POLITECHNIKA WROCAWSKA

WYDZIA BUDOWNICTWA LDOWEGO I WODNEGO

Instytut Budownictwa

ANTONI BIEGUS

PROJEKTOWANIE STE
STALOWYCH BUDYNKW HALOWYCH
WYKADY
www.kkm.pwr.wroc.pl

WROCAW 2012

SPIS TRECI
PRZEDMOWA

....

1. KSZTATOWANIE STE STALOWYCH BUDYNKW HALOWYCH ..

1.1. Budowa strukturalna i ksztatowanie szkieletu nonego hal stalowych ....

1.2. Ksztatowanie ste hal stalowych

..

1.2.1. Wprowadzenie

1.2.2. Stenia poaciowe poprzeczne dachw hal

1.2.3. Stenia poaciowe podune dachw hal

.....

...... 15

1.2.4. Stenia pionowe podune kratowych dachw hal

1.2.5. Pionowe stenia podune supw hal

18

...

1.2.6. Stenia poziome cian szczytowych i podunych

21

.. 24

2. WYZNACZANIE SI WEWNTRZNYCH W STENIACH

2.1. Wprowadzenie

11

... 26

.... 26

2.2. Obliczenia statyczne ste poaciowych poprzecznych

... 27

2.3. Obcienie imperfekcyjne poziomych ste poprzecznych dwigarw .... 29

2.3.1. Jednoprzsowe poprzeczne stenia poaciowe dwigarw dachowych .. 29
2.3.2. Reakcje podporowe poaciowych ste poprzecznych

.. 33

2.3.3. Wspornikowe stenia poprzeczne dwigarw dachowych

.... 35

2.3.4. Wieloprzsowe stenia poprzeczne dwigarw dachowych

2.3.5. Obliczanie ste prtowych i tarczowych

36

...

2.4. Obliczenia statyczne ste poaciowych podunych

39

. 42

2.5. Obliczenia statyczne pionowych, podunych ste dachw kratowych . 44

2.6. Obliczenia statyczne pionowych ste podunych supw hal
2.7. Obliczenia statyczne ste wiatrowych cian

.....

46

51

3
PRZEDMOWA
W cigu minionych 30 lat nastpiy istotne zmiany w stosowaniu, wytwarzaniu, a
zwaszcza w projektowaniu stalowych hal. Rozwj i postp tej dziedziny budownictwa
by moliwy dziki poszerzeniu stanu wiedzy o podstawach naukowych konstrukcji
stalowych i wprowadzeniu znaczcych zmian technologicznych ich wytwarzania.
W dziedzinie podstaw naukowych projektowania konstrukcji stalowych wyjaniono i ucilono wiele zagadnie dotyczcych identyfikacji ich modeli obliczeniowych, a
wspczesna technika komputerowa umoliwia dokadniejsz ni dawniej analiz
rzeczywistego zachowania si i oceny nonoci ustroju. Midzy innymi w ostatnich
latach 20 wieku wyjaniono prac oraz zidentyfikowano modele obliczeniowe ste
dachowych i ciennych stalowych budynkw halowych. S to tzw. modele imperfekcyjne, ktre naley stosowa zgodnie z Eurokodem 3.
Gwnym ukadem nonym hali jest szkielet skadajcy si z poprzecznych ustrojw (ram) nonych, poczonych ze sob i usztywnionych steniami. Kada konstrukcja nona budynku musi spenia warunki geometrycznej niezmiennoci ustroju
w przestrzeni trjwymiarowej. Na budynek hali dziaaj obcienia pionowe (od ciaru wasnego, niegu, suwnic) oraz poziome prostopade i rwnolege do osi podunej obiektu (od wiatru, suwnic, temperatury). Ustroje poprzeczne i stenia (tworzce razem ustrj geometrycznie niezmienny w przestrzeni trjwymiarowej) s jednakowo wanymi elementami konstrukcji nonej hali, gdy przejmuj one wsplnie
wielokierunkowe obcienia dziaajce na obiekt. Analiza geometrycznej niezmiennoci konstrukcji jest podstawowym zadaniem projektanta w ksztatowaniu gwnego
ustroju nonego hali. Zadanie to nie jest atwe szczeglnie w nietypowych sytuacjach
projektowych. Ukad geometryczny, rozmieszczenie i rodzaj tnikw zaley od indywidualnych sytuacji projektowych, np. rodzaju rygla dachowego (kratowy, penocienny), rozpitoci nawy, rozstawu ram, obcie technologicznych itp.
W wykadach zwrcono szczegln uwag na wyjanienie i identyfikacj modeli
fizycznych i obliczeniowych projektowania ste budynkw halowych. Ich wiodcym
zaoeniem jest prezentacja przesanek uzasadniajcych podstawy przyjmowania w
projektowaniu ste rozstrzygni w ksztatowaniu obiektu, jego obliczania i konstruowania. Rozumienie funkcji statycznej i wytrzymaociowej ste, a take modeli szacowania ich nonoci jest podstaw do racjonalnego korzystania z programw
komputerowych i optymalnego projektowania budowli.

4
1. KSZTATOWANIE STE STALOWYCH BUDYNKW HALOWYCH
1.1. Budowa strukturalna i ksztatowanie szkieletu nonego hal stalowych
Halami nazywamy budynki parterowe jedno- lub wielonawowe, najczciej niepodpiwniczone, ktrych cech charakterystyczn jest brak wewntrznych cian poprzecznych i podunych. W takich obiektach dach i zewntrzne ciany zamykaj
pewn przestrze chronic du powierzchni uytkow przed wpywami atmosferycznymi (niegiem, deszczem, wiatrem, temperatur, pyem itp.). Niektre fragmenty
hal parterowych mog by uksztatowane jako wielokondygnacyjne.
Penienie zaoonej funkcji technologicznej (produkcyjnej, eksploatacyjnej) oraz
ochrony wntrza przed wpywami otoczenia ma zasadniczy wpyw na budow strukturaln i rodzaj ustroju nonego budynku halowego. Wymagania odnoszce si do
przegrd (ich izolacyjnoci cieplnej, wilgotnociowej, akustycznej), owietlenia i wentylacji, urzdze transportowych, wyposaenia ochrony przeciwpoarowej, a take
realizacja zaoonej funkcji obiektu, wpywaj bezporednio na przyjmowane rozwizania konstrukcyjno-materiaowe hali i jej poszczeglnych elementw skadowych.
Schemat budowy strukturalnej stalowego budynku halowego pokazano na rys. 1.

Rys. 1. Schemat budowy strukturalnej budynku halowego o konstrukcji stalowej

5
W schemacie tym zestawiono typowe elementy takich obiektw w celu przedstawienia ich roli konstrukcyjnej lub zwizanej z wymaganiami uytkownika obiektu. Jest
rzecz oczywist, i przedstawione na rys. 1 elementy mog mie wiele rozwiza
wariantowych. Dlatego rysunek ten naley traktowa jako schemat ideowy. Wyrniono w nim elementy osonowe dachu i cian, ich konstrukcj wsporcz oraz gwny
ustrj nony, w skad ktrego wchodz poprzeczne ukady none oraz stenia.
Kady z tych elementw ma spenia okrelone zadanie konstrukcyjne lub funkcjonalne. Rwnoczenie stosuje si rozwizania konstrukcyjne hal, w ktrych elementy
skadowe peni podwjn funkcj, np. dachowe pyty fadowe peni rol osonow i
stenia poaci dachu, patwie s konstrukcj wsporcz pyt dachowych i rwnoczenie elementem nonym stenia.
Zadaniem obudowy cian (podunych i szczytowych) oraz dachu jest zabezpieczenie wntrza hali przed wpywami atmosferycznymi (niegiem, deszczem, wiatrem,
temperatur, pyem, haasem itp.). Zasadniczymi elementami obudowy s pyty dachowe i cienne, a take wietliki dachowe oraz okna, wrota i drzwi w cianach. Te
powierzchniowe elementy przejmuj bezporednio obcienia od niegu i wiatru.
Wzgldy wytrzymaociowe sprawiaj, i wymagaj one stosunkowo gstej siatki linii
podpar. Dlatego te najczciej niezbdne jest zastosowanie konstrukcji wsporczej
dla powierzchniowych elementw cian i dachu.
Konstrukcj wsporcz pyt dachowych s zazwyczaj patwie. S to elementy usytuowane rwnolegle do osi podunej hali. Przejmuj one obcienia z pyt dachowych przekazujc je na poprzeczne ukady none. Ich rozstaw wynika z nonoci pyt
dachowych oraz np. rozmieszczenia wzw grnych kratowego rygla ukadu poprzecznego. wietliki dachowe, w zalenoci od konstrukcji, mog opiera si na patwiach lub w przypadku konstrukcji samononych na ukadach poprzecznych hali.
Zamocowanie okien, bram i drzwi wymaga najczciej zastosowania w cianach
rygli. Wwczas konstrukcja wsporcza cian jest supowo-ryglowa. Rygle cienne s
poziomymi elementami prtowymi. S one uoone w stosunku do osi podunej hali:
rwnolegle w cianie bocznej i prostopadle w cianie czoowej (poprzecznej). Ich zadaniem konstrukcyjnym jest przejcie pionowych obcie od ciaru wasnego
oson ciennych i przekazywanych przez nie obcie poziomych od wiatru. Przy
nieduych rozstawach ukadw poprzecznych rygle cienne mog opiera si na
supach gwnych ustrojw nonych. Czciej jednak (z uwagi na spenienie wymaga stanu granicznego uytkowania) rygle cienne opieraj si na dodatkowych su-

6
pach porednich. Mona tu wyrni sytuacj, gdy rygle cienne opieraj si na supach gwnych i porednich lub, jeli ustrj supowo-ryglowy ciany jest niezalen
konstrukcj tylko na supach porednich. W przypadku nieduych rozstaww ukadw poprzecznych i zastosowania elementw osonowych o duej nonoci, pyty
dachowe i cienne mog opiera si bezporednio na poprzecznych ustrojach nonych i dodatkowa konstrukcja wsporcza cian i dachw nie wystpuje. Na rys. 2 pokazano schemat konstrukcji hali, w ktrej powierzchniowe elementy osonowe dachu
i cian bocznych opieraj si bezporednio na ramach poprzecznych. Jako pyty dachowe zastosowano stalowe blachy fadowe tzw. trzeciej generacji, na ciany, kasety
cienne, w ktrych ukada si izolacj termiczn. Wwczas wrgi (ebra) kaset
ciennych peni rol rygli, do ktrych mocuje si zewntrzn blach fadow.

Rys. 2. Schemat konstrukcji hali, w ktrej elementy osonowe dachu i cian opieraj
si bezporednio na ramach poprzecznych
Obcienia od ciarw wasnych obudowy i konstrukcji wsporczych dachu i
cian, a poprzez nie rwnie obcienia klimatyczne, przekazuj si na gwny ustrj
nony hali. Ustrj gwny hali przenosi rwnie czsto obcienia wynikajce z technologii produkcji lub eksploatacji obiektu (np. obcienia od suwnic, wcigarek, temperatury itp.). W skad gwnego ustroju nonego hali wchodz poprzeczne ukady
none oraz stenia. Jego zadaniem jest zapewnienie wytrzymaoci i statecznoci
elementom konstrukcji hali, a take sztywnoci niezbdnej do zapewnienia danych
warunkw eksploatacji obiektu. Naley w tym miejscu wyranie podkreli konstruk-

7
cyjn rol nie tylko paskiego ukadu poprzecznego, ale rwnie ste, co uzasadnia nazywanie ich gwnymi ustrojami nonymi. Mianem drugorzdnych nazywa si
elementy konstrukcji hali, ktrych usunicie nie powoduje katastrofy budowli. Do takich elementw mona zaliczy elementy obudw i ich konstrukcji wsporczych, gdy
s one niezalene od systemu ste szkieletu nonego budynku.
Gwnym ukadem nonym hali jest, wic szkielet skadajcy si z szeregu poprzecznych ustrojw (ram) nonych, poczonych ze sob i usztywnionych steniami. Ramy none skadaj si z rygli (penociennych lub kratowych) oraz podpierajcych je supw (penociennych lub kratowych). Kada konstrukcja nona budynku
musi spenia warunki geometrycznej niezmiennoci ustroju w przestrzeni trjwymiarowej. Na budynek hali dziaaj obcienia pionowe (od ciaru wasnego, niegu,
suwnic) oraz poziome prostopade i rwnolege do osi podunej obiektu (od wiatru,
suwnic, temperatury). Ustroje poprzeczne i stenia (tworzce razem ustrj geometrycznie niezmienny w przestrzeni trjwymiarowej) s jednakowo wanymi elementami konstrukcji nonej hali, gdy przejmuj one wsplnie wielokierunkowe obcienia dziaajce na obiekt.
Analiza geometrycznej niezmiennoci konstrukcji jest podstawowym zadaniem
projektanta w ksztatowaniu gwnego ustroju nonego hali. Zadanie to nie jest atwe
szczeglnie w nietypowych sytuacjach projektowych. Ukad geometryczny, rozmieszczenie i rodzaj tnikw zaley od indywidualnych sytuacji projektowych, np.
rodzaju rygla dachowego (kratowy, penocienny), rozpitoci nawy, rozstawu ram,
obcie technologicznych itp.
Geometryczn niezmienno hali pokazanej na rys. 1 w paszczynie xy zapewniaj ramy poprzeczne. Jest bowiem rzecz oczywist, e zoone ze supw oraz
rygli paskie ukady poprzeczne przyjmuje si jako geometrycznie niezmienne w swej
paszczynie. Nie zapewniaj one jednak sztywnoci podunej hali (w paszczynie
yz) oraz poaci dachowej (w paszczynie xz). Dlatego dla konstrukcji wedug schematu pokazanego na rys. 1 naley zastosowa pionowe stenia cian (w paszczynie yz) oraz poziome poaciowe stenia w paszczynie dachu (w paszczynie
xz). Oprcz tych usztywnie konstrukcji hali mog wystpi inne typy ste (np.
pionowe i poziome dachowych rygli kratowych, wiatrowe cian szczytowych). Ponadto dla zapewnienia warunkw pewnego i dogodnego montau konstrukcji, stosuje si
niekiedy stenia montaowe. Obszerne omwienie zasad ksztatowania ste hal
podano w nastpnym rozdziale.

8
1.2. Ksztatowanie ste hal stalowych

1.2.1. Wprowadzenie
Omawiajc ogln charakterystyk i budow strukturaln hal wskazywano na
konstrukcyjn rol ste jako bardzo wanego elementu nonego, przestrzennego
szkieletu budynku. Paskie ukady poprzeczne hal s samostateczne i wystarczajco
sztywne w swej paszczynie. Speniaj one warunek geometrycznej niezmiennoci
oraz sztywnoci na obcienia dziaajce w ich paszczynie (prostopade do osi podunej hali). W przeciwiestwie do ukadu poprzecznego, podune ustroje none
hal s z reguy o wzach i poczeniach przegubowych. Dotyczy to zarwno pocze ukadw poprzecznych z fundamentami, jak i pocze rygli dachowych i supw gwnych tyche z patwiami i ryglami ciennymi.
Na rys. 3 pokazano konstrukcj hali o ramowych (penociennych) ukadach poprzecznych. Geometryczn niezmienno i sztywno budynku w paszczynie xy
zapewnia przyjty schemat statyczny poprzecznych ustrojw nonych hali (rys. 3d).

Rys. 3. Schematy analizy geometrycznej zmiennoci i sztywnoci ustroju nonego hali

9
Przestrzenny ustrj nony budynku halowego jest jednak geometrycznie zmienny
w paszczynie yz (podunych cian bocznych - rys. 3a) oraz odksztacalny w paszczynie xz (poaci dachowej hali - rys.3b). Dlatego te, dla zapewnienia geometrycznej niezmiennoci i sztywnoci caej konstrukcji zarwno w trakcie jej montau jak i
eksploatacji niezbdne jest zastosowanie odpowiednich ste T1 w paszczynie
cian podunych i T2 w paszczynie poaci dachu (rys. 3c).
Przedstawiona analiza ma charakter uproszczony i czsto dla uzyskania waciwej sztywnoci i statecznoci konstrukcji naley da dodatkowe stenia. Taka sytuacja dotyczy np. hal z kratowymi ryglami dachowymi. Naley wtedy zastosowa dodatkowe stenia dwigarw kratowych.
Zadaniem ste jest zapewnienie skutecznego przeciwdziaania zmianom
ksztatu i pooenia elementw ukadu konstrukcyjnego obiektu (rys. 3a, b, d). Stateczno ukadu konstrukcyjnego musi by zapewniona w warunkach realizacji, eksploatacji, rozbudowie, remontach i demontau konstrukcji. Sprawdzenie statecznoci
pooenia polega na wykazaniu, e konstrukcja lub jej czci, traktowana jako ciao
sztywne, jest dostatecznie zabezpieczona przed przesuniciem, uniesieniem lub
wywrceniem. Przez zastosowanie ste (nazywanych rwnie tnikami) we
wszystkich paszczyznach zamykajcych przestrze hali (w cianach bocznych,
szczytowych i dachu), tworzy si geometrycznie niezmienn konstrukcj (najczciej
tarcz prtow). Stenia oprcz nadania statecznoci caej konstrukcji lub jej elementom, przenosz obcienia poziome od wiatru i urzdze transportowych w kierunku prostopadym do paszczyzny obcie nonych ukadw poprzecznych hal.
Uzyskuje si w ten sposb wspdziaanie w przenoszeniu wyte midzy rnymi
czciami szkieletu nonego w przestrzeni budynku (przestrzenne wytenie ustroju
nonego hali).
Stateczno i dostateczna nono ustroju nonego budowli powinna by zapewniona nie tylko dla fazy eksploatacji, ale rwnie w trakcie jej transportu, montau jak
rwnie podczas rozbudowy i remontu. Std te obok ste staych stosuje si stenia tymczasowe (np. na czas montau konstrukcji). W halach o konstrukcji stalowej stosuje si najczciej stenia prtowe. Tak rol usztywniajc mog spenia
rwnie tarcze betonowe, ceramiczne (stropy, ciany), a take obudowa cian i dachw z kaset ciennych lub blachy falistej bd fadowej (rys. 1.27).
Na rys. 4a pokazano schemat konstrukcji nonej hali z oznaczeniem poszczeglnych rodzajw tnikw.

10

Rys. 4. Rozmieszenie ste w hali o konstrukcji stalowej (a): T1 stenie poaciowe poprzeczne, T2 stenie pionowe podune dachu, T3 stenie poaciowe podune, T4 stenie pionowe podune supw, T5 stenie wiatrowe ciany czoowej, T6 stenie wiatrowe ciany podunej, T7 stenie pionowe ciany szczytowej oraz schemat podpierajcej tarczy prtowej
(b): Ti prty podpierajce, E element podpierany
W zalenoci od roli, jego ksztatu i miejsca w konstrukcji hali rozrnia si stenia (oznaczone na rys. 4a jako Ti)
dachowe:
poziome poprzeczne (poaciowe poprzeczne) T1,
poziome podune (poaciowe podune) T3,
pionowe podune (midzywizarowe) T2,
cienne:
pionowe podune ciany bocznej (midzysupowe) T4,
pionowe poprzeczne ciany szczytowej T7,
poziome podune ciany bocznej (wiatrowe) T6,
poziome poprzeczne ciany szczytowej (wiatrowe) T5.

11
Dobr ste zaley od rozwiza konstrukcyjnych ustroju nonego oraz obcie hali. W zwizku z tymi nie wszystkie wymienione oraz pokazane na rys. 4a stenia musz by zawsze zastosowane. Rodzaj niezbdnych ste szkieletu nonego hali ustala si na podstawie analizy geometrycznej niezmiennoci i sztywnoci
budynku w paszczyznach poaci dachu oraz cian podunych i szczytowych.
Element mona uwaa za nieprzesuwnie podparty w paszczynie prostopadej
do swej osi, jeli jest on poczony z tarcz (prtow lub penocienn), ktra ma zapewnion stateczno. W przypadku tarcz prtowych Ti tworz je co najmniej dwa
prty, ktrych osie przecinaj si na osi elementu podpieranego tworzc kt w granicach od 60o do 135o (rys. 4b). Musz one by poczone z punktami staymi, ktre w
wyniku dziaania obcie nie zmieniaj swego pooenia wicej ni o wartoci granicznych dla nich przemieszcze (ugi, wychyle, osiada) Wymaga si ponadto,
aby prty podpierajce oraz ich poczenia byy o nonoci wikszej od 0.01 maksymalnej siy w elemencie podpieranym (usztywnianym).
1.2.2. Stenia poaciowe poprzeczne dachw hal
Stenia poaciowe poprzeczne dachw hal s poziomymi kratownicami umieszczonymi najczciej midzy ryglami ssiednich ukadw poprzecznych. Projektuje si
je w celu przeniesienia si poziomych od wiatru, dziaajcego na cian szczytow i
wietliki oraz od hamowania podwieszonych suwnic, a take si od imperfekcji geometrycznych pasw rygli w paszczynie dachu. S to wic obcienia prostopade
do paszczyzny ukadw poprzecznych, ktre dziaaj w paszczynie poaci dachu.
Schemat wytenia poaci dachu pokazano na rys. 5. Konstrukcja dachu skada
si z rygli dachowych oraz poczonych z nimi przegubowo patwi. Rygle dachowe s
dwigarami o duej rozpitoci. Maa sztywno ich przekroju wzgldem osi pionowej
powoduje, i poa dachu mogaby si przemieszcza wzdu osi podunej hali (rys.
5a). W takiej sytuacji np. dugo wyboczeniowa pasw rygli kratowych byaby rwna
rozpitoci ukadu poprzecznego lw2 = l, gdy patwie przegubowo poczone z ryglem nie tworz geometrycznie niezmiennej poziomej tarczy. Taka sama sytuacja
wystpuje rwnie w dachach bezpatwiowych, gdy brak jest konstrukcyjnych pocze pyt dachowych o odpowiedniej sztywnoci lub zastosowanie pyt o niedostatecznej sztywnoci tarczowej.

12

Rys. 5. Schematy zachowania si elementw konstrukcji w paszczynie poaci dachu bez ste (a) i ze steniami (b i c)
Podstawowym zadaniem ste poaciowych poprzecznych jest zapewnienie
geometrycznej niezmiennoci w paszczynie poaci dachu ukadowi konstrukcyjnemu zoonemu z dwigarw dachowych i pawi (rys. 5b i c). Prty wykratowania ste poczone z pasami rygli (penociennych lub kratowych) oraz patwiami tworz
geometrycznie niezmienn kratownic poziom. Takie kratownice poziome (w polach
skrajnych na rys. 5b) s dostatecznie sztywnymi elementami, zdolnymi przenie obcienia poziome od wiatru i hamowania suwnic itp. Ich przemieszczenia poziome s
niedue. Rwnie niedue bd przemieszczenia poziome kolejnych rygli w osi 3 i 4
na rys 5b, poczonych (przegubowo) patwiami z tarcz prtow jak jest stenie

13
poaciowe poprzeczne (w polach skrajnych). Projektujc stenia poaciowe poprzeczne mona wykorzystywa konstrukcyjn rol patwi jako supkw poziomej kratownicy poaciowej. Niekiedy jednak stenia poaciowe poprzeczne projektuje si
jako konstrukcj niezalen (nie poczon z patwiami).
Zastosowanie ste poaciowych poprzecznych sprawia, i speniaj one dodatkowe funkcje konstrukcyjne w szkielecie nonym hali.
Poziome stenie poaciowe poprzeczne dachu hali stanowi podpor grn dla
supw ciany szczytowej. Brak takiej podpory i ewentualnie przyjcie wspornikowego schematu supw ciany szczytowej prowadzioby do koniecznoci stosowania
materiaochonnych (cikich) rozwiza konstrukcyjnych ciany szczytowej.
Poprzeczne stenia poaciowe odgrywaj istotn rol zapewnienia statecznoci
rygla dachowego z paszczyzny ukadu poprzecznego hali. Skracaj one bowiem
dugoci wyboczeniowe ciskanych prtw pasw rygli kratowych i zwichrzenia zginanych rygli penociennych.
W dachu z patwiami pokazanym na rys. 5b, ograniczaj one dugoci wyboczeniowe ciskanych pasw w paszczynie poaci dachowej (prostopadej do wizara)
do rozstawu midzy patwiami lw1 = a. W sytuacji braku ste poaciowych (rys. 5a)
ta dugo wyboczeniowa byaby rwna rozpitoci wizara kratowego lw2 = l. Stosujc stenie pokazane na rys. 5c dugo wyboczeniowa pasw z paszczyzny dwigara jest rwna odlegoci nieprzesuwnego przytrzymania lw3 = b.
Poprzeczne stenia poaciowe dachw hal odgrywaj bardzo wan rol konstrukcyjn i s niezbdnym elementem ustroju nonego. Stosuje si je na caej szerokoci dachu, najczciej midzy dwoma ssiednimi dwigarami, przy czym
umieszcza si je w skrajnych lub przedskrajnych polach kadej czci hali oddzielonej przerw dylatacyjn, w tych polach, w ktrych wystpuj stenia pionowe cian
podunych. Stenia poaciowe poprzeczne oraz pionowe cian podunych czc
dwa ukady poprzeczne tworz bikonstrukcj, tj. przestrzenny, geometrycznie niezmienny ustrj, do ktrego doczone kolejne ukady poprzeczne tworz stateczny
szkielet nony hali.
Przykady schematw geometrycznych skratowa tnikw poaciowych poprzecznych dachu hali pokazano na rys. 6. Ukad geometryczny prtowych ste
poaciowych poprzecznych zaley od wielkoci obcie, rozstawu ukadw poprzecznych i rozstawu patwi. Przy nieduym rozstawie ukadw poprzecznych mona stosowa skratowanie pokazane na rys. 6a, b.

14

Rys. 6. Przykady schematw geometrycznych skratowa tnikw poaciowych poprzecznych dachu hali
Przy duym rozstawie rygli ukadw poprzecznych i przy wysokich halach, w ktrych obcienie wiatrem jest due projektuje si stenia o skratowaniach pokazanych np. na rys. 6c, d i e. Unika si w ten sposb przy duym stosunku rozstawu rygli
do odstpu patwi, zbyt ostrych ktw nachylenia prtw wykratowa ste. Stenia typu X (rys. 6c) projektuje si przy zaoeniu, e pod wpywem nawet maych si
ciskajcych, prty ulegaj wyboczeniu sprystemu i cae obcienie poprzeczne
tnika przenosz prty rozcigane (rys. 261). Przy takim traktowaniu stenia krzyowego (typu X), zuycie materiau jest mniejsze ni dla tnika, ktrego prty przenosz wytenia ciskajce.
Jako tniki poaciowe poprzeczne dachu hali mona wykorzysta blachy fadowe
stanowice osony dachowe. Blachy fadowe wraz z patwiami i ryglami oraz innymi
uzupeniajcymi elementami tworz tarcze zdolne przenosi obcienia poziome w
paszczynie poaci dachu. Schemat konstrukcji tarczy usztywniajcej z blach fadowych, pokazano na rys. 7, model obliczeniowy za na rys. 27.
Wspprac midzy arkuszami blachy fadowej lub midzy nimi i elementami prtowymi zapewniaj czniki o odpowiedniej nonoci. Do okrelenia si wewntrznych
w takich steniach stosuje si uproszczone modele obliczeniowe np. kratownice lub
wysokie belki o rodniku fadowym.

15

Rys. 7. Schemat konstrukcji tarczy usztywniajcej z blach fadowych: 1 rygiel dachowy, 2 patew, 3 blacha fadowa, 4 czniki gwne blachy fadowej,
5 czniki uszczelniajce, 6 elementy porednie
1.2.3. Stenia poaciowe podune dachw hal
Poziome, poaciowe stenia podune dachw hal nie zawsze musz by stosowane. S one niezbdne, gdy zachodzi konieczno przeniesienia si prostopadych
do cian podunych i skonstruowania podpr porednich dla supw porednich
ciany zewntrznej (konstrukcji wsporczej obudowy ciany). Umieszcza si je przy
okapie dachu. Prty skratowa tych ste wraz z dwiema przyokapowymi patwiami
tworz poziom kratownic podun w dachu hali. Kratownice te czc si z tnikiem poaciowym poprzecznym, ksztatuj tarcz (zamknit ram) zapewniajc
dobre przenoszenie obcie poziomych, a take umoliwiaj traktowanie szkieletu
jako ukadu przestrzennego.
Przestrzenne wytenie szkieletu nonego hali moe by wykorzystane, gdy wystpuj due siy poziome lub pionowe (dziaajce na mimorodach) od suwnic pomostowych. Wwczas stenia poaciowe podune peni rol elementw rozkadajcych obcienie na kilka ukadw poprzecznych. W przypadku ich braku, co pokazano na rys. 8c, na przykad sia pozioma Hp od hamowania suwnicy przekazuje si
przez belk podsuwnicow na najblisze supy w postaci reakcji H1 i H2. W sytuacji
pokazanej na rys. 8f, gdy wystpuj stenia poaciowe podune, oddziaywania poziome od suwnicy przekazuj si rwnie na ssiednie ukady poprzeczne.

16

Rys. 8. Schematy wytenia i ilustracja roli konstrukcyjnej ste poaciowych podunych: 1 sup gwny, 2 rygiel dachowy, 3 podcig, 4 sup poredni, 5 patew
Stenia poaciowe podune dachw hal projektuje si, gdy rozstaw supw
gwnych jest wikszy od rozstawu rygli dachowych (w ustrojach nonych z podcigami - rys. 8a) lub gdy stosuje si supy porednie konstrukcji wsporczej obudowy
cian (rys. 8b). W pierwszym przypadku stenia te zmniejszaj dugoci wyboczeniowe pasa grnego podcigu midzy supami gwnymi (por. dugoci wyboczeniowe konstrukcji bez tnika rys. 8a i z tnikiem rys. 8d ). W drugiej sytuacji zadaniem konstrukcyjnym ste poaciowych podunych jest stworzenie podparcia dla
wahliwych supw konstrukcji wsporczej obudowy ciany podunej, co pokazano na
rys. 8b i e. Wwczas sup poredni, przejmujcy obcienie poziome od wiatru (dziaajcego na ciany boczne), przekazuje je za porednictwem poaciowego stenia
podunego na supy gwne ukadu poprzecznego (rys. 8b).
Ksztaty geometryczne wykratowa ste poziomych podunych dachw hal
pokazano na rys. 9a, b, c, e, f. Mog by usytuowane w paszczynie poaci (pasw
grnych rygli dachowych), co pokazano na rys. 9a, b i c lub w poziomie pasa dolnego
rygla ukadu poprzecznego patrz rys. 9d, e i f.

17

Rys. 9. Schematy geometryczne wykratowa ste poziomych podunych dachw

kratowych hal: 1 sup gwny, 2 sup poredni, 3 stenie poaciowe
podune, 4 rygiel dachowy, 5 patew, 6 prt poduny, 7 sup ciany
czoowej
W ukadach poprzecznych o sztywnych poczeniach supw z ryglami kratowymi,
w strefie przypodporowej ich pasy dolne s ciskane. Przy braku ste midzywizarowych i poziomych w paszczynie pasw dolnych wizarw, dugo wyboczeniowa pasw dolnych z paszczyzny ustroju jest rwna rozpitoci kratownicy. Wwczas umieszczenie stenia poziomego podunego i odpowiedniego stenia poprzecznego w paszczynie pasa dolnego rygla zabezpiecza go przed utrat statecznoci oglnej (skraca jego dugo wyboczeniow z paszczyzny kratownicy (patrz
rys. 9df).
W przypadku braku supw porednich w cianie podunej w celu skrcenia dugoci wyboczeniowej ciskanych pasw dolnych kratowego rygla dachowego, mona
zastosowa prty podune poczone z steniem poprzecznym w polu skrajnym
w sposb pokazany rys. 9e.

18
1.2.4. Stenia pionowe podune kratowych dachw hal
Pionowe stenia podune dachw hal stosuje si przede wszystkim w sytuacji,
gdy rygiel ukadu poprzecznego jest kratownic. Takie kratowe dwigary dachowe
maj bardzo ma sztywno gitn ze swojej paszczyzny oraz skrtn, a ponadto w
przypadku przegubowego poczenia ze supami s podatne na obrt wzdu osi podunej. Gwnym zadaniem konstrukcyjnym poziomych ste podunych jest zabezpieczy dwigary kratowe od skrcenia si (rys. 10a), pochylenia (rys. 10b) lub
wywrcenia (rys. 10c) zarwno w trakcie montau, jak i podczas eksploatacji obiektu.

Rys. 10. Analiza sztywnoci podunej dachw kratowych: W wizar, ST stenie

Stenia pionowe dachw kratowych stosuje si jako skratowania ST (rys. 10d)
midzy ssiednimi wizarami. Std te nazywa si je rwnie steniami midzywizarowymi. Ich rola jest stabilizujco-usztywniajca przestrzenny ukad kratowy dachu

19
hali w kierunku podunym. Tniki pionowe su przede wszystkim do zapewnienia
prawidowego, wzajemnego ustawienia wizarw podczas montau (uniemoliwiajcy skrcenie, przechylenie i wywrcenie). Zadaniem pionowych tnikw dachowych
moe by rwnie zabezpieczenie drga i poziomych przemieszcze pasw dolnych
wizarw podczas pracy suwnic i wcignikw. Speniaj one rwnie rol usztywnie
zapewniajcych potrzebn dugo wyboczeniow ciskanych czci rygla dachowego co pokazano na rys. 10d. Zaleca si je rwnie stosowa w miejscu zaamania
pasw kratownic, dla zrwnowaenia losowych wyte prostopadych do paszczyzny dwigara.
Stenia midzywizarowe naley rozmieszcza w rodku rozpitoci dwigara
lub gciej, a w odniesieniu do dwigarw ze supkami podporowymi rwnie w linii
podpr. Odstp tych ste nie powinien by wikszy ni 15 m (rys. 11a, b i c). Kratowe dwigary dachowe powinny by poczone steniami pionowymi podunymi
co najmniej w polach, w ktrych wystpuj poprzeczne stenia poaciowe. Znaczy
to, i w uzasadnionych przypadkach stosuje si je rwnie na caej dugoci dachu
hali. Na przykad w halach z suwnicami o udwigu wikszym ni 15 Mg naley stosowa stenia pionowe na caej dugoci dachu obiektu.
Pionowe stenia podune kratowych dachw umieszcza si: co najmniej tam,
gdzie wystpuj stenia poaciowe poprzeczne (rys. 11f), na caej jej dugoci (rys.
11d) lub w wybranych polach (rys. 11e). Rozmieszczenie ste jak na rys. 11e stosuje si m. in. jeli konstrukcja dachowa jest montowana w sposb blokowy. Kady
blok jest zoony z dwch wizarw i patwi wraz ze steniami poaciowymi, a niekiedy i z pokryciem dachowym, jest ponadto zaopatrzony w pionowe stenia podune. Po ustawieniu takiego zespou konstrukcyjnego stenia pionowe podune
nie s najczciej rozbierane.
Obcienie od wiatru dziaajce rwnolegle do kalenicy sprawia, e niezbdne
jest zastosowanie niezalenych ste pionowych podunych rwnie dla dachowych wietlikw podunych (patrz rys. 14). W celu prostego przekazania obcie z
konstrukcji hali na fundament, zaleca si stosowanie ste podunych wietlikw i
supw w tym samym polu, gdzie znajduje si stenie poaciowe poprzeczne.
Ukady geometryczne prtw pionowych ste podunych hal pokazano na
rys.11g i h. Czsto jako pasy grne tych tnikw wykorzystuje si prty patwi penociennych. Przy maym rozstawie wizarw w stosunku do ich wysokoci stosuje
si rozwizania podane na rys. 11g. Chcc unikn ostrych ktw wykratowa pr-

20
tw tnikw, jako usztywnienia podune dachw stosuje si kratownice stzajace.
Patwie kratowe (stosuje si je dla rozpitoci wikszych ni 10 m) s czsto wykorzystywane jako cz pionowego stenia podunego dachu hali (rys. 11g). Wwczas przypodporowe wzy dolne patwi kratowych, s poczone prtem-zastrzaem
z dolnym pasem rygla kratowego. Tworzy si wtedy rama kratowa, zwaszcza gdy
tnik pionowy jest cigy na caej dugoci budynku.

Rys. 11. Zasady rozmieszczanie i przykady konstrukcji pionowych ste midzywizarowych dachw kratownicowych: W dwigar kratowy, ST stenie
midzywizarowe, P patew, Z zastrza, cznik

21
1.2.5. Pionowe stenia podune supw hal
Pionowe stenia podune hal umieszcza si w linii supw gwnych, w kierunku
podunej osi hali. Zapewniaj one przede wszystkim stateczno paskich poprzecznych ukadw gwnych wzdu osi podunej budynku, gdy supy w tym kierunku traktuje si zwykle jako przegubowo poczone z fundamentami. W tym te
sensie omawiane stenia zapewniaj stateczno podun i ogln szkieletu nonego hali, zarwno w trakcie montau, jak i jej uytkowania.
Rol konstrukcyjn pionowych ste podunych supw ilustruje rys. 12a i b.

Rys. 12. Schematy moliwych deformacji i ilustracja roli konstrukcyjnej pionowych

ste podunych supw gwnych hal: S1 sup gwny, S2 sup poredni, B belka podsuwnicowa
Zastosowanie prtw Z (rys. 12b), ktre peni rol ste, sprawia, e geometrycznie zmienny ukad konstrukcyjny pokazany na rys. 12a jest stateczny. Zadaniem
pionowych ste podunych supw jest ponadto przeniesienie si poziomych od
wiatru H dziaajcych na ciany szczytowe oraz si od hamowania suwnic natorowych
R (lub podwieszonych) i przekazanie ich na fundamenty, a take usztywnienie supw gwnych w paszczynie prostopadej do paszczyzny poprzecznych ukadw
nonych. T rol konstrukcyjn ste pokazano na rys. 12b i c. Supy gwne pro-

22
jektowane s w zaoeniu ich wytenia w paszczynie ukadw poprzecznych hali.
W paszczynie cian podunych s one o zdecydowanie mniejszej sztywnoci. W
tym te kierunku mog si wyboczy, gdy przyjmuje si ich przegubowe poczenia
z fundamentem oraz ryglami porednimi i okapowym (rys. 12b). Zastosowanie niektrych rodzajw pionowych ste podunych supw zmniejszajce ich dugoci
wyboczeniowe zapobiega niestatecznoci tych elementw. Dotyczy to zarwno supw gwnych, jak i supw porednich. W sytuacji pokazanej na rys. 12b dugo
wyboczeniowa w paszczynie ciany bocznej zarwno supw gwnych i porednich jest rwna ich wysokoci, w przypadku za zastosowania ste jak na rys. 12c
dugo ta skraca si trzykrotnie (warunkiem przyjcia takiego modelu obliczeniowego wytenia supw jest dostateczna nono rygli ciennych na wyboczenie).
Stenia podune supw s usytuowane nie tylko w osi cian zewntrznych, ale
rwnie linii supw wewntrznych hal wielonawowych (w kadym rzdzie supw
gwnych). Umieszcza si je w tych samych polach co poaciowe stenia poprzeczne dachu hali. Naley je stosowa co najmniej w skrajnych lub przedskrajnych polach
siatki supw (przy cianach szczytowych lub dylatacjach). S one elementem ustroju
nonego, niezbdnym zarwno w trakcie realizacji, jak i eksploatacji obiektu. W ten
sposb uzyskuje si przestrzenny usztywniony szkielet hali nazywany bikonstrukcj.
W halach z suwnicowym transportem podpartym i wietlikami kalenicowymi naley stosowa oddzielnie stenia pionowe podune czci podsuwnicowej i nadsuwnicowej supw oraz wietlika. Jeli w halach s suwnice natorowe na dwch poziomach, to tniki pionowe midzysupowe w kierunku podunej osi budynku umieszcza si ponadto pomidzy belkami podsuwnicowymi. Czsto belk podsuwnicow
wykorzystuje si jako element stenia czci dolnej supw i ciany podunej.
Wwczas stenie pionowe podune grnej czci nadsuwnicowej supa nie ley w
tej samej paszczynie co stenie czci podsuwnicowej.
Schematy pionowych ste podunych supw hal pokazano na rys. 13. Konstruuje si je jako kratowe (rys. 13af), ramowo-kratowe (rys. 13gk), rzadziej za
ramowe (rys. 13l). Stenia kratowe umieszcza si zwykle midzy pasami supw.
Elementami tych kratownic s pasy ssiednich supw, krzyulce, a niekiedy rwnie
jako supki rygle cienne (rys. 13ad). W konstrukcji usztywnie podunych hali pokazanych na rys. 13a i b wykorzystuje si rygle cienne, na rys. 13c i d supy porednie i rygle jako elementy none ste. S one stosowane w halach bez suwnic
lub z suwnicami o maym udwigu.

23

Rys. 13. Schematy pionowych ste podunych supw hal: 1 sup gwny, 2
sup poredni, 3 element stenia midzysupowego, 4 rygiel cienny
W halach wysokich, a take z suwnicami o duych udwigach stosuje si stenia portalowe (rys. 13hk). Maj one rwnie zastosowanie w sytuacjach wystpowania bram w cianach podunych lub cigw komunikacyjnych midzy ramami w
kierunku poprzecznym w halach wielonawowych. Stwarza si wwczas moliwo
swobodnego wykorzystania przestrzeni midzy supami. Stenia pionowe podune
supw hal pokazane na rys. 13ek, s niezalenymi konstrukcjami usztywniajcymi
budynek. W sytuacji zastosowania tnikw ramowych (rys. 13l) supy gwne, stanowice jednoczenie ich elementy none, maj odpowiednio uksztatowany przekrj
poprzeczny (rys. 13m).
Stenia typu X (rys. 13a, e, f) wykonuje si z wiotkich prtw, w zaoeniu i
bd one tylko rozciganymi elementami stenia (w przypadku obcie ciskajcych ulegn one sprystemu wyboczeniu). Schemat portalowego stenia z prtami
uwzgldnianymi w analizie jako wycznie rozcigane pokazano na rys. 33.
W halach z podunymi wietlikami i suwnicami natorowymi, stosuje si niezalene stenia tych elementw. Obcienia od wiatru dziaajcego rwnolegle do kalenicy sprawia, e niezbdne jest zastosowanie ste wietlikw w kierunku po-

24
dunym hali. W przypadku hal z transportem podpartym, obcienie suwnic natorowych od hamowania mostu (rwnolege do toru jezdnego) Hr, jest przekazywane po
przez belk podsuwnicow na supy. To obcienie jest skierowane prostopade do
paszczyzny ukadw poprzecznych i musi by przejte przez stenie podune w linii supw hali. W takich sytuacjach projektowych czsto stosuje si w linii supw
grne stenie podune, przejmujce obcienie z dachu i dolne stenie ktre
oprcz oddziaywa stenia dolnego obcienia od hamowania suwnicy. Wwczas
stenia dolne daje si w osi belki podsuwnicowej.
Na rys. 14 pokazano przykad rozmieszczenia ste w hali ze wietlikami podunymi i suwnic natorow. W celu prostego przekazania obcienia z konstrukcji
hali na fundament, zaleca si stosowanie ste podunych, wietlikw (1), supw
w czciach nadsuwnicowej (2) i podsuwnicowej (3) w tym samym polu, gdzie znajduj si stenia poaciowe poprzeczne (4).

Rys. 14. Rozmieszczenie ste pionowych podunych w hali ze wietlikami podunymi i suwnic natorow: 1 wietlik, 2 stenie supw w czci
nadsuwnicowej, 3 stenie supw w czci podsuwnicowej, 4 stenie
poaciowe poprzeczne
1.2.6. Stenia poziome cian szczytowych i podunych
W halach o duych wysokociach stosuje si dodatkowe stenia poziome cian
szczytowych i podunych T1, T2, T3 (rys. 15b). Ich zadaniem konstrukcyjnym jest
stworzenie dodatkowych podpr porednich (poza fundamentem i poaci dachu),
dla wysokich supw porednich cian bocznych i szczytowych (rys. 15a). To dodatkowe podparcie powoduje zmniejszenie wytenia supw obudowy w stosunku do

25
sytuacji, gdy s one tylko poczone z fundamentem i podparte na konstrukcji dachu
(por. rys. 15a i 15b). Oprcz dodatkowego podparcia tych elementw zmniejszaj
one dugoci wyboczeniowe zarwno supw porednich w paszczynie prostopadej
do ciany, jak rwnie supw gwnych ukadw poprzecznych w paszczynie cian
podunych hali. Przy braku tych ste (rys. 15a) dugo wyboczeniowa supw
porednich jest rwna ich wysokoci, w sytuacji za pokazanej na rys. 15b dugo
wyboczeniowa jest dwukrotnie mniejsza.

Rys. 15. Schematy wytenia i ilustracja roli konstrukcyjnej ste poziomych cian
szczytowych i podunych: S1 sup gwny, S2S5 supy porednie,
T1T3 poziome stenia wiatrowe cian, W1W3 wieszaki
Konstrukcje poziomych tnikw cian szczytowych i podunych pokazano na
rys. 16.
Tniki poziome cian (rys. 16) projektuje si jako penocienne o przekrojach z
dwuteownikw walcowanych TW, spawanych TS, a przede wszystkim jako ustroje
kratowe TK. Przegubowymi podporami tych tnikw s supy gwne ukadu poprzecznego hali S. Z uwagi na ma sztywno tnikw wiatrowych wzgldem osi
poziomej oraz przegubowe poczenia ze supami porednimi (dla zapobieenia ich
skrcaniu si) naley ich pasy wewntrzne usztywni prtami: wieszakami W lub zastrzaami Z (rys. 16).

26

Rys. 16. Rozwizania konstrukcyjne poziomych ste cian: S sup, TW tnik z

dwuteownika walcowanego, TS tnik o blachownicowym przekroju dwuteowym, TK tnik kratowy, C cigno, Z zastrza, W wieszak

2. WYZNACZANIE SI WEWNTRZNYCH W STENIACH

2.1. Wprowadzenie
Analizujc zarwno zasady ksztatowania szkieletw nonych, jak i modeli obliczeniowych gwnych ukadw poprzecznych hal, wskazano na bardzo wan rol
ste dachw i supw. Zasadnicze ich zadania konstrukcyjne to:
zapewnienie geometrycznej niezmiennoci ukadu i statecznoci jego pooenia,
redukcja dugoci wyboczeniowych elementw ciskanych lub i zginanych,
przeniesienie obcie poziomych od wiatru i urzdze transportowych w kierunku
prostopadym do paszczyzny gwnych nonych ukadw poprzecznych hal i cian
podunych hali, a take
przeniesienie si od imperfekcji geometrycznych rygli dachowych oraz supw.
Stenia wraz z paskimi ukadami poprzecznymi tworz przestrzenn konstrukcj
non hali, w ktrej elementy skadowe wsppracuj ze sob w przenoszeniu obcie ustroju.

27
Najczciej w analizie statycznej stenia s rozpatrywane jako paskie ustroje
wydzielone z przestrzennej konstrukcji nonej obiektu. Istotn spraw dla bezpiecznej oceny wytenia ste jest poprawna identyfikacja ich zastpczego schematu statycznego oraz okrelenie obcie, ktre powinny one przenosi. Naley je
sprawdza na zachowanie statecznoci i nonoci, ktra musi by zapewniona w
czasie eksploatacji, transportu, budowy, przebudowy i remontu. Oprcz tych obcie naley w ocenie wytenia prtw ste uwzgldni oddziaywania prtw ciskanych, ktrych pooenie jest stabilizowane przez stenia, a take wpyw imperfekcji geometrycznych ustroju nonego.
2.2. Obliczenia statyczne ste poaciowych poprzecznych
Prtowe stenie poaciowe poprzeczne dachu hali jest kratownic umieszczon
midzy pasami grnymi dwch ssiednich rygli dachowych (rys.17). Pasami tej poziomej kratownicy s pasy grne dachowych rygli kratowych lub penociennych, rol
jej supkw speniaj patwie, krzyulcw za skone prty stenia. Konstrukcja pocze tych elementw ze sob pozwala zaoy w modelu obliczeniowym przegubowe poczenia prtw analizowanego ustroju.

Rys. 17. Siy obciajce stenie poaciowe poprzeczne hali: 1 rygiel dachowy w
polu skrajnym, 2 rygiel dachowy w polu porednim, 3 patew, 4 prt
stenia poaciowego poprzecznego, 5 pionowe stenie supw

28
Jako schemat statyczny konstrukcji poaciowego stenia poprzecznego przyjmuje si kratownic (rys. 17b). Jest ona usytuowana w paszczynie poaci dachu. Jej
rozpito jest rwna szerokoci nawy hali (rys. 17a). Supy i stenia midzysupowe hali s podporami analizowanego tnika dachowego. Zasadnicze obcienie
zewntrzne tej kratownicy to obcienie poziome od wiatru Wi dziaajce na cian
szczytow (parcie lub ssanie), a take zastpcze siy imperfekcyjne Fmi, ktrych rdem s imperfekcje geometryczne w paszczynie poaci dachu pasw grnych rygli
dachowych. Obcienie tnika poaciowego poprzecznego wiatrem jest przekazywane przez supy ciany szczytowej (rys. 17a).
Oprcz wytrzymaociowej roli w przejmowaniu w/w obcie, poaciowe stenie
poprzeczne zapobiega niestatecznoci w paszczynie poaci ciskanych lub zginanych rygli dachowych ukadw poprzecznych, usytuowanych w kolejnych osiach hali.
W wyniku dziaania obcie pionowych (od ciaru wasnego, niegu, wiatru) w ryglach dachowych powstaj wytenia ciskajce (siy ciskajce w pasach grnych
kratownic lub naprenie ciskajce w pasach rygli penociennych). Te wytenia
ciskajce mog prowadzi do: wyboczenia pasw grnych wizarw w paszczynie
poaci dachu lub zwichrzenia rygli penociennych. Wwczas dochodzioby do wygicia pasw grnych rygli dachowych, a zapobiega temu stabilizujca rola poprzecznego stenia poaciowego, co pokazano na rys. 17 i 18.

Rys. 18. Model obliczeniowy prta stabilizowanego przez stenie i jego oddziaywania: 1 stenie poaciowe poprzeczne, 2 rygiel dachowy w polu porednim, 3 patew

29

Rozpatruje si (rys. 17) ukad zoony z pasw grnych rygli dachowych 1 (w polu
skrajnym) i 2 (w polach porednich), poczonych prtami patwi 3 i skratowa stenia 4. W polu skrajnym prty 1, 3 i 4 tworz poaciowe stenie poprzeczne. Pasy rygli 2 (w polach porednich) s podparte nieprzesuwnie w paszczynie poaci dachu
przez poczenie ich z prtami stabilizujcymi 3 (patwiami) z tnikiem w polu skrajnym. W prtach stabilizujcych (podpierajcych) 3 i ich poczeniach powstaj siy
F0. Wystpuj one wskutek nieuniknionych imperfekcji geometrycznych (wstpnych
niedoskonaoci wytwrczych i montaowych) osi stabilizowanych prtw 2 oraz stonych 1. Gdyby pas grny rygla dachowego nie by podparty w paszczynie poaci
dachu, wygiby si swobodnie na penej dugoci (rys. 17c i 18a). ciskane pasy
grne rygli dachowych 1 oraz 2 maj zawsze wstpne wygicia w paszczynie poaci (rys. 18b) i utrzymanie wstpnie wygitego prta w stanie rwnowagi statycznej
wymaga dziaania si F0 (rys. 18c). Istnienie nieprzesuwnych podpar bocznych wymusza wyboczenie midzy punktami pocze prtw 3 z ryglami dachowymi 1 i 2.
Jest to przyczyna powstania w prtach stabilizujcych si F0 przekazywanych na tnik (rys. 18d).
2.3. Obcienie imperfekcyjne poziomych ste poprzecznych dwigarw
2.3.1. Jednoprzsowe poprzeczne stenia poaciowe dwigarw dachowych
W PN-EN 1993-1-1 podano zasady oblicze poprzecznego stenia o schemacie
dwigara jednoprzsowego (rys. 19c). Jego obcienie statecznociowe wyznacza
si jako oddziaywanie rwnomiernie rozoone qd ,1 , wywoane imperfekcjami geometrycznymi e0 stanych m elementw (rygli dachowych).
Stabilizowanym, ciskanym elementom dwigarw przyporzdkowuje si model
prtw z wstpnymi wygiciami ukowymi o strzace

e0 m

L
,
500

gdzie:

m wspczynnik kumulacji oddziaywa stanych m elementw,

(1)

30
L rozpito stanych elementw.

Imperfekcje geometryczne stanych elementw nie s skierowane systematycznie, lecz przypadkowo (losowo). W zwizku z tym czne obcienie dziaajce na
stenie, jest mniejsze, ni wynikaoby to prostego sumowania oddziaywa od m
elementw, co uwzgldnia wspczynnik kumulacji obcienia obliczany ze wzoru

m 0,51

1
,
m

(2)

gdzie: m liczba stanych elementw.

Rys. 19. Schemat obliczeniowy jednoprzsowego stenia poprzecznego

31

W przypadku przyjcia paraboli jako linii wstpnej imperfekcji ukowej o strzace e0

i staej na dugoci L siy ciskajcej N Ed w stanym elemencie (wykorzystujc zaleno midzy obcieniem uku i rozporem) imperfekcyjne rwnomiernie rozoone
(zastpcze) obcienie stabilizujce qd ,1 (rys. 17b, 19c) wynosi

e0 q

i 1

L2

qd ,1 8 N Ed

(3)

gdzie:

N Ed maksymalna sia ciskajca w stanym elemencie,

q ugicie stenia od oddziaywania qd i wszystkich obcie zewntrznych, uzyskane z analizy I rzdu (w przypadku, gdy w analizie ustroju
stosuje si teori II rzdu, to mona przyj q 0 ).
Wzr (3) uwzgldnia wpywu sztywnoci stenia poprzecznego na jego wytenie, gdy strzaka wygicia ukowego e0 jest zwikszona o ugicie tnika q . Mona
je pomin w obliczeniach, gdy q L / 2500 .
Z analizy (3) wynika, e obcienie przekazywane przez wstpnie wygity stabilizowany element w duym stopniu zaley od sztywnoci stenia (jest ono tym wiksze, im sztywno stenia jest mniejsza).
Si ciskajc N Ed w stanym pasie dwigara kratowego (rys. 19a, 20a), ktra
jest zmienna na dugoci, przyjmuje si (po stronie bezpiecznej) z przedziau, w ktrym jest ona najwiksza. Gdy stenie stabilizuje ciskany pas zginanego dwigara
penociennego o staej wysokoci (rys. 1b), to si N Ed mona wyznaczy ze wzoru

N Ed

M Ed
,
h

(4)

gdzie:
h cakowita wysoko elementu (rys. 19b, 20b).

Jeli jest on ciskany i zginany (rys. 19b), to naley przyj tak kombinacj siy podunej N Ed ,i oraz momentu zginajcego M Ed , ktra daje najwiksz warto siy
podunej i obliczy ze wzoru

32

N Ed

N Ed ,i
2

M Ed
,
h

(5)

gdzie:

N Ed ,i sia poduna w analizowanym przekroju rygla dachowego,

M Ed maksymalny obliczeniowy moment zginajcy w ryglu dachowym.

Rys. 20. Schematy wytenia stabilizowanego pasa: a) kratownicy, b) dwigara penociennego

W obliczeniach patwi, ktre s elementami stenia, naley oprcz ich zginania
uwzgldni ciskanie od si stabilizujcych. Jeli kratownica stajca skada si z
jednakowych przedziaw o dugoci a , to statecznociowa sia skupiona F , przekazywana przez jedn ciskan patew na tnik wynosi

F 8aN Ed

e0 q
L2

(6)

Najwiksze obcienie porednich patwi i cznikw (poza steniem), ktre wystpi w przedostatnim polu, mona obliczy ze wzoru

e0 q

i 1

L2

Fm 8aN Ed

(7)

33

Najbardziej jest obciona patew skrajna (okapowa) przekazujca na stenie poprzeczne reakcje podporowe RF z m stanych elementw. To obcienie patwi
okapowej RFm wynosi

e0 q

i 1

RFm 4aN Ed

(8)

2.3.2. Reakcje podporowe poaciowych ste poprzecznych

Wyjanienia wymaga sprawa reakcji podporowych poprzecznych ste poaciowych, ktre s przekazywane na supy i midzysupowe stenia pionowe budynkw
halowych. Zagadnienie to stosunkowo czsto jest bdnie interpretowane nie tylko
projektach, ale rwnie w publikacjach.
Ukad konstrukcyjny skadajcy si z m stabilizowanych elementw poczonych
patwiami (w tym patwiami okapowymi) z poziomym steniem poprzecznym jest
samozrwnowaony i nie jest aktywny zewntrznie, co przedstawiono na rys. 21.
Patwie porednie przekazuj siy imperfekcyjne F (od obcie qd ) na poziome
stenie poprzeczne, patwie okapowe za przejmuj reakcje RF tych oddziaywa
imprfekcyjnych W efekcie tego reakcja podporowa stenia Rq 0 .

Rys. 21. Obcienia i reakcje podporowe jednoprzsowego stenia poprzecznego

34
Dachowy ukad konstrukcyjny skadajcy si z patwi i poziomego stenia poprzecznego jest zamkniety. Dlatego siy imperfekcyjne F stanych rygli dachowych i ich reakcje RF nie s czynne dla elementw nienalecych do ukadu, z ktrego pochodz (rys. 21, 22a). Std pozioma sumaryczna reakcja m stanych elementw RFm (od ich oddziaywa imperfekcyjnych qd ) nie przekazuje si na supy i
stenie midzysupowe budynku halowego ( Rq 0 ). Poaciowe stenie poprzeczne dachu przekazuje na supy i stenia midzysupowe tylko reakcje RW od oddziaywa wiatru dziaajcego na ciany szczytowe budynku halowego co pokazano na
rys. 22b.

Rys. 22. Obcienia i reakcje podporowe ste hali; schemat obcienia: a) poziomego stenia poprzecznego, stenia midzysupowego
W podsumowaniu naley stwierdzi, e w klasycznych rozwizaniach hal, poaciowe stenie poprzeczne przekazuje na jego pionowe tniki midzysupowe tylko
reakcje Rw od oddziaywa wiatru z cian szczytowych (ewentualnie od suwnic podwieszonych do dachu budynku halowego), co pokazano na rys. 22.

35
2.3.3. Wspornikowe stenia poprzeczne dwigarw dachowych
Zasady obliczania poprzecznego stenia dachowego podane w PN-EN 1993-1-1
dotycz tylko dwigarw jednoprzsowych. W przypadku np. zadasze ramp zaadowczych, trybun stadionw, wiat stosuje si dwigary dachowe o schemacie wspornika (rys. 23a). W takich rozwizaniach konstrukcyjnych stenie poprzeczne dwigarw ma schemat kratownicy wspornikowej (rys. 23b), a stabilizowane elementy s
ciskane siami o rozkadzie quasi-pparabolicznym. Przypadek taki nie jest ujty w
PN-EN 1993-1-1, ani w literaturze przedmiotu.

Rys. 23. Schemat obliczeniowy wspornikowego stenia poprzecznego

Proponuje si wwczas stabilizowanym, ciskanym elementom dwigarw dachowych przyporzdkowa model wspornikowego prta ciskanego, z wstpnym
wygiciem, ktre odpowiada tzw. imperfekcji krytycznej (o ksztacie jego sprystej
postaci wyboczenia). Przez analogi do granicznych ugi elementw wspornikowych w PN-EN 1993-1-1 mona przyj jego strzak

36
e0, 2 m

L2
,
250

(9)

gdzie:
L2 dugo wspornikowego elementu stanego (rys. 23b),

m wspczynnik kumulacji wg (2).

Zakada si, e jest on ciskany maksymaln si ciskajc N Ed w stanym
elemencie. Postpujc w sposb omwiony dla ste dwigarw jednoprzsowych,
imperfekcyjne rwnomiernie rozoone obcienie stabilizacyjne qd , 2 dwigarw
wspornikowych wynosi

e0 q

i 1

L22

qd , 2 2 N Ed

(10)

Si ciskajc w stanym elemencie (kratowym lub penociennym ryglu dachowym) N Ed oraz ugicie q w (10) naley oblicza wedug zasad omwionych dla
ste jednoprzsowych.
2.3.4. Wieloprzsowe stenia poprzeczne dwigarw dachowych
Model obliczeniowy ste przedstawiony w PN-EN 1993-1-1 dotyczy stabilizowania bocznego elementw ciskanych na caej swej dugoci. Imperfekcyjne siy
stabilizujce powstaj w wyniku ciskania stanego elementu.
W przypadkach np. dwigarw wieloprzsowych (rys. 24a i 25a) usztywniane
elementy s nie tylko ciskane, ale rwnie rozcigane. Podobny rozkad si wewntrznych w stabilizowanych elementach wystpi w ramach z sztywnymi poczeniami rygli ze supami. Wwczas mona przyj, e na dugoci, gdzie wystpuje
rozciganie stane elementy nie generuj oddziaywa na poprzeczne stenie poziome.
Na rys. 24 i 25 pokazano schematy obliczeniowe ste poprzecznych odpowiednio przsa skrajnego i przsa poredniego kratownicy wieloprzsowej.
W badanych przypadkach przyjto wstpne ukowe wygicie na ciskanym odcinku stanego elementu (rygla dachowego).

37

Rys. 24. Schemat obliczeniowy stenia poprzecznego przsa skrajnego kratownicy

wieloprzsowej
W przypadku stanego ciskanego i rozciganego pasa grnego w przle
skrajnym dwigara dachowego (rys. 24b) proponuje si przyjmowa wstpne wygicie ukowe na dugoci jego czci ciskanej, o strzace

e0,3 m

L3
,
500

gdzie:

L3 rozpito ciskanej czci stanego elementu (rys. 24b),

m wspczynnik kumulacji wg (2).

(11)

38

Rys. 25. Schemat obliczeniowy stenia poprzecznego przsa poredniego

kratownicy wieloprzsowej
Na rys. 25 pokazano schemat obliczeniowy przsa poredniego kratownicy wieloprzsowej. Podobny schemat wytenia stabilizowanego ciskanego pasa grnego
wystpi w ryglach ram o sztywnych poczeniach rygli ze supami. Na rys. 5b przedstawiono model oceny wytenia poprzecznego stenia poaciowego tego dwigara. Rwnie w tym przypadku, w ustaleniu oddziaywa imperfekcyjnych stanego
ciskanego i rozciganego pasa grnego (rys. 25b) proponuje si przyjmowa
wstpne wygicie ukowe na odcinku ciskanym, o strzace

e0, 4 m

L4
,
500

(12)

39
gdzie:

L4 rozpito ciskanej czci stanego elementu (rys. 25b),

m wspczynnik kumulacji wg (2).

W obliczeniach ste pokazanych na rys. 24 i 25 naley przyjmowa maksymaln si ciskajc N Ed w stanym elemencie wg zasad dotyczcych ste jednoprzsowych. Postpujc w sposb omwiony dla ste dwigarw jednoprzsowych, imperfekcyjne rwnomiernie rozoone obcienie stabilizacyjne analizowanych konstrukcji qd ,3 (rys. 24b) i qd , 4 (rys. 25b) naley oblicza wg (3), przyjmujc
odpowiednio e0 e0,3 i L L3 (w przypadku pokazanym na rys. 24b) oraz e0 e0, 4 i

L L 4 (w przypadku pokazanym na rys. 25b).

2.3.5. Obliczanie ste prtowych i tarczowych
W analizie statycznie niewyznaczalnych ste z wykratowaniem krzyowym (typu X) najczciej stosuje si model obliczeniowy uproszczony do schematu statycznie wyznaczalnego (rys. 26). Czyni si wwczas zaoenie, e wszystkie krzyulce s
smuke i pod wpywem dziaania nawet maych si ciskajcych ulegaj sprystemu
wyboczeniu. Mona wic wwczas uwaa, e wyczaj si one z przenoszenia
przypadajcych na nie si. Na rys. 26b fakt ten oznaczono lini przerywan. Wskutek
tego cae obcienie przypada na krzyulce rozcigane.

Rys. 26. Schematy obliczeniowe wytenia wykratowa ste typu X

Przyjcie takiego modelu obliczeniowego jest uwarunkowane sprystym wyboczeniem prtw (czyli elementw o smukoci 200), ktre po zmianie zwrotu obcienia prostuj si i s zdolne przenosi obcienie rozcigajce (patrz rys. 26c).

40
Takie projektowanie ste z wykratowaniem krzyowym, prowadzi do mniejszego
zuycia materiau, ni dla ustroju o modelu z krzyulcami zabezpieczonymi przed
wyboczeniem. Jest spraw oczywist, i w wymiarowaniu pasw rygli dachowych
oraz patwi naley uwzgldni dodatkowe wytenie tych elementw od si wewntrznych, wynikajcych z pracy ich jako czci skadowych stenia.
Reakcja stenia poaciowego poprzecznego jest przekazywana przez prt skrajny (zwykle jest nim patew okapowa) na stenie pionowe midzysupowe, w linii podunej supw hali.
Rol tnika moe spenia nie tylko ukad prtowy (tnik kratowy), ale rwnie
konstrukcja tarczowa lub tarczowo-prtowa (rys. 7). Konstrukcje tnikw musz
mie dostateczn nono tj. przenie dodatkowe siy imperfekcyjne Fm oraz tak
sztywno by wzajemne przemieszczenie ssiednich punktw podparcia (w rozpatrywanym kierunku) nie przekraczay 0.005 odlegoci midzy nimi.
Jako elementy osonowe dachw oraz cian hal stosuje si czsto blachy fadowe. Charakteryzuj si one znaczn sztywnoci tarczow (w swojej paszczynie).
Wsppraca blach fadowych z prtowym szkieletem nonym moe by wykorzystana
w przenoszeniu obcie poziomych hali i wwczas zbyteczne s prtowe stenia
poaciowe ich dachu lub cian. Dodatkowa stajca rola blach fadowych i kaset
ciennych moe by uwzgldniona w analizie statycznej hal przy braku obcie dynamicznych od suwnic oraz, gdy obiekty te nie s zbyt wysokie, a w ich polach skrajnych nie ma duych otworw na okna, bramy i drzwi.
W modelu obliczeniowym wytenia ustroju zakada si wspdziaanie pokrycia z
blach profilowanych (fadowych, kaset ciennych) z prtowym szkieletem nonym.
Tworz one razem sztywn tarcz pokrycia dachowego lub osony ciany. Schemat
konstrukcji pokrycia dachowego wsppracujcego z szkieletem prtowym hali pokazano na rys. 27. Taki tarczowy dwigar (rys. 27b) moe zapewni sztywno i nono szkieletu konstrukcyjnego w paszczynie dachu lub ciany. W analizach wytenia ustrj taki traktuje si jak dwigar zoony ze rodnika przenoszcego tylko
cinanie (od obcie poprzecznych V) oraz elementw brzegowych stanowicych
pasy ustroju, ktre przejmuj tylko siy osiowe (ciskajce i rozcigajce) od momentu zginajcego M. W obliczeniach pokrycia dachowego jako usztywniajcej tarczy (tj.
wytenia wynikajcego ze wsppracy z konstrukcj non), dzieli si je na zespoy
nazywane przeponami lub diafragmami. Konstrukcj przepony z blach fadowych pokazano na rys. 7 oraz rys. 27c. Zasadniczymi jej elementami s arkusze blach fado-

41
wych, patwie lub inne elementy podpierajce pokrycie prostopade do kierunku rozpitoci pokrycia, dwch dwigarw (rygli) podpierajcych patwie oraz cznikw
gwnych, uszczelniajcych i porednich (rys. 7). Rol konstrukcyjn pojedynczej
przepony mona porwna do pola rodnika zawartego midzy pasami i ebrami w
penociennej belce blachownicowej.

Rys. 27. Schemat konstrukcji (a), modelu obliczeniowego (b) i cinanej tarczy (c) w
dachu z blach fadow wsppracujc z prtowym szkieletem nonym
Nono blach fadowych na cinanie w swej paszczynie i zginanie poprzeczne
wykorzystuje si rwnie w konstrukcjach tarczownicowych dwigarw. Tarczownice
s to zespoy przepon fadowych poczone w jedn cao. Stanowi one zwykle poa dachu skadajc si z prtowych elementw kalenicowych 2 i okapowych 3, do
ktrych czone s arkusze blach fadowych 1.
Do okrelenia si wewntrznych w tniku powokowym (rys. 7 i 27) przyjmuje si
schemat obliczeniowy pokazany na rys. 27c. Siy normalne od momentu zginajcego
s przenoszone przez prtowe elementy brzegowe. Siy poprzeczne za przez blach fadow przepon. Wspprac tych dwch podstawowych elementw tarczowego

42
stenia zapewniaj czniki. Oszacowanie nonoci przepony z blachy fadowej
wymaga analizy moliwych postaci jej zniszczenia i spenienia wielu wymaga i zalece konstrukcyjnych. W projektowaniu takich ste naley okreli podatno i nono tarczy stajcej. Podatno przepony jest sum jej odksztace i od cinajcych obcie V dziaajcych w paszczynie stajcej tarczy. Skadaj si na ni
podatnoci na cinanie wywoane odksztaceniem postaciowym blachy fadowej, patwi, pocze gwnych, porednich i uszczelniajcych. Nono przepony ustala si
na podstawie analizy nonoci pocze (gwnych, porednich, uszczelniajcych)
oraz statecznoci oglnej i lokalnej cinanej blachy fadowej. Oglne wymagania dotyczce przepon z blach fadowych s aktualne rwnie w przypadku projektowania
tarczownic.
2.4. Obliczenia statyczne ste poaciowych podunych
Poziome stenia poaciowe podune s usytuowane w paszczynie pasa grnego lub dolnego rygli gwnych ustrojw nonych (rys. 28). Stanowi one podpory
supw porednich i przejmuj obcienie od parcia wiatru na ciany podune, przekazujc je na gwne ustroje none.

Rys. 28. Modele obliczeniowe ste poaciowych podunych: 1 sup gwny, 2

sup poredni, 3 patew, 4 rygiel dachowy, 5 stenie poaciowe podune, 6 belka podsuwnicowa

43
W podobny sposb s one wytone w sytuacji przejmowania na przykad obcie poziomych od oddziaywania suwnicy. Wwczas przekazuj one dziaanie si poziomych suwnicy na kilka ukadw poprzecznych. Jeli tworz one wraz z tnikiem
poaciowym poprzecznym zamknit poziom ram, to mona w analizie statycznej
uwzgldni przestrzenne wytenie ustroju nonego hali.
Poaciowe stenie podune projektuje si i oblicza jako kratownice obcione
poziomym oddziaywaniem od wiatru (rys. 28a) i reakcji od suwnicy (rys. 28b). Rwnolegymi pasami tej kratownicy s dwie patwie w polu okapowym, krzyulcami i
supkami natomiast dodatkowe prty ste w tym polu. Rol podpr tych kratownic
speniaj poprzeczne gwne ustroje none hali. Schematy konstrukcji i modele obliczeniowe ste poaciowych podunych dachu hali pokazano na rys. 28.
Zgodnie z rys. 28b poaciowy tnik poziomy oprcz oddziaywania od wiatru Wi
przejmuje cz obcienia od suwnicy Hp. Obcienie to z belki podsuwnicowej
przekazuje si na supy ukadw gwnych hal. W konwencjonalnych obliczeniach
przyjmuje si, e to oddziaywanie suwnicy przenosi jeden ukad poprzeczny. Takie
przyjcie jest suszne dla hal z nieduymi wyteniami poziomymi od suwnic. Fakt, i
poziome stenie poaciowe tworzy cigy, wieloprzsowy (kratowy) ustrj nony
umoliwia analiz konstrukcji jako ustroju przestrzennego. Uwzgldnienie przestrzennej pracy konstrukcji hali ma sens jedynie przy wystpowaniu lokalnych obcie na dugoci hali. Taka analiza umoliwia zmniejszenie zuycia stali, a take precyzyjniejsze oszacowania przemieszcze poziomych gwnych ustrojw nonych. S
one mniejsze od 10 do 20% od obliczonych bez uwzgldnienia wspdziaania ssiednich ukadw poprzecznych. Korzystne efekty takich oblicze uzyskuje si dla
hal, w ktrych wystpuj due oddziaywania suwnic na ustrj nony.
Obliczanie ukadw poprzecznych wsppracujcych ze sob, poczonych poziomymi kratownicami przyokapowymi (steniami poaciowymi podunymi), sprowadza si do obliczania reakcji cigej kratownicy stenia na ustroje none (rys.
28d). Wwczas kilka ssiednich ram poprzecznych bierze udzia w przenoszeniu obcienia poziomego, a nie tylko jedna rama (jak to si przyjmuje w konwencjonalnych
modelach obliczeniowych).
W omawianym przypadku cig kratownic stanowi prtowy tnik umieszczony
w poziomie dolnego lub grnego pasa rygla ukadu poprzecznego. Spryste podpory tej kratownicy stanowi ukady poprzeczne. W celu uproszczenia oblicze tnik
kratowy jest zastpowany belk penocienn (o zastpczym momencie bezwadno-

44
ci Jz) oraz oblicza si podatnoci ram, ktre s wspczynnikami podatnoci sprystych podpr belki (rys. 28e). Wystarczajc dokadno takich oblicze uzyskuje si
analizujc wspdziaanie piciu ssiednich ram w przenoszeniu obcie.
2.5. Obliczenia statyczne pionowych, podunych ste dachw kratowych
Stenia pionowe podune stosuje si w halach z kratowymi ryglami dachowymi.
Su one midzy innymi do zapewnienia prawidowego, wzajemnego ustawienia
wizarw podczas montau (zabezpieczaj kratownice przed skrceniem, pochyleniem lub wywrceniem; patrz rys. 29), przeniesienia obcie poziomych rwnolegych do kalenicy, a take stanowi podpory dla tnikw poaciowych oraz skracaj
dugoci wyboczeniowe pasw rygli dachowych. S to pionowe ustroje kratowe czce ssiednie wizary dachowe. Pasy grne tych ste czsto tworz patwie
penocienne lub kratowe. Pozostae prty tnika s wykonywane z pojedynczych
ksztatownikw. Niekiedy stosuje si jako tniki podune pionowe niezalene ustroje kratowe.
Zasadniczymi obcieniami pionowych ste podunych s poziome oddziaywania skierowane rwnolegle do kalenicy, przekazywane przez wzy grne i dolne
rygli kratowych. Oddziaywania te powstaj w trakcie montau (w wyniku tendencji
wizarw do skrcania, pochylenia i obrotu na podporach) oraz od obcie przekazywanych na dach podczas eksploatacji obiektu od wiatru i suwnic. Model redystrybucji obcie eksploatacyjnych przekazywanych na tniki pionowe jest stosunkowo zoony. Wynika to z przestrzennego schematu statycznego ustroju, w ktrym
obcienia poziome przenosz rwnie tniki poaciowe poprzeczne i podune.
Std te trudna jest identyfikacja modelu obliczeniowego dla pionowych ste podunych jako konstrukcji paskiej. Brak jest zalece literaturowych dotyczcych zarwno schematw statycznych ste, jak i sposobw ustalania ich obcie. Najczciej proponuje si uproszczony sposb projektowania prtw tych ste z warunku granicznych smukoci: maks 250 dla prtw ciskanych i maks 350 dla
prtw rozciganych.
Schemat wytenia pionowego tnika podunego dachu kratowego pokazano
na rys. 29. W analizie wytenia ste midzywizarowych oprcz poziomych obcie montaowych i eksploatacyjnych H naley uwzgldni rwnie wpyw obcie pionowych V oraz przemieszcze poziomych konstrukcji i wstpnych losowych

45
imperfekcji pasw rygli kratowych . W wyniku losowych odchyek geometrycznych
(wykonawczych, montaowych) wystpuj wychylenia od pionu rygli kratowych W1,
w miejscu zaoenia pionowych ste podunych ST1 (rys. 29a i c).

Rys. 29. Schemat wytenia pionowego tnika podunego dachu kratowego: W1

wizar, ST stenie midzywizarowe
Normowa dopuszczalna strzaka wstpnego wygicia (sierpowatoci) pasa grnego wizara wynosi 1 min (l /1000, 3 mm), (gdzie l rozpito dwigara lub odlego pomidzy steniami). Prcz tego moe on by skrcony wzdu osi podunej tak, i pas grny jest wychylony od pionu o 2. Wychylenie poziome pasa grnego wizara moe by spowodowane wygiciem 3 w paszczynie poaci dachu poprzecznego tnika poaciowego, ktre wedug normy odbioru konstrukcji stalowych
powinno spenia warunek 3 l/200 (gdzie l rozpito wizara). Pas grny wizara moe by wychylony od pooenia idealnego o = 1 + 2 + 3 (rys. 29c). W takiej
sytuacji obcienie Vi dziaa skrtnie na analizowany ustrj (rys. 29a), powodujc
znaczne dodatkowe wytenie prtw stenia (w stosunku do modelu obliczeniowego bez uwzgldnienia przemieszcze ). Powstaj wwczas dodatkowe oddziaywania pionowe VF i VK oraz poziome HF i HK przekazywane przez wizary kratowe
na supy. Model obliczeniowy analizy wytenia pionowych ste podunych o
konstrukcjach pokazanych na rys. 30.

46

Rys. 30. Schematy konstrukcji pionowych ste podunych: W1 wizar, P1 patew, STi stenia midzywizarowe, Z1 prty zastrzay
2.6. Obliczenia statyczne pionowych ste podunych supw hal
Pionowym steniom midzysupowym mona przyporzdkowa schemat wspornika kratowego (lub portalowej ramy kratowej bd penociennej), obcionej siami
poziomymi od wiatru, suwnic, a od imperfekcji geometrycznych supw (rys. 31).

Rys. 31. Schemat wytenia ste midzysupowych: 1 sup ciany szczytowej,

2 stenie poaciowe poprzeczne, 3 rygiel dachowy, 4 sup gwny,
5 rygiel cienny, 6, 7 pionowe stenie supw, 8 element okapowy

47
Gwnym zadaniem pionowych ste w linii supw jest zapewnienie statecznoci konstrukcji nonej hali w kierunku podunym, przejcie obcienia od wiatru Wi
dziaajcego na ciany szczytowe oraz si poziomych od hamowania suwnic podwieszonych Hr1 i natorowych Hr2, a take przejcie oddziaywa przekazywanych przez
stabilizowane, podpierane supy gwne i porednie.
Obcienia od wiatru ze ciany szczytowej (rys. 31a), a take podwieszonych do
dachu suwnic, w postaci reakcji Rw poprzecznego stenia poaciowego (poziomej
kratownicy), przekazuje si na gowice supw pionowego stenia podunego hali.
Oddziaywania od hamowania suwnic natorowych Hr2 obciaj pionowe stenie
podune supw hali na poziomie belki podsuwnicowej.
Poczenie ryglami ciennymi i pionowym steniem podunym supw gwnych
i porednich hali, skraca ich dugoci wyboczeniowe w paszczynie cian podunych. Ta rola stenia pionowego podunego hali w zapewnieniu korzystniejszego
schematu statycznego supw gwnych i porednich, jest przyczyn powstawania
dodatkowych si poziomych Fmi, obciajcych tnik midzysupowy. S to siy Fmi
wystpujce w wzach i prtach poziomych (ryglach ciennych) podpierajcych stabilizowane supy tzw. siy imperfekcyjne. Fizyk powstawania potencjalnych si Fmi
w wzach wymuszajcych wyboczenie midzy punktami podpar przedstawiono w
p. 2.3. przy omawianiu wytenia poprzecznych ste poaciowych dachu hali.
W tym przypadku kratownica stenia jest wspornikiem, zamocowanym w fundamentach, ktry oprcz si pochodzcych od imperfekcji supw Fmi (rys. 31b) przenosi
take reakcj stenia poaciowego Rw i oddziaywa Hr2. Sposb wyznaczania si F0
i Fm jest taki sam, jak przedstawiono dla ste poaciowych poprzecznych.
Pionowe stenie podune w linii supw hal projektuje czsto jako niezalene
ustroje i wwczas rygle cienne nie s czci usztywnienia. Taka sytuacja wystpuje np. zawsze w przypadku hal wielonawowych i wwczas supy stabilizowane w kierunku podunym s poczone tylko ryglem oczepowym (na poziomie okapu dachu).
Wystpujcy losowy, wstpny przechy podpieranych supw gwnych i porednich
sprawia, i naley w analizie wytenia omawianego stenia uwzgldni powstawanie dodatkowej siy poziomej Hn. Sia ta przyoona jest na poziomie gowic supw.
Do analiz przyjmuje si losowy wstpny przechy supw obliczany ze wzoru

0 h m ,

(13)

48
gdzie:

0 - warto podstawowa przechyu rwna 0 1 / 200 ,

m - wspczynnik redukcyjny ze wzgldu na liczb supw obliczany ze wzoru

m 0,51

1
,
m

(14)

h - wspczynnik redukcyjny ze wzgldu na wysoko supw obliczany ze wzoru

2
2
, lecz
h 1,
3
h

(15)

gdzie: h - wysoko supa, m - liczba stanych supw.

Stenie midzysupowe przejmuje siy Wi od wiatru dziaajcego na cian
szczytow w postaci reakcji Rw , si poziom H m(1) od imperfekcji przechyowych m
podpieranych supw w paszczynie ciany podunej i si H m( 2) , jako reakcj od
imperfekcji ukowych supw w paszczynie ciany podunej. Jeeli sia poduna u
gry i-tego supa ramy wynosi N Ed , to

H m(1) N Ed .
i 1

(16)

Si H m2 oblicza si podobnie jak reakcj RFm (8) od obcienia imperfekcyjnego

stenia poaciowego poprzecznego qd . Korzysta si wic ze wzoru (3), zamieniajc
w nim rozpito przsa ramy L na wysoko supa h , sum si ciskajcych - na
si podun N Ed u gry supa oraz przyjmujc strzak wygicia skorelowan z
krzyw wyboczeniow przekroju supa: dla krzywej ao - e0 / h 1 / 350 , dla krzywej a e0 / h 1 / 300 , dla krzywej b - e0 / h 1 / 250 , dla krzywej c - e0 / h 1 / 200 i dla krzywej

d - e0 / h 1/ 150 . Tak wic sia pozioma od imperfekcji ukowych supw wynosi:

H m2

4 N Ed eo
.
h

(17)

49
Projektujc stenia pionowe w linii supw pokazane na rys. 13c, d naley
uwzgldni, i niektre krzyulce s ciskane (z uwzgldnieniem wyboczenia). Prowadzi to moe do zwikszonego zuycia materiau. Std te czciej stosuje si
stenia z wykratowaniem typu X pokazane na rys. 13a, e i f oraz z wykratowaniem
typu K pokazane na rys. 13b i g. Projektujc takie stenia mona rozpatrzy model
obliczeniowy, gdy w przenoszeniu obcie bior udzia prty ciskane i rozcigane
lub tylko prty rozcigane.
Dla stenia midzysupowego z wykratowaniem typu X, o schemacie pokazanym na rys. 32a, w krzyulcach powstaj jednakowe siy, lecz o rnych znakach
(rys. 32b). Jeli zaprojektuje si te prty jako smuke ( 200) to mona zaoy, i
ciskany prt wyboczy si i wwczas w prcie rozciganym powstaje dwukrotnie
wiksza sia ni w poprzednim przypadku. Jeli zmieni si kierunek obcienia poziomego stenia H, rozcigany prt wyboczy si i nie przejmie adnych si. Wwczas poprzednio ciskany prt jest rozcigany i on przejmuje ca si skon. Stenie z wiotkimi krzyulcami (rys. 32c) jest pod wzgldem zuycia materiau korzystniejsze ni w przypadku ukadu z krzyulcami sztywnymi (rys. 32b).

Rys. 32. Schematy wyte pionowych ste supw hal

Podobny model obliczeniowy mona rozpatrzy w przypadku stenia typu K, o
schemacie pokazanym na rys. 32d. Jeli przyjmie si, i oba krzyulce s wytone
to powstaj w nich jednakowe siy, lecz o rnych znakach. Projektujc te prty st-

50
enia jako elementy smuke 200 mona przyj, i ciskany krzyulec wyboczy
si sprycie. Dla takiego modelu obliczeniowego (rys. 32f) w prcie rozciganym
powstaje dwukrotnie wiksza sia osiowa ni dla modelu wedug rys. 32e. Analizowany ukad pozostaje dalej geometrycznie niezmienny, lecz w poziomym prcie stenia powstaje moment zginajcy. Wynika on z oddziaywania skadowej pionowej siy
w rozciganym krzyulcu. Z analiz wynika, e projektowanie ste z wykratowaniem
typu K, o modelu wedug schematu na rys. 32f wymaga mniejszego zuycia stali ni
jego ksztatowanie wedug rys. 32e.
Zginanie poziomego prta stenia (rys. 32f) mona wyeliminowa stosujc stenie portalowe pokazane na rys. 33a. W tym rozwizaniu konstrukcyjnym prty
krzyujce si nie s poczone ze sob w punkcie K i projektuje si je jako smuke
elementy rozcigane.
W modelu obliczeniowym tego stenia portalowego (rys. 33b) stosujc zaoenia, jak w przypadku ste przedstawionych na rys. 32, otrzymuje korzystny rozkad si wewntrznych i mae zuycie stali.

Rys. 33. Schematy wyte portalowego stenia supw hal

Omwione analizy wyte usztywnie typu X i K przedstawiono na przykadach
jednokondygnacyjnych ukadw stajcych. W przypadku ste wielokondygnacyjnych z takimi wykratowaniami np. pokazanych na rys. 13a, b, e wnioskowanie jest
takie same, jak przedstawiono omawiajc tniki pokazane na rys. 32. Podobny sposb analizy wytenia prtw skratowa mona zastosowa dla ste pokazanych
na rys. 13a, b, eh (modele prtw zabezpieczonych przed wyboczeniem lub po
utracie statecznoci).

51
2.7. Obliczenia statyczne ste wiatrowych cian
W halach o duej wysokoci stosuje si dodatkowe podparcia supw porednich
ciany szczytowej i podunych, ktrymi s tzw. stenia wiatrowe pokazane na rys.
34. S to poziome dwigary, najczciej jednoprzsowe obcione poprzecznie oddziaywaniem od wiatru przekazywanym przez supy porednie. Konstrukcj ste
wiatrowych pokazano na rys. 16. W przypadku, gdy peni one rol pomostu komunikacyjnego naley uwzgldni w obliczeniach ich obcienie pionowe. Ustroje te s
projektowane jako belki penocienne, aurowe, najczciej za jako kratownice (rys.
16). W analizach statycznych wytenia ustroju przyjmuje si wic dla tych ste
adekwatny model belki lub kratownicy, obcionej odpowiednio zebranymi oddziaywaniami wiatrowymi i uytkowymi.

Rys. 34. Schematy obliczeniowe ste wiatrowych

PIMIENNICTWO
[1] Biegus A.: Stalowe budynki halowe. Arkady, Warszawa 2003.
[2] Biegus A., Mdry D.: Obliczanie ste hal stalowych wedug PN-EN 1993-1-1.
Konstrukcje Stalowe nr 1/2008, s. 34-37.
[3] Biegus A. Obcienie imperfekcyjne ste poprzecznych dwigarw wspornikowych i wieloprzsowych, Inynieria i Budownictwo nr 11/2011, s. 578-581.