1.

WSTP OD SIECI OBYWATELSKIEJ - WATCHDOG POLSKA

O monitoringu
Monitoring Spek Komunalnych (MSK) to dziaanie prowadzone przez mieszkanki
i mieszkacw kilkunastu polskich gmin. Uczestnicy i uczestniczki monitoringu kierowali si
zasadami obiektywnoci, jawnoci, rzetelnoci i dobra wsplnego, zgodnie z Kart zasad
organizacji monitorujcych administracj publiczn.
Badanie dotyczyo czterech obszarw funkcjonowania spek komunalnych: polityki gminy
wobec spek komunalnych, procedury doboru czonkw organw spek, czyli rad
nadzorczych i zarzdw, wynagradzania czonkw organw oraz przejrzystoci dziaania
spek. Celem monitoringu byo doprowadzenie do jak najwikszej przejrzystoci dziaa
gminy wobec spek komunalnych, jak rwnie dziaa podejmowanych przez same spki.
Efektem monitoringu s raporty, ktre stanowi obiektywne rdo wiedzy dla mieszkacw
gmin o zasadach i praktyce funkcjonowania spek. Wyniki niezalenego od urzdu
monitoringu mog rwnie okaza si uyteczne dla urzdnikw, jako element weryfikacji
oceny dziaalnoci wasnej oraz spek.
Ze szczegow list monitorowanych
www.spolki.siecobywatelska.pl.

gmin

mona

zapozna

si

na

stronie:

Metodologia monitoringu
Monitoring by prowadzony na podstawie wskazwek zawartych w narzdziu internetowym,
przygotowanym przez Sie Obywatelsk Watchdog Polska. Uczestnicy i uczestniczki
wybierali do zbadania jedn spk komunaln z terenu swojej gminy (w dwch przypadkach
byy to gminy ssiednie ze wzgldu na brak spki komunalnej w danej gminie). W ramach
monitoringu badanie dotyczyo wycznie spek z ograniczon odpowiedzialnoci, ktrych
jedynym wacicielem jest gmina. Dziki temu powsta jeden wsplny dla wszystkich
monitorowanych gmin schemat dziaania. Schemat zawiera: opis wskazanych wyej
obszarw dziaalnoci spek, wykaz dokumentw zwizanych z ich funkcjonowaniem, ktre
uczestnicy i uczestniczki monitoringu analizowali oraz wskazwki, jak zebra potrzebne
w monitoringu dane. Schemat mia charakter pomocniczy. Gwnym zadaniem uczestnikw
i uczestniczek byo zgromadzenie podstawowych informacji ze wszystkich obszarw
wskazanych przez organizatora. Ponadto uczestnicy i uczestniczki monitoringu ju
niezalenie od siebie, w wybranych obszarach dziaalnoci spek, pogbiali swoj wiedz
w oparciu o dodatkowe informacje. Dlatego te powstae w ramach monitoringu raporty
rni si midzy sob m.in. w zakresie struktury.
Dane, stanowice podstaw do napisania raportu, zostay zebrane m.in. poprzez wyszukanie
informacji dostpnych w internecie, skadanie wnioskw w trybie dostpu do informacji
publicznej oraz prowadzenie wywiadw z wadzami gmin i przedstawicielami spek
komunalnych. Pozyskiwanie informacji, ich analiza i podsumowanie trwao od stycznia
do sierpnia 2015 r. Wszystkie dane zostay wprowadzone przez uczestnikw i uczestniczki
do narzdzia internetowego i wraz z raportami s dostpne na stronie
www.spolki.siecobywatelska.pl.
1

Opublikowanie raportw nie oznacza koca dziaa w ramach Monitoringu Spek

Komunalnych. Raport stanowi punkt wyjcia do dyskusji, jak rwnie do wprowadzenia
zmian, ktre umoliwi bardziej przejrzyste dziaanie badanych gmin i spek komunalnych.
Zarwno uczestnicy, uczestniczki, jak i organizator maj nadziej, e monitoring przyczyni
si do uwiadomienia mieszkacom i wszystkim zainteresowanym rodowiskom, e dla dobra
publicznego warto wyraa swoje opinie, rozmawia i angaowa si w sprawy lokalne.
Informacja o organizatorze monitoringu
Organizatorem monitoringu byo stowarzyszenie Sie Obywatelska Watchdog Polska,
ktrego misj jest dziaanie na rzecz dobrego rzdzenia m.in. przez rne formy
obywatelskiej kontroli wadz w celu zmiany sposobu dziaania instytucji publicznych
na bardziej przejrzysty i otwarty.
Monitoring Spek Komunalnych stanowi cz projektu STRANICTWO - profesjonalnie
i trwale w interesie publicznym realizowanego w ramach programu Obywatele
dla Demokracji, finansowanego z Funduszy EOG.

2.

DLACZEGO PRZYSTPIAM DO MONITORINGU SPEK

KOMUNALNYCH?

Jestem aktywn mieszkank Szczecina, ywo zainteresowan tym, co si w miecie dzieje.

Obserwujc z du uwag wydarzenia w temacie jawnoci, w pewnym momencie uznaam,
e czas si wczy. Skoro jestem obywatelk, jestem odpowiedzialna za powierzone mi
przez przodkw mienie, zobowizana jestem egzekwowa swoje prawa i nie powinnam
zostawia walki o nie garstce zaangaowanych ludzi, ktrzy nie s w stanie monitorowa
kadego zaktka kraju. Zreszt - jaki mieliby w tym interes? Walcz o dostpno narzdzi,
a czy kto bdzie chcia z nich korzysta - to kwestia indywidualna.
Kiedy na stronie Sieci Obywatelskiej Watchdog Polska pojawia si informacja o projekcie
monitorowania spek komunalnych, uznaam, e powinnam si zgosi. Do tej pory moja
bezczynno wynikaa z tego, e uwaaam, e nie mam odpowiedniej wiedzy. Sie
Obywatelska Watchdog Polska w projekcie deklarowaa dostarczenie mi wiedzy. Zgoszenie
poszo. Mynek rekrutacji mieli, sita przesieway. Okazao si, e chtnych na prowadzenie
monitoringu byo ponad 150 osb, mynek wyplu midzy innymi mnie. W grupie ponad
dwudziestu uczestnikw, czsto ju aktywnych w swoich gminach, przeszam stosowne
szkolenie. Niezwykle intensywne, wymagajce, dostarczajce ogromu wiedzy, ale i wsparcia.
Bardzo wana sprawa - podkrelam to, co zostao odmienione na naszym szkoleniu przez
wszystkie przypadki - nie jestem w MSK, by apa za rk i krzycze "zodzieje". Celem
monitoringu jest przejrzysto dziaania spek komunalnych. Czyli pozyskanie wiedzy
o tym, czy s zasady funkcjonowania i nadzoru nad nimi, ale take - czy s stosowane.
W dalszej perspektywie chciaabym, by w oparciu o wnioski z tego monitoringu, JELI okae
si, e mona w jaki sposb poprawi przejrzysto dziaania spek komunalnych, dokonay
si stosowne zmiany. Sprzyja to zarwno samym spkom, jak i mieszkacom.
2

3.

DLACZEGO MONITORUJ ZAKAD WODOCIGW I KANALIZACJI?

Od koca stycznia do koca maja prowadziam monitoring przejrzystoci i jawnoci dziaania

Zakadu Wodocigw i Kanalizacji sp. z o.o. (dalej: ZWiK) oraz przejrzystoci i jawnoci
nadzoru nad spkami miejskimi.
Na samym pocztku monitoringu musiaam wybra, ktr spk bd monitorowa.
Poniewa jestem pocztkujcym watchdogiem, postanowiam zacz spokojnie, ale dokadnie
i sumiennie - najpierw jedna spka, a kiedy przejd wszystkie etapy i zakocz projekt,
wezm si za kolejne. Zgodnie z podpowiedziami, ale i ze zdrowym rozsdkiem,
znalazam BIP gminy Miasta Szczecin. Tam, w zakadce "Spki z udziaem miasta",
odnalazam wszystkie spki z miejskim kapitaem. Skupiam si tylko na tych ze 100%
udziaem miasta, ebym nie musiaa toczy batalii o informacje z udziaowcami. Ju
na pocztku okazao si, e jest co najmniej kilka, ktre mnie zainteresoway. Wybr tej
jednej jedynej by naprawd trudny. Ostatecznie wybraam Zakad Wodocigw i Kanalizacji
sp. z o.o. Dlaczego? Jest wiele powodw. Po pierwsze jest to spka dua, co oznacza sporo
pracy. Po drugie - niewtpliwie dziaa w obszarze zaspokajania potrzeb spoeczestwa,
postanowiam wic sprawdzi, czy jedynie w tym. Po trzecie - ma w radzie nadzorczej
wiceprezydenta - chciaam si dowiedzie, czy to waciwe. Po czwarte - czsto o niej sycha
- chciaam zobaczy, czy nadzr wacicielski istnieje, w jakiej formie i czy jest skuteczny.
Po pite - byo w niej sporo kontroli i bya szansa, e przyzwyczaia si do odpowiadania
na pytania. Po szste ma obiecujc stron internetow.
ZWiK sp. z o.o. jest spk komunaln, ktrej gwnym zadaniem jest zaopatrywanie
mieszkacw miasta w wod i odbieranie produkowanych przez nich ciekw. Gmina miasto
Szczecin jest jedynym wacicielem ZWiK sp. z o.o, czyli ma 100% jej udziaw. Funkcj
Zgromadzenia Wsplnikw peni prezydent miasta. Spka powstaa we wrzeniu 1999 roku
z przeksztacenia zakadu budetowego, a jej pocztkowy kapita zakadowy wynosi 150 mln
PLN. Od 1999 roku by podwyszany siedmiokrotnie.
Wnioski i rekomendacje przedstawione poniej zostay przygotowane w oparciu o informacje
uzyskane z Biura Nadzoru Wacicielskiego UM Szczecin i Zakadu Wodocigw
i Kanalizacji. Monitoring zakada szerokie spojrzenie na dziaania spki w sumie szukaam
odpowiedzi na 35 pyta dotyczcych czterech obszarw funkcjonowania spki.
Z przebiegiem monitoringu w Szczecinie, wszystkimi informacjami i dokumentami, ktre
pozyskaam, mona zapozna si na blogu oraz na stronie:

inkubator-kultury-otwartosci.blogspot.com

spolki.siecobywatelska.pl

W raporcie skupiam si na najwaniejszych, moim zdaniem, wtkach poruszanych w ramach

monitoringu. Po pierwsze na skutecznoci nadzoru prowadzonego przez miasto, jako
waciciela spek komunalnych. Po drugie, lecz nie mniej wane, na istnieniu procedur
regulujcych prac spek, ktre uatwiaj przejrzyste dziaanie tych podmiotw i tym samym
prowadzenie przez mieszkacw obywatelskiej kontroli. Poniej opisuj pozyskane
informacje, wnioski z nich wypywajce oraz propozycje zmian w powyszych tematach.
3

GWNA CZ RAPORTU
4.

NADZR

Gmina Miasto Szczecin prowadzi gospodark komunaln midzy innymi w formie spek
prawa handlowego. Spki wykonuj zadania z zakresu uytecznoci publicznej, ktre
polegaj na biecym zaspokajaniu zbiorowych potrzeb mieszkacw poprzez wiadczenie
usug powszechnie dostpnych takich jak transport zbiorowy czy odbieranie nieczystoci.
Rada miasta w drodze uchway decyduje o powoaniu danej spki. Radni okrelaj cel
i obszary dziaania spki oraz ile miasto przeznaczy pienidzy na funkcjonowanie spki
(kwota ta moe by podnoszona). Jedynym wacicielem spek komunalnych, w ktrych
100% udziaw/akcji naley do miasta Szczecin, jest miasto reprezentowane przez Prezydenta
Szczecina, ktry jednoosobowo wystpuje w roli Zgromadzenia Wsplnikw tych spek.
Jego obowizkiem jest nadzr nad realizacj przewidzianego dla spki celu i sposobem
wydatkowania pienidzy publicznych przez spki komunalne.
Obecnie obowizujce zasady sprawowania nadzoru zostay przyjte Zarzdzeniem nr 376/14
Prezydenta Miasta Szczecin z dnia 12.09.2014 r., cho, jak wynika z zebranych przeze mnie
materiaw, nadzr (w rnych formach i umiejscowiony w rnych wydziaach urzdu
miejskiego) by sprawowany rwnie przed dat przyjcia ww. zarzdzenia.
Zgodnie z zarzdzeniem Gmina Szczecin prowadzi biecy nadzr nad spkami
komunalnymi. Podlegaj one nadzorowi merytorycznemu odpowiednich wydziaw urzdu
miasta. Nadzr finansowy sprawuje Wydzia Zarzdzania Finansami Miasta, w przypadku
pozyskiwania funduszy pomocowych wsplnie z merytorycznie nadzorujcym spk
wydziaem urzdu, ktry weryfikuje celowo inwestycji. Skarbnik miasta w cigu roku
przedstawia prezydentowi okresowe analizy dotyczce wynikw finansowo-ekonomicznych
spek. Nadzr formalny sprawuje Biuro Nadzoru Wacicielskiego - wydzia urzdu miasta,
ktrego zadaniem jest wanie nadzr nad spkami z udziaem miasta. W ramach swoich
zada biuro przygotowuje spotkania zgromadzenia wsplnikw - zbiera opinie waciwych
jednostek organizacyjnych urzdu, skarbnika miejskiego i radcy prawnego na temat
funkcjonowania spek, a take pozostae dokumenty dotyczce danej spki, niezbdne
do prawidowego przebiegu zgromadzenia wsplnikw (np. bilans i inne dokumenty
ksigowe). W Szczecinie funkcj zgromadzenia wsplnikw jednoosobowych spek
miejskich peni prezydent, a praktycznie - waciwy merytorycznie zastpca prezydenta.
W zwyczajnym zgromadzeniu wsplnikw w przypadku spek ze 100% udziaem miasta
(czyli rwnie w sytuacji ZWiKu) udzia bierze waciwy merytorycznie zastpca prezydenta,
zarzd spki, ewentualnie gwny ksigowy, a take biegy rewident, ktry przeprowadzi
badanie sprawozdania finansowego spki. Rada nadzorcza wnioskuje o udzielenie
absolutorium dla zarzdu na podstawie sprawozdania zarzdu, badania sprawozdania
finansowego, raportu biegego rewidenta i jego ewentualnych uwag. Absolutorium radzie
nadzorczej udzielane jest na podstawie analizy sprawozdania z jej dziaalnoci, a take
sposobu realizacji innych kryteriw, wyszczeglnionych w paragrafie 27. Zasad Nadzoru
Wacicielskiego (midzy innymi na podstawie frekwencji, aktywnoci w podejmowaniu
inicjatyw, sposobu i szybkoci reagowania na nieprawidowoci). W zwizku z faktem,
4

i w radach nadzorczych niektrych spek zasiadaj dyrektorzy wydziaw urzdu miasta,

w tym samego Biura Nadzoru Wacicielskiego, zachodzi ryzyko tendencyjnej oceny pracy
tych rad nadzorczych, ze wzgldu na konflikt interesw.
Jednym z kryteriw oceny spek komunalnych przez waciciela, czyli miasto, jest wynik
ekonomiczny. Spki miejskie nie s podmiotami komercyjnymi, ktrych gwnym celem jest
maksymalizacja zysku. Podstaw oceny ich dziaalnoci jest wywizywanie si
z powierzonych im do realizacji zada o charakterze uytecznoci publicznej, a tego nie da si
rozpatrywa wycznie pod wzgldem rentownoci i przynoszenia dochodw. Std miasto
jako waciciel nie wyznacza parametrw ekonomicznych, ktre spki powinny osiga.
Kontrol nad sprawami finansowymi prowadzi si w oparciu o prognozy finansowe na cztery
kolejne lata. Analiza tych prognoz stanowi punkt odniesienia do weryfikacji biecych
wynikw osiganych przez spki. Sprawozdania finansowe wszystkich szczeciskich spek
miejskich bada biegy rewident.
Kontrol nad dziaalnoci spek komunalnych na bieco prowadz rady nadzorcze.
Przeprowadzane s te audyty wewntrzne. Jak wynika z informacji uzyskanych w trakcie
spotkania w Biurze Nadzoru Wacicielskiego, prezydent nie prowadzi kontroli w spkach
komunalnych, jako zgromadzenie wsplnikw. Za wystarczajce uznaje kontrole rad
nadzorczych, audyty wewntrzne w spkach, a take inne, uwzgldnione w systemie pracy
urzdu miejskiego sposoby weryfikacji tego, co dzieje si w spkach komunalnych.
Nadzr merytoryczny nad dziaalnoci spki prowadzony jest na bieco przez odpowiednie
wydziay urzdu miasta. Nadzr formalny natomiast sprawowany jest przez Biuro Nadzoru
Wacicielskiego.
Reakcja waciciela na straty finansowe zaley od przyczyn, z jakich wystpiy. Jeli
przedmiot dziaalnoci spki jest uzaleniony od decyzji gminy, a spka posiada niewielki
wpyw na moliwo generowania przychodw, moe powsta strata. Na przykad spki
zajmujce si transportem za swoje usugi otrzymuj wynagrodzenie od gminy, zgodnie
z ustalon wczeniej cen za zrealizowane wozokilometry. Gdy ceny paliwa id w gr,
spka nie ma moliwoci podwyszenia stawek ustalonych z gmin i w takim przypadku
koszty eksploatacyjne mog przewyszy przychody. Jeli przyczyna strat jest inna,
np. niewaciwe zarzdzanie, inicjuje si program restrukturyzacyjny. Dziaania
restrukturyzacyjne i prywatyzacyjne podejmowane s indywidualnie w stosunku do kadej
spki. Biuro Nadzoru Wacicielskiego wskazuje, e nie ma potrzeby tworzenia do tego
jednego, oglnego programu, czy wyznaczania kryteriw oceny, ze wzgldu na fakt, i spki
monitorowane s na bieco. Uznano, e lepsz form jest podejmowanie indywidualnych
decyzji w sprawie konkretnych przypadkw. W ramach nadzoru wacicielskiego
systematycznie prowadzi si analizy przychodw i kosztw, porwnujc je do analogicznych
okresw z lat ubiegych.
Procedury sprawowania nadzoru wacicielskiego s realizowane na bieco. Prezydent, jako
Zgromadzenie Wsplnikw, ma jasny obraz tego, co dzieje si w spkach miejskich.
Ich aktywno kontrolowana jest wielowtkowo, co zapewnia dostp do wszelkich
informacji. Pod ktem procedur uwaam, e nadzr dziaa waciwie waciciel ma wiedz
5

na temat dziaa podejmowanych przez spki. Natomiast negatywnie oceniam nadzr

prowadzony przez inne podmioty i to ze wzgldu na reguy ustalane przez waciciela,
o czym szerzej pisz w punkcie przejrzysto.
Radni miejscy mog monitorowa to, co dzieje si w miejskich spkach w ramach Komisji
Budetu i Finansw lub Komisji Rewizyjnej. Komisja Budetu i Finansw otrzymuje
od Biura Nadzoru Wacicielskiego coroczn informacj o dziaalnoci spek z udziaem
gminy. Sprawozdanie to kompleksowo opisuje powstanie spki, kapita zakadowy, organy
spki, informacje o dziaalnoci spki w ostatnim okresie, a take jej sytuacj ekonomiczno-finansow. Komisja Rewizyjna moe inicjowa kontrole w miejskich spkach. Radni mog
skada interpelacje, a take, podobnie jak wszyscy mieszkacy wnioski o udzielenie
informacji publicznej.
Z analizy rejestru posiedze Komisji Rewizyjnej Rady Miasta Szczecin VI kadencji wynika,
e w okresie od 22.12.2010 r. do 06.11.2014 r. komisja przeprowadzia kontrol dotyczc
dziaania jednej spki miejskiej - Nieruchomoci i Opaty Lokalne sp. z o.o. Dziaania
te zostay podjte na wniosek rady miasta, po ujawnieniu w prasie domniemanych
nieprawidowoci przy sprzeday jednej z miejskich kamienic. Radni obecnej, VII kadencji,
nie podjli do dnia 30.06.2015 dziaa kontrolnych w miejskich spkach.
Z interpelacji radnych zoonych w latach 2013-2014 (w 2013 r. - 8, w 2014 r. - 3
interpelacje) do Biura Nadzoru Wacicielskiego, wynika ich powierzchowne zainteresowanie
dziaalnoci spek komunalnych. Pytania dotycz jedynie maych fragmentw z szerokich
obszarw, jakimi zajmuj si spki. Na przykad radna Magorzata Jacyna-Witt interesowaa
si, ile odbyo si posiedze rad nadzorczych wszystkich spek miejskich w 2012 roku
(interpelacja 003.950.2013), czy zostay podjte dziaania w sprawie remontu kamienic
przy ul. lskiej, wnioskowaa o udostpnienie dokumentw dotyczcych ich sprzeday
(interpelacja 003.969.2013), prosia o informacj w sprawie firmy pracujcej na terenie
budowy Technoparku Pomerania w zwizku z informacjami, e nie paci swoim
pracownikom (interpelacja 003.978.2013).
Dwie interpelacje wywoane byy doniesieniami od osb trzecich o istniejcych w spkach
nieprawidowociach. Spki miejskie przypominaj radnym o sobie zwykle w momencie,
kiedy pod obrady rady miasta wchodz uchway, ktre ich dotycz (gwnie chodzi
o dokapitalizowanie). W roku 2015 Komisja Rewizyjna Rady Miasta nie uznaa za zasadne
utworzenie zespou, ktry zajby si przegldaniem dokumentw pokontrolnych, take tych
ze spek miejskich. Uwaam, e radni powinni zainteresowa si, w jaki sposb spki
komunalne zarzdzaj miejskim majtkiem zapyta, jak wiele nalenoci wobec spek
zostao umorzonych, jakim podmiotom i dlaczego, jak dystrybuowane s na przykad rodki
na promocj, czy polityka pozyskiwania funduszy zewntrznych na miejskie inwestycje
ma ekonomiczne uzasadnienie. Interpelacje skadane przez radnych s jednostkowe,
wyrywkowe i pokazuj, e jest to zainteresowanie czysto interwencyjne (wynika
z oficjalnych i nieoficjalnych informacji o nieprawidowociach).

Rekomendacje:
Radnym miejskim rekomenduj wiksze zainteresowanie si miejskim majtkiem. Dokadne
zapoznawanie si z uchwaami, ktre podwyszaj kapita zakadowy spek, przekazuj
do nich ruchomoci i nieruchomoci, interesowanie si, dlaczego konieczne jest dokadanie
do spki, co stao si z mieniem wprowadzonym do spki wczeniej, monitoring okresowy
spek miejskich z uyciem wnioskw o informacj publiczn. Skupienie si na tym, jak
spki gospodaruj mieniem publicznym.

5.

PRZEJRZYSTO

Nie trzeba nikomu tumaczy, jak wany jest nadzr urzdu miasta nad miejskimi spkami.
Nie mniej istotna jest take kontrola obywatelska, czyli obserwowanie, co robi wadze i inne
instytucje, ktre zarzdzaj pienidzmi publicznymi. To s nasze pienidze, powinny by
uyte do wykonania zada publicznych, a wic takich, ktre wpywaj na nasze ycie.
Nie ulega wtpliwoci, e spki komunalne speniaj powysze kryteria. Realizuj zadania
z zakresu uytecznoci publicznej. Miasto przekazuje do spek miejskich spore sumy
z miejskiego budetu, a take nieruchomoci i ruchomoci. Na przykad monitorowany przeze
mnie Zakad Wodocigw i Kanalizacji by dokapitalizowany siedem razy. cznie wysoko
kapitau zakadowego ZWiK sp. z o.o. to 219 416 500,00 PLN. Dlatego postanowiam
sprawdzi, ile o dziaalnoci spek komunalnych moe dowiedzie si przecitna mieszkanka
Szczecina i na tej podstawie oceni ich otwarto i przejrzysto. Podstaw przejrzystoci
dziaa jest stworzenie procedur, zasad regulujcych w sposb konkretny i jasny rne
obszary funkcjonowania danej instytucji. Sprawdziam wic, jakie procedury obowizuj
w zarzdzaniu przez miasto spkami komunalnymi, jak rwnie w samym ZWiK, jakie s
ich zapisy oraz jak wyglda sytuacja, gdy takich procedur brak z jakimi zagroeniami si to
wie, jak wpywa to na przejrzysto funkcjonowania i dostp mieszkacw do informacji.
Skupiam si przy tym na procedurach w najbardziej newralgicznych moim zdaniem
obszarach dziaania spek, czyli wyaniania czonkw organw, ustalania wysokoci
wynagrodze i nagrd dla czonkw organw, wydawania rodkw na promocj oraz
dostpie do informacji publicznych posiadanych przez spki.
5.1.

Wyanianie czonkw organw spek

W gminie miasto Szczecin nie ma procedur wyaniania czonkw rad nadzorczych i zarzdw
spek miejskich. Jeli spka powstaje z przeksztacenia zakadu budetowego, prezesem
spki zostaje dyrektor tego zakadu. Zmiany zarzdu wystpuj sporadycznie, nie s to
stanowiska o duej rotacji. Zarzd powouje rada nadzorcza, nie wiadomo jednak, na czyj
wniosek ani wedug jakich kryteriw. Z informacji otrzymanych z Biura Nadzoru
Wacicielskiego wynika, e niemoliwe jest podanie/okrelenie osoby, ktra ma takie
kompetencje. Biuro Nadzoru Wacicielskiego przyznao rwnie, e nie istnieje procedura
w tym zakresie. Wskazao jedynie na art. 10a ust. 6 o gospodarce komunalnej, ktry mwi,
e Czonkw zarzdu spek z udziaem jednostek samorzdu terytorialnego powouje
i odwouje rada nadzorcza. Prowadzi to do sytuacji, kiedy wybr osb, majcych
samodzielnie kierowa spk, nie jest przejrzysty.
7

Czonkowie rad nadzorczych powoywani s zgodnie z zapisami umowy spki lub statutu
spki. Kandydatw na czonkw rad nadzorczych wskazuje prezydent, jego zastpca
lub sekretarz miasta. Kandydaci musz spenia wymagania ustawowe dla czonkw
rad nadzorczych.
Kontrola NIK ju w 2010 roku zalecaa stworzenie przejrzystych zasad doboru czonkw rad
nadzorczych. Z zalece NIK dotyczcych organw zarzdczych wprowadzono jedynie
uzalenienie wysokoci wynagrodzenia dla czonkw rad nadzorczych od liczby spotka
i frekwencji na spotkaniach.
Wprowadzenie do organw zarzdzania i kontroli w spkach komunalnych osb zalenych
od prezydenta miasta skutkuje brakiem niezalenego od waciciela nadzoru nad ich
dziaalnoci. Jak wskazuje Najwysza Izba Kontroli w sytuacjach, gdzie wadza
ma moliwo podejmowania jednoosobowych, uznaniowych decyzji, zawierane s kontrakty
z podmiotami prywatnymi i sprawowane funkcje nadzorcze i kontrolne, wystpuje
podwyszone ryzyko korupcji (NIK Delegatura we Wrocawiu: Informacja o wynikach
kontroli funkcjonowania wybranych spek z udziaem samorzdu gminnego na terenie
Dolnego lska, str. 30). Moim zdaniem ryzyko to dotyczy rwnie niewaciwego
gospodarowania miejskim majtkiem niekoniecznie zwizanego z korupcj. Dlatego tak
wane jest, eby organy zarzdcze i kontrolne byy niezalene od waciciela, aby nie mg
on jednoosobowo decydowa o wszystkim, co dzieje si w spkach nawet jeli robi to
porednio poprzez zalenych od siebie czonkw organw. Rol rady nadzorczej jest stanie na
stray rzetelnego i gospodarnego zarzdzania spk poprzez kierowanie si wasn wiedz
i dowiadczeniem, bez ogldania si na opinie waciciela. Brak procedur wyboru
kandydatw na stanowiska czonkw rad nadzorczych i czonkw zarzdu sprawia, e
mieszkacy nie mog sprawowa kontroli nad procesem rekrutacji. Stwarza te moliwo
przyznawania nominacji "po znajomoci i wyboru osb, ktre nie bd przygotowane
odpowiednio do samodzielnej i obiektywnej oceny sposobu gospodarowania miejskim
majtkiem. Przy bardzo szczegowo opracowanym programie nadzoru wacicielskiego,
a take wskazwkach z kontroli przeprowadzonej przez NIK w 2010 roku, dziwi, e do dzi
urzd nie zdecydowa si na wprowadzenie przejrzystego i jawnego rozwizania dla tego
obszaru.
Zasiadanie w radach nadzorczych miejskich spek dyrektorw wydziaw urzdu
miejskiego, czy te zatrudnianie w spkach komunalnych radnych miejskich (obie praktyki
maj miejsce w Szczecinie) rodzi konflikt interesw. Jeli dyrektor wydziau urzdu
miejskiego ocenia dziaalno spki lub rady nadzorczej, w ktrej sam zasiada, istnieje
ryzyko, i ocena ta nie bdzie w peni obiektywna. Radny miejski, zatrudniony w spce
komunalnej, a wic zaleny finansowo od prezydenta (jako pracodawcy), moe by odbierany
przez spoeczestwo jako niewiarygodny. Istnieje ryzyko, e jego decyzje w sytuacji
konfrontacji z wadzami miasta bd konformistyczne, ze wzgldu na moliwo utraty pracy.
Obnia to zaufanie spoeczne nie tylko do radnego, ale i do caego organu, jakim jest rada
miasta. W ZWiK na dzie 17 lutego 2015 r. wrd osb zatrudnionych nie byo radnych
miasta Szczecin, a opisane powyej przypadki dotycz innych spek komunalnych.

czenie stanowisk to do popularne zjawisko w miejskich spkach w Szczecinie. Siedmiu

czonkw zarzdu miasta zasiada jednoczenie na stokach czonkw rad nadzorczych lub
czonkw zarzdu spek z miejskim kapitaem (prezydent, czterech wiceprezydentw,
sekretarz miasta i skarbnik miejski). Trzech dyrektorw Urzdu Miejskiego jest rwnie
czonkami rad nadzorczych spek komunalnych. Trzy osoby zasiadaj w zarzdach dwch
spek komunalnych na raz, a trzy osoby s jednoczenie w zarzdzie i w radzie nadzorczej.
Z zebranych przeze mnie na dzie 13 lipca 2015 roku materiaw wynika, e trzy osoby
s jednoczenie w radach nadzorczych dwch spek komunalnych z wikszociowym
udziaem miasta (Szczeciski Fundusz Poyczkowy sp. z o.o., Fundusz Wspierania Rozwoju
Gospodarczego Miasta Szczecina sp. z o.o.). Zgodnie z art. 4 Ustawy o wynagradzaniu osb
kierujcych niektrymi podmiotami prawnymi, zwan ustaw kominow
1. Jedna osoba moe by czonkiem rady nadzorczej tylko w jednej spord spek, o ktrych
mowa w art. 1 pkt 47.
2. Osoba, ktra w dniu wejcia w ycie ustawy jest czonkiem rad nadzorczych dwch lub
wikszej liczby spek, o ktrych mowa w art. 1 pkt 47, w terminie 3 miesicy od tego dnia
zrzeka si czonkostwa w radach nadzorczych odpowiedniej liczby spek. W razie
bezskutecznego upywu tego terminu pozostaje czonkiem tylko tej rady nadzorczej, w ktrej
czonkostwo uzyskaa najwczeniej.
W powyszym przypadku, poza ewentualnym problemem niskiej efektywnoci prowadzenia
nadzoru nad dwiema spkami, wystpuje zamanie prawa.
Dublowanie stanowisk w tak duym miecie, jak Szczecin, budzi zdumienie. Wydaje si
niewiarygodne, by nie mona byo znale odpowiedniej liczby kompetentnych osb,
mogcych zaj si zarzdzaniem miejskim majtkiem. Poza wtpliwociami etycznymi
(rzetelno oceny pracy poszczeglnych organw, konflikt interesw), s te kwestie czysto
organizacyjne. Praca prezydenta miasta czy dyrektora wydziau UM w Szczecinie jest prac
ogromnie obciajc, wymagajc skupienia i penej koncentracji. Zarzdzanie miejsk
spk to rwnie zajcie wymagajce i obciajce, niewtpliwie nie jest to praca na p
etatu. Naley zada sobie pytanie, czy zarzdzanie jednoczenie dwoma spkami lub czenie
obowizkw w UM i spce jest efektywne i czy osoby pracujce w ten sposb na pewno
rzetelnie wypeniaj swoje obowizki. Moim zdaniem nie jest to moliwe. Pracujc jako
czonek zarzdu w firmie nie mona zakoczy pracy po omiu godzinach i i do drugiej,
rwnie odpowiedzialnej i obciajcej. czenie tych stanowisk to dziaanie na niekorzy
miejskiego majtku.
Rekomendacje:
W zwizku z tym, by poprawi efektywno nadzoru nad miejskim mieniem, waciwym
wydaje si:

 wprowadzenie przejrzystych i jawnych konkursw na czonkw rad nadzorczych spek

miejskich, by kady zainteresowany mg okreli, na jakiej podstawie zostali wybrani
czonkowie RN i moliwa bya dyskusja, czy s to waciwe osoby na te stanowiska.
Wybrani czonkowie RN powinni by niezaleni zawodowo od waciciela spki, aby
mogli obiektywnie ocenia sposb zarzdzania spk i gospodarowania majtkiem
publicznym. W zwizku z tym proponuj znowelizowanie zarzdzenia Prezydenta
Miasta Szczecin ws. zasad nadzoru wacicielskiego i zapisanie w nich zasady
niepowoywania do rad nadzorczych spek komunalnych pracownikw Urzdu Miasta
oraz innych instytucji podlegych prezydentowi i zawrze ten warunek w zasadach
konkursw do RN;
wprowadzenie przejrzystych i jawnych konkursw na czonkw zarzdw spek
miejskich, by zarzdzay nimi osoby najlepiej do tego predestynowane i przygotowane;
odwoanie czonkw rad nadzorczych, zasiadajcych w dwch radach nadzorczych,
w ktrych miasto Szczecin posiada wikszo udziaw/akcji;
przeorganizowanie kadrowe, by dana osoba moga zosta czonkiem zarzdu tylko
w jednej spce;
zlikwidowanie praktyki zatrudniania w spkach komunalnych radnych miejskich.
5.2.

Wynagrodzenia

Z pozyskanych informacji wynika, e w Szczecinie nie ma ustalonych zasad przyznawania

wynagrodze czonkom zarzdw spek komunalnych i rad nadzorczych. Kwoty te ustala
zgromadzenie wsplnikw spki, czyli prezydent miasta, ewentualnie odpowiedni zastpca
prezydenta. S to konkretne, ustalone sumy, patne co miesic. Bez problemu udao mi si
otrzyma informacje, ile kto zarabia zarwno w zarzdzie ZWiK, jak i w radzie nadzorczej.
Wynagrodzenia s zgodne z ustaw kominow, ustalane na podstawie decyzji prezydenta
miasta. Prezes ZWiK zarabia 15.500,00 PLN miesicznie, czonkowie zarzdu po 12.500,00
PLN. Wszyscy otrzymuj take (na wniosek rady nadzorczej) nagrody roczne, w wysokoci
przekraczajcej dwukrotno pensji. Czonkowie rady nadzorczej otrzymuj od 2.600,00 PLN
(czonek) do 3.200,00 PLN (przewodniczcy) miesicznego wynagrodzenia. Wszyscy
zarwno zarzd jak i rada nadzorcza - zobowizani s do skadania owiadcze majtkowych
i takie owiadczenia skadaj. Mona si z nimi zapozna na stronach BIP urzdu miasta
Szczecin.
Rekomendacje:
W obszarze wynagrodze sugerowaabym stworzenie jawnych procedur ustalania wysokoci
wynagrodze i przyznawania nagrd, by ich wysoko mona byo zweryfikowa
na podstawie okrelonych kryteriw. W chwili obecnej kwot ustala prezydent, nie wiadomo
na jakiej podstawie.
5.3

Promocja

Spki komunalne dziaaj w obszarze zaspokajania potrzeb publicznych i zastanowiy mnie

wysokie kwoty wydawane przez nie na promocj. Zakad Wodocigw i Kanalizacji sp. z o.o.
10

jest monopolist na rynku, nie ma moliwoci wybrania innego dostawcy wody czy odbiorcy
ciekw. Zapytaam, w jakim celu i na jakiej podstawie przyznawane s pienidze
na promocj. Spore kwoty trafiaj midzy innymi do klubw sportowych i agencji
(np. w 2014 roku KS Pogo Szczecin otrzyma 350.000,00 PLN, Szczeciska Agencja
Artystyczna 50.000,00 PLN). Z uzyskanej przeze mnie odpowiedzi wynika, e konieczno
promocji wynika z wykorzystania w procesie inwestycyjnym pienidzy unijnych. Nie ma
jednak procedury wyaniania podmiotw promujcych spk. Pienidze przyznawane s
uznaniowo, na podstawie skadanych wnioskw. Obowizuj oglne kryteria:
- jak koszty wsparcia przekadaj si na intensywno promocji ZWiK
- masowo udziau mieszkacw miasta, a take turystw
- tematyka ekologiczna, prospoeczna, kulturalna i walory edukacyjne imprezy
- wspieranie aktywnoci fizycznej i zdrowego trybu ycia w zgodzie ze rodowiskiem
naturalnym
- zbieno czasu i miejsca organizowania imprezy o charakterze lokalnym z realizacj
inwestycji wodno-kanalizacyjnych
Wicej na stronie www.zwik.szczecin.pl.
Rekomendacje:
Stworzenie jawnych procedur, zawierajcych m.in. kryteria wyboru dofinansowywanych
projektw oraz roczny harmonogram skadania wnioskw i przyznawania dofinansowania,
znaczco poprawi przejrzysto wydawania publicznych pienidzy i uniemoliwi spekulacje
na temat celowoci ich wydawania.
5.4

Dostp do informacji

Biuro Nadzoru Wacicielskiego odpowiadao na moje wnioski szybko i dokadnie.

W przypadku niejasnoci, natychmiast si ze mn kontaktowano, by je wyjani. Otrzymaam
odpowiedzi na kady wysany wniosek.
BIP miejski jest bogaty w informacje, cho wyszukiwarka nie radzi sobie z wyszukiwaniem
informacji pod konkretnym ktem. Aby dotrze na przykad do interpelacji dotyczcych
spki, ewentualnie uchwa rady miasta, trzeba przeglda ca zawarto, co jest
czasochonne i nuce.
Strona internetowa ZWiK jest kolorowa, zawiera wiele informacji, rnego rodzaju odsyacze
i linki. Ma interaktywne formularze dla klientw indywidualnych, ktre uatwiaj
mieszkacom wspprac ze spk. W trakcie prowadzenia monitoringu strona ta zmienia
diametralnie swj wygld. Ikona BIP spki nadal jest u dou strony, jednak zostaa znaczco
powikszona, przez co jest lepiej widoczna. Niemniej umieszczenie jej u gry strony
poprawioby dostp do biuletynu. Warto byoby zrobi ten gest w stron mieszkacw.
Biuletyn Informacji Publicznej na pierwszy rzut oka wydaje si bogaty. Po przejrzeniu jednak
okazuje si, e jest wyposaony niemal wycznie w informacje podstawowe o spce,
czciowo nieaktualne. Majtek spki okrelony jest na dzie 31.12.2008 r., podobnie jak
11

informacja o wyniku finansowym spki, podanym za rok 2008. Cz powicona kontrolom

ma ostatnie informacje z 2011 roku, za w dziale pt. rejestry nie mona zapozna si
z adnymi rejestrami, a jedynie dowiedzie si, jakie rejestry prowadzone s w spce. Wykaz
umw zawiera spis umw z dziewiciu miesicy 2014 roku. Po zwrceniu si przeze mnie
o udostpnienie rejestrw umw za lata 2011-2013 zostay one udostpnione na stronie
biuletynu. Po zmianie wygldu strony pojawia si opcja "Poka ostatnio dodane", co na
pewno bdzie wygodne dla osb monitorujcych zmiany w biuletynie, zwaszcza w sytuacji
jego systematycznego aktualizowania. Zakadka "zamwienia publiczne" wydaje si by
prowadzona na bieco - ostatnie wpisy s z koca lutego 2015. Archiwum z wynikami
przetargw koczy si na 2011 roku, cho jak wynika z gbszej analizy zakadki
o zamwieniach - w kadym zakoczonym postpowaniu znajduje si plik z uzasadnieniem
wyboru danego oferenta. Publikowanie wynikw na dwa sposoby wprowadza nieco
zamieszania i utrudnia poruszanie si po biuletynie, aczkolwiek odnalezienie informacji nie
jest bardzo skomplikowane.
Spka sprawnie udostpniaa mi odpowiedzi na wikszo zadanych pyta. Nie byo
problemu z uzyskaniem dokumentw potwierdzajcych dokapitalizowanie spki, informacj
o zadueniu ZWiK otrzymaam po trzech dniach od wysania zapytania. Podobnie byo
z wynagrodzeniami zarzdu. Bez problemu udao mi si umwi na wywiad
z czonkiem zarzdu spki, a spotkanie przebiego w yczliwej atmosferze, udzielono mi
brakujcych informacji. Rada nadzorcza zignorowaa moj prob o spotkanie.
Nie otrzymaam adnej odpowiedzi w zwizku z wysanym zapytaniem.
Rekomendacje:
Wan spraw jest dostp do informacji o tym, jak zarzdzane jest miasto, a jednoczenie
dobrze by byo, by nie obcia pracownikw urzdu miejskiego ponad konieczno
dodatkowymi zadaniami. Sugerowaabym utworzenie w BIP miasta zakadki, w ktrej
odpowiednio usystematyzowane tematycznie znalazyby si wszystkie odpowiedzi na wnioski
o udostpnienie informacji publicznej, skadane do urzdu. Pozwoli to na odszukanie
podanych wiadomoci, bez angaowania za kadym razem magistratu. Naleaoby take
poprawi dziaania wyszukiwarki, by moliwe byo odnalezienie na stronie wszystkich
dokumentw dotyczcych konkretnego zagadnienia.
Niezbdne jest biece aktualizowanie BIP spki. Sugerowaabym take rozbudowanie BIP
spki o usystematyzowany dzia odpowiedzi na wnioski o informacj publiczn,
by odpowied na kady wniosek bya dostpna dla kadego chtnego w dowolnym
momencie. Takie dziaania zapewni mieszkacom moliwo kontroli, a spce opini
jawnej i przejrzystej.

Dorota Markiewicz
inkubatorkulturyotwartosci@gmail.com
12

Uwagi Prezydenta Piotra Krzystka

13

14

15

16

Uwagi do zgoszonych Uwag do raportu MSK

ZWiK
czenie funkcji
W swoim raporcie podkrelaam, e praca prezesa spki komunalnej jest prac
odpowiedzialn i z pewnoci nie koczy si na omiu godzinach dziennie. Std wtpliwoci
dotyczce efektywnoci zasiadania w zarzdach dwch spek komunalnych. Uwagi prezesa
ZWiK potwierdzaj moje spostrzeenia. Nie da si zakoczy "prezesowania" codziennie
o godzinie 16.00. Jednoczenie prezes opisuje zasady pracy zarzdu Spki Wodnej
"Midzyodrze", w zarzdzie ktrej zasiada. Odnoszc si do przedstawionych faktw,
podtrzymuj moj tez, e niemoliwe jest efektywne prowadzenie jednej spki przy
jednoczesnej koniecznoci nadzorowania dziaania drugiej. Nawet w sytuacji, kiedy w tej
drugiej zarzd funkcjonuje w sposb zbliony, do dziaania rady nadzorczej. Rzetelny nadzr
nad decyzjami dyrekcji nie moe opiera si na informacjach pozyskanych i przetworzonych
w cigu jednego dnia, a na biec kontrol zwyczajnie nie ma czasu.
Promocja spki
Ustalenie harmonogramu sprawi, e kady zainteresowany bdzie mg zoy wniosek
w terminie, w ktrym pienidze na pewno s. Termin skadania wnioskw, termin
przyznawania pienidzy, a take kwota, jak na ten cel przeznacza spka bdzie jawna
i wszystkim wiadoma. W momencie zakoczenia rozpatrywania wnioskw opublikowanie
informacji, kto i dlaczego pienidze otrzyma, moe si przyczyni do zapewnienia rwnego
dostpu do finansowania.
Urzd Miasta Szczecin
2.4
W sytuacji, kiedy czonkowie rady nadzorczej spki komunalnej, powoywani przez
prezydenta, wybieraj zarzd tej spki, a z kolei ten zarzd zatrudnia pracownikw, obawa,
e pracownicy s zaleni od prezydenta jest jak najbardziej uzasadniona. W sytuacji, kiedy
prezydent moe odwoa "nieposuszn" rad nadzorcz, czy te przy jej pomocy odwoa
"nieposuszny" zarzd, nie widz moliwoci podejmowania przez te organa decyzji
niezgodnych z wol prezydenta. Dlatego podtrzymuj, i zatrudnianie radnych miejskich
w spkach miejskich jest z praktyk i sprawia, e pojawiaj si istotne wtpliwoci co do
niezalenoci tych radnych, ktrzy w spkach miejskich pracuj.
2.5
Zdublowana rada nadzorcza
Bez wzgldu na to, jak wyjtkowa sytuacja ma miejsce w przypadku opisanych przeze mnie
spek, a take czy jej czonkowie otrzymuj wynagrodzenie za prac w obu radach
nadzorczych, czy te nie, zasiadanie jednoczenie w dwch radach nadzorczych jest
niezgodne z prawem. W chwili obecnej jedyn moliwoci jest odwoanie jednej rady
nadzorczej. Naleaoby si te zastanowi nad tym, ktra rada nadzorcza jest nielegalna,
od kiedy i co z podjtymi przez ni decyzjami.

19

Zdublowany zarzd
W wietle mojego raportu, ale take uwag do niego, zgoszonych przez prezesa ZWiK
sp. z o.o., wniosek, e niemoliwe jest efektywne zarzdzanie dwoma spkami, powinien
zosta uznany za w peni zasadny. Jeli jednak dziaania obu spek s rzeczywicie niemal
identyczne, to uzasadnionym wydaje si ich poczenie. Bez wzgldu na to, czy czonkowie
zarzdu bior, czy nie bior wynagrodzenia za prac. Koszty prowadzenia jednej spki bd
znaczco nisze, ni prowadzenie dwch takich samych spek.
Jeszcze raz dzikuj za wspprac w czasie trwania projektu i licz, e kiedy bd
podejmowaa kolejne, tym razem wasne inicjatywy monitorujce, spotkam si z takim
samym zaangaowaniem zarwno Urzdu Miasta, jak i miejskich spek.

20