Urszula Sawicka

Sze dobrych zasad dziaa

muzealnych

Artyku Sze dobrych zasad dziaa muzealnych autorstwa Urszuli Sawickiej

(u.savicka@gmail.com) jest dostpny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa Uycie niekomercyjne - Bez utworw zalenych 4.0 Midzynarodowe
http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0

Zwiedzajcy wiedz wicej ni nam si wydaje. Czsto jednak nie s ani troch
muzealnie usposobieni. Oznacza to, e w przestrzeni muzealnej czuj si zagubieni, nic
nie rozumiej, nie wiedz jak ugry sztuk. W przeciwiestwie do umiejtnoci,
usposobienia muzealnego nie da si nauczy musi by inkulturowane. Inkulturacja1 w
naukach spoecznych oznacza proces stopniowego wrastania jednostki w kultur
otaczajcego j spoeczestwa. Usposobienie muzealne musi wic by przekazywane
z pokolenia na pokolenie. Wynika ono ze znacznie szerszej problematyki wychowania
przez sztuk, ktra prowadzi do wyksztacenia wiadomej postawy umysu otwartego.
Skadaj si na ni cztery cile powizane ze sob elementy: umiejtno spostrzegania,
przeywania, zdobywania wiedzy oraz postawa twrcza 2. Wykorzystywane w yciu
codziennym, stanowi podstaw budowania osobowoci czowieka i angauj go w
rozwijanie twrczej aktywnoci.
Usposobienie muzealne natomiast to zdolno nawizywania relacji z dzieem
sztuki. Zadaniem edukatorw nie jest uczenie tego usposobienia, ale znajdowanie okazji,
w ktrych moe by wykorzystane. Wane jest take stae podkrelanie jego wartoci, a
tym samym pielgnowanie wiadomoci zwiedzajcego i rozbudzanie jego skonnoci
do mylenia.3 Poprzez przygldanie si z bliska, szukanie pyta, interpretacji i hipotez
opierajcych si na dowodach sensorycznych, zwiedzajcy odnajduje relacje z
osobistymi dowiadczeniami, posiadan wiedz i analizowanym dzieem sztuki. Aby
jednak mg dotrze do tego punktu, edukator musi poprowadzi go przez wystaw,
wykorzystujc muzealne dziaania edukacyjne. S one niezbdne, aby stworzy
otoczenie, w ktrym kady zwiedzajcy niezalenie od wieku i wczeniejszych
dowiadcze bdzie mia rwne szanse na analiz dziea sztuki i wyraenie swoich
pomysw. Dziaania te buduj zaangaowanie i krytyczne mylenie poprzez analiz,
refleksj, tworzenie, wyobrani i budowanie relacji. Czasem wymagaj samodzielnej
pracy, czasem pracy w grupie. Aby przygotowa dla odbiorcy angaujc i
niezapomnian wizyt powinnimy stosowa si do kilku wanych zasad, ktre mona
by nazwa szecioma dobrymi zasadami dziaa muzealnych.
1

Nowy Sownik Jzyka Polskiego PWN, red. E. Sobol, PWN, Warszawa 2002.
M. Boruch, Wychowanie przez sztuk w ujciu Ireny Wojnar, Czowiek w kulturze, 2002, t. 14, s.233.
3
R. Ritchart, Cultivating a Culture of Thinking in Museums, Journal of Museum Education, Vol. 32, Nr. 2,
Museum Education Roundtable 2007, s. 139.
2

Artyku Sze dobrych zasad dziaa muzealnych autorstwa Urszuli Sawickiej

(u.savicka@gmail.com) jest dostpny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa Uycie niekomercyjne - Bez utworw zalenych 4.0 Midzynarodowe
http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0

Sze dobrych zasad dziaa muzealnych

1. Udzielaj jasnych instrukcji i wyraaj oczekiwania

Ju od wejcia do galerii moesz wprowadzi pewne zasady. Jeli chcesz, aby
zwiedzajcy miao odpowiadali na twoje pytania, zach ich i wyra swoje oczekiwania.
Jeli wydajesz polecenia, zawsze upewnij si, e kada osoba z grupy je rozumie i jest w
tym samym punkcie. Pamitaj, e twoja postawa jest modelem dziaania innych. Dbaj o
pozytywn mow ciaa, gestykuluj, bd energiczny.
2. Wczaj do dziaania umiejtnoci i aktywnoci wykraczajce poza dialog
Kady czowiek przyswaja wiedz w inny sposb. wiat, ktry nas otacza obieramy
przez wszystkie zmysy. Czasami jednak jeden z nich jest bardziej rozwinity i to on
warunkuje nasze uczenie si. Wyrniamy cztery sposoby uczenia si: wzrokowy,
suchowy, dotykowy i kinetyczny. Pamitajc o tym wczaj do zwiedzania aktywnoci
wykraczajce poza such. Zachcaj do ekspresji nie tylko poprzez mow czy tekst, ale
take ruch, dwik, dziaania eksperymentalne czy parateatralne.
3. Opieraj si na osobistych dowiadczeniach i wiedzy zwiedzajcego
Najbardziej znaczce dowiadczenia muzealne to takie, ktre powstay w oparciu o
wasne obserwacje i dziki osobistym relacjom. Na przykad, jeli dziaamy wok pracy
takiej jak Legowisko Bezdomnego Michaa Budnego4, warto zacz od pytania, ktre
skieruje zwiedzajcych na porwnanie i kontrast z wasnymi dowiadczeniami. Nie
podawaj informacji, ale zadawaj pytania, ktre pomog im odkry dzieo sztuki i odnie
si do niego w najbardziej sensowny sposb.
4. Nawizuj wyranie do wybranego motywu lub celu lekcji, zamiast traktowa
dzieo sztuki w oderwaniu od oglnej caoci

Zob. M. Budny, Legowisko bezdomnego, 2005, Kolekcja Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie.
Artyku Sze dobrych zasad dziaa muzealnych autorstwa Urszuli Sawickiej
(u.savicka@gmail.com) jest dostpny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa Uycie niekomercyjne - Bez utworw zalenych 4.0 Midzynarodowe
http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0

Przygotowujc oprowadzanie lub lekcj muzealn zdecyduj si na motyw, ktry

bdzie czy wszystkie wybrane dziea. Nie przedstawiaj faktw i nie udzielaj zbyt
wielu informacji. Postaraj si opowiada historie, ktre pomog zwiedzajcemu
poczy je w cao. Wybrany motyw powinien by dobrze okrelony i jednoczenie
oglny. Motyw lub temat pomoe zwiedzajcemu zanalizowa proces i intencje artysty
oraz pogbi rozumienie dziea.
5. Zaplanuj i powi czas na mylenie
Mylenie wymaga czasu5. Nieraz lepiej jest w cigu oprowadzania obejrze cztery
obiekty i mie wystarczajc ilo czasu na zbadanie wielu perspektyw, na dyskusj oraz
dojcie do nieoczywistych wnioskw, ni przelecie przez dziesi prac, zasypujc
zwiedzajcych milionem informacji. Wybr ten moe by trudny. Muzealne usposabianie
zwiedzajcego i uczenie rozumienia powinno jednak by waniejsze ni poznanie
wszystkich prac z wystawy. Od kadej reguy s jednak wyjtki. Niektre aktywnoci
mog wymaga ograniczenia czasowego (np. szybkie gry). Jeli szybka aktywno nie
wymaga powicenia czasu na mylenie, warto powici zaoszczdzone minuty na
refleksj i rozmow o przeprowadzonym dziaaniu.
6. Wspieraj rnorodno rezultatw
Dobre dziaanie muzealne powinno by otwarte na wielo odpowiedzi, take
odmiennych od tych, ktre zaplanowalimy. Mimo, e wszyscy zwiedzajcy bd
wykonywali te same instrukcje, struktura dziaania powinna by na tyle elastyczna, aby
wspiera rne sposoby mylenia i rodki wyrazu. Cho kuratorzy przez wiele miesicy
pracuj nad koncepcj wystawy tak, aby zwiedzajcy odczyta zaplanowan dla niego
narracj, czsto spotykaj si z niezrozumieniem. Prba uzyskania starannie
zaplanowanych efektw muzealnego nauczania mieci si w XIX wiecznej teorii uczenia
si. Pamitaj jednak, e to, e zwiedzajcy potrafi powtrzy przekazywan wiedz, nie
oznacza wcale, e si uczy. Celem edukatorw powinno by rozwijanie kultury

R. Ritchart, dz. cyt., s. 143.

Artyku Sze dobrych zasad dziaa muzealnych autorstwa Urszuli Sawickiej
(u.savicka@gmail.com) jest dostpny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa Uycie niekomercyjne - Bez utworw zalenych 4.0 Midzynarodowe
http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0

mylenia6, w ktrej uczniowie maj moliwo proponowania oryginalnych pomysw i

dochodzenia do wasnych wnioskw.

Uczenie przez pytania

Czstym problemem edukatorw jest brak odpowiedzi ze strony zwiedzajcego.
Trzeba si naprawd nagimnastykowa, aby powiedzia choby jedno zdanie. Rzadko
mamy do czynienia z odbiorcami wyrywajcymi si do odpowiedzi na nasze pytania. Z
pomoc przychodzi do nas sam Sokrates. Ten synny filozof przechadza si ulicami
Aten, nieustannie prbujc wcign przechodniw w dyskusj i poszukiwanie prawdy.
Cho jak mwi, nie przyrzeka nikogo niczego nauczy, ani te nie uczy7, to potrafi
sprawi, by ludzie zaczli myle. Ten sposb uczenia, w ktrym wykorzystujemy
dyskusj i argumentacj, aby pobudzi do dziaania i mylenia jest nazywany metod
sokratyczn8 lub uczenia przez pytanie. Metoda ta wietnie sprawdzi si podczas lekcji
w galerii. Zadajc pytania otwarte, bez zaplanowanej jednej dobrej odpowiedzi, moemy
uzyska tyle rnych rozwiza, co zwiedzajcych. Proste pytania, mog cakowicie
zmieni przebieg rozmowy o dziele sztuki, jeli tylko zamienimy je na pytanie otwarte.
Spjrzmy na ten przykad:
Pytanie dydaktyczne: Co to jest za kolor?
Pytanie otwarte: Jak opisaby ten kolor?
Pytanie dydaktyczne: Jakiego ksztatu jest ten li?
Pytanie otwarte: Co moemy powiedzie o tym liciu?9
Zaproszenie do mylenia, gdybania, dociekania stymuluje rozmow, zachca do
podejmowania ryzyka, szukania powiza. Wymaga take wysiku i czasu. Czas jest
6

Tame, s. 139.
Platon, Eutyfron; Obrona Sokratesa; Kriton; Fedon; Uczta, prze. Witwicki W., Wydawnictwo Zielona Sowa,
Krakw 2007, s.33.
8
Zob. I. Kroska, Sokrates, Wiedza Powszechna, Warszawa 2001.
9
L. Schmidt, Classroom Confidential: the 12 secrets of great teachers, Heinemann, Portsmouth, NH 2004, s. 94.
7

Artyku Sze dobrych zasad dziaa muzealnych autorstwa Urszuli Sawickiej

(u.savicka@gmail.com) jest dostpny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa Uycie niekomercyjne - Bez utworw zalenych 4.0 Midzynarodowe
http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0

niezbdny, by zaangaowa si w relacj z obiektem lub ide. Odpowiednia ilo czasu

tworzy przestrze do rozwaa, poszukiwania rnych perspektyw i teorii. Zadajc
dobre pytania moemy sprawi, e odbiorcy zaangauj si w odkrywanie dziea sztuki i
zdobd dowiadczenia i wiedz, ktrej nie mielibymy szansy im przekaza. Lauren
Schmidt pisze o trzech niezbdnych krokach w uczeniu metod sokratejsk. Jeli
opanujemy ponisze kroki, stworzymy doskona przestrze do mylenia i bdziemy na
prostej drodze do sukcesu.

1. Pierwsze spostrzeenia pytania otwierajce

Zanim zaczniesz jakkolwiek rozmow, daj zwiedzajcym czas na przyjrzenie si
obiektowi. Po chwili zapytaj: Co widzisz? Co widzicie?. Chyba nie ma lepszego pytania
otwartego pobudzajcego mylenie i badanie. Kada osoba widzi co innego, ma inne
spostrzeenia, dlatego wachlarz odpowiedzi bdzie bardzo rnorodny. Modszym
zwiedzajcym czsto trudno jest si skupi na analizie dziea sztuki, dobrze jest
zastosowa technik zawonego postrzegania. Jeli damy dzieciom przedmiot, przez
ktry mog patrze - na przykad pust ramk od starego slajdu skierujemy ich uwag
na mae paszczyzny i szczegy dziea sztuki. Nastpnie powinnimy zapyta:
Co jeszcze?. Co jeszcze? to bardzo potne pytanie, ktre pobudzi umysy wszystkich
suchaczy, nie tylko tych bystrych. Uczy ono traktowania odpowiedzi oczywistych jako
rozgrzewki. W ten sposb dasz take zwiedzajcym do zrozumienia, e nie czekasz na
jedn najlepsz odpowied i e, rozwizanie kadego z nich jest tym, na ktre czekasz.
Po wstpnym rozpoznaniu obiektu przychodzi na zadanie pytania otwierajcego, ktre
pozwoli zwiedzajcym zidentyfikowa temat i rozpoczynaj dyskusj.

Pytanie to

powinno znale si w ramie caego wybranego motywu oprowadzania. Wszystko

zaley od celu, jaki chcemy osign, od drogi, jak chcemy odbiorc poprowadzi i od
charakteru dziea sztuki. Oto kilka oglnych pyta otwierajcych10:
Skd ludzie bior pomysy na tworzenie sztuki?
W jaki sposb sztuka czy nas z artyst? Z nami samymi? Ze wiatem?
10

R. Ritchart, dy. cyt., s. 141.

Artyku Sze dobrych zasad dziaa muzealnych autorstwa Urszuli Sawickiej
(u.savicka@gmail.com) jest dostpny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa Uycie niekomercyjne - Bez utworw zalenych 4.0 Midzynarodowe
http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0

 Jak moemy odnale sens lub znaczenie dziea sztuki?

Pytania zwizane z charakterem dziea sztuki:
Gdyby ta rzeba/ten obraz mogy mwi, co bymy usyszeli?
Jak moemy opisa kolory tego obrazu?
Gdyby ten obraz by histori, ktr kto prbuje nam opowiedzie, jak mogaby
ona wyglda?
Co moemy powiedzie o liniach/ksztatach w tej instalacji?
Jakie obrazy widzisz, gdy suchasz tej muzyki?

2. Pogbianie tematu - pytania uzupeniajce

Czasem nawet dobre pytanie otwierajce nie przynosi oczekiwanych efektw.
Odpowiedzi zwiedzajcych mog by rozmyte, niekonkretne lub nie do koca powizane
z dzieem sztuki. Naszym zadaniem jest naprowadzenie tych buzujcych umysw na
dobr drog, zachcenie ich do przemylenia i wyjanienia ich odpowiedzi. Jeli nie jest
dla nas jasne, co zwiedzajcy mia na myli lub on sam nie jest w stanie wyrazi swoich
myli, musimy sprbowa mu pomc. Edukator nie powinien podejmowa prby
wyjaniania cudzej odpowiedzi, lecz powinien zada kolejne pytania, ktre pozwol
zwiedzajcemu samodzielnie dotrze do sedna. Pytania kontynuujce, ktre moemy
zastosowa w takiej sytuacji opieraj si na strategii VTS (Visual Thinking Strategies)11.
Strategia ta pozwala odbiorcy naby wprawy w myleniu i stale uczy szuka dowodw
na potwierdzenie swoich opinii.
Co chciae przez to powiedzie?
Co sprawia, e tak mylisz?
Dlaczego tak uwaasz?
Co rozumiesz przez ()?
Co to dla ciebie oznacza?

11

Tame, s. 147.
Artyku Sze dobrych zasad dziaa muzealnych autorstwa Urszuli Sawickiej
(u.savicka@gmail.com) jest dostpny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa Uycie niekomercyjne - Bez utworw zalenych 4.0 Midzynarodowe
http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0

W zalenoci od tego jak chcielibymy dalej pokierowa rozmow uywamy pyta

piciu celw. S nimi: wyjanianie (doprecyzowanie odpowiedzi), przedstawianie
rnych punktw widzenia, zbadanie zaoe i hipotez, denie do poszukiwania
dowodw i detali oraz zbadanie konsekwencji12. Powysz list moesz wykorzysta, by
zwiedzajcy zidentyfikowali temat, zanalizowali dzieo i przede wszystkim
udoskonalali swoje mylenie.
Wyjanianie.

Odpowiedzi,

ktrych

udzielaj

zwiedzajcy,

czsto

niejednoznaczne. Potrzebuj wic pyta pomocniczych, ktre pomog im dopracowa

odpowied i janiej przedstawi swoje myli.
Rne punkty widzenia. Uczestnicy zaj mog potrzebowa pomocy w odrnieniu
opinii od faktu. Powinnimy zada takie pytania, ktre pomog im spojrze na
stwierdzenie z innej perspektywy.
Zaoenia i hipotezy oraz dowody i detale. Wsplne badanie wysunitych wnioskw
wyostrza zdolno oceny pomysw i odpowiedzi innych. Poszukiwanie argumentw dla
potwierdzenia swoich zaoe pomaga czasem doj do ciekawych wnioskw. Uczc
wczania do dyskusji dowodw, wzmacniamy wiarygodno wypowiedzi, a take
umiejtnoci komunikowania si, opanowywania stresu i wiadomej autoprezentacji.
Poszukiwanie detali pomaga skupi si na analizie, pogbia interpretacj i ocen dziea.
Konsekwencje. I co wtedy? I co dalej? te pytania uwalniaj wyobrani
zwiedzajcego. Pozwalaj na podjcie osobistych decyzji w sprawie tematu dziea, ktre
opieraj si na ich wasnym dowiadczeniu. S kluczowe dla zbudowania wizi midzy
odbiorc a dzieem sztuki. Pomagaj im one take samodzielnie oceni poprawno ich
wczeniejszych wypowiedzi.

3. Wprowadzenie wanych informacji w kluczowym momencie

12

L. Schmidt, dz. cyt., s. 96.

Artyku Sze dobrych zasad dziaa muzealnych autorstwa Urszuli Sawickiej
(u.savicka@gmail.com) jest dostpny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa Uycie niekomercyjne - Bez utworw zalenych 4.0 Midzynarodowe
http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0

Oprcz strategii VTS w przestrzeni muzeum mona zastosowa inny typ pyta
rutynowych. Strategia STW (See-Think-Wonder) 13 umoliwia przesunicie dyskusji
ponad wasn interpretacj zwiedzajcego. W strategii STW pytamy odbiorc: Co
widzisz? Co o tym mylisz? Nad czym mgby si w zwizku z tym zastanowi?
Odpowied na te pytania otworzy nam drog do udzielenia informacji, ktre
bezporednio nawizuj do zainteresowa odbiorcy.
Czy rola edukatora polega tylko na zadawaniu pyta? Oczywicie nie. One maj
nam pomc dotrze do informacji i odkry to, co zwiedzajcy ju wiedz. Zamiast
prowadzi wykad na temat jakiego obrazu, lepiej jest powieci czas na odszukanie
istniejcej ju wiedzy, ktra bdzie stanowia fundament dla dalszej poszukiwa. W
kadej rozmowie przychodzi moment, w ktrym naley poda kluczowe informacje.
Pomog one przej na wyszy poziom rozumienia. Wemy za przykad obraz Andyego
Warhola Zota Marilyn Monroe14. Motywem oprowadzania jest osobowo/tosamo.
Pytania otwierajce pomog nam zanalizowa obraz, przyjrze si detalom,
scharakteryzowa posta. Informacje kluczowe dla obrazu pozwol zwiedzajcym
odkry jego inne aspekty. Mog one zosta wprowadzone za pomoc tekstu, dwiku,
grafiki czy fotografii. W przypadku Zotej Marilyn Monroe mona byoby poda dwie.
Pierwsza to grafika: prawosawna ikona. Porwnanie ikony popkultury z ikon religijn i
poszukiwanie wsplnych cech, pomoe nam odkry ukryte znaczenie i pogbi
rozumienie obrazu. Drug informacj jest przedstawienie techniki, jak obraz zosta
wykonany. Technika szablonu, ktry moe by odtwarzany wielokrotnie i masowo,
mwi nam wiele o tosamoci Marilyn Monroe i o sposobie, w jaki bya postrzegana
przez artyst. Prowadzi nas do zadania kolejnych pyta, dotyczcych spoeczestwa i
mediw, w ktrych czowiek/posta moe by tworzony i konsumowany jak produkt.
Dziki temu zwiedzajcy uzyskuj wicej szczegowych informacji, ktre zachcaj ich
do zadawania kolejnych pyta.

13
14

R. Ritchart, dz. cyt., s. 147.

Zob. Andy Warhol, Gold Marilyn Monroe, 1962, w kolekcji Museum of Modern Art, Nowy Jork.
Artyku Sze dobrych zasad dziaa muzealnych autorstwa Urszuli Sawickiej
(u.savicka@gmail.com) jest dostpny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa Uycie niekomercyjne - Bez utworw zalenych 4.0 Midzynarodowe
http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0

Komentarz autorki
W tym artykule chciaam zwrci uwag na niezwyke korzyci, jakie pyn z
prby zadawania pyta w przestrzeni muzealnej. Zadawanie pyta uruchamia mylenie,
a mylenie powoduje aktywne i zaangaowane przeywanie wizyty muzealnej. Dobre
mylenie jest wspierane przez znajdowanie okazji do rozmowy i wykorzystywanie jej.
Uczenie przez pytanie nie wie nas z jednym tematem, bo nie dotyczy treci. To sposb
mylenia o danej treci. Budzi w zwiedzajcych ch do krytycznego mylenia oraz
zapewnia dostp do wiedzy i przeywania sztuki wszystkim, nie tylko wybranym.
Umiejtnoci te wspierane i rozwijane podczas kadej wizyty utworz porozumienie
midzy wspczesnym widzem a sztuk.

Mam nadziej, e tekst ten pobudzi do

mylenia edukatorw muzealnych. Chciaabym, aby zaczli rozumie oprowadzania,

ktre tworz dla odbiorcy, jako szans do usposabiania zwiedzajcego do wizyty w
muzeum. Trenowanie siebie samego w zadawaniu otwartych pyta przyniesie
nieoczekiwane rezultaty, a

stosowanie szeciu dobrych zasad dziaa muzealnych

pomoe nam zaplanowa wartociowe zajcia i stworzy zwiedzajcemu interesujce i

niezapomniane dowiadczenie.

Artyku Sze dobrych zasad dziaa muzealnych autorstwa Urszuli Sawickiej

(u.savicka@gmail.com) jest dostpny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa Uycie niekomercyjne - Bez utworw zalenych 4.0 Midzynarodowe
http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0