoci,
lecz
jednoosobowa
odpowiedzialno organw wadzy oglnej i wykonawczej za kierowanie systemem

bezpieczestwa na administrowanym terenie w stanach zagroenia. Tym bardziej, e zgodnie
z
intencj
ustawodawcy
zarzdzanie
kryzysowe
stanowi
element
kierowania
bezpieczestwem narodowym. Z obserwacji i dowiadcze zawodowych autora wynika, e

w okresie rzeczywistych sytuacji kryzysowych spoeczestwo potrzebuje zdecydowanego
przywdcy, a nie organu, z trudnoci podejmujcego decyzj i stawiajcego zadania subom
na zasadzie dobrowolnoci. Problem podlegoci sub pod waciwe organy jest efektem
Polski resortowej, gdzie autonomiczne suby resortowe nie chc si podporzdkowa
organom wadzy oglnej, samorzdu terytorialnego, ktre wybrao spoeczestwo. Obecnie
obserwuje si rwnie niech niektrych sub do przekazywania informacji i realizacji
zada na rzecz zarzdzania kryzysowego. Pastwo tworzy pewien system bezpieczestwa,
skadajcy si elementw organizacyjnych i relacji zachodzcych midzy nimi. Te relacje
mog by hierarchiczne, liniowe lub zadaniowe. Samorzdy wchodz w struktury pastwa
unitarnego, ktre w ramach decentralizacji przekazao samorzdom terytorialnym
uprawnienia wadzy i odpowiedzialnoci z ni zwizanej. Wadza terytorialna wie si
z kierowaniem i zarzdzaniem powierzonymi zasobami rodkw. Zgodnie z obowizujc
strategi bezpieczestwa narodowego38 system bezpieczestwa pastwa skada si
z podsystemu kierowania i podsystemw wykonawczych. Kady z tych podsystemw moe
tworzy wasne systemy, ktre z kolei mog zawiera wewntrzne podsystemy kierowania
i podsystemy wykonawcze, kompatybilne z systemami jednostek nadrzdnych. Zatem jeli
mwimy o systemach bezpieczestwa narodowego, w tym zarzdzania kryzysowego, to
rwnie naley w nich uwzgldnia podsystemy i organy uprawnione do kierowania tymi
podsystemami w rejonach odpowiedzialnoci, a nie dowolnoci. Natomiast autor zgadza
si z Janem Gobiewskim, e: zarzdzania wspczenie rozumiane to porzdkowanie
chaosu, stwierdzajc, e praktycznie kady kryzys stanowi pewien rodzaj chaosu, nad ktrym
36
37
38
Zob. J. Gobiewski, Wademekum zarzdzania kryzysowego, TWO, Warszawa 2008, s. 73.

Tame.
Strategia Bezpieczestwa Narodowego, Warszawa 2007.
188
Rozdzia II
waciwy organ kierowania wadzy oglnej, starosta, wjt musi jak najszybciej zapanowa,
gdy moe utraci zaufanie i poparcie swoich wyborcw. Natomiast suby resortowe
powinny mu by na czas kryzysu podporzdkowanie w relacji zadaniowej, a nie wirtualnej.
Pojcie suby39 jest zwizane z podlegoci i suebnoci na rzecz kogo lub czego.
W zwizku z tym zadaniem suby jest wykonywanie polece wydawanych przez waciwe
organy wadzy oglnej, wybranej przez obywateli, paccych podatki m.in. na
funkcjonowanie tych sub. Na poparcie stanowiska autora w zakresie podlegoci sub
resortowym waciwym organom administracji publicznej w sytuacjach kryzysowych
wiadczy publiczna krytyka lobby branowego wypowiedziana na amach prasy
samorzdowej przez profesora Michaa Kulesz40.
Przez wiele lat w polskim prawodawstwie nie byo regulacji odnonie ustawowych definicji
kryzysu, sytuacji kryzysowych, zarzdzania kryzysowego, obecnie prawo unormowao
te wane dla bezpieczestwa samorzdw kwestie. Ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 r.
o zarzdzaniu kryzysowym w art. 2 stanowi, e zarzdzanie kryzysowe to: dziaalno
organw
administracji
publicznej
bdce
elementem
kierowania
bezpieczestwem
narodowym, ktra polega na zapobieganiu sytuacjom kryzysowym, przygotowaniu do

przejmowania nad nimi kontroli w drodze zaplanowanych dziaa, reagowaniu w przypadku
wystpienia sytuacji kryzysowych, usuwaniu ich skutkw oraz odtwarzaniu zasobw
i infrastruktury krytycznej41.
Na podstawie cyt. ustawy powiat i gmina wykonuje zadania w zakresie zarzdzania
kryzysowego jako zadania wasne. Starosta na mocy ustawy 5 czerwca 1998 r o samorzdzie
powiatowym (Dz. U. z 2013 r., poz. 595 ze zm.) odpowiada za bezpieczestwo, porzdek oraz
koordynacj dziaa sub w sytuacjach zagroe na terenie powiatu. Jako przewodniczcy
i organizator prac zarzdu powiatu i starostwa powiatowego posiada ustawowe uprawnienia
do jednoosobowego zarzdzania w sytuacjach kryzysowych. W sytuacjach kryzysowych
starosta kieruje wsplnymi dziaaniami jednostek w stosunku, do ktrych sprawuje
zwierzchnictwo, jako organ zarzdzania kryzysowego powiatu, w trybie art. 17 ustawy z dnia
Wedug sownika jzyka polskiego suba to: praca na rzecz jakiej wsplnoty, wykonywana z powiceniem;
instytucja uytecznoci publicznej lub wojsko; te: pracownicy tej instytucji; dziaalno tych instytucji. Zob.
Internetowy
sownik
jzyka
polskiego,
Wydawnictwo
naukowe
PWN
S.A.,
strona,
http://sjp.pwn.pl/haslo.php?id=2521967
40
M. Kulesza, Lobby branowe przeciw obywatelskiej kontroli, Gazeta Samorzdu i Administracji Nr 14(188)
2005 r.,s.39.
41
Ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarzdzaniu kryzysowym (Dz. U. z 2007 r. Nr 89, poz. 590 ze zm.).
39
189
Rozdzia II
26 kwietnia 2007 r. o zarzdzaniu kryzysowym (Dz. U. z 2007 r. Nr 89, poz. 590 ze zm.).
Wodzimierz
Tomaszewski
wyjania,
powierzenie
zarzdzania
kryzysowego
jednoosobowemu organowi wadzy administracji oglnej pozwala na jednoznaczne

wskazanie, kto za efekty zarzdzania kryzysowego bdzie ponosi odpowiedzialno
polityczn42. Zatem zarzdzanie kryzysowe stanowi zadanie wasne samorzdu lokalnego,
za ktre jego organy ponosz pen odpowiedzialno.
Mona wic przyj, e podstawowym ogniwem w funkcjonowaniu systemu
zarzdzania kryzysowego, tak w czasie pokoju jak i wojny, musz by powiat i gmina, ktre
powinny decydowa o rozmiarach i kierunkach rozwoju rodkw i sub funkcjonujcych na
ich terenie, gdy w razie wystpienia nadzwyczajnych zagroe starosta, wjt, burmistrz,
prezydent bdzie ponosi pen odpowiedzialno za uycie rodkw, bd te ich
zaniechanie. Tym bardziej, e do zada wasnych gminy i powiatu naley zapewnienie
bezpieczestwa ludnoci zamieszkujcej na ich terenie. W sytuacjach nadzwyczajnych musi
by ustalona hierarchia odpowiedzialnoci, gdy zarzdzanie kryzysowe wymaga
jednoosobowego decydowania i kierowania akcj oraz ustalenia zasad wspdziaania
i podlegoci rnych organw i rodkw. Std te podsystem zarzdzania kryzysowego musi
by
prosty
przejrzysty,
ze
szczeglnym
uwzgldnieniem
zasad
finansowania
podejmowanych dziaa, w tym przyznawania rekompensat i odszkodowa. Koszty zwizane

z usuwaniem skutkw zagroe powinny by rozoone proporcjonalnie do moliwoci
i poniesionych nakadw przez administracj samorzdow i pastwow. Musz by rwnie
okrelone uprawnienia starosty do sprawowania nadzoru w zakresie realizacji zada
dotyczcych zarzdzania kryzysowego w gminie. Obecnie starosta moe wydawa zalecenia
i zatwierdza plany zarzdzania kryzysowego gmin, ale w opinii ekspertw nie posiada
prawnych moliwoci nadzorowania wykonania przez gmin zada z zakresu zarzdzania
kryzysowego, w tym przygotowania si do akcji przeciwpowodziowej. Zadania z zakresu
zarzdzania kryzysowego s realizowane w powiatach i gminach w ramach planowania
cywilnego43, ktre naley rozumie jako: caoksztat przedsiwzi organizacyjnych majcych
na celu przygotowanie administracji publicznej do zarzdzania kryzysowego, planowanie
W. Tomaszewski, Tre reformy ustrojowej, [w:] Nowy podzia kompetencji i zada administracji rzdowej
i samorzdu terytorialnym przegld najwaniejszych zmian, Kancelaria Prezesa Rady Ministrw, Warszawa
1999, Zeszyt nr 2, s.42.
43
Szczegowe zada powiatw z zakresu planowania cywilnego okrela art. 4 Ustawy z dnia 26 kwietnia 2007
r. o zarzdzaniu kryzysowym, op.cit.
42
190
Rozdzia II
w zakresie wspierania si zbrojnych R.P. w razie ich uycia oraz planowanie wykorzystania
si zbrojnych R.P. do realizacji zada w zakresie zarzdzania kryzysowego44. W zarzdzaniu
kryzysowym obowizuje konstytucyjna zasada pomocniczoci, ktra zakada, e: jeli
zdarzenie kryzysowe nie wykracza poza obszar jednej gminy i istnieje moliwo opanowania
go siami tej gminy to dziaaniem kieruje organ gminy waciwy w sprawach zarzdzania
kryzysowego na terenie gminny. Przy bardziej rozlegych terenowo zdarzeniach, lub
o wikszym nateniu do dziaa wcza si i kieruje nimi organ waciwy w sprawach
zarzdzania kryzysowego na terenie powiatu. Gdy do opanowania kryzysu nie wystarcza
potencja powiatu, wczaj si struktury zarzdzania kryzysowego waciwego wojewody.
Organem waciwym w sprawach zarzdzania kryzysowego na terenie powiatowej wsplnoty
samorzdowej jest starosta45 jako przewodniczcy zarzdu powiatu.
Na terenie gminy funkcje organu zarzdzania kryzysowego peni jednoosobowo wjt,
burmistrz, prezydent miasta46. Zadania z zakresu zarzdzania kryzysowego starosta wykonuje
przy pomocy, powiatowej administracji zespolonej i jednostek organizacyjnych powiatu
(art. 17 ust. 3)47. Kompetencje organw zarzdzania kryzysowego, sub, inspekcji i stray
uczestniczcych w procesie reagowania okrela plan zarzdzania kryzysowego i procedury
dziaania sub resortowych, ktre stanowi zaczniki funkcjonalne do planu48. Do realizacji
swoich zada starosta powouje powiatowy zesp zarzdzania kryzysowego 49, ktrego
okrela skad, organizacje, siedzib oraz tryb pracy (art. 17 ust. 5) 50. W skad zespou
powiatowego, ktrego pracami kieruje starosta, wchodz osoby powoane spord: osb
Art. 3 ust. 4) Ustawy z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarzdzaniu kryzysowym. op.cit.
Szczegowe zadania starosty w sprawach zarzdzania kryzysowego okrela: art. 17 ust. 2 Ustawa z dnia 26
kwietnia 2007 r. o zarzdzaniu kryzysowym, op.cit.
46
Zadania organu zarzdzania kryzysowego gminy okrela art. 20 u.z.k., ktry stanowi, e: 1. Wjt, burmistrz,
prezydent miasta zapewnia na obszarze gminy (miasta) realizacj nastpujcych zada: 1) caodobowe
alarmowanie czonkw gminnego zespou zarzdzania kryzysowego, a w sytuacjach kryzysowych zapewnienie
caodobowego dyuru w celu zapewnienia przepywu informacji oraz dokumentowania prowadzonych
czynnoci; 2) wspdziaanie z centrami zarzdzania kryzysowego organw administracji publicznej; 3) nadzr
nad funkcjonowaniem systemu wykrywania i alarmowania oraz systemu wczesnego ostrzegania ludnoci; 4)
wspprac z podmiotami realizujcymi monitoring rodowiska; 5) wspdziaanie z podmiotami prowadzcymi
akcje ratownicze, poszukiwawcze i humanitarne; 6) realizacj zada staego dyuru na potrzeby podwyszania
gotowoci obronnej pastwa. 2. W celu realizacji zada, o ktrych mowa w ust. 1, wjt, burmistrz, prezydent
miasta moe tworzy gminne (miejskie) centra zarzdzania kryzysowego.
47
Ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarzdzaniu kryzysowym, op.cit.
48
Jak ju wspomniano do obligatoryjnych zada wasnych powiatu naley utworzenie i zapewnienie
funkcjonowania powiatowego centrum zarzdzania kryzysowego 48. Na szczeblu gminy zadanie to ma charakter
fakultatywny (art. 20 ust. 2).
49
Zadania powiatowego zespou zarzdzania kryzysowego okrela art. 14 ust. 8, art. 17 ust. 2, pkt 5 ustawy
z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarzdzaniu kryzysowym, op. cit.
50
Zob. art. 17 ust. 5 Ustawy z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarzdzaniu kryzysowym, op. cit.
44
45
191
Rozdzia II
zatrudnionych w starostwie powiatowym, powiatowych jednostkach organizacyjnych lub

jednostkach organizacyjnych stanowicych aparat pomocniczy kierownikw zespolonych
sub, inspekcji i stray powiatowych; przedstawicieli spoecznych organizacji ratowniczych.
Ponadto w skad zespou powiatowego mog wchodzi inne osoby zaproszone przez
starost51. Tryb powoania przez wjta, burmistrza, prezydenta gminnego (miejskiego)
zespou zarzdzania kryzysowego okrela art. 19 ust. 4 u.z.k52.
Analiza stanu przygotowania samorzdw lokalnych do zarzdzania

kryzysowego
Dc do oceny stanu przygotowania struktur kierowania powiatu i gminy do
dziaania w sytuacjach kryzysowych, niezbdne jest odniesienie si do systemu prawnego,
ktry okrela obowizki i wzajemne relacje podmiotw jego podziau terytorialnego
i administracyjnego, zwizane z wykonywaniem przedsiwzi na rzecz bezpieczestwa.
Analizujc sowo samorzd, mona stwierdzi, e skada si ono z dwch czonw samorzd, czyli samo rzdzenie si danej wsplnoty lokalnej podziau terytorialnego pastwa.
Samorzd oznacza wic sprawowanie otrzymanej od pastwa wadzy na zasadach
decentralizacji. Uprawnienia wadcze samorzdu s ograniczone przez unitarne pastwo
przepisami prawa. Std te sprawowanie wadzy w samorzdach na rzecz bezpieczestwa
ograniczone jest ustawowo. aden samorzd lokalny nie moe dowolnie realizowa
przedsiwzi, powierzonych mu przez ustawodawc na rzecz pastwa w zakresie realizacji
misji, celw, zada i funkcji na potrzeby bezpieczestwa narodowego.
Samorzd nie oznacza wic dowolnoci i penej samodzielnoci w sprawowaniu
wadzy i realizacji zada na administrowanym terenie na rzecz bezpieczestwa narodowego,
w tym zarzdzania kryzysowego, ktre stanowi element kierowania BN. Ustawodawca
powinien ustanowi prawo, ktre precyzyjnie okrelaoby zasady kierowania i wykonywania
zada na rzecz bezpieczestwa narodowego na wszystkich szczeblach podziau terytorialnego
z uwzgldnieniem podporzdkowania organw kierowania i organw wykonawczych,
a w szczeglnoci sub resortowych pod waciwe organy nadrzdnego systemu kierowania
Zob. art. 17 ust. 6 i ust 7 Ustawy z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarzdzaniu kryzysowym, op. cit.
W tym miejscu naley zaznaczy, e dla starosty zesp jest organem wykonawczym, a dla organu zarzdzania
kryzysowego gminy pomocniczym. Zadania powiatowego i gminnego zespou zarzdzania kryzysowego s
tosame z zadaniami zespou wojewdzkiego, ktre okrela art. 14 ust. 8 ustawy o zarzdzaniu kryzysowym, op.
cit..
51
52
192
Rozdzia II
bezpieczestwem. Std te jedn ze saboci pastwa jest brak spjnych regulacji prawnych
okrelajcych organizacj i funkcjonowanie systemw bezpieczestwa narodowego na
szczeblu lokalnym powiatu, gminy. Z przeprowadzonych przez autora bada wiadomo,
e pojcie systemu bezpieczestwa funkcjonuje w ujciu potocznym i nie jest uregulowane
w przepisach prawa53. Nie s te okrelone przez ustawodawc komrki wykonawcze
organw powiatu waciwe w sprawach wykonywania zada na rzecz bezpieczestwa
narodowego. Z obserwacji autora wynika, e w powiatach i gminach takie komrki
funkcjonuj ale posiadaj rne nazewnictwo i obsad, ktra nie zapewnia waciwej
realizacji powierzonych im zada zwizanych z bezpieczestwem. Powiatowe centra
zarzdzania kryzysowego, ktre s elementem staego dyuru na potrzeby bezpieczestwa
narodowego, obligatoryjnie powinny funkcjonowa w systemie caodobowym. W wikszoci
badanych powiatw centra te obsugiwane s przez nieetatowych pracownikw starostw straakw - dyurnych Komendy Powiatowej Pastwowej Stray Poarnej (KP PSP), ktrzy
maj swoje resortowe zadania oraz pewn autonomie dziaa i nie podlegli starocie w tym
zakresie. Z obserwacji przedmiotu bada wiadomo, e podczas zagroenia w sytuacji
kryzysowej straak dyurny KP PSP najpierw realizuje swoje zadania resortowe, a dopiero
pniej, jeli starczy czasu, zadania dyurnego centrum zarzdzania kryzysowego, ktre s
zadaniami ponadresortowymi. Jeli mwimy powanie o systemie przepywu informacji na
potrzeby bezpieczestwa narodowego i zarzdzania kryzysowego na szczeblu powiatowym,
to nie moe by mowy o dowolnoci w sposobie organizowania i funkcjonowania centrw
zarzdzania kryzysowego. W powiatach centra zarzdzania kryzysowego powinni obsugiwa
etatowi pracownicy starosty o predyspozycjach merytorycznych i psychomotorycznych,
umoliwiajcych im waciw realizacje zada w zakresie zapewnienia przepywu informacji
na potrzeby bezpieczestwa narodowego. Powiat jest podstawowym ogniwem systemu
bezpieczestwa narodowego, ktry zapewnia realizacj ponadgminnych zada w dziedzinie
bezpieczestwa
powszechnego,
publicznego,
zwaszcza
przestrzegania
porzdku
publicznego, poprzez egzekwowanie przestrzegania prawa przez pastwowe powiatowe

suby resortowe tj. Komend Powiatow Policji, Komend Powiatow Pastwowej Stray
Poarnej, Pastwow Powiatow Inspekcj Sanitarn, Powiatow Inspekcj Weterynaryjn,
Powiatowy Inspektorat Nadzoru Budowlanego. Ograniczony ustawowo nadzr nad tymi
53
Na ten fakt wskazuje opinia 83,3 % badanych ekspertw naukowcw i 52,8 % praktykw, natomiast 27,7 %
praktykw byo przeciwnych tej hipotezie.
193
Rozdzia II
subami sprawuj: organ stanowicy Rada Powiatu oraz organ wykonawczy Starosta
jako przewodniczcy zarzdu powiatu. Z przeprowadzonych przez autora bada opinii
ekspertw naukowcw i praktykw wiadomo, e odchodzenie od pierwotnych zaoe
reformy administracji publicznej w zakresie ograniczania przez ustawodawc zespolenia
z powiatem pastwowych powiatowych sub resortowych negatywnie wpywa na
bezpieczestwo,
moliwo
sprawowania
nadzoru
spoecznego
sub
resortowych,
a zwaszcza kierowanie bezpieczestwem narodowym przez uprawnione organy wadzy

oglnej powiatu. Zatem istnieje konieczno ponownego, trwaego zespolenia wszystkich
pastwowych, powiatowych sub inspekcji i stray w jeden powiatowy system
bezpieczestwa narodowego, ktry zgodnie z opini teoretykw powinien dzieli si na
nadrzdny podsystem kierowania54, podsystem relacji porzdkujcych i podsystemy
wykonawcze. Potwierdzeniem rozwaa autora jest stanowisko Zwizku Powiatw Polskich,
ktre w zasadniczy sposb postuluje, e nie ma moliwoci powrotu Polski branowej,
mnoenia administracji specjalnych, tworzenia struktur znajdujcych si poza kontrol
spoeczn, do demontowania ustroju samorzdowego, ktrego wprowadzenie byo jednym
z warunkw zaakceptowania czonkostwa Polski w Unii Europejskiej.
Dokonujc oceny stanu przygotowania struktur kierowania samorzdu terytorialnego
do dziaania w sytuacjach kryzysowych niezbdne jest wskazanie dobrych i sabych stron
organizacyjnych lokalnej administracji publicznej, ktre w zasadniczy sposb wpywaj na
stan bezpieczestwa narodowego i zarzdzania kryzysowego, ktre stanowi jego element
kierowania.
Dobre strony samorzdu lokalnego:
Przywrcenie
zakorzenionego
powiatowego
i urzdu
starosty
tradycji
jako
Rzeczypospolitej
ponadgminnej
jednostki
samorzdu
podziau
terytorialnego pastwa oraz organu o uprawnieniach administracji rzdowej

i samorzdowej.
Zwikszenie demokracji w pastwie poprzez decentralizacj wadzy i przekazanie

jej do samorzdw lokalnych, w ktrych obywatele, poprzez wybory, mog mie
wpyw na jej sprawowanie i ocen efektw dziaa organw powiatu, gminy
w zakresie bezpieczestwa na administrowanych przez nich terenie.
54
W tym zarzdzania kryzysowego stanowicego element podsystemu kierowania bezpieczestwem powiatu.
194
Rozdzia II
Powoanie przez ustawodawc zespow zarzdzania kryzysowego na szczeblu

gminy i powiatu, jako organw doradczych w gminach i wykonawczych
w powiatach.
Utworzenie ponad resortowych centw zarzdzania kryzysowego w powiatach

i gminach, jako caodobowej suby dyurnej organw wykonawczych samorzdu
do zapewnienia przepywu informacji na potrzeby zarzdzania kryzysowego.
Wdroenie projektu Centralnej Aplikacji Rejestrujcej (CAR)55, ktrej celem jest

usprawnienie przepyw informacji na potrzeby zarzdzania kryzysowego
pomidzy podmiotami resortowymi a centrami zarzdzania kryzysowego szczebla
lokalnego, wojewdzkiego i centralnego56.
Funkcjonowanie komisji bezpieczestwa i porzdku, umoliwiajcych starocie

sprawowanie nadzoru nad instytucjami, inspekcjami i straami odpowiedzialnymi
za zapewnienie bezpieczestwa na administrowanym terenie.
Bezporednie wybory organw wykonawczych gmin - silna pozycja wjta,

burmistrza, prezydenta miasta jako organu kierowania bezpieczestwem,
zarzdzaniem kryzysowym na terenie wsplnoty samorzdowej.
Ustawowe zobowizanie organw powiatu i gmin do utworzenia magazynw

przeciwpowodziowych oraz obligatoryjne dokonywanie corocznej oceny stanu
przygotowania do ochrony przeciwpowodziowej przez organy stanowice
powiatu i gminy.
Dobre funkcjonowanie na szczeblu lokalnym KSRG oraz Ochotniczych Stray

Poarnych, ktre s finansowane przez samorzdy gminne i stanowi podstawowy
element reagowania w sytuacjach kryzysowych.
Aktywne wsparcie dziaa samorzdw lokalnych na rzecz bezpieczestwa

narodowego przez organizacj pozarzdowe i poytku publicznego.
55
Centralna Aplikacja Raportujca (CAR) - to jednolity systemem raportowania o zagroeniach dla sub
i instytucji odpowiedzialnych za zarzdzanie kryzysowe na terytorium Polski.
56
Celem CAR jest przeniesienie dotychczasowego sposobu raportowania z Powiatowych i Wojewdzkich
Centrw Zarzdzania Kryzysowego do Rzdowego Centrum Bezpieczestwa. Jej pilota w wojewdztwach
rozpocz si od 1 sierpnia, w powiatach od 1 wrzenia 2013 roku, a w gminach rozpocznie si od 1 stycznia
2014 r. CAR zostanie wdroony poprzez aktualizacj Zarzdzenia Nr 74 Prezesa Rady Ministrw z dnia 12
padziernika 2011 r. w sprawie wykazu przedsiwzi i procedur systemu zarzdzania kryzysowego wprowadzi
zacznik nr 7 zasady raportowania i wymiany informacji nastpi w najbliszym czasie.
195
Rozdzia II
Sabe strony samorzdu lokalnego:
Brak regulacji prawnych okrelajcych zasady organizacji i funkcjonowania

systemw bezpieczestwa narodowego na szczeblu lokalnym.
Nieprecyzyjne okrelenie przez ustawodawc zada powiatowych i gminnych

zespow
zarzdzania
kryzysowego
okresie
obowizywania
stanw
nadzwyczajnych.
Postrzeganie przez
organy decyzyjne administracji
publicznej zagroe
wojennych jako mao realnych i mogcych zaistnie w odlegej przyszoci,

sytuacja ta powoduje bagatelizowanie przygotowa obronnych i dominacj
systemu ratowniczego nad systemem militarnym w samorzdach lokalnych.
Niedostateczne rozwinicie Narodowych Si Rezerwowych do udzielenia

wsparcia
organom
wykonawczym
samorzdu
lokalnego
sytuacjach
kryzysowych i w stanach nadzwyczajnych.
Saba pozycja starosty jako organu wadzy oglnej, o uprawnieniach organu

administracji rzdowej i samorzdowej, odpowiedzialnego za realizacje polityki
bezpieczestwa narodowego w powiecie, spowodowana brakiem bezporednich
wyborw starostw i niedostatecznymi regulacjami prawnymi dotyczcymi
sprawowania nadzoru nad gminami i niezespolonymi subami powiatowymi
w zakresie realizacji zada na rzecz bezpieczestwa, zarzdzania kryzysowego
w powiecie.
Brak prawnych podstaw do sprawowania przez starost nadzoru i kontroli

w gminach w zakresie zarzdzania kryzysowego, realizacji zada obronnych oraz
funkcjonowania systemu ochrony przeciwpowodziowej.
Brak
teleinformatycznego
bezpieczestwem
narodowym
systemu
na
wsparcia
poszczeglnych
procesu
szczeblach
kierowania
podziau
terytorialnego pastwa.
Niespjne systemy cznoci pomidzy subami resortowymi a centrami

zarzdzania kryzysowego powiatw i gmin.
Niedostateczne regulacje prawne w przepisach resortowych dotyczce obowizku

wykonywania zada na rzecz bezpieczestwa narodowego, w tym przekazywania
informacji na potrzeby bezpieczestwa do centrw zarzdzania kryzysowego.
Niedostateczne finansowanie przez pastwo ustawowych zada nakadanych na
196
Rozdzia II
powiat i gmin z zakresu bezpieczestwa narodowego (np. niedostateczne

finansowanie obrony cywilnej i zada zwizanych z przygotowaniem, zgodnie
z ustawowymi standardami, stanowisk kierowania organw powiatu i gminy).
Zbyt dua dowolno w trybie organizowania powiatowych i gminnych centw

zarzdzania kryzysowego, co powoduje, e w wikszoci samorzdw lokalnych
centra nie funkcjonuj waciwie w systemie caodobowym i s obsugiwane
przez nieetatowych dyurnych z autonomicznych sub resortowych.
Brak prawnych regulacji w zakresie obowizku tworzenia w starostwach

wyspecjalizowanych komrek wykonawczych realizujcych z ramienia organw
powiatu
zadania
planistyczno-organizacyjne
nadzorcze
zakresie
bezpieczestwa narodowego, w tym obronnoci, zarzdzana kryzysowego, obrony

cywilnej i ochrony informacji niejawnych.
Niesprawny
system
przekazywania
bezpieczestwem
w gminach
funkcjonowaniem
informacji
powiatach,
finansowaniem
przez
na
potrzeby zarzdzania
spowodowany
pastwo
niewaciwym
centrw
zarzdzania
kryzysowego w samorzdach lokalnych.
Zbyt dua ilo dokumentw planistycznych zwizanych z realizacj zada na

rzecz bezpieczestwa narodowego, ktre czsto wymuszaj dublowanie si osb
funkcyjnych i struktur wykonawczych. Sytuacja ta wynika z braku spjnoci
i wspdziaania
poszczeglnych
resortw
szczebla
centralnego
podczas
projektowania podstaw prawnych w tym zakresie.
Niedostateczne regulacje prawne dotyczce organizacji i funkcjonowania systemu

obrony cywilnej, w tym formacji OC, budowli ochronnych itd.
Niedostateczne przekazywanie rodkw z budetu pastwa na realizacj

ustawowych zada Obrony Cywilnej w samorzdach lokalnych.
Niedostateczna wiadomo decydentw na szczeblu powiatu i gminy,

wynikajca z nieodpowiedniego systemu szkolenia decydentw - radnych
i czonkw zarzdw powiatu z zakresu bezpieczestwa narodowego.
Postrzeganie bezpieczestwa przez organy samorzdu przez pryzmat porzdku

publicznego
i ratownictwa
oraz
niska
ranga
dziaa
zwizanych
z przygotowaniem si samorzdw lokalnych do zagroe nadzwyczajnych

i militarnych, ktre w opiniach niektrych decydentw s mao realne.
197
Rozdzia II
Niedostateczne
wyposaenie
powiatowych
gminnych
magazynw
przeciwpowodziowych.
Brak spjnoci pomidzy polityk pastwa i samorzdu lokalnego w zakresie:

zagospodarowania
przestrzennego,
ochrony
rodowiska
ochrony
przeciwpowodziowej co prowadzi do kumulowania zagroenia poprzez

zurbanizowanie terenw potencjalnie zagroonych powodzi oraz wzrost
populacji zwierzt, ktre powoduj uszkodzenia urzdze przeciwpowodziowych.
Niedostateczne regulacje prawne zwizane z przeciwdziaaniem podtopieniem

gruntw oraz egzekwowania waciwego utrzymania urzdze melioracyjnych
przez podmioty prywatne. Obywatela nie ma obowizku wstpowania do spek
wodnych i pacenia skadek na utrzymanie urzdze melioracyjnych.
Nieodpowiedni system szkolenia obywateli na potrzeby bezpieczestwa

narodowego. Pauperyzacja powszechnego szkolenia patriotyczno-obronnego
obywateli, w tym zaniechanie przez pastwo powszechnego systemu szkolenia
wojskowego.
Obnienie rangi i iloci godzin przedmiotu edukacji dla bezpieczestwa

w szkoach
ponadgimnazjalnych,
ktrych
modzie
jest
najbardziej
predysponowana do edukacji i nabywania umiejtnoci praktycznych w tym

zakresie.
Niesprawny system Pastwowego Ratownictwa Medycznego, przejawiajcy si

przypadkami niewaciwej interwencji podczas zgaszania prze obywateli
przypadkw zagroenia ycia.
Reasumujc naley stwierdzi, e w wyniku analizy funkcjonowania samorzdu

lokalnego w realizacji zada bezpieczestwa w warunkach normalnego funkcjonowania
pastwa mona wskaza zarwno jego dobre i sabe strony. W normalnych warunkach
w pastwie jest czas na przygotowania si do dziaa w przypadku wystpienia sytuacji
kryzysowych i stanw nadzwyczajnych. Zaniedbania w tym okresie bd kumuloway
zagroenia i dezorganizacj dziaa samorzdu lokalnego na rzecz bezpieczestwa
narodowego.
Mona postawi tez, e jeli w normalnych warunkach samorzd lokalny nie bdzie
mia odpowiednich rodkw i narzdzi do realizacji zada w stanach nadzwyczajnych, to
z pewnoci nie bdzie mg zapewni bezpieczestwa na administrowanym terenie podczas
198
Rozdzia II
ich wystpienia. Generalnie mona przyj, e w normalnych warunkach funkcjonowania

pastwa samorzdy waciwie realizuj zadania na rzecz bezpieczestwa narodowego
i wsplnoty samorzdowej, jednak nie s one przygotowane dostatecznie do reagowania
w przypadku wystpienia sytuacji kryzysowych oraz ochrony ludnoci w czasie stanw
nadzwyczajnych, w tym wojny, pod wzgldem systemowym, posiadanych uprawnie
i moliwoci finansowych. W szczeglnoci ocena ta dotyczy organizacji systemu
bezpieczestwa, stanu przygotowania obrony cywilnej, suby zdrowia, powszechnego
szkolenia obronnego obywateli, w tym wojskowego oraz zarzdzania kryzysowego, m.in.
w zakresie organizacji centrw zarzdzania kryzysowego powiatw i gmin, wyposaenia
magazynw przeciwpowodziowych oraz stanu przygotowania stanowisk kierowania organw
samorzdu terytorialnego do funkcjonowania w sytuacjach kryzysowych w czasie
obowizywania stanw nadzwyczajnych.
Ocena stanu gotowoci samorzdu lokalnego do realizacji zada

w warunkach kryzysu
Wejcie w ycie ustawy o zarzdzaniu kryzysowym okrelio organy waciwe
w sprawach zarzdzania kryzysowego, ich zadania, zasady dziaania, a take zasady
finansowania zarzdzania kryzowego. W szczeglnoci ustawa uporzdkowaa w pewnym
zakresie odpowiedzialno organw samorzdu lokalnego za kierowanie bezpieczestwem
w okresie, kiedy nie obowizuje aden ze stanw nadzwyczajnych. Pojawiy si te dugo
oczekiwane przez teoretykw problemu ustawowe definicje zarzdzania kryzysowego,
sytuacji kryzysowej, infrastruktury krytycznej oraz planowania cywilnego. Ustawodawca
wprowadzi te obowizek opracowania przez organy wykonawcze samorzdu lokalnego
planw zarzdzania kryzysowego, procedury reagowania na zagroenia wynikajce z siatki
bezpieczestwa. Ukad planu zarzdzania kryzysowego okrela art. 5 cyt., ustawy oraz
wytyczne waciwego wojewody. W zacznikach do planu, zawierajcych procedury sub
resortowych, zostay przedstawione czynnoci i zakresy dziaa dla powiatowych sub,
inspekcji i stray w czasie wystpieniu poszczeglnych zagroe, wynikajcych z siatki
bezpieczestwa. Ponadto samorzdy zostay zobowizane do powoania powiatowych
i gminnych zespow zarzdzania kryzysowego, jako organw wykonawczych starosty
i pomocniczych wjta gminy w sytuacji kryzysowych.
199
Rozdzia II
Te wszystkie regulacje przyczyniy si do unormowania i usprawnienia organizacji

dziaa samorzdw lokalnych w realizacji zada na rzecz bezpieczestwa w warunkach
kryzysu. Ponadto wprowadzenie przez ustawodawc obligatoryjnych wiczenia organw
zarzdzania kryzysowego powiatw i gmin oraz ich zespow zarzdzania kryzysowego,
pozwoliy na weryfikacj rozwiza okrelonych w dokumentacji planistycznej oraz
doskonalenie organizacji dziaa i wspdziaania powiatowych i gminnych sub, inspekcji
i stray w przypadku wystpienia realnych zagroe kryzysowych na terenie samorzdw
lokalnych.
Na szczeblu powiatu starosta ma obowizek zorganizowania powiatowego centrum
zarzdzania kryzysowego, jako elementu staego dyury do zapewnienia przypywu
informacji na potrzeby bezpieczestwa w systemie caodobowym. Jednak z analizy
zaistniaych sytuacji kryzysowych, wiadomo, e w powiatach, w ktrych nie s
zorganizowane waciwe centra zarzdzania kryzysowego57 wystpi powane problemy
w funkcjonowaniu
przepywu
informacji
na
potrzeby bezpieczestwa
narodowego.
Obowizek gmin w tym zakresie jest fakultatywny, wobec tego w wikszoci gmin centra
takie nie s przygotowane do funkcjonowania w sytuacjach kryzysowych, pod wzgldem
etatowym i technicznym. Mona wic zakada, e wzy cznoci organw samorzdu
lokalnego, odpowiedzialnych za kierowanie bezpieczestwem w okresie kryzysu nie bd
funkcjonowa waciwie, skoro w wikszoci gmin i w niektrych powiatach nie s
odpowiednio do tego przygotowane w normalnych warunkach funkcjonowania pastwa.
W zakresie wyposaenia materiaowo-technicznego powiatw i gmin do zabezpieczenia
dziaa w czasie wystpienia kryzysu mona zakada, e s one niewystarczajce z uwagi na:
trudno przewidzenia skali i czasu jego trwania, obecny stan wyposaenia sub, inspekcji
i stray, magazynw przeciwpowodziowych i obrony cywilnej, ktra praktycznie nie
funkcjonuje. Istotny jest te poziom umiejtnoci obywateli waciwego zachowania si
Zdaniem autora penienie dyurw na stanowiskach kierowania Komendantw Powiatowych Pastwowej
Stray Poarnej, przez funkcjonariuszy stray, posiadajcych ustawow autonomi dziaania resortowego, nie
mona uznawa za waciwie zorganizowane centrum zarzdzania kryzysowego powiatu, ktre stanowi
obligatoryjny ustawowo element staego dyuru na potrzeby osigania wyszych stanw gotowoci obronnej
pastwa. Zob. art. 16 ust 2 pkt 7, art. 18 ustawy z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarzdzaniu kryzysowym (Dz. U.
z 2007 r. Nr 89, poz. 590 ze zm.). Ponadto w zespoleniu powiatowym nie wystpuje aspekt kompetencyjny
w odniesieniu do administracji wojewdzkiej, Kierownicy pastwowych, powiatowych su dziaaj zawsze we
wasnym imieniu i nie istniej prawne moliwoci w drodze porozumienia przejcie ich kompetencji przez
starost. Zob. Mirosaw Stec, Suby, inspekcje i strae w nowym ustroju administracji publicznej, [w:]
Inspekcje, strae, suby mundurowe, Administracja statusu osobowego, Kancelaria Prezesa Rady Ministrw,
Warszawa 1999, Zeszyt nr 8, s. 10-11.
57
200
Rozdzia II
w czasie wystpienia rnych rodzajw kryzysw. Dziaania organw zarzdzania

kryzysowego bd opiera si przede wszystkim na sprawnie funkcjonujcym krajowym
systemie ratowniczo ganiczym, ochotniczych straach poarnych, a zwaszcza powiatowych
subach inspekcjach i straach, stanowicych resortow, zespolon i niezespolon
z powiatem administracj rzdow. Naley pamita, e kady kryzys jest inny i na pocztku
przewanie wystpuje chaos, nad ktrym trzeba jak najszybciej zapanowa. W przypadku
wystpienia kryzysw o podou zagroenia terrorystycznego na terenie samorzdw
lokalnych wystpi trudnoci w realizacji zada na rzecz bezpieczestwa narodowego58,
a zwaszcza zwizanych z zapewnieniem ochrony wanych dla wsplnoty samorzdowej
obiektw. Stan si policji i sub porzdkowych bdzie wymaga wsparcia ze strony
zmilitaryzowanych pododdziaw policji oraz wojska. Jak powszechnie wiadomo proces
militaryzacji rezerwowych pododdziaw Policji, PSP oraz tworzenia samodzielnych
pododdziaw Narodowych Si Rezerwowych w stosunku do skali potrzeb w czasie kryzysu
nie jest wystarczajcy. Zasadne jest rwnie rozwaanie przez ustawodawc wprowadzenia
obowizku nadania przez organy zarzdzania kryzysowego i obrony cywilnej gmin
przydziaw organizacyjno-mobilizacyjnych dla czynnych czonkw Zwizku Ochotniczych
Stray Poarnych, tworzc tym samym pododdziay ochrony przeciwpoarowej obrony
cywilnej gminy, funkcjonujce na zasadzie suby w ramach powszechnego obowizku
obrony niemilitarnej. Organy gmin w wikszoci badanych przypadkw dobrze wsppracuj
ze Zwizkiem Ochotniczych Stray Poarnych RP, zapewniajc rodki finansowe z budetu
gminy na wyposaenie techniczne i umundurowanie sprawnie dziaajcych OSP, tworzc tym
samym mobilny ratowniczy - system reagowania kryzysowego gminy.
Zasady uruchamiania rodkw w sytuacjach kryzysowych w powiecie

i gminie
Na podstawie analizy literatury oraz dokumentacji planistycznej wiadomo,
e uruchomienie dziaa przewidzianym w planach zarzdzania kryzysowego powiatu
i gminy moe nastpi tylko na zasadach okrelonych w procedurach. To znaczy, jeli nie
zostan spenione ustawowe kryteria sytuacji kryzysowej lub przesanki do jej powstania plan
nie powinien by uruchamiany. Aby dane zagroenie uzna za sytuacj kryzysow musz
58
Zob. Zacznik nr 5 do zarzdzenia nr 74 Prezesa Rady Ministrw z dnia 12 padziernika 20011 r. w sprawie
wykazu przedsiwzi i procedur systemu zarzdzania kryzysowego.
201
Rozdzia II
jednoczenie zaistnie dwie ustawowe przesanki, wynikajce z art. 3 ustawy z dnia 26

kwietnia 2007 r. o zarzdzaniu kryzysowym (Dz. U. z 2007 r. Nr 89, poz. 590 ze zm.): 1)
zagroenie musi wpywa negatywnie na poziom bezpieczestwa ludzi, mienia w znacznych
rozmiarach lub rodowiska; 2) zagroenie wywouje znaczne ograniczenia w dziaaniu
waciwych organw administracji publicznej ze wzgldu na nieadekwatno posiadanych si
i rodkw. Tryb uruchamiania si i rodkw w sytuacjach kryzysowych bdzie uzaleniony od
stanu gotowoci obronnych pastwa, tj. w czasie pokoju, kryzysu polityczno-militarnego
i wojny.
W okresie kryzysu zadania w zakresie uruchamiania rodkw bd realizowane
zgodnie planami zarzdzania kryzysowego samorzdw lokalnych, poprzez zintegrowane
dziaanie powiatowych i gminnych sub inspekcji i stray z powiatowym (gminnym)
centrum zarzdzania kryzysowego. W zarzdzaniu kryzysowym obowizuje zasada uycia si
zgodnie z konstytucyjn zasad pomocniczoci oraz procedurami wynikajcymi z planw
zarzdzania kryzysowego, stosownie do okolicznoci zaistniaej sytuacji kryzysowej.
W ramach planw zarzdzania kryzysowego w badanych powiatach opracowano procedury
reagowania
i obowizujce
algorytmy
powiadamiania
wspdziaania.
Procedury
te okrelaj zasady uruchamiania i priorytety dziaa z podziaem na poszczeglne

zagroenia,
wynikajce
siatki
bezpieczestwa,
wraz
okreleniem
zakresu
odpowiedzialnoci organw administracji publicznej oraz sub, ktre realizuj zadania

w przypadku
wstpienia
zagroe,
noszc
znamiona
sytuacji
kryzysowych.
Tryb
uruchamiania dziaa powiatowego zespou zarzdzania kryzysowego okrela regulaminu

zespou oraz procedury dziaania powiatowego centrum zarzdzania kryzysowego,
stanowice zaczniki do planw zarzdzania kryzysowego powiatu. Ponadto zgodnie
z zarzdzeniem Nr 74 Prezesa Rady Ministrw z dnia 12 padziernika 2011 r. w sprawie
wykazu przedsiwzi i procedur systemu zarzdzania kryzysowego w razie wstpienia
zagroenia terrorystycznych mog zosta wprowadzone stopnie alarmowe - pierwszy stopie
- Alfa, drugi - Bravo, trzeci - Charlie, czwarty Delta 59.
59
Zob. Zacznik nr 5 do zarzdzenia nr 74 Prezesa Rady Ministrw z dnia 12 padziernika 20011 r. w sprawie
wykazu przedsiwzi i procedur systemu zarzdzania kryzysowego.
202
Rozdzia II
Wnioski i uoglnienia dotyczce doskonalenia struktur kierowania

samorzdu lokalnego
Z przeprowadzonej przez autora analizy stanu realizacji problematyki bezpieczestwa
w samorzdach lokalnych oraz opinii ekspertw naukowcw i praktykw, pozyskanych
metodami bada empirycznych60, wypywaj wnioski, dotyczce doskonalenia struktur
kierowania bezpieczestwem narodowym, w tym zarzdzaniem kryzysowym w powiatach
i gminach oraz propozycje zmian w aktach prawnych, a w szczeglnoci:
1.
Na szczeblu lokalnym niezbdne jest ustawowe zespolenie struktur administracji

publicznej61 w ramach powiatowego systemu bezpieczestwa62, pod zwierzchnictwem
starosty - organu administracji rzdowej i samorzdowej, odpowiedzialnego za realizacj
zada z zakresu bezpieczestwa narodowego i zarzdzania kryzysowego.
2.
Niezbdne jest przydzielenie przez ustawodawc kompetencji dla starosty do

sprawowania nadzoru nad gminami w zakresie realizacji zada obronnych i zarzdzania
kryzysowego63.
3.
W systemie bezpieczestwa narodowego nie moe by dowolnoci w zakresie

organizacji centrw zarzdzania kryzysowego oraz nazewnictwa i obsady etatowej
struktur wykonawczych, realizujcych w powiatach i gminach zadania obronne,
Wnioski zawarte w opracowaniu wynikay z analizy materiau badawczego pozyskanego metod bada
empirycznych z zastosowaniem metody obserwacji i sondau diagnostycznego, przy pomocy technik wywiadu
i ankiety badawczej przeprowadzonej wrd ekspertw naukowcw i praktykw w dziedzinie bezpieczestwa
narodowego, w tym zarzdzania kryzysowego w 2012 r.. Ogem ekspertw poddanych badaniom byo 44,
z tego ekspertw naukowcw 7 oraz 37 ekspertw praktykw z terenu powiatw ziemskich wojewdztwa
mazowieckiego. Poniewa problematyka bada bezpieczestwa ma charakter interdyscyplinarny - osobami
udzielajcymi informacji byli eksperci praktycy, tj. kierownicy komrek i jednostek organizacyjnych,
stanowicych administracj zespolon i niezespolonej powiatw z terenu wojewdztwa mazowieckiego oraz
wybrani na zasadach doboru celowego eksperci szczebla wojewdzkiego i centralnego Rzdowego Centrum
Bezpieczestwa, Ministerstwa Obrony Narodowej oraz przedstawiciele organw stanowicych i wykonawczych
powiatw, odpowiedzialni za stan bezpieczestwa na administrowanym terenie.
61
Rzdowej i samorzdowej, zespolonej i niezespolonej.
62
Z elementem zarzdzania kryzysowego w ramach podsystemu kierowania powiatowego systemu
bezpieczestwa.
63
W opinii Stanisawa Paszkowskiego - radcy prawnego wiadomo, e z treci art. 17 ustawy z dnia 26 kwietnia
o zarzdzaniu kryzysowym (Dz. U. z 2007 r. Nr 89, poz. 590 ze zm.) cyt. nie wynika uprawnienie starosty do
nadzorowania i kontroli stanu realizacji zada w zakresie gminnych planw zarzdzania kryzysowego().
W zwizku z tym, zdaniem autora opracowania nasuwa si retoryczne pytanie - jak starosta moe zatwierdza
i ponosi z tego tytuu odpowiedzialno, skoro nie moe skontrolowa stanu realizacji zada w gminie tym
zakresie? Przepisy Rozporzdzenie Rady Ministrw dnia 13 stycznia 2004 r. w sprawie kontroli wykonywania
zada obronnych, (Dz. U. z 2004 Nr 16, poz.151 ze zm.) nie precyzuj kompetencji starosty w zakresie
prowadzenia takich kontroli w gminach, tre 11 pkt 1 ww. rozporzdzenia jest oglnikowa i nieczytelna.
Zadania obronne zawieraj rwnie zadania operacyjne na rzecz obrony cywilnej, zatem ju z tego wzgldu
starosta jako szef obrony cywilnej powiatu powinien mie uprawnienia kontrolne w tym zakresie.
60
203
Rozdzia II
zarzdzania kryzysowego i obrony cywilnej. W zwizku z tym istnieje potrzeba

nowelizacji przepisw ustawy o powszechnym obowizku obrony RP oraz ustawy
o zarzdzaniu kryzysowym 64 w zakresie obligatoryjnego ustanowienia w starostwach
i urzdach gmin komrek wykonawczych, waciwych w sprawach bezpieczestwa
narodowego, w tym obronnoci, zarzdzania kryzysowego i obrony cywilnej.
4.
O poziomie realizacji misji, celw i zada pastwa przez samorzdy lokalne decyduje ich
sprawna administracja, std te niezbdne jest zblienie pracownika samorzdowego do
statutu apolitycznej suby cywilnej. W szczeglnoci zasadne jest wprowadzenie przez
ustawodawc
zasady
traktowania
pracownikw
samorzdowych,
zwaszcza
realizujcych zadania obronne, obrony cywilnej i obsugujcych w systemie

caodobowym centra zarzdzania kryzysowego, jako samorzdowej suby cywilnej,
ktra na szczeblu lokalnym realizuje zadania pastwa na rzecz bezpieczestwa
narodowego65.
5.
W ustawie o zarzdzaniu kryzysowym66 i ustawie o powszechnym obowizku obrony

nie sprecyzowano zada obronnych67 dla powiatowych i gminnych zespow zarzdzania
kryzysowego.
6.
Wedug opinii ekspertw naukowcw i praktykw w powiecie i gminie powinny by

powoane przez waciwe organy zespoy bezpieczestwa i zarzdzania kryzysowego,
ktre bd dziaa we wszystkich stanach funkcjonowania pastwa68. Bezzasadne jest
Ustawa z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowizku obrony R.P. (Dz. U. z 2012 r., poz. 461 ze zm.).
Ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarzdzaniu kryzysowym (Dz. U. z 2007 r. Nr 89, poz. 590 ze zm.).
65
W opinii Zwizku Powiatw Polskich w Unii Europejskiej pracownicy samorzdowi podlegaj rnym
przepisom ustaw i w zalenoci od kraju mog oni: podlega przepisom ustawy o subie publicznej obejmujcej
zarwno pracownikw pastwowych jak i samorzdowych, podlega przepisom odrbnej ustawy ksztatujcej
status tylko tej grupy pracownikw, podlega oglnym przepisom prawa pracy.
66
Ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarzdzaniu kryzysowym , op. cit..
67
W planach operacyjnych funkcjonowania powiatw i gmin na kres zagroenia bezpieczestwa pastwa
i wojny s zadania dla organw kierowania samorzdw lokalnych dotyczce zarzdzania kryzysowego.
68
Autor opracowania podda badaniu opini ekspertw, czy starosta do realizacji zada z zakresu
bezpieczestwa, w tym obronnoci, obrony cywilnej i zarzdzania kryzysowego powinien dysponowa jednym
organem doradczym w postaci powiatowego zespou bezpieczestwa i zarzdzania kryzysowego, ktry
funkcjonowa bdzie we wszystkich stanach gotowoci obronnej pastwa. Zdecydowana wikszoci ekspertw
naukowcw (100%) i praktykw - 81,1% stwierdzia, e tak. Na pytanie - czy w powiecie powinno si
rozdzieli kierowanie obronnoci pastwa od kierowania bezpieczestwem w sytuacjach kryzysowych i np.
w czasie klski ywioowej () 85,7% ekspertw naukowcw i 69,4% ekspertw praktykw odpowiedziaa,
e nie.
64
204
Rozdzia II
tworzenie odrbnych zespow na czas pokoju, kryzysu i wojny, poniewa w zespoach

tych bd dziaali praktycznie ci sami ludzie69.
7.
Istnieje konieczno uregulowania przepisw wykonawczych do ustawy o powszechnym

obowizku obrony, okrelajcych szczegowe zasady tworzenia, wyposaenia i uycia
formacji obrony cywilnej, urzdze specjalnych oraz budowli ochronnych. Dalszy regres
w organizacji obrony cywilnej bdzie powodowa, e pastwo i samorzdy lokalne nie
bd miay moliwoci organizacyjnych i technicznych do zapewnienia obrony
niemilitarnej ludnoci cywilnej podczas klsk ywioowych, kryzysw politycznomilitarnych i wojny.
8.
Procesem obligatoryjnego szkolenia z zakresu bezpieczestwa narodowego, w tym

zarzdzania kryzysowego naley obj czonkw zarzdw powiatw, w tym skarbnikw
i radnych powiatw i gmin oraz Regionalnych Izb Obrachunkowych, ktrzy decyduj
o kierunkach rozwoju i finansowaniu zada samorzdw lokalnych na rzecz
bezpieczestwa narodowego70.
9.
Ustawodawca nie powinien zleca wykonania zada samorzdom lokalnym z zakresu

bezpieczestwa narodowego, w tym zarzdzania kryzysowego bez zabezpieczenia
im odpowiedniego do naoonych im zada rde finansowania, umoliwiajcych ich
waciw realizacj71.
10. Przepisy ustaw samorzdowych nie zawieraj adnych regu kolizyjnych pozwalajcych
usun ewentualne przypadki ich wystpienia, na tym samym obszarze obowizywania
aktw prawa miejscowego, w szczeglnoci dotyczcych porzdku publicznego72.
Oprcz zespow o charakterze doradczym, skadajcych si z organw powiatowej administracji szczeglnej,

powinny w powiatach funkcjonowa podzespoy o charakterze roboczym- sztabowym, przy pomocy ktrych
starosta, jako organ zarzdzajcy bezpieczestwem narodowym w powiecie, bdzie wykonywa zadania
planistyczne, organizacyjne i koordynacyjne zwizane kierowaniem dziaaniem powiatowych sub, inspekcji
i stray oraz gmin w sytuacjach trudnych, kryzysowych i nadzwyczajnych. W skad tego podzespou powinni
wchodzi pracownicy wydziaw bezpieczestwa i zarzdzania kryzysowego starostw powiatowych oraz
delegowani specjalici z powiatowych sub, inspekcji i stray.
70
Z prowadzonych obserwacji i bada dokumentacji wiadomo, e praktycznie szkoleniu obronnemu i z zakresu
zarzdzania kryzysowego organizowanemu przez wojewod byli poddawani starostowie i ich zastpcy.
Natomiast inni czonkowie zarzdu, ktrzy decyduj o przydzieleniu rodkw na realizacj zada obronnych,
zarzdzania kryzysowego, ochrony przeciwpowodziowej, obrony cywilnej w powiecie nie uczestniczyli w takich
szkoleniach.
71
Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz. U. z 2013 r. poz. 885 ze zm.); Ustawa z dnia
13 listopada 2003 r. o dochodach jednostek samorzdu terytorialnego (Dz. U. z 2010 r. Nr 80, poz. 526 ze zm.).
Zob. art. 56 ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorzdzie powiatowym( Dz. U. z 2013 r., poz. 595 ze zm.).
72
B. Dolnicki, Samorzd terytorialny, Krakw 2003, Kantor Wydawniczy Zakamycze, Wydanie II, s. 200.
69
205
Rozdzia II
Istnieje wic potrzeba dokonania odpowiednich regulacji i zmian w obowizujcych

przepisach ustrojowych samorzdu lokalnego73.
11. Problematyka ochrony infrastruktury krytycznej oraz obiektw szczeglnie wanych dla
obronnoci pastwa wymaga od ustawodawcy zmian legislacyjnych, umoliwiajcych
ujednolicenie i uproszczenie procedur typowania obiektw, sieci i usug nie tylko
w zakresie zapewnienia ochrony szczeglnie wanych obiektw dla pastwa, ale rwnie
dla samorzdw terytorialnych, ktre powinny mie rwnie moliwo decydowania,
ktre z obiektw funkcjonujcych na ich terenie, powinny podlega ochronie i stanowi
narodow infrastruktur krytyczn na czas pokoju, kryzysu i wojny.
12. W zakresie bezpieczestwa zdrowotnego samorzdy powiatowe s najliczniejsz grup
organw prowadzcych zakady opieki zdrowotnej, ktre dziaaj w formie szpitali.
W wikszoci przypadkw sytuacja tych placwek jest bardzo za i wymaga
natychmiastowej interwencji ze strony pastwa i Narodowego Funduszu Zdrowia, w celu
zapewnienia dla ubezpieczonych dostpu do usug medycznych, w miar moliwoci jak
najbliej miejsca zamieszkania
74
. Wnikliwej analizy i zmian wymaga system
podstawowej opieki medycznej, ktry generuje rodki z NFZ nie na podstawie faktycznie
wiadczonych usug, lecz przypisanych do poszczeglnych lekarzy POZ obywateli.
System POZ nie zapewnia waciwej jakoci usug, diagnostyki i opieka medycznej
w systemie caodobowym, grupowania pacjentw wg potrzeb leczenia, obciajc tym
samym doran i ambulatoryjn pomoc medyczn oraz powodujc zagroenia dla ycia
i zdrowia obywateli potrzebujcych niezwocznej opieki medycznej.
13. Rozproszenie przepisw z zakresu organizacji bezpieczestwa w wielu aktach prawnych,
stwarza konieczno ich zespolenia w jednym systemowym akcie prawnym, ktry
stanowiby podstawowy instrument prawny, wykorzystywany przez wszystkie waciwe
podmioty odpowiedzialne za realizacj zada na rzecz bezpieczestwa narodowego na
wszystkich szczeblach podziau terytorialnego pastwa, w tym na szczeblu lokalnym.
73
Istniej przypadki, ze starosta wprowadzi alarm powodziowy na terenie powiatu, natomiast wjt gminy
odwouje alarm na terenie gminy, mimo, e na terenie powiatu obowizuje alarm powodziowy wprowadzony
zarzdzeniem starosty.
74
Stanowisko Zwizku Powiatw Polskich.
206
Rozdzia II
Wnioski
Generalne wnioski wypywajce z bada i rozwaa zawartych w opracowaniu autora
stanowi, e w powiecie powinien funkcjonowa jeden spjny, zintegrowany system
bezpieczestwa na czas pokoju, kryzysu i wojny, skadajcy si z podsystemu kierowania
z elementem zarzdzania kryzysowego oraz podsystemw wykonawczych, powizanych
strukturami relacji porzdkujcych75. Z przeprowadzonych przez autora bada wynika,
e w powiatach funkcjonuje wiele struktur zarzdzania bezpieczestwem. Wszystkie te
systemy s powizane resortowo i realizuj zadania na rzecz bezpieczestwa. W wyniku
analizy literatury i opinii teoretykw problemu oraz wasnych, zawodowych obserwacji
autora - nasuno si (potwierdzone badaniami) przekonanie, e mnogo resortowych
systemw bezpieczestwa, a w szczeglnoci ich niech do podporzdkowania si pod
organy wadzy samorzdowej, a tym samym poddania si kontroli spoecznej, jest
podstawow przyczyn ociaoci i nieskutecznoci wsplnych dziaa w sytuacjach
kryzysowych. Zdaniem autora opracowania oraz w opinii osb zawodowo zajmujcych si t
problematyk struktury zarzdzania bezpieczestwem w powiatach, w tym obronnoci,
zarzdzania kryzysowego, ratownictwa, ochrony ludnoci i obrony cywilnej itd. naley
zespoli i zorganizowa tak, aby stay si uniwersalne, tzn. zdolne do wsplnych dziaa
w kadych warunkach pokoju, kryzysu, a zwaszcza wojny. Ponadto struktury te powinny
by wyposaone w jasno sprecyzowane kompetencje i uprawnienia, spjny system cznoci
oraz jednolit w skali kraju informatyczn baz danych o moliwociach logistycznego
zabezpieczenia dziaa. Niestety z bada autora opracowania wynika, e tak nie jest. Kada
suba ma swoj podlego resortow i w sposb nie priorytetowy traktuje konieczno
Eksperci naukowcy (100%) i praktycy (91,9%) w zdecydowanej wikszoci s zdania, e istnieje potrzeba
zorganizowania jednego powiatowego systemu bezpieczestwa, ktry zapewni skondensowanie wielu
rozproszonych dziaa na rzecz bezpieczestwa w powiecie i bdzie funkcjonowa w czasie pokoju, kryzysu
i wojny. Ponadto 86,5 % poddanych badaniom ekspertw praktykw i 83,3 % naukowcw sdzi, e kady
z resortowych systemw bezpieczestwa powinien dziaa wsplnie pod kierownictwem starosty przewodniczcego zarzdu powiatu w ramach powiatowego systemu bezpieczestwa. W zdecydowanej
wikszoci eksperci naukowcy (100%) i praktycy (94,1%) stwierdzili, e niezbdne jest istnienie trwaej
struktury organizacyjnej systemu bezpieczestwa w powiecie, ktra w opinii 100% ekspertw naukowcw
i 82,4 % praktykw powinna by jedna na czas pokoju, kryzysu i wojny. Zdaniem 100% ekspertw naukowcw
- oraz 62,2 % ekspertw praktykw - struktura powiatowego systemu bezpieczestwa powinna skada si
z nadrzdnego podsystemu kierowania i podsystemw wykonawczych. Na podstawie analizy teorii problemu
oraz bada empirycznych, prowadzonych przez autora opracowania, mona stwierdzi, e: istnieje konieczno
stworzenia powiatowego systemu bezpieczestwa, zapewniajcego sprawne kierowanie oraz zarzdzanie
podsystemami wykonawczymi, funkcjonujcymi w powiecie, zgodnie z przyjtym podsystemem relacji
porzdkujcych, okrelonym przez prawo szczebla krajowego i lokalnego.
75
207
Rozdzia II
wspdziaania w ramach wsplnego systemu zarzdzania bezpieczestwem powiatu. Dlatego

te autor jest zdania, i istnieje konieczno przyznania przez ustawodawc wikszych
uprawnie dla starosty jako terenowego organu administracji rzdowej w kwestii
sprawowania nadzoru nad powiatowymi subami resortowymi. Za cilejszym zespoleniem
sub resortowych w powiecie, opowiada si te Zwizek Powiatw Polskich, sugerujc
ustawodawcy konieczno przywrcenia pierwotnych zasad zespolenia, ktre zostay
okrelone przez twrcw reformy administracji publicznej i podziau terytorialnego kraju.
Faktem jest, e obecne zespolenie w powiecie jest cigle zmniejszane przez ustawodawc
i powoduje niejasne zasady podlegoci i wspdziaania. Zatem w ustawach resortowych
zasadne jest dokonanie stosownych zmian w tym zakresie i konkretne podporzdkowanie
sub resortowych pod zwierzchnictwo starosty76.
Z teoretycznego i pragmatycznego punktu widzenia bezpieczestwo narodowe, jest
zadaniem dla wszystkich organw i jednostek organizacyjnych funkcjonujcych w powiecie
i gminie, polegajcym na zapewnieniu bezpieczestwa, ycia i zdrowia ludzi w okresie
pokoju,
kryzysu
wojny.
Std
te
problematyka
bezpieczestwa
narodowego,
a w szczeglnoci zwizana z zarzdzaniem kryzysowym w samorzdach, nie powinna by

marginalizowana przez decydentw lub postrzegana wycznie przez pryzmat ratownictwa
i porzdku publicznego, poniewa kryzys moe by wywoany rwnie zagroeniem
militarnym. Zasadne jest, aby staa si ona faktycznie priorytetowym zadaniem dla organw
stanowicych i wykonawczych administracji publicznej powiatu i gminy. W normalnych
warunkach funkcjonowania pastwa samorzdy lokalne s w stanie waciwie realizowa
powierzone im ustawowe zadania na rzecz bezpieczestwa narodowego i zarzdzania
kryzysowego, bdcego jego elementem kierowania pod warunkiem odpowiedniego
finansowania tych zada przez pastwo oraz ustanowienie prawa umoliwiajcego
i zobowizujcego organy samorzdu do dotrzymania ustawowych standardw i struktur
wykonawczych zarzdzania kryzysowego. Powierzanie samorzdom lokalnym zada
zwizanych z bezpieczestwem narodowym bez odpowiedniego finansowania tych zada
przez pastwo oraz bez przyznania starocie prawnych moliwoci do kierowania
i sprawowania nadzory nad ich realizacj przez organy gmin oraz dalsza centralizacja
Zob. W. Borczak, S. Kmak, T. Narkun, A. Wjcik, Zadania i kompetencje samorzdw powiatowych, (red.) J.
Wjcik, Biuletyn Informacyjny Zwizku Powiatw Polskich, Warszawa 2003, nr 11, s. 49.
76
208
Rozdzia II
powiatowej administracji rzdowej (niezespolonej z powiatem) mija si z celem i prowadzi

do destabilizacji organizacji dziaa na rzecz bezpieczestwa w czasie zaistnienia kryzysu
i stanw nadzwyczajnych. Obecne rozwizania prawne dotyczce funkcjonowania systemw
bezpieczestwa narodowego nie zapewniaj realizacji misji, celw i zada pastwa przez
samorzdy lokalne w czasie kryzysu i stanach nadzwyczajnych, poniewa wikszo
samorzdw nie jest do nich waciwie przygotowana pod wzgldem organizacyjnym,
technicznym, kompetencyjnym i finansowym. W szczeglnoci na szczeblu lokalnym brak
jest podstaw prawnych do tworzenia systemu bezpieczestwa narodowego, spinajcego wiele
rozproszonych dziaa, okrelonych w szeregu ustawach i przepisach resortowych w spjn
cao, kierowan i nadzorowan przez uprawniony organ wadzy oglnej we wszystkich
stanach funkcjonowania pastwa. Tym problemom wychodz naprzeciw zaoenia strategii
rozwoju systemu bezpieczestwa narodowego Rzeczypospolitej Polskiej do 2022 r., ktra
zakada: stworzenie zintegrowanego systemu bezpieczestwa narodowego na wszystkich
szczeblach podziau terytorialnego pastwa, poprzez odejcie od systemu resortowego
i zapewnienie efektywnoci i spjnoci pomidzy elementami systemu. Jak ju uzasadniano
jeli w normalnych warunkach samorzd lokalny nie bdzie mia odpowiednich rodkw
i narzdzi do realizacji zada w stanach nadzwyczajnych, to z pewnoci nie bdzie mg
zapewni bezpieczestwa na administrowanym terenie podczas ich wystpienia. Ponadto
w normalnych warunkach w sytuacji zagroenia bezpieczestwa samorzdy lokalne mog
liczy na wsparcie pastwa, wojewody i ssiednich samorzdw. Natomiast podczas kryzysu
i obowizywania stanu nadzwyczajnego w pastwie mog wystpi liczne zagroenia w skali
kraju, ktre praktycznie mog mie miejsce w kadym samorzdzie lokalnym w wikszym
lub mniejszym zakresie. Std te pomoc ze strony pastwa i wojewody dla samorzdw
lokalnych bdzie ograniczona w stosunku do normalnych warunkw funkcjonowania
pastwa. Zatem powiat i gmina powinny stanowi podstawowy poziom wykonawczy
zarzdzania kryzysowego, odpowiednio
przygotowany do dziaania w sytuacjach
kryzysowych, klsk ywioowych, kryzysw polityczno-militarnych i wojny.
209
Rozdzia II
Literatura
1.
Bielski M., Podstawy teorii organizacji i zarzdzania. Wyd. C.H. Beck, Warszawa 2002.
2.
Borczak W., Kmak S., Narkun T., Wjcik A., Zadania i kompetencje samorzdw
powiatowych, (red.) J. Wjcik, Biuletyn Informacyjny Zwizku Powiatw Polskich,
Warszawa 2003.
3.
Dynak R., Organizacja i funkcjonowanie powiatowego systemu bezpieczestwa, AON,

2013.
4.
Funkcjonowanie pastwa w sytuacjach kryzysu polityczno-militarnego, tezy na

seminarium, AON, Warszawa 1997.
5.
Gobiewski J., Wademekum zarzdzania kryzysowego, TWO, Warszawa 2008.
6.
Kalinowski R., Monitorowanie zagroe, Akademia Podlaska, Siedlce 2003.
7.
Kieun W., Sprawne zarzdzanie organizacj, Szkoa Gwna Handlowa, Warszawa

1997.
8.
Kitler W. (red.), Samorzd terytorialny w obronie narodowej R.P., AON, Warszawa

2005.
9.
Kitler W., Bezpieczestwo narodowe RP, Podstawowe kategorie, uwarunkowania,

system, AON, Warszawa 2011.
10. Kitler W., Problemy Zarzdzania Kryzysowego w Pastwie. Studium pod kier. AON
5211/2000,
11. Kitler W., Wybrane aspekty kierowania pastwem w sytuacjach kryzysowych w obronie
narodowej RP wobec wyzwa i zagroe wspczesnoci, studium, AON, Warszawa
1999.
12. Konstytucja z dnia 23 kwietnia 1935 r. (Dz.U. z 1935 r., nr 30, poz. 227).
13. Krzyanowski L., O podstawach kierowania organizacjami inaczej. Warszawa 1999.
14. Kulesza M., Lobby branowe przeciw obywatelskiej kontroli, Gazeta Samorzdu
i Administracji Nr 14(188) 2005.
15. Peszko A., Podstawy zarzdzania organizacjami, UWNT, Krakw 2002.
16. Problemy
17. Rozporzdzenie Ministra Spraw Wewntrznych i Administracji z dnia 18 grudnia 2009 r.
w sprawie form wsppracy stray gminnej (miejskiej) z policj oraz sposobu
informowania wojewody o tej wsppracy (Dz. U. z 2009 r. Nr 220, poz. 1732).
210
Rozdzia II
18. Rozporzdzenie Rady Ministrw dnia 13 stycznia 2004 r. w sprawie kontroli

wykonywania zada obronnych, (Dz. U. z 2004 Nr 16, poz.151 ze zm.)
19. Sienkiewicz P., Geneza i rozwj koncepcji holistycznych i systemowych we wspczesnej
nauce, Zeszyty naukowe AON, Nr 1(50) z 2003 r.
20. Sienkiewicz-Mayjurek K., Krynowski R., Zarzdzanie kryzysowe w administracji
publicznej, Difin, Warszawa 2010.
21. Sownik jzyka polskiego, Warszawa 1993, s.326.
22. Sownik terminw z zakresu bezpieczestwa narodowego, AON, Warszawa 2008,
wydanie 6.
23. Sobolewski G., Majchrzak D., Zarzdzanie kryzysowe w systemie bezpieczestwa
narodowego, AON, Warszawa 2011.
24. Stec M., Suby, inspekcje i strae w nowym ustroju administracji publicznej, [w:]
Inspekcje, strae, suby mundurowe, Administracja statusu osobowego, Kancelaria
Prezesa Rady Ministrw, Warszawa 1999, Zeszyt nr 8..
25. Strategia Bezpieczestwa Narodowego, Warszawa 2007.
26. Tomaszewski W., Tre reformy ustrojowej, [w:] Nowy podzia kompetencji i zada
administracji rzdowej i samorzdu terytorialnym przegld najwaniejszych zmian,
Kancelaria Prezesa Rady Ministrw, Warszawa 1999, Zeszyt nr 2.
27. Ustawa z dnia 13 listopada 2003 r. o dochodach jednostek samorzdu terytorialnego (Dz.
U. z 2010 r. Nr 80, poz. 526 ze zm.).
28. Ustawa z dnia 14 maja 1985 r. o Pastwowej Inspekcji Sanitarnej (Dz. U. z 2011 r., nr.
212, ze zm.).
29. Ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o Pastwowej Stray Poarnej (Dz. U z 2013 r., poz.
1340),
poz. 590, ze zm.).
poz. 590 ze zm.).
32. Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz. U. z 2013 r. poz. 885 ze
zm.).
33. Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o straach gminnych (Dz. U. z 1997 r. Nr 123, poz. 779
ze zm.)
211
Rozdzia II
34. Ustawa z dnia 29 stycznia 2004 r. o Inspekcji Weterynaryjnej (Dz. U. z 2010 r. Nr 112,
poz. 744 ze zm.).
35. Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorzdzie powiatowym (t.j. Dz. U. z 2001 r. nr 142,
poz. 1592 ze zm.)
36. Ustawa z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji (Dz. U. z 2011 r. Nr 287 poz. 1687 ze zm.)
37. Ustawy z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpoarowej (Dz. U. z 1991 r. Nr 81
poz. 351 ze zm.),
38. Ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorzdzie gminnym (Dz.U. z 2001 r., nr 142, poz.
1591, ze zm.).
39. Wjcik M., Zadania i kompetencje samorzdw powiatowych (red.) Biuletyn
Informacyjny Zwizku Powiatw Polskich, Nr 11, Warszawa 2003.
40. Wyrok Trybunau Konstytucyjnego z dnia 21 kwietnia 2009 r. (K 50/07, Dz. U. nr 65,
poz. 553).
41. Zacznik nr 5 do zarzdzenia nr 74 Prezesa Rady Ministrw z dnia 12 padziernika
20011 r. w sprawie wykazu przedsiwzi i procedur systemu zarzdzania kryzysowego.
212
Rozdzia III
Technologie i metody wykorzystane przy opracowaniu
planw zarzdzania kryzysowego
213
Rozdzia III
Technologie i metody wykorzystane przy opracowaniu planw zarzdzania kryzysowego
mgr Jerzy MACIAK
Maria KDZIERSKA
Bartomiej POE
WYBRANE FUNKCJONALNOCI OPROGRAMOWANIA

INFORMATYCZNEGO WSPOMAGAJCEGO PRAC
GMINNYCH CENTRW ZARZDZANIA KRYZYSOWEGO
ELIKSIR
Streszczenie
Wprowadzenie: Artyku opisuje wybrane funkcjonalnoci oprogramowania informatycznego
wspomagajcego prac gminnych centrw zarzdzania kryzysowego - Eliksir, ktrego analiz
przeprowadzono w ramach zadania VI.3 w realizowanym projekcie pt. Zintegrowany system
informatyczne.
Cel: Prowadzone badania miay na celu identyfikacj dostpnych technologii metod
opracowania planw zarzdzania kryzysowego na poziomie gminy, powiatu i wojewdztwa.
Zaoeniem zadania badawczego, byo wykorzystanie uzyskanych wynikw bada oraz
zgromadzonej
wiedzy
na
potrzeby
implementacji
do
projektowanego
systemu
najoptymalniejszych rozwiza.
Metodologia: Podczas realizacji bada zgromadzono materia z prac naukowo-badawczych
oraz badawczo-rozwojowych, na podstawie ktrych powsta system Eliksir. Zebrane dane
zostay poddane wnikliwej ocenie i zweryfikowane w aspekcie moliwoci zastosowania lub
udoskonalenia
w przygotowywanych
zaoeniach
projektowanego
rozwizania
informatycznego.
Wyniki: Najwaniejszymi odpowiedziami uzyskanymi podczas analizy oprogramowania
Eliksir, byo wskazanie na konieczno zachowania moduowoci systemu podziau na
215
Rozdzia III
niezalene elementy odpowiedzialne przede wszystkim za przechowywanie danych oraz ich
przeniesienie do planu. Potwierdzia si rwnie konieczno wykorzystania sieci Internet,
jako najpowszechniejszego rodka umoliwiajce dostp do niezbdnych danych oraz pracy
na nich. Wanymi atrybutami takiego oprogramowania powinny by: atwo obsugi,
intuicyjno, szybko oraz realne i praktyczne wykorzystanie w codziennej pracy.
Wnioski: Badania oprogramowania Eliksir wraz z zebranymi wynikami pozostaych zada
dotyczcych podstaw prawnych systemu zarzdzania kryzysowego, w tym opracowania
planw zarzdzania kryzysowego czy identyfikacji oczekiwa i uwag uytkownikw
kocowych umoliwiy zebranie wymaga niezbdnych do kontynuacji prac rozwojowych
niezbdnych do zaprojektowania i budowy zintegrowanego systemu budowy planw
zarzdzania kryzysowego na poziomie gminy, powiatu i wojewdztwa.
Sowa kluczowe: zarzdzanie kryzysowe, planowanie cywilne, plany zarzdzania
kryzysowego, oprogramowanie, technologie IT
Wprowadzenie
Celem zadania VI.3 Analiza i zinwentaryzowanie dostpnych technologii i metod
opracowania planw zarzdzania kryzysowego na poziomie gminy, powiatu i wojewdztwa,
realizowanego w ramach projektu badawczo-rozwojowego pt. Zintegrowany system budowy
planw zarzdzania kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne, byo
zbadanie dostpnych technologii, metod i narzdzi stosowanych podczas opracowywania
planw zarzdzania kryzysowego i okrelenie dla wybranych z nich waciwoci
m. in. w zakresie wymiany danych na potrzeby opracowania rekomendacji wobec technologii
moliwych do zastosowania w trakcie budowy oprogramowania w formie modelu
laboratoryjnego oraz demonstratora. Zadaniem Zwizku Ochotniczych Stray Poarnych
Rzeczypospolitej Polskiej (ZOSP RP) oraz Centrum Naukowo-Badawczego Ochrony
Przeciwpoarowej Pastwowego Instytutu Badawczego (CNBOP-PIB) bya analiza
oprogramowania dla Gminnych Centrw Zarzdzania Kryzysowego Eliksir, pod ktem
przydatnoci zawartych w nim informacji oraz funkcjonalnoci na potrzeby projektowanego
systemu.
Oprogramowanie ELIKSIR powstao z inicjatywy ZOSP RP. W pracach, ktre
przyczyniy si do opracowania systemu brali rwnie udzia programici firmy Plocman
Sp. z o. o., pracownicy SGSP oraz CNBOP-PIB. Spord wielu systemw wspomagajcych
216
Rozdzia III
dziaania operacyjne za wyjtkiem systemu ELIKSIR, brak jest systemw lub moduw
w istniejcych ju systemach, jednoznacznie dedykowanych tworzeniu planw zarzdzania
kryzysowego (PZK) czy te ich elementw. Wanie takim narzdziem jest Eliksir.
Praktycznym, gdy usprawnia prac osb opracowujcych PZK. Intuicyjnym i atwym
w obsudze, poniewa jego prosty i przejrzysty interfejs pozwala prowadzi uytkownika
krok po kroku przez poszczeglne etapy opracowania PZK. Program jest take szybki
i inteligentny automatycznie wypenia niezbdne pola o potrzebne informacje z bazy
danych, buduje si sam oraz ogranicza moliwo popenienia bdu przez czowieka.
Ostatnim, ale bardzo wanym elementem, na ktry warto zwrci uwag jest szerokie
zastosowanie Eliksira - we wszystkich czterech fazach zarzdzania kryzysowego, co znajdzie
swj wyraz w prezentacji wybranych funkcjonalnoci aplikacji.
Metody
Realizacja przez CNBOP-PIB i ZOSP RP zadania VI.3 Analiza i zinwentaryzowanie
dostpnych technologii i metod opracowania planw zarzdzania kryzysowego na poziomie
gminy, powiatu i wojewdztwa wymagaa zebrania wszelkich niezbdnych danych na temat
analizowanego oprogramowania Eliksir, w tym wynikw zamawianych prac naukowobadawczych oraz badawczo-rozwojowych. Zgromadzony materia zosta odpowiednio
uporzdkowany i przekazany do analizy zespoom badawczym, ktre dokonay szczegowej
oceny funkcjonalnoci i moliwoci oferowanych przez oprogramowanie Eliksir wraz
z uwzgldnieniem wnioskw oraz zalece do projektowanego zintegrowanego systemu
informatycznego do budowy planw zarzdzania kryzysowego.
Wyniki
Oprogramowanie Eliksir skada si z trzech podstawowych moduw, ktrymi s:
Baza danych, Kreator PZK oraz Komunikator.
Operator pracujcy z systemem bazodanowym ma moliwo:
nieograniczonego dostpu do informacji (Internet),
wyszukiwania, przetwarzania oraz wprowadzania danych,
edycji danych (dopisywanie, poprawianie, usuwanie danych),
tworzenie zapyta, raportw, komunikacji pomidzy subami oraz organami

samorzdowymi,
posugiwania si rozwijanymi listami wielokrotnego wyboru,
217
Rozdzia III
doczania do Planw dokumentw znajdujcych si na innym noniku danych,
nanoszenia zmian, aktualizacji planw, przegldania planw z kilkoma osobami

jednoczenie,
tworzenia planu (bez koniecznoci posiadania wyksztacenia z zakresu

zarzdzania kryzysowego),
wprowadzania poprawek na bieco, dziki czemu eliminowane s bdy

w planie,
umieszczanie gotowego planu w sieci, moliwo wybrania konkretnych danych

z rozwijalnej listy, ktra zawiera wczeniej zapisane informacje.
Na podstawie zgromadzonych danych system Eliksir przy pomocy kreatora moe

dokona odpowiedniego zestawienia danych:
w dowolnej konfiguracji (wybr danych do zobrazowania),
w odmiennych formach (tabela, wykres, mapy),
w dowolnej kolejnoci,
zobrazowania w formie graficznej np. Matryca Ryzyka.
Baza danych przechowuje wszystkie informacje dotyczce danej jednostki

administracyjnej niezbdne do wygenerowania planu zarzdzania kryzysowego, a take inne
dodatkowe elementy wzbogacajce moliwoci oprogramowania. Podstawowe dane
zawieraj elementy (bloki) skadajce si na opis gminy, jej struktury, wystpujcych na jej
obszarze zagroe oraz posiadanych i dostpnych si oraz rodkw. W ramach katalogu
zagroe istnieje moliwo przygotowania analizy ryzyka dla danego zagroenia i jego
zobrazowania w postaci matryc ryzyka, co jest przydatne w fazie zapobiegania.
Blok
Zdarzenia
jest
odzwierciedleniem
przepywu
informacji
zdarzeniu
niekorzystnym, ujtej z punktu widzenia systemu bezpieczestwa gminy. Poprzez

wykorzystanie odpowiednich formatek informacyjnych istnieje moliwo przyjcia lub
przekazania informacji o zdarzeniu, ewidencji zdarze, dziaa podejmowanych bezporednio
na miejscu zdarzenia jak rwnie dziaa podejmowanych przez Gminny Zesp Zarzdzania
Kryzysowego.
Kreator to narzdzie, ktre rwnie moe pracowa w trybie przegldania oraz
administrowania. Plan peny pozwala na wydruk caego planu oraz jego rozdziaw, a take
ostatnio aktualizowanych. Plan wariantowy umoliwia wybr poszczeglnych elementw
planu jak tabele, zestawienia, punkty i ich wydruk. Funkcjonalno ta pozwala na korzystanie
218
Rozdzia III
z odpowiednich danych nie tylko na potrzeby przygotowania czy uzgadniania planu
zarzdzania kryzysowego, ale take podczas spotka roboczych na wypadek wystpienia
sytuacji kryzysowych, gdy tego typu dane zgromadzone wczeniej w PZK s potrzebne.
Natomiast kreator to silnik Eliksira za pomoc, ktrego nastpuje przygotowanie PZK, w tym
biece edytowanie poszczeglnych elementw.
Jako szersze zastosowanie Kreatora mona poda:
Zapobieganie kryzysom na moliwie najwczeniejszym etapie poprzez system

monitorowania zagroe oraz system prognozowania rozwoju zdarze,
Umoliwianie podejmowania i wykonywania planowego dziaania organom

administracji publicznej w celu zapewnienia bezpieczestwa ludziom, ich mieniu
i rodowisku,
Zapewnianie cigoci funkcjonowania administracji w przypadku wystpienia

zagroe prowadzcych do kryzysu,
Szacowanie strat bdcych skutkami sytuacji kryzysowych oraz ich usuwaniu.
Eliksir posiada karty aktualizacji potwierdzajce aktualno posiadanej wersji,

dodatkowo na wydrukach PZK wskazana jest data, czas i osoba, ktra wygenerowaa ostatni
wersj planu.
Ostatnim z moduw oprogramowania Eliksir jest Komunikator kryzysowy. Narzdzie
to umoliwia szybk wymian danych z sieci Internet, ale przede wszystkim pozwala na
sprawne i szybkie dotarcie z niezbdn informacj do okrelonych grup odbiorcw za pomoc
witryny CZK, sms, faksw, wiadomoci e-mail oraz komunikatw. Komunikator umoliwia
take:
szybkie wyszukiwanie, przetwarzanie i wprowadzanie danych,
edycj danych (dopisywanie, poprawianie oraz usuwanie danych),
skrcenie czasu przygotowania komunikatu,
sprawne zarzdzanie informacjami,
skraca czas powiadamiania odbiorcw komunikatu,
ostrzeganie duej grupy mieszkacw oraz instytucji porednio (np. przez

Orodek Pomocy Spoecznej, szkoy) i bezporednio (np. OSP, Policja)
zwizanych z zapobieganiem, ochron i minimalizowaniem skutkw tych zdarze
dla ludnoci.
219
Rozdzia III
Komunikator posiada gotowe szablony komunikatw, ostrzee i innych notyfikacji
Prosty edytor tekstu pozwala na modyfikacj i uzupenianie gotowych szablonw,
co umoliwia jego wykorzystanie we wszystkich fazach zarzdzania kryzysowego.
Podsumowanie
Realizujc zadanie VI.3 wykazalimy, e Eliksir to doskonay materia do analizy na
potrzeby realizowanego projektu, poniewa jest bardzo cennym rdem wiedzy na temat
rozwiza oraz dowiadcze wykorzystanych w zakresie wspomagania opracowania planw
zarzdzania kryzysowego (PZK). Wiedza ta w znaczny sposb przyczynia si do okrelenia
zaoe do projektowanego oprogramowania. Przede wszystkim system wspomagajcy
tworzenie PZK nie moe by narzdziem, ktre nie pozwoli na wypenienie wymogu
prawnego dla PZK. Aby oprogramowanie byo maksymalnie uyteczne, koniecznym jest aby
w jego wyniku powsta dokument zgodny z ustaw o zarzdzania kryzysowym. Niezbdnym
elementem jest rwnie spenienie takich wymaga jak bezpieczestwo zarwno
przetwarzania jak i przechowywania danych. Oprogramowanie ma za zadanie usprawni
prac, a nie sprawi, e szereg zastosowanych w nim rozwiza doprowadzi do jej
skomplikowania, wyduenia czyli przede wszystkim intuicyjno i prostota. Rozwizaniem
bezwarunkowym jest dostpno przez sie Internet. Czynnikiem dodatkowym, ale w opinii
autorw
nie
mniej
wanym
jest
moliwo
wykorzystywania
funkcjonalnoci
oprogramowania nie tylko do maego wycinka zarzdzania kryzysowego jakim jest proces
opracowania PZK, ale moliwie do dziaa we wszystkich fazach zarzdzania kryzysowego.
Ostatnim wnioskiem, zwracajc uwag na bardzo dynamiczny rozwj otoczenia
we wszystkich jego aspektach jest otwarto systemu, ktra pozwala nie tylko na jego
rozbudow, ale rwnie moliwo poczenia z innymi dostpnymi systemami (m.in.:
przechowujcymi dane).
Literatura
1.
Ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarzdzaniu kryzysowym (Dz. U. 2007 Nr 89 poz. 590
2.
Wyniki bada zadania badawczego VI.3 Analiza podstaw prawnych z zakresu zarzdzania
kryzysowego oraz sformuowanie podstaw poznawczo-metodologicznych systemu
zarzdzania kryzysowego oraz jego struktury terytorialnej w ramach projektu
220
Rozdzia III
Zintegrowany system budowy planw zarzdzania kryzysowego w oparciu o nowoczesne
technologie informatyczne.
221
Rozdzia III
dr in. Andrzej SOBOLEWSKI
ANALIZA TECHNOLOGII I APLIKACJI PLANOWANIA

KRYZYSOWEGO WYKORZYSTYWANE W SIACH
ZBROJNYCH RP I NATO
Streszczenie
W
badaniach
realizowanych
ramach
projektu
badawczo-rozwojowego
nt. Zintegrowany system budowy planw zarzdzania kryzysowego w oparciu o nowoczesne

technologie zesp autorski wyjani istot systemu zarzdzania kryzysowego NATO,
dokona analizy oceny i planowania w siach zbrojnych NATO i RP oraz scharakteryzowa
wybrane oprogramowanie wspomagajce zarzdzanie kryzysowe. Celem niniejszego
opracowania jest omwienie i przedstawienie przedmiotowego projektu w aspekcie
zastosowanych metod badawczych. Metodologia badania naukowego sprowadzaa si do
analizy literatury przedmiotu bada, analizy przypadku, wnioskowania naukowego,
podsumowa z postulatami dla praktyki. Wspczenie zarzdzanie kryzysowe realizowane
w ramach
NATO
stanowi
jego
kluczow
funkcj
spoeczn.
Poza
dziaaniami
podejmowanymi wobec zagroe militarnych obszaru traktatowego, Sojusz podejmuje

rwnie zobowizania reakcji poza tym obszarem w pastwach trzecich, czsto take
upadych bd upadajcych, jak rwnie realizuje przedsiwzicia z zakresu reagowania na
wypadek zagroe niemilitarnych. Planowanie operacyjne NATO stanowi zoony proces
decyzyjny, utrzymany w cisej zalenoci od szczebla strategicznego i przyjtych na tym
szczeblu wytycznych. Planowanie operacyjne w Siach Zbrojnych RP stanowi integralny
element polityczno-strategicznego planowania obronnego pastwa.
Wnioski: Ustawa o zarzdzaniu kryzysowym z dnia 26 kwietnia 2007 r., ze zmianami
bezporednio nakazuje wykorzystanie systemw informatycznych do wspierania zarzdzania
kryzysowego. Oprogramowania wykorzystywane w zarzdzaniu kryzysowym w Siach
223
Rozdzia III
Zbrojnych RP i NATO, wspomagaj rne aspekty zarzdzania kryzysowego. Przedstawione
w projekcie systemy zawieraj zarwno wsplne, jak i indywidualne funkcjonalnoci
przydatne w planowaniu zarzdzania kryzysowego, co okrela kierunki dalszych prac nad
oprogramowaniem wspomagajcym zarzdzanie kryzysowe.
Sowa kluczowe: Planowanie kryzysowe, oprogramowanie, wspomaganie planowania,
zarzdzanie kryzysowe, SZ RP, NATO, rodki reagowania kryzysowego.
Wprowadzenie
W
badaniach
realizowanych
ramach
projektu
badawczo-rozwojowego
nt. Zintegrowany system budowy planw zarzdzania kryzysowego w oparciu o nowoczesne

technologie zesp autorski wyjani istot systemu zarzdzania kryzysowego NATO,
dokona analizy oceny i planowania w siach zbrojnych NATO i RP oraz scharakteryzowa
wybrane oprogramowanie wspomagajce zarzdzanie kryzysowe1.
Istotnym elementem zarzdzania kryzysowego NATO jest jego podsystem planowania
operacyjnego i planowania cywilnego w sytuacjach nadzwyczajnych (kryzysowych).
Doskonalone przez wiele lat w rodowisku sojuszniczym procedury planistyczne umoliwiaj
nie tylko rozwizywanie zoonych problemw natury militarnej, ale take mog znale
i znajduj
zastosowanie
rozwizywaniu
sytuacji
kryzysowych
wynikajcych
z destrukcyjnego oddziaywania si natury oraz ogromnych zniszcze wywoanych awariami

technicznymi. Celem omawianego projektu byo zintegrowanie i scharakteryzowanie metod
i procedur planowania kryzysowego w Sojuszu Pnocnoatlantyckim i w Siach Zbrojnych
Rzeczypospolitej
Polskiej
oraz
wykorzystywanego
ramach
tego
planowania
oprogramowania.
System zarzdzania kryzysowego NATO

Sojusz Pnocnoatlantycki wobec nowych wyzwa wspczesnego wiata dokona
swoistego przeobraenia wasnych funkcji i zakresu dziaania. Z paktu o charakterze
polityczno-wojskowym ukierunkowanym na obron wasnych granic, ktrym pozostawa od
Opracowanie zbiorowe, Kierownik zespou pk dr hab. in. Marszaek M., Podzadanie VI.3.2. Analiza
dostpnych technologii i metod opracowania planw zarzdzania kryzysowego
na poziomie gminy, powiatu i wojewdztwa w ramach Projekt badawczo-rozwojowego w zakresie obronnoci
i bezpieczestwa pastwa finansowanego ze rodkw Narodowego Centrum Bada i Rozwoju umowa Nr
DOBR/0016/R/ID2/2012/03 z dnia 19.12.2012r. p.t. Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne.
224
Rozdzia III
1949 roku, w latach 90. XX wieku przeksztaci si w organizacj zdoln do realizacji zada
z zakresu reagowania kryzysowego poza wasnym terytorium.
Kluczowym dla zrozumienia istoty systemu zarzdzania kryzysowego NATO jest
sztandarowo akcentowany artyku 5. Traktatu waszyngtoskiego, w ktrym zawarto treci
odnoszce si do kolektywnej obrony pastw Sojuszu, w sytuacji, gdy zajdzie taka
konieczno podyktowana zbrojn napaci na ktregokolwiek z pastw-czonkw NATO
bd grob takiego ataku. Naley wskaza rwnie na inne podwaliny formuowanego
systemu zarzdzania kryzysowego Sojuszu Pnocnoatlantyckiego, ktrych istota zawiera si
w artykule 4 Traktatu, stanowicym o terytorialnej integralnoci, politycznej niezalenoci
i koniecznoci zapewniania bezpieczestwa wszystkim czonkom sprzymierzonym.
Wspczenie zarzdzanie kryzysowe realizowane w ramach NATO stanowi jego kluczow
funkcj spoeczn. Poza dziaaniami podejmowanymi wobec zagroe militarnych obszaru
traktatowego, Sojusz podejmuje rwnie zobowizania reakcji poza tym obszarem,
w pastwach trzecich, czsto take upadych bd upadajcych, jak rwnie realizuje
przedsiwzicia z zakresu reagowania na wypadek zagroe niemilitarnych (np.
powodowanych siami natury)2.
Rola peniona przez Sojusz Pnocnoatlantycki w zakresie zarzdzania kryzysowego
ma charakter wieloaspektowy i odnosi si do3:
wymiany dowiadcze, informacji i danych niezbdnych do przewidywania

sytuacji kryzysowych i ich przeciwdziaaniu;
wsppracy na rzecz budowy zdolnoci cywilnych w celu skutecznego

wspdziaania z innymi partnerami i koordynacji tych dziaa, do czasu
przekazania odpowiedzialnoci podmiotom pastwa-gospodarza;
wsppracy w aspekcie wzmacniania zdolnoci cywilno-wojskowych, i ich

skoordynowanego planowania;
wzmacniania
zdolnoci
szkoleniowo-doradczych,
wykorzystywanych
w pastwach trzecich do budowania i rozwijania ich zdolnoci w zakresie

bezpieczestwa i porzdku publicznego;
Por. Marszaek M.,. Sobolewski G., Majchrzak D., Zarzdzanie kryzysowe w ujciu narodowym
i midzynarodowym, AON, Warszawa 2012, s. 129.
3
Por. Strategic Concept for the Defence and Security of The Members of the North Atlantic Treaty
Organisation- Active Engagement, Modern Defence, Adopted by Heads of State and Government in Lisbon,
Lisboa 2010.
2
225
Rozdzia III
wyznaczenia i szkolenia cywilnych specjalistw, gotowych do szybkiego

rozmieszczania w wybranych misjach, cywilnych i wojskowych; poszerzania
zakresu i intensyfikacji prowadzenia wrd sojusznikw i partnerw politycznych
konsultacji, zarwno planowych, jak i doranych we wszystkich etapach
kryzysu.
Podsystemy funkcjonalne systemu zarzdzania kryzysowego NATO

Architektura systemu zakada wspistnienie i wspdziaanie czterech jego
podsystemw, ktre tworz: podsystem rozpoznania i wczesnego ostrzegania (ang. NATO
Intelligence and Warning System, NIWS), sojuszniczy podsystem planowania operacyjnego
(ang. NATOs Operational Planning System, NOPS), podsystem planowania cywilnego
(ang. Civil Emer-gency Planning, CEP) oraz podsystem reagowania kryzysowego NATO
(ang. NATO Crisis Response System, NCRS). Opcje zapobiegania i rodki reagowania
kryzysowego stanowi dwa komponenty podsystemu reagowania kryzysowego NCRS. O ile
Opcje zapobiegania stanowi katalog dziaa dyplomatycznych, ekonomicznych i militarnych
i uznawane s za podstawowy instrument, dziki ktremu moliwe jest wyraenie
zdecydowanego poparcia NATO dla rezolucji Rady Bezpieczestwa ONZ, obejmujcej
swymi zapisami konkretn sytuacj kryzysow, o tyle rodki reagowania kryzysowego
stanowi zesp przedsiwzi, umoliwiajcych w zorganizowany sposb osignicie
stopnia gotowoci adekwatnego do zaistniaej sytuacji (por. rycina 1).
Ryc. 1. rodki reagowania kryzysowego Sojuszu Pnocnoatlantyckiego4

4
rdo: opracowanie zbiorowe, Kierownik zespou pk dr hab. in. Marszaek M., Podzadanie VI.3.2. Analiza
dostpnych technologii i metod opracowania planw zarzdzania Kryzysowego na poziomie gminy, powiatu
i wojewdztwa op. cit., s. 23.
226
Rozdzia III
Proces zarzdzania kryzysowego NATO

Sojusz Pnocnoatlantycki jest przystosowany do reagowania na rozmaite sytuacje
kryzysowe oraz w razie koniecznoci do przygotowania i przeprowadzenia operacji
reagowania kryzysowego zgodnie z artykuem 5. Traktatu waszyngtoskiego lub spoza tego
artykuu. Proces zarzdzania kryzysowego skada si z szeciu faz: rozpoznanie i ostrzeganie,
ocena sytuacji kryzysowych, wypracowanie opcji reagowania, planowanie, wykonanie oraz
powrt do sytuacji sprzed kryzysu (por. rycina 2).
Ryc. 2. Fazy reagowania kryzysowego NATO5
Planowanie operacyjne w Sojuszu Pnocnoatlantyckim i SZ RP

Planowanie operacyjne w Sojuszu Pnocnoatlantyckim
Planowanie operacyjne NATO stanowi zoony proces decyzyjny, utrzymany w cisej
zalenoci od szczebla strategicznego i przyjtych na tym szczeblu wytycznych. Wskazano
bowiem, e ta swoista wsppraca pomidzy oboma poziomami determinuje osignicie
sukcesu w prowadzonej operacji. Z jednej strony utrzymuje to cisy zwizek
z wyznaczonymi strategicznymi kierunkami dziaania, z drugiej za analizy i oceny
dokonywane na szczeblu operacyjnym mog stanowi wytyczne do zmian na jego
strategicznym odpowiedniku.
5
dostpnych technologii i metod opracowania planw zarzdzania kryzysowego na poziomie gminy, powiatu
i wojewdztwa, op. cit., s.25.
227
Rozdzia III
Podstawowymi czynnikami determinujcymi proces planowania operacji reagowania
kryzysowego NATO s6:
czynniki operacyjne;
czynniki kontekstowe;
czynniki geograficzne (geografia konfliktu);
czynniki behawioralne (postpowanie aktorw w konflikcie).
Proces planowania operacyjnego w NATO

Planowanie operacyjne obejmuje sze zasadniczych, kolejno wystpujcych faz,
charakteryzowanych
jako
przedsiwzicia
realizowane
na
poszczeglnych
etapach
planistycznych:
Faza I ocena sytuacji inicjowana przez Naczelnego Dowdc NATO;
Faza II - okrelenie celw kocowych i szczegowych;
Faza III operacyjne orientowanie (problemy, warunki, czynniki);
Faza IV - wypracowanie koncepcji operacji reagowania kryzysowego;
Faza V - wykonanie przygotowanej koncepcji operacji;
Faza VI przekazanie odpowiedzialnoci przez NATO danemu pastwu na

terenie ktrego bya przeprowadzona operacja.
Planowanie operacyjne w SZ RP
Wstpienie Polski do NATO wywaro istotny wpyw na wszelkie dziedziny
funkcjonowania SZ RP, midzy innymi na planowanie operacyjne7. W celu zapewnienia
penej spjnoci procesu planowania narodowego z sojuszniczym opracowano Metodyk
planowania operacyjnego w SZ RP DD/3.5. Przedstawione w metodyce treci s zgodne
z sojuszniczymi dokumentami normatywnymi takimi jak MC133 oraz AJP-5.
Planowanie operacyjne w Siach Zbrojnych RP stanowi integralny element politycznostrategicznego planowania obronnego pastwa. Celem planowania operacyjnego jest
przygotowanie wariantw dziaania Si Zbrojnych RP umoliwiajcych szybkie i sprawne
dziaanie w sytuacji kryzysowej.
Por. Opracowanie zbiorowe, Kierownik zespou pk dr hab. In. M. Marszaek, Podzadanie VI.3.2. Analiza
dostpnych technologii i metod opracowania planw zarzdzania kryzysowego na poziomie gminy, powiatu
i wojewdztwa, , op.cit., s. 32.
7
Por. Tame, s. 56.
6
228
Rozdzia III
Planowanie operacyjne obejmuje:
analiz uwarunkowa politycznych i wojskowych majcych wpyw na

planowanie i prowadzenie operacji;
okrelenie zada i sposobu ich realizacji przez Siy Zbrojne RP stosownie do

przyjtego planu operacji;
waciwe przygotowanie Si Zbrojnych RP do sprawnego i bezkolizyjnego

przejcia ze stanu czasu P na W oraz po rozwiniciu Si Zbrojnych RP
sprawne przystpienie do realizacji zada.
W ramach narodowego planowania operacyjnego wyrniamy podobnie jak

w planowaniu operacyjnym Sojuszu dwie gwne kategorie planowania: planowanie
wyprzedzajce (PW) oraz planowanie reagowania kryzysowego (PRK), co przedstawiono na
rycinie 3.
Ryc. 3. Kategorie planowania operacyjnego

Proces planowania operacyjnego obejmuje pi etapw, kolejno po sobie
nastpujcych. Wynik kocowy kadego etapu stanowi podstaw do rozpoczcia kolejnego
etapu. Proces ten jest cakowicie zbieny w swych zaoeniach z procesem stosowanym
w Sojuszu (por. rycina 4).
Podsumowujc mona stwierdzi, e planowanie operacyjne moe obejmowa wiele
dziedzin dziaalnoci. Istotnym jest proces planowania operacji reagowania kryzysowego
(innych ni wojna, operacji pozawojennych, niewynikajcych z art. 5. Traktatu
waszyngtoskiego).
229
Rozdzia III
Ryc. 4. Etapy realizacji procesu planowania w SZ RP8

Zoono tego rodzaju operacji, szczeglnie ich cywilno-wojskowy wymiar, wymaga
wszechstronnego podejcia do planowania, posiadania duej i zrnicowanej wiedzy nie tylko
operacyjnej, ale rwnie wiedzy z zakresu specyfiki konfliktu/kryzysu i jego otoczenia.
Planowanie operacyjne NATO stanowi zoony proces decyzyjny, utrzymany w cisej
zalenoci od szczebla strategicznego i przyjtych na tym szczeblu wytycznych.
Planowanie operacyjne w Siach Zbrojnych RP stanowi integralny element politycznostrategicznego planowania obronnego pastwa. Celem planowania operacyjnego jest
przygotowanie wariantw dziaania Si Zbrojnych RP umoliwiajcych szybkie i sprawne
dziaanie w sytuacji kryzysowej.
dostpnych technologii i metod opracowania planw zarzdzania kryzysowego na poziomie gminy, powiatu i
wojewdztwa, op. cit., s. 59.
230
Rozdzia III
Oprogramowanie wspomagajce zarzdzanie kryzysowe wykorzystywane w Siach
Zbrojnych RP i NATO
Ustawa o zarzdzaniu kryzysowym z dnia 26 kwietnia 2007 r., a w szczeglnoci
wprowadzone w niej zmiany, zawarte w Ustawie z dnia 17 lipca 2009 r. o zmianie ustawy
o zarzdzaniu
kryzysowym,
bezporednio
nakazuj
wykorzystanie
systemw
informatycznych do wspierania zarzdzania kryzysowego .

9
Przetwarzanie informacji w przypadku reagowania kryzysowego polega przede

wszystkim na gromadzeniu, aktualizowaniu i przesyaniu informacji.
W zalenoci od fazy procesu zarzdzania kryzysowego zakres tematyczny
przetwarzanych informacji moe dotyczy:
Fazy zapobiegania (zagroenia, siy, rodki );
Fazy przygotowania (identyfikacja ryzyka, opracowanie procedur)
Faza reagowania (efektywne wykorzystanie si i rodkw,
przypieszenie wymiany informacji midzy grupami ratowniczymi

i orodkami dowodzenia)
Faza odbudowy (ewidencjonowanie szkd, racjonalizacja w wyszukiwaniu

i pomocy poszkodowanym.
Jak wynika z przeprowadzonej w projekcie, wielostronnej analizy procesu zarzdzania

kryzysowego, system informatyczny przeznaczony do wspomagania dziaa centrw
i zespow zarzdzania kryzysowego powinien posiada:
mechanizmy zbierania, przechowywania i zobrazowania aktualnych danych

o siach, rodkach i zasobach jednostek i organizacji przeznaczonych do uycia
w procesie zarzdzania kryzysowego.;
mechanizmy zbierania, analizy i zobrazowania informacji o wszystkich

wystpujcych i potencjalnych zagroeniach.
narzdzia do planowania sposobw reagowania na poszczeglne typy zagroe,
mechanizmy zarzdzania reagowaniem kryzysowym na etapie prowadzenia

dziaa po wystpieniu konkretnej sytuacji kryzysowej.
moliwo pracy w trybie cigym (dane aktualne, prognozy).
Por. Tame, s. 62.
231
Rozdzia III
System Informatycznego Stanowiska Kierowania Reagowaniem Kryzysowym (SKRK)
kryptonim RAMZES
Gestor: MON, Centrum Zarzdzania Kryzysowego MON, CZK MON).
Przeznaczenie:
zautomatyzowania
dziaalnoci
obsady
operacyjnej
CZK
MON,
a w szczeglnoci do informatycznego wspomagania procesw:
monitoringu i analizy biecej sytuacji operacyjnej, realizowanych w oparciu

o meldunki dotyczce aktualnego stanu wydzielonych si i rodkw, obiektw
infrastruktury, elementw koordynacji dziaa oraz zdarze i realizowanych zada
( w tym zobrazowanie graficzne na mapach);
planowania dziaa antykryzysowych, realizowanych poprzez definiowanie

zagroe, planw reagowania oraz pautomatyczne generowanie harmonogramu
dziaa, zawierajcego zadania okrelajce zaangaowanie wybranych si
i rodkw; koordynacji dziaa, realizowanych w oparciu o dynamicznie
modyfikowany har-monogram dziaa oraz monitoring rozwoju sytuacji
operacyjnej;
analizy realizacji dziaa antykryzysowych, realizowanych poprzez porwnanie

planu reagowania z harmonogramem dziaa;
przetwarzania dokumentw, a w tym ich ewidencjonowania, edycji i dystrybucji

(szablony dokumentw, praca grupowa);
wymiany informacji wolnozmiennej realizowanych za pomoc mechanizmw

WWW i poczty elektronicznej oraz szybkozmiennej odbieranej z sieci dystrybucji
w standardzie ASTERIX i LINK-11.
Architektura systemu: na oprogramowanie skadaj si aplikacje:
Zautomatyzowane Stanowisko Pracy (ZSP) - dla uytkownikw lokalnych

(prezentacj sytuacji operacyjnej na podkadzie mapowym, opisy zagroe
i planw reagowania, stawianie zada uytkownikom zdalnym oraz analiz
zgodnoci planu;
Portal WWW dla uytkownikw zdalnych, (meldowanie o statusie wasnej

organizacji i realizowanego zadania oraz podgld dokumentw) Portal
administracyjny aplikacja dla administratorw systemu, ( zarzdzanie zasobami
systemu, monitorowanie pracy systemu);
232
Rozdzia III
Centralne Repozytorium Dokumentw ewidencja oraz udostpnianie wybranych

dokumentw uytkownikom zdalnym;
FAMA - Flexible ADatP-3 Message Analyzer aplikacja do przetwarzania

dokumentw sformatowanych;
Programy narzdziowe MS Office, przegldarki, komunikatory itp.;
Dostp do danych o rnym stopniu poufnoci.
System Wspomagania Reagowania Kryzysowego ALASKA

Gestor: MON, Resortowe Centrum Zarzdzania Projektami Informatycznymi MON
Przeznaczenie: wsparcie procesw planistyczno-decyzyjnych w sztabach (centrach, grupach,
zespoach) zarzdzania kryzysowego poprzez:
monitorowanie, lokalizacj i ocen zagroe;
ocen stopnia gotowoci si i rodkw planowanych do uycia w sytuacjach

kryzysowych;
opracowywanie
dokumentw
planistyczno-decyzyjnych
oraz
zada
i przekazywanie ich do wykonawcw;
sporzdzanie meldunkw i sprawozda sytuacyjnych;
gromadzenie i
aktualizacj informacji
o stanach zasobw i
rodkw
przewidzianych do uycia w sytuacjach kryzysowych.

Architektura systemu: na oprogramowanie skadaj si aplikacje:
podsystemu zarzdzania sytuacj kryzysow ( tryb pracy sytuacja operacyjna

planowanie, graficzne zobrazowanie miejsc zdarze, grup operacyjnych, rejonw
dziaa;
bazy danych ( wprowadzanie danych, wyszukiwanie danych);
podsystemu opracowywania i wymiany dokumentw (wykonywanie dowolnych

dokumentw dowodzenia).
wymiana danych z innymi systemami
dostp do danych o rnym stopniu poufnoci.
233
Rozdzia III
Polowy Zautomatyzowany System Dowodzenia Zwizkiem Taktycznym SZAFRAN-ZT
Gestor: MON
Przeznaczenie: system przeznaczony jest do wspomagania dowodzenia zwizkiem
taktycznym Wojsk Ldowych na nastpujcych stanowiskach dowodzenia (punktach
dowdczo-obserwacyjnych):
korpusu;
dywizji zmechanizowanej lub dywizji kawalerii pancernej;
brygady zmechanizowanej lub brygady kawalerii pancernej;
batalionu zmechanizowanego lub batalionu czogw.
Architektura: na oprogramowanie skadaj si aplikacje:
Podsystem zobrazowania taktycznego (dane geograficzne);
Podsystem bazy danych ( relacyjne bazy, interfejsy, software);
Podsystem wymiany dokumentw ( tekst z grafik, software);
Podsystem zarzdzania i administracji systemu (procedury);
Pakiet usug biurowych (MS Office);
System zarzdzania baz danych (Informix Dynamic Server);
System poczty elektronicznej;
Instalacja i konfiguracja systemu ( parametryzacja systemu);
Aplikacje wykonywane s pakietem projektowania i programowania Microsoft

Visual Studio 6.0, Lotus Domino Designer oraz narzdziami baz danych Informix.
System oceny sytuacji skae, ostrzegania i alarmowania wojsk o skaeniach SI

PROMIE
Gestor: MON
Przeznaczenie: system wieloszczeblowy przeznaczony dla Orodkw Analizy Skae (OAS)
oraz Centralnego Orodka Analizy Skae (COAS), ktre stanowi ogniwa systemu
poczone rozleg sieci teletransmisyjn. Odpowiednia budowa systemu zapewnia mu
moliwo dziaania autonomicznego lub wspdziaania z systemami KOLORADO,
ALASKA i SZAFRAN ZT i umoliwia:
zobrazowanie na mapie cyfrowej (meldunkw, zagroe, prognoz)
lokalizacj obiektw zobrazowanych na mapie;
usuwanie obiektw z mapy;
234
Rozdzia III
przechowywanie danych dotyczcych meldunkw;
generowanie stref skae i ich ocen;
wymian meldunkw i ostrzeenia o zagroeniach.
Zobrazowania Graficznego ( meldunki o zdarzeniach);
Bazy Danych NBC;
Kalkulacji i Oceny Sytuacji;
Wiadomoci sformalizowanych ADatP-3;
Komunikacyjny;
Bazy Danych o Wojskach;
Bazy Danych Operacyjnego Przygotowania Terenu (OPT);
Interfejsy uytkownika systemu.
System Hazard Prediction and Assessment Capability HAPAC (Informatyczny System

Prognozy Zagroenia i Wspomagania Decyzji)
Producent: Computational Sciences and Engineering Division, USA.
Gestor: Agencja Obrony i Redukcji Zagroenia USA, DTRA
Przeznaczenie: System Prognozy Zagroenia i Wspomagania Decyzji. System symulowania
rozprzestrzeniania
si
skae
chemicznych,
promieniotwrczych
biologicznych
w atmosferze.
System zosta zaprojektowany dla dwch rodzajw uytkownikw:
wojska i obrony cywilnej do celw operacyjnych;
uczelni i instytutw badawczych wykorzystujcych system do celw badawczych.
Narzdzie to, jest w stanie zobrazowa sytuacj skae przy wykorzystaniu zoonych
wzorw empirycznych, uwzgldniajc szereg parametrw majcych wpyw na wielko
i szybko rozprzestrzeniania si substancji niebezpiecznej w atmosferze oraz ich wpyw na
ludno.
zaawansowany modu rozprzestrzeniania si skae w atmosferze;
przygotowanie danych o warunkach atmosferycznych na podstawie danych

pobieranych w czasie rzeczywistym z serwerw meteorologicznych;
235
Rozdzia III
symulacje wykorzystujce wasne bazy danych o substancjach niebezpiecznych,

gstoci zaludnienia i itp.;
wizualizacje wykorzystujce mapy cyfrowe, podkady rastrowe i ortofotomapy;
graficzne przedstawianie wynikw symulacji ze wstpn analiz skutkw

skaenia;
w wersji dostpnej dla instytucji amerykaskich zaimplementowano 3-D ( widok

3-D, ciga analiza otoczenia, eksport danych w formacie 3-D Shape File.
Joint Theater Level Simulation JTLS (System symulacyjny dziaa poczonych)

Producent: Rolands & Associates Corporation, USA.
Gestor: NATO
Przeznaczenie: interaktywny system symulacyjny, modelujcy dziaania wojsk ldowych, si
powietrznych, marynarki wojennej, a take si specjalnych.
System JTLS jest przeznaczony do:
analizy, projektowania i oceny planw dziaania;
oceny alternatywnych rozwiza (wariantowanie dziaa bojowych);
analizy struktur jednostek bojowych z uwzgldnieniem systemw walki;
prowadzenia
wicze
wspomaganych
komputerowo,
poprzez
stworzenie
w rodowisku komputerowym rodowiska operacyjnego podobnego, spotykanego

na polu walki.
interaktywnego bardzo zoonego modelowania dziaania jednostek (10 stron

konfliktu, dynamiczne zmiany konstelacji, relacje asymetryczne);
interaktywnego modelowania ogniw pozamilitarnych (np. uchodcw);
symulacja z wykorzystaniem modeli czstkowych. Informacja o rezultatach

symulacji s zawarte w czterech grupach tematycznych: dowodzenie, lotnictwo,
logistyka, rozpoznanie;
interpretacja terenu dla potrzeb symulacji ( pokrycie i uksztatowanie, przeszkody

terenowe, wysoko terenu, gboko akwenw).
Tools for Operations Planning Functional Area Service TOPFAS (Narzdzia

informatyczne dla planowania operacyjnego sytuacji kryzysowych)
Producent: International Solutions Group, Limited, USA.
236
Rozdzia III
Gestor: NATO
Przeznaczenie: system dla planowania operacyjnego, wspierajcego analiz systemow
sytuacji kryzysowych, planowanie operacji, oraz ich wykonanie i ocen. Wprowadzane
Informacje o obiektach s aktualizowane na bieco i wykorzystywane przez narzdzia
udostpnione zespoowi planowania operacyjnego.
Architektura: na oprogramowanie skadaj si 3 gwne aplikacje:
analizy systemowej (dla wiadomoci sytuacyjnej i decyzyjnej);
planowania operacji (co naley zrobi, gdzie, kiedy i kto ma by wykonawc);
analizy kampanii (ledzenie rozwoju sytuacji w stosunku do planu).
System TOPFAS wspiera:
wielopoziomowe, rwnolege planowanie operacyjne;
podejcie caociowe do rozwizywanych problemw;
reprezentacj trzech stron sytuacji kryzysowej;
skrcenie cyklu i zwikszenie spjnoci planowania;
wiarygodno ekspertyz, dotyczcych uycia wojsk.
Podsumowujc analiz oprogramowania wspomagajcego zarzdzanie kryzysowe

wykorzystywane w Siach Zbrojnych RP i NATO, mona stwierdzi, e:
analizowane systemy informatyczne wspomagaj rne aspekty zarzdzania

kryzysowego;
kady z prezentowanych systemw zawiera wsplne, jak i indywidualne

funkcjonalnoci przydatne w planowaniu zarzdzania kryzysowego.
Wnioski i wskazwki dla opracowywanego oprogramowania wynikajce

z projektu
1.
System
budowy
planw
zarzdzania
kryzysowego
powinien
by
systemem
umoliwiajcym prac grupow i wspdzielenie zasobw informacyjnych.

2. System powinien umoliwia prac w trybie on-line pozwalajcym na nadne
modyfikowanie informacji przydatnej do planowania. Jednak system musi take
efektywnie pracowa w sytuacji off-line (spowodowanej chociaby awari sieci
telekomunikacyjnej), korzystajc z informacji historycznych.
3.
W systemie powinny by zawarte zasady i mechanizmy ograniczajce dostp

do informacji niejawnych osobom nieuprawnionym.
237
Rozdzia III
4.
Podstawowym trybem pracy w systemie powinna by praca na podkadzie mapowym,

dajcym uytkownikowi wiadomo ogranicze przestrzennych planowanych dziaa.
5.
Zawarcie
systemie
egzekwowania
ogranicze
wymuszajcych
poprawno
modyfikowanych danych i planowanych dziaa. Zbir klauzul okrelajcych

poprawno wykonywanych czynnoci powinien by edytowalny.
6.
Szczebel, na ktrym bdzie wykorzystywany system (gmina, powiat, wojewdztwo)

bdzie perspektyw dostpu do informacji i oferowanej funkcjonalnoci systemu, czyli
naley zaprojektowa jeden sparametryzowany system.
7.
Uwzgldnienie moliwoci wsppracy systemu planowania zarzdzania kryzysowego

z systemem symulacji konstruktywnej. Pozwoli to na:
testowanie poprawno dziaania systemu i sprawdzenie efektw jego dziaania

(planw zarzdzania kryzysowego);
uycie systemu zarwno do dziaa operacyjnych, jak i przedsiwzi

szkoleniowych i wicze.
Literatura
1.
Opracowanie zbiorowe, Kierownik zespou pk dr hab. In. M. Marszaek, Podzadanie

VI.3.2. Analiza dostpnych technologii i metod opracowania planw zarzdzania
kryzysowego na poziomie gminy, powiatu i wojewdztwa w ramach Projekt badawczorozwojowego w zakresie obronnoci i bezpieczestwa pastwa finansowanego ze
rodkw
Narodowego
Centrum
Bada
Rozwoju
umowa
Nr DOBR/0016/R/ID2/2012/03 z dnia 19.12.2012 r. p.t. Zintegrowany system budowy

planw zarzdzania kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne.
2.
Marszaek M., Sobolewski G., Majchrzak D., Zarzdzanie kryzysowe w ujciu

narodowym i midzynarodowym, AON, Warszawa 2012.
3.
Strategic Concept for the Defence and Security of The Members of the North Atlantic
Treaty Organisation- Active Engagement, Modern Defence, Adopted by Heads of State
and Government in Lisbon, Lisboa 2010.
Bibliografia wykorzystana przy realizacji projektu:

1. Karta Narodw Zjednoczonych.
2. Joint Publication JP 3-16, Joint Doctrine for Multinational Operations, 5 April 2000.
238
Rozdzia III
3. Allied Command Operations Comprehensive Operations Planning Directive, Supreme
Headquarters Allied Power Europe, Belgium, 17 December 2010.
4. Bednarski A., Zarys teorii organizacji i zarzdzania, TNOiK, Toru 1998
5. Cempel Cz., Teoria i inynieria systemw. Zasady i zastosowania mylenia systemowego,
ITE, Radom 2008.
6. Diehl P.F., Peace Operations, Polity Press, Cambridge 2008, s. 132.
7. Frankin D., Foreign Affairs, 1975.
8. Glen A. (red. nauk), Reagowanie pastwa na zagroenia terroryzmem lotniczym, AON,
Warszawa 2010.
9. Kieun W., Sprawne zarzdzanie organizacj, Szkoa Gwna Handlowa, Warszawa 1997.
10. Komiski A.K., Piotrowski W., Zarzdzanie. Teoria i praktyka, PWN, Warszawa 2000.
11. Krzyanowski L.J., O podstawach kierowania organizacjami inaczej. Paradygmaty.
Filozofia. Dylematy, Warszawa 1999. 12. Lichtarski J. (red.), Podstawy nauki
o przedsibiorstwie, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej, Wrocaw 2001.
13. ukowski R., Planowanie operacyjne w NATO, Przegld Si Powietrznych, STYCZE
2009, nr 1(019), Redakcja Wojskowa.
14. Marszaek M., Denysiuk I., Koncepcja uycia si zbrojnych w wojnach nieregularnych,
praca naukowo-badawcza, III.5.1.0., AON, Warszawa 2011.
15. Marszaek M., Rola Sojuszu Pnocnoatlantyckiego w zarzdzaniu kryzysowym
w wymiarze midzynarodowym, [w:] Sobolewski G., Majchrzak D., Zarzdzanie
kryzysowe w systemie bezpieczestwa narodowego, AON, Warszawa 2011.
16. Marszaek M., Uycie lotnictwa NATO w konflikcie bakaskim 1992-1995, AON,
Warszawa 2006.
17. Marszaek M., Dylematy ewaluacji operacji wsparcia pokoju [w:] Sienkiewicz P.,
Marszaek M., wieboda H. (red.), Metodologia bada bezpieczestwa narodowego.
Bezpieczestwo 2010, t. II, AON, Warszawa 2011.
18. Marszaek M., Operacje reagowania kryzysowego NATO. Istota. Uwarunkowania.
Planowanie, Difin, Warszawa 2013.
19. Marszaek M., Operacje wsparcia pokoju NATO, Zeszyt Problemowy, TWO
3(59)/2009, Warszawa 2009.
20. Marszaek M., Sobolewski G., Majchrzak D., Zarzdzanie kryzysowe w ujciu
narodowym i midzynarodowym, AON, Warszawa 2012.
239
Rozdzia III
21. NATO w trakcie transformacji, NATO Public Diplomacy Division, Brussels 2004.
22. Nicholas J. D., Pickett G. B., Spears W. O., Amerykaski oficer sztabu, Wydawnictwo
Ministerstwa Obrony Narodowej, Warszawa 1963.
23. Pitek Z., Procedury i przedsiwzicia systemu reagowania kryzysowego, AON,
Warszawa 2005.
24. Strategic Concept for the Defence and Security of The Members of the North Atlantic
Treaty Organisation- Active Engagement, Modern Defence, Adopted by Heads of State
and Government in Lisbon, Lisboa 2010.
25. Szczurek T., Od deskrypcji do antycypacji wykorzystania potencjau militarnego
w ksztatowaniu bezpieczestwa nowoczesnych wsplnot pastwowych wobec rozwoju
zagroe niemilitarnych, Wojskowa Akademia Techniczna, Warszawa 2012.
26. Tyszkiewicz A., Operacje stabilizacyjne na podstawie dowiadcze Polskiej Dywizji
Wielonarodowej w Iraku, wyd. BELLONA, Warszawa 2005.
27. http://www.unic.un.org.pl/misje_pokojowe/mzeu_unprofor.php
28. http://www.wojsko-polskie.pl/nato/polska-w-nato/1218,rada-partnerstwaeuroatlantyckiego-euro-atlantic-partnership-council-eapc.html.
29. www.nato.int/ims.
240
Rozdzia III
m. bryg. dr in. Pawe KPKA
KONCEPCJA WYKORZYSTANIA MODELI

ANALITYCZNYCH I NARZDZI INFORMATYCZNYCH DO
PROJEKTOWANEGO SYSTEMU RATOWNICZEGO
Streszczenie
Modele analityczne dla wybranych zagroe oraz narzdzia informatyczne s
podstaw
do
opracowania
innowacyjnego
oprogramowania
teleinformatycznego
wspierajcego projektowanie systemu ratowniczego na rnych poziomach administracyjnych

w oparciu o istniejce dane z SWD-ST. Oprogramowanie do projektowania systemu
ratowniczego umoliwi m.in.: generowanie i wizualizacj danych historycznych, opracowanie
interaktywnych map zagroe i map ryzyka, generowanie poziomw osigalnoci pomocy
ratowniczej (w oparciu o wybrane czynniki operacyjne: czas dotarcia, liczba ratownikw,
poziom przygotowania i wyposaenia, itp.), ktra powinna by zapewniona podczas zdarze
rutynowych, wypadkw i katastrofy, poarw i innych niebezpiecznych zdarze, w ktrych
uczestniczy stra poarna. Oprogramowanie ma zapewni metodyki i modele umoliwiajce
diagnozowanie
obecnych
systemw
ratowniczych
na
poziomie:
gminy,
powiatu
i wojewdztwa, a take pozwoli na ocen poziomu zapewnienia pomocy ratowniczej na

okrelonych terenach. Celem jest moliwo wspomagania projektowania systemw
ratowniczych
dla
gmin,
powiatw
i wojewdztw
pozwalajca
na
optymalizacj
rozmieszczenia podmiotw ratowniczych, ich obsad kadrowych oraz wyposaenia

technicznego i zaplecza logistycznego w zalenoci od poziomu zagroe i poziomu ryzyka.
Sowa kluczowe: System ratowniczy, zagroenie, ryzyko, projektowanie, analiza, technologie
teleinformatyczne
241
Rozdzia III
Wprowadzenie
Na ryzyko dla zagroe, rozumiane jako prawdopodobiestwo i skutki w okrelonym
czasie wpywa wiele rnych czynnikw. Niektre zagroenia dla ycia, zdrowia ludzi,
mienia i/lub rodowiska wystpuj sporadycznie, a niektre stale. Obecnie nie mona
dokadnie przewidzie jakie zagroenie wystpi, a tym bardziej jakie bd skutki oraz
prawdopodobiestwo, czyli ryzyko danego zagroenia. Dlatego jednostki ochrony
przeciwpoarowej powinny by przygotowane do dziaania w rnych sytuacjach
niekorzystnych, tj. zdarzeniach rutynowych, sytuacjach kryzysowych, kryzysach oraz stanach
kwalifikowanych (nadzwyczajnych). Powinny by take przygotowane do szerokiej gamy
zagroe, ktre najprociej mona podzieli na poary i miejscowe zagroenia. O ile pojcie
poaru nie jest wieloznaczne, to w pojciu miejscowego zagroenia mona zawrze dziaania
od kolizji drogowej a do wybuchu bomby w czasie trwania imprezy masowej (zdarzenie
masowe). Stra poarna jest wzywana do kadego z tych zdarze penic funkcj
koordynujc, wiodc lub pomocnicz.
Prawidowe przygotowanie do zapobiegania i zwalczania zagroe wymaga gotowoci
odpowiednich sub ratowniczych, ktre bd mogy szybko podj odpowiednie decyzje
oraz dziaania w chwili powstania niekorzystnego zdarzenia. Natychmiastowe zareagowanie
na pojawienie si zagroenia zaley w duej mierze od zabezpieczenia operacyjnego
i logistycznego podmiotw Krajowego Systemu Ratowniczo-Ganiczego (KSRG) oraz
wsppracy z innymi systemami lub podmiotami spoza Systemu. Odpowiednia liczba
pojazdw gotowych do uycia podczas wystpienia zdarzenia pozwala zapewni niezbdn
ilo si i rodkw dla zabezpieczenia dziaa ganiczych lub/i ratowniczych. Dziki temu
dziaania podmiotw KSRG prowadz do zapewnienia bezpieczestwa i zdrowia ludzi,
zwierzt oraz zminimalizowania strat. Skuteczno obsugi zdarzenia, a tym samym
skuteczno prowadzonej akcji ratowniczej, w znacznej mierze zaley od trzech
podstawowych czynnikw:
czasu dotarcia do zdarzenia,
odpowiedniego wyszkolenia straakw ratownikw oraz
utrzymywania w gotowoci technicznej odpowiedniej liczby i rodzaj sprztu.
Kady system ratowniczy dysponuje okrelon iloci si i rodkw, gdy nikt nie jest
w stanie zapewni nieograniczonej iloci zasobw ratowniczych. Ich rozmieszczenie,
242
Rozdzia III
etatowo i wyposaenie w odpowiedni sprzt powinno by oparte na rozpoznaniu zagroe
wystpujcych na danym terenie operacyjnym, tj. na terenie chronionym i na ryzyku, czyli
prawdopodobiestwie i skutkach. Odpowiednia ilo pojazdw, ktre pod wzgldem
wyposaenia i przeznaczenia powinny charakteryzowa si rnymi parametrami
operacyjnymi, czas dotarcia do zdarzenia oraz obsady osobowe, ktre dziki cigym
szkoleniom teoretycznym, aplikacyjnym i praktycznym powinny zapewni odpowiednio
wysoki poziom bezpieczestwa na chronionym obszarze. Algorytm koncepcyjny przedstawia
rycina 1.
W zwizku z powyszym powinny powsta docelowo metody majce zastosowanie
w realnych dziaaniach zapobiegawczych, przygotowawczych zdefiniowanych i opartych na
modelach analitycznych i narzdziach informatycznych, suce de facto do projektowania
systemu ratowniczego.
Takie rozwizania wymagaj nowoczesnych technologii, ktre pozwol na budow
i pniejsze
najkorzystniejsze
oprogramowania.
Narzdzie
wykorzystanie
przez
(oprogramowanie)
uytkownika
teleinformatyczne
kocowego
wspomagajce
projektowanie systemu ratowniczego na poziomach: gmina, powiat, wojewdztwo ma

uwzgldnia wykorzystanie procedur, zasad oraz modeli, take ju obowizujcych
z uwzgldnieniem
najnowszych
metodyk
oraz
standardw
dotyczcych
tworzenia
spektrum
technologii
i dokumentowania procesw budowy oprogramowania.

Niezbdne
jest
take
wykorzystanie
szerokiego
komunikacyjnych i sieciowych, w tym telemetrycznych, sucych do integrowania,

wspomagania i monitorowania istniejcych systemw ratowniczych. Konieczne jest
opracowanie systemw bazodanowych do gromadzenia informacji o danych historycznych
i zasobach systemu ratowniczego sucych monitorowaniu jego biecego stanu. Bazy
te charakteryzowa si maj realizacj duej liczby prostych transakcji zapisu i odczytu
przy zachowaniu integralnoci (spjnoci) danych w rodowisku wielodostpnym oraz du
efektywnoci dziaania mierzon liczb realizowanych transakcji w jednostce czasu.
243
Rozdzia III
Ryc. 1. Algorytm zadaniowy projektowania systemu ratowniczego1

Uzyskany opis ma stanowi podstaw do sformuowania wymaga funkcjonalnych
i ogranicze
narzdzia
(oprogramowania)
teleinformatycznego
wspomagajcego
projektowanie systemu ratowniczego niezbdnych w procesie projektowania tego systemu.

Uzyskane wymagania (funkcjonalne i niefunkcjonalne) maj posuy do wyboru uznanej
metodyki projektowania systemu i zwizanych z ni technologii. System ma wykorzystywa
nowoczesne rozwizania z dziedziny Technologii Informacyjnych (IT) w celu zapewnienia
efektywnej i niezakconej realizacji zada w zakresie teleinformatycznego wspomagania
projektowania systemu ratowniczego.
Opracowanie wasne.
244
Rozdzia III
Modele analityczne
Waciwie zaprojektowany system ratowniczy wymaga nie tylko poarniczej wiedzy
eksperckiej,
ale
take
wykorzystania
modeli
matematycznych
(analitycznych)
do prognozowania propagacji zagroe. Projektowanie systemu ratowniczego polega

w znacznej
mierze
na
okrelaniu
ryzyka
dla
danych
zagroe,
gdzie
oprcz
prawdopodobiestwa (obliczonego na przykad z systemu SWD-ST) wystpuj take skutki.

Analiz skutkw najlepiej rozpocz od wyznaczenia stref niebezpiecznych na mapie,
a potem dokona analizy szczegowej skutkw dla ycia, zdrowia, mienia i rodowiska.
Taki sposb postpowania ma swoje przesanki wynikajce z ustawy o zarzdzaniu
kryzysowym, gdzie:
mapa zagroenia mapa przedstawiajc obszar geograficzny objty zasigiem

zagroenia z uwzgldnieniem rnych scenariuszy zdarze oraz
mapa ryzyka to mapa lub opis przedstawiajcy potencjalnie negatywne skutki

oddziaywania zagroenia na ludzi, rodowisko, mienie i infrastruktur2.
Na
przykad
wycieki
substancji
toksycznych,
palnych
czy
wybuchowych
spowodowane stanami awaryjnymi w zakadach, w czasie transportu lub magazynowania,

stwarzaj niebezpieczestwo dla ludzi, mienia i rodowiska. Aby moliwa bya ocena
skutkw jakie powoduj, konieczne jest ich prognozowanie. W przypadku zagroe
chemicznych, tj. z udziaem substancji niebezpiecznych okrelane s poprzez:
modelowanie efektw fizycznych (Effect modelling),
szacowanie skutkw (Consequence modelling).
Wszystkie obliczenia rozpoczynaj si od okrelenia wartoci pocztkowych i opisu

sytuacji, w ktrej nastpuje uwolnienie substancji niebezpiecznych. W zalenoci od formy
niebezpiecznego produktu tworzy si scenariusze awaryjnych uwolnie bdcych sekwencj
zdarze zapocztkowanych zdarzeniem inicjujcym oraz zakoczonych okrelonymi
skutkami.
Na scenariusz awaryjny maj wpyw nastpujce parametry:
waciwoci
fizykochemiczne
substancji
niebezpiecznej
(np.
substancja
toksyczna, palna),
charakterystyka rda emisji (np. rodzaj uwolnienia, model uwolnienia),
Ustawa o zarzdzaniu kryzysowym (Dz. U. Nr 89, poz. 590 z 2007r., z pn. zm.)
245
Rozdzia III
propagacja zanieczyszcze w rodowisku (w powietrzu, wodzie, glebie),
warunki meteorologiczne i terenowe (m.in. stabilno atmosfery, prdko wiatru,

nasonecznienie, uksztatowanie i szorstko analizowanego terenu),
wartoci ste progowych dla okrelonych skutkw awarii.
Natomiast na rozwj scenariusza awaryjnego wpywa zarwno moliwo wystpienia

okrelonych sytuacji rodowiskowych i zewntrznych oddziaujcych na rozwj zdarzenia
inicjujcego, jak i dziaanie przyjtych systemw bezpieczestwa oraz ochrony reagujcych
na wystpienie zdarzenia3.
Uwolnienia substancji niebezpiecznych w stanach awaryjnych mog mie rne
przyczyny. Emisje zdarzaj si na skutek uwolnie przez zawory bezpieczestwa, pkni
przewodw lub uszczelek, a take uszkodze w paszczach zbiornikw lub na rurocigach.
Przyczyny awaryjnych uwolnie niebezpiecznych substancji mona pogrupowa nastpujco4:
Uszkodzenia mechaniczne:
przekroczenie dopuszczalnych cinie (np. w zbiornikach, rurocigach),
krucho materiaw (np. szka, rur z tworzyw sztucznych),
korozja (rur lub zbiornikw),
przekroczenie naprenia krytycznego.
Uwolnienia procesowe:
uszkodzenia systemw sterowania i zabezpiecze,
stany eksploatacyjne instalacji wykraczajce poza granice ustalone zaoeniami

projektowymi,
nieprawidowy przebieg operacji np. napeniania i rozadowywania,
niewaciwe oczyszczenie instalacji przed konserwacj.
Nieprzewidziane reakcje pomidzy substancjami:
reakcje uboczne w czasie procesu,
reakcje w odstojnikach ciekw.
Podczas modelowania scenariuszy awaryjnych, niezmiernie istotny jest fakt czy

cakowita masa uwolnia si natychmiastowo, czy te wyciek nastpi w pewnym okrelonym
M. Borysewicz, S. Potempski, Ryzyko powanych awarii rurocigw przesyowych substancji niebezpiecznych,

CIOP, Warszawa 2002
http://manhaz.cyf.gov.pl/manhaz/przewodnik/default.htm
246
Rozdzia III
czasie. Sytuacja pierwsza dotyczy wycieku okrelanego jako chwilowy, natomiast druga jako
cigy.
Wybr waciwego modelu rda emisji jest uzaleniony od wielu czynnikw,
midzy innymi od wyznaczenia miejsca emisji oraz stanu skupienia substancji. Poniej
opracowano zjawiska, na podstawie ktrych bdzie moliwe dokonanie waciwego wyboru
modelu rda emisji5:
wypyw strumieniowy fazy gazowej,
wypyw strumieniowy fazy ciekej,
wypyw dwufazowy,
rozlewisko cieczy.
Uwolnienie moe by zarwno adiabatyczne, jak i izotermiczne. W przypadku

uwolnienia adiabatycznego nie zachodzi wymiana ciepa pomidzy uwalnianym materiaem
a otoczeniem6. Oznacza to, e dla rozprenia gazu wymagane jest ciepo, ktre jest
wycigane z np. magazynu, zbiornika. W rezultacie tego nastpuje obnienie temperatury
uwalnianego zanieczyszczenia. Ten rodzaj skutku z reguy odnosi si do gazu, pary oraz
wypyww dwu-fazowych. Dla substancji ciekych nie wystpuje proces rozprania jak ma
to miejsce w przypadku gazu, wic temperatura pozostaje taka sama. Dlatego wypyw cieky
jest izotermiczny.
Modele dyspersji chmur substancji niebezpiecznych w powietrzu

Jedn z podstawowych cech sucych do oceny skutkw zdarze awaryjnych jest
analiza dyspersji substancji niebezpiecznych. Ich szkodliwo moe by spowodowana
toksycznoci, palnoci, wybuchowoci. Wyznaczanie ste dla materiaw palnych oraz
granic
wybuchowoci
charakterystyki
rozpatrywanych
potencjalnych
poarw,
substancji
eksplozji
pozwala
czy
modelowa
emisji.
Poniewa
okrela
proces
przemieszczania si oboku w atmosferze opisywany jest przez wiele wielkoci fizycznych,

niemoliwym jest jednoznaczne okrelenie stref zasigu zagroenia. Stosuje si rne modele
fizyczne, na bazie ktrych mona budowa obliczeniowe modele matematyczne. Mona
odnale wiele modeli dyspersji oraz podzieli je na dyfuzyjne, niedyfuzyjne i objtociowe.
E. Gazka, Modele rde emisji dla awaryjnych uwolnie substancji niebezpiecznych, Instrukcja do wicze,
Warszawa 2007
Phare Project PL 0105.04.01: Przeciwdziaanie powanym awariom Seveso II w Polsce, wyd. Haskoning
Nederland B. V., Holandia,2004
247
Rozdzia III
Modele dyfuzyjne bazuj na zaoeniu, e rozprzestrzenianie si gazw w powietrzu jest
zwizane z unoszeniem oraz dyfuzj. Modele objtociowe opieraj si na bilansie masy, jednak
uwzgldniaj jedynie unoszenie, za w modelach niedyfuzyjnych opartych na statystyce
matematycznej lub teorii prawdopodobiestwa ani dyfuzja, ani unoszenie nie s brane pod
uwag7. Gwn klasyfikacj modeli dyspersji jest ich podzia na gsto powstajcego
oboku wzgldem powietrza atmosferycznego. Mona wyrni trzy podstawowe typy
modeli8:
modele Gaussa (model transportu obokw pasywnych) o gstociach mniejszych

lub w przyblieniu rwnych gstoci powietrza,
modele pudekowe (model transportu obokw cikich) o gstociach wikszych

ni gsto powietrza,
trjwymiarowe modele numeryczne (model UDM).
Efekty fizyczne i skutki zdarze awaryjnych

Strumie promieniowania cieplnego
Skutkiem promieniowania cieplnego dla czowieka jest oparzenie termiczne. Na podstawie
okrelonych kryteriw (zalenych od wielkoci oparzonej powierzchni oraz gbokoci
oparzenia) oparzenia mona podzieli na stopnie9:
I stopie gboko obrae poniej 0,12 mm, powierzchnia poparzenia

nieprzekraczajca
15%
powierzchni
ciaa,
powoduje
umiarkowany bl,
zaczerwienienie skry, schodzenie naskrka. Najczciej wystpuje przy

oparzeniach sonecznych.
II stopie gboko obrae poniej 2 mm, powierzchnia poparzenia

nieprzekraczajca 30% powierzchni ciaa, powoduje powstanie pcherzy z treci
surowicz w rodku. Oparzeniu towarzyszy ogromny bl, skra z zaczerwienionej
moe przechodzi w biaaw oraz wydawa si liska. W powstaych
pcherzach moe pojawia si krew.
III stopie gboko obrae powyej 2 mm z martwic penej gruboci skry

i powierzchni poparzenia przekraczajc 30% powierzchni ciaa. Jest to
7
8
9
Wirtualny Podrcznik Pierwszej Pomocy, D&S 2007 2012, str.28
248
Rozdzia III
oparzenie penej gruboci skry oraz gbszych struktur. Moe powodowa
cakowite zwglenie. Skra jest zmieniona martwiczo (woskowata, przeroczysta)
lub cakowicie spalona (otwarta rana, osmolone brzegi rany). Silny bl oraz
zniszczenie mini, koci, przegrzanie organizmu pogarszaj jeszcze sytuacj.
Gdy dojdzie do oparzenia trzeciego stopnia moliwe jest stopienie skry z odzie
lub biuteri poszkodowanego.
Fala nadcinienia
Jedn z podstawowych konsekwencji eksplozji jest wytworzenie poruszajcej si
z du prdkoci fali uderzeniowej lub cinieniowej. Fala generuje nadcinienie, ktre moe
rani ludzi oraz niszczy sprzt i budynki. Skutki eksplozji mona podzieli na kategorie.
Gwny podzia zakada rozrnienie bezporednich i porednich skutkw. W przypadku
bezporednich istota ludzka bdzie naraona na zwikszone cinienie, a przy porednich na
zranienie przez odamki.
Generowana przez wybuch fala nadcinienia oddziauje niszczco na konstrukcje
i budynki. Istnieje wiele rde, ktre podaj stopie zniszczenia budynkw spowodowany
przez fal nadcinienia. Wartoci skutkw funkcji nadcinienia s zblione, a niewielkie
rnice mog wynika z rnych technologii budowlanych. Ponadto w ocenie zniszcze
w wyniku powstaego wybuchu wany jest czas trwania fali nadcinienia i szybko
narastania na czole fali.
Odamkowanie
Skutki wybuchu bdce nastpstwem powstania i rozprzestrzeniania odamkw zale od
nastpujcych czynnikw10:
liczby i masy odamkw,
prdkoci pocztkowej,
kta wyrzutu,
zasigu,
kierunku rozprzestrzeniania,
zdolnoci penetracji i niszczenia zalenej od energii kinetycznej.
Z. Salamonowicz, W. Jarosz, Odamkowanie podczas wybuchu zbiornikw z LPG, Bezpieczestwo i technika

poarnicza, nr 3, 2012
10
249
Rozdzia III
Ilo odamkw powstaych podczas wybuchu jest nieprzewidywalna. Opiera si
mona jedynie na szacowaniach i prognozach statystycznych. Gwnym rdem informacji
o iloci i masie odamkw s zbierane od wielu lat dane historyczne. Rozpatrujc zbiorniki
cylindryczne mona zauway pewne regularnoci. Najczciej zbiorniki tego typu ulegaj
uszkodzeniom w dennicach oraz w czci cylindrycznej powoki, ktra zostaje rozerwana na
kilka fragmentw o zrnicowanym ksztacie i masie.
Ekspozycja toksyczna
Istotnym parametrem w przypadku modelowania uwolnie substancji toksycznych jest
stenie substancji dla okrelonej lokalizacji lub odlegoci do danej koncentracji. W celu
ocenienia potencjalnego oddziaywania toksycznego uwolnienia, stosuje si modele dyspersji.
Przy ocenie zagroenia i porwnywaniu toksycznych waciwoci niebezpiecznych substancji
chemicznych mona korzysta z opracowa i wytycznych charakteryzujcych skutki
oddziaywa toksycznych.
Do najczciej stosowanych nale:
dawka miertelna (LD),
stenie miertelne (LC),
dopuszczalne stenia w rodowisku pracy okrelane jako NDS, NDSCh,
wskanik ERG.
Charakterystyka oprogramowania do wizualizacji

Polska w obliczu rozkwitu technologii informatycznych staje przed wyzwaniem
natury spoecznej, ekonomicznej i technicznej, ktre wymaga rozwoju intelektualnego w celu
sprostania uwarunkowaniom technicznym krajw wysokorozwinitych, zachowujc istniejcy
potencja
intelektualny.
Std
konieczno
przeksztacenia
tzw.
spoeczestwo
informacyjne, z t myl, aby informacja suya spoeczestwu, a take administracji

publicznej na wszystkich szczeblach, takich jak: gmina, powiat, wojewdztwo i kraj. Dlatego
te rne szczeble administracji publicznej rozpoczy budow wasnych systemw
informatycznych wspomagajcych realizacj zada publicznych, w tym w zakresie
bezpieczestwa.
Wiadome jest, e adne dziaanie na komputerowym zobrazowaniu przestrzennym nie
moe si oby bez odpowiednich danych lokalnych, map cyfrowych, numerycznego modelu
terenu, terenowej bazy danych, bazy meldunkowej, bazy ewidencji gospodarczej, bazy
250
Rozdzia III
ewidencji zakadw niebezpiecznych lub uciliwych dla rodowiska itd. Jedynie niektre
mapy topograficzne objte s odpatnym dostpem w zwizku z Ustaw Prawo geodezyjne
i kartograficzne z dnia 17 maja 1989r. (Dz.U. z 2005r. nr 240, poz. 2027 z pniejszymi
zmianami) nawet dla ich twrcw. Jednak koszt uzyskania do nich dostpu za porednictwem
Wojewdzkich czy Powiatowych Biur Geodezyjnych jest bardzo niski. Dodatkowym rdem
pozyskiwania danych mog by np. Regionalne Zarzdy Gospodarki Wodnej szczeglnie dla
jednostek samorzdowych przez ktrych teren przepywaj cieki wodne, a take
wyspecjalizowane przedsibiorstwa zajmujce si biznesowo tematyk GIS, ktre w szybki
sposb mog dostarczy zdjcia lub mapy satelitarne dla zagroonych obszarw. Nie mona
te nie docenia rde internetowych, w chwili obecnej zasoby mapowe Internetu s
przeogromne (np.: Geoportal), a dokadno pozyskanych t drog map i ich dokadno jest
praktycznie wystarczajca na potrzeby zarzdzania kryzysowego.
Na pocztku wane jest okrelenie czym jest informacja i czego szukamy. Naley si
zastanowi nad zbudowaniem pyta, ktre dostosuj GIS do bezpieczestwa. Nie jest to
trudne zadanie i prawd mwic, kady zadaje sobie takie pytania codziennie. Przykadowo
szukajc lokalizacji pod budow zakadu przemysowego o charakterze niebezpiecznym
konieczne bdzie zadanie wielu pyta, ktre dotycz nowego miejsca inwestycji i jego
umiejscowienia na terenie powiatu. Jakie jest uksztatowanie terenu? O jakiej przepustowoci
s drogi dojazdowe? Jak daleko s najblisze jednostki stray poarnej? Jak bdzie wygldao
rozprzestrzenienie uwolnionej substancji niebezpiecznej z zakadu? Poszczeglne warstwy
GIS odpowiednio wczeniej zasilone danymi z pewnoci pomog odpowiedzie na
te pytania, poniewa utworzone zostay z dwch rodzajw informacji o kadym obiekcie
geograficznym, a mianowicie jego pooenia geograficznego oraz opisu cech, ktre go
charakteryzuj.
Pliki zawierajce informacje na temat pooenia (czyli nasze dane: mapy) pozwalaj
umiejscowi obiekty na monitorze komputera, okrela ich wzajemne relacje przestrzenne
oraz lokalizacje w wiece rzeczywistym. Opisy obiektw, przechowywane w tabelach,
nazywaj si atrybutami. Du zalet GIS jest moliwo dodawania praktycznie
nieograniczonej iloci atrybutw i uszczegawiania w ten sposb opisw obiektw.
W zwizku z tym zarzdzanie bezpieczestwem jest take zbiorem informacji o otaczajcym
nas rodowisku geograficznym, zagroeniach, ludziach, obiektach przemysowych w skali
251
Rozdzia III
gminy, powiatu, wojewdztwa i kraju, z tym e jeszcze do spenienia definicji zarzdzania
kryzysowego niezbdne jest wanie zarzdzanie tymi danymi w celu minimalizacji skutkw.
Podsumowanie
Analiza i weryfikacja modeli analitycznych oraz narzdzi informatycznych sucych
do
opracowania
zaawansowanego
technologicznie
narzdzia
(oprogramowania)
teleinformatycznego wspomagajcego projektowanie systemu ratowniczego na poziomach:

gmina, powiat, wojewdztwo ma wymierne korzyci wpywajce bezporednio na ochron
ycia, zdrowia i mienia ludzkiego poprzez:
zapobieganie lub/i przygotowanie do zwalczania poaru, klski ywioowej lub

innego miejscowego zagroenia,
zapewnienie odpowiedniej iloci si i rodkw do dziaa ratowniczo-ganiczych,
waciwe organizowanie i prowadzenie akcji ratowniczych w czasie poarw,

klsk ywioowych lub likwidacji miejscowych zagroe, gdzie PSP w czasie
prowadzenia dziaa ratowniczo-ganiczych jest zazwyczaj instytucj wiodc,
waciwe okrelenie wskanikw operacyjnych (czas dotarcia i czas podjcia

dziaa ratowniczych, ilo posiadanych zasobw sprztowych, obsady etatowe
posiadajce odpowiednie wyszkolenie) majce znaczenie przy okrelaniu skutkw
zagroe i ryzyka,
analiz merytoryczn baz danych programu EWID (obecnie: SWD-ST) poprzez

narzdzia wspierajce badania tych baz. Element ten suy opracowaniu metody
okrelania zdolnoci operacyjnych stray poarnej odpowiadajcych rodzajom
dziaalnoci i zagroeniom za pomoc identyfikacji zdolnoci (skutecznoci)
poprzez analiz parametrw operacyjnych (wskanikw), tak aby moliwe byo
porwnanie skutecznoci dziaa w sytuacji wystpienia tego samego typu
zagroenia (identyfikacja, analiza, ocena zagroe),
opracowanie metod i modeli oceny zagroe i ryzyka wraz z metod generowania

map na zadanym terenie oraz wg rodzajw tych zdarze. Wyznaczone
strefy/obszary mog wskazywa rny poziom ryzyka, ryzyka zmiennego
w czasie (poziom zagroe i ryzyka w centrach miast, w budynkach uytecznoci
publicznej szkoach, urzdach, przedszkolach jest inny godzinach nocnych, ni
kiedy instytucje te funkcjonuj).
252
Rozdzia III
Wyniki projektowania systemu ratowniczego mog skutkowa potrzeb

powoania posterunkw czasowych w miejscach bardzo duego ryzyka
(opracowanie metod optymalnego rozmieszczenia podmiotw ratowniczych
i pomocowych) lub wypracowaniem rekomendacji do wdroenia w kraju
standardw udzielania pierwszej pomocy ratowniczej, aby przy odpowiednim
poziomie bya zapewniona skuteczna pomoc.
Opracowane metody, bazy danych, aplikacje, modele wspomog projektowanie

i realizacj podstawowych zada ratowniczych i dostosuj je do specyfiki danego rodzaju
zdarze, take zdarze masowych lub klsk ywioowych. Co wicej, dadz take moliwo
okrelania niezbdnych si i rodkw ratowniczych, gdy wymagana jest modyfikacja
priorytetw lub dokonanie uproszcze w procedurach dziaania. Wobec tego mona mwi
o otwartoci i dynamicznoci metod, ktrych wyniki mog podlega zmianom w czasie
w zalenoci od zagroenia.
Zastosowanie wynikw w praktyce pozwoli na:
zmniejszenie ryzyka naraenia ycia i zdrowia,
zmniejszenie szkd w sprzcie,
zwikszenie bezpieczestwa funkcjonariuszy,
zarzdzania dyslokacj si i rodkw,
wprowadzenie nowego standardu identyfikowania i inwentaryzowania zagroe

i ryzyka,
obiektywne uzasadnienie potrzeb inwestycyjnych, zwizanych z rozbudow

systemu ratowniczego lub jego modernizacj (przestarzae rodki transportowe
i za lokalizacja zbyt dugie czasy dojazdu, niski poziom zdolnoci
operacyjnych). Nawet w przypadku braku funduszy na inwestycje i zmiany,
metoda pozwala bdzie na ocen, jak daleko system rzeczywisty odbiega od
systemu zapewniajcego zakadany poziom bezpieczestwa,
wskazanie kierunkw zmian parametrw systemu, co wpynie na postp

w dziedzinie organizacji ratownictwa,
wprowadzanie oszczdnoci w budecie Pastwa poprzez podniesienie poziomu

bezpieczestwa, co wie si ze skuteczniejszym reagowaniem na zagroenia,
zwikszenie efektywnoci ratowania ycia i mienia.
253
Rozdzia III
Modele i narzdzia informatyczne bd stanowi element projektowania, planowania
i organizacji systemu ratowniczego oraz wdraania dziaa profilaktycznych, przyczyniajc
si tym samym do zmniejszenia poziomu zagroenia. Narzdzie uatwiajce wybr
najbardziej
korzystnego
wariantu
organizacji
sytemu
(wczajc
optymalizacje
rozmieszczenia podmiotw ratowniczych) zarwno z punktu widzenia zaoonego poziomu

bezpieczestwa, jak i z punktu widzenia nakadw finansowych wspomoe proces
podejmowania decyzji o stanie wyposaenia sub ratowniczych. Narzdzia te odnosz si
take do zapewnienia bezpieczestwa umoliwiajc efektywniejsze i bardziej precyzyjne
rozpoznawanie moliwych dysfunkcji danej spoecznoci.
Nowoczesne zarzdzanie w jakiejkolwiek dziedzinie wymaga odpowiednich narzdzi.
W dziedzinie bezpieczestwa cywilnego moliwoci wykorzystania narzdzi w postaci
programw komputerowych uatwiajcych identyfikacj zagroe, analiz posiadanych
danych oraz podejmowanie obiektywnych i ekonomicznie efektywnych decyzji mog okaza
si nieocenione.
Artyku opracowano na podstawie wynikw Projektw: Zaawansowane technologie
teleinformatyczne wspomagajce projektowanie systemu ratowniczego na poziomach: gmina,
powiat, wojewdztwo Nr DOBR/0015/R/ID1/2012/03 realizowanego na rzecz obronnoci
i bezpieczestwa pastwa w ramach Narodowego Centrum Bada i Rozwoju.
Literatura
Wykaz ksiek, artykuw i innych opublikowanych opracowa:
1.
Bdek J., Borysiewicz M., Antkowiak O. i inni, Zagroenia skaeniem chemicznym,

[w]:Modele zagroe aglomeracji miejskiej wraz z systemem zarzdzania kryzysowego na
przykadzie miasta stoecznego Warszawy, pod red. A. Najgebauera, Warszawa, 2009.
2.
Borysewicz M., Potempski S., Ryzyko powanych awarii rurocigw przesyowych

substancji niebezpiecznych, CIOP, Warszawa 2002.
3.
Borysiewicz M., Modelowanie wypyww i transportu uwolnie w atmosferze substancji.

Chemicznych. Modelowanie efektw fizycznych i skutkw awarii chemicznych,
Warszawa, 1996.
4.
Krupa K., Modelowanie, symulacja i prognozowanie, Warszawa, 2008.
5.
Salamonowicz Z., Jarosz W., Odamkowanie podczas wybuchu zbiornikw z LPG,

Bezpieczestwo i technika poarnicza, nr 3, 2012.
254
Rozdzia III
6.
TNO, User manual programu Effects 7.6, 2007.
7.
TNO, Yellow Book, Method for Calculation of Physical Effects, CPR 14E, London, 1991.
8.
Wolanin J., Zarys teorii bezpieczestwa obywateli, Warszawa, 2005.
Wykaz aktw prawnych i materiaw metodycznych:

9.
Guiding principles for chemical accident prevention, preparedness and response

(Guidance for public authorities, industry, labour and others). Environment Monograph
No 51, OECD/GD (92) 43. OECD, Paris, 1992.
10. http://manhaz.cyf.gov.pl/manhaz/przewodnik/default.htm
11. Phare Project PL 0105.04.01: Przeciwdziaanie powanym awariom Seveso II w Polsce,
wyd. Haskoning Nederland B. V., Holandia,2004
12. Rozporzdzenie Ministra Pracy i Polityki Spoecznej z dnia 29 listopada 2002 r.
w sprawie najwyszych dopuszczalnych ste i nate czynnikw szkodliwych dla
zdrowia w rodowisku pracy (Dz. U. z 2002 r., poz. 1833).
13. Ustawa o zarzdzaniu kryzysowym (Dz. U. Nr 89, poz. 590 z 2007r., z pn. zm.)
14. Ustawa z dnia 18 kwietnia 2002 r. o stanie klski ywioowej (Dz. U. z 2002 r. Nr 62,
poz. 558, z pon. zm.)
15. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony rodowiska (Dz. U. z 2001 r. Nr62,
poz. 627, z pon. zm).
255
Rozdzia IV
Wymagania funkcjonalne dla oprogramowania
wspomagajcego opracowanie planw zarzdzania
kryzysowego
257
Rozdzia IV
mgr in. Zbigniew KALISZYK
mgr in. Krzysztof SZELGOWSKI
WYMAGANIA FUNKCJONALNE DLA OPROGRAMOWANIA

WSPOMAGAJCEGO OPRACOWANIE PLANW
ZARZDZANIA KRYZYSOWEGO ANALIZA WYNIKW
BADA ANKIETOWYCH PRZEPROWADZONYCH PRZEZ
ZOSP RP
Zwizek Ochotniczych Stray Poarnych RP w ramach projektu Zintegrowany

System Budowy Planw Zarzdzania Kryzysowego w Oparciu o Nowoczesne Technologie
Informatyczne realizowa podzadanie VI.2.6 Okrelenie oglnej koncepcji struktury
i zaoe systemu i specyfikacji wymaga z uwzgldnieniem zdefiniowanych, ujawnionych
w oparciu o przeprowadzone badania wymaga i oczekiwa. w ramach zadania nr VI.2
Identyfikacja wymaga uytkownikw. Analiza oglnej struktury systemu pod ktem
zdefiniowanych wymaga.
Realizowane w ramach projektu badania ankietowe przeprowadzono w komrkach
zaangaowanych w dziaania zwizane z zarzdzaniem kryzysowym w piciu powiatach
lecych na terenie dwch wojewdztw: mazowieckiego i lubelskiego oraz w 31 gminach
nalecych do tych powiatw, a take w jednym Urzdzie Wojewdzkim.
Wyniki ankiet zestawione zostay w materiaach przygotowanych przez ZOSP RP
i przekazane czonkom konsorcjum realizujcego projekt.
Wnioski wypywajce z ankiet to wane i ciekawe materiay poznawcze, ktre daj
wiele wskazwek dla projektantw systemu informatycznego, ktry ma wspomaga
pracownikw organw zarzdzania kryzysowego opracowujcych plany zarzdzania
kryzysowego.
Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne Nr O ROB 0016 03 002
259
Rozdzia IV
Przedmiotem bada ankietowych byy nastpujce zagadnienia:
Spenienie przez ogniwa zarzdzania kryzysowego formalnych wymaga ustawy

o zarzdzaniu kryzysowym
Okrelenie
wymaga
szczegowych
dotyczcych
planw
zarzdzania
kryzysowego
Katalogi zagroe dla jednostek administracji terenowej
Oczekiwania co do zawartoci oraz formy planw zarzdzania kryzysowego

i funkcjonalnoci projektowanej aplikacji
Wskazwki co do przepywu informacji pomidzy poszczeglnymi szczeblami

organw zarzdzania kryzysowego
Praktyki dotyczce wsppracy organw zarzdzania kryzysowego z pastwow

i ochotniczymi straami poarnymi.
Przeprowadzone w oparciu o ankiety badania wymaga i oczekiwa co do systemu

informatycznego wskazuj na to, e:
Aplikacja wspomagajca wykonanie PZK powinna by dostpna dla wszystkich

organw ZK danej jednostki administracyjnej z uwzgldnieniem stopnia
dostpnoci
Projektowana aplikacja powinna uwzgldnia zasoby wszystkich szczebli

administracyjnych niszego szczebla
Negatywne
skutki
oddziaywania
zagroenia
na
ludno,
rodowisko
i infrastruktur powinny by przedstawione w postaci opisu i mapy
Najbardziej uyteczny sposb przedstawienia zawartoci w planie to plik

tekstowy i schematy
Aplikacja do opracowania planw zarzdzania kryzysowego powinna zawiera

wykaz si i rodkw, podkad mapowy do zobrazowania sytuacji oraz zagroe
a take procedury i metody oceny zagroe i ryzyka wystpienia zagroe.
Aplikacja powinna posiada baz danych zawierajc:
akty prawne okrelajce zadania i zasady dziaania poszczeglnych podmiotw

w sytuacjach kryzysowych
zestawienie zawartych umw i porozumie zwizanych z realizacj zada

okrelonych w planie zarzdzania kryzysowego
260
Rozdzia IV
gotowe wzory komunikatw, ostrzee, meldunkw, sprawozda, decyzji

etc. zwizanych z dziaaniem w sytuacjach kryzysowych
Aplikacja powinna posiada interfejsy do stron WWW na ktrych prezentowane

s komunikaty i ostrzeenia o zagroeniach, np. IMGW
Powinna umoliwia wydruk czci lub caoci elektronicznego planu zarzdzania

kryzysowego
Powinna posiada funkcjonalno pozwalajc na
przeprowadzenie analizy
i oceny zagroe oraz ryzyka
Powinna umoliwia w katalogu zagroe okrelenie zagroenia wraz

z okreleniem prawdopodobiestwa ich wystpienia
W katalogu aplikacji powinny znale si take zagroenia, ktre bd miay

wpyw na ssiednie miasta/gminy i na cay powiat
Plan Gwny powinien zawiera charakterystyk zagroe oraz ocen ryzyka ich
wystpienia, w tym dotyczcych infrastruktury krytycznej, oraz map ryzyka i map
zagroenia.
Najwaniejsze cechy opracowywanego oprogramowania wskazane przez respondentw i na

szczeblu gminnym i na szczeblu powiatowym s podobne:
Funkcjonalno
atwo obsugi
Umoliwienie osignicia celu opracowanie planu.
Najmniej istotna cecha opracowywanego oprogramowania wskazana przez respondentw i na

szczeblu gminnym i na szczeblu powiatowym jest ta sama:
Estetyka aplikacji.
Ponadto na szczeblu gminnym wskazano:
Zaawansowane funkcje
Mobilno (moliwo pracy na urzdzeniach mobilnych np. smartphone, tablet).
Na szczeblu powiatowym:
Wieloplatformowo (moliwo pracy na rnych systemach operacyjnych)
Uatwienie wykonywania czynnoci w ramach planowania cywilnego.
Najwaniejsze elementy oprogramowania wspomagajcego opracowanie planw zarzdzania

kryzysowego wskazane na szczeblu gminnym:
261
Rozdzia IV
Zestawienie si i rodkw planowanych do uycia
Zadania i obowizki ogniw zarzdzania kryzysowego
Wskazane na szczeblu powiatowym:
Zesp przedsiwzi na wypadek sytuacji kryzysowych
Zestawienie si i rodkw planowanych do uycia
Zaczniki funkcjonalne planu gwnego.
Wyniki bada
Wyniki bada wskazay rwnie pewne kwestie organizacyjne wymagajce
wypunktowania.
Badania ankietowe pokazay rwnie
potrzeb
pewnych dziaa
marketingowych ze strony wsporganizatorw przedsiwzicia, szczeglnie na poziomie

gmin. Wynika to z faktu, i zaledwie poowa respondentw na szczeblu podstawowym jest
przekonana, e zmiana formy planu zarzdzania kryzysowego z papierowej na aplikacj
elektroniczn uatwi prac pracownikom komrek zarzdzania kryzysowego. Warto
zaznaczy, e na szczeblu powiatowym s o tym przekonani za to wszyscy respondenci.
Wyniki ankiet pokazuj rwnie niezy, ale niedoskonay obraz wsppracy pomidzy
poszczeglnymi ogniwami budujcymi na danym terenie system zarzdzania kryzysowego.
Przepyw informacji pomidzy poszczeglnymi strukturami zarzdzania kryzysowego
podstawowe zjawisko dla waciwej wsppracy tych ogniw jest oceniany jedynie jako
zadowalajcy na szczeblu powiatowym przez wszystkich respondentw, a na szczeblu
podstawowym przez 50% respondentw. Rwnie respondent na szczeblu wojewdzkim
oceni ten przepyw informacji jedynie jako zadowalajcy. Jest wic to element systemu
wymagajcy duej uwagi i mogcy znacznie wpyn na ostateczny wynik przedsiwzicia.
Ankiety zasygnalizoway rwnie problem dotyczcy funkcjonowania zespow zarzdzania
kryzysowego w gminach: znaczna cz Wjtw/Burmistrzw i komrek powoanych do
spraw zarzdzania kryzysowego nie umie wsppracowa z tymi zespoami, a najczciej
wynika to z faktu, i w/w organy administracji samorzdowej nie potrafi korzysta z formuy
doradztwa instytucjonalnego.
262
Rozdzia IV
mgr in. Arkadiusz OLSZEWSKI
mgr in. Grzegorz JURZYSTA
KONCEPCJA STRUKTURY I ZAOE

DO PROJEKTOWANEGO SYSTEMU WIZJA
I ARCHITEKTURA SYSTEMU
Wstp
W niniejszym artykule zostay opisane zagadnienia zwizane z budow systemu
informatycznego wspierajcego przygotowywanie planw zarzdzania kryzysowego (PZK)
omwione w trakcie konferencji naukowej Planowanie cywilne w systemie zarzdzania
kryzysowego, ktra odbya si w dn. 26.11.2013 r. w Centrum Naukowo-Badawczym
Ochrony Przeciwpoarowej im. Jzefa Tuliszkowskiego Pastwowym Instytucie
Badawczym.
Problem badawczy
Podstawowym problemem dotyczcym przygotowywania planw zarzdzania
kryzysowego jest brak jednolitej metody tworzenia takich planw w skali caego kraju
plany przygotowywane s wedug rnych metod i w efekcie powstaj dokumenty, ktre nie
s ze sob zgodne. Niezgodno ta objawia si przede wszystkim w niejednolitym zakresie
informacyjnym zawartym w PZK przygotowanym przez rne jednostki administracyjne.
Dodatkowo plany nie s spjne pod wzgldem opisu tych samych poj, jak rwnie nie
posiadaj jednolitej formy. Niezgodnoci wystpuj nie tylko na rnych poziomach
administracyjnych: wojewdztwa, powiatu i gminy, ale take nawet na tym samym poziomie
administracyjnym. Dodatkow przeszkod podczas tworzenia PZK jest take utrudniony
dostp do planw innych jednostek administracyjnych, np. ssiednich gmin czy powiatw,
przez co problemem jest utworzenie planu danej jednostki organizacyjnej zgodnego z planami
jednostek ssiednich czy te podrzdnych.
263
Rozdzia IV
Cel
Gwnym celem projektu dotyczcego wytworzenia systemu informatycznego
wspierajcego przygotowywanie planw zarzdzania kryzysowego jest zunifikowanie
procesu tworzenia takich planw oraz ich zakresu informacyjnego. Wartoci dodan bdzie
take ujednolicenie poj stosowanych w PZK oraz przyjcie tej samej spjnej formy
dokumentw zawierajcych plany. System informatyczny bdzie wspiera tworzenie PZK
przez gminy, powiaty i wojewdztwa znacznie uatwiajc dostp do informacji z istniejcych
baz danych jak rwnie z nowych baz wytworzonych w trakcie realizacji projektu.
Sposoby osignicia celw

Osignicie celw wymienionych powyej wymaga szeregu przygotowawczych
dziaa merytorycznych umoliwiajcych sprecyzowanie wymaga na system informatyczny.
Dziaania te s nastpujce:
Opracowanie jednolitego procesu tworzenia i zakresu informacyjnego PZK,
Zintegrowanie planw na rnych poziomach (gmin, powiatw, wojewdztw),
Opracowanie wsplnej metodyki analizy i oceny dla zagroe i ryzyka,
Ujednolicenie i scentralizowanie sownikw/katalogw danych,
Ujednolicenie
scentralizowanie
regu
opisu
zasobw
jednostek
administracyjnych,
Ujednolicenie i scentralizowanie zasad przetwarzania danych,
Opracowanie mechanizmw wspdzielenia danych pomidzy jednostkami

administracyjnymi.
Koncepcja Architektury systemu PZK

Projektowany system, w zakresie tworzenia panw zrzdzania kryzysowego, powinien
mie charakter centralny wzgldem pozostaych systemw i stanowi referencyjne rdo
prawidowych i spjnych struktur danych oraz sownikw potrzebnych do budowy planw.
Dodatkowo system powinien by dostpny w modelu SaaS1, dziki czemu moliwe bdzie
korzystanie z niego przez Internet za pomoc typowej przegldarki internetowej.
11
z ang. oprogramowanie jako usuga.
264
Rozdzia IV
System
PZK
powinien
udostpnia
usugi
umoliwiajce
automatyzacj
wprowadzania oraz aktualizacj danych w centralnym katalogach danych. Umoliwi to

szybkie i atwe aktualizowanie duych iloci danych niezbdnych do przygotowania PZK.
Oprcz automatycznego importu danych system bdzie oferowa take interfejs do rcznego
ich wprowadzania oraz aktualizacji.
Bardzo wanym elementem systemu PZK powinny by take zabezpieczenia
pozwalajca na zachowanie cigoci i niezawodnoci pracy oraz przed utrat danych
w wyniku awarii. W tym celu zastosowane zostan lokalne rodowiska zapasowe z aktywn
replikacj danych przejmujce funkcje systemu gwnego w przypadku jego awarii lub zaniku
poczenia z Internetem.
W systemie zastosowana zostanie take ochrona przed nieuprawnionym dostpem do
danych poprzez stosowanie uwierzytelnienia, autoryzacji i szyfrowania pocze.
Gwne funkcjonalnoci
Planowane funkcjonalnoci systemu do wspomagania tworzenia planw zarzdzania
kryzysowego nie bd w stanie wspiera wszystkich aspektw zarzdzania kryzysowego,
natomiast bd pomoc w tworzeniu samego planu i skutecznym oraz szybkim dostpie do
penych zbiorw danych zawartych w systemie, ktre w samym PZK przedstawione s czsto
w bardzo skrconej formie. Niemniej naley pamita o tym, e system bdzie stanowi
podstaw do pniejszego elastycznego rozbudowywania go o inne istotne elementy.
Architektura sytemu PZK bdzie oparta na trzech nastpujcych, podstawowych
elementach:
Systemie gwnym bdcym skadnic katalogw danych i samych planw

Podsystemie GIS sucym do geolokalizacji informacji wprowadzonych

w katalogach danych, bdcym rwnie wspln platform do tworzenia przez
uytkownika map zagroe i ryzyka.
Podsystemie Wiki bdcym baz wiedzy na temat zarzdzania kryzysowego

przechowujc i pozwalajc w atwy sposb indeksowa, wyszukiwa
i przeglda informacje pomocne w tworzeniu planw.
Wariantowo rozwizania
Przewiduje si dwa warianty rodowiska pracy uytkownika systemu PZK.
265
Rozdzia IV
Wariant 1 to wariant, w ktrym uytkownik czy si z systemem PZK wycznie za
pomoc przegldarki internetowej zainstalowanej na swoim komputerze. Wszelkie operacje
na systemie wymagaj wic staego poczenia z serwerem centralnym, jednak zastosowanie
takiego rozwizania przynosi wiele korzyci takich jak:
brak
koniecznoci
synchronizacji
danych
dziki
zastosowaniu
serwera
centralnego,
brak redundancji danych (np. Podmiotw czy Si i rodkw powtarzajcych si

w rnych PZK),
moliwo natychmiastowego skorzystania z najaktualniejszych danych innych

Jednostek Administracji tworzcych PZK,
zwikszone
bezpieczestwo
danych
oraz
dostpu
do
nich
przez
ich
scentralizowanie,
sprawniejszy i mniej kosztowny proces wdraania, przeprowadzania testw oraz

serwisu systemu,
zwikszona szybko i skuteczno aktualizacji systemu,
zmniejszone ryzyko koniecznoci zakupu nowych, lub dostosowywania

istniejcych stacji roboczych, do minimalnych wymaga klienta systemu PZK.
Wariant 2 to wariant, w ktrym uytkownik nadal do biecej pracy z systemem PZK

wykorzystuje przegldark internetow i system centralny. Jednoczenie rwnolegle do jego
rodowiska, istnieje zainstalowane lokalnie rodowisko zapasowe, bdce synchronizowan
cyklicznie kopi centralnego systemu PZK (z zakresem danych ograniczonym wycznie dla
danego podmiotu). Takie lokalne rodowisko wykorzystywane by byo wycznie
w sytuacjach awaryjnych, w przypadku braku cznoci z centralnym systemem PZK
umoliwiaoby dostp do danych systemu (znajdujcych si na lokalnej kopii) w sytuacjach
krytycznych. Wariant ten jest wariantem opcjonalnym i moe by zastosowany w wybranych
podmiotach (np. w miejscach gdzie prawdopodobiestwo awarii cza moe by wiksze).
Gwne funkcjonalnoci systemu PZK

Katalog Charakterystyka Rejonu
Katalog obejmuje nastpujce funkcjonalnoci suce do zarzdzania informacjami
dotyczcymi rejonw (obszarw) objtych zarzdzaniem kryzysowym:
Zarzdzanie informacjami charakteryzujcymi dany obszar administracyjny.
266
Rozdzia IV
Zarzdzanie informacjami n/t powierzchni, infrastruktury, demografii.
Definiowanie informacji pomocnych w ocenie ryzyka i tworzeniu map zagroe

(lokalizacja na mapie np. gwnych wzw komunikacyjnych, przejazdw
kolejowych, wybranych obszarw itp.)
Przegldanie charakterystyk innych rejonw.
Katalog Podmiotw
Funkcjonalnoci Katalogu Podmiotw umoliwiaj zarzdzanie danymi podmiotw
wykorzystywanych podczas przygotowywania PZK:
Dodawanie/edycja/przegldanie/usuwanie Podmiotw.
Definiowanie informacji o Podmiocie (Kategoria, adres, dane kontaktowe,

zadania i obowizki).
Zarzdzanie Podmiotami wykorzystywanymi w Planach ZK.
Definiowanie zasobw podmiotu.
Wizualizacja pooenia Podmiotu/zasobw na mapie.
Zaawansowane wyszukiwanie podmiotw (w/g nazwy, rejonu, kategorii,).
Informacje o aktualnoci wpisu.
Katalog Zasobw
Katalog zasobw umoliwia zaawansowane wyszukiwanie i przegldanie zasobw
dostpnych w ramach podmiotw:
Przegldanie zagregowanych informacji o zasobach Podmiotw.
Przegldanie informacji o zasobach w podziale na Podmioty.
Przegldanie informacji o zasobach w podziale na Kategorie Zasobw.
Zaawansowane wyszukiwanie zasobw (w/g nazwy, kategorii podmiotu,

lokalizacji podmiotu, lokalizacji zasobu).
Katalog Zagroe
Katalog zagroe stanowi jeden z najbardziej rozbudowanych moduw aplikacji.
Udostpnia on funkcjonalno definiowania zagroe wystpujcych w obrbie danej
jednostki administracyjnej kraju. Podstaw zagroe w systemie s zdefiniowane scenariusze.
Scenariusze zagroe posiadaj w sobie informacj na temat prawdopodobiestwa
wystpienia zagroenia oraz przewidywane skutki. Poza informacj tekstow, udostpniona
jest zagregowana informacja geograficzna w postaci przewidywanych stref zagroe
267
Rozdzia IV
wystpienia zdarzenia. Poszczeglne mapy mog zosta wyeksportowane do formatu plikw
graficznych, a nastpnie zaczone do planu zarzdzania kryzysowego.
W katalogu zagroe dostpne bd nastpujce funkcjonalnoci:
Zarzdzanie charakterystykami Zagroe.
Dodawanie/edycja/przegldanie/usuwanie scenariuszy Zagroe.
Przegldanie scenariuszy zagroe w podziale na Rejony lub Kategorie zagroe.
Zaawansowane wyszukiwanie scenariuszy Zagroe (w/g nazw, poziomw

ryzyka, rejonw).
Definiowanie Oceny Ryzyka (Matryca: Skutki / Prawdopodobiestwo).
Definiowanie Charakterystyki Lokalnej, Siatki Bezpieczestwa, Zada w Zakresie

Monitorowania, Map ryzyka i zagroe.
Definiowanie na podkadach mapowych kluczowych elementw scenariusza.
Wizualizacja informacji na podkadach mapowych (np. obszar objty

zagroeniem, Sitaka bezpieczestwa, podmioty naraone na ryzyko itp.).
Katalog Procedur i Zacznikw

Katalog
procedur
przechowuje
zbir
procedur
oraz
niezbdnych
krokw
wykonywanych w ramach zestawu standardowych procedur operacyjnych, zarzdzania

i reagowania kryzysowego. Katalog procedur jest powizany z katalogiem zagroe poprzez
kategorie zagroe, dla ktrych opracowywane s w planie procedury.
W katalogu procedur i zaczniku dostpne bd nastpujce funkcjonalnoci:
Zarzdzanie Procedurami i plikami zacznikw.
Definiowanie Procedur (PRK, PZK, SPO).
Dodawanie/usuwanie plikw stanowicych zaczniki do Planw ZK.
Kategoryzacja zacznikw.
Zaawansowane wyszukiwanie zacznikw (w/g nazw, kategorii, wasnych

etykiet).
Zarzdzanie statusami zacznikw.
Katalog PZK
Katalog planw zarzdzania kryzysowego jest gwnym elementem systemu, ktry
umoliwia wytworzenie finalnego dokumentu zawierajcego plan.
W katalogu tym dostpne bd nastpujce funkcjonalnoci:
268
Rozdzia IV
Wyszukiwanie i zarzdzanie Planami Zarzdzania Kryzysowego.
Zaawansowane wyszukiwanie PZK (w/g statusw, podziau terytorialnego).
Definiowanie Planw ZK (automatyczne generowanie rozdziaw, wywietlanie

informacji o kompletnoci rozdziaw, wykorzystywanie starych Planw ZK jako
szablonw).
Generowanie Planw ZK w/g ustalonego wsplnego szablonu, do plikw PDF.
Komunikaty
Modu komunikacji pozwala na komunikacj pomidzy uytkownikami w obrbie
systemu przy wykorzystaniu nastpujcych funkcjonalnoci:
Zarzdzanie i przesyanie Komunikatw.
Definiowanie szablonw komunikatw.
Zarzdzanie subskrypcjami komunikatw.
Tworzenie i rozsyanie komunikatw do subskrybentw (treci wasne lub

z wykorzystaniem szablonw).
Baza Wiedzy
Baza wiedzy jest komponentem, ktry nie jest bezporednio powizany z adnym
innym komponentem systemu. Stanowi ona rdo jedynie informacyjne na temat sownika
poj z zakresu Zarzdzania Kryzysowego oraz wykazu aktw prawnych zwizanych z ZK
oraz odwoa do Internetowego Systemu Aktw Prawnych zawierajcego pene ich treci.
Wnioski
Z uzyskanych wynikw bada podczas realizacji etapu badawczego realizowanego projektu
Zintegrowany system budowy planw zarzdzania kryzysowego w oparciu o nowoczesne
technologie informatyczne Nr O ROB 0016 03 002 finansowanego przez NCBiR naley
wnioskowa, e projektowane oprogramowanie speni wymagania i zakadane cele.
269
Rozdzia IV
st. kpt. dr in. Rafa POROWSKI
m. bryg. mgr in. Daniel MAOZI
mgr in. Anna DZIECHCIARZ
in. Piotr LESIAK
mgr Martyna STRZYEWSKA
st. kpt. mgr in. Wojciech KLAPSA
Sylwester SUCHECKI
in. Dawid BODALSKI
mgr in. Marcin GRABARCZYK
MODELOWANIE ZAGROE POWSTAYCH W WYNIKU

AWARII PRZEMYSOWYCH Z WYKORZYSTANIEM
PROGRAMW ALOHA ORAZ RIZEX-2
Wprowadzenie
W 1987 r. Profesor Robert M. Solow, ekonomista z Massachusetts Institute of
Technology (USA) otrzyma Nagrod Nobla w dziedzinie nauk ekonomicznych za swoj
prac w zakresie okrelania rde wzrostu midzynarodowej gospodarki. Profesor Solow
podczas swojego wystpienia po otrzymaniu Nagrody Nobla stwierdzi, e wzrost
oglnowiatowej gospodarki jest przede wszystkim wynikiem postpu technologicznego1.
Sowa te s szczeglnie prawdziwe w przemyle chemicznym, ktry w XXI wieku wkroczy
w er bardziej zoonych procesw technologicznych, w tym operacje pod wysokim
cinieniem, bardziej reaktywne substancje niebezpieczne, czy te nowinki w technologii
chemicznej. Bardziej zoone procesy technologiczne wymagaj bardziej zaawansowanych
systemw bezpieczestwa. Rozwj przemysu nierozerwalnie wie si ze wzrostem skali
i czstoci wystpowania zdarze niebezpiecznych, w tym awarii przemysowych, wrd
ktrych du rol odgrywaj uwolnienia substancji niebezpiecznych do otoczenia, poary
oraz wybuchy substancji palnych. Zdarzenia te niejednokrotnie prowadz do ofiar
1
D. Crowl, J.F. Louvar, Chemical process safety: Fundamentals with applications, 2nd edition, PH PTR, 2002.
271
Rozdzia IV
miertelnych lub poszkodowanych wrd personelu zakadw przemysowych i ludnoci
zamieszkujcej pobliskie tereny, jak rwnie strat materialnych oraz zanieczyszczenia
rodowiska naturalnego2. Zapobieganie awariom przemysowym oraz ograniczanie skali ich
potencjalnych skutkw uwzgldnia przede wszystkim waciwy dobr metod analizy ryzyka
oraz przewidywanie, czy te modelowanie sekwencji potencjalnych scenariuszy awaryjnych
wraz obliczeniami numerycznymi ich potencjalnych efektw fizycznych.
Wybrane modele uwolnie substancji niebezpiecznych do otoczenia

Teoria rozprzestrzeniania si substancji niebezpiecznych w atmosferze opiera si
gwnie na rwnaniach dynamiki pynw, termodynamiki i dyfuzji. Ze wzgldu na zoono
problemu informuje ona jedynie o wpywie zjawisk fizycznych na omawiany proces.
Zalenoci ilociowe informujce o rozprzestrzenianiu si danej substancji, uzyska mona
jedynie na podstawie rozwiza mniej lub bardziej uproszczonych modeli matematycznych,
ktre omwione zostan w poniszym rozdziale.
Dyspersja substancji chemicznych w powietrzu atmosferycznym polega na
przenoszeniu na znaczne odlegoci gazowych, ciekych i staych substancji w duych masach
powietrza. Zagadnienia zwizane z rozprzestrzenianiem si substancji chemicznych
w powietrzu okrelaj prawa i zwizki opisujce aerodynamik atmosfery. Substancje
te wprowadzane s do atmosfery w wielu procesach technologicznych w wyniku zdarze
incydentalnych oraz wypadkw i awarii instalacji przemysowych. Wiele wprowadzanych
zwizkw, ktre podlegaj procesowi dyspersji ma charakter silnie toksyczny. Rodzaje rde
dyspersji podaj Szopa i Matyjewski3. Biorc pod uwag ksztat geometryczny rozrniamy
rda:
punktowe,
liniowe,
powierzchniowe,
objtociowe.
2
T. Kletz, Learning from accidents, 3rd edition, Gulf Professional Publishing, 2001; T. Kletz., What went
wrong? Case histories of process plant disasters, 4th edition, Gulf Professional Publishing, 1999
3
T. Szopa, M. Matyjewski, Metodyka identyfikacji zagroe na wybranym terenie w Mapy terytorialnego
rozkadu ryzyka, Politechnika Warszawska, Wydzia Mechaniczny Energetyki i Lotnictwa, Szkoa Gwna
Suby Poarniczej, Centrum Edukacji Bezpieczestwa Powszechnego, EDURA, 2004
272
Rozdzia IV
Przykadem rda punktowego mog by nieszczelnoci w cianach aparatw
i urzdze procesowych powstae na skutek mechanicznego uszkodzenia. Gazocig stanowi
przykad rda liniowego. Rozlewiska cieczy kwalifikowane s jako rda powierzchniowe,
a chmury gazw uwalniane w wyniku pknicia zbiornika okrelane s jako rda
objtociowe. Ze wzgldu na charakter emisji zanieczyszcze rda dyspersji podzieli
mona na chwilowe (natychmiastowe) powstae w wyniku pknicia katastroficznego i cige.
Przyczyny awaryjnych uwolnie niebezpiecznych substancji mona podzieli na trzy
zasadnicze grupy:
uszkodzenie mechaniczne gwatowne lub stopniowe, takie jak uderzenie,

przegrzanie, nadcinienie,
uwolnienie procesowe, np. uszkodzenie systemw sterowania i zabezpiecze,

nieprawidowy przebieg operacji napeniania i rozadowywania,
nieprzewidziane reakcje pomidzy stosowanymi w danym procesie substancjami.
Typowymi przykadami zdarze, podczas ktrych dochodzi do uwolnienia substancji

toksycznych s:
rozszczelnienie zbiornika lub cysterny zawierajcej toksyczne materiay,
pknicie rurocigu transportujcego toksyczne materiay,
rozlanie si cieczy, ktra podczas spalania daje toksyczne pary, np. rodki
ochrony rolin.
Dokadny opis rozprzestrzeniania si uwolnionych substancji w atmosferze jest

procesem niezwykle trudnym. O ile ilo substancji, ktra podlega procesowi dyspersji jest
niewielka, o tyle atwiej przyj zaoenia upraszczajce opis transportu tej substancji.
Transport i dyspersja w atmosferze chmur gazowych, par i aerozoli o waciwociach
toksycznych w istotny sposb zaley od charakterystyk rda uwolnienia, czyli od warunkw
emisji, czynnikw atmosferycznych oraz czynnikw topograficznych. Charakterystyka rda
emisji okrela:
geometri rda,
sposb rozszczelnienia zbiornika,
pooenie i wysoko rda emisji,
273
Rozdzia IV
Do gwnych czynnikw atmosferycznych nale:
wiatr,
turbulencja i dyfuzja atmosfery,
stabilno atmosfery,
prdy powietrzne,
wymywanie zanieczyszcze przez opady atmosferyczne.
W grupie czynnikw topograficznych wymieni naley:
rzeb terenu, rodzaj zabudowy i inne zawady przestrzenne,
pochanianie zanieczyszcze przez podoe.
Z grupy wymienionych czynnikw najwiksz rol odgrywaj czynniki atmosferyczne

oraz warunki emisji. Wiele niebezpiecznych wydarze zaczyna si wraz z uwolnieniem
toksycznej substancji w efekcie nieprawidowego magazynowania lub przerobu. Zdarzenie
takie moe powsta w przypadku nieprawidowego zadziaania zaworu bezpieczestwa, bd
w wyniku uderzenia, jak: pknicie, wypyw z uszkodzonego zaworu, cakowite uwolnienie.
Wypyw substancji toksycznej moe nastpi w rnych miejscach aparatury. Naley rwnie
uwzgldni fakt, e na mechanizm wypywu duy wpyw ma stan fizyczny materiau, co
przestawia zamieszczona poniej Rycina 1.
Gaz / Para
Para / para - ciecz
Para
Gaz / Para
Ciecz
Ciecz / ciecz para
Ryc. 1. Jedno i dwufazowy wypyw substancji ze zbiornikw4
4
Guidelines for Use of Vapor Cloud Dispersion Models, Second Edition, Center for Chemical Process Safety of
the American Institute of Chemical Engineers, NY 10017
274
Rozdzia IV
Moe to by uwolnienie gazu, cieczy lub wypyw dwufazowy ciecz-gaz. Z wypywem
dwufazowym mamy do czynienia, jeeli ciecz lub skroplony gaz przechowywane s
w zbiorniku pod cinieniem znacznie wyszym od cinienia atmosferycznego (np. LPG,
LNG)5. Obserwujemy wwczas powstawanie wypywu ukadu dwufazowego ciecz-para,
gdzie przeciekowi towarzyszy odparowanie wypywajcej cieczy. Skutek wypywu moe by
bardzo zrnicowany. Opisane powyej zjawiska decyduj o charakterystyce jakociowej
i ilociowej rda uwolnie, stanowicej zesp danych wejciowych do oblicze transportu
substancji niebezpiecznej w atmosferze. Reasumujc, charakterystyka rda wypywu
obejmuje nastpujce elementy:
okrelenie warunkw fizycznych, w jakich znajduje si dany materia: gaz, ciecz,
okrelenie miejsca wypywu substancji: ponad lub pod poziomem cieczy,
obliczenie iloci wypywajcej substancji w funkcji czasu,
okrelenie szybkoci odparowania z powierzchni rozlanej cieczy (rozlewiska).
Rwnie wan rol i wpyw na zjawisko dyspersji substancji niebezpiecznych

w atmosferze odgrywa wysoko rda emisji. Wraz ze wzrostem wysokoci rda wzrasta
odlego, na jak przenoszone s dane substancje. Ich stenie maleje na poziomie
powierzchni ziemi. Decydujcy wpyw na stenie substancji opadajcej na powierzchni
ziemi ma stenie pocztkowe i objtociowe natenie wypywu substancji toksycznej
ze rda. Znajomo warunkw emisji substancji toksycznej w duej mierze decyduje
o prawidowoci uzyskiwanych wynikw dotyczcych rodzaju i wielkoci skutkw
zaistniaych bd zamodelowanych awarii.
W obliczaniu transportu skae warunki atmosferyczne odgrywaj najistotniejsz rol.
Decyduj o zasigu rozprzestrzeniania si chmur par i gazw. Nawet dla tych samych rde
mog
one
zmieni
zasig
nawet
kilkakrotnie.
Do
najwaniejszych
parametrw
meteorologicznych majcych wpyw na przestrzenny rozkad ste oraz zasig substancji

niebezpiecznej rozprzestrzeniajcej si w przyziemnej warstwie atmosfery zalicza si
kierunek, prdko wiatru oraz stopie statecznoci atmosfery. Parametry te wyznaczaj stan
rwnowagi termodynamicznej atmosfery. Jednym z decydujcych czynnikw majcych
5
LPG (ang. Liquefied Petroleum Gas), skroplony gaz propan-butan, LNG (ang. Liquified Natural Gas)
skroplony gaz ziemny.
275
Rozdzia IV
bezporedni wpyw na kierunek rozprzestrzeniania si oraz stenie substancji niebezpiecznej
w chmurze jest wiatr. Prdko wiatru zmienia si wraz z wysokoci, a najmniejsza prdko
jest przy powierzchni ziemi. Pionowy profil prdkoci wiatru mona w przyblieniu wyrazi
zalenoci6:
z
u u r
zr
gdzie:
u prdko wiatru (m/s),
ur prdko wiatru na wysokoci odniesienia 10 m (m/s),
z wysoko (m),
zr wysoko odniesienia (m),
p funkcja klasy stabilnoci atmosfery i rodzaju podoa.
Uyty w zamieszczonej powyej zalenoci7 wspczynnik p dotyczy klas stabilnoci
atmosfery okrelajcych stan rwnowagi termodynamicznej, ktrego charakterystyka opisana
zostanie w dalszej czci niniejszego opracowania. Wspczynnik p dla terenw miejskich,
dla rnych stanw stabilnoci atmosfery przyjmuje warto z przedziau od 0,15 do 0,3.
Warunkiem koniecznym dla przedstawionej powyej zalenoci jest z< zr. Ograniczenie to
wynika z moliwoci zmiany klasy stabilnoci atmosfery powyej wysokoci odniesienia,
co pocignoby za sob zmian wspczynnika p. Inn waciwoci charakteryzujc
rwnie wiatr jest turbulencja rozumiana jako pulsacja w czasie i przestrzeni. Poza wiatrem
dotyczy ona cinienia i gstoci powietrza. Turbulencja stanowi jeden z waniejszych
czynnikw opisujcych wymian pdu, ciepa i masy i charakteryzowana jest za pomoc
wspczynnika dyfuzji burzliwej K, ktry wyraany jest za pomoc m2/s8:
ml
S t
Committee for Prevention of Disasters, Methods for determining and processing probabilities. Red Book,
Second edition 1997.
7
8
B. Kosowski, Programowanie dziaa na wypadek zaistnienia sytuacji kryzysowych. Poradnik praktyczny,
Szkoa Aspirantw Pastwowej Stray Poarnej w Krakowie, Krakw 2006.
276
Rozdzia IV
gdzie:
m element masy powietrza (kg),
L odlego przemieszczania si elementu masy m (m),
S powierzchnia danej paszczyzny (m2),
gsto powietrza (kg/m3),
t czas (s).
Stan
rwnowagi
termodynamicznej,
wspomniany
przy
okazji
omawiania
wspczynnika p okrelajcego funkcj klasy stabilnoci atmosfery i rodzaju podoa, opisany

zosta przez Pasquillea za pomoc szeciu klas okrelonych nastpujco (Tabela 1):
A rwnowaga bardzo chwiejna,
B rwnowaga chwiejna,
C rwnowaga lekko chwiejna,
D rwnowaga obojtna,
E rwnowaga staa,
E rwnowaga wybitnie staa.
Kategoria stabilnoci oddziauje bezporednio na sposb transportu substancji
toksycznej w atmosferze.
Schematyczny ksztat
smugi
uwolnie atmosferycznych zalenoci od warunkw
pogodowych ilustruje Rycina. 2.

Termiczna stabilno, okrelana przy pomocy pionowego gradientu temperatury, jest
niezmiernie wanym czynnikiem majcymi wpyw na rozprzestrzenianie si substancji
toksycznych w atmosferze. Na dowolny element powietrza o okrelonej objtoci i stenie
oddziauj: Fg sia cikoci, Fw sia wyporu oraz Fz sia zewntrzna. Zalenie od ich
wartoci wyrniamy trzy moliwe przypadki rwnowagi elementu powietrza (Ryc. 3):
rwnowag obojtn atmosfery,
rwnowag sta atmosfery, oraz
rwnowag chwiej atmosfery.
277
Rozdzia IV
Tabela 1.
Kategorie stabilnoci Pasquillea
DZIE
NOC
Nasonecznienie
Zachmurzenie
Przygruntowa
prdko
wiatru na
wysokoci
silne
umiarkowane
sabe
4/8
3/8
<2
A-B
2-3
A-B
3-5
B-C
5-6
C-D
>6
10 m [m/s]
Rwnowaga obojtna atmosfery charakteryzuje si gradientem temperatury elementu

powietrza rwnym gradientowi temperatury powietrza otaczajcego, co oznacza, e ciar
elementu powietrza rwny jest jego wyporowi Fg = Fw i analizowany element nie
przemieszcza si. Przyoenie siy zewntrznej powoduje ruch elementu powietrza.
Gdy sia Fz zanika, wwczas, w przypadku, gdy Fg > Fw nastpuje wyhamowanie
elementu powietrza i powrt do pooenia rwnowagi. Mamy wwczas do czynienia
z rwnowag sta atmosfery. W takim przypadku rozprzestrzenianie si substancji
toksycznej jest utrudnione, poniewa wystpuj siy, ktre przeciwdziaaj pionowym ruchom
powietrza.
Czasem
jednak
substancja
niebezpieczna
napotyka
na
siy
hamujce
to
przemieszczanie. Mamy wwczas do czynienia z rwnowag sta atmosfery. W takim
9
S. Mannan S, Lees Loss Prevention in the Process Industries: Hazard Identification, Assessment and Control,
Third edition., Department of Chemical Engineering, Elsevier, 2012
278
Rozdzia IV
przypadku rozprzestrzenianie si substancji toksycznej jest utrudnione, poniewa wystpuj
siy, ktre przeciwdziaaj pionowym ruchom powietrza. Najbardziej sprzyjajcym
rozprzestrzenianiu si substancji toksycznych jest przypadek trzeci okrelany mianem
rwnowagi chwiejnej atmosfery. Sia powstajca z rnicy temperatur elementu powietrza
i otoczenia o zwrocie pokrywajcym si intensyfikuje ruch elementu powietrza, wypr
pokonuje ciar, a element unosi si (Fg < Fw).
Do
gwnych
czynnikw
topograficznych
nale:
nachylenie
terenu,
jego
pofadowanie i pokrycie (stopie szorstkoci), rodzaj zabudowy oraz inne przeszkody

przestrzenne i pochanianie przez podoe. Poniej omwione zostan dwa z wymienionych
wyej parametrw, ktre maj najwikszy wpyw na transport substancji niebezpiecznych
w atmosferze: szorstko podoa oraz pochanianie substancji niebezpiecznych przez
podoe. Niewtpliwie najwaniejszym z wymienionych wyej parametrw jest szorstko
podoa, ktra wpywa na wzrost turbulencji przepywu powietrza atmosferycznego.
Parametrem charakteryzujcym szorstko podoa jest wspczynnik szorstkoci zo, ktrego
rwnanie ma posta :
gdzie:
h rednia wysoko elementw zakcajcych przepyw (cm),
A,B stae.
279
Rozdzia IV
.
Ryc. 2. Ksztat smugi uwolnie atmosferycznych w zalenoci od stabilnoci atmosfery10
10
S. Mannan S, Lees Loss Prevention in the Process Industries: Hazard Identification, Assessment and Control,
Third edition., Department of Chemical Engineering, Elsevier, 2012.
280
Rozdzia IV
Ryc. 3. Stany rwnowagi elementu powietrza

Naley rwnie mie na uwadze, e cz uwolnionej substancji, ktra dociera do
podoa ulega odbiciu, a cz z nich zostaje wchonita przez podoe. Pochanianie
substancji niebezpiecznych przez podoe opisuje odrbna zaleno, ktra ze wzgldu na
zbyt duy stopie szczegowoci nie zostaa tu przytoczona.
Modelowanie uwolnienia substancji toksycznych

Modelowanie rozprzestrzeniania si substancji niebezpiecznych w atmosferze wymaga
rzetelnej analizy opisanych w poprzednim paragrafie czynnikw. Precyzyjne okrelenie
warunkw emisji, czynnikw atmosferycznych i topograficznych decyduje o dokadnoci
i wiarygodnoci zastosowanego modelu. Do obliczenia rozkadu stenia gazu w rodowisku
stosuje si rne modele dyspersji:
a) modele wynikajce z zachowania si chmury gazowej:
dyspersj gazu neutralnego,
dyspersj gazu cikiego,
dyspersj gazu unoszcego si.
b) modele oparte o czas wypywu:
modele dyspersji cigej,
281
Rozdzia IV
modele dyspersji chwilowej,
c) modele oparte o obliczenia dynamiki pynw.

Niektre z nich mona obliczy na podrcznym kalkulatorze, a inne, bardziej zoone,
oparte s o zaawansowane symulacje numeryczne, do ktrych wykorzystuje si kody
obliczeniowe w technologii CFD11. Wszystkie one dostarczaj wyniki odpowiednio do
rnych wariantw transportu i przemian chemicznych. Przy wyborze modelu dyspersji danej
substancji niebezpiecznej w rodowisku naley wzi pod uwag warunki, w jakich dana
substancja zostaa uwolniona, jej waciwoci fizyko-chemiczne, medium transportujce,
chemiczne i fizyczne zmiany w trakcie transportu, dostosowanie informacji uzyskiwanych na
podstawie modelu do potrzeb oraz moliwoci wykonania i koszty. Dla potrzeb niniejszego
opracowania, opisane zostan dwa zasadnicze modele dyspersji:
model Gaussa,
model dyspersji gazw cikich.
Najprostszym modelem dyspersyjnym jest model dyspersji gazu naturalnego oparty na

modelu krzywej rozkadu Gaussa. Rozkad Gaussa zwany te rozkadem normalnym jest
jednym z najwaniejszych rozkadw prawdopodobiestwa. Odgrywa on wan rol
w statystycznym opisie zagadnie medycznych, przyrodniczych, przemysowych, itp. Model,
a waciwie modele Gaussa wykorzystywane s dla oblicze rozprzestrzeniania si z wiatrem
substancji toksycznych o dodatnim i neutralnym wspczynniku unoszenia, dlatego
najczciej stosuje si je w wypadku transportu gazw o gstociach porwnywalnych lub
mniejszych od gstoci powietrza (transport pasywny). O modelach Gaussa mwi si, e s
najprostsze i dostarczaj oszacowa konserwatywnych. S one odpowiednie w przypadku:
11
stabilnych warunkw pogodowych,
emisji substancji, ktre nie oddziauj na przepyw powietrza,
obszarw niezbyt bliskich rde uwolnie (>100 m),
niezbyt duych wysokoci rda,
obszarw bez przeszkd lub bardzo wyranej rzebie terenu,
prdkoci wiatru powyej zera.
CFD (ang. Computational Fluid Dynamics) Numeryczna Dynamika Pynw.

282
Rozdzia IV
Poniewa model ten nie uwzgldnia gstoci zarwno gazu, jak i powietrza tote moe
on by stosowany tylko dla gazw o gstoci porwnywalnej z gstoci powietrza lub gazw
cikich o do nieduej wielkoci przepywu masowego, lub bardzo rozrzedzonych gazw
niezalenie od ich gstoci. Model Gaussa stosuje si od momentu, gdy gsto chmury staje
si porwnywalna z gstoci powietrza. Schematycznie rozkad ste na poziomie
powierzchni ziemi wedug modelu Gaussa dla rda cigego przedstawia Rycina 4.
Zauway naley, e stenie rozkada si symetrycznie wzdu kierunku wiatru.
Boczny wiatr
Ryc. 4. Schematyczne przedstawienie rozkadu normalnego Gaussa12

Stosujc pewne uproszczenia istnieje moliwo wyprowadzenia osobnych zalenoci
dla transportu cigego i chwilowego. Jednake do celw niniejszego opracowania nie wydaje
si by zasadnym powica temu zagadnieniu wicej uwagi. Mimo wielu ogranicze
dotyczcych wykorzystaniu modelu Gaussa, znajduje on szerokie zastosowanie w analizach
ryzyka.
12
U.S. Environmental Protection Agency, National Oceanic and Atmospheric Administration, Chemical
Emergency Preparedness and Prevention Office Washington, D.C. 20460, Hazardous Materials Response
Division, Seattle, Washington, ALOHA Manual, March 2004, www.epa.gov
283
Rozdzia IV
Pojcie gazw cikich pojawio si przy okazji charakterystyki modelu Gaussa. Na
potrzeby opisu modeli dyspersji gazw cikich pojcia to wymaga jednak podania
szczegowej definicji. Gazy cisze od powietrza s to substancje gazowe o gstoci
wikszej od gstoci powietrza (na poziomie morza w temperaturze 20C suche powietrze ma
gsto okoo 1,2 kg/m3). Do gazw ciszych od powietrza zaliczane s substancje gazowe
o duej masie czsteczkowej lub masie czsteczkowej maej, ale uwolnione do atmosfery
tworzce chmury zanieczyszcze o gstoci wikszej ni gsto powietrza ze wzgldu na
warunki magazynowania lub warunki wyrzutu tych substancji do atmosfery czy te reakcje
chemiczne, jakim te substancje podlegaj w atmosferze (np. fluorowodr). Gsto tej
chmury zaley od masy molowej gazu, jego temperatury oraz wilgotnoci otaczajcego
powietrza. Przykadem gazw cikich o waciwociach toksycznych s chlor.
Ryc. 5. Proces transportu gazw cikich13

Uwolnienia
gazw
ciszych
od powietrza mog
pozostawa
na niskich
wysokociach, nawet na znacznych odlegociach od punktu uwolnienia, wzdu kierunku

wiatru. Przy wzgldnie stabilnych warunkach pogodowych mona spodziewa si
przemieszczenia toksycznej chmury w kierunku przeciwnym do kierunku wiatru. Jest to
moliwe dziki siom grawitacji i uksztatowaniu terenu. Proces transportu gazw ciszych
13
284
Rozdzia IV
od powietrza wyznaczony w oparciu o obserwacje dowiadczalne oraz zarejestrowane
przypadki przebiega w trzech etapach (Ryc. 5).
Pierwszym z nich jest utworzenie cylindrycznego rda. Pocztkowe parametry
charakteryzujce pocztkowe rdo to wysoko i promie, redni prdko cylindra, ilo
powierza przyjta przy formowaniu si rda oraz gsto.
Zaraz po uformowaniu si cylinder poddany sile grawitacji opada, co stanowi drugi
etap transportu gazw cikich. Rycina 6 obrazuje rozprzestrzenianie si toksycznej chmury
pod wpywem siy cikoci.
wiatr
Ryc. 6. Rozprzestrzenianie si toksycznej chmury pod wpywem siy cikoci14

W tej fazie wystpuje zjawisko porywania czsteczek powietrza zarwno na jego bocznej jak
i grnej powierzchni. Porywanie otaczajcego powietrza prowadzi do rozcieczenia chmury
i zmniejszenia jej gsto. Podczas przemieszczania si cylindra dominujcym mechanizmem
jest turbulencja otaczajcego go powietrza.
Dalej nastpuje przejcie do etapu transportu rozrzedzonej chmury analogicznie do
chmur gazw o gstoci porwnywalnej lub mniejszej od gstoci powietrza. Temperatura
uwolnione oboku warunkowana jest przemianami zachodzcymi na granicy chmury
i otaczajcego j powietrza.
Termodynamiczny model gazu cikiego przedstawia rycina 7.
14
U.S. Environmental Protection Agency, National Oceanic and Atmospheric Administration, Chemical
Emergency Preparedness and Prevention Office Washington, D.C. 20460, Hazardous Materials Response
Division, Seattle, Washington, ALOHA Manual, March 2004, www.epa.gov
285
Rozdzia IV
Mieszanie si otaczajcego
Reakcje chemiczne powietrza z chmura oraz
Endotermiczne lub kondensacja pary wodnej
Promieniowanie
egzotermiczne
soneczne Konwekcja
Mieszanina
Promieniowanie
aerozolu
Odparowanie
i zimnego gazu
Rozerwany
zbiornik
Konwekcja
Przewodzenie
Moliwo wniknicia aerozolu do

chmury przez gwatowne wrzenie
Ryc. 7. Model termodynamiczny gazu cikiego15

Jak pokazuje zamieszczony powyej rysunek podczas transportu chmury gazu
cikiego ciepo jest do niej absorbowane od gruntu, promieniowania sonecznego,
otaczajcego
powietrza
oraz
kondensujcej pary wodnej.
Jednoczenie
na
drodze
promieniowania i odparowania substancji zawartych w chmurze nastpuje utrata ciepa.

Toksyczna chmura rozprzestrzenia si z okrelon prdkoci.
Szybko rozprzestrzeniania si chmury okrela nastpujca zaleno16:
dr 2 g h c p 2
c
dt
gdzie:
15
16
286
Rozdzia IV
h wysoko chmury (m),
c - gsto chmury (kg/m3),
p - gsto powietrza (kg/m3).
Istnieje wiele modeli opisujcych dyspersj gazw cikich w atmosferze. Cze
z nich jest modyfikacj konwencjonalnych modeli zaadoptowanych dla gazw cikich. Inne
modele, okrelane mianem strefowych, maj spore ograniczenia. Najwaniejsze z nich
to zaoenie jednorodnoci stenia gazu cikiego w chmurze oraz moliwo stosowania
tylko w przypadku paskich, niezabudowanych terenw, co wyklucza obszary miejskie.
Istniej rwnie bardziej zaawansowane modele oparte na rozwizaniach trjwymiarowych.
Przedstawione powyej rozwaania dotyczce transportu gazw cikich pozwalaj
wysnu wniosek, e modele suce do opisu tego typu zjawisk nie maj charakteru
uniwersalnego i s niezwykle zoone. Wybr modelu zaley od wielu czynnikw
zewntrznych jak i waciwoci fizyko-chemicznych analizowanej substancji.
Modelowanie uwolnienia substancji palnych

Zagroenia w zakadach przemysowych powstaj wskutek uwolnienia substancji
palnych do rodowiska. Rodzaje zagroe, a tym samym rodzaj efektw fizycznych oraz
skutkw zale od kilku skadowych. Przede wszystkim od iloci i waciwoci
fizykochemicznych uwalnianej substancji, charakteru prowadzonego procesu, rodzaju
uwolnienia oraz warunkw atmosferycznych.
Rozrnia si dwa zasadnicze rodzaje zagroe podczas uwolnienia substancji
palnych powodujcych eskalacj skutkw awarii przemysowych:
poar niekontrolowana, egzotermiczna reakcja substancji palnej z utleniaczem,

zainicjowana rdem zaponu,
wybuch proces spalania poczony z gwatownym wzrostem cinienia,

powodujcy powstanie rozprzestrzeniajcej si fali spalania.
S to najwaniejsze czynniki, ktre mona podzieli na mniejsze podgrupy, to jest

zjawiska fizyczne, ktre mog si utworzy w specyficznych warunkach. Wikszo z nich
zostaa zestawiona w Tabeli 2.
287
Rozdzia IV
Tabela 2.
Zestawienie gwnych typw zagroe
Rodzaj
Typ zagroenia
Interpretacja
Deflagracyjne
spalanie mieszaniny
Poar typu Flash palnej bez

Fire
Spalanie par
swobodnej
Wyciek cieczy
przegrzanej lub gazu
zapon
cinienia
rozlewiska
Wyciek lotnej cieczy

palnej z aparatw,
powierzchni cieczy
rurocigw
Pomie w ksztacie
Poar
Efekt fizyczny
chmury parowej i jej
niszczcej fali
substancji ze
Zdarzenie szczytowe
skroplonego, powstanie
wytworzenia
Poar
17
strumienia
powstajcy u wylotu
Poar
gazu
strumieniowy
wypywajcego ze
zbiornika
cinieniowego przez
Strumie
promieniowania
Osabienie
wytrzymaoci cianki
lub przekroczenie
cieplnego oraz
produkty
toksyczne
dopuszczalnego
cinienia w zbiorniku
may otwr
Spalanie chmury
Poar kulisty
palnej, tworzc
typu Fire Ball
kulist przestrze
pomienia
Wybuch
(explosion)
Powstanie chmury
palnej wskutek
pknicia zbiornika z
gazem skroplonym i jej
zapon
Wybuch w
Heterogeniczne,
Wypyw gazu, gazu
Fala cinienia,
ograniczonej
zwykle
skroplonego lub
promieniowanie
przestrzeni
deflegracyjne
przegrzanej cieczy ze
cieplne
P. Lesiak, R. Porowski, Ocena skutkw awarii przemysowej w instalacjach procesowych, w tym efektu
domino - Cz 1, Bezpieczestwo i Technika Poarnicza nr 03/2012
17
288
Rozdzia IV
Rodzaj
Typ zagroenia
Interpretacja
Zdarzenie szczytowe
spalanie mieszaniny
zbiornika cinieniowego
Efekt fizyczny
palnej w
ograniczonej
przestrzeni
Heterogeniczne
Wybuch w
spalanie mieszaniny
otwartej
palnej z powstaniem
przestrzeni
fali cinienia lub fali
Dyspersja oraz zapon

opniony
Fala cinienia,
promieniowanie
cieplne
uderzeniowej
Wybuchowe
samoodparowanie
Zewntrzny poar
Wybuch typu
cieczy palnej o
obejmujcy swoim
BLEVE
temperaturze
zasigiem zbiornik z
powyej
gazem skroplonym
Fala cinienia,
promieniowanie
cieplne, odamki
temperatury wrzenia
Gwatowny wypyw
Wykipienie
cieczy o
cieczy wrzcej
temperaturze
ze zbiornika
powyej
temperatury wrzenia
Gwatowne
odparowanie cieczy
znajdujcej si
Promieniowanie
wewntrz cieczy
cieplne
waciwej w postaci
emulsji
Gwatowny wyrzut
Gwatowne
Wyrzut wrzcej
wrzcej cieczy o
odparowanie cieczy
cieczy ze
temperaturze
znajdujcej si poniej
zbiornika
powyej
poziomu cieczy
temperatury wrzenia
waciwej
Gwatowne spalanie
Zapon mieszaniny
(zwykle
pyowej wewntrz
deflagracyjne)
instalacji procesowej
mieszaniny pyowo-
lub na zewntrz po jej
powietrznej
uwolnieniu
Wybuch pyu
Promieniowanie
cieplne
Fala cinienia,
promieniowanie
cieplne,
odamkowanie
289
Rozdzia IV
Poar rozlewiska powstaje w wyniku uwolnienia si substancji palnej i utworzenia
rozlewiska na powierzchni podoa. Wystpienie zaponu powoduje powstanie poaru pary
cieczy nad jej powierzchni, ktry jest podtrzymywany gwnie przez stay dopyw par
palnych powstajcych w wyniku dostarczanego ciepa od pomieni do powierzchni cieczy.
Poar powierzchniowy moe prowadzi do poarw zbiornikw lub w skrajnym przypadku
do poaru BLEVE. Gwnym efektem fizycznym tego zagroenia jest promieniowanie
cieplne oraz produkty spalania, ktre w niektrych przypadkach mog by toksyczne.
Dla oblicze skutkw poarw powierzchniowych najistotniejszym zagadnieniem jest
okrelenie zalenoci promieniowania cieplnego od odlegoci. Ze wzgldu na sferyczny
ksztat rozprzestrzeniania si promieniowania cieplnego, odlego t okrela si jako promie
sfery, na ktrym moe wystpowa dany rodzaj skutkw, np. 100% ofiar miertelnych wrd
caej naraonej na oddziaywanie populacji. Im bliej powierzchni czoa pomienia nad
rozlewiskiem, tym skutki s powaniejsze. Podczas okrelania skutkw naley uwzgldni
wartoci progowe wpywu strumienia promieniowania cieplnego na obiekty, czowieka oraz
okreli wymagane prawem bezpieczne odlegoci.
Ciecz rozlana w wyniku awarii utworzy rozlewisko, na ktrego powierzchni,
w pewnych warunkach, moe doj do zmiany stanu skupienia substancji z ciekego na
gazowy.
Cakowity przepyw masowy pary z rozlewiska wynosi18:
Qm
MKAP sat
RTL
gdzie:
M masa molowa substancji,
K wspczynnik wymiany masy (dugo/czas),
A powierzchnia cieczy,
Psat - cinienie nasycenia,
R - staa gazowa,
TL temperatura cieczy.
18
290
Rozdzia IV
Powierzchnia swobodna rozlanej cieczy dana jest rwnaniem19:
Ap
Vt
hm
gdzie:
V objtociowe natenie przepywu,
t czas,
hm gboko rozlewiska (dla cieczy rozlanej na betonie przyjmuje si hm 5 103 [m], a dla
cieczy rozlanej na wirze hm 1102 [m])
Dla gorcych cieczy moliwe jest obliczenie procentu odparowanej cieczy20:
VV
T1 T2 C pl
L
100%
gdzie:
Vv % masy odparowanej cieczy,
T1 temperatura procesu [K],
T2 temperatura kocowa cieczy; jeli jest nie znana mona przyj temperatur wrzenia
cieczy,
Cp rednie ciepo waciwe cieczy [J/kg K], L rednie waciwie ciepo parowania [J/kg]
Przepyw cigy gazw skroplonych z aparatu do atmosfery jest rozwaany w przypadku jego
cakowitego uszkodzenia.
Masa uwolnionego gazu pod znanym cinieniem i objtoci jest rwna:
Q
1
V1 P1
R T1 273,15 (1)
gdzie:
masa molowa uwolnionej mieszaniny gazowej [kg/mol];
R staa gazowa [J/molK];
V1 objto fazy gazowej w uszkodzonym aparacie [m3]

P1 cinienie w aparacie przed uszkodzeniem [Pa]
19
20
291
Rozdzia IV
T1 temperatura gazu [C]
Promie chmury po uwolnieniu21:
r0
3 Q1
4 1
gdzie:
1
Q1 P0

1
V1 P1
gsto gazu w powstaej chmurze (w punkcie maksymalnego stenia
w miejscu uwolnienia).
W przypadku cigego uwolnienia ciekego gazu lub przegrzanej cieczy, faza cieka
jest pod cinieniem. Temperatura fazy gazowej bdzie wysza ni temperatura wrzenia pod
cinieniem atmosferycznym. Cz przegrzanej cieczy, ktra przedostaje si do atmosfery
przechodzi w stan gazowy. Masa cieczy, ktra przechodzi w stan gazowy wynosi22:
c pliq Tliq Tboil
mvap mliq 1 exp
rliq
0
gdzie Tboil punkt wrzenia cieczy w warunkach atmosferycznych [deg];
Tliq
temperatura pocztkowa przegrzanej cieczy [deg];
mvap
masa pary wytworzonej w wyniku przegrzania [kg];
mliq
masa uwolnionej przegrzanej cieczy [kg];
c pliq
pojemno cieplna cieczy przy cinieniu wewntrznym aparatu
rliq
[J/kgdeg];
ciepo parowania cieczy [J/kg]
Badania naukowe przeprowadzane w cigu ostatnich kilkunastu lat pokazuj jasno,

e spalanie deflagracyjne moe przyczyni si do wytworzenia zjawiska wybuchu jedynie
21
Users Guide to software complex RizEx-2, Description of Applied Analysis and Calculation Methods,
RIZIKON, Ukraina, 2006
22
tame
292
Rozdzia IV
przez t cz chmury par, ktra ulega gwatownemu spalaniu w warunkach duej turbulencji.
Przepyw turbulentny w trakcie awarii ma miejsce najczciej w trzech przypadkach23:
podczas
uwolnienia
palnej
substancji,
na
przykad
podczas
wypywu
strumieniowego paliwa magazynowanego w zbiorniku pod wysokim cinieniem

lub podczas gwatownej dyspersji paliwa po rozerwaniu zbiornika,
w trakcie ruchu niespalonych gazw z przodu pomienia rozchodzcego si przez

przestrze, w ktrej znajduj si przeszkody i inne rda zawirowa
przepywajcego pynu,
wskutek
oddziaywania
czynnikw
zewntrznych
takich
jak
systemy
wentylacyjne, wentylatory, ebrowe wymienniki ciepa, itp.

Przepywy turbulentne o duej prdkoci, ktre mog by spowodowane uwolnieniem
paliwa pod wysokim cinieniem naley rozway jako potencjalne rda wybuchu chmury
par cieczy palnych. Pozostae czci mieszaniny palnych par z powietrzem w chmurze ulegaj
powolnemu procesowi spalania bez znacznego wkadu w powstawanie zjawiska wybuchu.
Przedstawiona wyej koncepcja okrelona zostaa mianem Multienergetycznej i stanowi tym
samym metod do obliczania skutkw zwizanych z fal wybuchu24. W tym przypadku, dwie
z najczstszych moliwoci powstania zjawiska wybuchu z chmury par (VCE) zostay
potraktowane jako jeden wybuch. Jednake efekty oddziaywania skutkw wybuchu powinno
si tu rozwaa oddzielnie. Skutki wybuchu mona zasymulowa przy uyciu odpowiednich
modeli matematycznych. Skutki wybuchw VCE rozprzestrzeniaj si w okrelonych
kierunkach, jednake procedura ich modelowania nie moe si odby bez uycia symulacji
numerycznych tego zjawiska. atwa do zastosowania metoda wymaga uproszczonego
podejcia zgodnie z tym, ktre skutki wybuchu zostay przedstawione w sposb
symetryczny25.
23
CPR 14 E: Methods for the calculation of physical effects, Part 2, Committee for the Prevention of Disasters,
Third Edition 1997 r
25
24
293
Rozdzia IV
Moliwoci obliczeniowe programu ALOHA

Istnieje wiele programw komputerowych modelujcych rozprzestrzenianie si
substancji niebezpiecznych. Wrd programw moliwych do wykorzystania w omawianym
zakresie wymieni naley m. in. PHAST Professional v.6, EFFECTS 4, TRACE oraz
ALOHA bdcy czci programu CAMEO. Programy te su przede wszystkim do
wykonania analizy efektw fizycznych i skutkw reprezentatywnych zdarze wypadkowych
dla potrzeb analiz ryzyka w przemyle. Zastosowanie jednego z wyej wymienionych
programw zaley od obranego celu oraz przyjtych zaoe. Wszystkie te programy s
komercyjnie dostpne. Jedynie ALOHA jest programem publicznym, niewymagajcym
dodatkowego oprogramowania, co wziwszy pod uwag cen wspczesnych technologii jest
duym atutem. Poniej przedstawiona zostanie krtka charakterystyka programu ALOHA
nalecego do wyej wymienionej grupy programw pozwalajcych symulowa skutki
uwolnie toksycznych.
Program ALOHA opracowany zosta przez amerykask Agencj Ochrony
rodowiska EPA (ang. Environmental Protection Agency)26, na czele ktrej stoi
Administrator mianowany przez Prezydenta USA. Od 1970 r. EPA realizuje zadania majce
na celu ochron ycia, zdrowia i rodowiska. Program komputerowy ALOHA jest
narzdziem, ktrego wykorzystanie w praktyce wymaga specjalistycznej wiedzy dotyczcej
procesw, jakim podlega uwolniona w wyniku awarii substancja. Dodatkowo program
weryfikuje prawidowo wyboru odpowiednich modeli symulacyjnych, co pozwala unikn
dodatkowego bdu. Program opatrzony jest instrukcj jedynie w jzyku angielskim.
Wprowadzanie danych do programu odbywa si rcznie z klawiatury, przy pomocy myszki
oraz z plikw. Duym atutem jest moliwo przesyu danych ze stacji pomiarw
atmosferycznych. Zapewnia to wiarygodne i aktualne informacje dotyczce warunkw
meteorologicznych, ktre maj znaczcy wpyw na modelowanie skutkw uwolnionych
substancji. Wyniki liczbowe oraz wykresy graficzne wywietlane s na ekranie monitora,
bezporednio wysyane na drukark lub publikowane w postaci pliku tekstowego. Moliwo
wizualizacji stref zagroenia na mapie pozwala na szybkie podjcie decyzji dotyczcej
zagroonego obszaru.
26
www.epa.gov
294
Rozdzia IV
Podstawy naukowe, na ktrych oparty jest program zostay opublikowane 27. Oznacza
to, e program ALOHA jest wiarygodnym i wartym stosowania narzdziem. Dane wejciowe
do modeli rda wypywu opisane w poprzednim rozdziale wprowadzane s rcznie lub
automatycznie, przez program. Modele te poczone s z modelami dyspersji i dotycz
zarwno uwolnie jedno jak i dwufazowych. Program moe by stosowany dla uwolnie
chwilowych oraz cigych, o ich wyborze decyduje uytkownik. W zakresie dyspersji
program rozrnia: dyspersj gazu lekkiego (neutralnego) oraz gazu cikiego. W zakresie
modeli obliczeniowych stosuje modele: Gaussa oraz model strefowy. ALOHA pozwala
modelowa uwolnienia substancji znajdujcych si w zintegrowanej bazie danych
o substancjach, w ktr wyposaony jest program. W bazie substancji programu ALOHA
znajduje si powyej 60 zwizkw. Istnieje rwnie moliwo dodania do bazy substancji,
ktra nie zostaa umieszczona we wspomnianym wyej wykazie. Dodatkow zalet jest
konwersja jednostek na ukad SI powszechnie obowizujcy w Polsce. Wszystkie opisane
powyej charakterystyki programu ALOHA daj podstaw do powszechnego wykorzystania
go w charakterze narzdzia do wspomagania decyzji w sytuacjach kryzysowych i noszcych
znamiona kryzysu. Podobnie jak w przypadku pozostaych programw, dokadno ALOHA
zaley od stopnia sprecyzowania danych wprowadzanych do programu przez uytkownika.
Niezalenie jednak od dokadnoci wprowadzonych danych w pewnych sytuacjach ALOHA
moe by zawodny, poniewa nie modeluje niektrych rodzajw uwolnie.
Wiarygodno programu maleje w przypadku wystpienia nastpujcych czynnikw:
bardzo maa prdko wiatru,
bardzo stabilne warunki atmosferyczne,
zmiana kierunku wiatru.
Ponadto ALOHA nie prowadzi oblicze dla:
poarw i reakcji chemicznych,
czstek staych (zawieszonych w gazie) np. dyspersja warstwy pyu w powietrzu

i jego osiadanie,
27
the American Institute of Chemical Engineers, NY 10017; Mannan S., Lees Loss Prevention in the Process
Industries: Hazard Identification, Assessment and Control, Third edition., Department of Chemical Engineering,
Elsevier, 2012
295
Rozdzia IV
mieszanin substancji.
Program komputerowy ALOHA opracowany zosta przez agencj o charakterze

rzdowym, opiera si na powszechnie obowizujcych podstawach naukowych i mimo
przedstawionych ogranicze ma due moliwoci obliczeniowe w zakresie modelowania
skutkw uwolnie toksycznych.
Przykad obliczeniowy
W dalszej czci niniejszego opracowania, przy pomocy programu ALOHA, analizie
poddane zostao jedno zdarzenie uwolnienie i rozprzestrzenianie amoniaku z instalacji
procesowej na terenie zakadu.
Wymienione powyej zdarzenie wypadkowe stanowi moe podstaw do opracowania
scenariuszy awaryjnych uwolnienia si substancji toksycznych. Scenariusz awaryjny to nic
innego jak mechanizm powstawania cigw zdarze awaryjnych rozpoczynajcych si od
zdarze krytycznych, a do konkretnych skutkw zagroe chemicznych. Aby mc okreli
taki mechanizm konieczne jest okrelenie rozwoju zdarzenia krytycznego wzgldem
systemw bezpieczestwa. W celu ilustracji funkcjonowania programu ALOHA opisano
moliwe skutki oddziaujce na ludzi i rodowisko dla dwch scenariuszy awaryjnych.
Analiza przedstawiona zostanie na przykadzie zdarze z udziaem amoniaku poniewa
w grupie substancji
toksycznych stanowi on najbardziej reprezentatywne zwizki
wykorzystywane na du skal w przemyle.

Scenariusz ten dotyczy uwolnienia si i rozprzestrzeniania amoniaku z instalacji
procesowej w zakadzie Polfa Tarchomin. W ramach metodologii szacowania ryzyka
opracowanej przez Kanadyjski Komitet ds. Duych Awarii Przemysowych MIACC
rozpatruje si dwie moliwoci uwolnie masy lub energii: due uwolnienie tj. 100%
zawartoci i mae uwolnienie odpowiadajce 10% zawartoci zbiornika (Rycina 8).
Zakada si, e due uwolnienie zachodzi z czstotliwoci rwn 10-4 rocznie,
co oznacza jedno uwolnienie na 10 000 lat. Natomiast mae uwolnienie ma miejsce raz na
sto lat, co odpowiada czstotliwoci rwnej P = 10-2. Ze rde literaturowych28 wynika,
e prawdopodobiestwo wystpienia awarii przemysowej wynosi przykadowo P = 10-8.
28
296
Rozdzia IV
Zdarzenie
krytyczne
Rodzaj uwolnienia
P = 10-4
Wypyw
substancji
toksycznej
Prawdopodo
-biestwo
Subscenariusz
1. Due
uwolnienie
P = 10-8 10-4 = 10-12
1. Mae
uwolnienie
P = 10-8 10-2 = 10-10
P = 10-8
P = 10-2
Ryc. 8. Uwolnienie substancji toksycznej drzewo zdarze

Prawdopodobiestwo wystpienia dwch moliwych scenariuszy wynosi kolejno 10-12
oraz 10-10. Zamieszczone powyej drzewo zdarze ma charakter schematyczny. W oparciu
o nie w dalszej czci niniejszego opracowania przedstawiona zostanie ocena skali skutkw
powstaych w wyniku duego uwolnienia w zakadzie brany farmaceutycznej. Ilo
amoniaku znajdujcego si na terenie zakadu Polfa Tarchomin wynosi okoo 19 400 kg.
Amoniak transportowany jest do Zakadu cystern samochodow raz lub dwa razy w roku
w ilociach rwnych okoo 2 000 kg. Wodne roztwory amoniaku znajduj si w dziewiciu
sprarkach na terenie caego zakadu. Najwiksza ilo amoniaku moe znajdowa si
w obiekcie E 25 w pnocno-zachodniej czci zakadu, ktry peni rol sprarkowni
i poczony jest z kilkoma innymi obiektami za pomoc rurocigw. Iloci magazynowanej
substancji zmniejsza si lub zwiksza w zalenoci od zapotrzebowania. Wyciek amoniaku do
otoczenia moe nastpi na skutek awarii infrastruktury, bdu ludzkiego oraz sabotau.
Poniewa jednak czynno uzupeniania amoniaku odbywa si w obecnoci rozwinitej sekcji
Zakadowej Suby Ochrony Przeciwpoarowej i Chemicznej, uwolnienie substancji do
otoczenia jest mao prawdopodobne. Dlatego te dla potrzeb analizy zagroenia stwarzanego
przez magazynowany w zakadzie amoniak posuono si przypadkiem najmniej
prawdopodobnym, jednak moliwym do wystpienia na terenie zakadu.
W wyniku dziaania sabotaowego uszkodzony zostaje jeden ze zbiornikw
przeznaczony do magazynowania amoniaku znajdujcy si na terenie Zakadu Polfa
Tarchomin. Na skutek tego uszkodzenia dochodzi do uwolnienia caej zawartoci zbiornika tj.
297
Rozdzia IV
1 900 kg i wycieku amoniaku do atmosfery. W tym przypadku przyjto moliwo
uwolnienia si caej zawartoci zbiornika, przyjmujc zaoenie o nieskutecznoci dziaa
podjtych przez Zakadow Sub Ochrony Przeciwpoarowej i Chemicznej oraz
maksymalny czas podjcia dziaa przez zewntrzne suby ratownicze. Do celw oceny
skutkw zdarzenia przyjto zaoenie o natychmiastowym wydostaniu si amoniaku do
otoczenia (w praktyce przy duej intensywnoci wypywu odparowanie caej masy nie bdzie
natychmiastowe, jednake do celw oceny zagroenia przyjto przypadek skrajnie
niekorzystny). Do oblicze przyjto przypadek uwolnienia na otwartej przestrzeni. Naley
mie na uwadze, e przyjte poniej zaoenia charakteryzuje due uproszczenie.
Warunki emisji, ktre przyjto do oblicze to:
do otoczenia uwolnionych zostao 1 659 kg (zgodnie z 9 Rozporzdzeniem

Ministra Gospodarki z dnia 16 kwietnia 2002 r. w sprawie warunkw
technicznych dozoru technicznego, jakim powinny odpowiada zbiorniki
bezcinieniowe i niskocinieniowe przeznaczone do magazynowania materiaw
trujcych i rcych maksymalna ilo substancji znajdujca si w omawianym
zbiorniku nie powinna przekracza 97% zawartoci zbiornika tzn. 1 843 kg. Dla
potrzeb scenariusza zastosowano uproszczenie zgodnie, z ktrym ilo substancji
znajduj si w zbiorniku wynosi 1 834 kg, natomiast do otoczenia 1 659 kg.
Naley wzi pod uwag fakt, e cz substancji uwolnionej do otoczenia ulega
rozproszeniu, tote nigdy nie bdzie miaa miejsce sytuacja uwolnienia dokadnie
100% zawartoci zbiornika. Program ALOHA rozgranicza substancj znajdujc
si w zbiorniku od masy uwolnionej do otoczenia);
temperatura magazynowania ciekego amoniaku odpowiada wartoci 15C

(w temperaturze powyej 20C amoniak wystpuje w postaci gazu);
otwr przez jaki nastpowao uwolnienie amoniaku mia rednic 20 cm

i znajdowa si na wysokoci 0,50 m od dna zbiornika,
prdko wiatru wynosi 3 m/s (jednym z ogranicze programu ALOHA, przy

pomocy ktrego dokonana zostanie analiza skutkw powstaych po uwolnieniu
si amoniaku, s bardzo stabilne warunki atmosferyczne. Minimalna, wymagana
przez program prdko wiatru to 1 m/s. Chcc zwikszy skuteczno
zastosowania programu przyjto w zaoeniach prdko rwn 3 m/s,
298
Rozdzia IV
rednia wilgotno wzgldna charakterystyczna dla Warszawy (50%)
przewaajce kierunki wiatrw: pnocno-wschodni.
Analiza efektw fizycznych dla przestawionego scenariusza polegaa na obliczeniu

zasigu chmury toksycznej o steniu przekraczajcym zaoon warto progow.
Obliczenia zostay wykonane przy uyciu programu komputerowego ALOHA. Wyniki
oblicze pokazano w formie tekstowej i graficznej. Cz tekstowa zawiera wyniki oblicze
wielkoci charakteryzujcych wypyw oraz maksymalny zasig chmury. Cz graficzna
odzwierciedla zasig stref zagroe wyznaczonych dla uwolnienia si Amoniaku.
Rycina 9 przedstawia dane, ktre zostay wprowadzone przez uytkownika, jak rwnie
wyniki analizy wykonane w Programie ALOHA. Wyniki analizy oraz ich wizualizacja
w postaci wykresw przedstawione zostay poniej:
1.
Na podstawie wartoci granicznych ste wyraonych za pomoc wskanikw ERPG

wyznaczone zostay bezpieczne odlegoci dla uwolnionego amoniaku (Rycina 10). Na
obszarze stref (chmury toksycznej) mog wystpi rne efekty zdrowotne, zalene od
czasu ekspozycji, pochonitej dawki i wraliwoci osobniczej, od przypadkw
miertelnych w centrum chmury do podranie na ich granicach. Kada ze stref
odzwierciedla charakterystyczny dla danego wskanika rodzaj skutkw. Granice
zewntrzne kolejnych stref znajduj si w nastpujcych odlegociach od rda
uwolnienia:
Strefa ERPG-3 odpowiadajca steniu o wartoci 750 mg/m3 znajduje si

w promieniu do 501 m od rda uwolnienia. Prawie kada osoba znajdujca si
w obrbie tej strefy przez okres powyej jednej godziny naraona jest na powane
skutki zdrowotne a nawet zagroenie ycia. Z danych otrzymanych z Biura
Bezpieczestwa i Zarzdzania Kryzysowego wynika, e w obrbie tej strefy
znajduje si okoo 34 304 osoby;

w promieniu od 501 m do 885 m. Prawie kada osoba znajdujca si w obrbie tej
strefy przez okres powyej jednej godziny naraona jest na oddziaywanie
amoniaku o steniu powodujcym nieodwracalne, lub inne powane skutki dla
zdrowia, lub wywoujcym symptomy, ktre mogyby osabi zdolno do
299
Rozdzia IV
indywidualnej ochrony przed zagroeniem. W obrbie tej strefy znajduje si okoo
4 339 osb.

w odlegoci od 885 m do 1,6 km. Prawie kada osoba znajdujca si w obrbie
tej strefy przez okres powyej jednej godziny naraona jest na oddziaywanie
amoniaku o steniu powodujcym odwracalne skutki uboczne lub przemijajcy
nieprzyjemny zapach. Naley zauway, e Program ALOHA wyznaczy rwnie
za pomoc linii przerywanych zasigi, w jakich dana strefa moe si przemiesza
na skutek gwatownych zmian kierunku wiatru.
2. Za pomoc programu ALOHA okrelony zosta rozkad stenia w czasie 60 minut od

momentu uwolnienia amoniaku do atmosfery. Pocztkowym celem analizy byo zbadanie
potencjalnych skutkw w strefie wyznaczonej za pomoc wskanika ERPG-3. Poniewa
jednak wartoci stenia uzyskane dla odlegoci 500 m od rda uwolnienia okazay si
bardzo niskie, tote wykonano ponowne obliczenia dla odlegoci 200 m.
300
Rozdzia IV
MIEJSCE I CZAS ZDARZENA: Miejsce: WARSZAWA, POLSKA

Cyrkulacja powietrza wewntrz budynkw znajdujcych si w ssiedztwie miejsca awarii
w cigu godziny: 0.31 (budynek dwupitrowy)
Czas: Lipiec 12, 2006
SUBSTANCJA CHEMICZNA:
Nazwa substancji: AMONIAK
Masa czsteczkowa: 17,03 g/mol
ERPG-3: 750 mg/m3 ERPG-2: 150 mg/m3 ERPG-1: 25 mg/m3
Temperatura wrzenia: 33,4 C
Temperatura otoczenia: 33,6 C
Cinienie, przy jakim nastpuje wrzenie w temperaturze otoczenia: 1 atm (101 325 Pa)
INFORMACJE METEOROLOGICZNE: (RCZNIE WPROWADZONE DANE)
Wiatr: 3 m/s z Pn-Zach na wysokoci 10 metrw
Brak wysokoci inwersji
Klasa stabilnoci: C
Temperatura powietrza: 20 C
Wzgldna wilgotno: 50%
Szorstko podoa: teren miejski lub las (zo = 100 cm)
Zachmurzenie: czciowo zachmurzone
INFORMACJE DOTYCZCE RDA UWOLNIENIA:
Wyciek z otworu ze zbiornika cylindrycznego w pozycji horyzontalnej
rednica zbiornika: 1 m
Dugo zbiornika: 4 m
Zbiornik zawiera ciecz
Pojemno zbiornik: 3,14 m3
Temperatura wewntrz zbiornika: 15 C
Masa substancji w zbiorniku: 1 843 kg
Zbiornik jest wypeniony w 96%
rednica otworu: 20 cm
Otwr znajduje si na wysokoci 0,50 m od dna zbiornika
Czas uwolnienia: 1 min
Maksymalna szybko uwolnienia: 27,6 kg/s
Cakowita uwolniona ilo: 1 659 kg
Uwaga: Substancja zostaa uwolniona jako mieszanina gazu i aerozolu (wypyw dwufazowy).
INFORMACJE DOTYCZCE RDA UWOLNIENIA:
Wyciek z otworu ze zbiornika cylindrycznego w pozycji horyzontalnej
rednica zbiornika: 1 m
Dugo zbiornika: 4 m
Zbiornik zawiera ciecz
Pojemno zbiornik: 3,14 m3
Temperatura wewntrz zbiornika: 20 C
Masa substancji w zbiorniku: 1 843 kg
Zbiornik jest wypeniony w 96%
rednica otworu: 20 cm
Otwr znajduje si na wysokoci 0,50 m od dna zbiornika
Czas uwolnienia: 1 min
Maksymalna szybko uwolnienia: 27,6 kg/sek.
Cakowita uwolniona ilo: 1 659 kg
Uwaga: Substancja zostaa uwolniona jako mieszanina gazu i aerozolu (wypyw dwufazowy)
301
Rozdzia IV
STREFY BEZPIECZESTWA:
Model dyspersji: model Gaussa
ERPG-3 = 750 mg/m3 (czerwona linia) - maksymalna strefa zagroenia: 501 m
ERPG-2=150 mg/m3 (pomaraczowa linia) - maksymalna strefa zagroenia: 885 m
ERPG-1=25 mg/m3 (ta linia) - maksymalna strefa zagroenia: 1,6 km
DANE ZALENE OD CZASU:
Stenie/Szacowana dawka w kierunkach:
Zachodnim: 500 m
Poudniowym: 500 km
Maksymalne stenie:
Na zewntrz: 291 mg/m3
Wewntrz: 1,43 mg/m3
Maksymalna dawka:(w cigu pierwszej godziny po uwolnieniu)
Na zewntrz: 459 mg/m3min
Wewntrz: 70,4 mg/m3min
Ryc. 9. Uwolnienie amoniaku w zakadzie Polfa Tarchomin - wyniki analizy wykonane

w programie ALOHA29
Rycina 11 pokazuje warto stenia na zewntrz oraz wewntrz budynkw znajdujcych
si w ssiedztwie miejsca awarii w odlegoci 200 m. Maksymalna warto stenia
w odlegoci 200 m od miejsca uwolnienia wynosi 2 790 mg/m3 na zewntrz oraz 8,8
mg/m3 wewntrz budynkw. Stenie znacznie ronie w 3 minucie a do osignicia
maksymalnej wartoci i maleje w okoo 5 minucie po awarii. Niemniej jednak przez
pozostay czas utrzymuje si ono na poziomie wartoci ERPG-1=25 mg/m3. Informacja ta
ma szczegln warto dla podmiotw odpowiedzialnych za bezpieczestwo na danym
terenie. Otrzymane wyniki oblicze wskazuj na ograniczony czas, w jakim naley
przeprowadzi ewakuacj ludnoci znajdujcej si w otoczeniu miejsca awarii.
Nie podjcie ewakuacji w cigu jednej godziny od czasu wystpienia awarii skutkowa
bdzie naraeniem ycia i zdrowia ludzi znajdujcych si w promieniu 200 m od miejsca
uwolnienia amoniaku zgodnie z kierunkiem wiatru. Jeeli stenie na poziomie
wskanika ERG-1 bdzie utrzymywao si ponad 60 minut, wwczas prawie wszystkie
osoby znajdujce si w analizowanej odlegoci do miejsca awarii naraenie bd na
dziaanie amoniaku doznajc przy tym ubocznych skutkw charakterystycznych dla tego
rodzaju substancji. Program ALOHA zakada, e wszystkie okna oraz drzwi budynkw
znajdujcych si w ssiedztwie miejsca awarii s zamknite, dlatego te stenie
29
rdo: opracowanie wasne na podstawie programu ALOHA.

302
Rozdzia IV
wewntrz budynkw jest bardzo znikome. Jednak rzeczywiste zdarzenia awaryjne nie
przewiduj takich zaoe. Jest to dodatkowa wskazwka dla sub ratowniczych, ktre
tym samym powinny w odpowiednio krtkim czasie po awarii ostrzec ludzi
zamieszkaych w ssiedztwie zakadu i poinstruowa ich o koniecznoci zamknicia
okien i drzwi.
Ryc. 10. Strefy bezpieczestwa dla analizowanego scenariusza30.

Legenda:
ERPG-3 do 1 godz. brak skutkw zagraajcych yciu
ERPG-2 do 1 godz. brak nieodwracalnych i powanych skutkw dla zdrowia lub
symptomw, ktre mogyby osabi zdolno do normalnego dziaania
ERPG -1 do 1 godz. brak ubocznych skutkw albo skutek chwilowy dla zdrowia
Moliwa zmiana pooenia strefy ERPG 3
Moliwa zmiana pooenia strefy ERPG 2
Moliwa zmiana pooenia strefy ERPG - 1
30

303
Rozdzia IV
Ryc. 11. Rozkad stenia w czasie 60 minut po uwolnieniu amoniaku31

3. Rwnie istotn informacj majc wpyw na ocen skali skutkw powstaych na skutek
uwolnienia amoniaku jest dawka, jak otrzymuje osoba przebywajca w okrelonej
odlegoci od miejsca uwolnienia. Ze wzgldu na niskie wartoci dawki uzyskane dla
odlegoci 500 m ponowne obliczenia wykonano dla odlegoci 200 m od rda
uwolnienia. Maksymalna dawka otrzymana w cigu pierwszej godziny po uwolnieniu ma
warto 2 810 mg/m3min na zewntrz budynku oraz 460 mg/m3min wewntrz.
Naley zwrci uwag, e warto ta utrzymuje si przez okres okoo 60 minut od
momentu uwolnienia na jednym, maksymalnym poziomie. Rycina 12 przedstawia zaleno
dawki w okresie 60 minut od momentu uwolnienia toksycznego amoniaku. Majc na uwadze
zaprezentowane powyej wyniki oblicze, wykonane w programie ALOHA mona okreli
skal skutkw powstaych w wyniku uwolnienia si amoniaku do otoczenia w Zakadzie
Polfa Tarchomin. Ilo amoniaku uwolniona do otoczenia bya niewielka.
31

304
Rozdzia IV
Ryc. 12. Dawka toksyczna dla uwolnionego amoniaku w zakadzie Polfa Tarchomin
w odlegoci 200 m32
Zaledwie przez okoo 4 minuty stenie utrzymywao si znacznie powyej wartoci
wspczynnikw ERPG, ktrych przekroczenie moe powodowa negatywne skutki dla
organizmu pod warunkiem, e czas naraenia jest rwny bd duszy ni jedna godzina.
Warto dawki utrzymywaa si na wysokim poziomie przez godzin, a reakcja na dziaanie
kadej substancji toksycznej uzaleniona jest od wielu cech osobniczych danego organizmu.
Zauway naley, e zarwno stenie jak i dawka wewntrz budynkw nie przekraczay
w tym czasie wartoci krytycznych. Jednak stenie na zewntrz utrzymywao si na
poziomie wskanika ERG-1 w odlegoci 200 metrw od miejsca awarii. Oznacza to,
e ludno znajdujca si w obszarze tej strefy powinna zosta ewakuowana na czas usunicia
zagroenia. W przeciwnym wypadku prawie kada osoba znajduj si w odlegoci 200
metrw od zakadu bdzie naraona na ujemne skutki dziaania amoniaku pod warunkiem,
e stenie to bdzie utrzymywao si duej ni godzin. Z danych dostpnych na stronie
Urzdu m.st. Warszawy wynika, e dzielnica, na obszarze ktrej pooony jest zakad liczy
okoo 78 tys. mieszkacw. Naley pamita, e znaczn cz mieszkacw Warszawy
stanowi osoby przyjezdne, w zwizku, z czym wskazana liczba bdzie duo wiksza.
W odlegoci tej znajduj si bloki mieszkalne, zakady, szkoy i przedszkola oraz szpital.
32

305
Rozdzia IV
Na barkach decydenta spoczywa odpowiedzialno za zdrowie ludzi znajdujcych si na
analizowanym obszarze.
Moliwoci obliczeniowe programu RIZEX-2

Program RIZEX-2, ktrego autorem jest ukraiskie Naukowe Centrum Badania
Ryzyka RIZIKON, umoliwia zarwno prowadzenie zaawansowanych analiz ryzyka dla
instalacji procesowych, w ktrych stosowane, przetwarzane oraz magazynowane s
substancje niebezpieczne, jak rwnie modelowanie skutkw awarii przemysowych.
Program ten umoliwia przeprowadzanie zaawansowanych analiz niebezpiecznych procesw
technologicznych, w ktrych istnieje ryzyko uwolnienia substancji niebezpiecznych do
otoczenia, a w konsekwencji wystpienie zjawisk takich jak poar, czy wybuch. Zjawiska
te powodowa mog okrelone skutki dla personelu instalacji, ludnoci zamieszkujcej
ssiednie tereny, jak rwnie zniszczenia obiektw budowlanych, inne straty materiale oraz
zanieczyszczenie rodowiska naturalnego. Gwnymi metodami oceny ryzyka w takich
sytuacjach s:
analiza zagroonych obiektw produkcyjnych i okrelenie moliwych zdarze

niebezpiecznych, ich natury oraz skali potencjalnych skutkw,
ocena prawdopodobiestwa wystpienia takich zdarze, przy uyciu np. drzewa

bdw lub drzewa zdarze,
symulacja sekwencji zdarze prowadzcych do scenariusza awaryjnego wraz

z okreleniem prawdopodobiestwa ich wystpienia,
okrelenie pola ryzyka terytorialnego, wartoci ryzyka indywidualnego, jak

rwnie liczby poszkodowanych w wyniku danego zdarzenia awaryjnego,
oszacowanie strat materialnych dla rnych scenariuszy awaryjnych,
dokonanie analizy porwnawczej w postaci drzewa bdw i drzewa zdarze

w celu
okrelenia
efektywnoci
zastosowanych
na
instalacji
systemw
bezpieczestwa,
opracowanie wytycznych i zalece oraz optymalizacja kosztw w celu

zapewnienia akceptowalnego poziomu bezpieczestwa zakadu lub instalacji
procesowej.
306
Rozdzia IV
Program RIZEX-2 wymaga do pracy komputera klasy PC wyposaonego w system
operacyjny Windows XP oraz nowsze wersje. Program skada si z czterech zasadniczych
moduw:
edytora graficznego,
moduu obliczeniowego,
przegldarki wynikw,
bazy danych.
Narzdzia edytora graficznego pozwalaj tworzy (importowa i eksportowa)

wektorowe oraz rastrowe mapy cyfrowe w formacie 2D i 3D, jak rwnie definiowa
wasnoci obiektw oraz okrela ich zwizek z zastosowanymi modelami numerycznymi.
Na znajdujcej si poniej Rycinie 13 przedstawiono widok na okna moduu edytora
graficznego w programie RIZEX-2.
Ryc. 13. Zrzuty z ekranu edytora graficznego w programie RIZEX-2

Modu obliczeniowy stanowi najbardziej rozwinity pakiet, zawierajcy szereg modeli
numerycznych do przeprowadzania oceny ryzyka oraz obliczania skali potencjalnych skutkw
awarii przemysowych. Wrd zawartych w tym module algorytmw obliczeniowych, naley
przede wszystkim wymieni nastpujce:
drzewo bdw,
drzewo zdarze,
tworzenie RZA Reprezentatywnych Zdarze Awaryjnych,
307
Rozdzia IV
uwolnienie cieczy,
uwolnienie gazu,
parowanie cieczy,
dyspersja (model Gaussa i gazu ciszego od powietrza),
tworzenie atmosfer wybuchowych,
wybuchy (w oparciu o dane eksperymentalne),
poary (pool fire, flash fire, jet fire, fire ball),
poary 3D (z uwzgldnieniem promieniowania cieplnego na froncie pomienia),
odamkowanie po wybuchu,
ryzyko, w tym baza danych niezawodnociowych urzdze i aparatw

procesowych, ryzyko terytorialne (kontury ryzyka), ryzyko indywidualne.
W programie RIZEX-2 istnieje moliwo tworzenia standardowych drzew

bdw33 oraz zapisywania ich w bazie danych, co przedstawia Rycina 14.
Ryc. 14. Moliwo tworzenia standardowych drzew bdw w programie RIZEX-2

Utworzone drzewa bdw mona w programie zapisywa zarwno w formie
tekstowej, jak rwnie w formie graficznej. Konsekwentna ocena alternatywnych rozwiza
za pomoc konstrukcji
drzew zdarze i
drzew bdw w celu
obnienia
prawdopodobiestwa realizacji limitujcych minimalnych sekwencji zdarze awaryjnych

pozwala minimalnymi kosztami zmniejszy ryzyko powstania awarii do poziomu
33
S. Mannan, Lees Loss Prevention in the Process Industries, Elsevier, 2012.

308
Rozdzia IV
akceptowanego. Ponadto analiza warunkw powstania awarii metod drzewa bdw
z wykorzystaniem moduu baza danych umoliwia realizacj poszukiwa optymalnych
rozwiza dla zapewnienia akceptowalnego poziomu bezpieczestwa. Jeeli koszty
poniesione na obnienie prawdopodobiestwa wystpienia awarii s wysokie i nie do
przyjcia dla prowadzcego zakad, przeprowadza si modelowanie przebiegu awarii oraz
dobr rozwiza zmniejszajcych skal skutkw awarii.
W skad pakietu wchodz bazy danych waciwoci substancji niebezpiecznych,
materiaw palnych, wytrzymaoci budynkw i obiektw od dziaania fali nadcinienia
i inne. Struktura pakietu oraz konstrukcja plikw i baz danych umoliwia w stopniu
nieograniczonym rozbudow modeli obliczeniowych i narzdzi obrbki informacji bez
wpywu na podstawowe wasnoci programu RIZEX-2.
Wykorzystanie drzewa zdarze pozwala na przeprowadzenie analizy efektywnoci
zastosowanych rodkw ochrony34, ocen skali rozwoju rnych scenariuszy awaryjnych oraz
okrelenie ich prawdopodobiestwa, co przedstawiono na Rycinie 15.
Ryc. 15. Moliwo tworzenia standardowych drzew zdarze w programie RIZEX-2

Program RIZEX-2 umoliwia rwnie modelowanie fizycznych procesw awarii, zawierajc
wbudowane zaawansowane modele numeryczne. Na Rycinie 16 pokazano moliwo
modelowania wycieku gazw z rnych urzdze i aparatw procesowych.
34
C.A. Ericson, Hazard analysis techniques for system safety, Viley, 2005.
309
Rozdzia IV
Ryc. 16. Modelowanie wycieku gazw z aparatw i urzdze procesowych w programie

RIZEX-2
Modelujc skutki awarii przemysowych w programie RIZEX-2, istnieje rwnie moliwo
okrelenia masy substancji palnej midzy grn i doln granic wybuchowoci, czy te
symulowania rnych typw wybuchw wraz z okrelaniem rozkadu oraz wielkoci
nadcinienia w przestrzeni oraz szacowanie prawdopodobiestwa obrae ludzi i stopnia
zniszczenia obiektw. Na Rycinie 17 przedstawiono graficzn prezentacj wynikw
w zakresie oddziaywania wybuchw na przestrzeni wok instalacji procesowej.
Ryc. 17. Modelowanie skutkw wybuchw substancji palnych w programie RIZEX-2

Wrd innych dostpnych programw obliczeniowych do szacowania skutkw awarii
przemysowych, program RIZEX-2 wyrnia si pakietem modeli numerycznych
pozwalajcych na okrelanie parametrw odamkowania podczas wybuchu, w tym strefy
310
Rozdzia IV
niebezpiecznej dla ludzi, jak rwnie prawdopodobiestwa uderzenia odamkw w obiekty
naraone na ich bezporednie oddziaywanie.
RIZEX-2 rwnie pozwala na wizualizacj graficzn i tekstow oblicze ryzyka
terytorialnego, indywidualnego, okrelenia moliwej liczby osb poszkodowanych, tworzenia
krzywych P/N. Istnieje ponadto moliwo wprowadzania danych dotyczcych ry wiatrw
i prawdopodobiestwa realizacji rnych scenariuszy powstania i rozwinicia awarii pozwala
okrela kontury ryzyka. Na Rycinie 18 przedstawiono okno programu RIZEX-2 zawierajce
wizualizacj konturw ryzyka podczas symulacji wybuchu typu BLEVE w wybranym
zakadzie przemysowym.
Ryc. 18. Wizualizacja w programie RIZEX-2 konturw ryzyka podczas wybuchu typu
BLEVE w wybranym zakadzie przemysowym
Przykad obliczeniowy
Dalsza cz tego opracowania powicona jest modelowi odamkowania Fragment
Dispersion zastosowanemu w programie RIZEX-2, stanowi prezentacj przykadu
obliczeniowego. Model ten pozwala na szacowanie dyspersji odamkw przy uwzgldnieniu
wpywu oporu powietrza (kt natarcia definiowany wzgldem powietrza lub powierzchni
Ziemi), ksztatu odamkw i ich iloci. Wynikiem oblicze jest zasig i trajektoria lotu
311
Rozdzia IV
poszczeglnych odamkw dla zadanych warunkw pocztkowych. Dodatkowo moliwe jest
okrelenie wartoci ryzyka uszkodze budynkw (w tym przebicia cian w zalenoci
od konstrukcji) i ryzyka zwizanego z osobami przebywajcymi w zasigu raenia
odamkw. Wyniki oblicze mog posuy jako dane wejciowe do obliczania
prawdopodobiestwa zaistnienia efektu Domino oraz ekonomicznych skutkw zaistnienia
zdarzenia.
Odamki powstae na skutek np. rozerwania zbiornika pracujcego pod wysokim
cinieniem
podlegaj
dziaaniu:
impulsu
od
cinienia
wewntrznego
zbiornika
w momencie rozerwania, siom grawitacji, siom aerodynamicznym. Obrazowo rozkad si

przedstawiono na Rycinie 19. W zalenoci od masy oraz ksztatu poruszajcego si
fragmentu, jak rwnie jego uoenia wzgldem opywajcego powietrza oraz prdkoci
obrotowej, fragment porusza si bdzie w odmienny sposb.
Ryc. 19. Rozkad si dziaajcych na poruszajcy si fragment po wybuchu zbiornika35

Do oblicze numerycznych przyjto cinienie rozerwania zbiornika rwne 8 MPa. Obliczenia
przeprowadzono dla 3 fragmentw zbiornika:
1 paski fragment o rednicy 1 m,
1 paski fragment paszcza zbiornika o powierzchni 4 m2,
1 nieregularny fragment o masie 40 kg,
pocztkowy kt wyrzutu fragmentw: 450,
35
Users Guide to software complex RizEx-2, Description of Applied Analysis and Calculation Methods,
RIZIKON, Ukraina, 2006
312
Rozdzia IV
pocztkowe pooenie nad powierzchni gruntu 0 m,
stay kt natarcia podczas lotu wzgldem powietrza 50.
Wynikami przeprowadzonych oblicze numerycznych s wykresy zasigu, prdkoci, kta

oraz trajektorii lotu fragmentw. Wyniki dla fragmentw dennic przedstawiono na Rycinie
20, dla fragmentu paskiego na Rycinie 21, a nieregularnego fragmentu o masie 40 kg na
Rycinie 22.
Ryc. 20. Trajektoria lotu fragmentu o rednicy 1 m zasig raenia 46 m
Ryc. 21. Trajektoria lotu fragmentu o powierzchni 4 m2 zasig raenia 138 m
Ryc. 22. Trajektoria lotu nieregularnego fragmentu o masie 40 kg zasig raenia 750 m
313
Rozdzia IV
Dla dwch pierwszych elementw uwzgldniono wpyw siy nonej na zasig, dla
elementu nieregularnego efekt ten pominito. Na Rycinach 23 i 24 przedstawiono wpyw
rnych parametrw na zasig odamkowania.
Ryc. 23. Wpyw cinienia rozerwania zbiornika i powierzchni fragmentu na zasig

odamkowania, z uwzgldnieniem siy nonej i efektu wirowania
Ryc. 24. Wpyw uwzgldnianych efektw na zasig raenia nieregularnego fragmentu

o masie 40 kg
Na wielko oporu aerodynamicznego podczas modelowania efektu odamkowania
zbiornikw po wybuchu bdzie mie wpyw przede wszystkim ksztat oraz uoenie
fragmentu wzgldem opywajcego powietrza36. W obliczeniach tych nie mona rwnie
pomin efektu szybowania fragmentu, jeli jest on wystarczajco paski. Dodatkowo
fragment taki podczas lotu moe si obraca wzgldem swojej osi, przez co zachowywaby
si stabilnie w przestrzeni uatwiajc szybowanie. Wszystkie te elementy mona uwzgldni
podczas modelowania tego zjawiska w programie RIZEX-2.
V.E Zarko, V. Weiser., N. Eisenreich, A.A. Vasilev, Prevention of hazardous fires and explosions: The
transfer to civil applications of military experiences, NATO Science Series, 1999.
36
314
Rozdzia IV
Podsumowanie
W ostatnich latach nastpi znaczny wzrost iloci, rnorodnoci i zoonoci
procesw technologicznych wykorzystujcych na szerok skale substancje toksyczne, palne
oraz wybuchowe. Nastpstwem tego procesu, ktry jak naley si spodziewa bdzie
postpowa, jest znaczna liczba skae toksycznych, poarw i wybuchw w warunkach
przemysowych. Wzrasta tym samym prawdopodobiestwo zwizane z wystpowaniem tych
zdarze oraz prawdopodobiestwo wystpienia skutkw okrelonego rodzaju. Kombinacja
tych dwch elementw prawdopodobiestwa wystpienia zdarzenia niekorzystnego wraz
z jego skutkami definiowana jest jako ryzyko. Podejmujc dziaania redukujce jeden
z nierozerwalnych jego czonw decydujemy o poziomie bezpieczestwa. Zmniejszanie
prawdopodobiestwa, czy te minimalizowanie skutkw zdarze niekorzystnych wie si
w znacznej liczbie dziaa z dziaalnoci prewencyjn, czy te profilaktyczn, a wic
powinno by realizowane na etapie planowania i zagospodarowania przestrzennego. Na og
jednak bdy, ktrych mona byo unikn popeniane s na tym wanie etapie. Sprowadzaj
si one do tego, e przy tworzeniu planw zagospodarowania przestrzennego nie uwzgldnia
si czynnikw ryzyka wystpujcych na danym terenie. Efektem tego jest lokalizacja blokw
mieszkalnych, obiektw uytecznoci publicznej i innych istotnych dla bezpieczestwa
i obronnoci w ssiedztwie zakadw o duym i zwikszonym ryzyku wystpienia powanej
awarii, jak ma to miejsce w Warszawie. Decyzja, dotyczca zamknicia takiego zakadu ma
charakter polityczny, bo moe pocign za sob wzrost bezrobocia i przestpczoci, bo
niekorzystnie wpywa na koniunktur gospodarki. Z wielu powodw decyzje te nie s
podejmowane.
Rozrnienie tego, co zapobiega powstaniu zdarze, a co ogranicza jego skutki,
w wielu wypadkach jest spraw bardzo istotn z punktu widzenia osigania celw. W wielu
przypadkach ilociowe okrelenie skutkw jest jednak bardzo trudne. Niezbdne staje
si matematyczno-fizyczne modelowanie rozwoju zdarze. Coraz bardziej zoony labirynt
wspczesnoci nie pozwala na tylko i wycznie intuicyjnie podejmowanie wanych decyzji.
Konieczne jest, zatem signicie do narzdzi wspomagajcych ten proces. Wiedza na temat
potencjalnych skutkw umoliwia podejmowanie dziaa majcych na celu ich redukcj.
Istnieje wiele modeli numerycznych, ktrych wykorzystanie pozwala symulowa skutki
315
Rozdzia IV
zdarze
udziaem
substancji
niebezpiecznych.
Istnieje
te
wiele
programw
komputerowych, a ALOHA i RIZEX-2 stanowi tylko przykady. Zastosowanie waciwych

narzdzi
pozwalajcych
przetwarza
informacje
zwiksza
prawdopodobiestwo
podejmowania optymalnych decyzji. Naley mie jednak wiadomo, e systemy

informatyczne uatwiaj sterowanie sytuacj kryzysow, ale to zawsze czowiek, jego wiedza
i dowiadczenie decyduj o umiejtnoci korzystania z dobrodziejstw wspczesnej
technologii. Programy komputerowe podpowiadaj pewne rozwizania, ale podjcie decyzji
naley do decydenta i pociga za sob odpowiedzialno za ycie i/lub zdrowie zagroonej
spoecznoci oraz stan rodowiska.
Bibliografia
1.
Committee for Prevention of Disasters, Methods for determining and processing

probabilities. Red Book, Second edition 1997.
2.
CPR 14 E: Methods for the calculation of physical effects, Part 2, Committee for the
Prevention of Disasters, Third Edition 1997.
3.
Crowl D., Louvar J.F., Chemical process safety: Fundamentals with applications, 2nd
edition, PH PTR, 2002.
4.
Ericson C.A., Hazard analysis techniques for system safety, Viley, 2005.
5.
Guidelines for Use of Vapor Cloud Dispersion Models, Second Edition, Center for
Chemical Process Safety of the American Institute of Chemical Engineers, NY 10017.
6.
Kletz T., Learning from accidents, 3rd edition, Gulf Professional Publishing, 2001.
7.
Kletz T., What went wrong? Case histories of process plant disasters, 4th edition, Gulf
Professional Publishing, 1999.
8.
Kosowski B., Programowanie dziaa na wypadek zaistnienia sytuacji kryzysowych.

Poradnik praktyczny, Szkoa Aspirantw Pastwowej Stray Poarnej w Krakowie,
Krakw 2006.
9.
Lesiak P., Porowski R., Ocena skutkw awarii przemysowej w instalacjach

procesowych, w tym efektu domino - Cz 1 w: Bezpieczestwo i Technika Poarnicza
nr 03/2012.
10. Mannan S., Lees Loss Prevention in the Process Industries, Elsevier, 2012.
316
Rozdzia IV
11. Mannan S., Lees Loss Prevention in the Process Industries: Hazard Identification,
Assessment and Control, Third edition., Department of Chemical Engineering, Elsevier,
2012.
12. Szopa T., Matyjewski M., Metodyka identyfikacji zagroe na wybranym terenie
w: Mapy
terytorialnego
rozkadu
ryzyka,
Politechnika
Warszawska,
Wydzia
Mechaniczny Energetyki i Lotnictwa, Szkoa Gwna Suby Poarniczej, Centrum

Edukacji Bezpieczestwa Powszechnego, EDURA, 2004.
13. U.S.
Environmental
Protection
Agency,
National
Oceanic
and
Atmospheric
Administration, Chemical Emergency Preparedness and Prevention Office Washington,

D.C. 20460, Hazardous Materials Response Division, Seattle, Washington, ALOHA
Manual, March 2004, www.epa.gov.
14. Users Guide to software complex RizEx-2, Description of Applied Analysis and
Calculation Methods, RIZIKON, Ukraina, 2006.
15. Zarko V.E., Weiser V., Eisenreich N., Vasilev A.A., Prevention of hazardous fires and
explosions: The transfer to civil applications of military experiences, NATO Science
Series, 1999.
317
Rozdzia IV
sekc. mgr in. Rafa WRBEL
BUDOWA SCENARIUSZY ZDARZE NIEKORZYSTNYCH
Streszczenie
Budowa scenariuszy zdarze niekorzystnych w zarzdzaniu kryzysowym nie jest
zadaniem atwym, niemniej jednak z uwagi na coraz wiksz rnorodno i czstotliwo
zdarze nioscych lub mogcych nie ze sob negatywne i nierozpoznane jeszcze do koca
skutki odgrywa wany element zwizany z polityk zarzdzania kryzysowego realizowana na
poszczeglnych szczeblach administracji publicznej.
Potrzeba definiowania rnych scenariuszy zagroe zostaa rwnie dostrzeona przez
ustawodawc, ktry w ustawie o zarzdzaniu kryzysowym sprecyzowa pojcia map zagroe
i map ryzyka. Pierwsze z nich (mapy zagroe) to mapy przedstawiajce obszar geograficzny
objty zasigiem zagroenia z uwzgldnieniem rnych scenariuszy zdarze. Z kolei mapa
ryzyka to mapa lub opis przedstawiajce negatywne skutki oddziaywania zagroe na
okrelone sfery:
zagroenie dla ludzi (zdrowie i ycie),
rodowiska,
mienia i infrastruktury1.
Scenariusze zdarze w ogle, zarwno w sferze publicznej, jak i komercyjnej

wykorzystywane s od lat siedemdziesitych XX wieku, a ich budowa poddawana cigym
modyfikacjom opiera si na rnych technikach. Literatura przedmiotu wymienia trzy gwne
szkoy budowania scenariuszy: szkoa logiki intuicyjnej, probabilistyczna modyfikacja
trendw
(metodologie:
analiza
wpyww
trendw,
analiza
krzyowa
wpyww),
La Prospective (metodologia tworzenia pozytywnych wizji przyszoci).
1
Ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarzdzaniu kryzysowym (Dz. U. z 2007 r., Nr 89, poz. 590 z pn. zm.),
art. 3, pkt 8-9.
319
Rozdzia IV
Opracowanie scenariuszy zdarze niekorzystnych stanowi rwnie rdo wiedzy na
temat procedur i rozwiza na wypadek sytuacji kryzysowych. Scenariusz zdarzenia
niekorzystnego mogcego prowadzi do sytuacji kryzysowej weryfikuje prawidowo
doboru przyjtych rozwiza oraz podziau zada i kompetencji pomidzy poszczeglnym
stronami procesu zarzdzania kryzysowego. Opracowanie i budowa scenariuszy zdarze
niekorzystnych dokonywane s w oparciu o technik budowania scenariuszy w sposb
elastyczny i niestandardowy, aczkolwiek pozwalajcych na ich sklasyfikowanie wzgldem
celu, sposobu realizacji lub zawartoci scenariusza.
Sowa kluczowe: scenariusze, budowa scenariuszy, elementy scenariuszy, szkoa budowy
scenariuszy; zdarzenie niekorzystne
Wprowadzenie
Budowanie scenariuszy w ogle, co do zasady jest zagadnieniem stosunkowo nowym,
rozpoznanym na dobre w drugiej poowie dwudziestego wieku, aczkolwiek pierwsze
odniesienia do zakresu stosowania scenariuszy, jak i zasad ich budowy stanowiy przedmiot
rozwaa prac Clausewitza i Moltke. Stosunkowo krtki, jak na dokonania nauki czas
wystpowania problematyki budowania scenariuszy sprawia, i zasadnym staj si pytania:
1.
Czy scenariusze naley w ogle budowa?
2.
W jaki sposb naley budowa scenariusz?
Powysze kwestie prowadz do pytania o potrzeb budowania scenariuszy, zakresu

moliwoci ich zastosowa. Odniesienie do dowiadcze dwudziestego wieku, pozwala
zauway, e budowanie scenariuszy znajdowao szerokie zastosowanie. Szczeglna jego
popularno zogniskowana bya na sferze przemysu: energetycznego, transportowego,
samochodowego, petrochemicznego, czy te chemicznego, cho daje si zaobserwowa
rwnie liczne zastosowania budowania scenariuszy w odniesieniu do sfery publicznej, takich
jak:
edukacja,
rodowisko,
urbanizacja,
rozwj regionalny i jego planowanie, itp.
Znacznie istotniejsze z punku widzenia podmiotw odpowiedzialnych za zapewnienie

szeroko rozumianego bezpieczestwa, w tym podmiotw zarzdzania kryzysowego wydaje
320
Rozdzia IV
si zastosowanie scenariuszy jako narzdzia, ktre stymuluje, wymusza konieczno dziaania
w obliczu nowych zagroe, ksztatuje umiejtnoci wspdziaania podmiotw oraz pozwala,
w pewnym zakresie, na przewidywanie zdarze nierozpoznanych.
Warto przy tym pamita, e trudno o jednoznaczn definicj budowania scenariuszy,
a sposb budowy scenariuszy kadorazowo okrelany jest przez wykonawcw, realizujcych
konkretne wytyczne, uwagi, spostrzeenia odnoszce si bezporednio do przedmiotu
rozwaa.
Szkoy budowania scenariuszy zdarze

Szerokie zastosowanie budowania scenariuszy wie si z procesem ewolucji szk
budowania scenariuszy. W ujciu klasycznym daje si zidentyfikowa trzy szkoy budowania
scenariuszy, tj.:
szkoa logiki intuicyjnej, ktrej pocztkw naley doszukiwa w Rand

Corporation, stanowicej w latach pidziesitych dwudziestego wieku miejsce
pracy Hermana Kahna uznawanego za ojca wspczesnej metody budowania
scenariuszy;
szkoa probabilistycznej modyfikacji trendw opartej na dwch zrnicowanych

metodologiach: analizy wpyww trendw (1) oraz analizy krzyowej wpyww
(2);
szkoa La Prospective, majcej na celu, w pierwszej kolejnoci definiowa

pozytywne
wizje
przyszoci,
stanowicej
przedmiot
oczekiwa
grup
decyzyjnych.
W literaturze przedmiotu daje si zauway te drugie podejcie pozbawione szkoy
La Prospective jako tej, ktra charakteryzuje si zbyt wysokim ukierunkowaniem na sprawy
politycznej i spoecznej przyszoci jednego kraju. Rwnoczenie wspomniane podejcie nie
klasyfikuje modeli analizy wpyww trendw oraz analizy krzyowej wpyww do jednej
grupy szk.
321
Rozdzia IV
Ryc. 1. Klasyczne ujcie szk budowania scenariuszy2

Zaprezentowana na rycinie 1. klasyczna formua szk budowania scenariuszy
zasadniczo prezentuje dwa podejcia, tj. amerykaskie oraz francuskie. Pierwsze
z wymienionych podej zwizane jest z wykorzystaniem nowych moliwoci, opartych
o komputerowe przetwarzanie danych, teori gier i zapotrzebowanie armii USA na modele
symulacyjne. Podejcie francuskie wie si za utrzymaniem pierwotnego przeznaczenia
budowania scenariuszy, tj. dla potrzeb planowania polityki sfery publicznej, pomimo
i techniki budowania scenariuszy w Europie cieszyy si duym zainteresowanie wrd
przedsibiorcw brany petrochemicznej, chemicznej, energetycznej, transportowej, itp.
Cel, sposb wykonania i zawarto scenariuszy

Scenariusze mog by budowane w oparciu o rne kryteria. Wrd najwaniejszych
naley jednak wymieni:
cel scenariusza;
sposb realizacji scenariusza;
zawarto scenariusza.
Z uwagi na cel scenariusze mona budowa na potrzeby wyjanienia lub uzyskiwania

wsparcia.
Eksploracja
scenariusza
zwizana
jest
nierozerwalnie
podnoszeniem
wiadomoci, stymulacj do kreatywnego mylenia czy te spojrzeniem na sprzenie

zwrotne w zachodzcych procesach. Uzyskiwanie wsparcia oznacza rozpoznanie alternatyw
322
Rozdzia IV
prowadzcych do wariantowania scenariuszy w przyszoci. Podzia scenariuszy ze wzgldu
na cechy oglne i szczegowe celu jako kryterium budowy scenariuszy zaprezentowane
zostay w tabeli 1.
Tabela 1.
Podzia scenariuszy ze wzgldu na cechy oglne i szczegowe celu jako kryterium
budowy scenariuszy3
Zdefiniowane w kolumnie 2 i 3 tabeli 1 rodzaje scenariuszy odnoszce si do ich cech

szczegowych zostay zestawione na zasadzie zrnicowania. Z uwagi na normatywno,
scenariusze daje si podzieli na te, ktre badaj moliwe warianty przyszoci (opisowe) oraz
opisujce prawdopodobne lub podane wizje przyszoci (normatywne). Punkt obserwacji
pozwala za dokona klasyfikacji scenariuszy na eksploracyjne (forecastingowe), dla ktrych
punktem odniesienia jest rzeczywisto i takie, ktre stan przyszoci przyjmuj jako punkt
wyjciowy (backcastingowe). Przedmiot bada pozwala scenariusze dzieli wedug problemu,
badanego obszaru (kraj, region, miasto, wie) bd instytucji (grupy interesw, sektory).
Scenariusze sporzdzane s w perspektywie krtkofalowej
(na
okres 5-10 lat)
i dugoterminowej (np. powyej 30 lat).

Oprcz celu, kolejnym kryterium podziau scenariuszy moe by sposb realizacji
scenariusza, uwzgldniajcy rodzaj danych, sposb ich gromadzenia oraz rodzaj warunkw
instytucjonalnych. Podzia scenariuszy ze wzgldu na cechy oglne i szczegowe sposobu
realizacji jako kryterium budowy scenariuszy przedstawia tabela 2.
Opracowanie wasne na podstawie K. Czaplinka, N. Howaniec, A. Smoliski, Budowa scenariuszy

dla potrzeb foresightu technologicznego, s. 10.
323
Rozdzia IV
Tabela 2.
Podzia scenariuszy ze wzgldu na cechy oglne i szczegowe sposobu realizacji jako
kryterium budowy scenariuszy4
Z uwagi na cechy szczegowe rodzaju danych jako kryterium budowy scenariusze

mona podzieli na odnoszce si do sytuacji obarczonej duym stopniem niepewnoci
o duej liczbie nieznanych danych (jakociowe) oraz ilociowe, okrelajce konkretne
parametry, nierzadko ustalone przy zastosowaniu matematycznych modeli komputerowych
(ilociowe)5.
Sposb gromadzenia danych pozwala zrnicowa opracowywanie scenariuszy na:
przez uczestnictwo charakterystyczne dla uczestnictwa grupy ekspertw

w opracowaniu scenariusza i w spotkaniach roboczych;
poprzez badania teoretyczne oparte na analizach literaturowych, czy te

analizach prognozowania komputerowego.
Ostatnim podkryterium podziau scenariuszy z uwagi na sposb realizacji jest rodzaj

warunkw instytucjonalnych, decydujcych o otwartym bd ograniczonym zakresie
scenariusza. Charakter otwarty zwizany jest z dostpnoci zasobw dla tworzenia
scenariuszy, podczas gdy ograniczony wynika z niemoliwoci (bd ograniczonej
moliwoci) ich zastosowania.
Okrelenie czasu, rodzaju zmiennych, dynamiki zdarze, poziomu odchyle i poziomu
integracji definiuje ostatni z cech charakterystycznych scenariuszy zawarto. Podzia
scenariuszy ze wzgldu na cechy ogle i szczegowe zawartoci jako kryterium budowy
scenariuszy prezentuje tabela 3.
Opracowanie wasne na podstawie K. Czaplinka, N. Howaniec, A. Smoliski, Budowa scenariuszy dla potrzeb
foresightu technologicznego, s. 10-11.
5
Peset D. J., 1998, Scenarios: Stories About the Future, Nursing Outlook, III/IV, s. 55.
4
324
Rozdzia IV
Tabela 3.
Podzia scenariuszy ze wzgldu na cechy oglne i szczegowe zawartoci jako kryterium
budowy scenariuszy6
Opracowany scenariusz moe przybiera charakter rozwojowy i opisywa rodzaj

zdarze prowadzcych do osignicia danego stanu w przyszoci (rozwojowy) albo odnosi
si jedynie do stanu kocowego bez uwzgldniania jego osigania (migawkowy).
Zrnicowany charakter danych pozwala za dzieli scenariusze na heterogeniczne
(zrnicowany charakter danych) lub homogeniczne (dane o podobnych charakterze).
Zdarzenia mao prawdopodobne i ekstremalne dookrelaj scenariusze kontrastowe, za te,
ktre precyzuj kierunek trendw scenariusze trendw. Poziom odchyle: zrnicowany lub
znikomy kolejno okrela alternatywny lub konwencjonalny charakter scenariusza, za poziom
integracji zmiennych scenariusza czyni scenariusz wysoko zintegrowany (o wysokim
poziomie integracji) lub nisko zintegrowany (o niskim poziomie integracji).
Literatura przedmiotu w odniesieniu do scenariuszy przyszych dokonuje podziau
tych scenariuszy dodatkowo na:
kategorie: przewidujce, poszukiwawcze, normatywne
typy:
prognoza,
co
jeli?,
zewntrzne,
strategiczne,
zachowawcze,
przeksztacajce.
Klasyfikacja scenariuszy z podziaem na trzy kategorie i sze typw wedug K.
Czaplickiej, Rysunek. Howaniec, A. Smoliskiego zostaa zaprezentowana na rycinie 2.

325
Rozdzia IV
Ryc.2. Klasyfikacja scenariuszy wg K. Czaplicka, N. Howaniec, A. Smoliski7

Scenariusze przewidujce maj na celu przewidzie rozwj zdarze przyszych
umoliwi i przygotowanie i odpowiadaj na pytanie: Co si wydarzy?. Scenariusze
poszukiwawcze, ktrych sens zawarty jest w pytaniu Co moe si wydarzy? badaj rne
moliwoci opcji rozwoju zdarze, uwzgldniajc przy tym rne perspektywy. Scenariusze
normatywne pozwalaj okreli drog prowadzc do okrelonego stanu w przyszoci
poprzez uzyskiwanie odpowiedzi na pytanie: Jak zrealizowa zaoony cel?. Zestawienie
kategorii oraz typw scenariuszy wraz z pytaniami je okrelajcymi prezentuje tabela 4.
Tabela 4.
Zestawienie kategorii oraz typw scenariuszy wraz z pytaniami je okrelajcymi 8
rdo: opracowanie wasne na podstawie K. Czaplinka, N. Howaniec, A. Smoliski, Budowa scenariuszy dla
potrzeb foresightu technologicznego, s. 13.
8
7
326
Rozdzia IV
Zasadnicze aspekty budowy scenariuszy
Scenariusze stanowi rdo wiedzy i podpowiedzi w zakresie podejmowania
konkretnych decyzji. Ponadto pozwalaj zdobywa nowe dowiadczenia, umiejtno
wspdziaania.
Z drugiej strony kadorazowo nios ze sob trudnoci i niepewno zwizane z tym,
co nastpi i tym stanowi niezastpione narzdzie suce do wskazywania przewidywanych
zdarze, trendw, wymuszajce dyskusj i wymian pogldu w zakresie:
zasad ich budowy,
penionej przez nich roli.
Wrd zasadniczych aspektw budowy scenariuszy moemy wyrni:
funkcje wspieraj podejmowanie decyzji, tworz projekcje przyszych zdarze,

budowanie kompetencji, usprawnianie organizacji pracy grupowej,
formuowanie celw obejmuje definiowanie spodziewanych wynikw, baz

wiedzy, itp.,
procedur charakteryzujc si dwoma rodzajami podej: formalnym lub

intuicyjnym,
wyniki okrelanie parametrw zoonoci, spjnoci oraz prawdopodobiestwa

wystpienia scenariusza,
czynniki operacyjne s to eksperci (podejcie eksperckie do budowy

scenariuszy) lub laicy (podejcie interdyscyplinarne) ich dobr wynika z celu
i funkcji budowy scenariusza,
czynniki strategiczne s to osoby prowadzce projekt przez etap formuowania

celw i wdraania rozwiza do praktyki.
Wrd zdefiniowanej liczby elementw charakteryzujcych szablon budowanego scenariusza

mog si znale:
Rodzaj zdarzenia,
Specyfika zdarzenia;
Przyczyna zdarzenia;
Symptomy zdarzenia;

327
Rozdzia IV
Charakterystyki: terenu, zdarzenia, okolicznoci;
Podjte dziaania ratownicze;
Zakres prac podmiotw;
Organizacja kierowania, wspdziaania, cznoci;
Wpyw na poszczeglne sfery: mechanizm rozprzestrzeniania si skutkw

w przestrzeni i czasie;
Wskazwki i ostrzeenia;
Ocena skutecznoci dziaa, moliwoci i zakresu wsparcia.
Rwnoczenie naley pamita, e przy budowaniu scenariuszy pomocne s liczne

techniki stosowane w celu integracji danych, informacji oraz sprawnoci cigu przyczynowo
skutkowego scenariuszy.
Wrd licznych technik szczeglnie przydatnymi do budowy scenariuszy zdarze
niekorzystnych mog okaza si:
Metoda delficka metoda heurystyczna, opierajca si w swoim zaoeniu na

wykorzystaniu wiedzy, dowiadczenia i opinii ekspertw z zakresu danej
dziedziny, skutkujca stworzeniem listy potencjalnych wydarze, ktre maj
nastpi w przyszoci;
Sondae dokonywane poprzez rozmowy telefoniczne, bezporednie wywiady,

kwestionariusze pisemne dotyczce badania opinii pytanych w okrelonym
przedziale czasu;
Spotkania robocze stanowi nieocenione rdo wiedzy o zagroeniach

zwaszcza na etapie ich identyfikacji, umoliwiajc wyostrzenie zalenoci
o charakterze przyczynowo skutkowym;
Modelowanie moe mie charakter objaniajcy (modelowanie objaniajce),

optymalizujce (modelowanie optymalizujce),
Analiza pozwala rozpatrywa dane procesy, elementy, zalenoci, ukazywa

trendy zmian w przestrzeni czasowej przy budowaniu scenariuszy zdarze
niekorzystnych moe mie charakter analizy serii czasowych, analizy krzyowej
wpyww oraz morfologicznej.
328
Rozdzia IV
Podsumowanie
Scenariusze mog budowa wszyscy z uwagi na ich szeroki zakres zastosowa.
Zdefiniowana zdolno wynika z faktu, i nie ma jednolitej definicji budowania scenariuszy.
Co
wicej,
metodyka
budowania
scenariuszy czsto
wyglda
inaczej
zaley
od dowiadczenia wykonawcw. Oznacza to, e nie bez znaczenia przy budowaniu

scenariuszy jest umiejtno stosowania technik budowania scenariuszy w sposb
niestandardowy i elastyczny. Samo ich budowanie przyczynia si do wzrostu dowiadczenia,
a tym samym stwarza moliwo lepszego zrozumienia zjawisk i przygotowania si na nie
w przyszoci.
Artyku stanowi uzupenienie do wystpienia pt. Budowanie scenariuszy zdarze
niekorzystnych zaprezentowanego podczas konferencji Planowanie Cywilne w Zarzdzaniu
Kryzysowym w dniu 26 listopada 2013 r. w Centrum Naukowo Badawcze Ochrony
Przeciwpoarowej PIB w Jzefowie zrealizowanej w ramach projektu numer
DOBR/0016/R/ID2/2012/03 pt. Zintegrowany system budowy planw zarzdzania
kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne realizowanego na rzecz
obronnoci i bezpieczestwa pastwa ze rodkw Narodowego Centrum Bada i Rozwoju.
Literatura
1.
D.J. Peset, 1998, Scenarios: Stories About the Future, Nursing Outlook, III/IV.
2.
K. Czaplinka, N Howaniec, A. Smoliski, Budowa scenariuszy dla potrzeb foresightu

technologicznego.
3.
L. Borjeson, M. Hojer, K-H. Dreborg, T. Ekvall, 2005, Towards a user's guide to

scenarios - a report on scenario types and scenario techniques, Royal Institute of
Technology, Szwecja 2005.
4.
Ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarzdzaniu kryzysowym (Dz. U. nr 89, poz. 590
z 2007 r. z pn. zm.).
rda internetowe:
www.infra.kth.se/fms
www.nauka.gov.pl,
www.polska2020.pl,
329
Notki biograficzne autorw

m. bryg. dr in. Dariusz Wrblewski Absolwent Szkoy Gwnej
Suby Poarniczej (1994 r.), doktorat o specjalnoci bezpieczestwo
pastwa uzyskany w Akademii Obrony Narodowej w Warszawie
(2001 r.). Ukoczone programy dla wyszej kadry menaderskiej, a take
kursy dla kadry kierowniczej PSP oraz administracji publicznej. Sub
rozpocz w SGSP w pionie liniowym w 1994 roku, stanowiska
kierownicze zajmowa od 2002 r. w Centrum Edukacji Bezpieczestwa Powszechnego SGSP
a nastpnie prac podj na stanowisku zastpcy dyrektora do spraw naukowo-badawczych
CNBOP. Od 2009 r. dyrektor CNBOP-PIB. W swoim naukowo-dydaktycznym dorobku
posiada: 40 projektw naukowo-badawczych, autor lub wspautor ponad 90 publikacji
zwartych i artykuw w pismach branowych. Prelegent na konferencjach krajowych
i zagranicznych, a take wykadowca podczas wicze, warsztatw i treningw podczas
szkole i kursw. Do waniejszych osb szkolonych w latach 2000-2013 naleeli

przedstawiciele: administracji pastwowej, kadry menaderskiej przedsibiorstw, Pastwowej
Stray Poarnej oraz zagranicznych szk ochrony cywilnej zwizanych z bezpieczestwem.
Za propagowanie wiedzy i promocj nauki polskiej na arenie midzynarodowej odznaczony
Krzyem Oficerskim Orderu Wynalazczoci (Belgia).
pk dr hab. in. Grzegorz Sobolewski, prof. AON - od
wielu
lat
zajmuje
si
problematyk
bezpieczestwa
narodowego specjalizujc si w zarzdzaniu kryzysowym

w wymiarze narodowym, UE i NATO. Jest autorem lub
wspautorem
wielu
i bezpieczestwa.,
publikacji
m.
in:
z obszaru
obronnoci
Reagowanie
kryzysowe
w rodowisku miejskim (2009); Zagroenia kryzysowe (2011); Bezpieczestwo RP

w wymiarze narodowym i midzynarodowym (2011); Zarzdzanie kryzysowe w systemie
bezpieczestwa
narodowego
(2012);
Wspczesne
uwarunkowania
bezpieczestwa
narodowego i midzynarodowego (2012); National and international dimension of crisis

management (2013); Zarzdzanie kryzysowe (2013). Siy Zbrojne RP w zarzdzaniu
kryzysowym. Aspekt narodowy i midzynarodowy (2013). Aktywnie uczestniczy
w organizowaniu i prowadzeniu szkole z zakresu bezpieczestwa, obronnoci
i zarzdzania
kryzysowego
w urzdach
centralnych
administracji
terenowej.
330
Jest ekspertem Polskiej Komisji Akredytacyjnej i Narodowego Centrum Bada i Rozwoju,

czonkiem Towarzystwa Wiedzy Obronnej oraz Transdyscyplinarnego Centrum Badania
Problemw Bezpieczestwa. Od 2010 roku peni funkcj prodziekana Wydziau
Bezpieczestwa Narodowego Akademii Obrony Narodowej.
Monika SIKORA mgr, doktorantka, pracownik Biura Projektw.
Ukoczya studia licencjackie na kierunku bezpieczestwo wewntrzne
na Wydziale Bezpieczestwa Wewntrznego i Administracji Wyszej
Szkoy Policji w Szczytnie (2010) oraz magisterskie na Wydziale
Bezpieczestwa Wewntrznego Wyszej Szkoy Policji (2012). Przez
cztery lata penia funkcj Przewodniczcej Koa Naukowego Prewencji
dziaajcego przy Wyszej Szkole Policji w Szczytnie. Obecnie doktorantka w Wydziale
Bezpieczestwa Narodowego AON, oraz opiekun Koa Naukowego Kryminalistyki
i Kryminologii AON. Rozprawa doktorska na temat Zarzdzanie bezpieczestwem imprez
masowych.
Magorzata Trzciska - Autorka jest pracownikiem Biura Wsppracy Midzynarodowej
Komendy Gwnej Pastwowej Stray Poarnej. W 2011 r. bya oddelegowana do Staego
Przedstawicielstwa RP przy UE w zwizku ze sprawowaniem przez RP prezydencji w Radzie
UE. Bya przewodniczc Grupy Przyjaci Prezydencji i w ramach konsultacji
z Sekretariatem Generalnym Rady UE, Europejsk Sub Dziaa Zewntrznych oraz
Komisj Europejsk prowadzia prace nad zagadnieniem Crisis Coordination Arrangements,
obecnie EU Integrated Political Crisis Response Arrangements.
mgr Tomasz Plasota absolwent Uniwersytetu Warszawskiego na
Wydziale
Dziennikarstwa
Nauk
Politycznych
(kierunek:
Bezpieczestwo wewntrzne). Modszy specjalista w Zakadzie Ochrony

Ludnoci
w Centrum
Naukowo
Badawczym
Ochrony
Przeciwpoarowej Pastwowym Instytucie Badawczym.
331
prof. dr hab. Marian Cielarczyk - pracownik Uniwersytetu

Przyrodniczo-Humanistycznego w Siedlcach, byy prodziekan Wydziau
Humanistycznego tej Uczelni, aktualnie Dyrektor Transdyscyplinarnego
Centrum Badania Problemw Bezpieczestwa UP-H w Siedlcach oraz
kierownik Zakadu Kultury Bezpieczestwa i metodologii. Autor takich
monografii, jak: Kultura bezpieczestwa i obronnoci, Siedlce 2006,
2007, 2011; Teoretyczne i metodologiczne podstawy badania problemw bezpieczestwa
i obronnoci pastwa, Siedlce 2009, 2011 i kilku innych. Ze swoimi wsppracownikami
prowadzi badania dotyczce: kultury bezpieczestwa i kultury organizacyjnej oraz szeroko
rozumianej obronnoci, metodologii bada
problemw bezpieczestwa, spoeczno-
organizacyjnych aspektw funkcjonowania systemw bezpieczestwa, w tym struktur

dr hab. in. Bogdan Kosowski, prof. WSZOP. Oficer poarnictwa st. bryg. w stanie spoczynku. Absolwent Politechniki Krakowskiej,
Szkoy Gwnej Suby Poarniczej oraz Akademii Grniczo Hutniczej.
W 2013r. na Wydziale Bezpieczestwa Narodowego Akademii Obrony
Narodowej obroni rozpraw habilitacyjn na temat: Wspdziaanie
instytucjonalne na rzecz zapewnienia bezpieczestwa ludnoci w Polsce.
Od 1996 r. rzeczoznawca ds. zabezpiecze przeciwpoarowych. Wieloletni uczestnik
seminariw doskonalcych w zakresie nauk organizacji i zarzdzania organizowanych przez
Instytut "Orgmasz" w Warszawie. Wiedz z zakresu nauk organizacji i zarzdzania integruje
z naukami o bezpieczestwie. Specjalizuje si w problematyce systemu zarzdzania
bezpieczestwem
w podmiotach gospodarczych, w instytucjach
oraz
jednostkach
administracji publicznej. Dowiadczenia praktyczne zdobywa w Pastwowej Stray

Poarnej, penic midzy innymi sub na stanowiskach: z-ca Komendanta Rejonowego,
Zastpca Komendanta Wojewdzkiego oraz z-ca Komendanta, Prorektor d/s dydaktycznonaukowych i studenckich SGSP. Praktyka uzupeniana bya rwnie dowiadczeniami
zdobytymi w pracy rnych podmiotach gospodarczych i instytucjach publicznych jako
doradca w zakresie bezpieczestwa, a take jako: Dyrektor Wydziau Zarzdzania
Kryzysowego w Urzdzie Wojewdzkim, radny w samorzdzie miejskim, przewodniczcy
Komisji Budetu i Finansw oraz pracownik naukowy uczelni. Obecnie zatrudniony
332
w Wyszej Szkole Zarzdzania Bezpieczestwem Pracy w Katowicach. Wiedz teoretyczn

konfrontuje z wiedz praktyczn. Jest autorem wielu opracowa na temat systemu
zarzdzania, zwaszcza zarzdzania bezpieczestwem. W 2007r otrzyma nagrod Ministra za
caoksztat dorobku oraz publikacje naukowe, majce istoty wpyw na stan wiedzy i kierunki
dalszych bada.
pk rez. mgr Zenon Sobejko - oficer WP z ponad trzydziestoletnim
dowiadczeniem w realizacji zada obronnych, obrony cywilnej
i zarzdzania kryzysowego. W swojej karierze zawodowej peni szereg
odpowiedzialnych
funkcji,
midzy innymi
Dyrektora Wydziau
Bezpieczestwa i Zarzdzania Kryzysowego Mazowieckiego UW

i Dyrektora
Departamentu
Zarzdzania
Kryzysowego
Spraw
Obronnych MSWiA. Wsptwrca aktw wykonawczych do ustawy

o zarzdzaniu kryzysowym oraz Rzdowego Centrum Bezpieczestwa, w ktrym nastpnie
peni funkcje Szefa Biura Monitorowania Zagroe i Szefa Samodzielnego Wydziau
Szkole i wicze. Przez okres blisko trzech lat realizowa rwnie zadania z zakresu
obronnoci, obrony cywilnej i zarzdzania kryzysowego w samorzdzie terytorialnym.
Absolwent studiw podyplomowych i Wyszych Kursw Obronnych w AON. Uczestnik jako
prelegent wielu konferencji w kraju i za granic. Autor wielu artykuw z dziedziny
zarzdzania kryzysowego i obronnoci. Obecnie jest nauczycielem akademickim w Wydziale
Bezpieczestwa Narodowego Akademii Obrony Narodowej.
pk dr Dariusz Majchrzak - kierownik Zakadu Zarzdzania
Kryzysowego WBN AON. Funkcje peni od lutego 2012 roku, w swojej
dziaalnoci naukowej zajmuje si problematyk bezpieczestwa
narodowego i midzynarodowego, skupiajc swj wysiek badawczy
takich obszarach jak identyfikacja zagroe skutkujcych sytuacjami
kryzysowymi i kryzysami; teoretycznymi i praktycznymi aspektami
zarzdzania kryzysowego oraz zarzdzaniem kryzysowym w ujciu
midzynarodowym, gwnie w perspektywie dziaalnoci UE.
333
dr Jerzy Telak, adiunkt, Wydzia Inynierii Bezpieczestwa

Cywilnego Szkoy Gwnej Suby Poarniczej w Warszawie
(jerzytelak@poczta.onet.pl), doktor w dziedzinie nauk spoecznych,
w dyscyplinie nauki o bezpieczestwie, specjalno bezpieczestwo
(Wysza Szkoa Policji w Szczytnie). Delegat na Walne Zgromadzenie
International Life Saving Federation, wiceprezydent ILS Federation of
Europe, Czonek Rady ds. Ratownictwa Grskiego i Wodnego przy
Ministrze Spraw Wewntrznych, Prezes WOPR.
st. bryg. mgr in. Dariusz Marczyski, Dyrektor Krajowego
Centrum Koordynacji Ratownictwa i Ochrony Ludnoci Komendy
Gwnej Pastwowej Stray Poarnej w Warszawie, ktre nadzoruje
operacyjnie Krajowy System Ratowniczo - Ganiczy oraz peni rol
Midzynarodowego Punktu Kontaktowego w sprawie pomocy
ratowniczej, a ponadto wypenia zadania CZK KG PSP i CZK MSW.
Absolwent Szkoy Gwnej Suby Poarniczej z 1988 r. Autor wielu
referatw i publikacji. Znawca ratownictwa i planowania operacyjnego. Dowdca i uczestnik
wielu akcji ratowniczych, jak rwnie Szef lub Zastepca Szefa Sztabu KG PSP. Czonek
OSP.
dr
Robert
Dynak
doktor
Akademii
Obrony
Narodowej
w Warszawie, absolwent Akademii Bydgoskiej im. Kazimierza

Wielkiego oraz podyplomowych studiw Bezpieczestwa Pastwa na
Wydziale Strategiczno - Obronnym AON w Warszawie. onierz
rezerwy.
Nauczyciel
dyplomowany
wychowania
obronnego.
Wspautor wielu publikacji naukowych m.in. pod red. Waldemara

Kitlera Samorzd Terytorialny w Obronie Narodowej, AON,
Warszawa 2005. Obecnie pracuje w midzyuczelnianym zespole badawczym nad modelem
systemu bezpieczestwa narodowego pod kierownictwem prof. dr hab. in. Waldemara
Kitlera. Posiada ponad 20-letnie dowiadczenie w pracy w administracji samorzdowej na
szczeblu miasta i powiatu. W latach 2003 - 2011 organizator wielu wicze obronnych we
334
wspdziaaniu z AON. Od 1999 r. peni funkcj Dyrektora Wydziau oraz Powiatowego

Centrum Zarzdzania Kryzysowego w Putusku.
mgr Jerzy Maciak Dyrektor Zarzdu Wykonawczego Ochotniczych
Stray Poarnych Rzeczpospolitej Polskiej. By pomysodawc i jednym
z autorw aplikacji wspomagajcej prac Gminnych Centrw Zarzdzania
Krzyzsowego Eliksir.
Bartomiej Poe - absolwent studiw I stopnia na Wydziale

Bezpieczestwa
Narodowego
Akademii
Obrony
Narodowej.
Pracownik Zakadu Ochrony Ludnoci CNBOP-PIB. Autor licznych

publikacji z zakresu bezpieczestwa i techniki poarniczej. Wsptwrca
projektw badawczo-rozwojowych realizowanych przez CNBOP we
wsppracy z innymi instytucjami,
Maria Kdzierska - wieloletni pracownik CNBOP-PIB, obecnie peni

funkcj kierownika Dziau Wydawnictw i Promocji. Wsporganizatorka
licznych
sympozjw
konferencji
zasigu
oglnokrajowym
i midzynarodowym organizowanych przez CNBOP-PIB. Autorka wielu

publikacji z zakresu bezpieczestwa oraz dziaalnoci CNBOP-PIB
w
prasie
branowej,
krajowej
zagranicznej,
kwartalniku
Bezpieczestwo i Technika Poarnicza. Wsptwrca projektw badawczo-rozwojowych

realizowanych przez CNBOP-PIB we wsppracy z innymi instytucjami. Wspautorka
zaoe merytorycznych do programu komputerowego wspomagajcego tworzenie planw
zarzdzania kryzysowego Eliksir.
335
dr in. Andrzej Sobolewski - pk rez., absolwent Wydziau Cybernetyki

WAT, doktor nauk ekonomicznych, pracownik WAT, AON, WIT,
obecnie pracownik Asseco Poland S.A.
m. bryg. dr in. Pawe Kpka - kierownik Katedry Bada

Bezpieczestwa, specjalista z zakresu ochrony ludnoci i zarzdzania
kryzysowego,
absolwent
Szkoy
Gwnej
Suby
Poarniczej
w Warszawie, byy kierownik Zakadu Zarzdzania Kryzysowego,

prodziekan Wydziau Inynierii Bezpieczestwa Cywilnego Szkoy
Gwnej Suby Poarniczej, ekspert NATO (Ad-hoc Group on Risk and
Vulnerabilities Analysis), gwny specjalista w Wydziale Planowania
Rzdowego Centrum Bezpieczestwa, wykadowca zarzdzania kryzysowego, systemw
informacji przestrzennych i projektowania systemw bezpieczestwa. Autor ksiki
"Bioterroryzm. Polska wobec uycia broni biologicznej" (2007) oraz kilkudziesiciu
artykuw.
mgr in. Zbigniew Kaliszyk - Czonek Zarzdu Gwnego Zwizku
Ochotniczych Stray Poarnych Rzeczypospolitej Polskiej. Kierownik
projektw w Biurze Zarzdu Gwnego ZOSP RP. Uprzednio dyrektor
Wojewdzkiego
wspinicjatorem
Orodka
i
Informatyki
organizatorem
w Warszawie,
Konwentw
gdzie
by
Informatykw
Samorzdowych. Czonek wadz Oddziau Mazowieckiego Polskiego

Towarzystwa Informatycznego. Autor szeregu publikacji z dziedziny
zarzdzania, informatyki i ochotniczego poarnictwa. Absolwent Wydziau Elektrycznego
Politechniki Warszawskiej.
336
mgr in. Krzysztof Szelgowski - jest kierownikiem dziau w Biurze

Zwizku Ochotniczych Stray Poarnych Rzeczypospolitej Polskiej.
Nadzoruje prac systemw informatycznych Zwizku. Bra udzia
w pracach aktualizacyjnych aplikacji wspomagajcej prac Gminnych
Centrw Zarzdzania Kryzysowego - Eliksir.
mgr
in.
Grzegorz
Oprogramowania,
Jurzysta
Zarzdza
Dyrektor
dziaem
Dziau
produkcji
Produkcji
oprogramowania
w Pionie Organizacji Midzynarodowych i Projektw dla Sub

Mundurowych w Asseco Poland S.A. Od ponad 10 lat zajmuje si
realizacj i prowadzeniem projektw informatycznych zwizanych
z produkcj
oprogramowania
na
potrzeby
klientw
z sektora
publicznego zarwno w Polsce jak i w strukturach unijnych. Absolwent Wydziau Elektroniki

i Technik Informacyjnych Politechniki Warszawskiej, studia podyplomowe ukoczy
w Szkole Gwnej Handlowej.
mgr in. Arkadiusz Olszewski - Starszy Projektant systemw
informatycznych w Asseco Poland S.A. Od 1995r. zaangaowany
w tworzenie
rnorodnych
rozwiza
dla
sektora
prywatnego,
bankowego, energetycznego i administracji publicznej. Specjalista

w dziedzinie obiegu dokumentw elektronicznych oraz projektowania
procesw obiegu informacji. Dowiadczony programista, projektant
i analityk systemowo-biznesowy.
st. kpt. dr in. Rafa Porowski - w 2002 r. ukoczy studia w Szkole
Gwnej Suby Poarniczej w Warszawie. W 2010 r. ukoczy studia
podyplomowe w University of Ulster w Irlandii Pnocnej na kierunku
inynierii bezpieczestwa wodorowego. W roku 2011 ukoczy studia
doktoranckie na Wydziale Mechanicznym Energetyki i Lotnictwa
Politechniki Warszawskiej. W latach 2010-2011 stypendysta Fulbrighta
w California Institute of Technology w Explosion Dynamics Laboratory
337
(USA). Peni funkcj kierownika Zespou Laboratoriw Procesw Spalania i Wybuchowoci

w Centrum Naukowo-Badawczym Ochrony Przeciwpoarowej PIB w Jzefowie.
m. bryg. mgr in. Daniel Maozi - w 1999 r. ukoczy studia
w Szkole Gwnej Suby Poarniczej w Warszawie. Obecnie peni
funkcj zastpcy kierownika Zespou Laboratoriw Procesw Spalania
i Wybuchowoci
Centrum
Naukowo-Badawczym
Ochrony
Przeciwpoarowej Pastwowym Instytucie Badawczym w Jzefowie.

Specjalno badania w zakresie reakcji na ogie wyrobw
budowlanych. Oficer PSP.
mgr in. Anna Dziechciarz w 2012 r. uzyskaa dyplom in. technologii
chemicznej
na
Wydziale
Technologii
Chemicznej
Politechniki
Poznaskiej, a w 2013 dyplom mag. in. inynierii chemicznej teje

uczelni. Obecnie pracuje na stanowisku modszego specjalisty
w Zespole
w Centrum
Laboratoriw
Procesw
Naukowo-Badawczym
Spalania
Wybuchowoci
Ochrony
Przeciwpoarowej
PIB w Jzefowie.
in. Piotr Lesiak absolwent Szkoy Gwnej Suby Poarniczej
w Warszawie. Absolwent studiw inynierskich na kierunku chemia
w WAT. Peni sub w Centrum Naukowo - Badawczym Ochrony
Przeciwpoarowej PIB w Jzefowie, na stanowisku str. specjalisty
w Zespole
Laboratoriw
Procesw
Spalania i Wybuchowoci.
338
mgr Martyna Strzyewska absolwentka Wydziau Zarzdzania

Uniwersytetu Warszawskiego. Pracuje na stanowisku modszego
specjalisty
i Wybuchowoci
Zespole
Procesw
Spalania
Naukowo-Badawczym
Ochrony
Laboratoriw
w Centrum
Przeciwpoarowej PIB w Jzefowie.
st. kpt. mgr in. Wojciech Klapsa w 2004 r. ukoczy studia w Szkole
Gwnej Suby Poarniczej w Warszawie. W 2006 r. uzyska dyplom
in. chemii w Wojskowej Akademii Technicznej w Warszawie.
Obecnie peni sub w Centrum Naukowo-Badawczym Ochrony
Przeciwpoarowej Pastwowym Instytucie Badawczym w Jzefowie
w Zespole Laboratoriw Procesw Spalania i Wybuchowoci. Oficer
PSP.
Sylwester Suchecki w 2010 r. ukoczy studia w Wyszej Szkole
Gospodarki Euroregionalnej na Wydziale Nauk Spoecznych w Jzefowie
i uzyska dyplom licencjata. Obecnie pracuje w Centrum NaukowoBadawczym
Ochrony
Przeciwpoarowej
Pastwowym
Instytucie
Badawczym w Jzefowie w Zespole Laboratoriw Procesw Spalania

i Wybuchowoci jako modszy specjalista.
in. Dawid Bodalski w roku 2013 ukoczy studia na Wydziale
Inynierii Produkcji Politechniki Warszawskiej. Obecnie pracuje na
stanowisku modszego specjalisty w Zespole Laboratoriw Procesw
Spalania i Wybuchowoci w Centrum Naukowo-Badawczym Ochrony
Przeciwpoarowej PIB w Jzefowie.
339
mgr in. Marcin Grabarczyk w roku 2012 ukoczy studia na

Wydziale
Mechanicznym
Energetyki
i Lotnictwa
Politechniki
Warszawskiej. Jest pracownikiem Zespou Laboratoriw Spalania

i Wybuchowoci
w Centrum
Naukowo
Badawczym
Ochrony
Przeciwpoarowej im. Jzefa Tuliszkowskiego w Jzefowie, a take

doktorantem
Zakadzie
Silnikw
Lotniczych
Wydziau
Mechanicznego Energetyki i Lotnictwa Politechniki Warszawskiej.

Specjalno badania dowiadczalne i numeryczne procesw
spalania, w tym: kinetyka reakcji chemicznych, termodynamika chemiczna oraz termogazodynamiczna teoria spalania.
sekc. mgr in. Rafa Wrbel pracownik naukowo-dydaktyczny
zatrudniony na Wydziale
Inynierii Bezpieczestwa Cywilnego
w Szkole Gwnej Suby Poarniczej w Warszawie, doktorant

Wydziau Bezpieczestwa Narodowego Akademii Obrony Narodowej
w Warszawie, funkcjonariusz Pastwowej Stray Poarnej, w pracy
zawodowej rozwija tematyk zarzdzania kryzysowego i analizy ryzyka,
uczestnik konsorcjw naukowo-przemysowych krajowych i midzynarodowych.
340

Wybrane Zagadnienia Z Zakresu Planowania Cywilnego W Systemie Zarządzania Kryzysowego RP

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Wybrane Zagadnienia Z Zakresu Planowania Cywilnego W Systemie Zarządzania Kryzysowego RP

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ISBN 978-83-61520-23-8

WYBRANE ZAGADNIENIA Z ZAKRESU

Praca pod redakcj

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu

Praca zbiorowa pod redakcj:

m. bryg. dr in. Dariusza Wrblewskiego

Copyright by Wydawnictwo Centrum Naukowo-Badawczego Ochrony Przeciwpoarowej

ROZDZIA I SYSTEM ZARZDZANIA KRYZYSOWEGO W POLSCE

Tuliszkowskiego Pastwowy Instytut Badawczy lider,

System zarzdzania kryzysowego w Polsce, w ktrym czytelnicy zainteresowani t

Planowanie cywilne w zarzdzaniu kryzysowym, w ktrym prezentowane s kluczowe

Technologie i metody wykorzystywane przy opracowywaniu planw zarzdzania

Wymagania funkcjonalne dla oprogramowania wspomagajcego opracowanie planw

dla oprogramowania wspomagajcego opracowanie planw zarzdzania kryzysowego

m. bryg. dr in. Dariusz Wrblewski

Teleinformatyczny zintegrowany system budowy planw zarzdzania kryzysowego badania

TELEINFORMATYCZNY ZINTEGROWANY SYSTEM

Koncepcji oraz oglnej charakterystyki bada przeprowadzonych podczas pierwszego

Wynikw bada uzyskanych na zakoczenie etapu pierwszego wraz z wnioskami

Projekt i metody: W ramach etapu pierwszego w gwnej mierze zesp projektowy

Literatury przedmiotu (przepisy prawa krajowego i przepisy wybranych pastw, normy

Badaniach ankietowych i oraz analizie dostpnych technologii teleinformatycznych, ktre

Teleinformatyczny zintegrowany system budowy planw zarzdzania kryzysowego badania

Sownika poj i zwrotw z zakresu zarzdzania kryzysowego i zarzdzania ryzykiem;

Wykazu aktw prawa kryzysowego wraz z rekomendacjami w zakresie aktualizacji lub

Uniwersalnej metodyki planowania kryzysowego;

uytkownikw kocowych oprogramowania;

Raportu dotyczccego stosowanych rozwiza w zakresie planowania kryzysowego;

Dokumentw okrelajcych propozycj skatalogowania jednostek, budowy bazy si

laboratorium dowiadczalnego umoliwiajcego wewntrzne testowanie projektowanego

kryzysowego w efektywnej realizacji powierzonych zada, zwaszcza w zakresie planowania

Teleinformatyczny zintegrowany system budowy planw zarzdzania kryzysowego badania

wojewdzkich, wojewdzkie zespoy zarzdzania kryzysowego, wojewdzkie centra

Starostowie (prezydenci miast na prawach powiatu), wydziay waciwe ds. zarzdzania

Burmistrzowie, wjtowie, wydziay, referaty, stanowiska ds. zarzdzania kryzysowego

Suby i inspekcje realizujce dziaania w zakresie zarzdzania kryzysowego,

Jednostki ochotniczych stray poarnych.

oprogramowanie wspomagajce tworzenie planw zarzdzania kryzysowego na poziomie

Ryc. 1. Obszary, w ktrych przewiduje si egzemplifikacj wynikw projektu2

Teleinformatyczny zintegrowany system budowy planw zarzdzania kryzysowego badania

Sformuowane podstawy poznawczo-metodologiczne zarzdzania kryzysowego w Polsce;

Okrelone uwarunkowania integracji systemu zarzdzania kryzysowego;

Zidentyfikowane wymagania uytkownikw kocowych;

Zidentyfikowane technologie, metody i narzdzia stosowane podczas opracowywania

Okrelone metody i standardy wymiany danych pomidzy obecnymi systemami;

Opracowane zaoenia do budowy bazy danych zasobw jednostek administracyjnych;

7. Zarekomendowane metodyki: identyfikacji i klasyfikacji zagroe dla danego obszaru,

Teleinformatyczny zintegrowany system budowy planw zarzdzania kryzysowego badania

Ryc. 2. Realizacja zada w ramach prac badawczych5

Cele realizacji projektu

Teleinformatyczny zintegrowany system budowy planw zarzdzania kryzysowego badania

Teleinformatyczny zintegrowany system budowy planw zarzdzania kryzysowego badania

Opisanie systemu zarzdzania kryzysowego w Polsce;

Stworzenie sownika rekomendowanych poj z zakresu zarzdzania kryzysowego,

Opisanie planowania na potrzeby zarzdzania kryzysowego;

Rekomendowanie metodyk uytecznych na potrzeby planowania;

Stworzenie scenariuszy budowy planu zarzdzania kryzysowego na poziomie gminy,

Demonstracj oprogramowania w warunkach operacyjnych.

Zdefiniowanie problemw badawczych

kryzysowych, usuwaniu ich skutkw oraz odtwarzaniu zasobw i infrastruktury krytycznej11.

Teleinformatyczny zintegrowany system budowy planw zarzdzania kryzysowego badania

kryzysowego i inne podmioty przygotowujce plany zarzdzania kryzysowego oraz

Jakie wymagania formalno-prawne zostay naoone na planowanie i plany zarzdzania