Zawarto

Opis oglny ukadu Bosch Mono-Jetronic .....................................................................................................2

Opis oglny ukadu Bosch Mono-Motronic ....................................................................................................2
Elementy skadowe ukadu Bosch Mono-Jetronic .........................................................................................4
Elementy skadowe ukadu Bosch Mono-Jetronic .........................................................................................5
Obwd zasilania w paliwo .............................................................................................................................6
Elektryczna pompa paliwa .............................................................................................................................6
Przekanik pompy paliwa ..............................................................................................................................7
Kontrola obwodu zasilania w paliwo ..............................................................................................................7
Wycznik bezwadnociowy (jeeli zosta zamontowany) ............................................................................8
Filtr paliwa......................................................................................................................................................9
Zesp przepustnicy.......................................................................................................................................9
Regulator cinienia paliwa ...........................................................................................................................10
Dodatkowy rezystor szeregowy ...................................................................................................................11
Wtryskiwacz .................................................................................................................................................11
Elektroniczny obwd regulacji .....................................................................................................................12
Sygnay wejciowe ......................................................................................................................................12
Czujnik prdkoci obrotowej i pooenia wau korbowego (Mono-Jetronic) ................................................12
Czujnik prdkoci obrotowej i pooenia wau korbowego (Mono-Motronic) ...............................................13
Czujnik pooenia przepustnicy ...................................................................................................................14
Czujnik temperatury powietrza ....................................................................................................................15
Sonda lambda (czujnik tlenu) ......................................................................................................................15
Czujnik temperatury silnika..........................................................................................................................17
Sygna wczenia urzdzenia klimatyzacji ...................................................................................................18
Napicie akumulatora ..................................................................................................................................18
Czujnik prdkoci samochodu (dotyczy jedynie ukadu Mono-Motronic) ....................................................18
Sterowanie urzdzeniami wykonawczymi ...................................................................................................18
Sygnay wyjciowe .......................................................................................................................................19
Sterowanie przekanikiem pompy paliwa ...................................................................................................19
Sterowanie wtryskiem paliwa ......................................................................................................................19
Regulator biegu jaowego (silniczek krokowy) .............................................................................................19
Regulacja kta wyprzedzenia zaponu (tylko w ukadach Mono-Motronic) .................................................21
Elektrozawr odprowadzania oparw paliwa ..............................................................................................21
Elektrozawr podcinieniowej regulacji wyprzedzenia zaponu (dotyczy jedynie ukadu Mono-Jetronic) ..22
Sygna obrotomierza (dotyczy jedynie ukadu typu Mono-Motronic) ...........................................................22
Sygna dla urzdzenia diagnostycznego .....................................................................................................22
Sygna autodiagnostyki................................................................................................................................22
Oznaczenia na schematach elektrycznych .................................................................................................24

na podstawie: Ukady wtryskowe benzyny t.5, Wydawnictwo Auto, Warszawa 1997

-1-

BOSCH MONO-JETRONIC
BOSCH MONO-MOTRONIC
Opis oglny ukadu Bosch Mono-Jetronic
System Bosch Mono-Jetronic jest jednopunktowym ukadem wtryskowym paliwa, to znaczy ma
jeden wtryskiwacz dla wszystkich cylindrw (single-point). Ukad ten jest powszechnie stosowany w silnikach o maej i redniej pojemnoci skokowej, o niezbyt duej mocy i liczbie cylindrw nie przekraczajcej cztery. Podobnie jak w innych ukadach wtryskowych jednopunktowych paliwo jest wtryskiwane
do komory nad przepustnic. Wtrysk jest zsynchronizowany z zaponem, a mieszanka powietrznopaliwowa powstaje w kolektorze prowadzcym do cylindra, w ktrym w danej chwili zachodzi suw ssania.
Poniewa wtryskiwanie paliwa nastpuje w komorze nad przepustnic, ukad jest rwnie nazywany TBI
(wtrysk w korpusie przepustnicy"), w celu odrnienia go od wtrysku wielopunktowego, gdzie paliwo jest
wtryskiwane bezporednio do przewodw doprowadzajcych paliwo do poszczeglnych cylindrw. Ograniczenie emisji substancji zanieczyszczajcych uzyskano dziki zastosowaniu katalizatora trjfunkcyjnego z sond lambda (czujnikiem tlenu) w celu kontrolowania emisji gazw spalinowych w fazie wydechu
oraz filtru z wglem aktywnym w celu kontrolowania emisji oparw ze zbiornika paliwa.
Sterowanie ukadem odbywa si za pomoc centralnego urzdzenia sterujcego, ktre odbiera
sygnay od czujnikw i reguluje prac silnika. Ilo potrzebnego powietrza jest okrelana zalenoci kta
otwarcia przepustnicy i prdkoci obrotowej silnika. Oba te parametry musz by znane w celu ustalenia
prawidowej iloci paliwa do wtrynicia. Centralne urzdzenie sterujce wykorzystuje te dwie podstawowe informacje w celu obliczenia czasu wtrysku.
Kt otwarcia przepustnicy jest mierzony za pomoc czujnika pooenia przepustnicy sprzonego
z osi przepustnicy pedau przyspieszenia. Prdko obrotowa silnika jest mierzona za pomoc sygnaw
pochodzcych z ukadu zaponowego. Sygnay te umoliwiaj obliczanie podstawowego czasu wtrysku;
jest on nastpnie modyfikowany na podstawie innych informacji uzupeniajcych (temperatura silnika,
temperatura powietrza, zawarto tlenu w gazach spalinowych
itp.) Centralne urzdzenie sterujce jest odpowiedzialne nie tylko
za wtrysk paliwa i kontrol emisji gazw spalinowych, lecz take
reguluje prdko obrotow na biegu jaowym oraz decyduje o
wczaniu si lampki diagnostycznej, wczaniu kompresora klimatyzacji (jeli zosta zamontowany), dziaaniu pompy paliwa i
elektrozaworu filtra z wglem aktywnym.
W centralnym urzdzeniu sterujcym s zaprogramowane procedury autodiagnostyczne wywietlane za pomoc kodw
przez lampk na tablicy rozdzielczej w celu zasygnalizowania i
zidentyfikowania ewentualnych usterek w ukadzie.
Centralne urzdzenie sterujce Bosch Mono-Jetronic

Opis oglny ukadu Bosch Mono-Motronic

Ukad wtryskowy Bosch Mono-Motronic jest zmodernizowan wersj ukadu Mono-Jetronic. Jest
to ukad zintegrowany, w ktrym centralne urzdzenie sterujce kieruje zarwno wtryskiem, jak i zaponem. Urzdzenie wykonuje wszystkie takie same funkcje, jak ukad Mono-Jetronic, a ponadto kontroluje
kt wyprzedzenia zaponu. Sterowanie zintegrowane silnikiem (wtryskiem i zaponem) ma nastpujce
zalety:
daje lepsz charakterystyk momentu obrotowego,
zmniejsza zuycie paliwa,
zmniejsza emisj substancji toksycznych w gazach spalinowych.

Centralne urzdzenie sterujce Bosch Mono-Motronic

-2-

Schemat blokowy ukadu Bosch Mono-Jetronic

Schemat blokowy ukadu Bosch Mono-Motronic

-3-

Elementy skadowe ukadu Bosch Mono-Jetronic

Elementy skadowe ukadu Bosch Mono-Jetronic

Cl - zbiornik paliwa, C2 - elektryczna pompa paliwa, C3 - filtr paliwa, C4 - wtryskiwacz, C5 - regulator
cinienia paliwa, E1 - centralne urzdzenie sterujce, E2 - rozdzielacz zaponu, E3 - czujnik pooenia
przepustnicy, E4 - czujnik temperatury silnika, E5 - czujnik temperatury powietrza, E6 - silniczek krokowy
regulacji biegu jaowego (z wycznikiem w fazie zwalniania/bieg jaowy), E7 - przekanik zasilania gwny, E8 - przekanik pompy paliwa, E9 - sonda lambda (czujnik tlenu), E10 - cewka zaponowa, E11 elektrozawr podcinieniowej regulacji wyprzedzenia zaponu, E12 - elektrozawr odprowadzania oparw
paliwa, E 1 3- filtr z wglem aktywnym, E15 - lampka kontrolna sygnalizujca usterki i autodiagnostyczna,
E 16- gniazdo diagnostyczne

-4-

Elementy skadowe ukadu Bosch Mono-Jetronic

Elementy skadowe ukadu Bosch Mono-Jetronic

C1 - zbiornik paliwa, C2 - elektryczna pompa paliwa, C3 - filtr paliwa, C4 - wtryskiwacz, C5 - regulator cinienia paliwa, E1 - centralne urzdzenie sterujce, E2 - rozdzielacz zaponu, E3 - czujnik pooenia przepustnicy, E4 - czujnik
temperatury silnika, E5 - czujnik temperatury powietrza, E6 - silniczek krokowy regulacji biegu jaowego (z wycznikiem w fazie zwalniania/bieg jaowy), E7 - przekanik zasilania gwny, E8 - przekanik pompy paliwa, E9 - sonda
lambda (czujnik tlenu), E10 - cewka zaponowa, E11 - elektrozawr podcinieniowej regulacji wyprzedzenia zaponu,
E12 - elektrozawr odprowadzania oparw paliwa, E13 - filtr z wglem aktywnym, E15 - lampka kontrolna sygnalizujca usterki i autodiagnostyczna, E16- gniazdo diagnostyczne

-5-

Obwd zasilania w paliwo

Pompa elektryczna zasilana przez przekanik zasysa paliwo znajdujce si w zbiorniku i za pomoc specjalnych przewodw przesya je do filtra, regulatora cinienia i wtryskiwacza jednopunktowego. Nadmiar
paliwa (okoo 70...80%) niewykorzystany przez wtryskiwacz powraca do zbiornika odpowiednimi przewodami. Strumie paliwa niewykorzystanego suy ponadto do chodzenia wtryskiwacza.

Obwd zasilania w paliwo

1 - zbiornik paliwa
2 - elektryczna pompa paliwa
3 - filtr paliwa
4 - korpus przepustnicy
5 - wtryskiwacz
6 - regulator cinienia paliwa

Elektryczna pompa paliwa

Elektryczna pompa paliwa zasysa paliwo ze zbiornika i przesya je specjalnym przewodem do korpusu
przepustnicy, gdzie paliwo ulega spreniu przez regulator cinienia. Pompa paliwa typu rolkowokomorowego jest najczciej zanurzona w zbiorniku. W celu utrzymania staej wartoci cinienia roboczego w obwodzie, niezalenie od fazy pracy silnika, pompa moe wysa znacznie wiksz ilo benzyny od potrzebnej do dostarczenia przez wtryskiwacz w chwili jego
najwikszej wydajnoci. Przy napiciu zasilania 13,5 V pompa
przetacza okoo 90 litrw paliwa w cigu godziny.
ZASADA DZIAANIA
Pompa paliwa jest sterowana przekanikiem zasilanym z centralnego urzdzenia sterujcego (napicie zasilania wynosi 12 V).
Gdy silnik nie pracuje, podczas wczenia zaponu pompa zostaje
chwilowo wczona (przez okoo 1,5 sekund) w celu zwikszenia
cinienia w obwodzie i uatwienia rozruchu silnika. W czasie fazy
rozruchu lub gdy silnik pracuje, pompa jest zasilana w sposb cigy. Wyej opisany sposb dziaania ma na celu niedopuszczenie,
w sytuacji przypadkowego unieruchomienia silnika lub pknicia
przewodu paliwowego, do staego wycieku paliwa, a co za tym
idzie zlikwidowanie ryzyka poaru.
Elektryczna pompa paliwa (montowana wewntrz zbiornika
paliwa)
1 - styki zasilania
2 - krciec odprowadzenia paliwa
3 - wlot paliwa
4 - zawr przecieniowy
5 - wylot paliwa
6 - wirnik silniczka pompy

-6-

Elektryczna pompa paliwa (montowana na zewntrz zbiornika paliwa)

1 - wirnik tarczowy
2 - metalowe rolki
3 - przewd
4 - zawr jednokierunkowy
5 - zawr przecieniowy
6 - komora zasysania

Przekanik pompy paliwa

Przekanik pompy paliwa jest sterowany przez centralne urzdzenie sterujce i jest odpowiedzialny za
zasilanie elektryczne (+12 V) pompy paliwa. Jest to przekanik o czterech stykach poczonych w sposb
nastpujcy:
o styk 30" = wejcie +12 V, stae zasilanie z akumulatora;
o styk 86" = +12 V uzwojenie przekanika, z wycznika zaponu;
o styk 85" = minus (0...1 V), sterowanie przekanikiem z odpowiedniego styku centralnego
urzdzenia sterujcego (patrz schematy pocze elektrycznych);
o styk 87" = wyjcie +12V, zasilanie pompy paliwa przez bezpiecznik.
ZASADA DZIAANIA
Przekanik pompy jest zasilany prdem o napiciu +12 V na styku 86" z wycznika zaponu. W czasie
fazy rozruchu i podczas pracy silnika (sygna od czujnika prdkoci obrotowej) centralne urzdzenie sterujce, przez odpowiedni styk (patrz schematy elektryczne pocze zalenie od typu samochodu), steruje przekanikiem pompy za pomoc sygnau ujemnego na styku 85". Powoduje to zamknicie stykw
przekanika i przepyw prdu ze styku
30" do styku 87", to znaczy od bieguna dodatniego akumulatora do styku
dodatniego pompy. Przewd zasilania
pompy jest chroniony przez bezpiecznik. W przypadku braku sygnau zaponowego centralne urzdzenie sterujce
odcza biegun ujemny na styku sterujcym przekanikiem (patrz schematy
elektryczne pocze) i wycza przekanik oraz pomp.
Schemat elektryczny poczenia przekanika pompy paliwa
Uwaga! W niektrych ukadach przekanik gwny i przekanik pompy paliwa s zastpione jednym
przekanikiem podwjnym wielofunkcyjnym, ktry mieci oba przekaniki i zasila nastpujce elementy
ukadu: centralne urzdzenie sterujce, cewk zaponow, wtryskiwacz, regulator biegu jaowego, pomp
paliwa, element podgrzewajcy sond lambda, elektrozawr filtru z wglem aktywnym, element podgrzewajcy korpus przepustnicy (jeeli zosta zamontowany). Konstrukcja przekanika wielofunkcyjnego
rni si od typowych przekanikw z czterema stykami, dlatego jest inna numeracja stykw, natomiast
zasada dziaania nie jest zmieniona.
Kontrola obwodu zasilania w paliwo
Uwaga! Czynnoci opisane niej musz by wykonane z zastosowaniem wszelkich rodkw
ostronoci ze wzgldu na atwopalne pyny i cinienie w obwodzie.
Wyposaenie potrzebne do przeprowadzenia kontroli:
1 - manometr ze skal 68 barw, wczony w przewd doprowadzajcy paliwo,
2 - zaciski do ciskania przewodw,
3 - przewody elektryczne z zaciskami szczkowymi,
4 - multimetr cyfrowy o duej dokadnoci pomiarw,
5 - sekundomierz.

-7-

CZYNNOCI KONTROLNE
1. Sprawdzanie cinienia napeniania obwodu
Zapon wyczony. Za pomoc przewodw z zaciskami szczkowymi poczy mostkowo styki 30"
i 87" przekanika pompy paliwa (styki 1" i 11" przekanika podwjnego) i uruchomi pomp wycznikiem zaponu. Manometr powinien wskazywa cinienie 0,9...1,1 bara.
2. Sprawdzanie cinienia toczenia pompy
Po wczeniu pompy paliwa cisn odpowiednimi szczypcami przewd powrotny paliwa i obserwowa manometr. Cinienie powinno zwikszy si do wartoci okoo 2,5 bara (kalibrowanie zaworu
przecieniowego). W przypadku otrzymania innej wartoci sprawdzi napicie zasilania (+12 V)
i ewentualnie wymieni pomp.
3. Sprawdzanie wydajnoci pompy
Odczy przewd powrotny paliwa od wtryskiwacza i na jego miejsce podczy wystarczajco dugi
przewd, ktrego drugi koniec zostanie woony do pustego zbiornika pomiarowego. Uruchomi pomp paliwa za pomoc wcznika prbnego i zmierzy ilo paliwa odprowadzonego w jednostce
czasu do zbiornika. Powinna ona wynosi okoo 1,5 litra na minut (0,75 litra w 30 sekund).
4. Sprawdzanie regulatora cinienia
Po przeprowadzeniu prb opisanych w punktach 2 i 3, w przypadku stwierdzenia, e warto cinienia jest nieprawidowa (mniejsza ni 0,9 bara lub wiksza ni 1,1 bara), sprawdzi przewody paliwowe (zwrotny oraz od filtra). Jeeli przewody nie s uszkodzone, naley spodziewa si nieprawidowoci w kalibrowaniu regulatora cinienia.
5. Sprawdzanie cinienia pozostajcego po zatrzymaniu pompy
Wczy na kilka sekund pomp paliwa, nastpnie wyczy i sprawdzi cinienie w ukadzie: powinno si zmniejsza bardzo powoli (mniej ni 0,5 bara na 2 minuty). W przypadku gwatownego spadku
cinienia naley spodziewa si uszkodzenia regulatora cinienia, zaworu zwrotnego pompy lub
wtryskiwacza. W takiej sytuacji naley:
a) cisn odpowiednimi szczypcami przewd powrotu paliwa tu za regulatorem cinienia,
wczy i natychmiast wyczy pomp, obserwujc manometr; jeli warto cinienia utrzymuje si na staym poziomie, jest uszkodzony regulator cinienia; w takim przypadku wymieni grn cz korpusu wtryskiwacza;
b) jeli warto cinienia podczas prby (a) si zmienia, naley sprawdzi zawr zwrotny pompy; wczy pomp i cisn innymi szczypcami rwnie przewd wylotowy manometru, po
czym wyczy pomp i obserwowa manometr; jeli cinienie pozostanie teraz na staym
poziomie, uszkodzenia naley spodziewa si w uszczelnieniu zaworu zwrotnego pompy;
w takim przypadku wymieni pomp paliwa i wykona kolejn prb;
c) jeli warto cinienia po wykonaniu prby (b) si zmieni, jest przypuszczalnie uszkodzone
uszczelnienie wtryskiwacza; w takim przypadku naley zwrci uwag, czy z dyszy wtryskiwacza nie wydobywa si paliwo; jeeli tak, wwczas naley wymieni grn cz korpusu
wtryskiwacza.

Podczenie manometru
Wycznik bezwadnociowy (jeeli zosta zamontowany)
Niektre samochody s wyposaone w wycznik bezwadnociowy (lub w wycznik zabezpieczajcy
przed poarem) umieszczony w obwodzie elektrycznym przekanika lub w obwodzie zasilania pompy
paliwa. Jeeli samochd uderzy w jak przeszkod (np. inny pojazd) wycznik ten wycza natychmiast
pomp, przerywajc jej zasilanie elektryczne midzy przekanikiem i sam pomp lub odczajc obwd
elektryczny przekanika pompy. Jeeli wycznik zadziaa przypadkowo (na przykad gdy koo samochodu gwatownie wpadnie do dziury w czasie jazdy), wycznik mona przywrci do stanu wyjciowego
dziki specjalnemu przyciskowi, do ktrego dostp jest moliwy przez otwr w osonie nadwozia.
-8-

Wycznik bezwadnociowy

Filtr paliwa

Filtr paliwa
Filtr paliwa suy do zatrzymywania ewentualnych zanieczyszcze znajdujcych si w paliwie lub w
zbiorniku, w celu niedopuszczenia do zabrudzenia lub uszkodzenia wtryskiwacza. Filtr jest wbudowany w
przewd doprowadzajcy paliwo, midzy pomp a korpusem przepustnicy. Strzaka znajdujca si na
korpusie wskazuje sposb montau filtra. Grot strzaki musi by zgodny z kierunkiem przepywu paliwa.
Filtr naley wymienia co pewien czas, zgodnie z zaleceniami producenta.
Zesp przepustnicy
Zesp przepustnicy jest zbudowany z dwch podstawowych czci: grnej i dolnej.
Cz grna skada si z:
wtryskiwacza,
regulatora cinienia paliwa,
czujnika temperatury powietrza,
krca zasilania i krca powrotu paliwa do zbiornika.
Cz dolna skada si z:
przepustnicy,
czujnika pooenia przepustnicy,
silniczka krokowego regulacji biegu jaowego,
krca dolotu oparw paliwa,
krca dolotu oparw oleju.

Zesp przepustnicy
1 - dwignia przyspiesznika
2 - zcza wtryskiwacza i czujnika
3 - czujnik temperatury powietrza
4 - wtryskiwacz
5 - regulator cinienia
6 - silniczek krokowy regulacji biegu jaowego

-9-

Elementy zespou przepustnicy (cz grna)

1 - czujnik temperatury powietrza
2 - wtryskiwacz
3 - regulator cinienia
4 - zcze przewodw elektrycznych

Elementy zespou przepustnicy (cz dolna)

1 - dwignia przyspiesznika
2 - zderzak przepustnicy z wkrtem regulacyjnym
3 - silniczek krokowy regulacji biegu jaowego
4 - czujnik pooenia przepustnicy

Regulator cinienia paliwa

Regulator cinienia paliwa ma za zadanie utrzymanie cinienia w obwodzie zasilania na staym poziomie.
Cinienie musi mie sta warto, niezalenie od iloci paliwa doprowadzonego do wtryskiwacza. Regulacja cinienia zachodzi przez modulowanie strumienia benzyny powracajcej" do zbiornika; strumie ten
bdzie wikszy podczas pracy silnika na biegu jaowym i mniejszy przy penym obcieniu silnika. Regulator cinienia jest zbudowany z korpusu metalowego, w ktrym znajduj si czci skadowe: odpowietrznik (a), przepona sprysta (1) podtrzymywana przez odpowiednio kalibrowan spryn (2) i zawr
kulowy (3).
Regulator cinienia paliwa w przekroju
A - dopyw paliwa, B - przewd czcy z wtryskiwaczem,
C - przewd powrotny od wtryskiwacza, D - odpyw paliwa
do zbiornika, a - odpowietrznik
1 - przepona sprysta
2 - kalibrowana spryna
3 - zawr kulowy

ZASADA DZIAANIA
Gdy pompa jest wczona, cinienie paliwa oddziauje na przepon i wywiera nacisk w kierunku przeciwnym do siy, z jak oddziauje spryna. Skutkiem tego jest przesunicie przepony i otwarcie si przewodu powrotnego. Warto cinienia w ukadzie jest regulowana proporcjonalnie do siy oddziaywania
kalibrowanej spryny. Ten typ regulacji nie przewiduje zmian cinienia w ukadzie zalenie od stopnia
obcienia silnika (podcinienia w kolektorze), poniewa paliwo zostaje wtrynite do komory nad przepustnic, gdzie cinienie zasysanego powietrza ma sta warto (cinienie atmosferyczne).
CZYNNOCI KONTROLNE
Patrz rozdzia, w ktrym opisano kontrol obwodu zasilania w paliwo (strona 8).

- 10 -

Dodatkowy rezystor szeregowy

Dodatkowy rezystor szeregowy jest to element podczony szeregowo midzy wtryskiwacz a przekanik
pompy (lub przekanik gwny w drugim typie ukadu). Rezystor ten ma za zadanie zmniejsza napicie
robocze wtryskiwacza (z 12 V do okoo 4 V) i zmniejsza wpyw zjawiska samoindukcji powstajcego
w uzwojeniach elektrycznych, mogcego uszkodzi centralne urzdzenie sterujce.
CZYNNOCI KONTROLNE
Rozczy oba pojedyncze zcza podczone do rezystora i za pomoc multimetru (omomierza) zmierzy rezystancj midzy dwoma stykami. Warto prawidowa wynosi 3,5 w temperaturze 20C. Jeli
warto ta okae si nieprawidowa, naley wymieni rezystor.
Wtryskiwacz
Wtryskiwacz to zawr elektromagnetyczny o odpowiednim ksztacie i wymiarach, wyposaony w rozpylacz paliwa, ktry doprowadza je do komory nad przepust-nic w chwili wysania odpowiedniego sygnau
z centralnego urzdzenia sterujcego. Wtryskiwacz jest umieszczony w komorze nad przepustnic. Niewymienialny filtr zamontowany przy wlocie paliwa uniemoliwia przedostawanie si zanieczyszcze do
wntrza wtryskiwacza.
ZASADA DZIAANIA
Wtryskiwacz jest zasilany prdem o napiciu +12 V ze styku 87" przekanika pompy paliwa (styk 13"
z przekanika podwjnego wielofunkcyjnego) przez dodatkowy rezystor szeregowy (3,5). Drugi styk
wtryskiwacza jest poczony ze stykiem centralnego urzdzenia sterujcego (patrz schemat elektryczny
pocze samochodu), z ktrego s przekazywane sygnay elektryczne o ujemnej biegunowoci przez
okres zmienny, zaleny od iloci paliwa, ktre ma by kadorazowo wtrynite. Czas wtrysku zostaje obliczony na podstawie parametrw pracy silnika (prdkoci obrotowej, pooenia przepustnicy, temperatury
silnika, temperatury powietrza, sygnau od sondy lambda itp.). Paliwo jest wtryskiwane dwukrotnie podczas kadego obrotu wau korbowego (cztery wtryski dla kadego cyklu pracy).

Wtryskiwacz
1 - obudowa wtryskiwacza
2 - filtr
3 - rdze
4 - uzwojenie elektryczne
5 - styki elektryczne
6 - spryna
7 - zawr kulowy
8 - dysza rozpylajca paliwo

Wtryskiwacz rozmontowany ze wspornikiem

i zczem przewodw
1 - wtryskiwacz
2 - wspornik
3 - czujnik temperatury powietrza
4 - zcze przewodw

- 11 -

SPRAWDZANIE PARAMETRW ELEKTRYCZNYCH

1. Sprawdzanie rezystancji uzwojenia wtryskiwacza
Odczy przewody od stykw wtryskiwacza na obudowie przepustnicy i za pomoc multimetru
(omomierza) zmierzy rezystancj midzy odpowiednimi stykami (2" i 3" dla ukadu Mono-Jetronic
oraz 3" i 4" dla ukadu Mono-Motronic). Warto rezystancji powinna wynosi 1,5 w temperaturze
okoo 20C. Sprawdzi izolacj od masy (R = nieskoczono przy obwodzie otwartym) midzy jednym ze stykw wtryskiwacza a mas silnika.
2. Sprawdzanie napicia zasilanie
Wczy zapon i za pomoc multimetru (woltomierza) i czarnej sondy podczonej do masy zmierzy
napicie na styku odpowiadajcym wizce przewodw (patrz schematy elektryczne pocze samochodu). Warto napicia musi wynosi okoo 12 V. Ewentualny brak napicia jest na og spowodowany przerw w obwodzie zasilania (przekanik, dodatkowy rezystor szeregowy, zcza, przewody).
3. Sprawdzanie napicia w fazie pracy
Podczy ponownie zcze, wczy silnik i zmierzy za pomoc multimetru (woltomierza) napicie
midzy stykami wtryskiwacza (patrz schematy elektryczne pocze). Napicie powinno wynosi
0,120...0,150 V (120...150 mV) podczas pracy silnika rozgrzanego na biegu jaowym. Warto ta ronie wraz ze zwikszajc si prdkoci obrotow. Za pomoc oscyloskopu mona rwnie zmierzy czas wtrysku i przebieg (ksztat) sygnau sterujcego.
Uwaga! Nigdy nie naley mierzy rezystancji omomierzem na zczach przewodw podczonych
do centralnego urzdzenia sterujcego, gdy istnieje ryzyko uszkodzenia go.
CHARAKTERYSTYKA
Napicie zasilania

+12 V ze styku 87" przekanika pompy paliwa (styku 13" przekanika podwjnego wielofunkcyjnego)

Rezystancja uzwojenia

1,5 w temperaturze 20C

Czas wtrysku

- 1,5 ms podczas pracy silnika na biegu jaowym, w temperaturze nagrzania

- okoo 7...8 ms przy penym obcieniu

Elektroniczny obwd regulacji

Elektroniczny obwd regulacji jest sterowany przez centralne urzdzenie sterujce, ktre kieruje nastpujcymi funkcjami:
1. elektronicznym wtryskiem paliwa,
2. zaprogramowanym elektronicznie zaponem (jedynie w ukadach typu Mono-Motronic),
3. regulacj emisji substancji szkodliwych,
4. autodiagnostyk usterek elektrycznych.
W celu realizowania wyej wymienionych funkcji centralne urzdzenie sterujce przetwarza wszystkie
sygnay wejciowe dotyczce:
prdkoci obrotowej silnika
i pooenia wau korbowego (sygna z ukadu zaponowego),
stopnia obcienia silnika (pooenie przepustnicy),
temperatury pynu chodzcego silnik,
temperatury zasysanego powietrza,
sygnau hamowania silnikiem i biegu jaowego,
prdkoci pojazdu (jeeli zosta przewidziany),
zawartoci tlenu w gazach spalinowych (sygna od sondy lambda),
napicia w akumulatorze,
wczenia urzdzenia klimatyzacji.

Sygnay wejciowe
Czujnik prdkoci obrotowej i pooenia wau korbowego (Mono-Jetronic)
Informacja dotyczca prdkoci obrotowej i pooenia wau korbowego pochodzi z ukadu zaponowego
(sygna o biegunowoci ujemnej od moduu wzmacniajcego zaponu lub sygna o biegunowoci ujemnej
cewki lub sygna z obrotomierza) i jest niezbdna do prawidowego dziaania kadego ukadu wtryskowego. Brak tej informacji powoduje natychmiastowe unieruchomienie silnika. Odpowiadajcy jej styk w cen- 12 -

tralnym urzdzeniu sterujcym moe by rny zalenie od typu ukadu i pojazdu. W celu ustalenia numeru styku naley sprawdzi odpowiednie schematy elektryczne pocze.
Czujnik prdkoci obrotowej i pooenia wau korbowego (Mono-Motronic)
Czujnik prdkoci obrotowej i pooenia wau korbowego jest to generator sygnaw typu indukcyjnego
(o zmiennej reluktancji). Elementami czujnika s uzwojenie i magnes zamocowane do obudowy sprzga
na wprost koa zamachowego lub na wprost koa pasowego wau korbowego silnika. Koo zamachowe ma
wieniec zbaty o 60 zbach. Dwa brakujce zby stanowi punkt odniesienia dla pooenia ktowego
wau korbowego. Czujnik prdkoci obrotowej wytwarza sygnay prdu zmiennego.
Czujnik prdkoci obrotowej silnika przy kole zamachowym
1 - wieniec zbaty na kole zamachowym,
2 - wspornik czujnika,
3 - wkrt mocujcy czujnika,
4 - czujnik prdkoci obrotowej i pooenia wau korbowego,
5 - zcze elektryczne,
6 - rdze z mikkiego elaza,
7 - uzwojenie,
8 - magnes stay,
9 - punkty odniesienia do okrelenia pooenia wau
korbowego,
10- ekran
ZASADA DZIAANIA
Podczas obrotu koa zamachowego, wskutek indukcji pochodzcej od zmiany odlegoci midzy rdzeniem i zbami
koa, czujnik wysya sygnay prdu zmiennego, ktrych czstotliwo (i amplituda) jest proporcjonalna do prdkoci
obrotowej silnika. Centralne urzdzenie sterujce rozpoznaje warto prdkoci obrotowej (czstotliwo) oraz pooenie (grne pooenie toka) wau korbowego silnika.
Sygna czujnika prdkoci obrotowej i pooenia wau
korbowego
CZYNNOCI KONTROLNE
Po wyczeniu zaponu odczy wtyk zcza od centralnego urzdzenia sterujcego i zidentyfikowa
odpowiednie styki (patrz schematy elektryczne pocze).
1. Sprawdzanie rezystancji w uzwojeniu
Podczy multimetr (omomierz) do odpowiednich stykw i zmierzy rezystancj. Prawidowa warto
wynosi 300...600 Q w temperaturze 20C. Jeli uzyskana z pomiaru warto bdzie rna od wyej
wymienionej, zidentyfikowa zcze czujnika, posuwajc si wzdu przewodu, odczy zcze i ponownie zmierzy rezystancj uzwojenia czujnika na stykach (1" i 2") zcza. Jeli warto uzyskana
z pomiaru nadal okae si nieprawidowa, naley wymieni czujnik. Jeli warto jest prawidowa,
sprawdzi i ewentualnie naprawi zcze lub przewody czce z centralnym urzdzeniem sterujcym.
2. Sprawdzanie izolacji od masy
Po sprawdzeniu rezystancji w uzwojeniu naley zmierzy rezystancj midzy jednym z odpowiednich
stykw na zczu gwnym i mas pojazdu. Otrzymana warto powinna wynosi R = nieskoczono przy obwodzie otwartym. Jeeli tak nie jest, naley sprawdzi zcza i wizk przewodw. Uszkodzone zcza i przewody naley naprawi. Jeli czci te nie s uszkodzone, naley
wymieni czujnik.
3. Sprawdzanie napicia na wyjciu
Przygotowa multimetr (woltomierz) w celu zmierzenia napicia prdu zmiennego. Poczy sondy
multimetru z odpowiadajcymi im stykami zcza gwnego i wczy stacyjk; otrzymane napicie
powinno wynosi okoo 2 V. Jeli warto bdzie mniejsza, naley sprawdzi szczelin czujnika (odlego od zbw koa zamachowego); powinna wynosi okoo 1 mm. Jeli wielko szczeliny jest
prawidowa, niedobr napicia mgby by spowodowany rozmagnesowaniem czujnika. W takim
przypadku naley go wymieni. Podsumowanie - czujnik prdkoci obrotowej i pooenia wau korbowego naley uzna za nieuszkodzony, jeli wszystkie prby wypadn prawidowo: prawidowa re- 13 -

zystancja, waciwa izolacja od masy i prawidowe napicie na wyjciu (podczas pracy rozrusznika,
w przypadku gdy akumulator i rozrusznik pracuj prawidowo).
Uwaga! Uszkodzenie czujnika prdkoci obrotowej powoduje natychmiastowe zatrzymanie silnika; nie
jest przewidziany aden zastpczy sygna awaryjny wysyany z centralnego urzdzenia sterujcego.
Czujnik pooenia przepustnicy
Czujnik pooenia przepustnicy jest zamontowany w dolnej czci korpusu przepustnicy. Jest to potencjometr, ktrego rezystancja elektryczna (i napicie na wyjciu) zmienia si wraz ze zmian pooenia
pedau gazu". W potencjometrze s dwie cieki opornociowe, na ktrych mierzy si kty pooenia
przepustnicy. Na pierwszej ciece s mierzone pooenia ktowe zawarte midzy 0 a 24, na drugiej
midzy 18 a 90. Midzy ktem 18 a 24 cieki si nakadaj, co zapewnia cigo sygnau w czasie
przejcia z jednej cieki na drug.
ZASADA DZIAANIA
W fazie przyspieszenia samochodu o przepustnicy uruchamia lizgacze wewntrz potencjometru. Przesuwanie si lizgaczy po ciekach opornociowych powoduje zmian napicia na wyjciu potencjometru. Ta zmiana napicia informuje centralne urzdzenie sterujce o pooeniu
ktowym przepustnicy. Sygna potencjometru jest niezbdny do okrelenia
czasu wtrysku. Dlatego te nie wolno
rcznie przestawia lizgacza na
ciece. Zmiana pooenia nawet o
0,1 wzgldem prawidowego pooenia otwarcia przepustnicy powoduje
zmian skadu mieszanki powietrznopaliwowej nawet o 4%.
Czujnik pooenia przepustnicy - widok od wewntrz
1 - cieka pomiarowa 0 - 24
2 - cieka pomiarowa 18 - 90
3 - ruchomy lizgacz zamontowany na osi przepustnicy
4 - o przepustnicy

Czujnik pooenia przepustnicy w zespole wtryskiwacza

CZYNNOCI KONTROLNE
1. Sprawdzanie napicia zasilania
Rozczy zcze przewodw potencjometru, wczy zapon, podczy czarn sond do masy i za
pomoc czerwonej sondy multimetru (woltomierza) zmierzy napicie na styku 5" potencjometru.
Prawidowa warto napicia powinna wynosi 5 V. W przypadku otrzymania wartoci nieprawidowej
sprawdzi warto napicia na odpowiednim styku centralnego urzdzenia sterujcego (patrz schematy elektryczne pocze). Jeli warto okae si prawidowa, sprawdzi i ewentualnie naprawi
zcza i przewody. Gdyby okazaa si nieprawidowa, to uszkodzone jest samo centralne urzdzenie
sterujce. Naley zawsze sprawdza styki zasilania i masy zanim przystpi si do jego ewentualnej
wymiany.
2. Sprawdzanie skoku potencjometru
Podczy ponownie zcze do potencjometru oraz poczy czarn sond multimetru (woltomierza)
z mas, natomiast sond czerwon ze stykiem 2" samego zcza (sygna powrotny pierwszej cieki). Stopniowo otwiera przepustnic, a do pooenia ktowego 24, obserwujc wartoci wskazywane przez multimetr. Sygna musi zmienia si w sposb cigy, bez jakichkolwiek przerw. Podczy sond czerwon multimetru do styku 4" (sygna powrotny drugiej cieki). Przyspiesza stopniowo, poczwszy od 18, a do cakowitego otwarcia przepustnicy, obserwujc wartoci wskazywane przez multimetr. Sygna musi by cigy, nie wykazywa przerw. Powinien wzrasta do wartoci
4,4...4,8 V. W przypadku otrzymania wartoci nieprawidowych powtrzy czynnoci sprawdzania
skoku potencjometru na odpowiednich stykach zcza gwnego centralnego urzdzenia sterujcego
- 14 -

(patrz schematy elektryczne pocze). Jeli wartoci oka si nieprawidowe, naley wymieni potencjometr (cz doln korpusu przepustnicy).
3. Kontrola styku masy na zczu
Podczy sond czerwon multimetru (woltomierza) do styku 5" i sond czarn do styku 1" zcza
potencjometru. Zmierzy dokadnie napicie i zanotowa jego warto. Nastpnie sond czerwon
odczy od styku 1" i poczy z mas samochodu. Ponownie zmierzy napicie i porwna wartoci z otrzymanymi poprzednio. Obie wartoci powinny by takie same. Jeeli nie s, sprawdzi i
ewentualnie przywrci poczenie przewodu masowego potencjometru.
4. Sprawdzanie rezystancji potencjometru
Odczy zcze potencjometru i za pomoc multimetru (omomierza) zmierzy rezystancj midzy
stykami 1" i 5" na potencjometrze. Jeli warto jest wiksza ni 1100 , naley wymieni potencjometr (stanowi on element integralny dolnej czci przepustnicy). Jeli otrzymana warto okae
si mniejsza ni 1100 , naley sprawdzi wartoci napicia powrotnego na obu ciekach. Postpowa zgodnie z procedur regulacji zamieszczon na stronie 20.
Uwaga! Nie ma moliwoci regulowania i wymieniania samego potencjometru. W przypadku usterek naley wymieni doln cz przepustnicy.

Czujnik temperatury powietrza

Czujnik temperatury powietrza jest umieszczony w przewodzie dolotowym z tyu za filtrem. Jego charakterystyka jest podobna do charakterystyki czujnika temperatury silnika (patrz strona 17), lecz jest poddany dziaaniu innego zakresu temperatur.
CZYNNOCI KONTROLNE
Procedura jest taka sama, jak w przypadku czujnika temperatury silnika (patrz strona 17). Naley zwrci
jednake uwag, e czujnik temperatury powietrza jest podczony do innych stykw centralnego urzdzenia sterujcego (patrz schemat elektryczny pocze odpowiedni dla danego ukadu i modelu pojazdu).
Czujnik temperatury powietrza (1)
Sonda lambda (czujnik tlenu)
Sonda lambda (czujnik tlenu) jest zainstalowana w kolektorze wydechowym i ma za zadanie mierzenie procentowej
zawartoci tlenu w gazach spalinowych. Zawarto ta wynosi od 0...0,5% do 4...5%, zalenie od stosunku stechiometrycznego mieszanki paliwowo-powietrznej doprowadzonej
do cylindrw i sprawnoci procesu spalania. Zadanie sondy
lambda polega na kontrolowaniu skadu mieszanki palnej
doprowadzanej do silnika i przekazywaniu do centralnego
urzdzenia sterujcego sygnau o odpowiednim napiciu. Napicie wynosi od 0,1 V do 0,9 V, stosownie
do zawartoci procentowej tlenu w gazach spalinowych. Dua zawarto procentowa tlenu (4...5%)
wskazuje na mieszank ubog; warto napicia sygnau wysyanego przez czujnik jest w takim przypadku maa (0...0,1 V). Natomiast maa zawarto procentowa tlenu (0...0,5%) wskazuje na mieszank bogat; napicie wysyane przez sond lambd ma w takim przypadku warto 0,8...0,9 V. Jeeli mieszanka
ma prawidowy stosunek stechiometryczny (14,7:1), sonda lambda wyle sygna o napiciu okoo 0,5 V.
Sonda lambda (podgrzewany czujnik tlenu)
1 - obudowa sondy
2 - zabezpieczajcy wkad ceramiczny
3 - przewody zasilajce
4 - osona ze szczelinami
5 - element ceramiczny
6 - element przewodzcy prd
7 - osona zewntrzna
8 - element ogrzewajcy (rezystor)
9 - styki przewodzce do rezystora

- 15 -

ZASADA DZIAANIA
W czasie gdy silnik pracuje a czujnik tlenu jest rozgrzany, centralne urzdzenie sterujce po otrzymaniu
sygnau z sondy lambda reguluje czas wtrysku, zmieniajc odpowiednio stosunek mieszanki paliwowopowietrznej. Ukad ma za zadanie utrzymywa warto stosunku powietrze-paliwo na poziomie zblionym
do wartoci optymalnej, czyli 14,7:1; daje to moliwo wikszej skutecznoci dziaania katalizatora, ktry
jest w stanie ograniczy emisj zanieczyszcze (CO, CO2 NOx) nawet do 90%. Aby sonda lambda pracowaa prawidowo, powinna osign temperatur minimaln 300C w jak najkrtszym czasie. Dlatego
te wewntrz sondy jest wmontowany element ogrzewajcy o duej rezystancji, zasilany elektrycznie
przez przekanik pompy paliwa (patrz schematy na kocu rozdziau). Sonda lambda osiga najwysz
wydajno w temperaturach okoo 500...600C i jest wytrzymaa na temperatury nawet 900...950C.
CZYNNOCI KONTROLNE
Sprawdzanie napicia i zmiany sygnau lambda
Odszuka odpowiednie styki (patrz schematy pocze elektrycznych) z drugiej strony zcza gwnego
centralnego urzdzenia sterujcego i podczy do nich multimetr (woltomierz); nie rozcza zcza
gwnego.
Wczy silnik, doprowadzi do temperatury roboczej i przez okoo 30 sekund utrzyma prdko
obrotow silnika na poziomie 3000 obr/min, a nastpnie zostawi silnik pracujcy z prdkoci obrotow biegu jaowego.
Obserwowa tarcz multimetru: napicie powinno si regularnie waha midzy 0,1 V a 0,8 V. Podczas pracy na biegu jaowym kade z waha powinno trwa okoo 1 sekundy.
Pozostawi silnik pracujcy z prdkoci obrotow o wartoci 2000 obr/min lub 3000 obr/min
i sprawdzi, czy czstotliwo ronie, to znaczy czy wahania zachodz w krtszych odstpach czasu
(a do 3 cykli na sekund).
Przyspieszy gwatownie (mieszanka wzbogacona): napicie musi przez chwil si zwiksza, a do
wartoci 0,9...1,0 V, i zaraz potem si zmniejszy do 0 V (przerwanie wtrysku w czasie zwalniania,
mieszanka uboga wskutek przerwania wtrysku).
Wczeniej opisane wahania napicia sygnau lambda wskazuj na prawidowe dziaanie czujnika tlenu.
Uwaga! Do pomiaru mona uy multimetru cyfrowego z automatycznym skalowaniem o podwjnym
odczycie: numerycznym i quasi-analogowym. Zmiany sygnay lambda, istotne do okrelenia skutecznoci
dziaania sondy lambda, musz by obserwowane na skali analogowej bargrafu, gdy wynik ten jest bardziej bezporedni i miarodajny ni uzyskane dane numeryczne. Pomiar dokadniejszy mona otrzyma za
pomoc oscyloskopu.
Mona rwnie zastosowa tradycyjny multimetr analogowy ze skal 1,5...2 V. Jest on jednak nie tylko
bardzo wraliwy, lecz rwnie osoby mniej dowiadczone mog mie trudnoci z odczytaniem poszczeglnych wartoci. Ponadto okazuje si nieprzydatny dla silnika pracujcego ze redni prdkoci obrotow, ze wzgldu na bezwadno wskanika.
NIEPRAWIDOWOCI W DZIAANIU
Nieprawidowo dziaajca sonda lambda wykazuje jedn lub wicej nastpujcych cech:
zmiany s bardzo powolne (powyej 2 sekund),
napicie wykazuje tendencj do ustabilizowania si
w dugim czasie (5 lub wicej sekund),
napicie zatrzymuje si na okrelonej wartoci i si
nie zmienia,
warto napicia ustala si na poziomie 0...0.1 V,
rwnie
w fazie przyspieszania. Takie i podobne nieprawidowoci w dziaaniu wskazuj na uszkodzenie
sondy lambda.

Wykres sygnau lambda (mV) w funkcji stosunku

stechiometrycznego
- mieszanka powietrzno-paliwowa = 14,7: 1

- 16 -

REZYSTOR PODGRZEWANIA SONDY LAMBDA

Rezystor podgrzewania jest to element podgrzewajcy, umieszczony wewntrz sondy lambda, zasilany
przez przekanik pompy paliwa. Przewody zasilania s najczciej koloru biaego, natomiast przewody
sygnau sondy lambda maj inny kolor, zalenie od typu ukadu.
Podczenie stykw rezystora podgrzewania sondy lambda:
styk 1" = +12 V z przekanika pompy przez bezpiecznik,
styk 2" = masa.
Czujnik temperatury silnika
Czujnik temperatury silnika to termistor, czyli element pprzewodnikowy, ktrego rezystancja zmienia si
zalenie od temperatury. Jest on zainstalowany w obudowie termostatu, w miejscu, gdzie ma styczno
z pynem chodzcym silnik. Czujnik przesya do centralnego urzdzenia sterujcego sygna (napicie),
ktrego warto zmienia si wraz ze zmian temperatury. Termistor zastosowany w czujniku jest typu
NTC o ujemnym wspczynniku temperatury. Rezystancja wewntrzna jest odwrotnie proporcjonalna do
wartoci temperatury; wzrasta w niskich temperaturach i zmniejsza si w wysokich.
ZASADA DZIAANIA
Czujnik temperatury jest zasilany napiciem 5 V z centralnego urzdzenia sterujcego. Jest on wyposaony w dwa styki: +5 V zasilanie i styk odniesienia o ujemnej biegunowoci. Sygna powrotny pochodzi
z tego samego przewodu zasilania, ktrego napicie zmniejsza si wraz ze wzrostem temperatury.
CZYNNOCI KONTROLNE
1. Sprawdzanie napicia zasilania
Rozczy zcze przewodw czujnika, wczy zapon, czarn sond poczy z mas i za pomoc
sondy czerwonej multimetru (woltomierza) sprawdzi napicie i biegunowo obu stykw zcza.
W przypadku braku napicia dokona takich samych pomiarw na odpowiednich stykach z drugiej
strony, na zczu gwnym centralnego urzdzenia sterujcego. Jeeli otrzymane wartoci napicia
s prawidowe, naley dokadnie sprawdzi wizk przewodw (cigo przepywu prdu) midzy
zczem gwnym a zczem czujnika, czy nie wystpuje przerwa w obwodzie. Jeli otrzymane wartoci oka si nieprawidowe, naley dokadnie sprawdzi centralne urzdzenie sterujce (styki).
2. Sprawdzanie sygnau temperatury
Podczy ponownie zcze czujnika: poczy sond czerwon multimetru ze stykiem o potencjale
dodatnim, a sond czarn ze stykiem o potencjale ujemnym. Zmierzy napicie, jego warto zmienia si zalenie od wartoci temperatury pynu chodzcego. W temperaturze 20C wynosi okoo 3,4
V; natomiast w 95C okoo 0,9 V.
3. Sprawdzanie zakresu roboczego czujnika
Uruchomi silnik, jeeli to moliwe zimny, o temperaturze nie przekraczajcej 20C, i obserwowa
zmiany napicia. Wraz ze wzrostem temperatury napicie powinno stopniowo si zmniejsza, a do
wartoci 0,9 V w chwili wczenia wentylatora chodnicy. Naley zwrci uwag, czy podczas prby
nie zauway si jakichkolwiek nieregularnoci lub przerw w dziaaniu czujnika. Napicie powinno
zmienia si w sposb cigy, bez gwatownych skokw czy te zatrzymywa si na wartociach porednich. Nieprawidowoci takie wskazuj na uszkodzenie czujnika i konieczno jego wymiany.
CHARAKTERYSTYKA REZYSTANCJI CZUJNIKA (W FUNKCJI TEMPERATURY)
Rezystancj naley mierzy bezporednio na stykach czujnika (po rozczeniu
obwodu) za pomoc multimetru (omomierza).
Temperatura
Rezystancja
(C)
()
-20
12 000...20 000
-10
8000...11 000
0
5000...7500
+20
2000...3000
+40
1000... 1500
+60
500...700
+80
280...380
+100
180...220
Czujnik temperatury silnika
1 - zcza elektryczne
2 - korpus czujnika
3 - rezystor NTC (termistor)
- 17 -

Sygna wczenia urzdzenia klimatyzacji

Centralne urzdzenie sterujce musi otrzyma sygna o wczeniu sprarki w celu dokonania weryfikacji
parametrw i utrzymania na staym poziomie prdkoci obrotowej na biegu jaowym. Ponadto musi mie
moliwo wyczenia sprarki w niektrych szczeglnych warunkach pracy.
Napicie akumulatora
Napicie akumulatora jest mierzone przez centralne urzdzenie sterujce na stykach zasilania staego i
zasilania przy wczonym zaponie. W przypadku zmian wartoci napicia zasilania centralne urzdzenie
sterujce dostosowuje parametry funkcjonowania silnika w celu zapewnienia, w okrelonym zakresie,
jego prawidowej pracy.
Czujnik prdkoci samochodu (dotyczy jedynie ukadu Mono-Motronic)
Sygna prdkoci pojazdu jest wytwarzany przez czujnik z efektem Halla poczony mechanicznie z wyjciem skrzyni biegw. Centralne urzdzenie sterujce wykorzystuje ten sygna do regulacji kta wyprzedzenia zaponu, czasu wtrysku oraz prdkoci obrotowej na biegu jaowym w celu polepszenia pynnoci
jazdy w ruchu miejskim przy prdkociach mniejszych ni 5 km/h. Czujnik prdkoci jest zasilany napiciem +12 V z przekanika gwnego. Wytwarzany sygna ma ksztat kwadratowy i czstotliwo proporcjonaln do prdkoci samochodu.
CZYNNOCI KONTROLNE
1. Sprawdzanie napicia zasilania
Rozczy zcze czujnika i za pomoc multimetru (woltomierza), z czarn sond poczon z mas i
czerwon sond poczon ze stykiem 1" zcza zmierzy napicie. Jego warto powinna wynosi
+12 V. Jeeli otrzymana warto nie jest nieprawidowa, naley sprawdzi zcza i przewody.
2. Sprawdzanie poczenia z mas
Poczy sond czarn multimetru ze stykiem 2" zcza czujnika. Zmierzone napicie powinno wynosi +12 V. Jeeli otrzymana warto nie jest prawidowa, naley sprawdzi i ewentualnie naprawi
przewd czcy z mas czujnik prdkoci samochodu.
3. Sprawdzanie sygnau wyjciowego czujnika
Odczy czujnik od skrzyni biegw, poczy ponownie zcze z wizk przewodw i wczy zapon. Podczy czarn sond multimetru do styku 2", a sond czerwon do styku 3" i zmierzy napicie wysyane przez czujnik. Napicie powinno si zmienia od okoo 1 V do 10 V, osiem razy w
cigu kadego obrotu waka czujnika. W przypadku stwierdzenia nieprawidowoci naley wymieni
czujnik.
Sterowanie urzdzeniami wykonawczymi
Centralne urzdzenie sterujce przetwarza wszystkie sygnay wejciowe pochodzce od czujnikw i po
porwnaniu ich z danymi wprowadzonymi na stae do pamici wysya sygnay wyjciowe sterujce urzdzeniami wykonawczymi.
Centralne urzdzenie sterujce wytwarza nastpujce sygnay wyjciowe:
sterowania przekanikiem pompy paliwa,
sterowania wtryskiem paliwa,
regulacji kta wyprzedzenia zaponu (jedynie w ukadach Mono-Motronic),
regulacji prdkoci obrotowej biegu jaowego,
wylotu oparw paliwa,
regulacji kta wyprzedzenia zaponu przy podcinieniu (opcja stosowana jedynie w ukadach Mono-Jetronic),
obrotomierza (jedynie w ukadach Mono-Motronic),
informacji dla urzdzenia diagnostycznego,
autodiagnostyki,
wczania si urzdzenia klimatyzacyjnego.

- 18 -

Sygnay wyjciowe
Sterowanie przekanikiem pompy paliwa
Patrz rozdzia powicony ukadowi paliwowemu (strona 7).
Sterowanie wtryskiem paliwa
Patrz rozdzia powicony ukadowi paliwowemu (strona 6).
Regulator biegu jaowego (silniczek krokowy)
OPIS
Regulator biegu jaowego jest sterowany przez centralne urzdzenie sterujce i ma za zadanie utrzyma
prdko obrotow biegu jaowego na zaoonym poziomie. Zamontowany jest w czci dolnej korpusu
przepustnicy i oddziauje na dwigni przepustnicy w celu doprowadzenia do zmiany kta jej otwarcia za
pomoc stosownego zderzaka. Ruch ten jest niezwykle precyzyjny i umoliwia dokadn regulacj prdkoci obrotowej biegu jaowego. Zesp silniczka skada si z mikrowycznika pytkowego (zestyk fazy
hamowania silnikiem), ktry sygnalizuje do centralnego urzdzenia sterujcego fakt zwolnienia pedau
przyspieszenia.
ZASADA DZIAANIA
W fazie rozruchu silnika regulator prdkoci obrotowej na biegu jaowym powoduje otwarcie przepustnicy
w celu uatwienia rozruchu zarwno silnika nierozgrzanego, jak i gorcego. Zaraz po rozruchu (silnik nie
jest rozgrzany i pracuje z prdkoci obrotow biegu jaowego) silniczek zmniejsza otwarcie przepustnicy
w celu utrzymania prdkoci obrotowej biegu jaowego w granicach wartoci standardowych. W silniku
rozgrzanym zakres otwarcia przepustnicy jest regulowany w taki sposb, aby utrzyma silnik na okrelonej prdkoci biegu jaowego (warto ustalana przez centralne urzdzenie sterujce). W fazie zwalniania
(hamowania silnikiem) przepustnica stopniowo si zamyka w celu opnienia osignicia prdkoci obrotowej biegu jaowego, dziki czemu zostaje ograniczona emisja niespalonych wglowodorw. W przypadku zwikszenia obcienia silnika (wczone wiata, ogrzewana szyba, urzdzenie klimatyzacyjne
itp.) centralne urzdzenie sterujce steruje silniczkiem krokowym w celu utrzymania staej wartoci prdkoci obrotowej biegu jaowego.
Regulator biegu jaowego (1)

Elementy skadowe zespou regulacji prdkoci obrotowej na biegu jaowym

1 - pokrywa
2 - silniczek
3 - sworze
4 - mechanizm powrotny
5 - mikrowycznik fazy hamowania silnikiem (pytkowy)
6 - nasadka dociskowa suca do zamykania stykw wycznika
7 - popychacz
8 - osona gumowa

- 19 -

CZYNNOCI KONTROLNE
1. Sprawdzanie i regulacja czujnika pooenia przepustnicy
a) Podczy silniczek krokowy do baterii (odwrotnie ni pokazano na rysunku obok) i wczy
silniczek.
b) Przytrzyma rk przepustnic otwart i zmienia kilka razy (cztery - pi) sposb podczenia baterii (biegunowo), aby popychacz silniczka mg si swobodnie przesuwa w obu
kierunkach. Obserwowa ruchy popychacza wysuwajcego si z osony gumowej (patrz rysunek grny lewy na stronie 94). Bateri naley odcza natychmiast po przesuniciu si
popychacza w pooenie kracowe (wysunicie lub wsunicie).
c) Sprawdzi, czy przepustnica jest cakowicie zamknita po zajciu przez popychacz pooenia
cakowitego wsunicia. Rozczy bateri.
d) Palcami pokona opr spryny i wsun popychacz do tyu. Szczelinomierzem zmierzy
szczelin midzy popychaczem silniczka krokowego i zderzakiem dwigni przepustnicy.
Szczelina powinna wynosi 0,4...0,5 mm. W razie potrzeby wyregulowa szczelin wkrtem
regulacyjnym.
e) Rozczy zcze silniczka, zcze czujnika pooenia przepustnicy zostawi podczone.
Wczy zapon i zmierzy napicie na stykach zcza czujnika.
f) Za pomoc multimetru (woltomierza) zmierzy napicie na wyjciu pierwszej cieki opornociowej: sond czarn podczy do styku 1" zcza czujnika (ujemnego), a sond czerwon
do styku 2". Przepustnica podczas pomiaru powinna by cakowicie zamknita.
g) Prawidowa warto napicia musi si mieci w zakresie 0,20...0,25 V (200...250 mV). Jeeli
napicie nie jest prawidowe, poluzowa wkrty mocujce czujnik, obrci czujnik i dokrci
wkrty. Cay czas obserwowa wskazania multimetru. Opisane czynnoci naley wykonywa
bardzo dokadnie.

Schemat podczenia baterii

Podczenie baterii

Kontrola napicia na czujniku pooenia przepustnicy

Wykres napi na wyjciu dwch cieek czujnika pooenia przepustnicy

- 20 -

h) Stopniowo otwiera przepust-nic. Do chwili osignicia kta otwarcia 24 napicie powinno

si stopniowo zwiksza od 0,2 V do 4,9 V. Po przekroczeniu kta otwarcia 24 napicie powinno wynosi 4,9 V i nie moe si zmienia.
i) Teraz zmierzy napicie na wyjciu drugiej cieki opornociowej: sonda czarna w dalszym
cigu podczona do styku 1", sond czerwon podczy do styku 4" zcza czujnika.
j) Przy przepustnicy cakowicie zamknitej napicie na wyjciu drugiej cieki powinno wynosi
0...0.20 V (0...200 mV). Nie naley regulowa napicia na wyjciu drugiej cieki, poniewa
mogoby to zmieni wyregulowane ju napicie na wyjciu pierwszej cieki.
k) Stopniowo otwiera przepust-nic. Do chwili osignicia kta otwarcia 18 napicie powinno
si utrzymywa na staym poziomie 0...0.20 V.
l) Dalsze otwieranie przepustnicy od 18 do 90 powinno powodowa wzrost napicia od
0...0.20 V do 4,9 V.
m) Jeeli podczas pomiarw napicia na wyjciu pierwszej i drugiej cieki opornociowej w
czasie otwierania przepustnicy warto napicia zacznie si zmniejsza, to oznacza e
cieka opornociowa lub lizgacz s uszkodzone i naley wymieni czujnik pooenia przepustnicy. Poniewa najczciej samego czujnika nie mona kupi, trzeba wymieni ca doln cz zespou przepustnicy, z wyjtkiem silniczka krokowego regulacji biegu jaowego.
2. Sprawdzanie i regulacja zderzaka dwigni przepustnicy
Czynnoci te mona wykona dopiero po wykonaniu opisanych poprzednio czynnoci sprawdzania
i regulacji czujnika pooenia przepustnicy.
a) Przy wyczonym zaponie rozczy zcza silniczka krokowego i podczy bateri 4,5 V do
stykw 1" i 2" zgodnie z rysunkiem dolnym na stronie 93 (otworzy nieznacznie przepustnic w celu uatwienia przesunicia zderzaka). Jeli silniczek nie pracuje, a zderzak si nie wysuwa, wymieni zesp silniczka i powtrzy czynnoci.
b) Przy wczonym zaponie podczy sond czerwon multimetru (woltomierza) do przewodu
2", a sond czarn do przewodu 1" z drugiej strony zcza czujnika pooenia przepustnicy
(podczonego) w celu zmierzenia napicia na wyjciu pierwszej cieki opornociowej. Zanotowa otrzyman warto. Otrzymana warto powinna si zawiera midzy 3,55 V
a 4,00 V. W przypadku otrzymania innej wartoci naley wyregulowa wkrtem zderzak
dwigni przepustnicy w celu uzyskania odczytu zblionego do wartoci redniej. Ponownie
zanotowa otrzyman warto.
3. Sprawdzanie mikrowycznika fazy hamowania silnikiem
a) Na podstawie rysunku dolnego na stronie 93 i rysunku lewego grnego na stronie 94 zmieni
biegunowo baterii na przewodach zasilania w celu cakowitego wsunicia zderzaka przepustnicy. Poczy sondy multimetru (omomierza) ze stykami 3" i 4" zespou silniczka w celu
sprawdzenia cigoci przepywu prdu w mikrowyczniku.
b) W uzyskanym pooeniu multimetr powinien wskazywa rezystancj zawart w przedziale
midzy 0 a 5 (styki wycznika zamknite). Jeeli przepustnica zostanie nieznacznie
otwarta, multimetr powinien wskazywa rezystancj o wartoci rwnej nieskoczonoci (styki
wycznika otwarte). Gdy otrzymane wyniki nie bd prawidowe, naley wymieni cay regulator i powtrzy wszystkie wyej opisane czynnoci weryfikacyjne.
Regulacja kta wyprzedzenia zaponu (tylko w ukadach Mono-Motronic)
Centralne urzdzenie sterujce wysya sygna zaponu po otrzymaniu sygnau z czujnika prdkoci obrotowej i pooenia wau korbowego. Sygna zaponu steruje podwjn cewk zaponow przekazujc
impuls do wiec. W celu sprawdzenia, czy sygna ten wystpuje na wyjciu wystarczy podczy ma
lampk kontroln (12 V, 1,2 W) midzy stykami 3" lub 4" zasilania cewki (+12 V) a stykiem 1"* (minus
sterowania) cewki. Po wczeniu rozrusznika lampka kontrolna powinna si wieci. Jeli lampka si nie
wieci, naley sprawdzi przewody midzy centralnym urzdzeniem sterujcym a cewk. Jeli nie s
uszkodzone, naley wymieni centralne urzdzenie sterujce.
* Tak sam kontrol naley przeprowadzi take na styku 2" cewki podwjnej.
Elektrozawr odprowadzania oparw paliwa
Elektrozawr ma za zadanie odprowadzenie oparw paliwa znajdujcych si wewntrz filtra z wglem
aktywnym do kolektora dolotowego silnika. Elektrozawr jest sterowany przez centralne urzdzenie sterujce i jest wbudowany w przewd czcy obudow filtra z korpusem przepustnicy.
ZASADA DZIAANIA
Gdy silnik nie pracuje, opary paliwa pochodzce ze zbiornika zbieraj si w filtrze z wglem aktywnym.
Gdy silnik pracuje, przy okrelonej prdkoci obrotowej i temperaturze, opary przedostaj si do kolektora dolotowego za pomoc elektrozaworu odprowadzania oparw paliwa sterowanego przez centralne
urzdzenie sterujce.
- 21 -

Skad mieszanki doprowadzonej do silnika pozostaje niezmienny dziki dziaaniu sondy lambda. Uwaga!
W niektrych samochodach zawr odprowadzania oparw paliwa jest zasilany (pozostaje zamknity)
przez okoo 5...10 sekund po wyczeniu silnika w celu niedopuszczenia, by opary paliwa przedostay si
do silnika i wywoay zjawisko samozaponu. Niektre typy samochodw s wyposaone w dwa zawory
zamiast w jeden.
Elektrozawr odprowadzania oparw paliwa

Elektrozawr podcinieniowej regulacji wyprzedzenia zaponu

Elektrozawr podcinieniowej regulacji wyprzedzenia zaponu (dotyczy jedynie ukadu MonoJetronic)
Elektrozawr jest zamontowany midzy podcinieniowym regulatorem wyprzedzenia zaponu a czci
doln korpusu przepustnicy. Jego zadanie polega na kasowaniu korekty kta wyprzedzenia zaponu przy
wystpieniu podcinienia w fazie hamowania silnikiem i na biegu jaowym w celu ograniczenia emisji gazw spalinowych. Elektrozawr regulacji wyprzedzenia zaponu jest zasilany (+12 V) z wycznika zaponu, a sterowany przez centralne urzdzenie sterujce za pomoc sygnau o ujemnej biegunowoci. Faza
hamowania silnikiem zostaje zasygnalizowana przez mikrowycznik znajdujcy si wewntrz regulatora
biegu jaowego.
Sygna obrotomierza (dotyczy jedynie ukadu typu Mono-Motronic)
Centralne urzdzenie sterujce opracowuje informacje pochodzce od czujnika prdkoci obrotowej
i pooenia wau korbowego, po czym przesya sygna do obrotomierza. W ukadach Mono-Jetronic centralne urzdzenie sterujce nie generuje tego sygnau, lecz otrzymuje impulsy od ukadu zaponowego
(jest to sygna prdkoci obrotowej silnika).
Sygna dla urzdzenia diagnostycznego
Sygna dla urzdzenia diagnostycznego jest to sygna przekazywany przez centralne urzdzenie sterujce do aparatury diagnostycznej przez odpowiednie zcze (patrz schematy elektryczne pocze dla odpowiednich ukadw i typw samochodw).
Sygna autodiagnostyki
Sygna autodiagnostyki jest to sygna przerywany (-) zgodny z kodem wprowadzonym do pamici centralnego urzdzenia sterujcego w celu wczania lampki kontrolnej na tablicy rozdzielczej. Rozpoznanie
tego sygnau umoliwia okrelenie elementu lub ukadu uszkodzonego. Sygna jest wysyany przez centralne urzdzenie sterujce poczone z lampk kontroln na tablicy rozdzielczej (patrz schematy elektryczne pocze).
CZYNNOCI KONTROLNE
W centralnym urzdzeniu sterujcym jednopunktowych ukadw wtryskowych Bosch s wprowadzone
procedury autodiagnostyczne, wywietlane w sposb zakodowany przez lampk kontroln (ta) na
tablicy rozdzielczej. Lampka ta zawieca si w chwili wczenia zaponu i ganie po wczeniu silnika.
Jeeli lampka nie ganie po wczeniu silnika lub si wieci podczas pracy silnika mona zidentyfikowa
przyczyn usterki ukadu na podstawie wywietlanego kodu.
PROCEDURY AUTODIAGNOSTYCZNE
1. Odszuka gniazdo diagnostyczne umieszczone obok centralnego urzdzenia sterujcego.
2. Za pomoc odpowiedniej kocwki poczy przewd prbny ze stykiem 2" gniazda.
3. Wczy zapon.
4. Poczy przewd prbny z mas na 3 sekundy.
- 22 -

5. Obserwowa uwanie wiecenie lampki kontrolnej na tablicy rozdzielczej i zanotowa (pierwszy

kod: 1-2 pocztek procedury autodiagnostycznej).
6. Odczeka, a lampka na tablicy rozdzielczej ponownie si zawieci.
7. Ponownie poczy przewd prbny z mas na kolejne 3 sekundy i obserwowa ponownie lampk, zanotowa wywietlane kody. (Powtarza czynnoci 6 i 7 do chwili, a przestanie si pojawia kod 1-1 koniec procedury autodiagnostycznej).
8. Porwna zapisane kody z tabel w celu zidentyfikowania uszkodzonego elementu lub odpowiadajcego mu ukadu. Wykona czynnoci kontrolne opisane uprzednio w celu sprawdzenia elementw i odpowiadajcych im ukadw.
9. Usun ewentualn usterk lub wymieni uszkodzony element.
10. Usun kod usterki z pamici centralnego urzdzenia sterujcego, rozczajc biegun ujemny
akumulatora na okoo 15 minut.
11. Wczy ponownie silnik i nagrza, a do wczenia wentylatora. Sprawdzi, czy lampka kontrolna si zawieci. Jeeli tak, powtrzy czynnoci autodiagnostyczne.
12. Sprawdzi zachowanie si samochodu w ruchu drogowym przez 15...20 minut na kolejnych biegach, zwaszcza przy prdkoci obrotowej zawartej w przedziale midzy prdkociami 2000 obr/min a 3000 obr/min.
13. Zostawi silnik pracujcy na biegu jaowym przez okoo 1 minut, nastpnie wyczy.

Autodiagnostyka
Kady kod wiece lampki kontrolnej skada si z dwch cyfr. Kada z nich wskazuje na liczb kolejnych
byni lampki, mylnik oznacza pauz midzy jedn i drug sekwencj byni.
Przykad: 2-2 oznacza, e lampka byska dwa razy, nastpnie jest krtka przerwa i kolejne dwa bynicia. Sekwencje byni mog by powtarzane wielokrotnie. Na zakoczenie procedury autodiagnostycznej musi by wywietlony kod 1-1 (zakoczenie procedury autodiagnostycznej), natomiast na pocztku kod 1-2 (pocztek procedury autodiagnostycznej).
Uwaga! Przed odczeniem akumulatora naley odczeka, a wywietli si kod 1-1 (zakoczenie procedury autodiagnostycznej), gdy w braku staego zasilania s kasowane wszystkie kody usterek znajdujce si w pamici centralnego urzdzenia sterujcego.

5-1

UKAD MONO-MOTRONIC
Pocztek procedury autodiagnostycznej
Czujnik temperatury powietrza lub wizka
przewodw
Czujnik temperatury silnika lub wizka przewodw
Czujnik pooenia przepustnicy lub wizka
przewodw
Mikrowycznik fazy hamowania lub wizka
przewodw
Autoregulacja mieszanki poza zakresem dopuszczalnym
Sonda lambda lub wizka przewodw

5-2

Brak regulacji mieszanki

4-1

5-3
5-4
1-1

Nieprawidowe napicie na akumulatorze

Centralne urzdzenie sterujce
Zakoczenie procedury autodiagnostycznej

5-1
5-2
5-3
5-4
1-1

1-2
1-3
1-4
2-1
2-2
3-1

1-2
1-3
1-4
2-1
3-1
3-2
3-3

- 23 -

UKAD MONO-JETRONIC
Pocztek procedury autodiagnostycznej
Czujnik temperatury powietrza lub wizka
przewodw
Czujnik temperatury silnika lub wizka
przewodw
Mikrowycznik fazy hamowania lub wizka
przewodw
Autoregulacja mieszanki poza zakresem
dopuszczalnym
Autoregulacja mieszanki poza zakresem
dopuszczalnym
Czujnik pooenia przepustnicy lub wizka
przewodw
Sygna prdkoci silnika lub wizka przewodw
Sonda lambda lub wizka przewodw
Brak regulacji mieszanki
Nieprawidowe napicie na akumulatorze
Centralne urzdzenie sterujce
Zakoczenie procedury autodiagnostycznej

Schematy elektryczne pocze ukadw wtryskowych

Oznaczenia na schematach elektrycznych
Zestawienie podane niej zawiera wszystkie elementy ukadw wtryskowych opisanych w tym rozdziale.
Na danym schemacie wystpuj jedynie elementy przewidziane dla opisywanego ukadu, dlatego te
niektre elementy zamieszczone w zestawieniu mog nie wystpowa w ktrym z ukadw.
C2
C2b
C4
E1
E2
E3
E4
E5
E6
E7
E8
E9
E10
E11
E12
E15
E16
E17
E18
E19
E20
E21
E22
E23

Elektryczna pompa paliwa

Elektryczna rozruchowa pompa paliwa
Wtryskiwacz
Centralne urzdzenie sterujce
Sygna zaponu (cewka/wzmacniacz dla ukadu Mono-Jetronic lub czujnik prdkoci obrotowej i pooenia wau korbowego dla ukadu Mono-Motronic)
Czujnik pooenia przepustnicy
Czujnik temperatury silnika
Czujnik temperatury powietrza
Regulator biegu jaowego (z mikrowycznikiem fazy hamowania/biegu jaowego)
Przekanik gwny
Przekanik pompy paliwa
Sonda lambda z rezystorem podgrzewania
Podwjna cewka zaponowa
Elektrozawr podcinieniowej regulacji wyprzedzenia zaponu
Elektrozawr odprowadzania oparw paliwa
Lampka kontrolna sygnalizujca usterki i autodiagnostyczna
Gniazdo diagnostyczne
Dodatkowy rezystor wtryskiwacza
Bezpiecznik sondy lambda
Bezpiecznik pompy paliwa
Sygnay z urzdzenia klimatyzacyjnego
Elektrozawr przerwania emisji oparw paliwa
Podgrzewacz wstpny powietrza
Termowycznik zasilania podgrzewacza powietrza

- 24 -

Bosch Mono-Jetronic A1.2

VOLKSWAGEN PASSAT

- 25 -

Bosch Mono-Jetronic A2.2

CITROEN AX, FIAT TEMPRA, FIAT TIPO, FIAT UNO, LANCIA Y,
PEUGEOT 205

- 26 -

Bosch Mono-Motronic MA3.0

PEUGEOT 306

- 27 -

Bosch Mono-Motronic MA1.7

LANCIA DEDRA

- 28 -