Spis treci

1.

Warto bezwzgldna liczby.....................................................................................................................1

2.

Potgi i pierwiastki....................................................................................................................................1

3.

Logarytmy.................................................................................................................................................2

4.

Silnia. Wspczynnik dwumianowy..........................................................................................................2

5.

Wzr dwumianowy Newtona....................................................................................................................2

6.

Wzory skrconego mnoenia....................................................................................................................3

7.

Cigi..........................................................................................................................................................3

8.

Funkcja kwadratowa.................................................................................................................................4

9.

Geometria analityczna...............................................................................................................................4

10. Planimetria................................................................................................................................................6
11. Stereometria............................................................................................................................................12
12. Trygonometria.........................................................................................................................................14
13. Kombinatoryka........................................................................................................................................16
14. Rachunek prawdopodobiestwa..............................................................................................................17
15. Parametry danych statystycznych...........................................................................................................18
16. Granica cigu...........................................................................................................................................18
17. Pochodna funkcji.....................................................................................................................................19
18. Tablica wartoci funkcji trygonometrycznych........................................................................................20

Publikacja wspfinansowana przez Uni Europejsk w ramach Europejskiego Funduszu Spoecznego.

Publikacja jest dystrybuowana bezpatnie.
Warszawa 2015

1. WARTO BEZWZGLDNA LICZBY

Warto bezwzgldn liczby rzeczywistej x definiujemy wzorem:

Liczba x jest to odlego na osi liczbowej punktu x od punktu 0.

Dla dowolnej liczby x mamy:
x

0 wtedy i tylko wtedy, gdy x = 0

x = x

Dla dowolnych liczb x, y mamy:

Ponadto, jeli y 0, to

x
x
= .
y
y

Dla dowolnych liczb a oraz

mamy:

2. POTGI I PIERWIASTKI
Niech n bdzie liczb cakowit dodatni. Dla dowolnej liczby a definiujemy jej n-t potg:
a n = a
...
a
n razy

Pierwiastkiem arytmetycznym

a stopnia n z liczby a

W szczeglnoci, dla dowolnej liczby a zachodzi rwno:

nazywamy liczb b

tak, e b n = a .

a2 = a .

Jeeli a < 0 oraz liczba n jest nieparzysta, to n a oznacza liczb b < 0 tak, e b n = a .
Pierwiastki stopni parzystych z liczb ujemnych nie istniej.
Niech m, n bd liczbami cakowitymi dodatnimi. Definiujemy:

m
n

1
n

am

Niech r, s bd dowolnymi liczbami rzeczywistymi. Jeli a > 0 i b > 0, to zachodz rwnoci:

r

a a = a

(a b)

(a )

r s

r+s

=a

r s

ar
= a r s
s
a

= a b

r
a a
=

r
b b

Jeeli wykadniki r, s s liczbami cakowitymi, to powysze wzory obowizuj dla wszystkich

liczb a 0 i b 0.

3. LOGARYTMY
Logarytmem log a c dodatniej liczby c przy dodatniej i rnej od 1 podstawie a nazywamy wykadnik b
potgi, do ktrej naley podnie a, aby otrzyma c:
log a c = b wtedy i tylko wtedy, gdy a b = c
Rwnowanie:
a loga c = c
Dla dowolnych liczb x > 0 , y > 0 oraz r zachodz wzory:
log a ( x y ) = log a x + log a y

log a x r = r log a x

log a

x
= log a x log a y
y

Wzr na zamian podstawy logarytmu:

jeeli a > 0 , a 1, b > 0, b 1 oraz c > 0, to
log b c =

log a c
log a b

Logarytm log10 x mona te zapisa jako log x lub lg x.

4. SILNIA. WSPCZYNNIK DWUMIANOWY

Silni liczby cakowitej dodatniej n nazywamy iloczyn kolejnych liczb cakowitych od 1 do n wcznie:
n ! = 1 2 ... n
Ponadto przyjmujemy umow, e 0! = 1.
Dla dowolnej liczby cakowitej
zachodzi zwizek:

( n + 1)! = n!( n + 1)
n
definiujemy wspczynnik dwumianowy
k

Dla liczb cakowitych n, k speniajcych warunki

(symbol Newtona):
n
n!
=
k k !( n k )!
Zachodz rwnoci:
n n ( n 1)( n 2 ) ... ( n k + 1)
=
k!
k
n n
n
=

=1
0
k nk

n
=1
n

5. WZR DWUMIANOWY NEWTONA

Dla dowolnej liczby cakowitej dodatniej n oraz dla dowolnych liczb a, b mamy:

(a + b)

n
n
n
n n 1 n n
= a n + a n 1b + ... + a n k b k + ... +
ab + b
0
1
k
n 1
n

6. WZORY SKRCONEGO MNOENIA

Dla dowolnych liczb a, b:

( a + b ) = a 2 + 2ab + b 2
2
( a b ) = a 2 2ab + b 2

( a + b ) = a3 + 3a 2b + 3ab 2 + b3
3
( a b ) = a3 3a 2b + 3ab 2 b3

Dla dowolnej liczby cakowitej dodatniej n oraz dowolnych liczb a, b zachodzi wzr:
a n b n = ( a b ) ( a n 1 + a n 2 b + ... + a n k b k 1 + ... + ab n 2 + b n 1 )
W szczeglnoci:
a 2 b2 = ( a b ) ( a + b )

a2 1 = ( a 1) ( a + 1)

a 3 b3 = ( a b ) ( a 2 + ab + b 2 )

a3 1 = ( a 1) ( a 2 + a + 1)

a 3 + b3 = ( a + b ) ( a 2 ab + b 2 )

a3 + 1 = ( a + 1) ( a 2 a + 1)
an 1 = ( a 1) ( a n 1 + a n 2 + ... + a + 1)

7. CIGI
Cig arytmetyczny
Wzr na n-ty wyraz cigu arytmetycznego ( an ) o pierwszym wyrazie a1 i rnicy r:
an = a1 + ( n 1) r
Wzr na sum S n = a1 + a2 + ... + an pocztkowych n wyrazw cigu arytmetycznego:
Sn =

2a + ( n 1) r
a1 + an
n = 1
n
2
2

Midzy ssiednimi wyrazami cigu arytmetycznego zachodzi zwizek:

an =

an 1 + an +1
2

dla n 2

Cig geometryczny
Wzr na n-ty wyraz cigu geometrycznego ( an ) o pierwszym wyrazie a1 i ilorazie q:
an = a1 q n 1

dla

Wzr na sum S n = a1 + a2 + ... + an pocztkowych n wyrazw cigu geometrycznego:

Midzy ssiednimi wyrazami cigu geometrycznego zachodzi zwizek:

an2 = an 1 an +1

dla n

Procent skadany
Jeeli kapita pocztkowy K zoymy na n lat w banku, w ktrym oprocentowanie lokat wynosi p% w skali
rocznej i kapitalizacja odsetek nastpuje po upywie kadego roku trwania lokaty, to kapita kocowy K n
wyraa si wzorem:

Kn = K 1 +

100

8. FUNKCJA KWADRATOWA
Posta oglna funkcji kwadratowej: f ( x ) = ax 2 + bx + c, a 0, x R.
Wzr kadej funkcji kwadratowej mona doprowadzi do postaci kanonicznej:
p=

q=
2a
4a

Wykresem funkcji kwadratowej jest parabola o wierzchoku w punkcie o wsprzdnych ( p,q). Ramiona
paraboli skierowane s do gry, gdy a > 0 ; do dou, gdy a < 0.
Liczba miejsc zerowych funkcji kwadratowej f ( x ) = ax 2 + bx + c (liczba pierwiastkw trjmianu
kwadratowego, liczba rzeczywistych rozwiza rwnania ax 2 + bx + c = 0 ), zaley od wyrnika = b 2 4ac :
jeeli < 0, to funkcja kwadratowa nie ma miejsc zerowych (trjmian kwadratowy nie ma pierwiastkw
rzeczywistych, rwnanie kwadratowe nie ma rozwiza rzeczywistych),
jeeli = 0, to funkcja kwadratowa ma dokadnie jedno miejsce zerowe (trjmian kwadratowy ma jeden
pierwiastek podwjny, rwnanie kwadratowe ma dokadnie jedno rozwizanie rzeczywiste): x1 = x2 =
jeeli > 0, to funkcja kwadratowa ma dwa miejsca zerowe (trjmian kwadratowy ma dwa rne
pierwiastki rzeczywiste, rwnanie kwadratowe ma dwa rozwizania rzeczywiste):
x1 =
Jeli

b
2a

x2 =

b +
2a

0, to wzr funkcji kwadratowej mona doprowadzi do postaci iloczynowej:

f ( x ) = a ( x x1 ) ( x x2 )

Wzory Vitea
Jeeli

0, to
x1 + x2 =

b
a

x1 x2 =

c
a

9. GEOMETRIA ANALITYCZNA
Odcinek
Dugo odcinka o kocach w punktach
A = ( x A , y A ) , B = ( xB , yB ) jest dana wzorem:
AB =

( xB x A ) + ( y B y A )
2

y
B=(xB , yB)
M =(x, y)

Wsprzdne rodka odcinka AB:

x A + xB y A + y B
,

2
2

A=(xA , yA)
O

b
2a

 Wektory


Wsprzdne wektora AB:

AB = [ xB x A , yB y A ]

Jeeli u = [u1 , u2 ] , v = [ v1 , v2 ] s wektorami, za a jest liczb, to

u + v = [u1 + v1 , u2 + v2 ]
a u = [ a u1 , a u2 ]
Prosta
Rwnanie oglne prostej:
Ax + By + C = 0,
gdzie A2 + B 2 0 (tj. wspczynniki A, B nie s rwnoczenie rwne 0).
Jeeli A = 0, to prosta jest rwnolega do osi Ox; jeeli B = 0, to prosta jest rwnolega do osi Oy;
jeeli C = 0, to prosta przechodzi przez pocztek ukadu wsprzdnych.
y
y = ax + b
Jeeli prosta nie jest rwnolega do osi Oy, to ma ona rwnanie
kierunkowe:
b
y = ax + b

Liczba a to wspczynnik kierunkowy prostej:

a = tg

Wspczynnik b wyznacza na osi Oy punkt, w ktrym dana prosta j przecina.

Rwnanie kierunkowe prostej o wspczynniku kierunkowym a, ktra przechodzi przez punkt P = ( x0 , y0 ):
y = a ( x x0 ) + y0
Rwnanie prostej, ktra przechodzi przez dwa dane punkty

( y y A )( xB x A ) ( yB y A ) ( x xA ) = 0
Prosta i punkt
Odlego punktu P = ( x0 , y0 ) od prostej o rwnaniu Ax + By + C = 0 jest dana wzorem:
Ax0 + By0 + C
A2 + B 2
Para prostych
Dwie proste o rwnaniach kierunkowych:
y = a1 x + b1

y = a2 x + b2

speniaj jeden z nastpujcych warunkw:

s rwnolege, gdy a1 = a2
s prostopade, gdy a1a2 = 1
tworz kt ostry i tg =

a1 a2
1 + a1a2
5

Dwie proste o rwnaniach oglnych:

A1 x + B1 y + C1 = 0

A2 x + B2 y + C2 = 0

s rwnolege, gdy A1 B2 A2 B1 = 0
s prostopade, gdy A1 A2 + B1 B2 = 0
tworz kt ostry i tg =

A1 B2 A2 B1
A1 A2 + B1 B2

Trjkt
Pole trjkta ABC o wierzchokach A = ( x A , y A ) , B = ( xB , yB ) , C = ( xC , yC ), jest dane wzorem:
PABC =

1
( x xA ) ( yC y A ) ( yB y A ) ( xC xA )
2 B

rodek cikoci trjkta ABC, czyli punkt przecicia jego rodkowych, ma wsprzdne:
x A + xB + xC y A + yB + yC
,

3
3

Przeksztacenia geometryczne

przesunicie o wektor u = [ a, b ] przeksztaca punkt A = ( x, y ) na punkt A ' = ( x + a, y + b )

symetria wzgldem osi Ox przeksztaca punkt A = ( x, y ) na punkt A ' = ( x, y )
symetria wzgldem osi Oy przeksztaca punkt A = ( x, y ) na punkt A ' = ( x, y )
symetria wzgldem punktu ( a, b ) przeksztaca punkt A = ( x, y ) na punkt A ' = ( 2a x, 2b y )
jednokadno o rodku w punkcie O i skali s 0 przeksztaca punkt A na punkt A ' =taki,
, y)
( xe


OA ' = s OA, a wic, jeli O = ( x0 , y0 ), to jednokadno ta przeksztaca punkt A = ( x, y ) na punkt
A ' = ( sx + (1 s ) x0 , sy + (1 s ) y0 )
Rwnanie okrgu
Rwnanie okrgu o rodku w punkcie S = ( a, b ) i promieniu r > 0 :

( x a)

+ ( y b) = r2
2

lub

10. PLANIMETRIA
Cechy przystawania trjktw

To, e dwa trjkty ABC i DEF s przystajce ( ABC DEF ), moemy stwierdzi na podstawie kadej
z nastpujcych cech przystawania trjktw:
cecha przystawania bok bok bok:
=
AB
odpowiadajce sobie boki obu trjktw maj te same dugoci:

DE
=
, AC

DF
=
, BC

EF

cecha przystawania bok kt bok:

dwa boki jednego trjkta s rwne odpowiadajcym im bokom drugiego trjkta oraz kt zawarty
midzy tymi bokami jednego trjkta ma tak sam miar jak odpowiadajcy mu kt drugiego trjkta,
=
=
, AC DF , BAC = EDF
np. AB DE
cecha przystawania kt bok kt:
jeden bok jednego trjkta ma t sam dugo, co odpowiadajcy mu bok drugiego trjkta
oraz miary odpowiadajcych sobie ktw obu trjktw, przylegych do boku, s rwne,
=
=
, BAC EDF , ABC = DEF
np. AB DE

Cechy podobiestwa trjktw

C
F

To, e dwa trjkty ABC i DEF s podobne ( ABC DEF ) , moemy stwierdzi na podstawie kadej
znastpujcych cech podobiestwa trjktw:
cecha podobiestwa bok bok bok:
dugoci bokw jednego trjkta s proporcjonalne do odpowiednich dugoci bokw drugiego trjkta,
AB
np. =
DE

AC
=
DF

BC
EF

cecha podobiestwa bok kt bok:

dugoci dwch bokw jednego trjkta s proporcjonalne do odpowiednich dugoci dwch bokw
drugiego trjkta i kty midzy tymi parami bokw s przystajce, np.
cecha podobiestwa kt kt kt:
dwa kty jednego trjkta s przystajce do odpowiednich dwch ktw drugiego trjkta (wic te
=
BAC
=
EDF , ABC DEF , ACB = DFE
itrzecie kty obu trjktw s przystajce):

Przyjmujemy oznaczenia w trjkcie ABC:

a, b, c

2p=a+b+c
, ,
ha, hb, hc

Twierdzenie cosinusw

Twierdzenie sinusw

R, r

dugoci bokw, lecych odpowiednio

naprzeciwko wierzchokw A, B, C
obwd trjkta
miary ktw przy wierzchokach A, B, C
wysokoci opuszczone z wierzchokw
A, B, C
promienie okrgw opisanego
i wpisanego

a 2 = b 2 + c 2 2bc cos

b 2 = a 2 + c 2 2ac cos
c 2 = a 2 + b 2 2ab cos

Wzory na pole trjkta

1
1
1
P ABC = a h a = b h b = c hc
2
2
2
1
1
1
P ABC = a b sin = a c sin = b c sin
2
2
2
1 sin sin 1 2 sin sin 1 2 sin sin
= b
= c
P ABC = a2
2
2
2
sin
sin
sin
abc
P ABC =
P ABC = 2 R 2 sin sin sin
4R
P ABC = rp

P ABC =

p ( p a) ( p b) ( p c)

Twierdzenie Pitagorasa (wraz z twierdzeniem odwrotnym do niego)

W trjkcie ABC kt jest prosty wtedy i tylko wtedy, gdy a2 + b2 = c2.
Zwizki miarowe w trjkcie prostoktnym
Zamy, e kt jest prosty. Wwczas:
hc2 = AD DB
C

hc
c

ab
c
a = c sin = c cos
1
a = b tg = b
tg
1
a+bc
= pc
R= c
r=
2
2
hc =

 Trjkt rwnoboczny
a dugo boku
h wysoko trjkta

a 3
2

h=

a2 3
4

P =
A

R=

2
h
3

1
r= h
3

Twierdzenie Talesa (wraz z twierdzeniem odwrotnym do niego)

Rne proste AC i BD przecinaj si w punkcie P, przy czym speniony jest jeden z warunkw:
punkt A ley wewntrz odcinka PC oraz punkt B ley wewntrz odcinka PD
lub
punkt A ley na zewntrz odcinka PC oraz punkt B ley na zewntrz odcinka PD.
Wwczas proste AB i CD s rwnolege wtedy i tylko wtedy, gdy
PA
PB
=
AC
BD

D
C
A

P
B

Czworokty
Trapez
Czworokt, ktry ma co najmniej jedn par bokw
rwnolegych.
Wzr na pole trapezu:

h
B

A
D
b
A

P=

Rwnolegobok
Czworokt, ktry ma dwie pary bokw
rwnolegych.
Wzory na pole rwnolegoboku:

C
h

a+b
h
2

1
P = ah = a b sin = AC BD sin
2

D
a

Romb
Czworokt, ktry ma wszystkie boki jednakowej dugoci.
Wzory na pole rombu:

1
P = ah = a 2 sin = AC BD
2

Deltoid
Czworokt wypuky, ktry ma o symetrii zawierajc jedn
zprzektnych.
Wzr na pole deltoidu:
1
P = AC BD
2

Koo
Wzr na pole koa o promieniu r:
P = r2

r
O

Obwd koa o promieniu r:

L = 2 r

Wycinek koa

Wzr na pole wycinka koa o promieniu r i kcie rodkowym

wyraonym w stopniach:
r

P = r2

360

Dugo uku AB wycinka koa o promieniu r i kcie

rodkowym wyraonym w stopniach:

l = 2 r
360
Kty w okrgu
Miara kta wpisanego w okrg jest rwna poowie miary kta
rodkowego, opartego na tym samym uku.

Miary ktw wpisanych w okrg, opartych na tym samym uku,

s rwne.

Miary ktw wpisanych w okrg, opartych na ukach rwnych,

s rwne.

10

 Twierdzenie o kcie midzy styczn i ciciw

Dany jest okrg o rodku w punkcie O i jego ciciwa AB. Prosta AC jest styczna do tego okrgu w punkcie A.
Wtedy AOB = 2 CAB , przy czym wybieramy ten z ktw rodkowych AOB, ktry jest oparty na uku
znajdujcym si wewntrz kta CAB.
Twierdzenie o odcinkach stycznych
Jeeli styczne do okrgu w punktach A i B przecinaj si w punkcie P, to
PA = PB
B

P
A

Twierdzenie o odcinkach siecznej i stycznej

Dane s: prosta przecinajca okrg w punktach A i B oraz prosta styczna do tego okrgu w punkcie C. Jeeli
proste te przecinaj si w punkcie P, to
PA PB = PC

11

 Okrg opisany na czworokcie

C

Na czworokcie mona opisa okrg wtedy i tylko wtedy,

gdy sumy miar jego przeciwlegych ktw wewntrznych s
rwne 180:

+ = + = 180

Okrg wpisany w czworokt

C

W czworokt wypuky mona wpisa okrg wtedy i tylko

wtedy, gdy sumy dugoci jego przeciwlegych bokw s
rwne:

D
r

a+c =b+d

11. STEREOMETRIA
Twierdzenie o trzech prostych prostopadych
k

l
P

Prosta k przebija paszczyzn w punkcie P. Prosta l jest rzutem prostoktnym prostej k na t paszczyzn.
Prosta m ley na tej paszczynie i przechodzi przez punkt P.
Wwczas prosta m jest prostopada do prostej k wtedy i tylko wtedy, gdy jest prostopada do prostej l.

12

Przyjmujemy oznaczenia:
P pole powierzchni cakowitej
Pp pole podstawy
Pb pole powierzchni bocznej
V objto
Prostopadocian
H

P = 2 ( ab + bc + ac )

V = abc
gdzie a, b, c s dugociami krawdzi
prostopadocianu

C
b
a

Graniastosup prosty

Pb = 2 p h
V = Pp h

h
D

gdzie 2p jest obwodem podstawy graniastosupa

C
B

A
Ostrosup

V=

h
D

gdzie h jest wysokoci ostrosupa

1
P h
3 p

B
13

 Walec

Pb = 2 rh

P = 2 r ( r + h )

V = r 2h
gdzie r jest promieniem podstawy, h wysokoci
walca

r
O

Stoek
S

Pb = rl

P = r (r + l )

1
V = r 2h
3

gdzie r jest promieniem podstawy, h wysokoci,

l dugoci tworzcej stoka

Kula
P = 4 r 2
4
V = r3
3

r
O

gdzie r jest promieniem kuli

12. TRYGONOMETRIA
Definicje funkcji trygonometrycznych kta ostrego w trjkcie prostoktnym

a
sin = c

cos =

tg =

14

b
c
a
b

b
c
a
cos = c
sin =

tg =

b
a

 Definicje funkcji trygonometrycznych

y
M =(x, y)

y
r

cos =

x
r

tg =

y
, gdy x 0
x

gdzie r = x 2 + y 2 > 0 jest

sin =

promieniem wodzcym punktu M

Wykresy funkcji trygonometrycznych

y
1

y
4

3
2

3
2

y = sin x

y
1

1
2

3
2

3
4

y = cos x

y = tg x

Zwizki midzy funkcjami tego samego kta

sin 2 + cos 2 = 1
tg =

sin
cos

dla

+ k ,
2

k cakowite

Niektre wartoci funkcji trygonometrycznych

30

45

60

90

sin

1
2

2
2

3
2

cos

3
2

2
2

1
2

tg

3
3

nie
istnieje

15

3
2

 Funkcje sumy i rnicy ktw

Dla dowolnych ktw , zachodz rwnoci:
sin ( + ) = sin cos + cos sin

sin ( ) = sin cos cos sin

cos ( + ) = cos cos sin sin

cos ( ) = cos cos + sin sin

Ponadto mamy rwnoci:

tg ( + ) =

tg + tg
1 tg tg

tg ( ) =

tg tg
1 + tg tg

ktre zachodz zawsze, gdy s okrelone i mianownik prawej strony nie jest zerem.
Funkcje podwojonego kta
sin 2 = 2 sin cos
cos 2 = cos 2 sin 2 = 2 cos 2 1 = 1 2 sin 2
2 tg
tg 2 =
1 tg 2
Sumy, rnice i iloczyny funkcji trygonometrycznych
+

cos
2
2
+

sin sin = 2 cos

sin
2
2
+

cos
cos + cos = 2 cos
2
2
+

cos cos = 2 sin
sin
2
2
sin + sin = 2 sin

1
sin sin = (cos( + ) cos( ))
2
1
cos cos = (cos( + ) + cos( ))
2
1
sin cos = (sin( + ) + sin( ))
2

Wybrane wzory redukcyjne

Okresowo funkcji trygonometrycznych

sin ( + k 360 ) = sin

cos ( + k 360 ) = cos

tg ( + k 180 ) = tg ,

k cakowite

13. KOMBINATORYKA
Wariacje z powtrzeniami
Liczba sposobw, na ktre z n rnych elementw mona utworzy cig, skadajcy si z k niekoniecznie
rnych wyrazw, jest rwna nk.
Wariacje bez powtrze
Liczba sposobw, na ktre z n rnych elementw mona utworzy cig, skadajcy si z
rnych wyrazw, jest rwna
n ( n 1) ... ( n k + 1) =

n!
( n k )!
16

 Permutacje
Liczba sposobw, na ktre n (n 1) rnych elementw mona ustawi w cig, jest rwna n!.
Kombinacje
Liczba sposobw, na ktre spord n rnych elementw mona wybra

n
elementw, jest rwna .
k

14. RACHUNEK PRAWDOPODOBIESTWA

Wasnoci prawdopodobiestwa

P ( A | B)

Twierdzenie: Klasyczna definicja prawdopodobiestwa

Niech bdzie skoczonym zbiorem wszystkich zdarze elementarnych. Jeeli wszystkie zdarzenia
jednoelementowe s jednakowo prawdopodobne, to prawdopodobiestwo zdarzenia A jest rwne
P ( A) =

gdzie A oznacza liczb elementw zbioru A, za liczb elementw zbioru .

Prawdopodobiestwo warunkowe
Niech A, B bd zdarzeniami losowymi zawartymi w , przy czym P ( B ) > 0 . Prawdopodobiestwem
warunkowym P ( A | B ) nazywamy liczb
P ( A | B) =

P ( A B)
P ( B)

Twierdzenie o prawdopodobiestwie cakowitym

Jeeli zdarzenia losowe B1 , B2 , , Bn zawarte w speniaj warunki:

1. B1 , B2 , , Bn s parami rozczne, tzn. Bi B j = dla

2. B1 B2 Bn = ,

3. P ( Bi ) > 0 dla 1 i n ,

to dla kadego zdarzenia losowego A zawartego w zachodzi rwno

P ( A ) = P ( A | B1 ) P ( B1 ) + P ( A | B2 ) P ( B2 ) + + P ( A | Bn ) P ( Bn )

17

15. PARAMETRY DANYCH STATYSTYCZNYCH

rednia arytmetyczna
rednia arytmetyczna n liczb a1, a2, ..., an jest rwna:
a=

a1 + a2 + ... + an
n

rednia waona
rednia waona n liczb a1, a2, ..., an, ktrym przypisano dodatnie wagi odpowiednio: w1, w2, ..., wn jest
rwna:
w1 a1 + w2 a2 + ... + wn an
w1 + w2 + ... + wn
rednia geometryczna
rednia geometryczna n nieujemnych liczb a1, a2, ..., an jest rwna:
n

a1 a2 ... an

Mediana
Median uporzdkowanego w kolejnoci niemalejcej zbioru n danych liczbowych a1
jest:
dla n nieparzystych: an+1
dla n parzystych:

(rodkowy wyraz cigu)

1
a n + a n +1 (rednia arytmetyczna rodkowych wyrazw cigu)
2
2 2

Wariancja i odchylenie standardowe

Wariancj n danych liczbowych a1, a2, ..., an o redniej arytmetycznej a jest liczba:

( a a ) + ( a2 a )
= 1
2

+ ... + ( an a )

a12 + a22 + ... + an2

2
(a )
n

Odchylenie standardowe jest pierwiastkiem kwadratowym z wariancji.

16. GRANICA CIGU

Granica sumy, rnicy, iloczynu i ilorazu cigw
Dane s cigi ( an ) i ( bn ) , okrelone dla n 1.
Jeeli lim an = a oraz lim bn = b , to
n

lim ( an + bn ) = a + b

lim ( an bn ) = a b

lim ( an bn ) = a b

Jeeli ponadto bn 0 dla n 1 oraz b 0, to

a
a
lim n =
n bn
b
18

a2

a3

... an

 Suma wyrazw nieskoczonego cigu geometrycznego

Dany jest nieskoczony cig geometryczny ( an ) ,iokrelony
dla n 1, o ilorazie q.
( bn )

Niech ( S n ) oznacza cig sum pocztkowych wyrazw cigu ( an ), ito( bznaczy

cig okrelony wzorem
n)
S n = a1 + a2 + ... + an dla n 1. Jeeli q < 1, to cig ( S n ) ma granic
S = lim S n =
n

a1
1 q

T granic nazywamy sum wszystkich wyrazw cigu ( an ). i ( bn )

17. POCHODNA FUNKCJI

Pochodna sumy, rnicy, iloczynu i ilorazu funkcji
c f ( x ) = c f ( x ) dla c R
f ( x ) + g ( x ) = f ( x ) + g ( x )
f ( x ) g ( x ) = f ( x ) g ( x )
f ( x ) g ( x ) = f ( x ) g ( x ) + f ( x ) g ( x )
f ( x ) f ( x ) g ( x ) f ( x ) g ( x )
, gdy g ( x ) 0

=
2
g ( x )
g ( x )

Pochodne niektrych funkcji

Niech a, b, c bd dowolnymi liczbami rzeczywistymi, n dowoln liczb cakowit.
funkcja

pochodna funkcji

f ( x) = c

f ( x) = 0

f ( x ) = ax + b

f ( x) = a

f ( x ) = ax 2 + bx + c

f ( x ) = 2ax + b

f ( x) =

a
,x0
x

f ( x ) = xn

f ( x) =

x2

f ( x ) = nx n 1

Rwnanie stycznej
Jeeli funkcja f ma pochodn w punkcie x0, to rwnanie stycznej do wykresu funkcji f w punkcie ( x0 , f ( x0 ) )
dane jest wzorem
y = ax + b,

gdzie wspczynnik kierunkowy stycznej jest rwny wartoci pochodnej funkcji f w punkcie x0, to znaczy
a = f ( x0 ) , natomiast b = f ( x0 ) f ( x0 ) x0 . Rwnanie stycznej moemy zapisa w postaci
y = f ( x0 ) ( x x0 ) + f ( x0 )

19

18. TABLICA WARTOCI FUNKCJI TRYGONOMETRYCZNYCH



sin

0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45

0,0000
0,0175
0,0349
0,0523
0,0698
0,0872
0,1045
0,1219
0,1392
0,1564
0,1736
0,1908
0,2079
0,2250
0,2419
0,2588
0,2756
0,2924
0,3090
0,3256
0,3420
0,3584
0,3746
0,3907
0,4067
0,4226
0,4384
0,4540
0,4695
0,4848
0,5000
0,5150
0,5299
0,5446
0,5592
0,5736
0,5878
0,6018
0,6157
0,6293
0,6428
0,6561
0,6691
0,6820
0,6947
0,7071

cos

tg

0,0000
0,0175
0,0349
0,0524
0,0699
0,0875
0,1051
0,1228
0,1405
0,1584
0,1763
0,1944
0,2126
0,2309
0,2493
0,2679
0,2867
0,3057
0,3249
0,3443
0,3640
0,3839
0,4040
0,4245
0,4452
0,4663
0,4877
0,5095
0,5317
0,5543
0,5774
0,6009
0,6249
0,6494
0,6745
0,7002
0,7265
0,7536
0,7813
0,8098
0,8391
0,8693
0,9004
0,9325
0,9657
1,0000

90
89
88
87
86
85
84
83
82
81
80
79
78
77
76
75
74
73
72
71
70
69
68
67
66
65
64
63
62
61
60
59
58
57
56
55
54
53
52
51
50
49
48
47
46
45

46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
61
62
63
64
65
66
67
68
69
70
71
72
73
74
75
76
77
78
79
80
81
82
83
84
85
86
87
88
89
90
20

sin
cos
0,7193
0,7314
0,7431
0,7547
0,7660
0,7771
0,7880
0,7986
0,8090
0,8192
0,8290
0,8387
0,8480
0,8572
0,8660
0,8746
0,8829
0,8910
0,8988
0,9063
0,9135
0,9205
0,9272
0,9336
0,9397
0,9455
0,9511
0,9563
0,9613
0,9659
0,9703
0,9744
0,9781
0,9816
0,9848
0,9877
0,9903
0,9925
0,9945
0,9962
0,9976
0,9986
0,9994
0,9998
1,0000

tg

1,0355
1,0724
1,1106
1,1504
1,1918
1,2349
1,2799
1,3270
1,3764
1,4281
1,4826
1,5399
1,6003
1,6643
1,7321
1,8040
1,8807
1,9626
2,0503
2,1445
2,2460
2,3559
2,4751
2,6051
2,7475
2,9042
3,0777
3,2709
3,4874
3,7321
4,0108
4,3315
4,7046
5,1446
5,6713
6,3138
7,1154
8,1443
9,5144
11,4301
14,3007
19,0811
28,6363
57,2900

44
43
42
41
40
39
38
37
36
35
34
33
32
31
30
29
28
27
26
25
24
23
22
21
20
19
18
17
16
15
14
13
12
11
10
9
8
7
6
5
4
3
2
1
0

Centralna Komisja Egzaminacyjna

ul. Jzefa Lewartowskiego 6, 00-190 Warszawa
tel. (22) 53-66-500, fax (22) 53-66-504
www.cke.edu.pl, e-mail: ckesekr@cke.edu.pl

Okrgowa Komisja Egzaminacyjna w Gdasku

ul. Na Stoku 49, 80-874 Gdask
tel. (58) 32-05-590, fax (58) 32-05-591
www.oke.gda.pl, e-mail: komisja@oke.gda.pl

Okrgowa Komisja Egzaminacyjna w Krakowie

os. Szkolne 37, 31-978 Krakw
tel. (12) 68-32-101, fax (12) 68-32-100
www.oke.krakow.pl, e-mail: oke@oke.krakow.pl

Okrgowa Komisja Egzaminacyjna w odzi

ul. Praussa 4, 94-203 d
tel. (42) 63-49-133, fax (42) 63-49-154
www.oke.lodz.pl, e-mail: komisja@komisja.pl

Okrgowa Komisja Egzaminacyjna w Warszawie

Plac Europejski 3, 00-844 Warszawa
tel. (22) 45-70-335, fax (22) 45-70-345
www.oke.waw.pl, e-mail: info@oke.waw.pl

Okrgowa Komisja Egzaminacyjna w Jaworznie

ul. Adama Mickiewicza 4, 43-600 Jaworzno
tel. (32) 78-41-615, fax (32) 78-41-608
www.oke.jaw.pl, e-mail: oke@oke.jaw.pl

Okrgowa Komisja Egzaminacyjna w omy

Al. Legionw 9, 18-400 oma
tel. (86) 47-37-120, fax (86) 47-36-817
www.oke.lomza.pl, e-mail: sekretariat@oke.lomza.pl

Okrgowa Komisja Egzaminacyjna w Poznaniu

ul. Gronowa 22, 61-655 Pozna
tel. (61) 85-40-160, fax (61) 85-21-441
www.oke.poznan.pl, e-mail: sekretariat@oke.poznan.pl

Okrgowa Komisja Egzaminacyjna we Wrocawiu

ul. Zieliskiego 57, 53-533 Wrocaw
tel. (71) 78-51-894, fax (71) 78-51-866
www.oke.wroc.pl, e-mail: sekretariat@oke.wroc.pl

Publikacja wspfinansowana przez Uni Europejsk w ramach Europejskiego Funduszu Spoecznego.

Publikacja jest dystrybuowana bezpatnie.
ISBN 978-83-940902-1-0