Temat: Problem sensownoci

wiedzy
Epistemologia jest nauk o szeroko pojtych wiedzy i poznaniu. Jednym z
zagadnieo jakie poruszaj filozofie jest to, czy wszelka wiedza jak zdobywamy ma
jakikolwiek sen, czy nie jest ona tylko pozorna, oraz w jaki sposb moemy ja
udowodnid. W niniejszej pracy chciaby przedstawid i ustosunkowad si do teorii jak
wysun Rudolf Carnap o sensownoci wiedzy.
Na pocztku swojego dziaania Carnap przyjmowa teori Moritza Schlicka.
Twierdzi on, e sens zdania to tyle, co metoda jego weryfikacji, tzn. e zdanie jest
sensowne, jeli jest logiczn konsekwencj skooczonego zbioru zdao protokolarnych,
ktre s raportami z dowiadczenia i tym samym s bezporednio weryfikowalne.
Gdzie poprzez weryfikowalnod Schlick mia na myli, e mona podad sposb
weryfikacji zdania. Z teori t nie zgadza si m.in. Karl Popper. Jego zarzutem byo to,
e powysza definicja wyklucza ze zbioru zdao sensownych uniwersalne prawa nauki,
poniewa nie dedukuje si ich ze skooczonej klasy zdao protokolarny. Popper
zaproponowa rozwizanie problemu poprzez zastpienie weryfikacji zdanie, jego
falsyfikowaniem. Rnica polega na tym, e zdanie jest zweryfikowane wtedy, kiedy
ma potwierdzenie w faktach. Natomiast falsyfikowalnod teorii polega na tym, e jej
struktura jest taka, e mona zaproponowad eksperyment, ktrego wynik
jednoznacznie zaprzeczy susznoci teorii
Carnap nie pody torem Poppera, poniewa uwaa, e falsyfikacja wyklucza
takie zdania jak istniej ludzie, czyli zdania egzystencjalne, ze zbioru zdao
naukowych. W 1936 r. zaproponowa on inna teori (pierwsz z dwch). Wedug niego
niektrych pojd nie mona definiowad w sposb peny (tzn. rwnociowy) i dotyczy
to przede wszystkim tzw. predykatw dyspozycyjnych, oznaczajcych dyspozycje
obiektw do okrelonej reakcji w sytuacji; rozpuszczalny w wodzie. eby o co
chodzio Carnapowi, Jan Woleoski posuy si przykadem kostki cukru rozpuszczanej
w wodzie. Zaczd trzeba od zdefiniowania rozpuszczalnoci w wodzie: przedmiot a
(kostka cukru) jest rozpuszczalny w wodzie wtedy i tylko wtedy, gdy jeli a zostanie
zanurzone w wodzie, to utworzy z ni roztwr jednorodny. Kiedy zaoymy, e dana
kostka cukru zostaa np. zjedzona, nie mona ju poddad jej testowi. Zaczynajc wic

od implikacji *jeli kostka cukru zostanie zanurzona w wodzie, to utworzy z ni

roztwr jednorodny+ przyjmujemy zdanie kostka cukru zostaa zanurzona w wodzie
za faszywe i niezalenie od tego, czy drugi czon jest prawdziwy czy te faszywy
implikacja ta okazuje si prawdziwa. Aby caa jednak definicja bya prawdziwa to i
pierwszy jej czon musi byd prawdziwy (skoro drugi jest faktycznie prawdziwy). Jak
jednak moemy stwierdzad o prawdziwoci zdania kostka cukru jest rozpuszczalna w
wodzie skoro nie moemy poddad jej adnemu testowi (kostka ta ju nie istnieje).
Patrzc na wiat empirystycznym okiem, taka sytuacja jest nie do przyjcia.
Jeli chodzi o terminy dyspozycyjne, Carnap przyjmuje nastpujc metod
definiowania ich:
(a) jeeli przedmiot a zostanie poddany testowi Q2, to jeeli przedmiot a
zachowa si w sposb Q3, to posiada wasnod Q1;
(b) jeeli przedmiot a zostanie poddany testowi Q4, to jeeli przedmiot a
zachowa si w sposb Q5, to NIE posiada wasnoci Q1
Gdzie terminem definiowanym jest termin Q1, a terminami definiujcymi
terminy Q2, Q3, Q4, Q5.
W nowej koncepcji Rudolfa Carnapa zakada si wic istnienie pojd:
(a)

bliskich dowiadczeniu (obserwacyjnych),

(b) dalszych (np. dyspozycyjnych): odnoszcych si do nieobserwowalnych

wasnoci rzeczy. Pojcia dalsze nie mog byd rwnociowo definiowalne przez pojcia
bliskie dowiadczeniu, ale mog byd redukowalne do obserwacyjnych (przez pary
redukcyjne lub aocuchy redukcyjne).
Ostatecznie warunek empirycznej sensownoci dla zdao brzmi: zdanie jest
sensowne empirycznie, jeli jest potwierdzalne empirycznie przez zdania zawierajce
wycznie predykaty obserwacyjne.
Jednak w 1939 roku Carnap doszed do wniosku, e jego poprzednia teoria nie
jest tak dobra jak myla. Za mankament wersji pierwszej uzna to, e dla kadego
predykatu dyspozycyjnego musi istnied odrbna para redukcyjna. W naukach
teoretycznych (zwaszcza w fizyce teoretycznej) pewne terminy okrelane s przez
abstrakcyjne postulaty formujce system dedukcyjny, a dopiero pniej system ten
interpretowany jest empirycznie. Wynika wic z tego, e nie kady termin musi byd
interpretowane oddzielnie. Prbujc rozwizad ten problem wprowadzi
dychotomiczny podzia jzyka na jzyk obserwacyjny i jzyk teoretyczny.

Jzyk obserwacyjny, ma trzy podstawowe cechy. Mianowicie jest:

(a)
(b)
obiektw,

jzykiem nominalistycznym jego pojcia odnosz si do konkretw,

jzykiem finitystycznym jego modele zawieraj tylko skooczon liczb

(c) jzykiem konstruktywistycznym dla kadego obiektu modelu daje si

skonstruowad nazwa tego obiektu.
Oraz wystpuj w nim:
(a)

terminy dotyczce wasnoci obserwowalnych bezporednio,

(b)

terminy definiowalne redukcyjnie przez terminy obserwacyjne,

(c)

terminy definiowalne rwnociowo przez terminy obserwacyjne.

Jzyk teoretyczny natomiast zbiorem postulatw, ktre okrelaj pewn teori,

gdzie same postulaty ustalaj jedynie formalne relacje pomidzy teoretycznymi
pojciami. To znaczy, e interpretacj empiryczn osiaga dziki wspzalenoci obu
rodzajw jzyka za pomoc regu korespondencji. Woleoski daje tutaj taki oto
przykad: jeeli a jest cisze od b, to a posiada wiksz mas od b, gdzie ciszy jest
terminem obserwacyjnym, a masa teoretycznym.
Podsumowujc wedug Rudolfa Carnapa istniej trzy skadniki konieczne, ktre
tworz teori empiryczn:
1. abstrakcyjny rachunek oparty na pewnej liczbie postulatw (jzyk
teoretyczny),
2.

jzyk obserwacyjny,

3.

reguy korespondencji.

Wydaje mi si, e powyszy tekst w wystarczajcy sposb obrazuje teorie

Carnapa na temat sensownoci wiedzy empirycznej. Uwaam take, e twrca teorii
zrealizowa zadanie, jakim bya obrona racji neopozytywistycznych. Jego praca z
pewnoci wspara myl neopozytywistyczn o rnoci nauki i metafizyki.