You are on page 1of 73

FELIKS PRUSAK

NIESĄDOWE
ORGANY
OCHRONY
PRAWNEJ

WARSZAWA 2004
SPIS TREŚCI

ROZDZIAŁ I ZAGADNIENIA WPROWADZAJĄCE ................. 5


1. Przedmiot i zakres opracowania ...................................................... 5
2. Zagadnienia ogólne ......................................................................... 5

ROZDZIAŁ II. KONSTYTUCYJNE NIESADOWE ORGANY


OCHRONY PRAWNEJ .................................................................... 8
1. Uwagi wprowadzające ..................................................................... 8
2. Najwyższa Izba Kontroli .................................................................. 9
3. Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji ............................................... 15

Opracowanie 10 jest przeznaczone


ROZDZIAŁ III. RZECZNICY INTERESU PUBLICZNEGO ...... 19
dla studentów prawa i administracji
na Wydziale Prawa UKSW w Warszawie. 1. Uwagi wprowadzające ...................................................................... 19
2. Rzecznik Praw Obywatelskich ........................................................ 19
Organy władzy sądowniczej zostały 3. Rzecznik Praw Dziecka ................................................................... 25
uprzednio opublikowane osobno przez 4. Rzecznik Ubezpieczonych ............................................................... 28
nasza oficynę wydawniczą. 5. Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych......................... 31

Opracowanie redakcyjne:
ROZDZIAŁ IV. KORPORACYJNE ORGANY POMOCY
Ewa Filipowska
I OBSŁUGI PRAWNEJ .................................................................... 34
Projekt okładki: 1. Uwagi wprowadzające ..................................................................... 34
Irena Sip 2. Adwokatura ..................................................................................... 36
3. Radcostwa prawne ........................................................................... 55
Copyright ® by Feliks Prusak 4. Notariat ............................................................................................ 63
5. Komornicy sądowi ........................................................................... 74
Warszawa 2004

ISBN 83-919534-8-3 ROZDZIAŁ V. PROKURATURA I INNE ORGANY


ŚCIGANIA KARNEGO .................................................................... 83
Wydanie I
1. Uwagi wprowadzające ..................................................................... 83
2. Prokurator jako zasadniczy organ ścigania ...................................... 84
Nakład: 500 szt.
3. Instytut Pamięci Narodowej ............................................................. 107
' Druk i oprawa: 4. Organy resortu spraw wewnętrznych ............................................... 113
a. Uwagi wprowadzające .......................................................... 113
Przedsiębiorstwo Poligraficzno-Reklamowe Tongraf
64-920 Piła, al. Wojska Polskiego 32-34 tel. (067)
b. Policja ................................................................................... 114
35-11-900, fax. (067) 35-11-903 c. Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego
www.tongraf.com.pl i Agencja Wywiadu ............................................................... 122

-3-
5. Organy wojskowego ścigania karnego ............................................... 126
6. Organy administracji publicznej jako organy ścigania......................... 136
7. Quasi organ ścigania (tzw. Rzecznik Lustracyjny) ............................ 143
ROZDZIAŁ I. ZAGADNIENIA WPROWADZAJĄCE

ROZDZIAŁ VI. ORGANY WSPOMAGAJĄCE


OCHRONĘ PRAWNĄ ...................................................................... 149 1. PRZEDMIOT OPRACOWANIA
1. Uwagi wprowadzające ...................................................................... 149
2. Urzędy wyodrębnione ...................................................................... 151
3. Inspekcje wyodrębnione organizacyjnie ............................................. 155 Opracowanie niniejsze jest kontynuacją osobno opublikowanej pracy na te-
4. Służby specjalistyczne ....................................................................... 178 mat organów ochrony prawnej, która w oddzielnym woluminie obejmowała pro-
a. służby funkcjonalno-organizacyjne .......................................... 178 blematykę organów władzy sądowniczej,
b. służby funkcjonalno-prewencyjne ........................................... 185
5. Straże wyspecjalizowane .................................................................. 192 Przedmiotem niniejszych rozważań są niesądowe organy ochrony prawnej w
Polsce. Sądowymi organami ochrony prawnej są sądy i trybunały, które znajdują
konstytucyjną legitymację normatywną. Niesądowymi organami będą organy z
ANEKS: ŹRÓDŁA PRAWA ................................................................ 208 legitymacją konstytucyjną, oraz organy z legitymacją ustawową. Wspólną wsze-
lako ich cechą jest to, że konstytucja oraz poszczególne ustawy nie zaliczają
tych organów do władzy sądowniczej. Wspólną ich cechą również jest to, że
BIBLIOGRAFIA PRZEDMIOTU....................................................... 218 organy te pełnią określoną rolę w zakresie ochrony prawnej, w tym także jako
organy pomocy prawnej czy obsługi prawnej.

Założenie kontynuacji problemowej i uzupełniający walor w relacjach do


pierwszego woluminu obejmującego organy władzy sądowniczej pozwala obec-
nie na pominięcie zagadnień ogólnych dotyczących gwarancji, oraz praw i wol-
ności obywatelskich, które stanowią przedmiot ochrony, jak również zagadnień
ustrojowych i doktrynalnych.

2. ZAGADNIENIA OGÓLNE

1. Wprowadzony i konstytucyjnie ukształtowany w państwie prawa system


władzy państwowej jako wyraźnie określone zadanie ma zapewnienie sprawno-
ści współdziałania wszystkich władz, oraz zabezpieczenie poszanowania praw i
wolności obywatela.

2. System organów władzy państwowej wyposażonych w określone prero-


gatywy w zakresie ochrony praw i wolności funkcjonować ma w całokształcie
wzajemnych powiązań oraz w segmentach rodzajowych. Organy władzy pań-

-5-
ROZDZIALI. ZAGADNIENIA WPROWADZAJĄCE 1. Przedmiot opracowania

stwowej różnią się zakresem kompetencji, ustrojem i organizacją, oraz proce-


9. Konstytucja 1997 r. eksponuje i wyodrębnia również funkcje kontrolne
dura działania. W całokształcie swoim mają one określać najlepiej ich struktu-
państwa. Powierzone one zostały stosunkowo szerokiej grupie organów. Wiele
rę, ustrój i wzajemne relacje. różnych organów bowiem zostało wyposażonych w funkcje kontrolne i nadzor-
cze. Odnośne prerogatywy przydzielono wyspecjalizowanym organom których
3. Różny zakres kompetencji poszczególnych organów władzy ustawo- katalog jest szeroki.
dawczej, władzy wykonawczej i władzy sadowniczej obejmuje określone za-
Prezentacja odnośnych ustaleń będzie przedmiotem niniejszych wywodów.
dania, które prawo przydziela im do realizowania. Kompetencje te przesądzają
o dalszych elementach strukturalnych oraz o wyznaczonych procedurach
działania.

4. Biorąc pod uwagę założenie konstytucyjnego podziału władz w pań-


stwie, oraz stratyfikację rodzajowa przydzielonych zadań, trzeba zwrócić uwa-
gę, że kształt organów państwowych jest zdeterminowany przez różne czynniki.
Istotną rolę odgrywają tutaj zasady ustrojowe, a wśród nich zasada rozdziału
władz i zasada demokratycznego ustroju państwa prawa.

5. Trójpodział władz jako zasada ustrojowa przesądza o rozdzieleniu funk-


cji państwa w zakresie stanowienia prawa (legislatywa), stosowania prawa (egze-
kutywa), rozstrzygania sporów (judykatywa). Nie można pominąć ponadto roli
funkcji kontrolnej w odniesieniu do kontroli przestrzegania prawa.
Wskazane funkcje państwa wyzwalają konieczność wyodrębnienia określo-
nych organów, którym przydzielono określone zadania.

6. Wyodrębnienie poszczególnych organów państwowych jest następstwem


obowiązywania konstytucyjnej zasady podziału władzy. Klasyfikacja wszystkich
organów państwa jest uwarunkowana takimi czynnikami, jak: założenia organi-
zacyjne, tryb funkcjonowania, struktura i formy działania.

7. Problematyka organów ustawodawczych stanowi przedmiot zaintereso-


wania nauki prawa konstytucyjnego. Problematyka organów wykonawczych jest
domeną nauki prawa administracyjnego, która posługuje się określeniem - ad-
ministracja publiczna, czyli rządowa i samorządowa. Niniejsze rozważania są
ulokowane w nawiązaniu do regulacji prawnej głównie sądownictwa oraz niesą-
dowych organów pomocy i obsługi prawnej.

8. Konstytucja 1997 r. uregulowała zagadnienia odnoszące się do sądów i


trybunałów. Wprowadzono jednak nowe regulacje które odnoszą się do prokura-
tury, albowiem w odróżnieniu od Konstytucji z 1952 r,, obecnie obowiązująca
konstytucja z 1997r. zmieniła jej lokalizację ustrojową. Prokuratura bowiem
straciła konstytucyjno-podmiotowy stan istnienia, a jej byt ma jedynie status
ustawy tzw. zwykłej.

-6-
ROZDZIAŁ II. KONSTYTUCYJNE NIESADOWE ORGANY OCHRONY PRAWNEJ 2. NAJWYŻSZA IZBA KONTROLI

2. NAJWYŻSZA IZBA KONTROLI


ROZDZIAŁ II. KONSTYTUCYJNE NIESADOWE
ORGANY OCHRONY PRAWNEJ
1. Dla historycznych konotacji w odniesieniu do Najwyższej Izby Kontroli
istotne znaczenie miała kwestia sprawowania kontroli budżetu państwa przez
parlament. W Rzeczypospolitej przyznano Izbie Poselskiej i Senatowi upraw-
1. UWAGI WPROWADZAJĄCE nienia w zakresie kontroli państwowej. W XVI w. powołano Trybunał Skarbowy
(dla sprawowania nadzoru nad skarbowością); w XVIII w. organ ten zastąpiono
komisjami skarbowymi (Koronną i Wielkiego Księstwa Litewskiego). W drugiej
1. Konstytucja RP wymienia dwa organy rangi konstytucyjnej, których cha-
połowie XVIII w. powołano Radę Nieustająca, w strukturach, której działał
rakter prawno-polityczny i ustrojowo-organizacyjny wymaga wyjaśnienia z punktu
Departament Skarbowy. Natomiast pod koniec XVIII w. utworzona została Ko-
widzenia powierzonych zadań w zakresie ochrony prawnej.
misja Skarbowa Obojga Narodów. W okresie Księstwa Warszawskiego funkcjo-
nowała Główna Izba Obrachunkowa sprawująca kontrolę rachunków państwo-
2. Najwyższa Izba Kontroli ma wykonywać kontrolę państwowa, obejmu-
wych i samorządowych.
jąca nie tylko kontrolę budżetu, ale również gospodarkę pozabudżetowa. Kon-
trola ta zakłada analizę i badanie zjawisk czy stanów oraz orzekanie, co do ich
Na mocy dekretów z 1816 r. i 1821 r. działalność rozpoczęła Izba Obra-
zgodności z prawem i określonymi regułami, Kontrola ma obejmować głównie
chunkowa Królestwa Polskiego. Organ ten sprawował kontrolę w zakresie ra-
administrowanie finansami publicznymi, ale również obejmuje ocenę skutecz-
chunków publicznych.
ności, sprawności i gospodarności.
2. Po odzyskaniu niepodległości, utworzona została (w 1919 r.) Najwyższa
3. Idea wyodrębnienia państwowej instytucji kontrolnej ma rodowód euro-
Izba Kontroli Państwa (NIKP). Do zakresu kompetencji NIKP należała m.in.
pejski. Francja znała terytorialne izby obrachunkowe, a Napoleon powołał na-
kontrola dochodów i wydatków państwowych, prawidłowości zarządzania ma-
wet Izbę Obrachunkowa. Większość organów kontroli państwowej powołano w
jątkiem państwa czy wykonania budżetu! Ustawa z dnia 3 czerwca 1921 o kon-
Europie XIX wieku, co przeniosło się również do Ameryki. W Polsce powoła-
troli państwowej, potwierdziła usytuowanie NIK jako niezawisłego organu pań-
no Najwyższa Izbę Kontroli zaraz po odzyskaniu niepodległości (1919 r).
stwa współdziałającego z parlamentem. NIK miała za zadanie kontrolowanie
rządu i administracji. Prezesa NIK mianował Prezydent Rzeczypospolitej na
4. Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji ma strzec wolności słowa, realizacji
wniosek Rady Ministrów. Konstytucja kwietniowa podporządkowała NIK Pre-
praw obywateli do informacji oraz interesu społecznego w radiofonii i telewizji.
zydentowi Rzeczypospolitej.
Ustawodawca przesadza, że jest to centralny organ administracji państwowej w
sprawach radiofonii i telewizji, posiadający ponadto pewne dodatkowe atrybuty 3. Następnie odnotowania wymaga, że Manifest PKWN z 1944 r. postana-
wynikające z jej prerogatyw nadzorczych i opiniodawczych. wiał, że do czasu zorganizowania NIK, jej uprawnienia będą przysługiwały Pre-
zydium KRN, (za pośrednictwem usytuowanego przy nim Biura Kontroli). Naj-
5. Pozycja Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji jest specyficzna. Jest ona wyższa Izba Kontroli utworzona została w 1949 r. NIK składała się z 9 departa-
na pewno centralnym organem administracji państwowej w sprawach radiofonii mentów, 3 biur i delegatur wojewódzkich. Prezesa NIK powoływał i odwoływał
i telewizji. Nie można jednak tej Rady uznać za typowy organ pomocy i obsługi Sejm. z chwila likwidacji NIK i powołania na jej miejsce W 1952 r. NIK uległa
prawnej, czy za organ quasi - sadowy, bo nie odpowiada ona koniecznym kryte- likwidacji, jej zadania w pewnym zakresie przejęło Ministerstwo Kontroli Pań-
riom. Bliższa analiza zadań i struktury funkcjonalnej tego organu pozwala wsze- stwowej. W następstwie reform ustrojowych w 1957 r. reaktywowano NIK. Za-
lako na jego właściwa lokalizację. częła ona funkcjonować jako osobny pion organów państwowych. Z kolei w
-9-
-8-
ROZDZIAŁ n, KONSTYTUCYJNE NJESADOWE ORGANY OCHRONY PRAWNEJ 2. NAJWYŻSZA IZBA KONTROLI

1976 r. przekształcono NIK w organ administracji, a nadzór nad nią powierzono i gospodarności działalność jednostek organizacyjnych i innych podmiotów
Prezesowi Rady Ministrów. Ustawa z dnia 8 października 1980 r. o Najwyższej wykonujących zadania z zakresu powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego.
Izbie Kontroli (Dz. U. Nr 22, poz. 82) ponownie usytuowała kontrolę pań- Najwyższa Izba Kontroli kontroluje wykonanie budżetu, gospodarkę finan-
stwową przy Sejmie oraz uniezależniła NIK od administracji. sową i majątkową Kancelarii Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, Kancelarii
Sejmu, Kancelarii Senatu, Trybunału Konstytucyjnego, Rzecznika Praw Obywa-
4. Najwyższa Izba Kontroli jest obecnie naczelnym organem kontroli pań- telskich, Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, Generalnego Inspektora Ochrony
stwowej podlegającym Sejmowi i działającym na zasadzie kolegialności. Struk- Danych Osobowych, Instytutu Pamięci Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni
turę i zakres działań NIK reguluje Konstytucja RP (w art. 202 - 207) oraz ustawa przeciwko Narodowi Polskiemu, Krajowego Biura Wyborczego, Sądu Najwyż-
z dnia 23 grudnia 1994 r. o Najwyższej Izbie Kontroli (tekst jednolity Dz.U. z szego, Naczelnego Sądu Administracyjnego oraz Państwowej Inspekcji Pracy.
2001 r. Nr 85, poz. 937 z póź. zm.). Na zlecenie Sejmu Najwyższa Izba Kontroli przeprowadza kontrolę działal-
ności Kancelarii Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, Kancelarii Sejmu, Kan-
5. Kompetencje NIK są szerokie. Szczególne miejsce w strukturze organi- celarii Senatu, Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, Generalnego Inspektora
zacyjnej NIK zajmuje Prezes. Przepis art. l. ust 1-3. cytowanej ustawy o NIK Ochrony Danych Osobowych, Instytutu Pamięci Narodowej - Komisji Ścigania
stanowi, że Najwyższa Izba Kontroli jest naczelnym organem kontroli państwo- Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu oraz Państwowej Inspekcji Pracy,
wej, podlegającym Sejmowi i działającym na zasadach kolegialności. Kontrolę działalności Kancelarii Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, Naj-
wyższa Izba Kontroli przeprowadza również na wniosek Prezydenta Rzeczypo-
6. Najwyższa Izba Kontroli kontroluje działalność organów administracji rzą- spolitej Polskiej, a Kancelarii Senatu na wniosek Senatu.
dowej. Narodowego Banku Polskiego, państwowych osób prawnych i innych pań-
stwowych jednostek organizacyjnych. Może także kontrolować działalność orga- 7. Najwyższa Izba Kontroli przeprowadza kontrolę pod względem legalności,
nów samorządu terytorialnego, samorządowych osób prawnych i innych samorzą- gospodarności, celowości i rzetelności, Kontrola działalności samorządu teryto-
dowych jednostek organizacyjnych oraz działalność innych jednostek organizacyj- rialnego przeprowadzana jest pod względem legalności, gospodarności i rzetelno-
nych i podmiotów gospodarczych (przedsiębiorców) w zakresie, w jakim wyko- ści. Kontrola działalności jednostek organizacyjnych i przedsiębiorców, jest prze-
rzystują one majątek lub środki państwowe lub komunalne oraz wywiązują się z prowadzana pod względem legalności i gospodarności. Najwyższa Izba Kontroli
zobowiązań finansowych na rzecz państwa, w szczególności: wykonują zadania podejmuje kontrole na zlecenie Sejmu lub jego organów, na wniosek Prezydenta
zlecone lub powierzone przez państwo lub samorząd terytorialny, wykonują za- Rzeczypospolitej Polskiej, Prezesa Rady Ministrów oraz z własnej inicjatywy.
mówienia publiczne na rzecz państwa lub samorządu terytorialnego, organizują
lub wykonują prace interwencyjne albo roboty publiczne, działają z udziałem 8. Najwyższa Izba Kontroli wykonuje swoje zadania na podstawie okreso-
państwa lub samorządu terytorialnego, korzystają z mienia państwowego tub sa- wych planów pracy, które przedkłada Sejmowi; może też przeprowadzać kontro-
morządowego, w tym także ze środków przyznanych na podstawie umów między- le doraźne. Najwyższa Izba Kontroli przedkłada Sejmowi m.in.: analizę wyko-
narodowych, korzystają z indywidualnie przyznanej pomocy, poręczenia lub gwa- nania budżetu państwa i założeń polityki pieniężnej, opinię w przedmiocie abso-
rancji udzielonych przez państwo, samorząd terytorialny lub podmioty określone lutorium dla Rady Ministrów, informacje o wynikach kontroli zleconych przez
w ustawie z dnia 8 maja 1997 r. o poręczeniach i gwarancjach udzielanych przez Sejm lub jego organy, informacje o wynikach kontroli przeprowadzonych na
Skarb Państwa oraz niektóre osoby prawne, udzielają lub korzystają z pomocy wniosek Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, Prezesa Rady Ministrów oraz
podlegającej przepisom ustawy z dnia 30 czerwca 2000 r. o warunkach dopusz- innych ważniejszych kontroli, sprawozdanie ze swej działalności w roku
czalności i nadzorowaniu pomocy publicznej dla przedsiębiorców, wykonują za- ubiegłym.
dania z zakresu powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego, wywiązują się z zobo- Najwyższa Izba Kontroli przedkłada Prezydentowi Rzeczypospolitej Polskiej
wiązań, do których stosuje się przepisy ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordy- informacje o wynikach kontroli przeprowadzonych na jego wniosek oraz informacje
nacja podatkowa, z innych należności budżetowych, gospodarki pozabudżetowej i o wynikach kontroli przeprowadzonych na zlecenie Sejmu lub jego organów, na
państwowych funduszy celowych oraz świadczeń pieniężnych na rzecz państwa wniosek Prezesa Rady Ministrów, a także o wynikach innych ważniejszych kontroli.
wynikających ze stosunków cywilnoprawnych. Najwyższa Izba Kontroli przedkłada Prezesowi Rady Ministrów informacje
Najwyższa Izba Kontroli może także kontrolować pod względem legalności o wynikach kontroli przeprowadzonych na jego wniosek oraz informacje o wy-
nikach kontroli przedkładane Sejmowi i Prezydentowi Rzeczypospolitej Polskiej.

-10-
-11-
ROZDZIAŁ II. KONSTYTUCYJNE MESĄ.DOWE ORGANY OCHRONY PRAWNEJ
2. NAJWYŻSZA IZBA KONTROLI
9. Prezes Najwyższej Izby Kontroli podaje do wiadomości publicznej, po
przedłożeniu Sejmowi, analizę wykonania budżetu państwa i założeń polityki jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania. O zatrzymaniu
pieniężnej oraz sprawozdanie z działalności Najwyższej Izby Kontroli. niezwłocznie powiadamia się Marszałka Sejmu, który może nakazać natychmia-
Prezes Najwyższej Izby Kontroli może występować do Trybunału Konstytu- stowe zwolnienie zatrzymanego.
cyjnego z wnioskami o: 1) stwierdzenie zgodności ustaw i umów międzynarodo- Prezes Najwyższej Izby Kontroli nie może należeć do partii politycznej,
wych z Konstytucją, 2) stwierdzenie zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowa- zajmować innego stanowiska, z wyjątkiem stanowiska profesora szkoły wyższej,
mi międzynarodowymi, których ratyfikacja wymagała uprzedniej zgody wyra- wykonywać innych zajęć zawodowych ani prowadzić działalności publicznej,
żonej w ustawie, 3) stwierdzenie zgodności przepisów prawa, wydawanych przez nie dającej się pogodzić z godnością jego urzędu.
centralne organy państwowe, z Konstytucja, ratyfikowanymi umowami między- Prezes Najwyższej Izby Kontroli bierze udział w posiedzeniach Sejmu.
narodowymi i ustawami, 4) stwierdzenie zgodności z Konstytucją celów lub
działalności partii politycznych, 5) rozstrzygnięcie sporu kompetencyjnego po- 13. Wiceprezesów Najwyższej Izby Kontroli, w liczbie od 2 do 4, powołuje
między centralnymi konstytucyjnymi organami państwa. i odwołuje Marszałek Sejmu na wniosek Prezesa Najwyższej Izby Kontroli.
Prezes Najwyższej Izby Kontroli, za zgodą Marszałka Sejmu, powołuje i
10. Najwyższą Izbą Kontroli kieruje Prezes Najwyższej Izby Kontroli, który odwołuje dyrektora generalnego Najwyższej Izby Kontroli.
odpowiada przed Sejmem za działalność NIK. Prezesa Najwyższej Izby Kontroli Prezesa Najwyższej Izby Kontroli w razie potrzeby zastępuje wyznaczony
- na wniosek Marszałka Sejmu lub grupy co najmniej 35 posłów - powołuje Sejm przez niego jeden z wiceprezesów.
bezwzględną większością głosów za zgodą Senatu. Senat podejmuje uchwałę w Ze stanowiskiem wiceprezesa oraz dyrektora generalnego Najwyższej Izby
sprawie powołania Prezesa Najwyższej Izby Kontroli w ciągu miesiąca od Kontroli nie można łączyć mandatu posła i senatora.
dnia otrzymania uchwały Sejmu. Niepodjęcie uchwały w rym terminie oznacza
wyrażenie zgody przez Senat. Jeżeli Senat odmawia wyrażenia zgody na powo- 14. W skład Kolegium Najwyższej Izby Kontroli wchodzą: Prezes Najwyż-
łanie Prezesa Najwyższej Izby Kontroli, Sejm powołuje na stanowisko Prezesa szej Izby Kontroli jako przewodniczący, wiceprezesi i dyrektor generalny Naj-
Najwyższej Izby Kontroli inną osobę. wyższej Izby Kontroli oraz 14 członków Kolegium.
Marszałek Sejmu, na wniosek Prezesa Najwyższej Izby Kontroli, powołuje
11. Przed przystąpieniem do wykonywania obowiązków Prezes Najwyższej na członków Kolegium: 1) 7 przedstawicieli nauk prawnych lub ekonomicz-
Izby Kontroli składa przed Sejmem przysięgę. Kadencja Prezesa Najwyższej Izby nych, 2) 7 dyrektorów jednostek organizacyjnych Najwyższej Izby Kontroli lub
Kontroli trwa 6 lat. Ta sama osoba może być Prezesem Najwyższej Izby Kontroli doradców Prezesa Najwyższej Izby Kontroli, spośród których Prezes Najwyż-
nie dłużej niż przez dwie kolejne kadencje. szej Izby Kontroli wyznacza sekretarza Kolegium.
Kadencja Prezesa Najwyższej Izby Kontroli wygasa w razie jego śmierci, Osoby wchodzące w skład Kolegium Najwyższej Izby Kontroli są w spra-
orzeczenia przez Trybunał Stanu utraty zajmowanego stanowiska lub odwołania. wowaniu swych funkcji niezawisłe i mogą w sprawie podejmowanych uchwał
zgłaszać do protokołu zdanie odrębne.
12. Sejm odwołuje Prezesa Najwyższej Izby Kontroli, jeżeli: 1) zrzekł się Kadencja członków Kolegium Najwyższej Izby Kontroli trwa 3 lata, wygasa
on stanowiska, 2) uzna, że stal się on trwale niezdolny do pełnienia obowiązków także w razie śmierci członka lub jego odwołania.
na skutek choroby, 3) został on skazany prawomocnym wyrokiem sądu za popeł- Marszałek Sejmu, na wniosek Prezesa Najwyższej Izby Kontroli, odwołuje
nienie przestępstwa, 4) Trybunat Stanu orzekł w stosunku do niego zakaz zaj- członka Kolegium Najwyższej Izby Kontroli w przypadkach wskazanych przez
mowania kierowniczych stanowisk lub pełnienia funkcji związanych ze szcze- przepisy ustawy o NIK np. gdy zrzekł się on funkcji.
gólną odpowiedzialnością w organach państwowych. Kolegium Najwyższej Izby Kontroli zatwierdza: analizę wykonania budżetu
państwa i założeń polityki pieniężnej, sprawozdanie z działalności Najwyższej
12. Prezes Najwyższej Izby Kontroli nie może być bez uprzedniej zgody Izby Kontroli w roku ubiegłym.
Sejmu pociągnięty do odpowiedzialności karnej ani pozbawiony wolności. Pre- Kolegium Najwyższej Izby Kontroli uchwala także np.: opinię w przedmio-
zes Najwyższej Izby Kontroli nie może być zatrzymany lub aresztowany, z wy- cie absolutorium dla Rady Ministrów, projekt statutu Najwyższej Izby Kontroli.
jątkiem ujęcia go na gorącym uczynku przestępstwa i jeżeli jego zatrzymanie Posiedzeniom Kolegium Najwyższej Izby Kontroli przewodniczy Prezes
Najwyższej Izby Kontroli lub wyznaczony przez niego wiceprezes. Uchwały

-12-
-13-
ROZDZIŁ II. KONSTYTUCYJNE NIES4D0WE ORGANY OCHRONY PRAWNEJ 3. KRAJOWA RADA RADIOFONII I TELEWIZJI

zapadają w obecności, co najmniej połowy składu Kolegium Najwyższej Izby 19. Protokoły kontroli i wystąpienia pokontrolne stanowią podstawę do opra-
Kontroli, w tajnym głosowaniu, większością głosów, jednakże w przypadku, cowywania przez Najwyższą Izbę Kontroli informacji o wynikach przeprowa-
gdy w wyniku głosowania za i przeciw uchwale opowie się równa liczba glosu- dzonych kontroli. Informacje takie, przed przedłożeniem Sejmowi, Prezydentowi
jących, o przyjęciu uchwały rozstrzyga przewodniczący. Prezes Najwyższej Izby Rzeczypospolitej Polskiej i Prezesowi Rady Ministrów, Prezes Najwyższej Izby
Kontroli może zapraszać na posiedzenia Kolegium Najwyższej Izby Kontroli Kontroli przesyła właściwym naczelnym lub centralnym organom państwowym,
osoby nie wchodzące w skład Kolegium. które w terminie 7 dni od dnia otrzymania mogą przedstawić swoje stanowisko.
Stanowisko dołącza się do informacji; Prezes Najwyższej Izby Kontroli może do
15. Jednostkami organizacyjnymi Najwyższej Izby Kontroli są departamen- tego stanowiska przedstawić swoją opinię.
ty i delegatury. 20. Na żądanie Sejmu, Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej lub Prezesa
Rady Ministrów albo gdy wystąpiły szczególnie ważne okoliczności Prezes
16. Postępowanie kontrolne NIK ma na celu ustalenie stanu faktycznego w Najwyższej Izby Kontroli niezwłocznie przekazuje informacje o wynikach prze-
zakresie działalności jednostek poddanych kontroli, rzetelne jego udokumentowanie prowadzonych kontroli nie czekając na stanowisko organu.
i dokonanie oceny kontrolowanej działalności. Dla realizacji, tego celu: 1)
kierownicy jednostek podlegających kontroli mają obowiązek przedkładać na żądanie 21. W związku z akcesją do Unii Europejskiej trzeba zauważyć, że proces
Najwyższej Izby Kontroli wszelkie dokumenty i materiały niezbędne do przygoto- integracji europejskiej wymagał dostosowania zasad funkcjonowania najwyższych
wania i przeprowadzenia kontroli, z zachowaniem przepisów o tajemnicy ustawowo organów kontroli do standardów przyjętych we wspólnocie. NIK współpracuje z
chronionej, 2) upoważnieni przedstawiciele Najwyższej Izby Kontroli maja prawo Europejskim Trybunałem Obrachunkowym (ETO), Międzynarodowa Rada Audy-
torów NATO (IBAN), Międzynarodową Organizacją Najwyższych Organów Kon-
do: a) swobodnego wstępu do obiektów i pomieszczeń jednostek kontrolowanych,
troli (INTOSAI). NIK współpracuje również z Europejska Organizacją Najwyż-
b) wglądu do wszelkich dokumentów związanych z działalnością jednostek
szych Organów Kontroli (EUROSAJ). Organami EUROSAJ są kongres (najwyż-
kontrolowanych, pobierania oraz zabezpieczania dokumentów i innych materiałów
szy organ organizacji), zarząd (składający się z 8 członków i 4 obserwatorów)
dowodowych, z zachowaniem przepisów o tajemnicy ustawowo chronionej, c)
oraz sekretariat. Siedzibą EUROSAJ jest Trybunał Obrachunkowy Hiszpanii.
przeprowadzania oględzin obiektów, składników majątkowych i przebiegu okre-
ślonych czynności, d) wzywania i przesłuchiwania świadków, e) żądania od pra-
cowników jednostek kontrolowanych udzielania ustnych i pisemnych wyjaśnień, f)
zasięgania w związku z przeprowadzaną kontrolą informacji w jednostkach nie- 3. KRAJOWA RADA RADIOFONII I TELEWIZJI
kontrolowanych oraz żądania wyjaśnień od pracowników tych jednostek, g) ko-
rzystania z pomocy biegłych i specjalistów, h) zwoływania narad z pracownikami
jednostek kontrolowanych, w związku z przeprowadzaną kontrolą, a także uczest- 1. Do organów ochrony prawnej w zakresie kontroli przestrzegania prawa moż-
niczenia w posiedzeniach kierownictwa i kolegiów oraz naradach organów admi- na zaliczyć również Krajową Radę Radiofonii i Telewizji, której strukturę i kompe-
nistracji rządowej i samorządu terytorialnego. tencje określa Konstytucja w art. 213 - 215 oraz z dnia 29 grudnia 1992 r. o radiofonii
i telewizji (tekst jednolity Dz.U. z 2004 r. Nr 253, poz.2531 z póź. zm.).
17. Odmowa podpisania protokołu kontroli przez osobę zobowiązana nie
stanowi przeszkody do podpisania protokołu przez kontrolera i realizacji usta- 2. KRRiT, będąca organem konstytucyjnym, w doktrynie traktowana jest jako
leń kontroli. organ usytuowany poza schematem trójpodziału władzy. Chociaż zadania Krajowej
W razie uzasadnionego podejrzenia popełnienia przestępstwa lub wykrocze- Rady Radiofonii i Telewizji w znacznym stopniu wiążą się z działalnością wykonaw-
nia Najwyższa Izba Kontroli zawiadamia organ powołany do ścigania przestępstw czo - administracyjną, to jednak usytuowano ten organ niejako pomiędzy egzeku-
lub wykroczeń oraz informuje o tym kierownika jednostki kontrolowanej lub kie- tywą a legislatywą, z zachowaniem wyraźnego dystansu wobec rządu.
rownika jednostki nadrzędnej i właściwy organ państwowy lub samorządowy.
3. Konstytucja RP (w art. 213) wskazała podstawowy cel powołania KRRiT,
18. Organ powołany do ścigania przestępstw lub wykroczeń obowiązany jakim jest stanie na straży wolności słowa, prawa do informacji oraz interesu
jest zawiadomić Najwyższą Izbę Kontroli o wynikach postępowania.

-14- -15-
ROZDZIAŁ II. KONSTYTUCYJNE NIESADOWE ORGANY OCHRONY PRAWNEJ 3. KRAJOWA RAM RADIOFONII I TELEWIZJI

publicznego w radiofonii i telewizji. Oznacza to, że Rada powinna w swojej wybiera ze swego grona, na wniosek Przewodniczącego, zastępcę Przewodniczącego
działalności czuwać nad przestrzeganiem praw i wolności jednostki, mających Krajowej Rady. Kadencja członków Krajowej Rady trwa 6 lat, licząc od dnia
podstawowe znaczenie w sferze masowego komunikowania się, a mianowicie powołania ostatniego członka. Członkowie Krajowej Rady pełnią swe funkcje do
wolności słowa i prawa do informacji, umożliwiających każdemu przekazywanie czasu powołania ich następców.
pochodzących od niego wiadomości i idei innym osobom oraz zapewniających Członek Krajowej Rady nie może być powołany na kolejną pełną kadencję.
odbiorcy informacji prawo swobodnego wyboru ich źródła i gwarantujących ich
kształtowanie w drodze procesu społecznego, chronionego przed ograniczenia- 8. Organ uprawniony do powołania członka Krajowej Rady odwołuje go
mi jego pluralizmu ze względów politycznych, kulturalnych itp. wyłącznie w przypadku: 1) zrzeczenia się swej funkcji, 2) choroby trwale unie-
możliwiającej sprawowanie funkcji, 3) skazania prawomocnym wyrokiem za
4. KRRiT jest organem ochrony prawnej w zakresie kontroli prze- popełnienie przestępstwa z winy umyślnej, 3a) złożenie niezgodnego z prawdą
strzegania prawa, w szczególności praw i wolności jednostki, czego potwier- oświadczenia lustracyjnego, stwierdzonego prawomocnym orzeczeniem sądu, 4)
dzeniem jest upoważnione do stosowania sankcji prawnych w postaci kar naruszenia przepisów ustawy stwierdzonego orzeczeniem Trybunału Stanu.
administracyjnych o. charakterze finansowym wobec nadawców naruszają- W przypadku odwołania członka lub jego śmierci przed upływem kadencji,
cych warunki działalności. właściwy organ powołuje nowego członka Krajowej Rady na okres do końca tej
kadencji.
5. Krajowa Rada stoi na straży wolności słowa w radiu i telewizji, samo-
dzielności nadawców i interesów odbiorców oraz zapewnia otwarty i plurali- 9. W okresie kadencji członków Krajowej Rady ulega zawieszeniu ich
styczny charakter radiofonii i telewizji. członkostwo: we władzach stowarzyszeń, związków zawodowych, związków
pracodawców, organizacji kościelnych lub związków wyznaniowych. Nie można
6. Do zadań Krajowej Rady ustawodawca zaliczył zwłaszcza: projektowanie łączyć funkcji członka Krajowej Rady z posiadaniem udziałów albo akcji spółki
w porozumieniu z Prezesem Rady Ministrów kierunków polityki państwa w bądź w inny sposób uczestniczyć w podmiocie będącym nadawcą lub produ-
dziedzinie radiofonii i telewizji, określanie, w granicach upoważnień ustawo- centem radiowym lub telewizyjnym oraz wszelką działalnością zarobkową, z
wych, warunków prowadzenia działalności przez nadawców, podejmowanie, roz- wyjątkiem pracy dydaktyczno-naukowej w charakterze nauczyciela akademic-
strzygnięć w sprawach koncesji na rozpowszechnianie i rozprowadzanie progra- kiego lub pracy twórczej.
mów, uznawanie za nadawcę społecznego lub odbieranie tego przymiotu na
warunkach określonych ustawą, sprawowanie kontroli działalności nadawców, 10. Krajowa Rada wydaje rozporządzenia i uchwały, na podstawie ustaw
organizowanie badań treści i odbioru programów radiowych i telewizyjnych, i w celu ich wykonania. Uchwały podejmuje większością 2/3 głosów
określanie wysokości opłat abonamentowych na zasadach określonych w ustawowej liczby członków.
ustawie z dnia 21 kwietnia 2005 r. o opłatach abonamentowych (Dz.U. z
2005 r. Nr 85, poz. 728), opłat za udzielenie koncesji oraz wpis do rejestru, 11. Przewodniczący Krajowej Rady kieruje jej pracami, reprezentuje Kra-
opiniowanie projektów aktów ustawodawczych oraz umów międzynarodowych jową Radę, może żądać od nadawcy przedstawienia materiałów, dokumentów i
dotyczących radiofonii i telewizji, inicjowanie postępu naukowo-technicznego i udzielenia wyjaśnień w zakresie niezbędnym dla kontroli zgodności działania
kształcenia kadr w dziedzinie radiofonii i telewizji, organizowanie i inicjowanie nadawcy z przepisami ustawy i warunkami koncesji, może także wezwać nadaw-
współpracy z zagranicą w dziedzinie radiofonii i telewizji, współpracę z cę do zaniechania działań w zakresie tworzenia i rozpowszechniania progra-
właściwymi organizacjami i instytucjami w zakresie ochrony praw autorskich, mów, jeżeli naruszają one przepisy ustawy, uchwały Krajowej Rady lub warunki
praw wykonawców, praw producentów oraz nadawców programów radiowych i koncesji, Przewodniczący Krajowej Rady na podstawie uchwały Rady może wydać
telewizyjnych. decyzję nakazującą zaniechanie przez nadawcę takich działań

7. W skład Krajowej Rady wchodzi pięciu członków powoływanych: 2 - 12. Krajowa Rada przedstawia corocznie Sejmowi, Senatowi i Prezydentowi
przez Sejm, 1 - przez Senat i 2 - przez Prezydenta, spośród osób wyróżnia- sprawozdanie ze swej działalności za rok poprzedzający oraz informację o pod-
jących się wiedzą i doświadczeniem w zakresie środków społecznego stawowych problemach radiofonii i telewizji, a Prezesowi Rady Ministrów in-
przekazu. Przewodniczącego Krajowej Rady wybierają i odwołują członkowie formację o swojej działalności oraz o podstawowych problemach radiofonii i
Krajowej Rady ze swego grona. Krajowa Rada może odwołać Przewodniczącego telewizji. Sejm i Senat uchwałami przyjmują lub odrzucają sprawozdanie. Uchwała
z jego funkcji większością 2/3 głosów ustawowej liczby członków. Krajowa Rada
- 17-
-16-
ROZDZIAŁ II. KONSTYTUCYJNE NIESADOWE ORGANY OCHRONY PRAWNEJ /. UWAGI WPROWADZAJĄCE / 2. RZECZNIK PRAW OBYWATELSKICH

o przyjęciu sprawozdania może zawierać uwagi i zastrzeżenia. W ROZDZIAŁ III. RZECZNICY INTERESU
wypadku odrzucenia sprawozdania przez Sejm i Senat PUBLICZNEGO
kadencja wszystkich członków Krajowej Rady wygasa w ciągu
14 dni, liczonych od dnia ostatniej uchwały, jednakże
wygaśnięcia kadencji Krajowej Rady nie następuje, jeżeli me I. UWAGI WPROWADZAJĄCE
zostanie potwierdzone przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej.

1. Do kategorii organów ochrony prawa należy zaliczyć rzeczników interesu


publicznego. Są nimi wyspecjalizowane organy państwowe zorganizowane stosownie
do powierzonych zadań i kompetencji, a także wyposażone w określone uprawnienia
władcze.

2. Rzecznicy interesu publicznego maja za zadanie sprawowanie kontroli (Rzecznik


Praw Obywatelskich) oraz nadzoru (Generalny Inspektor Ochrony Danych
Osobowych) w zakresie ochrony prawa w społecznym i publicznym odbiorze.
Konstytucyjna podstawę normatywna posiada tylko dwóch rzeczników. Pozostali
rzecznicy mają jedynie wyraźne oparcie ustawowe.

3. Krąg organów zaliczonych do kategorii rzeczników interesu publicznego


jest określony i zamknięty. Konstytucja powołuje Rzecznika Praw Obywatelskich,
którego uzupełnieniem jest Rzecznik Praw Dziecka. Funkcję rzecznika interesu
publicznego sprawuje również Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych. Do
kategorii rzeczników należy zaliczyć jeszcze Rzecznika Ubezpieczonych.

4. Poza wskazanym zakresem pozostaje instytucja wprost oraz imiennie na-


zwanego Rzecznika Interesu Publicznego, który oprócz mylącej nazwy jest w
i istocie rzecznikiem lustracyjnym czyli spełnia on funkcje quasi-organu ścigania.

2. RZECZNIK PRAW OBYWATELSKICH

1. Instytucja rzecznika praw obywatelskich znana jest większości państw pod


nazwą ombudsmana, mediatora, obrońcy ludowego czy po prostu rzecznika tych
praw. Wszystkie te instytucje charakteryzuje ich odrębność organizacyjna,
powiązanie parlamentarne oraz orientacja na ochronę przed nieprawidłowymi
działaniami organów administracji.

-19-
ROZDZIAŁ III. RZECZNICY INTERESU PUBLICZNEGO I RZECZNIK PRAW OBYWATELSKICH

2. Instytucja Rzecznika Praw Obywatelskich wywodzi się z XVIII Niezawisłość działaniom Rzecznika gwarantuje immunitet nietykalności, a
wiecznego szwedzkiego urzędu ombudsmana. Zadaniem tego organu było więc nie może być on bez uprzedniej zgody Sejmu pociągnięty do odpowie-
kontrolowanie urzędników królewskich, co do prawidłowości i rzetelności ich dzialności karnej ani pozbawiony wolności, nie może być zatrzymany lub
działania. Następnie (XX w.) urzędy tego rodzaju zaczęły funkcjonować w aresztowany, z wyjątkiem ujęcia go na gorącym uczynku przestępstwa i jeżeli
pozostałych państwach skandynawskich. Z czasem urząd ombudsmana jego zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku
pojawił się w innych państwach. postępowania. O zatrzymaniu niezwłocznie należy powiadomić Marszałka
Sejmu, który może nakazać natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego (art.
3. W Polsce urząd ten zaczął funkcjonować w oparciu o przepisy 211 Konstytucji RP).
uchwalonej w dniu 15 lipca 1987 r. ustawy o Rzeczniku Praw
Obywatelskich. Dla ustalenia pozycji Rzecznika Praw Obywatelskich ważna 7. Do zadań Rzecznika Praw Obywatelskich zalicza się ochronę praw i
była nowela do konstytucji z dnia 7 kwietnia 1989r. wprowadzająca art. 36a, wolności zarówno obywateli polskich, jak i bezpaństwowców oraz
który nadał RPO rangę organu konstytucyjnego. cudzoziemców, znajdujących się pod władzą RP (w zakresie praw i wolności
przysługujących im w Polsce) (art. 18 u. o RPO). Zakresem działania RPO
4. Pozycję ustrojową Rzecznika Praw Obywatelskich określa nie objęte zostały natomiast bezpośrednio inne podmioty (osoby prawne,
Konstytucja RP w art. 208 - 212 oraz ustawa z dnia 15 lipca 1987 r. o organy samorządu terytorialnego czy inne samorządy). Zakres przedmiotowy
Rzeczniku Praw Obywatelskich (tekst jednolity Dz. U. z 2001 r. Nr 14, ochrony nie został ograniczony do praw i wolności konstytucyjnych (tak jak
poz. 147). ma to miejsce w i przypadku skargi konstytucyjnej), ale obejmuje wszelkie
Jest on organem samodzielnym oraz instytucjonalnie oddzielonym od prawa i wolności przyznane obywatelom także innymi aktami normatywnymi
innych organów państwowych, Rzecznik jest w swojej działalności (np. ratyfikowanymi przez Polskę umowami międzynarodowymi).
niezawisły i odpowiada jedynie przed Sejmem, na zasadach określonych w Rzecznik Praw Obywatelskich wykonuje swoje zadania poprzez: 1) rozpa-
ustawie (art. 210 Konstytucji RP). trywanie indywidualnych skarg obywateli i podejmowanie stosownych
czynności mających na celu likwidację powstałych naruszeń praw lub
5. Rzecznik Praw Obywatelskich został powołany w celu ochrony praw i wolności w konkretnych przypadkach, 2) występowanie z inicjatywami
wolności człowieka i obywatela określonych w Konstytucji oraz w innych mającymi na celu usunięcie hierarchicznych niezgodności występujących w
aktach normatywnych (art. 208 Konstytucji RP). Podstawowym zadaniem aktach prawnych, 3) kierowanie wniosków do odpowiednich organów o
Rzecznika Praw Obywatelskich jest dokonywanie kontroli przestrzegania podjęcie inicjatywy ustawodawczej, 4) wywieranie wpływu na kształtowanie
praw i wolności obywateli w trakcie działalności organów państwa. W kierunków wykładni prawa dotyczącego praw i wolności człowieka i
sprawach o ochronę wolności i praw, człowieka i obywatela Rzecznik bada, obywatela oraz 5) obowiązkowe informowane Sejmu i Senatu, a także opinii
czy wskutek działania łub zaniechania organów, organizacji i instytucji publicznej o stanie przestrzegania praw i wolności obywatelskich, do
obowiązanych do przestrzegania i realizacji tych wolności i praw nie czego Rzecznika obliguje art. 212 Konstytucji RP.
nastąpiło naruszenia prawa, a także zasad współżycia i sprawiedliwości
społecznej (art. 1 ust. 3 u. RPO). Uzasadnia to zakwalifikowanie Rzecznika 8. Rzecznik Praw Obywatelskich jako organ, który, stoi na straży wolności i
Praw Obywatelskich, będącego organem ochrony prawnej, jako organu praw człowieka i obywatela, w sprawach dzieci współpracuje z Rzecznikiem
kontroli przestrzegania prawa (kontroli legalności). W celu zapewnienia Praw Dziecka oraz współdziała ze stowarzyszeniami, ruchami obywatelskimi,
realności i efektywności kontroli pozycja Rzecznika w Konstytucji została
innymi dobrowolnymi zrzeszeniami i fundacjami na rzecz ochrony wolności i
usytuowana jako sui generis organ kontroli i ochrony prawa (obok
praw człowieka i obywatela.
Najwyższej Izby Kontroli i Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji).
9. Rzecznikiem może być obywatel polski wyróżniający się wiedzą praw-
6. Niezawisłość działalności i niezależność Rzecznika Praw niczą, doświadczeniem zawodowym oraz wysokim autorytetem ze względu
Obywatelskich od innych organów państwowych zbliża ten organ w pewnym na swe walory moralne i wrażliwość społeczną (art. 2 u. o RPO).
sensie do działalności władzy sądowniczej, sytuując go również blisko władzy 10. Rzecznika powołuje Sejm za zgodą Senatu, na okres 5 lat (art. 209 ust. 1
ustawodawczej, poprzez powiązanie z Sejmem, który za zgodą Senatu Konstytucji RP), Przepis art. 3 ust. 1 u. RPO precyzuje, iż powołanie
powołuje Rzecznika do pełnienia urzędu. Sejmowi też Rzecznik składa następuje na wniosek Marszałka Sejmu albo grupy 35 posłów, Uchwałę
sprawozdanie z działalności i ponosi przed nim odpowiedzialność. Sejmu o powołaniu Rzecznika Marszałek Sejmu przesyła niezwłocznie
-21 -
ROZDZIAŁ III. RZECZNICY INTERESU PUBLICZNEGO 2. RZECZNIK PRAW OBYWATELSKICH

Marszałkowi Senatu. Senat podejmuje uchwale w sprawie wyrażenia zgody na stępowanie wyjaśniające, jak również zwrócić się o zbadanie sprawy lub jej
powołanie Rzecznika w ciągu miesiąca od przekazania Senatowi uchwały części do właściwych organów, w szczególności organów nadzoru, prokuratury,
Sejmu. Niepodjęcie uchwały przez Senat w ciągu miesiąca oznacza wyrażenie kontroli państwowej, zawodowej lub społecznej, bądź wystąpić do Sejmu o zle-
zgody. Jeżeli Senat odmawia wyrażenia zgody na powołanie Rzecznika, Sejm cenie Najwyższej Izbie Kontroli przeprowadzenia kontroli dla zbadania określo-
powołuje na stanowisko Rzecznika inną osobę. Dotychczasowy Rzecznik pełni nej sprawy lub jej części.
swoje obowiązki do czasu objęcia stanowiska przez nowego Rzecznika. W toku prowadzonego postępowania wyjaśniającego Rzecznik ma prawo:
Przed przystąpieniem do wykonywania obowiązków Rzecznik składa przed zbadać, (nawet bez uprzedzenia), każdą sprawę na miejscu, żądać złożenia wy-
Sejmem ślubowanie. Kadencja Rzecznika rozpoczyna się od dnia złożenia ślu- jaśnień, przedstawienia akt każdej sprawy prowadzonej przez naczelne i central-
bowania przed Sejmem. Ta sama osoba nie może być Rzecznikiem Praw Obywa- ne organy administracji państwowej, organy administracji rządowej, organy or-
telskich więcej niż przez dwie kadencje. Po zaprzestaniu wykonywania obo- ganizacji spółdzielczych, społecznych, zawodowych i społeczno-zawodowych oraz
wiązków Rzecznik ma prawo powrócić na stanowisko zajmowane poprzednio organy jednostek organizacyjnych posiadających osobowość prawną, a także or-
albo otrzymać stanowisko równorzędne poprzednio zajmowanemu, jeżeli nie gany jednostek samorządu terytorialnego i samorządowych jednostek organiza-
ma przeszkód prawnych. cyjnych, żądać przedłożenia informacji o stanie sprawy prowadzonej przez sądy,
a także prokuraturę i inne organy ścigania oraz żądać do wglądu w Biurze Rzecz-
11. Sejm odwołuje Rzecznika przed upływem okresu, na jaki został powoła- nika Praw Obywatelskich akt sądowych i prokuratorskich oraz akt innych orga-
ny, jeżeli: zrzekł się on wykonywania obowiązków lub stał się trwale niezdolny nów ścigania po zakończeniu postępowania i zapadnięciu rozstrzygnięcia, jak
do pełnienia obowiązków na skutek choroby, ułomności łub upadku sil - stwier- również zlecać sporządzanie ekspertyz i opinii. W sprawach objętych tajemnicą
państwową udzielanie informacji lub umożliwianie Rzecznikowi wglądu do akt
dzonych orzeczeniem lekarskim. Sejm odwołuje Rzecznika przed upływem okresu,
następuje na zasadach i w trybie określonych w przepisach o ochronie informacji
na jaki został powołany, również, jeżeli Rzecznik sprzeniewierzył się złożone-
mu ślubowaniu. W przypadku, gdy Rzecznik zrzekł się wykonywania obowiąz- niejawnych. Rzecznik odmawia ujawnienia nazwiska i innych danych osobowych
ków, Sejm podejmuje uchwałę w sprawie odwołania Rzecznika na wniosek Mar- skarżącego, w tym także wobec organów władzy publicznej, jeżeli uzna to za
niezbędne dla ochrony wolności, praw i interesów jednostki.
szałka Sejmu. W pozostałych przypadkach Sejm podejmuje uchwałę w sprawie
odwołania Rzecznika, na wniosek Marszałka Sejmu lub grupy co najmniej 35
13. Po zbadaniu sprawy Rzecznik może: wyjaśnić wnioskodawcy, że nie
posłów, większością przynajmniej 3/5 głosów w obecności co najmniej połowy
stwierdził naruszenia wolności i praw człowieka i obywatela, skierować wystą-
ustawowej liczby posłów.
pienie do organu, organizacji lub instytucji, w których działalności stwierdził
naruszenie wolności i praw człowieka i obywatela; wystąpienie takie nie może
12. Rzecznik podejmuje czynności, jeżeli poweźmie wiadomość wskazu- naruszać niezawisłości sędziowskiej, zwrócić się do organu nadrzędnego nad
jącą na naruszenie wolności i praw człowieka i obywatela. jednostką, wymieniona powyżej, z wnioskiem o zastosowanie środków przewi-
Podjęcie czynności przez Rzecznika następuje na wniosek: obywateli lub dzianych w przepisach prawa, żądać wszczęcia postępowania w sprawach cywil-
ich organizacji, organów samorządów, Rzecznika Praw Dziecka. Rzecznik Praw nych, jak również wziąć udział w każdym toczącym się już postępowaniu zwró-
Obywatelskich może też podjąć czynności z własnej inicjatywy. cić się o wszczęcie postępowania administracyjnego, wnosić skargi do sądu ad-
Wniosek kierowany do Rzecznika jest wolny od opłat, nie wymaga zachowa- ministracyjnego, a także uczestniczyć w tych postępowaniach, (na prawach przy-
nia szczególnej formy, lecz powinien zawierać oznaczenie wnioskodawcy oraz sługujących prokuratorowi), wystąpić z żądaniem wszczęcia przez uprawnione-
osoby, której wolności i praw, sprawa dotyczy, a także określać przedmiot sprawy. go oskarżyciela postępowania przygotowawczego w sprawach o przestępstwa
Rzecznik po zapoznaniu się z każdym skierowanym do niego wnioskiem ścigane z urzędu, wystąpić z wnioskiem o ukaranie, a także o uchylenie prawo-
może: podjąć sprawę, poprzestać na wskazaniu wnioskodawcy przysługujących mocnego rozstrzygnięcia w postępowaniu w sprawach o wykroczenia, wnieść
mu środków działania, przekazać sprawę według właściwości, może również kasację od prawomocnego orzeczenia lub rewizję nadzwyczajną.
sprawy nie podjąć. Zawiadamia o powyższym wnioskodawcę i osobę, której W wystąpieniu, do organu, organizacji lub instytucji, w których działalno-
sprawa dotyczy. ści stwierdził naruszenie wolności i praw człowieka i obywatela Rzecznik for-
W przypadku podjęcia sprawy Rzecznik może samodzielnie prowadzić po- mułuje opinie i wnioski, co do sposobu załatwiania sprawy, a także może żądać
-22- -23-
ROZDZIAŁ m. RZECZNICY INTERESU PUBLICZNEGO 3. RZECZNIK PRAW DZIECKA

wszczęcia postępowania dyscyplinarnego lub zastosowania sankcji służbowych. 16. Instytucja polskiego Rzecznika Praw Obywatelskich wymaga uzupeł-
Organ, organizacja lub instytucja, do których zostało skierowane wystąpienie, niającej prezentacji o podstawowe założenia instytucji Europejskiego Rzecznika
obowiązane są bez zbędnej zwłoki, nie później jednak niż w terminie 30 dni, Praw Obywatelskich. Instytucja ta powołana została na mocy traktatu z Ma-
poinformować Rzecznika o podjętych działaniach lub zajętym stanowisku. W astricht w 1992 r.
wypadku, gdy Rzecznik nie podziela tego stanowiska, może zwrócić się do Do zakresu kompetencji Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich na-
właściwej jednostki nadrzędnej o podjęcie odpowiednich działań. leży prowadzenie dochodzeń oraz sporządzanie raportów w przedmiocie niepra-
W związku z rozpatrywanymi sprawami Rzecznik może przedstawiać wła- widłowego funkcjonowania instytucji i organów Wspólnoty Europejskiej, (np.
ściwym organom, organizacjom i instytucjom oceny i wnioski zmierzające do Parlamentu Europejskiego czy Komisji Europejskiej) za wyjątkiem Trybunału
zapewnienia skutecznej ochrony wolności i praw człowieka i obywatela i uspraw- Sprawiedliwości i Sądu Pierwszej Instancji.
nienia trybu załatwiania ich spraw. Do wniesienia skargi do Rzecznika uprawniony jest każdy obywatel Unii Eu-
ropejskiej. Rzecznika władny jest jednak zbadać sprawę z własnej inicjatywy.
14. Rzecznik może również: występować do właściwych organów z wnio- Na żądanie Rzecznika instytucje i organy europejskie zobowiązane są przed-
skami o podjęcie inicjatywy ustawodawczej bądź o wydanie lub zmianę innych stawiać informacje oraz dokumenty. Rzecznik ma prawo i obowiązek przepro-
aktów prawnych w sprawach dotyczących wolności i praw człowieka i obywa- wadzania kontroli w instytucjach, na które wniesiono skargę.
tela, występować do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskami w sprawach, o Rzecznik musi być niezawisły w swych działaniach. Rzecznika odwołuje
których mowa w art. 188 Konstytucji, zgłosić udział w postępowaniu przed Trybunał Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich.
Trybunałem Konstytucyjnym w sprawach skarg konstytucyjnych i brać udział Podstawowe założenia funkcji Rzecznika Praw Obywatelskich w Polsce oraz
w tym postępowaniu, występować z wnioskami do Sądu Najwyższego o podję- Europejskiego Rzecznika w zasadzie pokrywają się. Wspólne są ich podstawo-
cie uchwały mającej na celu wyjaśnienie przepisów prawnych budzących wąt- we zadania w postaci ochrony przed nieprawidłowymi działaniami organów ad-
pliwości w praktyce, lub których stosowanie wywołało rozbieżności w orzecz- ministracji oraz strzeżenie wolności i praw człowieka i obywatela.
nictwie. Organ, organizacja lub instytucja, do których zwróci się Rzecznik,
obowiązane są z nim współdziałać i udzielać mu pomocy, a zwłaszcza: zapew-
niać dostęp do akt i dokumentów, udzielać Rzecznikowi żądanych przez niego 3. RZECZNIK PRAW DZIECKA
informacji i wyjaśnień, udzielać wyjaśnień dotyczących podstawy faktycznej i
prawnej swoich rozstrzygnięć, ustosunkowywać się do ogólnych ocen, uwag i 1. Potrzebę ochrony praw dzieci sformułowano w minionym śmieciu. De-
opinii Rzecznika. klaracja Praw Dziecka oraz Karta Praw Dziecka (1948), a także Konwencja
ONZ o prawach dziecka (1989) deklarują obowiązek szczególnej ochrony praw
15. Rzecznik corocznie informuje Sejm i Senat o swojej działalności oraz
dzieci i nakaz stworzenia gwarancji ich ochrony.
o stanie przestrzegania wolności i praw człowieka i obywatela. Informacja taka
podawana jest do wiadomości publicznej. Rzecznik może przedkładać Sejmowi
2. Instytucję rzecznika praw dziecka, najwcześniej przewidywało ustawo
i Senatowi określone sprawy wynikające z jego działalności, a na wniosek Mar-
dawstwo norweskie (1981 r.) Następnie urząd taki powołano m.in. w Austrii i
szałka Sejmu przedstawia informację lub podejmuje czynności w określonych
Finlandii.
sprawach. Rzecznik Praw Obywatelskich wykonuje swoje zadania przy pomocy
Biura Rzecznika Praw Obywatelskich. Zadania i organizację Biura określa sta-
3. Rzecznik Praw Dziecka jest w Polsce stosunkowo nową instytucją. Zo-
tut, nadawany przez Marszałka Sejmu na wniosek Rzecznika. Marszałek Sejmu
stał on powołany zgodnie z konstytucyjnym upoważnieniem zawartym w art. 72
na wniosek Rzecznika może powołać zastępców, nie więcej jednak niż trzech,
ust. 4 Konstytucji RP. Ustawa z dnia 6 stycznia 2000 r. o Rzeczniku Praw Dziecka
w tym zastępcę do spraw żołnierzy. Odwołanie następuje w tym samym
(Dz.U. Nr 6, poz.69) statuuje ten organ w grupie organów kontroli państwowej
trybie. Rzecznik określa zakres zadań zastępcy (zastępców) Rzecznika. Wydatki
i ochrony prawa. Powołanie instytucji o tym charakterze, było wyrazem
związane z funkcjonowaniem Rzecznika Praw Obywatelskich pokrywane są z
realizacji przyjętej przez Polskę (w związku z ratyfikacją) Konwencji ONZ o
budżetu centralnego, Rzecznik, za zgodą Sejmu, może ustanowić swoich
prawach dziecka w 1991 r. Art.72 ust 1 i 2 Konstytucji stanowi, iż RP zapewnia
pełnomocników terenowych.
ochronę praw dziecka, a każdy ma prawo żądać od organów władzy publicznej
-24- -25-
ROZDZIAŁ a. RZECZNICY INTERESU PUBLICZNEGO X RZECZNIK PRAW DZIECKA

ochrony dziecka przed przemocą, okrucieństwem, wyzyskiem i demoralizacją, O zatrzymaniu niezwłocznie powiadamia się Marszałka Sejmu, który może
dziecko pozbawione opieki rodzicielskiej ma natomiast prawo do opieki i po- nakazać natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego. Rzecznik nie może zajmo-
mocy władz publicznych. wać innego stanowiska ani wykonywać innych zajęć zawodowych, a także nie
może prowadzić działalności publicznej nie dającej się pogodzić z obowiązka-
4. Rzecznik Praw Dziecka stoi na straży praw dziecka określonych w Kon- mi i godnością jego urzędu. Po zaprzestaniu wykonywania obowiązków Rzecz-
stytucji Rzeczypospolitej Polskiej, Konwencji o prawach dziecka i innych prze- nik ma prawo powrócić na poprzednio zajmowane stanowisko lub otrzymać
pisach prawa, z poszanowaniem odpowiedzialności, praw i obowiązków rodzi- stanowisko równorzędne.
ców. Rzecznik przy wykonywaniu swoich uprawnień kieruje się dobrem dziecka Sejm (za zgodą Senatu) odwołuje Rzecznika przed upływem kadencji, jeże-
oraz bierze pod uwagę, że naturalnym środowiskiem jego rozwoju jest rodzina. li: zrzekł się on sprawowania urzędu, stał się trwale niezdolny do pełnienia
Dzieckiem w rozumieniu ustawy o RPD jest każda istota ludzka od poczęcia do obowiązków na skutek choroby lub utraty sił, stwierdzonych orzeczeniem lekar-
osiągnięcia pełnoletniości skim, sprzeniewierzył się złożonemu ślubowaniu. Sejm podejmuje uchwałę w
sprawie odwołania Rzecznika na wniosek Marszałka Sejmu, Marszałka Senatu,
5. Rzecznik podejmuje działania mające na celu zapewnienie dziecku peł- grupy co najmniej 35 posłów lub, co najmniej 15 senatorów. Uchwałę Sejmu o
nego i harmonijnego rozwoju, z poszanowaniem jego godności i podmiotowo- odwołaniu Rzecznika Marszałek Sejmu przesyła niezwłocznie Marszałkowi Se-
ści. Rzecznik działa na rzecz ochrony praw dziecka, a w szczególności: prawa natu. Senat podejmuje uchwałę w sprawie wyrażenia zgody na odwołanie Rzecz-
do życia i ochrony zdrowia, prawa do wychowania w rodzinie, prawa do godzi- nika w ciągu miesiąca od dnia otrzymania uchwały Sejmu. Niepodjęcie uchwały
wych warunków socjalnych oraz prawa do nauki. Rzecznik podejmuje działania przez Senat w ciągu miesiąca oznacza wyrażenie zgody na odwołanie.
zmierzające do ochrony dziecka przed przemocą, okrucieństwem, wyzyskiem,
demoralizacja, zaniedbaniem oraz innym złym traktowaniem. Rzecznik szcze- 8. Rzecznik Praw Dziecka podejmuje w ramach swych zadań działania z
gólna troska i pomocą winien otaczać dzieci niepełnosprawne. własnej inicjatywy, biorąc pod uwagę w szczególności informacje wskazujące
na naruszenie praw lub dobra dziecka. W związku ze swoją działalnością Rzecz-
6. Rzecznika Praw Dziecka powołuje Sejm, za zgoda Senatu, na wniosek nik może zwrócić się do organów władzy publicznej, organizacji lub instytucji o
Marszałka Sejmu, Marszałka Senatu, grupy, co najmniej 35 posłów lub, co naj- złożenie wyjaśnień i udzielenie niezbędnych informacji, a także udostępnienie
mniej 15 senatorów. Uchwałę Sejmu o powołaniu Rzecznika Marszałek Sejmu akt i dokumentów, w tym zawierających dane osobowe, jak również może
przesyła niezwłocznie Marszałkowi Senatu. Senat podejmuje uchwałę w sprawie zwrócić się do właściwych organów, w tym Rzecznika Praw Obywatelskich,
wyrażenia zgody na powołanie Rzecznika w ciągu miesiąca od dnia otrzymania organizacji lub instytucji o podjęcie na rzecz dziecka działań z zakresu ich kom-
uchwały Sejmu (niepodjęcie uchwały przez Senat w ciągu miesiąca jest jedno- petencji. Rzecznik Praw Obywatelskich podejmuje sprawy skierowane przez
znaczne z wyrażeniem zgody). Jeżeli Senat nie wyrazi zgody na powołanie Rzecz- Rzecznika Praw Dziecka. Rzecznik ten przedstawia właściwym organom wła-
nika, Sejm powołuje na to stanowisko inną osobę. Dotychczasowy Rzecznik pełni dzy publicznej, organizacjom i instytucjom oceny i wnioski zmierzające do za-
swoje obowiązki do czasu złożenia ślubowania przez nowego Rzecznika. Przed pewnienia skutecznej ochrony praw i dobra dziecka oraz usprawnienia trybu
przystąpieniem do wykonywania obowiązków Rzecznik składa przed Sejmem ślu- załatwiania spraw w tym zakresie. Rzecznik może również występować do
bowanie. Kadencja Rzecznika trwa 5 lat, licząc od dnia złożenia ślubowania. Ka- właściwych organów z wnioskami o podjęcie inicjatywy ustawodawczej bądź o
dencja Rzecznika wygasa w razie jego śmierci lub odwołania. Ta sama osoba nie wydanie lub zmianę innych aktów prawnych. Organy, instytucje i organizacje,
może być Rzecznikiem dłużej niż przez dwie kolejne kadencje. do których Rzecznik zwrócił się z wnioskami są obowiązane ustosunkować się
do nich w terminie 30 dni od daty otrzymania.
7. Rzecznik Praw Dziecka jest w swojej działalności niezależny od in-
nych organów państwowych i odpowiada jedynie przed Sejmem. Rzecznik nie 9. Rzecznik Praw Dziecka przedstawia Sejmowi i Senatowi corocznie in-
może być bez uprzedniej zgody Sejmu pociągnięty do odpowiedzialności kar- formację o swojej działalności i uwagi o stanie przestrzegania praw dziecka,
nej ani pozbawiony wolności, nie może być również zatrzymany lub areszto- Informacja ta jest podawana do wiadomości publicznej. Rzecznik wykonuje swoje
wany, z wyjątkiem ujęcia go na gorącym uczynku przestępstwa i jeżeli jego zadania przy pomocy Biura Rzecznika Praw Dziecka. Organizację Biura określa
zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania. statut nadawany przez Marszałka Sejmu.
-26- -27-
ROZDZIAŁ DJ. RZECZNICY INTERESU PUBLICZNEGO 4. RZECZNIK UBEZPIECZONYCH

6. Rzecznik Ubezpieczonych reprezentuje interesy osób ubezpieczających, ubez-


pieczonych, uposażonych lub uprawnionych z umów ubezpieczenia, członków fun-
4. RZECZNIK UBEZPIECZONYCH duszy emerytalnych i uczestników pracowniczych programów emerytalnych.
7. W celu realizacji ustawowych zadań Rzecznik Ubezpieczonych współpra-
cuje w szczególności z krajowymi i zagranicznymi organizacjami konsumencki-
1. W Polsce urząd Rzecznika Ubezpieczonych został utworzony w 1995 mi oraz z Rzecznikiem Praw Obywatelskich.
roku. Podstawowym aktem prawnym będącym podstawą funkcjonowania Rzecz-
nika Ubezpieczonych w tym okresie była ustawa z dnia 28 lipca 1990 r. o dzia- 8. Rzecznik Ubezpieczonych posiada osobowość prawną, a jego siedzibą
łalności ubezpieczeniowej (Dz.U. z 1990 r. Nr 59, poz.34 z póź. zm.). Proble- jest Warszawa.
matykę tego organu regulował rozdział 10 b wskazanej ustawy dodany przez art.
l pkt. 80 ustawy z dnia 8 czerwca 1995 r. o zmianie ustawy o działalności 9. Na urząd Rzecznika Ubezpieczonych, powołuje Prezes Rady Ministrów
ubezpieczeniowej (...) (Dz. U. Nr 96 poz. 478). Powołana ustawa o działalno- na wniosek ministra właściwego do spraw instytucji finansowych i ministra wła-
ści ubezpieczeniowej (tekst jednolity Dz.U. z 1996 r. Nr 11., poz. 62 z poź. ściwego do spraw zabezpieczenia społecznego - na czteroletnią kadencję. Ta
zm.) utraciła moc z dniem 1 stycznia 2004 r. sama osoba nie może być Rzecznikiem dłużej niż przez dwie kolejne kadencje.
Na stanowisko, to może zostać powołana wyłącznie osoba wyróżniająca się
2. Rzecznik Ubezpieczonych został powołany w celu reprezentacji intere- wiedzą i doświadczeniem w zakresie ubezpieczeń oraz organizacji i funkcjono-
sów ubezpieczonych i uprawnionych z umów ubezpieczenia oraz członków fun- wania funduszy emerytalnych i posiadająca wyższe wykształcenie.
duszy emerytalnych i uczestników pracowniczych programów emerytalnych,
10. Do ustawowych zadań Rzecznika należy podejmowanie działań w za
3. W latach 90-tych XX w. nastąpił rozwój rynku ubezpieczeniowego, a kresie ochrony osób, których interesy reprezentuje, a zwłaszcza: 1) rozpatrywa-
wraz z nim pojawiać się zaczęły sytuacje niekorzystne dla ubezpieczonych, w nie skarg w indywidualnych sprawach kierowanych do Rzecznika; 2) opiniowa-
związku z tym wyłoniła się idea utworzenia instytucji, reprezentującej interesy nie projektów aktów prawnych dotyczących organizacji i funkcjonowania ubez-
właśnie osób ubezpieczonych. Instytucja polskiego Rzecznika Ubezpieczonych pieczeń, funduszy emerytalnych i pracowniczych programów emerytalnych; 3)
wzorowana była na regulacjach prawnych innych państw, w których alogiczne występowanie do właściwych organów z wnioskami o podjęcie inicjatywy usta
urzędy już funkcjonowały. wodawczej bądź o wydanie lub zmianę innych aktów prawnych w sprawach do
Najwcześniej potrzebę powołania takiej instytucji dostrzeżono w USA, a z tyczących organizacji i funkcjonowania ubezpieczeń, funduszy emerytalnych i
czasem również w Europie. pracowniczych programów emerytalnych; 4) informowanie właściwych orga-
nów nadzoru i kontroli oraz Polskiej Izby Ubezpieczeń i organizacji
4. Obecnie podstawę prawną działania Rzecznika Ubezpieczonych (tj. od gospodarczych powszechnych towarzystw emerytalnych o dostrzeżonych
dnia 1 stycznia 2004 r.) stanowią przepisy ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o nieprawidłowościach w działaniu zakładów ubezpieczeń, funduszy emerytalnych,
nadzorze ubezpieczeniowym i emerytalnym oraz Rzeczniku Ubezpieczonych (Dz. towarzystw emerytalnych, pracowniczych programów emerytalnych i innych
U. Nr 124 poz. 1153 z póź. zm.). instytucji rynku ubezpieczeniowego; 5) stwarzanie możliwości polubownego i
pojednawczego rozstrzygania sporów między ubezpieczającymi,
5. Nadzorem ubezpieczeniowym i emerytalnym, objęta jest działalność ubez- ubezpieczonymi, uposażonymi lub uprawnionymi z umów ubezpieczenia a
pieczeniowa, w zakresie pośrednictwa ubezpieczeniowego, w zakresie funduszy zakładami ubezpieczeń, między towarzystwami emerytalnymi a członkami tych
emerytalnych, w zakresie pracowniczych programów emerytalnych, towarzystw, oraz wynikłych z uczestnictwa w pracowniczych programach
Nadzorowi podlegają w szczególności zakłady ubezpieczeń, pośrednicy emerytalnych, w szczególności organizowanie sądów polubownych do
ubezpieczeniowi, fundusze emerytalne i towarzystwa emerytalne. Celem nadzo- rozpatrywania tych sporów; 6) inicjowanie i organizowanie działalności
ru jest ochrona interesów osób ubezpieczających, ubezpieczonych, uposażonych edukacyjnej i informacyjnej w dziedzinie ochrony ubezpieczających,
lub uprawnionych z umów ubezpieczenia, członków funduszy emerytalnych oraz ubezpieczonych, uposażonych lub uprawnionych z umów ubezpieczenia, członków
uczestników pracowniczych programów emerytalnych. funduszy emerytalnych oraz uczestników pracowniczych programów
emerytalnych.
-28- -29-
ROZDZIAŁ III. RZECZNICY INTERESU PUBLICZNEGO /. GENERALNY INSPEKTOR OCHRONY DANYCH OSOBOWYCH

11. Organem opiniodawczo-doradczym Rzecznika jest Rada Ubezpieczo- rozpatrzenie sprawy, jak również może zwrócić się o zbadanie sprawy do
nych. Radę powołuje na wniosek Rzecznika - na okres jego kadencji - minister właściwych organów (np. prokuratury, organów kontroli państwowej, zawo-
właściwy do spraw instytucji finansowych, w porozumieniu z ministrem właści- dowej czy społecznej).
wym do spraw zabezpieczenia społecznego.
17. Zakłady ubezpieczeń obowiązane są, do przekazywania Rzecznikowi
12. Podjecie czynności przez Rzecznika następuje z urzędu łub na wniosek: wzorów umów ubezpieczenia i wniosków o ubezpieczenie, tekstów ogólnych
osób, które wystąpiły do niego ze skarga łub prośba o interwencję bądź właści- warunków ubezpieczeń oraz innych dokumentów i formularzy stosowanych przez
wych organów nadzoru, kontroli lub innych organów władzy publicznej. dany zakład ubezpieczeń przy zawieraniu umów ubezpieczenia, w terminie 14
dni od dnia wprowadzenia ich do obrotu, oraz na żądanie Rzecznika - taryfy
13. Rzecznik, po zapoznaniu się ze skierowanym do niego wnioskiem, może: składek ubezpieczeniowych.
podjąć czynność, wskazać wnioskodawcy przysługujące mu prawa i środki
działania;, przekazać sprawę według właściwości bądź też nie podjąć czynności, 18. Rzecznik może występować do Sądu Najwyższego o podjęcie uchwały
o czym zawiadamia, uzasadniając swoje stanowisko, wnioskodawcę oraz osobę, mającej na celu wyjaśnienie przepisów prawnych budzących wątpliwości lub,
której sprawa dotyczy. których, stosowanie wywołało rozbieżności w orzecznictwie.

14. Rzecznik, podejmując czynności, bada, czy wskutek działania lub za- 19. Podmiot, który otrzymał wniosek Rzecznika w sprawach objętych za-
niechania zakładu ubezpieczeń, towarzystwa emerytalnego lub funduszu emery- kresem jego działania, jest obowiązany niezwłocznie, nie później jednak niż w
talnego nie nastąpiło naruszenie prawa lub interesów osób, których reprezenta- terminie 30 dni od dnia otrzymania wniosku, poinformować Rzecznika o podję-
cja została mu ustawo powierzona. tych działaniach lub zajętym stanowisku.

15. Rzecznik lub upoważniony przez niego pracownik Biura 20. Rzecznik składa corocznie, Prezesowi Rady Ministrów sprawozdanie ze
Rzecznika może występować do zakładów ubezpieczeń, funduszy swojej działalności oraz uwagi o stanie przestrzegania prawa i interesów osób,
emerytalnych, towarzystw emerytalnych, Zakładu Ubezpieczeń których reprezentacja została mu ustawowo powierzona.
Społecznych, Ubezpieczeniowego Funduszu Gwarancyjnego, Polskiego
Biura Ubezpieczycieli Komunikacyjnych o udzielenie informacji lub
wyjaśnień, w szczególności: w sprawach indywidualnych, w sprawach po- 5. GENERALNY INSPEKTOR OCHRONY DANYCH
stanowień ogólnych warunków ubezpieczeń, które według Rzecznika są
niekorzystne dla osób ubezpieczających, ubezpieczonych, uposażonych lub
OSOBOWYCH
uprawnionych z umów ubezpieczenia, dotyczących wewnętrznych regulacji
tych instytucji, na temat nieprawidłowej obsługi świadczonej przez te in-
stytucje; zwracać się do ministra właściwego do spraw instytucji finansowych 1. Postęp technologiczny i rozwój informatyki wymagają prawnej ochro-
w sprawach dotyczących ubezpieczeń obowiązkowych i postulować o ny sfery prywatności człowieka. Cywilistyczne instrumenty ochrony dóbr oso-
ewentualną zmianę przepisów regulujących te ubezpieczenia; przeprowadzać bistych okazują się niewystarczające. Represja nie jest zadowalająca wobec
lub zlecać badania na temat sytuacji na rynku ubezpieczeniowym i konieczności zapewnienia prewencji w zakresie ochrony dóbr osobistych. Stan-
emerytalnym; występować do stron o poddanie spraw rozstrzygnięciu przez dardy międzynarodowe określają pewne wymagania minimalne, którym Pol-
sąd polubowny. ska musi sprostać, m.in. przez wyodrębnienie specjalnego organu ochrony
Wystąpienie o udzielenie informacji lub wyjaśnień w sprawach indywidual- praw tego rodzaju.
nych może nastąpić wyłącznie na wniosek osoby, której sprawa dotyczy.
2. Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych jest organem kon-
16. Po zbadaniu sprawy Rzecznik może: wyjaśnić wnioskodawcy, że nie troli przestrzegania prawa w zakresie ochrony danych osobowych. Kompeten-
stwierdził naruszenia praw ani interesów a także zwrócić się do podmiotu, w cje i zadania Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych reguluje
którego działalności stwierdził naruszenie prawa lub interesów o ponowne
-31 -
-30-
ROZDZIAŁ III. RZECZNICY INTERESU PUBLICZNEGO 5. GENERALNY INSPEKTOR OCHRONY DANYCH OSOBOWYCH

ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych (tekst jedno- pieczających zgromadzone dane osobowe, 4) wstrzymanie przekazywania
danych osobowych za granicę, 5) zabezpieczenie danych lub przekazanie
lity Dz. U. z 2002 i Nr 101, poz. 926 z póź. .zm.) w art. 8 - 222.
ich innym podmiotom, 6) usunięcie danych osobowych (art. 18 ust. 1
3. Generalnego Inspektora powołuje i odwołuje Sejm za zgodą Senatu na ustawy o ochronie danych osobowych). W razie stwierdzenia, że działanie
czteroletnia kadencję; ta sama osoba może pełnić funkcję Generalnego Inspek- lub zaniechanie kierownika jednostki organizacyjnej, jej pracownika lub
tora maksymalnie dwie kadencje. Stanowisko Generalnego Inspektora może zo- innej osoby fizycznej będącej administratorem danych wyczerpuje
stać powierzone wyłącznie osobie, która spełnia warunki określone w art. 8 znamiona przestępstwa, Generalny Inspektor składa zawiadomienie o
ust.3 ustawy o ochronie danych osobowych tzn. posiada obywatelstwo polskie, popełnieniu przestępstwa do organów ścigania, dołączając dowody
stale zamieszkuje na terenie RP, wyróżnia się wysokim autorytetem moralnym, dokumentujące podejrzenie (art. 19 ustawy o ochronie danych osobowych).
posiada wyższe wykształcenie prawnicze oraz odpowiednie doświadczenie za- Uprawienia Inspektora oraz zakres jego obowiązków potwierdzają tezę, że
wodowe i nie była karana za przestępstwo Ze sprawowaniem tego urzędu nie Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych jest organem kontroli
można łączyć innego stanowiska, z wyjątkiem stanowiska profesora szkoły przestrzegania prawa (kontroli legalności), jakim jest prawo każdego
wyższej. Generalny Inspektor nie może też wykonywać innych zajęć obywatela do ochrony jego danych osobowych.
zawodowych, należeć do partii politycznej, związku zawodowego, czy prowadzić
działalności publicznej nie dającej się pogodzić z obowiązkami i godnością jego
urzędu. Ma to zapewnić jego bezstronność i apolityczność. Generalnemu
Inspektorowi przy sługuje przywilej nietykalności i immunitet formalny, czyli nie
może być on bez uprzedniej zgody Sejmu pociągnięty do odpowiedzialności
karnej ani pozbawiony wolności, ani zatrzymany lub aresztowany, z wyjątkiem
ujęcia go na gorącym uczynku przestępstwa i jeżeli jego zatrzymanie jest
niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania. O zatrzymaniu
niezwłocznie należy powiadomić Marszałka Sejmu, który może nakazać
natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego (art. 11 ustawy o ochronie danych
osobowych).

4. Do zadań Generalnego Inspektora należy w szczególności: 1) kontrola


zgodności przetwarzania danych z przepisami o ochronie danych osobowych,
2) wydawanie decyzji administracyjnych i rozpatrywanie skarg w sprawach
wykonania przepisów o ochroni danych osobowych, 3) prowadzenie rejestru
zbiorów danych oraz udzielanie informacji o zarejestrowanych zbiorach, 4)
opiniowanie projektów ustaw i rozporządzeń dotyczących ochrony danych oso-
bowych, 5) inicjowanie i podejmowanie przedsięwzięć w zakresie doskonale-
nia ochrony danych osobowych, 6) uczestniczenie w pracach międzynarodo-
wych organizacji i instytucji zajmujących się problematyką ochrony danych
osobowych (art. 12 ustawy o ochronie danych osobowych).

5. W razie stwierdzenia naruszenia przepisów o ochronie danych osobo-


wych, Generalny Inspektor z urzędu lub na wniosek osoby zainteresowanej
nakazuje administratorowi danych, w drodze decyzji administracyjnej, przy-
wrócenie stanu zgodnego z prawem, a w szczególności: 1) usunięcie uchy-
bień, 2) uzupełnienie, uaktualnienie, sprostowanie, udostępnienie lub nie udo-
stępnienie danych osobowych, 3) zastosowanie dodatkowych środków zabez-

-32-
- 33 -
ROZDZIAŁ TV. KORPORACYJNE ORGANYPOMOCY 1OBSŁUGI PRAWNEJ 1. UWAGI WPROWADZAJĄCE

adwokatura, notariat i radcowie prawni. Każdy z tych organów został wyposażony


w swoim zakresie w niezbędne kompetencje oraz struktury organizacyjne
ROZDZIAŁ IV. KORPORACYJNE ORGANY
przystosowane do wykonywania powierzonych zadań.
POMOCY I OBSŁUGI PRAWNEJ
3. Obsługą prawną i pomocą prawną zajmują się w państwie prawa
wyspecjalizowane organy korporacyjne. Korporacja ochrony prawnej to
zrzeszenie osób mające na celu realizację ustawowo określonych,
1. UWAGI WPROWADZAJĄCE profesjonalnych zadań, działających w wyodrębnionej strukturze osobowości
prawnej. Do korporacyjnych organów obsługi i pomocy prawnej zaliczyć należy
następujące korporacje: adwokacką, radcowską, notarialną, a także w pewnym
1. Wyodrębnione organy władzy sądowniczej oraz organy władzy zakresie - komorniczą.
wykonawczej pozostają w koniecznych związkach z wieloma
zorganizowanymi podmiotami, które współuczestniczą w ochronie prawnej. 4. Ukształtowaną historycznie korporacją jest adwokatura, czyli ogół
Wyodrębnia się wiele organów o charakterze profesjonalnym, które uczestniczą adwo-1 katów i aplikantów adwokackich. Pierwowzorem polskiego słowa
nie tylko w wymiarze sprawiedliwości, ale które również świadczą pomoc adwokat jest łaciński zwrot advocatus, (przywoływany, zawołany).
prawną i zajmują się obsługą prawną. Wyspecjalizowane organizmy prawne o - Określenie zawodowe adwokatura (palestra) odnosić się może do
charakterze korporacyjnym zajmują się tym zawodowo, a sfera ich prerogatyw zorganizowanej prawnie grupy zawodowej, albo do zespołu osób wykonujących
jest określona ustawowo. czynności reprezentantów procesowych.
2. Pomoc prawna i obsługa prawna polegają na świadczeniu prawniczych
usług na rzecz różnych podmiotów, dla ochrony ich indywidualnych interesów 5. Nie przyjęła się koncepcja wspólnoty adwokatów i radców
prawnych. prawnych, i lecz zorganizowały się dwie odrębne korporacje zawodowe o
Pomoc prawna, czy obsługa prawna mogą być realizowane w wielu zbliżonym profilu działania. Radcostwa prawne wymagają wszelako odrębnej
formach np. przez udzielanie porad prawnych, sporządzanie aktów prawnych prezentacji.
oraz przez dokonywanie czynności prawnych w ramach udzielonego 6. Obrót nieruchomościami musi być legalizowany, a w obrocie rym
pełnomocnictwa, jak również przez reprezentowanie strony w postępowaniu notariusz odgrywa pierwszorzędną rolę. Rejestracja transakcji wymaga aktu
przed sadami i organami niesądowymi. Pomoc o tym charakterze może notarialnego. Podobnie wiele czynności musi być obligatoryjnie objętych formą
przejawiać się także poprzez realizację innych przewidzianych prawem notarialną. Ustawodawca udzielił notariuszom przywileju wyłączności. W
środków służących ochronie interesów indywidualnych. innych krajach (np. w USA) nie jest wymagany akt notarialny w obrocie
Rozwój pomocy i obsługi prawnej związany jest ze stałą rozbudową nieruchomościami, bo o formie aktu decydują strony, które biorą na siebie
systemu prawnego oraz poważnym stopniem jego skomplikowania a także, ryzyko poprawności czynności prawnej.
wymogami ustawowymi w zakresie obligatoryjnego korzystania w pewnych
sytuacjach z pomocy prawnika profesjonalisty (np. przymus adwokacki). W 7. Wspomnieć warto, że niekiedy ujawniana jest pokusa zaliczenia do
związku z czym, właśnie, korzystanie z fachowej pomocy prawnej stanowi kręgu korporacyjnych organów ochrony prawnej albo w ogóle do organów
swoistą gwarancję realizacji norm obowiązującego prawa oraz obsługi prawnej działalności Prokuratorii Generalnej, której działania
zabezpieczeniem konstytucyjnej zasady równości wszystkich wobec prawa obejmowały m.in. zastępstwo procesowe. Afiliacje tego rodzaju nie mają
(zob. art. 32 ust l. zd. l Konstytucji RP z 1997 r.). wszelako uzasadnienia. Ustawa z dnia 31 lipca 1919 r. w przedmiocie utworzenia
Szczególnym rodzajem pomocy prawnej jest obsługa prawna. Obsługa i Prokuratorii Generalnej Rzeczpospolitej Polskiej (Dziennik Praw poz. 390)
pomoc prawna z reguły są podejmowane w celu ochrony interesu powołała te Prokuratorię w celu obrony prawnej i zastępstwa prawnego interesów
indywidualnego. Może jednak również być świadczona na rzecz podmiotu np. majątkowych i publicznych Państwa oraz udzielania opinii i porady prawnej na
reprezentującego własność wspólną, a wówczas celem pomocy prawnej będzie żądanie władz państwowych.
ochrona interesu społecznego. Obsługę i pomoc prawną świadczy Zakres działania Prokuratorii Generalnej został wyznaczony przez przepis

-34-
-35-
ROZDZIALK KORPORACYJNE ORGANY POMOCY 1 OBSŁUGI PRAWNEJ Wskazany akt prawny wszedł w życie w dniu 1 stycznia 1919 r.
Obowiązywał także dekret z dnia 8 lutego 1919 r. w przedmiocie przepisów
art.2 powołanej ustawy. Przepis ten, stanowił, iż: Do zakresu działania
tymczasowych o obrońcach sądowych i obrońcach przy sądach pokoju (Dz.
Prokuratorii Generalnej należy: 1. Zastępstwo sądowe w ogóle w sprawach,
P. P. P. Nr 15, poz. 205).
dotyczących interesów majątkowych Państwa i podmiotów prawnych na równi
ze Skarbem Państwa stojących. 2. Zastępstwo sądowe interesów publicznych 4. Kolejnym aktem prawnym regulującym tę problematykę było
Państwa w tych wypadkach, w których Prokuratoria Generalna przez właściwą rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 7 października 1932 r.
władzę państwową do zastępstwa wezwana będzie. 3. Zastępstwo interesów Prawo o ustroju adwokatury (Dz. U. Nr 86, poz. 733), weszło ono w życie w
majątkowych Skarbu Państwa i podmiotów prawnych na równi z nim dniu 1 listopada 1932 r. Zgodnie z przepisami powołanego aktu prawnego
stojących, tudzież interesów administracji państwowej w ogóle w postępowaniu
adwokatura stanowiła jednostkę samorządu zawodowego reprezentowaną
przed sądami prawa publicznego i władzami administracyjnymi w miarę
przez Naczelną Radę Adwokacką z siedzibą w Warszawie.
postanowień w art. 4, 5 i 6 cyt. Ustawy zawartych i w miarę postanowień
wydać się mającej przez Radę Ministrów instrukcji służbowej. Wydawanie Adwokatem (w myśl art. 9 p.u.a.) mógł zostać ten, kto spełniał następujące
opinii prawnych we wszystkich sprawach tyczących się interesów wymogi: posiadał obywatelstwo i korzystał w pełni z praw cywilnych i
majątkowych Państwa i podmiotów prawnych na równi ze Skarbem Państwa obywatelskich, był nieskazitelnego charakteru, władał językiem polskim w
stojących, albo też ważnych interesów administracji państwowej w ogóle. 5. słowie i piśmie; ukończył uniwersyteckie studia prawnicze ze stosownymi
Współdziałanie przy zawieraniu umów prawnych i przy sporządzaniu egzaminami; odbył aplikację i złożył egzamin adwokacki. Legitymowanie się
dokumentów prawnych w sprawach majątkowych Państwa i podmiotów
dwuletnią służbą na stanowiskach sędziego, prokuratora, wiceprokuratora
prawnych na równi ze Skarbem Państwa stojących. 6. Opiniowanie na
lub podprokuratora sądów powszechnych, wojskowych i administracyjnych,
życzenie Rady Ministrów lub poszczególnych ministerstw projektów, ustaw i
zwalniało od aplikacji i egzaminu adwokackiego. Od aplikacji i egzaminu
ogólnych rozporządzeń centralnych władz państwowych ze stanowiska
adwokackiego zwolnieni byli także profesorowie i docenci nauk prawniczych
ogólno-prawnego, organizacyjnego i techniki ustawodawczej, a w
w polskich szkołach akademickich, urzędnicy Prokuratorii Generalnej
szczególności także ze stanowiska prywatno-prawnych, publiczno-prawnych,
Rzeczypospolitej Polskiej, którzy, po złożeniu egzaminu referendarskiego,
i administracyjno-prawnych interesów Państwa.
legitymowali się, co najmniej dwuletnią służbą referendarską, osoby
spełniające warunki wymagane dla objęcia stanowiska sędziego i
legitymujące się, co najmniej dwuletnią państwową służba referendarską na
2. ADWOKATURA
stanowiskach o charakterze prawniczym.

5. Dla ustalenia rangi i znaczenia zawodu adwokata istotne


1. Instytucja adwokatury ewoluowała na przestrzeni dziejów. Istotne zna-
znaczenie miał przepis art. 15. p.u.a., według którego adwokat winien: był
czenie w tym zakresie miało powoływanie odpowiednich rzeczników z urzędu.
być rzecznikiem prawa i słuszności, obowiązki swego zawodu spełniać
Koszty działalności tych rzeczników ponosił skarb królewski. Początki polskiej sumiennie i gorliwie, mając na względzie dobro Państwa, okazywać
adwokatury sięgają czasów wczesnego średniowiecza (XI w.). Z czasem poszanowanie dla sądów, urzędów oraz organów adwokatury, przestrzegać
pojawiła się instytucja zastępstwa procesowego (XIII w.). Instytucja zastępcy zasad honoru i koleżeństwa, strzec powagi i godności adwokatury.
procesowego upowszechniła się XIV wieku. Z kolei w XVI w. uchwalone
zostało prawo stanu obrończego. 6. Zawód adwokata polegał na udzielaniu porad prawnych,
redagowaniu aktów prawnych oraz obronie i zastępstwie w sądach i
2. O korporacji zawodowej adwokatów można mówić poczynając
urzędach.
dopiero od połowy XIX wieku, która ukształtowała się najpierw na obszarze
Galicji (ustawa o ustroju adwokatury z 1846 r. - powołała samorząd adwokacki 7. Adwokat w wykonywaniu swoich obowiązków podlegał pewnym
i kolejna ustawa z 1869 r.- usamodzielniła adwokaturę). ograniczeniom (nie wolno było mu udzielić pomocy prawnej, jeżeli
udzielił jej już stronie przeciwnej w tej samej sprawie lub brał w niej
3. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości organizacje adwokatury regu-
udział reprezentując władzę publiczną, obowiązany był zachować tajemnicę
lował dekret Naczelnika Państwa z dnia 24 grudnia 1918 r. - Statut
zawodową). Przy wykonywaniu czynności zawodowych adwokat korzystał
tymczasowy palestry Państwa Polskiego (Dz. U. Nr 22, poz. 75).
-37-
-36-
ROZDZIAŁ IV. KORPORACYJNE ORGANYPOMOCY"1OBSŁUGIPRAWNEJ 2. ADWOKATURA

w pewnym zakresie z wolności słowa i pisma (nadużycie tej wolności, minami, odbyta aplikacja sądowa w sądach powszechnych lub wojskowych,
wiązało się z możliwością odpowiedzialności dyscyplinarnej). zakończona egzaminem, odbyta następnie aplikacja adwokacka, zakończona
egzaminem adwokackim. Łączna aplikacja sądowa i adwokacka nie mogła
8. Przepisy kolejnego aktu prawnego tj. ustawy z dnia 4 maja 1938 r. trwać krócej niż cztery lata.
prawo o ustroju adwokatury (Dz. U. Nr 33, poz. 289) stanowiły, że
adwokaturę stanowi ogół adwokatów i aplikantów adwokackich i tworzy 12. Warunek odbycia aplikacji sądowej i adwokackiej oraz złożenia
jednostkę samorządu. Samorząd adwokacki powołany był do strzeżenia egzaminów nie dotyczył: profesorów i docentów nauk prawniczych w
godności stanu adwokackiego, przedstawicielstwa interesów zawodowych i polskich szkołach akademickich, sędziów Najwyższego Trybunału
współdziałania z organami wymiaru sprawiedliwości. Naczelna władzą Administracyjnego, urzędników Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej
samorządu adwokackiego i przedstawicielka adwokatury nadal pozostawała Polskiej, którzy po złożeniu egzaminu referendarskiego pozostawali, co
Naczelna Rada Adwokacka. Ponadto funkcjonowały inne organy samorządu najmniej trzy lata w służbie referendarskiej. Warunek odbycia aplikacji
adwokackiego. Nadzór rządowy nad działalnością samorządu adwokackiego adwokackiej i złożenia egzaminu adwokackiego nie dotyczył natomiast:
sprawował Minister Sprawiedliwości. osób, które co najmniej przez trzy lata pełniły obowiązki sędziowskie lub
prokuratorskie w sądach powszechnych, oficerów audytorów, którzy co
9. Odnotowania wymaga, że na mocy przepisu art. 5 p.u.a utworzona najmniej przez trzy lata pełnili obowiązki sędziowskie lub prokuratorskie w
została Izba do Spraw Adwokatury przy Sądzie Najwyższym, jako ostatnia sądach wojskowych, osób, które co najmniej przez trzy lata pełniły
instancja sądowa do orzekania w sprawach wskazanych przez prawo o ustroju obowiązki sędziowskie w sadach administracyjnych albo pozostawały na
adwokatury (w sprawach dyscyplinarnych oraz w sprawie odwołań od stanowiskach członków Biura Orzecznictwa Sądu Najwyższego lub
uchwał okręgowych rad adwokackich). Sekretariatu Prawniczego Najwyższego Trybunału Administracyjnego, osób,
Izba do Spraw Adwokatury składała się z dwunastu sędziów SN i ośmiu które co najmniej przez trzy lata pozostawały w służbie referendarskiej w
członków Naczelnej Rady Adwokackiej, orzekała w składzie pięciu Biurze Prawnym Prezydium Rady Ministrów, Departamencie
członków, w tym trzech sędziów, wyznaczonych przez przewodniczącego Ustawodawczym Ministerstwa Sprawiedliwości albo w Biurze Sejmu lub-
Izby, oraz dwóch adwokatów, wyznaczonych przez Prezesa Naczelnej Rady Senatu na stanowiskach, związanych z pracami ustawodawczymi.
Adwokackiej, składowi sądzącemu przewodniczył sędzia, najstarszy służbą.
Skład sądzący mógł przedstawić zagadnienie prawne, budzące wątpliwość do 13. Warunki: odbycia aplikacji sądowej i adwokackiej oraz złożenia
rozstrzygnięcia Izbie do Spraw Adwokatury w pełnym składzie. Izba do Spraw egzaminu sędziowskiego nie dotyczyły osób, które po odbyciu aplikacji
Adwokatury mogła swą uchwałę wpisać do księgi zasad prawnych. Ponadto notarialnej, zakończonej egzaminem, co najmniej przez trzy lata pozostawały
Izba do Spraw Adwokatury w pełnym składzie na wniosek Ministra na stanowisku notariusza. Warunek, natomiast odbycia aplikacji adwokackiej
Sprawiedliwości, Naczelnej Rady Adwokackiej lub Przewodniczącego Izby, nie dotyczył: pisarzy hipotecznych i asesorów notarialnych, którzy co
wyjaśniała przepisy prawa o ustroju adwokatury, które budziły wątpliwość lub najmniej przez trzy lata zajmowali swe stanowiska, oraz osób, które po
których stosowanie wywołało rozbieżność w orzecznictwie. Uchwały Izby złożeniu egzaminu sędziowskiego pozostawały, co najmniej przez trzy lata w
wpisywane były do księgi zasad prawnych, odstąpienie od takiej zasady rządowej służbie referendarskiej na stanowisku o charakterze prawniczym.
prawnej, mogło nastąpić tylko w drodze ponownego rozstrzygnięcia pełnej Izby.
Zasady prawne, wpisane do księgi, wiązały wszystkie organy samorządu 14. Zgodnie z przepisem art. 67 p.u.a. adwokat powołany był do
adwokackiego. obrony prawa i słuszności; powinien był obowiązki swego zawodu spełniać
sumiennie i gorliwie, mając na względzie dobro państwa; dla sadów,
10. Adwokaci i aplikanci adwokaccy, mający siedzibę w okręgu urzędów i organów adwokatury mieć poszanowanie, strzec powagi i
jednego sądu apelacyjnego, tworzyli izbę adwokacką. godności stanu, kierując się zasadami honoru i koleżeństwa. Zakres praw i
obowiązków adwokatów, kształtował się w zasadzie analogicznie do
11. Warunki przyjęcia do adwokatury przedstawiał art. 57. p.u.a., były rozwiązań przewidywanych przez poprzedni akt prawny regulujący
one następujące: obywatelstwo polskie, pełnia praw cywilnych i problematykę adwokatury.
obywatelskich, nieskazitelny charakter, rękojmia zachowania godności
stanu adwokackiego, należyte władanie językiem polskim w słowie i 15. Po II wojnie światowej w przedmiocie adwokatury wypowiadał
piśmie, ukończone uniwersyteckie studia prawnicze ze stosownymi egza- się dekret Rady Ministrów z dnia 24 maja 1945 r. o tymczasowych

-38- -39-
ROZDZIALIK KORPORACYJNEORGANYPOMOCYIOBSŁUGIPRAWTES 2. ADWOKATURA

przepisach uzupełniających prawo o ustroju adwokatury (Dz. U. Nr 25, poz. nia z adwokatury. Od postanowień komisji weryfikacyjnej służyło stronom od-
146 z póź. zm.). Postanawiał on, iż jego przepisy uzupełniają ustawę z dnia 4 wołanie do Naczelnej Komisji Weryfikacyjnej.
maja 1938 r. -Prawo o ustroju adwokatury (D.U.R.P. Nr 33, poz. 289).
Na mocy art. 2 powołanego dekretu Minister Sprawiedliwości powołać miał 18. Ustawa z dnia 27 czerwca 1950 r. o ustroju adwokatury (tekst jednolity
tymczasowe władze adwokatury (Naczelna. Radę Adwokacką, a w okręgu każde- Dz. U. z 1959 r. Nr 8, poz, 41 z póź. zm.) w pewnym zakresie powieliła
go sądu apelacyjnego - okręgowe rady adwokackie, sądy dyscyplinarne i komi- rozwiązania swojej poprzedniczki, wprowadziła jednak kilka istotnych innowa-
sje rewizyjne). Do właściwości tych organów należeć miały sprawy wchodzące cji, dostosowując organizację adwokatury do panującego ustroju politycznego.
w zakres działania samorządu adwokackiego, przewidzianego w prawie o ustro-
ju adwokatury z 1938 r. 19. Na listę adwokatów mógł być wpisany ten, kto m.in. dawał rękojmię wyko-
nywania zawodu adwokata zgodnie z zadaniami adwokatury w Polsce Ludowej.
16. Adwokaci, którzy przed 1 września 1939 r. byli wpisani na listę której- Adwokat przed rozpoczęciem wykonywania czynności zawodowych obo-
kolwiek izby adwokackiej, mającej siedzibę na ówczesnym obszarze Państwa wiązany był złożyć wobec dziekana ślubowanie, następującej treści: „Ślubuję
Polskiego, a nie zostali z niej skreśleni oraz adwokaci, którzy przed 1 września uroczyście w mojej pracy adwokata przyczyniać się ze wszystkich sił do
1939 r. wykonywali zawód adwokacki na obszarze Wolnego Miasta Gdańska (z ochrony i umacniania porządku prawnego Państwa Ludowego, któremu wier-
wyjątkiem adwokatów narodowości niemieckiej lub narodowości uprzywilejo- ności zawsze dochowam, obowiązki adwokata wypełniać gorliwie, sumiennie i
wanej przez władze tego państwa) mieli być umieszczani na liście adwokatów, zgodnie z przepisami prawa, dochować tajemnicy zawodowej, a w po-
izby adwokackiej na podstawie zgłoszonego wniosku. stępowaniu moim kierować się zasadami godności, uczciwości i sprawiedli-
Aplikanci adwokaccy natomiast, którzy 1 września 1939 r. mieli ukończone wości społecznej".
4 lata aplikacji bądź adwokackiej, bądź też łącznie adwokackiej i sadowej lub w Adwokatowi nie wolno było np. udzielić pomocy prawnej w sprawie, w
Prokuratorii Generalnej, mieli być zwolnieni od egzaminu adwokackiego i wpi- której brał udział z ramienia władzy publicznej jak również kolidującej z ogól-
sani na listę adwokatów, na podstawie zgłoszonego wniosku. nym interesem gospodarki uspołecznionej.
Wniosek o wpis na listę można, było zgłosić do dnia 1 września 1949 r. Stosownie do dyspozycji art. 11 p.u.a. adwokat występujący przed sądem
Ponadto osoby, które nie były wpisane na listę adwokatów przed 1 września korzystał z ochrony prawnej, podobnie jak sędzia i prokurator.
1939 r.. a zostały dopuszczone do sprawowania zawodu adwokackiego w okresie
okupacji niemieckiej, bądź złożyły w tym czasie na terenie Państwa Polskiego 20. Powołana ustawa uchyliła przepisy następujących aktów prawnych: pra-
egzamin adwokacki, mogły w ciągu 2 lat od daty wejścia w życie powołanego wa o ustroju adwokatury z 1938 r. dekret z dnia 24 maja 1945 r. o tymczasowych
dekretu ubiegać się o wpis na listę adwokatów, jeżeli odpowiadały ustawowym przepisach uzupełniających prawo o ustroju adwokatury (Dz. U. z 1945 r. Nr
warunkom przyjęcia do adwokatury i o ile komisja weryfikacyjna nie wypowie- 25, poz. 146 z póź. zm.), dekret z dnia 8 lutego 1919 r. w przedmiocie przepi-
działa się przeciwko dopuszczeniu ich do adwokatury. sów tymczasowych o obrońcach sądowych i obrońcach przy sądach pokoju (Dz.
Pr.P.P. Nr 15, poz. 205).
17. Na mocy art. 7 powołanego dekretu ustanowione zostały komisje wery-
fikacyjne dla poszczególnych izb adwokackich, składające się z: delegata Mini- 21. Ustawa z 1950 r. po raz pierwszy wprowadziła do struktur adwokatury
stra Sprawiedliwości, jako przewodniczącego, delegata rady adwokackiej, oraz instytucję zespołów adwokackich, Zespoły, te stanowiły w zasadzie kolejną for-
delegata prezesa sądu apelacyjnego. W postępowaniu przed komisją weryfika- mę wykonywania zawodu przez adwokata. Przepisy ustawy zapowiadały także
cyjną brał udział rzecznik wyznaczany przez radę adwokacką i prokurator wła- powołanie do życia społecznych biur pomocy prawnej.
ściwego sądu apelacyjnego.
Zadaniem komisji weryfikacyjnej było badanie, czy zachowanie się weryfi- 22. Kolejna ustawa o ustroju adwokatury została uchwalona w dniu 19 grud-
kowanego, zwłaszcza w okresie okupacji niemieckiej było nienaganne pod wzglę- nia 1963 r. Przewidywała ona analogiczny zakres zadań adwokatury jak ustawa
dem obywatelskim, społecznym oraz zawodowym, i po przeprowadzeniu roz- z 1950 r. Na mocy przepisów ustawy z 1963 r. likwidacji uległy indywidualne
prawy orzekanie postanowieniem, czy weryfikowany jest godny należenia do kancelarie adwokackie. Zawód adwokata mógł być wykonywany tylko w zespo-
stanu adwokackiego. Uznanie za niegodnego pociągało za sobą skutki wydale- łach adwokackich lub społecznych biurach pomocy prawnej. Zmiana przepisów

-40- -41-
ROZDZIAŁ IV. KORPORACYJNE ORGANY POMOCY I OBSŁUGI PRAWNEJ 2. ADWOKATURA

dotyczących ustroju adwokatury miała szczególne znaczenie albowiem w Ustawodawca zrezygnował z oznaczania górnej granicy wieku adwokata (tj.
istocie spowodowała upaństwowienie adwokatury, a rola samorządu zakazu członkostwa w zespole adwokata po ukończeniu 70 roku życia).
adwokackiego uległa poważnym ograniczeniom. Ustawa z 1963 r.
obowiązywała do dnia 1 października 1982 r., kiedy to weszła w życie 24. Pomoc prawna realizowana przez adwokatów polega na świadczeniu
(obowiązująca do dnia dzisiejszego po licznych nowelizacjach) ustawa z dnia usług na rzecz podmiotów stosunków prawnych w celu ochrony ich indywidual-
nych interesów prawnych poprzez udzielanie porad prawnych, realizacja czyn-
26 maja 1982 r. - Prawo o adwokaturze (Dz. U. 1982 Nr 16 poz. 124).
ności taktycznych w postaci sporządzania aktów prawnych, dokonywanie czyn-
ności prawnych w zakresie udzielonego pełnomocnictwa, reprezentowanie strony
23. Ustrój i organizacja adwokatury zostały prawnie określone w ustawie
(zastępstwo procesowe lub nieprocesowe), obronę w sprawach karnych, a także
z dnia 26 maja 1982 r. - Prawo o adwokaturze (tekst jednolity Dz.U. z
innych przewidzianych przez prawo środków prawnych dla zabezpieczenia i
2002. Nr. 123, poz. 1058 z póź. zm.)- Liczne nowelizacje prawa o adwokaturze
ochrony interesów indywidualnych.
ukształtowały obecny model organizacyjny i kompetencje adwokatury.
Współczesny ustrój polskiej adwokatury oparty został na następujących
założeniach: samodzielności samorządu zawodowego, zawodowej tajemnicy,
etyce zawodowej oraz materialno-procesowym immunitecie adwokackim. 25. Szczególnym rodzajem pomocy prawnej jest obsługa prawna. Obsługa i
Dokonywane uprzednio nowelizacje ustawy z 1982 r. nie zmieniły pomoc prawna z reguły są podejmowane w celu ochrony interesu indywidualne-
zasadniczego powołania adwokatury, jakim jest udzielanie pomocy prawnej, go. Może jednak również być świadczona na rzecz podmiotu np. reprezentują-
współdziałanie w ochronie praw i wolności obywatelskich oraz w cego własność wspólną, a wówczas celem pomocy prawnej będzie ochrona inte-
kształtowaniu i stosowaniu prawa (art. 1 ust. 1 u.o.a.). Zakres podmiotowy resu społecznego. Obsługę i pomoc prawną świadczy, m.in. adwokatura.
adwokatury, obejmujący ogół adwokatów i aplikantów (art. 2 u.o.a) oraz
określenie zadań samorządu adwokackiego (art. 3 u.o.a) również nie uległy 26. Adwokat w wykonywaniu swoich obowiązków zawodowych podlega
zmianie. tylko ustawom.
Ustawa prawo o adwokaturze objęła ochroną prawną tytuł zawodowy - ad- Adwokatura (palestra) powołana jest do udzielania pomocy prawnej, współ-
wokat (art. 1 ust.4 u.o.a). Powołany akt prawny w pewnym zakresie definiuje działania w ochronie praw i wolności obywatelskich oraz w kształtowaniu i stoso-
pojęcie zawodu adwokata. waniu prawa. Adwokaturę stanowi ogół adwokatów i aplikantów adwokackich.
Przez wykonywanie zawodu adwokata należy rozumieć świadczenie po- Zorganizowana jest ona na zasadach samorządu zawodowego (art. 1 ust. 1 u.o.a.)
mocy prawnej, polegającej m.in. na udzielaniu porad prawnych,
sporządzaniu opinii i opracowywaniu projektów aktów prawnych oraz 27. Zadania samorządu zawodowego adwokatury zostały prawnie określo-
występowaniu przed sądami i urzędami - art. 4 ust. 1 u.o.a, pomoc ta może ne. Należy do nich m.in.: tworzenie warunków do wykonywania zadań adwoka-
być świadczona na rzecz wszelkich podmiotów: osób Fizycznych i prawnych, tury, reprezentacja adwokatury i ochrona jej praw, ustalanie zasad etyki zawodo-
podmiotów gospodarczych, organów państwowych i samorządowych, wej oraz dbałość o ich przestrzeganie. (atr. 3 u.o.a.)
organizacji społecznej lub politycznej oraz jednostek nie posiadających
osobowości prawnej (art. 4 ust. 2 i 3u.o.a). 28. Dla realizacji zadań ustawodawca wyposażył adwokaturę w następujące
W ustawie z 1982 r. taksatywnie wyliczone zostały formy wykopywania organy: Krajowy Zjazd Adwokatury, Naczelną Radę Adwokacką, Wyższy Sąd
zawodu adwokata (adwokat może wykonywać zawód w kancelarii Dyscyplinarny oraz Wyższą Komisje Rewizyjną. Członkami organów adwoka-
adwokackiej, zespole adwokackim oraz w spółkach: jawnej, cywilnej, tury mogą być tylko adwokaci. Kadencja organów adwokatury, organów izb
partnerskiej bądź komandytowej). Ustawodawca zastrzegł profesjonalny adwokackich i zespołów adwokackich trwa trzy lata, jednakże są one obowiązane
charakter wskazanych spółek postanawiając, iż wyłączny przedmiot ich działać do czasu ukonstytuowania się nowo wybranych organów.
działalności stanowić, może tylko świadczenie pomocy prawnej (art. 4a ust. Minister Sprawiedliwości władny jest zwracać się do Sądu Najwyższego o
1 u.o.a). uchylenie sprzecznych z prawem uchwał organów adwokatury, w terminie 6
Prawo o adwokaturze określiło negatywne przesłanki praktyki adwokac- miesięcy od daty ich doręczenia.
kiej, odnoszone do wszystkich form wykonywania zawodu: pozostawanie w Krajowy Zjazd Adwokatury stanowią delegaci wybrani w proporcji do licz-
stosunku pracy (z wyjątkiem pracowników naukowych i naukowo- by członków izby, ustalonej przez Naczelną Radę Adwokacką (nie mniej niż
dydaktycznych), trwała niezdolność do wykonywania zawodu, sześciu delegatów z każdej izby). W Krajowym Zjeździe uczestniczą, nie będący
ubezwłasnowolnienie oraz zawieszenie w wykonywaniu zawodu.

-43-
-42-
ROZDZIAŁ IV. KORPORACYJNE ORGANY POMOCY I OBSŁUGI PRAWNEJ 2. ADWOKATURA

delegatami, członkowie Naczelnej Rady Adwokackiej oraz dziekani okręgowych Wyższy Sąd Dyscyplinarny składa się z dwudziestu trzech członków oraz
izb adwokackich. Odbywa się on co trzy lata, zwołuje go Naczelna Rada trzech zastępców członków. Członkowie Wyższego Sadu Dyscyplinarnego wy-
Adwokacka. Nadzwyczajny Krajowy Zjazd może być zwołany na zadanie bierają spośród siebie jednego lub dwóch wiceprezesów. Wyższy Sad Dyscypli-
Prezydium Naczelnej Rady Adwokackiej, Wyższej Komisji Rewizyjnej, co narny w składzie trzech sędziów rozpoznaje jako instancja odwoławcza sprawy
najmniej jednej trzeciej członków Naczelnej Rady Adwokackiej albo, co rozpoznawane w pierwszej instancji przez sady dyscyplinarne. Prezes Wyższego
najmniej jednej trzeciej okręgowych rad adwokackich. Do zakresu działania Sądu Dyscyplinarnego uczestniczy w posiedzeniach Naczelnej Rady Adwokackiej
Krajowego Zjazdu Adwokatury należy m.in.: wybór prezesa Naczelnej Rady oraz składa jej okresowe informacje o stanie spraw dyscyplinarnych.
Adwokackiej, prezesa Wyższego Sadu Dyscyplinarnego i przewodniczącego Wyższa Komisja Rewizyjna, wykonuje kontrolę finansowej i gospodarczej
Wyższej Komisji Rewizyjnej, wybór – nie będących dziekanami - adwokatów działalności Naczelnej Rady Adwokackiej oraz kontrolę wykonywania uchwał
wchodzących w skład Naczelnej Rady Adwokackiej, wybór członków i Krajowego Zjazdu Adwokatury. Składa się z przewodniczącego, zastępcy prze-
zastępców członków Wyższego Sadu Dyscyplinarnego i Wyższej Komisji wodniczącego i czterech członków oraz dwóch zastępców członków. Przewod-
Rewizyjnej, rozpatrywanie i zatwierdzanie sprawozdań Naczelnej Rady niczący Wyższej Komisji Rewizyjnej informuje Naczelna Radę Adwokacka i jej
Adwokackiej, Wyższego Sadu Dyscyplinarnego i Wyższej Komisji Rewizyjnej Prezydium o wynikach przeprowadzonych kontroli oraz ma prawo uczestniczyć
oraz zatwierdzanie - po wysłuchaniu wniosków Wyższej Komisji Rewizyjnej - w posiedzeniach tych organów.
zamknięć rachunkowych i udzielanie Naczelnej Radzie Adwokackiej
absolutorium, wytyczanie kierunków działania samorządu adwokackiego, a 29. Zawód adwokata polega na świadczeniu pomocy prawnej poprzez udzie
także ustalanie liczby izb adwokackich. lanie porad prawnych, sporządzanie opinii prawnych, opracowywanie projektów
Naczelną Radę Adwokacka, która ma siedzibę w Warszawie, tworzą: prezes aktów prawnych oraz występowanie przed sadami i urzędami.
Naczelnej Rady Adwokackiej, adwokaci wybrani przez Krajowy Zjazd Adwokat przed rozpoczęciem wykonywania czynności zawodowych składa
Adwokatury w liczbie odpowiadającej liczbie dziekanów okręgowych rad wobec dziekana ślubowanie. Zgodnie z rotą zobowiązuje się przyczyniać do
adwokackich, nie więcej jednak niż ośmiu adwokatów z tej samej izby, ochrony praw i wolności obywatelskich oraz umacniania porządku prawnego
dziekani okręgowych rad adwokackich. Do zadań tego organu należy m.in.: Rzeczypospolitej Polskiej, obowiązki wypełniać gorliwie, sumiennie i zgodnie
reprezentowanie adwokatury, uchylanie sprzecznych z prawem uchwał z przepisami prawa, zachować tajemnicę zawodowa, a w postępowaniu
zgromadzenia izby, nadzór nad działalnością okręgowych rad adwokackich kierować się zasadami godności, uczciwości, słuszności i sprawiedliwości
oraz nadzór nad kształceniem aplikantów przez te rady, ustalanie zasięgu społecznej.
terytorialnego izb adwokackich oraz ich siedzib, rozpoznawanie odwołań od
uchwał okręgowych rad adwokackich, udzielanie opinii o projektach aktów 30. Adwokat w wykonywaniu swoich obowiązków zawodowych podlega
prawodawczych oraz przedstawianie wniosków i postulatów w zakresie tylko ustawom i korzysta z ochrony prawnej podobnie jak sędzia i prokurator.
tworzenia i stosowania prawa. Przy wykonywaniu zawodu adwokackiego korzysta on z wolności słowa i
Organ ten wybiera ze swego grona dwóch wiceprezesów, sekretarza, pisma, a nadużycie tej wolności, stanowiące ścigana z oskarżenia prywatnego
skarbnika, rzecznika dyscyplinarnego, zastępcę sekretarza oraz dwóch członków, zniewagę lub zniesławienie strony, jej pełnomocnika lub obrońcy, kuratora, świad-
którzy łącznie z prezesem stanowią Prezydium Naczelnej Rady Adwokackiej. ka, biegłego lub tłumacza, podlega ściganiu tylko w drodze dyscyplinarnej.
Prezydium jest organem wykonawczym Naczelnej Rady Adwokackiej.
Naczelna Rada Adwokacka wyznacza - spośród adwokatów - zastępców 31. Do obowiązków adwokata należy m.in. zachowanie tajemnicy zawo-
rzecznika dyscyplinarnego Naczelnej Rady Adwokackiej. dowej, ubezpieczenie się od odpowiedzialności cywilnej za szkody wyrządzo-
Naczelna Rada Adwokacka uchyla uchwały okręgowych rad adwokackich ne przy wykonywaniu czynności zawodowych, świadczenie pomocy prawnej z
sprzeczne z prawem, a na wniosek Prezydium Naczelnej Rady Adwokackiej, urzędu w okręgu sadu rejonowego, w którym ma wyznaczona siedzibę zawo-
uchyla sprzeczna z prawem uchwałę zgromadzenia izby, w terminie 6 dowa, zapewnienie zastępstwa w przypadku urlopu lub innej przemijającej
miesięcy od daty jej doręczenia. przeszkody, aby prowadzone przez niego sprawy nie doznały uszczerbku (ten
Naczelna Rada Adwokacka składa Prezydentowi Rzeczypospolitej Polskiej ostatni wymóg odnosi się do adwokatów wykonujących zawód w kancelarii
coroczne sprawozdanie z działalności adwokatury oraz przedstawia informacje adwokackiej oraz w spółkach).
problemowe.

-44-
-45-
ROZDZIAŁ IV, KORPORACYJNE ORGANY POMOCY I OBSŁUGI PRAWNEJ 2. ADWOKATURA

32. Adwokat może odmówić udzielenia pomocy prawnej tylko z ważnych Sprawiedliwości może być zaskarżona do sądu administracyjnego przez
powodów, o których informuje zainteresowanego. Wątpliwości, co do udziele- zainteresowanego lub organ samorządu adwokackiego w terminie 30 dni od daty
nia lub odmowy udzielenia pomocy prawnej rozstrzyga okręgowa rada adwo- doręczenia tej decyzji.
kacka, a w wypadkach niecierpiących zwłoki - dziekan. W sprawach, w których
pomoc prawna ma z mocy przepisów prawa nastąpić z urzędu, zwolnić adwokata 36. Okręgowa rada adwokacka skreśla adwokata z listy w wypadku: śmierci,
od udzielenia tej pomocy może tylko organ, który go wyznaczył. wystąpienia z adwokatury, przeniesienia siedziby zawodowej do innej izby adwo-
kackiej, objęcia stanowiska w organach wymiaru sprawiedliwości, organach ści-
33. Na listę adwokatów może być wpisany ten, kto spełnia następujące gania lub rozpoczęcia wykonywania zawodu notariusza, powołania do wojskowej
warunki ustawowe: jest nieskazitelnego charakteru i swym dotychczasowym służby zawodowej, utraty z mocy wyroku sądowego praw publicznych lub prawa
zachowaniem daje rękojmię prawidłowego wykonywania zawodu adwokata, wykonywania zawodu, orzeczenia dyscyplinarnego o wydaleniu z adwokatury
korzysta w pełni z praw publicznych oraz ma pełną zdolność do czynności oraz złożenia niezgodnego z prawdą oświadczenia lustracyjnego,
prawnych, ukończył wyższe studia prawnicze w Polsce i uzyskał tytuł stwierdzonego prawomocnym orzeczeniem sądu (art. 72 ust. 6a u.o.a.).
magistra lub zagraniczne studia prawnicze uznane w Polsce, odbył w
Polsce aplikację adwokacką i złożył egzamin adwokacki. 37. Izbę adwokacką stanowią adwokaci i aplikanci adwokaccy, mający sie-
Wymagań odbycia aplikacji adwokackiej i złożenia egzaminu adwokackiego dzibę zawodową na terenie izby, której zasięg terytorialny określa Naczelna Rada
nie stosuje się do: profesorów i doktorów habilitowanych nauk prawnych, osób, Adwokacka, z uwagi na podział terytorialny administracji sadowej.
które co najmniej przez trzy lata zajmowały stanowisko radcy Izby adwokackie wyposażone zostały w organy zapewniające realizację ich
Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa, osób które zdały egzamin zadań ustawowych. Organy izby adwokackiej są następujące: zgromadzenie izby
sędziowski, prokuratorski, radcowski lub notarialny i wykazują składające się z adwokatów wykonujących zawód oraz delegatów pozostałych
odpowiednią praktykę zawodową (art. 66 u.o.a). adwokatów, okręgowa rada adwokacka, sąd dyscyplinarny, komisja rewizyjna.
Osoby, które wykonywały zawód sędziego lub prokuratora, nie mogą w Każdy z organów posiada ściśle określone kompetencje.
ciągu dwóch lat od zaprzestania wykonywania tego zawodu wykonywać zawodu Do zakresu działania zgromadzenia izby adwokackiej należy m.in.: wybór
adwokata w okręgu tej izby adwokackiej, w której zajmowały powyższe stano- delegatów na Krajowy Zjazd Adwokatury, dziekana, prezesa sądu
wisko. Zakaz ten nie dotyczy sędziów Trybunału Konstytucyjnego i Trybunału dyscyplinarnego, przewodniczącego komisji rewizyjnej oraz członków i
Stanu, Sądu Najwyższego, sędziów Naczelnego Sądu Administracyjnego oraz zastępców członków okręgowej rady adwokackiej, sądu dyscyplinarnego i
prokuratorów Prokuratury Krajowej. komisji rewizyjnej, uchwalenie budżetu izby i ustalanie wysokości składek
rocznych na potrzeby izby. Zwyczajne zgromadzenie izby jest zwoływane przez
34. O wpisie na listę adwokatów decyduje okręgowa rada adwokacka. Okrę- okręgową radę adwokacką (odbywa się raz do roku), natomiast nadzwyczajne
gowej radzie adwokackiej przysługuje prawo wglądu do akt osobowych i dyscy- zgromadzenie zwoływane jest na żądanie Prezydium Naczelnej Rady
plinarnych ubiegającego się o wpis. Okręgowa rada adwokacka podejmuje Adwokackiej, okręgowej rady adwokackiej, komisji rewizyjnej lub jednej trze-
uchwałę dotyczącą wpisu na listę adwokatów. Po uzyskaniu wpisu na listę ciej adwokatów członków izby.
adwokatów, adwokat wyznacza swoją siedzibę zawodową i zawiadamia o
tym właściwą okręgową radę adwokacką nie później niż w terminie 30 dni 38. Okręgowa rada adwokacka składa się z dziekana, pięciu do piętnastu
przed dniem wyznaczenia siedziby zawodowej. członków i z dwóch do czterech zastępców członków. Prezesowi sądu
dyscyplinarnego i przewodniczącemu komisji rewizyjnej przysługuje prawo do
35. Okręgowa rada adwokacka zawiadamia w terminie 30 dni Ministra uczestnictwa w posiedzeniach okręgowej rady adwokackiej. Do zakresu
Sprawiedliwości o każdej uchwale o wpisie na listę adwokatów lub aplikantów działania okręgowej rady adwokackiej należą wszystkie sprawy adwokatury za
adwokackich, jak i o odmowie wpisu. Wpis na listę adwokatów lub aplikantów wyjątkiem ustawowo zastrzeżonych do kompetencji innych organów. Do
adwokackich uważa się za dokonany, jeżeli Minister Sprawiedliwości nie ważności uchwały okręgowej rady adwokackiej wymagana jest obecność, co
sprzeciwi się wpisowi w terminie 30 dni od daty otrzymania uchwały wraz z najmniej połowy członków, w tym dziekana lub wicedziekana. Uchwała okręgowej
aktami osobowymi wpisanego. Sprzeciw wymaga uzasadnienia. Decyzja Ministra rady adwokackiej zapada większością głosów; w razie równości głosów przeważa
-46- •47-
ROZDZIAŁ IV, KORPORACYJNE ORGANY POMOCY I OBSŁUG! PRAWNEJ 2 ADWOKATURA

głos przewodniczącego. Uchwały w sprawach osobowych zapadają w miesiącach aplikacji adwokackiej aplikant adwokacki może także zastępować
głosowaniu tajnym. W razie równości głosów rozstrzyga przewodniczący, który adwokata przed innymi sądami, z wyjątkiem Sądu Najwyższego i Naczelnego
ujawnia swój głos. Sadu Administracyjnego oraz Trybunału Konstytucyjnego i Trybunału Stanu.
Od uchwały okręgowej rady adwokackiej, podjętej w pierwszej instancji, Aplikant adwokacki, który uprzednio odbył aplikację sądową, prokuratorską,
służy zainteresowanemu odwołanie do Naczelnej Rady Adwokackiej. Uchwała notarialną lub radcowska zakończoną pozytywnie złożonym egzaminem,
okręgowej rady adwokackiej w sprawie wpisu na listę adwokatów może zastępować adwokata przed sądem rejonowym, a po odbyciu jednego
powinna być podjęta w ciągu 30 dni od daty złożenia wniosku o wpis. roku aplikacji adwokackiej - przed innymi organami. Aplikacja adwokacka
Uchwała okręgowej rady adwokackiej w sprawie wpisu na listę kończy się egzaminem adwokackim.
aplikantów adwokackich powinna być podjęta niezwłocznie, 30 dni po
przeprowadzeniu konkursu przez okręgową radę adwokacką. 41. Zasady dotyczące wykonywania zawodu adwokata zawarte są m.in. w
Dziekan reprezentuje okręgowa radę adwokacką, kieruje jej pracami, „Zbiorze zasad etyki adwokackiej i godności zawodu" (Kodeks etyki
przewodniczy na jej posiedzeniu oraz wykonuje czynności przewidziane w adwokackiej) uchwalonym przez Naczelną Radę Adwokacką w dniu 10
ustawie. Wicedziekan jest stałym zastępca dziekana. października 1998 r. (Uchwała nr 2/XVIII/98).

39. Sąd dyscyplinarny składa się z prezesa, wiceprezesa, sześciu do Zasady etyki adwokackiej wynikają z norm etycznych adaptowanych do
dwudziestu trzech członków oraz trzech zastępców członków. Sąd zawodu adwokata. Naruszeniem godności zawodu adwokackiego jest takie
postępowanie adwokata, które mogłoby go poniżyć w opinii publicznej lub
dyscyplinarny orzeka w kompletach składających się z trzech sędziów. Do
naruszyć zaufanie do zawodu. Obowiązkiem adwokata jest przestrzegać norm
zakresu działania tego organu należy wydawanie orzeczeń w sprawach
etycznych oraz strzec godności zawodu adwokackiego. Adwokat ponadto
dyscyplinarnych członków izby. powinien kierować się zasadami ustalonymi w uchwałach władz samorządu
Komisja rewizyjna składa się z przewodniczącego, z zastępcy przewodniczą- adwokackiego, w orzecznictwie dyscyplinarnym oraz w normach
cego, trzech do pięciu członków oraz dwóch zastępców członków. Do zwyczajowych przyjętych przez środowisko adwokackie.
kompetencji komisji rewizyjnej należy kontrola działalności finansowej i Adwokat odpowiada dyscyplinarnie za uchybienie etyce adwokackiej
gospodarczej okręgowej rady adwokackiej oraz kontrola wykonywania uchwał lub naruszenie godności zawodu podczas działalności zawodowej,
zgromadzenia izby. publicznej, a także w życiu prywatnym. Każdy adwokat obowiązany jest
współdziałać w przestrzeganiu przez członków adwokatury zasad etyki
40. Aplikacja adwokacka polega na przygotowaniu do wykonywania adwokackiej i strzeżeniu godności zawodu. Jest uprawniony do zwrócenia
zawodu adwokata, trwa ona trzy lata i sześć miesięcy. Aplikantom uwagi koledze naruszającemu powyższe zasady.
adwokackim wpisanym na listę po odbyciu aplikacji sadowej, Celem podejmowanych przez adwokatów czynności zawodowych jest
prokuratorskiej, notarialnej lub radcowskiej zakończonej pozytywnie zdanym ochrona interesów klienta. W czasie wykonywania czynności zawodowych
egzaminem, okręgowa rada adwokacka może skrócić okres aplikacji adwokat korzysta z pełnej swobody i niezawisłości. Adwokat powinien
adwokackiej do lat dwóch. wykonywać czynności zawodowe według najlepszej woli i wiedzy, z należytą
Okręgowa rada adwokacka rozstrzyga o wpisie na listę aplikantów adwo- uczciwością, sumiennością i gorliwością.
kackich po przeprowadzeniu konkursu. Konkurs przeprowadza się raz w roku
kalendarzowym przed rozpoczęciem roku szkoleniowego. 42. Adwokat nie może usprawiedliwiać naruszenia zasad etyki i godności
Aplikant adwokacki odbywa aplikację adwokacką pod kierunkiem patrona zawodu powoływaniem się na poczynione przez klienta sugestie.
wyznaczonego przez dziekana okręgowej rady adwokackiej. Zadaniem Adwokatowi nie wolno świadomie podawać sądowi nieprawdziwych
patrona jest przygotowanie aplikanta adwokackiego do wykonywania zawodu informacji. Adwokatowi nie wolno udzielać pomocy prawnej, która
adwokata. ułatwiłaby popełnienie przestępstwa lub wskazywałaby możliwość
Po sześciu miesiącach aplikacji adwokackiej aplikant adwokacki może za- uniknięcia odpowiedzialności karnej za czyn, który miałby zostać
stępować adwokata przed sądem rejonowym, organami ścigania, organami popełniony w przyszłości. Przy wykonywaniu czynności zawodowych
państwowymi, samorządowymi i innymi instytucjami. Po roku i sześciu adwokata obowiązuje zachowanie zasad rzeczowości.

-48- -49-
ROZDZIAŁ IV. KORPORACYJNE ORGANY POMOCY I OBSŁUGI PRAWNEJ 2. ADWOKATURA

Adwokat odpowiada za formę i treść pism procesowych przez niego 43. Adwokatowi nie wolno podjąć się prowadzenia sprawy ani udzielić
zredagowanych, nawet jeśli nie zostały przez niego podpisane. Adwokat nie pomocy prawnej, jeżeli: a) udzielił wcześniej pomocy prawnej stronie
ponosi odpowiedzialności za zgodność z prawda faktów podanych mu przez przeciwnej w tej samej sprawie lub w sprawie z nią związanej; b) brał
klienta, powinien jednak zachować umiar w formułowaniu okoliczności udział w tej sprawie wykonując funkcję publiczną; c) osoba, przeciwko której
drastycznych lub mało prawdopodobnych. W razie konieczności przytoczenia ma prowadzić sprawę jest jego klientem, choćby w innej sprawie; d)
drastycznych okoliczności lub wyrażeń adwokat powinien nadać swemu adwokat, będący dla niego osobą bliską, prowadzi sprawę lub udzielił on już
wystąpieniu taka formę, aby nie uchybiać powadze sądu, władz i godności pomocy prawnej stronie przeciwnej w tej samej sprawie, czy w sprawie z nią
zawodu adwokackiego. W korespondencji zawodowej należy przestrzegać związanej. Adwokat, który złożył w danej sprawie zeznanie w charakterze
właściwych form. Nie wolno używać wyrażeń czy zwrotów obraźliwych ani świadka, nie może w niej występować jako pełnomocnik lub obrońca.
grozić ściganiem karnym lub dyscyplinarnym. Adwokat, mając Adwokata obowiązuje zakaz korzystania z reklamy w jakiejkolwiek
zagwarantowana przy wykonywaniu czynności zawodowych wolność słowa, formie, jak również zakaz pozyskiwania sobie klientów w sposób sprzeczny z
powinien zachować umiar i oględność w wypowiedziach. Adwokat powinien godnością zawodu. Sprzeczne z godnością zawodu i niedopuszczalne jest
unikać publicznego demonstrowania swego osobistego stosunku do klienta, m.in.: a) korzystanie z usług pośredników; b) narzucanie komukolwiek swej
osób bliskich klientowi oraz innych osób uczestniczących w postępowaniu. pomocy prawnej; c) pozyskiwanie klienteli w sposób niegodny z zasadami
Niedopuszczalne jest okazywanie przez adwokata zażyłości z osobami lojalności wobec kolegów; d) umieszczanie reklam w prasie lub innych
zatrudnionymi w sadzie, w urzędach i organach ścigania. środkach masowego przekazu; e) reklamowanie swej działalności zawodowej w
Adwokat zobowiązany jest zachować w tajemnicy oraz zabezpieczyć przed czasie występowanie w środkach masowego przekazu. Tablica informująca o
ujawnieniem lub niepożądanym wykorzystaniem wszystko, o czym dowiedział miejscu wykonywania zawodu adwokata, zarówno w treści jak i w formie, nie
się w związku z wykonywaniem obowiązków zawodowych. Znajdujące się w może naruszać zasad określonych przez właściwą okręgową radę adwokacką, a
aktach adwokackich materiały objęte są tajemnicą adwokacką. Tajemnica objęte w ich braku nie może odbiegać w sposób rażący od form zwyczajowo
są wszystkie wiadomości, notatki i dokumenty dotyczące sprawy uzyskane od przyjętych wśród adwokatów. Występujący publicznie adwokat nie może
klienta oraz innych osób, niezależnie od miejsca, w którym się znajdują. oceniać udziału swojego i innych adwokatów w prowadzonych sprawach.
Adwokat winien zobowiązywać swoich współpracowników i personel oraz Informacja dotycząca adwokata może zawierać tylko takie dane jak: zawód,
wszelkie osoby zatrudnione przez niego podczas wykonywania działalności zawo- imię i nazwisko, tytuł naukowy, preferencje zawodowe, możliwość obsługi w
dowej do przestrzegania obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej. Adwokat obcych językach, adres i numer środków łączności. Informacje te nie powinny
posługujący się w pracy zawodowej komputerem lub innymi środkami elektronicz- się wyróżniać spośród innych standardowych informacji i uchybiać powadze za-
nego utrwalania danych obowiązany jest stosować oprogramowanie zabezpieczają- wodu. Informacja taka nie może być zamieszczana w środkach masowego
ce dane przed ich niepowołanym ujawnieniem. Przekazywanie informacji obję- przekazu, z wyjątkiem jednorazowej informacji w prasie o rozpoczęciu
tych tajemnicą zawodową za pomocą elektronicznych i podobnych środków prze- działalności i zmianie adresu, nazwiska lub nazwy.
kazu, wymaga zachowania szczególnej ostrożności i uprzedzenia klienta o ryzyku Adwokaci powinni służyć sobie radą i udzielać wzajemnej pomocy w
związanym z zachowaniem poufności przy wykorzystaniu tych środków. pracy zawodowej, jeżeli nie koliduje to z interesem klienta.
Obowiązek zachowania tajemnicy zawodowej jest nieograniczony w czasie.
Adwokatowi nie wolno zgłaszać dowodu z zeznań świadka będącego adwo- 44. Adwokat obowiązany jest zachować umiar i takt wobec sądu,
katem lub radcą prawnym w celu ujawnienia przez niego wiadomości uzyska- urzędów i instytucji, przed którymi występuje. Nawet w razie niewłaściwego
nych w związku z wykonywaniem zawodu. zachowania osób biorących udział w postępowaniu sądowym adwokat
W przypadku dokonywanego przeszukiwania w lokalu, w którym adwokat powinien wykazać się opanowaniem i taktem. Adwokat powinien zwracać
wykonuje zawód, lub w mieszkaniu pry warnym adwokata, jest on obowiązany uwagę na to, by jego wystąpienia, wypowiedzi i zadawane pytania nie
żądać uczestniczenia w tej czynności przedstawiciela samorządu adwokackiego. naruszały godności osób biorących udział w sprawie.
Adwokatowi nie wolno podejmować się prowadzenia sprawy, której wynik może Podczas widzeń z osobami pozbawionymi wolności adwokat powinien
dotyczyć jego osoby lub majątku, chyba że roszczenie dotyczy członka rodziny dbać o zachowanie powagi i godności zawodu.
lub jest wspólne dla niego i dla strony.
-51 -
- 50 -
ROZDZIAŁ IV. KORPORACYJNE ORGANY POMOCY I OBSŁUGI PRAWNEJ 2. ADWOKATURA

Adwokat obowiązany jest zawiadomić sąd lub organ, przed którymi w prowadzonej przez siebie sprawie złożyć na rozprawie pisma procesów -
występują o niemożliwości wzięcia udziału w czynnościach. Adwokat uczynić to w miarę możliwości na początku rozprawy, a ich odpisy doręczyć jak
obowiązany jest usprawiedliwić swoje niestawiennictwo, W razie wygaśnięcia najwcześniej swemu przeciwnikowi procesowemu; d) składa załączniki do
pełnomocnictwa adwokat powinien bezzwłocznie zawiadomić o tym fakcie sąd protokołu - złożył go z odpisem dla strony przeciwnej. Udzielając substytucji
lub organ, przed którymi występował. koledze, adwokat obowiązany jest uczynić to w czasie umożliwiającym
substytutowi należyte przygotowanie się do rozprawy oraz przekazać mu
45. Adwokat powinien przestrzegać w stosunku do kolegów zasad wszelkie potrzebne dokumenty i notatki. Adwokat powinien wykazać szczególną
uprzejmości, lojalności i koleżeństwa. Niedopuszczalne jest porozumiewanie się staranność wtedy, gdy zastępstwo zleca aplikantowi adwokackiemu. Adwokat
adwokata ze strona przeciwna z pominięciem jej obrońcy lub pełnomocnika. przyjmujący substytucję adwokata z innej miejscowości powinien potwierdzić
Wszelkie poza-procesowe pertraktacje pojednawcze prowadzone z udziałem fakt jej przyjęcia.
adwokatów i radców prawnych nie podlegają ujawnieniu. Przed udzieleniem
pomocy prawnej adwokat powinien upewnić się, czy w tej sprawie klient nie 48. Adwokat jest zobowiązany do obrony interesów swego klienta w sposób
korzysta już z pomocy prawnej innego adwokata, a jeśli tak, to bez wiedzy i odważny i honorowy, przy zachowaniu należytego sądowi i innym organom
zgody tegoż adwokata nie może udzielić pomocy prawnej ani też brać udziału w szacunku oraz uprzejmości, nie bacząc na własne korzyści osobiste oraz
sprawie łącznie z nim. Adwokat prowadzący dotychczas sprawę może odmówić konsekwencje wynikające z takiej postawy dla siebie lub innej osoby. Adwokat
wyrażenia zgody tylko z ważnych przyczyn. Jeśli zwłoka związana z ma obowiązek dążyć do rozstrzygnięć pozwalających zaoszczędzić klientowi
koniecznością porozumienia się adwokatów mogłaby spowodować istotny kosztów oraz doradzić ugodowe zakończenie sprawy, gdy jest to uzasadnione
uszczerbek dla interesu klienta, adwokat wstępujący do sprawy powinien udzielić interesem klienta. Adwokat nie może podjąć się prowadzenia sprawy, gdy
klientowi niezbędnej pomocy prawnej, zawiadomić o tym niezwłocznie zgłasza się z nią osoba nieupoważniona. Adwokat nie może reprezentować
dotychczasowego adwokata i w razie istnienia przeszkód, odstąpić od dalszego klientów, których interesy są sprzeczne, chociażby ci klienci na to się godzili. W
udzielania pomocy. razie ujawnienia się sprzeczności w toku postępowania, adwokat obowiązany jest
wypowiedzieć pełnomocnictwo tym klientom, których interesy są sprzeczne.
46. Adwokat obejmujący sprawę z wyboru powinien zawiadomić o tym Adwokatowi nie wolno podejmować się prowadzenia sprawy przeciwko bliskiej
właściwy organ procesowy, a w razie uprzedniego wyznaczenia w tej sprawie jemu osobie. Adwokat nie powinien podejmować się prowadzenia sprawy
obrońcy lub pełnomocnika z urzędu - obowiązany jest niezwłocznie przeciwko osobie, z którą ma poważny zatarg osobisty.
zawiadomić go o przejęciu sprawy. Ewentualne nieporozumienia między
adwokatami powinny być rozstrzygane tylko przez właściwe władze 49. Adwokat jest obowiązany czuwać nad biegiem sprawy i informować klienta
adwokatury. Adwokat może się podjąć zastępstwa stron w sprawie przeciwko o jej postępach i wyniku. W sprawach finansowych obowiązuje adwokata w
adwokatowi, a dotyczącej jego czynności zawodowych, dopiero po uprzednim stosunku do klienta szczególna skrupulatność. Stosunek klienta do adwokata oparty
zawiadomieniu okręgowej rady adwokackiej, której sam podlega. Adwokat jest na zaufaniu. Adwokat obowiązany jest wypowiedzieć pełnomocnictwo, gdy z
powinien podjąć starania o polubowne załatwienie sprawy przeciwko innemu okoliczności wynika, że klient stracił do niego zaufanie. Adwokat nie powinien
adwokatowi, jeżeli tylko istota sprawy na to pozwala. W razie sporu między dopuszczać do sytuacji, która uzależniałaby go od klienta, a w szczególności nie
adwokatami należy wyczerpać przede wszystkim możliwości jego wolno adwokatowi zaciągać pożyczek u klienta, którego sprawy prowadzi. Adwo-
polubownego rozstrzygnięcia lub skorzystać z pośrednictwa właściwych władz kat obowiązany jest niezwłocznie wydać klientowi - na zgłoszone przez niego
adwokatury. W przypadku kolizji między zasadami koleżeństwa a żądanie - wszystkie otrzymane przez niego dokumenty, jak również pisma, które
uzasadnionym interesem klienta należy dać pierwszeństwo interesom klienta. jako pełnomocnik otrzymał od sądu lub od organów, przed którymi występuje w
prowadzonej przez siebie sprawie. Adwokatowi nie wolno uzależniać wydania klien-
47. Zasady koleżeństwa zobowiązują do tego, żeby adwokat, który: a) nie towi pism i dokumentów wymienionych wyżej od uprzedniego uregulowania przez
może się stawić w sądzie w wyznaczonym czasie - zawiadomi! wcześniej adwo- klienta opłat i kosztów przypadających na rzecz adwokata.
katów występujących w tej sprawie i w miarę możliwości uzgodnił z nimi czas
swego stawiennictwa; b) pragnie uzyskać zgodę sądu na rozpatrzenie sprawy z 50. Adwokatowi nie wolno zaniechać czynności w prowadzonej sprawie z
jego udziałem poza kolejnością - upewnił się przedtem czy adwokaci tego powodu, że klient nie wniósł ustalonego honorarium, a w szczególności nie
występujący we wcześniejszych sprawach wyrażą na to zgodę; c) zamierza

-53-
ROZDZIAŁ IV KORPORACYJNE ORGANY POMOCY I OBSŁUGI PRAWNE! 3. RADCOSTWA PRAWNE

wolno mu z tego powodu uchylić się od stawiennictwa na rozprawie. Natomiast ższy Sąd Dyscyplinarny w drugiej instancji przysługuje stronom, Ministrowi
nie uiszczenie przez klienta ustalonego honorarium może stanowić podstawę do Sprawiedliwości, Rzecznikowi Praw Obywatelskich oraz Prezesowi Naczelnej
wypowiedzenia pełnomocnictwa w trybie i terminie przewidzianym przez pra- Rady Adwokackiej kasacja do Sądu Najwyższego.
wo. Adwokat nie jest zobowiązany do ponoszenia w prowadzonej sprawie wy- Orzeczenie, od którego służy kasacja nie podlega wykonaniu do czasu wnie-
datków, np. opłat sadowych lub kosztów przejazdu do innej miejscowości, jeżeli sienia kasacji lub bezskutecznego upływu terminu do jej wniesienia. Kasacja
klient, wezwany należycie, nie wpłacił w terminie wymaganej kwoty. może być wniesiona z powodu rażącego naruszenia prawa, jak również rażącej
niewspółmierności kary dyscyplinarnej. Sąd Najwyższy rozpoznaje kasację na
51. Na zaniechanie wniesienia środka odwoławczego adwokat obowiązany rozprawie w składzie trzech sędziów.
jest uzyskać zgodę klienta, w miarę możności pisemną. Jeżeli adwokat uzna, że Stronami w postępowaniu dyscyplinarnym są oskarżyciel, obwiniony i po-
wniesienie środka odwoławczego w prowadzonej przez niego sprawie z wyboru krzywdzony.
lub z urzędu jest bezzasadne, a klient z tym stanowiskiem się nie zgadza, powi- Oskarżycielem w postępowaniu jest rzecznik dyscyplinarny. Obwinionym
nien bez zbędnej zwłoki wypowiedzieć pełnomocnictwo lub powiadomić organ jest adwokat lub aplikant adwokacki, przeciwko któremu toczy się postępowanie
ustanawiający. Dotyczy to również kasacji i skargi konstytucyjnej. dyscyplinarne, obwiniony ma prawo do ustanowienia obrońcy. Pokrzywdzonym
Adwokatowi nie wolno brać udziału w czynnościach egzekucyjnych, chyba jest osoba, której dobro prawne zostało bezpośrednio naruszone postępowaniem
że szczególny przepis prawa stanowi inaczej. Zakaz ten nie odnosi się do czyn- adwokata lub aplikanta adwokackiego,
ności sadowych.
54. Postępowanie dyscyplinarne obejmuje: 1) dochodzenie; 2) postępowa-
52. Adwokaci i aplikanci adwokaccy podlegają odpowiedzialności nie przed sądem dyscyplinarnym; 3) postępowanie wykonawcze.
dyscyplinarnej za postępowanie sprzeczne z prawem, z zasadami etyki lub Sąd dyscyplinarny lub rzecznik dyscyplinarny może umorzyć postępowanie
godności zawodu bądź za naruszenie swych obowiązków zawodowych. Kary dyscyplinarne w wypadkach mniejszej wagi.
dyscyplinarne orzekane wobec adwokatów są, następujące: 1) upomnienie (karę
taką może wymierzyć także dziekan rady adwokackiej); 2) nagana; 3) kara
pieniężna; 4) zawieszenie w czynnościach zawodowych na czas od trzech 3. RADCOSTWA PRAWNE
miesięcy do pięciu lat; 5) wydalenie z adwokatury. Obok kary nagany i kary
pieniężnej można orzec dodatkowo zakaz wykonywania patronatu na czas od
roku do pięciu lat. Obok kary zawieszenia w czynnościach zawodowych orzeka
1. Zawód radcy prawnego został utworzony na podstawie uchwały Rady
się dodatkowo zakaz wykonywania patronatu na czas od lat dwóch do lat
Ministrów z dnia 13 grudnia 1961 r. w sprawie wykonywania obsługi prawnej w
dziesięciu. Kara nagany oraz kara pieniężna pociąga za sobą utratę biernego
przedsiębiorstwach państwowych, zjednoczeniach i bankach przemysłowych. Na
prawa wyborczego do organu samorządu adwokackiego na czas trzech lat od
podstawie kolejnych uchwał Rady Ministrów (z 1954 r. i 1957 r.) wprowadzono
dnia uprawomocnienia się orzeczenia. Kara zawieszenia w czynnościach
stanowisko radcy prawnego do prezydium wojewódzkiej i powiatowej rady naro-
zawodowych pociąga za sobą utratę biernego i czynnego prawa wyborczego do
dowej. W dalszym rozwoju zawód ten (1 stycznia 1962 r.) został
organu samorządu adwokackiego na czas sześciu lat od dnia uprawomocnienia
wyodrębniony z adwokatury. Radcowie prawni pozostawali w stosunku pracy lub
się orzeczenia. Karę pieniężną wymierza się w granicach od pięciokrotnej do
umowy zlecenia. Do ich zadań należała obsług prawna państwowych i
pięćdziesięciokrotnej podstawowej składki izbowej. Kara wydalenia z
spółdzielczych jednostek organizacyjnych oraz organizacji społecznych i spółek
adwokatury pociąga za sobą skreślenie z listy adwokatów bez prawa ubiegania
z udziałem kapitału państwowego, spółdzielczego lub organizacji
się o ponowny wpis.
spółdzielczych.
53. W sprawach dyscyplinarnych orzekają następujące organy: 1) sąd dyscy- 2. Radca prawny świadczy pomoc prawną w wyodrębnionej formule orga-
plinarny izby adwokackiej jako pierwsza instancja (wyjątkiem od tej zasady jest nizacyjnej. Nie przyjęła się koncepcja wspólnoty korporacyjnej adwokatów i
rozpoznanie odwołania od kary upomnienia wymierzonej przez dziekana rady radców prawnych, natomiast zorganizowały się dwie korporacje zawodowe o
adwokackiej); 2) Wyższy Sąd Dyscyplinarny jako druga instancja. Sąd dyscypli- zbliżonym profilu działania.
narny w zakresie jest orzekania niezawisły. Od orzeczenia wydanego przez Wy-

-55-
-54-
ROZDZIAŁ IV. KORPORACYJNE ORGANY POMOCY I OBSŁUGI PRAWNE/ 3. RADCOSTWA PRAWNE

Podstawa działania radcostwa prawnego jest obecnie ustawa z dnia 6 lipca 7. Wykonywanie zawodu radcy prawnego polega na świadczeniu pomocy
1982 r. o radcach prawnych (tekst jednolity Dz. U. z 2002 r. Nr 123, poz. prawnej podmiotom gospodarczym, jednostkom organizacyjnym oraz osobom
1059 z póź. zm.), fizycznym, z wyłączeniem spraw rodzinnych, opiekuńczych i karnych.

3. Dotychczas przedmiotem unormowania ustawy o radcach prawnych było Wyłączenie to nie obejmuje występowania w sprawach karnych w
określenie zasad wykonywania przez radców obsługi prawnej, jej organizacja charakterze pełnomocnika oskarżyciela posiłkowego i powoda cywilnego, jeżeli
oraz działanie samorządu radców prawnych. Obecnie eksponuje się zasady wy- są to instytucje państwowe lub społeczne albo przedsiębiorcy, oraz
konywania zawodu radcy prawnego oraz zasady organizacji i działania samorządu występowania w charakterze pełnomocnika interwenienta i podmiotu
radcowskiego a także funkcjonowania radców prawnych jako odrębnej grupy pociągniętego do odpowiedzialności posiłkowej w sprawach o przestępstwa
zawodowej. Nie eksponuje się natomiast usługowego charakteru zawodu radcy skarbowe i wykroczenia skarbowe. Radca prawny może odmówić udzielenia
prawnego, zmieniono w zasadzie cel działalności radców prawnych. Pierwotnie pomocy prawnej tylko z ważnych powodów.
ustawodawca postanawiał, iż obsługa prawna wykonywana przez radców praw-
nych ma na celu umacnianie porządku prawnego, ochronę prawna interesów 8. Radca prawny podczas i w związku z wykonywaniem czynności zawo-
jednostki organizacyjnej, na rzecz której wykonują oni obsługę prawną, a także dowych korzysta z ochrony prawnej przysługującej sędziemu i prokuratorowi.
poszanowanie w działalności tej jednostki praw obywateli i innych podmiotów. Przy wykonywaniu czynności zawodowych korzysta z wolności słowa i pi-
Obecna regulacja prawna jest usystematyzowana. Ustawa o radcach sma w granicach określonych przepisami prawa i rzeczową potrzebą, nadużycie
prawnych przedstawia zakres działalności radcy prawnego Ustawa o tej wolności, podlega wyłącznie odpowiedzialności dyscyplinarnej.
radcach prawnych w obecnym brzmieniu stanowi, iż pomoc prawna
świadczona przez radcę prawnego ma na celu ochronę prawną interesów 9. Radca prawny wykonuje zawód w ramach stosunku pracy, na podstawie
podmiotów, na których rzecz jest wykonywana, co wskazuje, iż ustawodawca umowy cywilnoprawnej, w kancelarii radcy prawnego oraz w spółce cywilnej,
zrezygnował z urzędniczej formuły tego zawodu. jawnej, partnerskiej lub komandytowej.

4. Dyrektywy zawodowe obejmują spełnienie ustawowych warunków oraz 10. Radca prawny może świadczyć pomoc prawną osobom fizycznym tylko
wykonywanie zawodu ze starannością wynikającą z wiedzy prawniczej oraz za- w ramach wykonywania zawodu w kancelarii radcy prawnego lub w spółkach,
sad etyki zawodowej jak również zapewnienie tajemnicy zawodowej bez jednoczesnego pozostawania w stosunku pracy. Radca prawny wykonujący
Radca prawny obowiązany jest zachować w tajemnicy wszystko, o czym zawód w ramach stosunku pracy zajmuje samodzielne stanowisko podległe
dowiedział się w związku z udzielaniem pomocy prawnej. Obowiązek ten nie bezpośrednio kierownikowi jednostki organizacyjnej. W organie państwowym
jest ograniczony w czasie. Niedopuszczalne jest zwolnienie radcy prawnego z lub samorządowym radca prawny wykonuje pomoc prawną w komórce lub w
tego obowiązku, co do faktów, o których dowiedział się udzielając pomocy prawnej jednostce organizacyjnej, w biurze, w wydziale lub na wyodrębnionym
lub prowadząc sprawę. stanowisku do spraw prawnych podległym bezpośrednio kierownikowi tego
organu. W organie państwowym radca prawny może być zatrudniony także w
5. Radcowie prawni zorganizowani są na zasadach samorządu zawodowego. innej wyodrębnionej komórce lub jednostce organizacyjnej i podlegać jej
Jednostkami organizacyjnymi samorządu posiadającymi osobowość prawną kierownikowi.
są okręgowe izby radców prawnych i Krajowa Izba Radców Prawnych. Nadzór Radca prawny wykonujący zawód w ramach stosunku pracy może być za-
nad działalnością samorządu wykonuje Minister Sprawiedliwości. trudniony jednocześnie w więcej niż jednej jednostce organizacyjnej i w wymiarze
przekraczającym jeden etat. Radca prawny wykonujący zawód na podstawie
stosunku pracy ma prawo do wynagrodzenia i innych stosownych świadczeń.
6. Jeśli chodzi o treść i zakres wykonywania zawodu radcy prawnego, Rada okręgowej izby radców prawnych jest uprawniona do kontroli i oceny
to zawód radcy prawnego polega na świadczeniu pomocy prawnej, wykonywania zawodu przez radcę prawnego i prawnika zagranicznego wpisane-
obejmujący: udzielanie porad prawnych, sporządzanie opinii prawnych, go na listę prawników zagranicznych, prowadzoną przez radę okręgowej izby
opracowywanie projektów aktów prawnych oraz występowanie przed radców prawnych. Kontrolę przeprowadzają i oceny dokonują wizytatorzy po-
sądami i urzędami. wołani przez radę spośród radców prawnych.

-56- -57-
KOZDZUL TV. KORPORACYJNE ORGANY POMOCY 1 OBSŁUGI PRAWNEJ 3. RADCOSTWA PRAWNE

11. Uprawnienia do wykonywania zawodu radcy prawnego powstaje 13. Aplikację radcowska organizują i prowadzą okręgowe izby radców
z chwilą dokonania wpisu na listę radców prawnych i złożenia ślubowania. prawnych. Celem aplikacji radcowskiej jest przygotowanie aplikanta do
Na listę radców prawnych może być wpisany ten, kto spełnia następujące należytego i samodzielnego wykonywania zawodu radcy prawnego, trwa ona
warunki ustawowe: ukończył wyższe studia prawnicze w Polsce i uzyskał trzy lata i sześć miesięcy. Rada okręgowej izby radców prawnych, aplikantom
tytuł magistra lub zagraniczne uznane w Polsce, korzysta w pełni z praw radcowskim wpisanym na listę po odbyciu zakończonej egzaminem z
publicznych, ma pełną zdolność do czynności prawnych, jest pozytywnym wynikiem aplikacji sądowej, prokuratorskiej, notarialnej lub
nieskazitelnego charakteru i swym dotychczasowym zachowaniem daje adwokackiej, może skrócić okres aplikacji radcowskiej do lat dwóch, jak
rękojmię prawidłowego wykonywania zawodu radcy prawnego, odbył również zwolnić od odbycia aplikacji.
aplikację radcowską i złożył egzamin radcowski. Wymóg odbycia aplikacji Aplikacja odbywa się w kancelarii radcy prawnego, w spółce radców
radcowskiej i złożenia egzaminu radcowskiego nie obowiązuje: prawnych lub radców prawnych i adwokatów lub w jednostkach
profesorów i doktorów habilitowanych nauk prawnych, osób, które organizacyjnych, a co najmniej przez okres roczny - w sądzie, w kancelarii
zdały egzamin sędziowski, prokuratorski, adwokacki lub notarialny i notarialnej i prokuraturze. Aplikant radcowski odbywa aplikację radcowską
wykazują się odpowiednią praktyką w zawodzie prawniczym, osób pod kierunkiem patrona wyznaczonego przez radę okręgowej izby radców
które przez co najmniej trzy lata zajmowały stanowisko radcy prawnych.
Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa. Zadaniem patrona jest przygotowanie aplikanta radcowskiego do
wykonywania zawodu radcy prawnego.
12. Wpisu na listę radców prawnych dokonuje rada okręgowej izby Po upływie sześciu miesięcy od rozpoczęcia aplikacji radcowskiej
radców prawnych na wniosek zainteresowanego. Listę prowadzi rada aplikant radcowski może zastępować radcę prawnego przed sądem
okręgowej izby radców prawnych właściwa dla miejsca jego zamieszkania. rejonowym, organami ścigania i organami administracji publicznej. Po
Podstawą wpisu jest uchwała rady okręgowej izby radców prawnych roku i sześciu miesiącach aplikacji radcowskiej aplikant radcowski może
podjęta w terminie 30 dni od dnia złożenia wniosku. zastępować radcę prawnego także przed innymi sądami, z wyjątkiem
Sądu Najwyższego, Naczelnego Sądu Administracyjnego i Trybunały
Skreślenie z listy radców prawnych następuje natomiast w wypadku: Konstytucyjnego.
wniosku radcy prawnego, choćby częściowego ograniczenia zdolności do Aplikacja radcowska kończy się egzaminem radcowskim.
czynności prawnych, utraty z mocy wyroku sądowego praw publicznych,
nie uiszczania składek członkowskich za okres dłuższy niż jeden rok, śmierci 14. Samorząd radców prawnych jest niezależny w wykonywaniu swych
radcy prawnego, orzeczenia dyscyplinarnego lub wyroku sądowego o zadań i podlega tylko przepisom prawa. Przynależność radców prawnych i
pozbawieniu prawa do wykonywania zawodu radcy prawnego, a także aplikantów radcowskich do samorządu jest obowiązkowa.
złożenia niezgodnego z prawdą oświadczenia lustracyjnego, Do zadań samorządu należy m.in.: udział w zapewnianiu warunków do
stwierdzonego prawomocnym orzeczeniem sądu. wykonywania ustawowych zadań radców prawnych, reprezentowanie radców
prawnych i aplikantów radcowskich oraz ochrona ich interesów zawodowych,
Rada okręgowej izby radców prawnych zawiadamia, w terminie 30 dni, współdziałanie w kształtowaniu i stosowaniu prawa, przygotowywanie
Ministra Sprawiedliwości o każdej uchwale o wpisie na listę radców prawnych aplikantów radcowskich do należytego wykonywania zawodu radcy prawnego
lub aplikantów radcowskich, jak i o odmowie wpisu. Wpis na listę radców oraz doskonalenie zawodowe radców prawnych, nadzór nad należytym
prawnych uważa się za dokonany, jeżeli Minister Sprawiedliwości nie wykonywaniem zawodu przez radców prawnych i aplikantów radcowskich.
sprzeciwi się wpisowi w terminie 30 dni od daty otrzymania uchwały wraz z Organami samorządu są: Krajowy Zjazd Radców Prawnych, Krajowa
aktami osobowymi wpisanego. Sprzeciw Ministra Sprawiedliwości może być Rada Radców Prawnych, Wyższa Komisja Rewizyjna, Wyższy Sąd
zaskarżony przez zainteresowanego do sądu administracyjnego w terminie 30 Dyscyplinarny, zgromadzenie okręgowej izby radców prawnych, rada
dni od dnia doręczenia sprzeciwu. okręgowej izby radców prawnych, okręgowa komisja rewizyjna i okręgowy

-58-
-59-
ROZDZIAŁ IV, KORPORACYJNE ORGANY POMOCY I OBSŁUGI PRAWNE! 3. RADCOSTWA PRAWNE

sąd dyscyplinarny. Kadencja organów samorządu trwa trzy lata. Wybory do rnego służy odwołanie do Wyższego Sądu Dyscyplinarnego.
organów samorządu odbywają się w głosowaniu tajnym przy nieograniczonej
liczbie kandydatów. Organy samorządu podejmują uchwały w obecności co 16. Radcowie prawni i aplikanci radcowscy zamieszkali na terenie kraju tworzą
najmniej połowy członków danego organu. Krajowa Rada Radców Prawnych Krajową Izbę Radców Prawnych. W Krajowym Zjeździe Radców Prawnych udział
przedstawia corocznie informację o funkcjonowaniu samorządu Prezydentowi biorą delegaci wybrani przez zgromadzenia okręgowych izb radców prawnych
Rzeczypospolitej Polskiej. oraz, z głosem doradczym, nie będący delegatami: członkowie ustępującej Krajo-
wej Rady Radców Prawnych, Przewodniczący Wyższego Sądu Dyscyplinarnego,
15. Radcowie prawni i aplikanci radcowscy zamieszkali na terenie danego Główny Rzecznik Dyscyplinarny i Przewodniczący Wyższej Komisji Rewizyjnej.
okręgu tworzą okręgową izbę radców prawnych. Uchwałę o utworzeniu i terenie Krajowy Zjazd Radców Prawnych zwołuje Krajowa Rada Radców Praw-
działania okręgowej izby radców prawnych podejmuje Krajowa Rada Radców nych. Do Krajowego Zjazdu Radców Prawnych należy: wybór prezesa
Prawnych, biorąc pod uwagę zasadniczy podział terytorialny państwa. Krajowej Rady Radców Prawnych, wybór Krajowej Rady Radców Prawnych,
W zgromadzeniu okręgowej izby radców prawnych uczestniczą wszyscy rad- Wyższej Komisji Rewizyjnej, Wyższego Sądu Dyscyplinarnego oraz Głównego
cowie prawni należący do danej izby oraz, bez prawa głosu, aplikanci radcowscy Rzecznika Dyscyplinarnego i jego zastępców, uchwalanie wytycznych działania
tej izby. Jeżeli liczba członków okręgowej izby radców prawnych przekracza samorządu i jego organów, określanie zasad przeprowadzania wyborów do or-
300 osób, zgromadzenie okręgowej izby radców prawnych stanowią delegaci ganów samorządu, liczby członków tych organów oraz trybu ich odwoływania,
wybrani na zebraniach zwołanych dla poszczególnych rejonów, objętych działal- a także zasad podejmowania uchwał przez organy samorządu, uchwalanie zasad
nością danej izby. etyki radców prawnych, ustalenie podstawowych zasad gospodarki
Zgromadzenie okręgowej izby radców prawnych zwołuje rada okręgowej izby finansowej samorządu, rozpatrywanie i zatwierdzanie sprawozdań
raz do roku. Do uprawnień tego organu należy m.in.: wybór dziekana rady okrę- Krajowej Rady Radców Prawnych, Wyższej Komisji Rewizyjnej,
gowej izby radców prawnych oraz pozostałych członków rady, ustalanie liczby Wyższego Sądu Dyscyplinarnego oraz Głównego Rzecznika
członków okręgowej komisji rewizyjnej i okręgowego sądu dyscyplinarnego oraz Dyscyplinarnego.
ich wybór, uchwalanie budżetu okręgowej izby radców prawnych, ocena działal-
ności organów okręgowej izby radców prawnych, wybór delegatów na Krajowy 17. Nadzwyczajny Krajowy Zjazd Radców Prawnych zwołuje Krajowa Rada
Zjazd Radców Prawnych, wybór członka Krajowej Rady Radców Prawnych. Radców Prawnych: 1) z własnej inicjatywy; 2) na wniosek swego prezydium lub
Mogą być także zwoływane nadzwyczajne zgromadzenie okręgowej izby Wyższej Komisji Rewizyjnej; 3) na wniosek co najmniej jednej trzeciej rad
radców prawnych, dokonuje tego rada okręgowej izby radców prawnych: z wła- okręgowych izb radców prawnych.
snej inicjatywy, na wniosek Krajowej Rady Radców Prawnych, na wniosek swe- Nadzwyczajny Krajowy Zjazd powinien być zwołany w ciągu dwóch mie-
go prezydium lub okręgowej komisji rewizyjnej, na wniosek jednej trzeciej człon- sięcy od dnia wpływu wniosku.
ków okręgowej izby radców prawnych. Nadzwyczajne zgromadzenie okręgowej
izby powinno być zwołane w ciągu 3 tygodni od dnia wpływu wniosku w spra- 18. Krajową Radę Radców Prawnych stanowią prezes i członkowie wybrani
wie zwołania tego zgromadzenia. przez Krajowy Zjazd Radców Prawnych oraz członkowie wybrani bezpośrednio
Działalnością okręgowej izby radców prawnych kieruje rada okręgowej izby przez zgromadzenia okręgowych izb, po jednym z każdej izby.
radców prawnych. Prezydium Krajowej Rady Radców Prawnych stanowią prezes i wybrani
Organem wykonawczym rady okręgowej izby radców prawnych jest jej prezy- przez Krajową Radę wiceprezesi, sekretarz, skarbnik i członkowie.
dium, które stanowią dziekan oraz wybrani przez radę wicedziekani, sekretarz, Prezydium Krajowej Rady Radców Prawnych jest organem wykonawczym
skarbnik i członkowie. Do zakresu działania rady okręgowej izby radców prawnych tej Rady i zdaje jej sprawę ze swej działalności.
należy m.in.: reprezentowanie interesów zawodowych członków okręgowej izby Do zakresu działania Krajowej Rady Radców Prawnych należy m.in.: re-
radców prawnych, doskonalenie zawodowe radców prawnych, nadzór nad należy- prezentowanie samorządu wobec sądów, organów państwowych i samorządo-
tym wykonywaniem zawodu przez radców prawnych i aplikantów radcowskich. wych, instytucji i organizacji, udzielanie opinii o projektach aktów prawnych
Do zakresu działania okręgowej komisji rewizyjnej należy kontrola działal- oraz przedstawianie wniosków dotyczących unormowań prawnych, wybór Pre-
ności finansowej rady okręgowej izby radców prawnych. zesa Krajowej Rady Radców Prawnych oraz Głównego Rzecznika Dyscyplinar-
Okręgowy sąd dyscyplinarny rozpatruje sprawy dyscyplinarne członków nego, jeżeli jego mandat wygasł w okresie pomiędzy Krajowymi Zjazdami Rad-
okręgowej izby radców prawnych. Od orzeczenia okręgowego sądu dyscyplina- ców Prawnych, rozpatrywanie odwołań od uchwał rad okręgowych izb radców

- 60 - -61 -
ROZDZIAŁ IV. KORPORACYJNE ORGANY FOMOCYI OBSŁUGI PRAWNEJ 4. NOTARIAT

prawnych, uchylanie sprzecznych z prawem uchwał zgromadzenia okręgowej radcowski, przeciwko któremu toczy się postępowanie dyscyplinarne.
izby radców prawnych, tworzenie okręgowych izb radców prawnych, określanie Obwiniony może przybrać w postępowaniu dyscyplinarnym obrońcę.
ich liczby oraz terytorialnego zasięgu. Pokrzywdzonym jest osoba, której dobro prawne zostało bezpośrednio
Do zakresu działania Wyższej Komisji Rewizyjnej należy kontrola działal- naruszone postępowaniem radcy prawnego lub aplikanta radcowskiego
ności finansowej Krajowej Rady Radców Prawnych. Usunięcie wzmianki o orzeczeniu dyscyplinarnym następuje z urzędu
Wyższy Sąd Dyscyplinarny (jako sąd drugiej instancji) rozpatruje po upływie: trzech lat od uprawomocnienia się orzeczenia dyscyplinarnego
odwołania od orzeczeń okręgowych sadów dyscyplinarnych a także, jako sad orzekającego karę upomnienia lub nagany z ostrzeżeniem, pięciu lat od upływu
pierwszej instancji, sprawy dyscyplinarne członków Krajowej Rady Radców okresu zawieszenia prawa do wykonywania zawodu radcy prawnego. Nie
Prawnych i rad okręgowych izb radców prawnych. Odwołania od orzeczeń usuwa się wzmianki o karze pozbawienia prawa do wykonywania zawodu
wydanych w tym trybie rozpatruje ten sam sad w innym, rozszerzonym lub wydalenia z aplikacji..
składzie.
Od orzeczenia wydanego przez Wyższy Sad Dyscyplinarny w drugiej in-
stancji przysługuje stronom, Ministrowi Sprawiedliwości, Rzecznikowi Praw 4. NOTARIAT
Obywatelskich oraz Prezesowi Krajowej Rady Radców Prawnych kasacja do
Sadu Najwyższego.
Orzeczenie, od którego służy kasacja nie podlega wykonaniu do czasu wnie- 1. W Polsce instytucja notariatu zaczęła się kształtować z końcem XIII
sienia kasacji lub bezskutecznego upływu terminu do jej wniesienia. wieku kiedy to zaczęli funkcjonować notariusze papiescy. Akademia Zamojska
(założona w 1594r.) uzyskała papieskie nadanie promowania notariuszy
21. Radca prawny i aplikant radcowski podlegają odpowiedzialności dyscypli- publicznych.
narnej: za zawinione, nienależyte wykonywanie zawodu radcy prawnego, za czyny
sprzeczne ze ślubowaniem radcowskim lub z zasadami etyki radcy prawnego. 2. Podstawy prawne organizacji i funkcjonowania nowoczesnego notariatu
Karami dyscyplinarnymi orzekanymi wobec radców prawnych oraz stworzyło wydane dnia 27 października 1933 r. przez Prezydenta RP rozporzą-
aplikantów są: 1) upomnienie; 2) nagana z ostrzeżeniem; 3) zawieszenie prawa dzenie - Prawo o notariacie. Na jego podstawie notariusz stawał się osobą
do wykonywania zawodu radcy prawnego na czas od trzech miesięcy do pięciu dokonującą czynności publicznych, a dokumenty przez niego sporządzone miały
lat; 4) kara pieniężna nie niższa od połowy przeciętnego miesięcznego charakter dokumentów publicznych. Notariuszem mogła zostać osoba, która: 1)
wynagrodzenia w gospodarce narodowej za miesiąc poprzedzający datę ukończyła 30 lat, 2) ukończyła studia prawnicze, 3) odbyła 5-letnia aplikację
orzeczenia dyscyplinarnego i nie wyższa od pięciokrotności tego notarialna, 4) zdała egzamin notarialny, 5) odbyła asesurę notarialna.
wynagrodzenia; 5) pozbawienie prawa do wykonywania zawodu radcy
prawnego lub wydalenie z aplikacji. 3. Prawo o notariacie z 1933 r. spowodowało, że utraciły moc wcześniejsze
Obok kary nagany z ostrzeżeniem i kary pieniężnej można orzec dodatkowo przepisy o organizacji notariatu oraz przepisy o czynnościach notariusza: usta-
zakaz wykonywania patronatu na czas od roku do pięciu lat. wa notarialna z 1866 r. (t. XVI, cz. 1 Zwodu Praw), dekret Rady Regencyjnej
Obok kary zawieszenia prawa do wykonywania zawodu radcy prawnego orzeka w przedmiocie przepisów tymczasowych o notariacie z dnia 3 lipca 1918 r.
się dodatkowo zakaz wykonywania patronatu na czas od lat dwóch do lat dziesięciu. (Dz. P.K.P. Nr 7, poz. 16), ustawa o zmianie niektórych postanowień ustawy
Jeżeli przewinienie jest mniejszej wagi, dziekan rady okręgowej izby radców praw- notarialnej, obowiązującej w okręgach sądów apelacyjnych w Warszawie,
nych może poprzestać na ostrzeżeniu radcy prawnego lub aplikanta radcowskiego. Lublinie i Wilnie z dnia 5 lipca 1926 r. (Dz. U. R.P.Nr 72, poz. 414); ustawa
Radcy prawnemu lub aplikantowi radcowskiemu służy prawo odwołania się notarialna z dnia 25 lipca 1871 r. (Dz. u.p.austr. Nr 75), ustawa z dnia 25
od ostrzeżenia do okręgowego sadu dyscyplinarnego. grudnia 1876 r. (Dz. u.p.austr. z 1877 r. Nr 3), rozporządzenie Ministra
Sprawiedliwości z dnia 11 października 1854 r. (Dz. u.p. austr. Nr 266).
22. Stronami w postępowaniu dyscyplinarnym są: oskarżyciel, obwiniony i
pokrzywdzony. 4. Po II wojnie światowej nadal obowiązywało rozporządzenie
Oskarżycielem w postępowaniu przed okręgowym sądem dyscyplinarnym Prezydenta RP z dnia 27 października 1933 r. - Prawo o notariacie (Dz. U. Nr
jest rzecznik dyscyplinarny, a przed Wyższym Sądem Dyscyplinarnym - Główny 84, poz. 609 z póź. zm.). Przepisy tego aktu uległy jednak pewnej
Rzecznik Dyscyplinarny. Obwinionym jest radca prawny lub aplikant modyfikacji spowodowanej zmianą ustroju społeczno-politycznego.
-63-
- 62 -
ROZDZIAL I V. KUKPUKACYJNE ORGANY POMOCY I OBSŁUGI PRAWNEJ 4. NOTARIAT

Notariusz był funkcjonariuszem publicznym, powołanym do sporządzania ak- czych, a posiadały pewne doświadczenie w pracy administracyjnej w kancela-
tów i dokumentów, którym strony obowiązane są lub pragną nadać znamię wiary riach notarialnych lub w prowadzeniu ksiąg wieczystych, Likwidacji uległ sa-
publicznej, oraz do spełniania innych czynności, zleconych mu przez prawo. morząd notarialny. Na mocy ustawy prawo o notariacie z 1951 r. notariusz stał
Notariuszy mianował Minister Sprawiedliwości. Na stanowisko notariusza się pracownikiem państwowym.
mógł być mianowany ten, kto spełniał następujące warunki ustawowe: 1) posiadał
7. Na podstawie ustawy z dnia 16 listopada 1964 r. o przekazaniu
obywatelstwo polskie i korzysta! z pełni z praw cywilnych i obywatelskich; 2) był
nieskazitelnego charakteru; 3) miał trzydzieści lat; 4) władał językiem polskim w państwowym biurom notarialnym prowadzenia ksiąg wieczystych (Dz. U. Nr 41,
słowie i piśmie; 5) ukończył uniwersyteckie studia prawnicze z przepisanymi w poz. 278) pro-1 wadzenie ksiąg wieczystych przekazane zostało państwowym
Polsce egzaminami; 6) odbył aplikację notarialna; 7) złożył egzamin notarialny. biurom notarialnym.
Od odbycia aplikacji i egzaminu notarialnego zwolnione były osoby, które pozo-
8. Przełomowe znaczenie miała ustawa z dnia 25 maja 1951 r. Prawo o
stawały co najmniej pięć lat na stanowiskach sędziów i prokuratorów.
notariacie (tekst jednolity Dz. U. z 1963 r. Nr 19, poz. 106 z póz zm.). Na
Notariusz zobowiązany był spełniać swoje zadania zgodnie z prawem i su-
podstawie tej ustawy do sporządzania aktów, którym strony obowiązane były lub
mieniem, oraz strzec powagi i godności swego stanowiska, zachować w tajemni-
chciały nadać formę notarialną, do uwierzytelniania i poświadczania dokumen-
cy okoliczności, o których powziął wiadomość ze względu na swoje stanowisko
tów oraz do dokonywania innych czynności zleconych przez prawo powołane
(chyba, że zeznawał jako świadek przed sadem). Notariusz przy wykonywaniu
były państwowe biura notarialne. Czynności dokonywał notariusz, ewentualnie
swych czynności korzystał z ochrony prawnej, przysługującej urzędnikom pań-
asesor, a wyjątkowo inne osoby np. aplikant.
stwowym. Za przewinienia służbowe i uchybienia powadze lub godności stano-
wiska notariusz ponosił odpowiedzialność dyscyplinarna. Czynności notarialnych dokonywano w lokalu państwowego biura notarial-
W siedzibie każdego sadu apelacyjnego funkcjonowała izba notarialna. Każda nego. Poza tym lokalem czynność notarialna mogła być dokonana, jeżeli tego
izba notarialna posiadała osobowość prawna i działała poprzez swoje organy, wymagał charakter czynności albo jeżeli strona z usprawiedliwionych przyczyn
którymi były walne zgromadzenie notariuszy i rada notarialna. nie mogła stawić się do państwowego biura notarialnego.
Nadzór nad działalnością notariuszy danego okręgu sadowego sprawował Zwierzchni nadzór nad działalnością państwowych biur notarialnych spra-
właściwy prezes sadu okręgowego, prezes sadu apelacyjnego bądź właściwa wował Minister Sprawiedliwości.
rada notarialna. Naczelny nadzór nad notariuszami oraz organami izb notarial- Notariuszy mianował Minister Sprawiedliwości. Na stanowisko notariusza
nych sprawował Minister Sprawiedliwości, mógł być mianowany, kto: 1) dawał rękojmię należytego wykonywania obowiąz-
ków notariusza w Polsce Ludowej; 2) posiadał obywatelstwo polskie i korzystał z
5. Notariusz wykonywał czynności, zlecone mu prawem, a w szczególno- pełni z praw publicznych i obywatelskich praw honorowych oraz miał pełną zdol-
ści: sporządzał akty notarialne, wydawał wypisy i odpisy, sporządzał poświad- ność do czynności prawnych; 3) był nieskazitelnego charakteru; 4) ukończył wy-
czenia, doręczał oświadczenia stron, spisywał protokóły, protestował weksle, ższe studia prawnicze; 5) odbył aplikację notarialną; 6) złożył egzamin notarialny;
czeki i inne dokumenty, przyjmował na przechowanie dokumenty, pieniądze lub 7) pracował w charakterze asesora notarialnego co najmniej 1 rok. Od wymagań
papiery wartościowe. określonych w punktach 5-7 zwolnieni byli: profesorowie i docenci prawa cywil-
Notariuszowi nie wolno było dokonywać czynności, sprzeciwiających się pra- nego i postępowania cywilnego polskich szkół wyższych a także sędziowie.
wu, porządkowi publicznemu lub dobrym obyczajom a także czynności, które doty-
czyły: samego notariusza; jego małżonka; innych osób mu bliskich; instytucji lub 9. Notariusz obowiązany był wiernie służyć Polsce Ludowej, czuwać nad
spółek, w których władzach notariusz brał udział. Notariusz poświadczał; własno- zgodnością z prawem dokonywanych czynności notarialnych, obowiązki swe
ręczność podpisu; zgodność odpisu; czas okazania dokumentu; pozostawanie osoby wypełniać sumiennie i gorliwie, dochować tajemnicy służbowej oraz w
przy życiu; stawiennictwo lub niestawiennictwo osoby, spisywał protokóły walnych postępowaniu swym kierować się zasadami godności, uczciwości i
zgromadzeń spółek akcyjnych, przyjmował na przechowanie dokumenty. sprawiedliwości społecznej, a przy dokonywaniu czynności notarialnych czuwać
nad należytym zabezpieczeniem praw i interesów instytucji i przedsiębiorstw
6. Po wyzwoleniu kraju, na mocy dekretu z 1946 r. dopuszczono do wyko- państwowych oraz innych podmiotów gospodarki uspołecznionej, organizacji
nywania zawodu notariusza m.in. osoby, które nie ukończyły studiów prawni- społecznych, a także osób fizycznych.
Notariusz obowiązany był udzielać stronom potrzebnych objaśnień
dotyczących dokonywanej czynności notarialnej.

- 64 - - 65 -
ROZDZIAŁ IV. KORPORACYJNE ORGANY POMOCY I OBSŁUGI PRAWNEJ 4 NOTARIAT

10. Państwowe biura notarialne wykonywały następuje czynności; 1) którzy orzekali w sprawach z zakresu prawa cywilnego co najmniej przez
sporządzały akty notarialne; 2) sporządzały poświadczenia; 3) doręczały okres roku, adwokatów i radców prawnych, którzy wykonywali ten zawód co
oświadczenia; 4) spisywały protokoły w przypadkach prawem najmniej trzy lata.
przewidzianych; 5) sporządzały protesty weksli, czeków, gwarantów i innych
dokumentów; 6) przyjmowały na przechowanie dokumenty; 7) wykonywały 16. Notariusz obowiązany był wiernie służyć Polskiej Rzeczypospolitej Lu-
w postępowaniu spadkowym czynności przewidziane prawem; 8) dowej, sumiennie wypełniać obowiązki wynikające ze ślubowania oraz stale
sporządzały wypisy, odpisy i wyciągi; 9) sporządzały na żądanie stron pod
projekty aktów, oświadczeń i dokumentów; 10) dokonywały innych nosić poziom swoich kwalifikacji.
czynności zleconych przez prawo. Przy dokonywaniu czynności notarialnych notariusz obowiązany był
czuwać nad należytym zabezpieczeniem praw i słusznych interesów stron.
11. Państwowemu biuru notarialnemu nie wolno było dokonywać
czynności sprzecznych z prawem lub naruszających zasady współżycia 17. Organami samorządowymi notariuszy były: 1) okręgowe
społecznego w Państwie Ludowym. zgromadzenie Notariuszy; 2) Rada do Spraw Notariuszy przy Ministrze
Sprawiedliwości; 3) kolegium notariuszy.
12. Notariuszowi nie wolno było dokonywać czynności notarialnych,
które dotyczyły: 1) samego notariusza; 2) jego małżonka; 3) krewnych lub 18. Reforma notariatu z 1991 r. uwzględniła, że instytucja ta ma długą
powinowatych notariusza w linii prostej bez ograniczenia; 4) stopnia, w tradycję opartą na zrozumieniu konieczności funkcjonowania w obrocie
linii bocznej zaś - krewnych i powinowatych do trzeciego stopnia wyłącznie; prawnym wyłącznie wiarygodnych dokumentów. Czynności notariusza mają
5) osób związanych z notariuszem z tytułu przysposobienia, opieki lub charakter publiczny, a dokumenty notarialne znamionuje wiara publiczna.
kurateli. Formuła funkcjonowania notariusza, jako urzędnika państwowego,
obowiązywała w Polsce przez 40 lat (od 1951 r. do 1992 r.). Reaktywacja
13. W drugiej połowie lat 80-tych rozpoczęto prace nad zmianą struktury samorządu notarialnego wprowadziła znowu samorządność zawodową
i funkcji notariatu. Nowe prawo o notariacie z 1989 r. spowodowało, że notariuszy oraz uczyniła notariusza osobą zaufania publicznego, zaś jego
notariusze mogli wykonywać zawód nie tylko w państwowych biurach czynności notarialne mają charakter urzędowy.
notarialnych, ale też w indywidualnych kancelariach, przestali oni być
notariuszami państwowymi. Reaktywowano także samorząd notarialny. 19. Ustrój i organizację notariatu reguluje obecnie ustawa z dnia 14 lutego
1991 r. prawo o notariacie (tekst jednolity Dz. U. z 2002 r. Nr 42, poz. 369 z
14. Ustawa z dnia 24 maja 1989 r. Prawo o notariacie(Dz. U. Nr 33, póź. zm.).
poz. 176 z póz. Zm.) przewidywała (art. 1 § 1), że dokonywanie czynności Notariat tworzy ogół notariuszy, których zadaniem jest dokonywanie
notarialnych należy do notariusza działającego w państwowym biurze czynności, którym strony są obowiązane lub pragną nadać formę czynności
notarialnym oraz do notariusza prowadzącego indywidualną kancelarię notarialnych, co reguluje art. 1 § 1 prawa o notariacie.
notarialną. Kompetencje notariusza są określone ustawowo. Do czynności
Notariusz dokonując czynności notarialnych działał jako osoba zaufania wykonywanych przez notariusza ustawa zalicza: sporządzanie aktów
publicznego. Czynności notarialne dokonane przez notariusza w formie notarialnych, poświadczeń (np. poświadczenie własnoręczności podpisu,
dokumentu zgodnie z prawem miały charakter dokumentu urzędowego. zgodności odpisu, wyciągu lub kopii z okazanym dokumentem, datę okazania
dokumentu, pozostawanie osoby przy życiu lub w określonym miejscu),
15. Na stanowisko notariusza mógł być mianowany ten, kto: 1) posiadał wypisów (mających moc prawną oryginałów), odpisów i wyciągów
obywatelstwo polskie i korzystał z pełni praw obywatelskich i cywilnych; 2) dokumentów, doręczanie oświadczeń, spisywanie protokołów walnych
był nieskazitelnego charakteru; 3) ukończył wyższe studia prawnicze; 4) odbył zgromadzeń organizacji społecznych, stowarzyszeń, spółdzielni, spółek i
aplikację notarialna; 5) złożył egzamin notarialny; 6) pracował w innych osób prawnych, sporządzanie protestów weksli i czeków,
charakterze asesora notarialnego co najmniej rok; 7) ukończył 26 lat. przyjmowanie na przechowanie dokumentów, pieniędzy i papierów warto-
Wymagania określone pkt.4, 5 i 6 nie dotyczyły: profesorów i docentów nauk ściowych, sporządzanie na prośbę stron projektów aktów, oświadczeń i innych
prawnych posiadających stopień naukowy doktora habilitowanego w polskich dokumentów. Akty i dokumenty powinny być sporządzone w sposób
szkołach wyższych, w Polskiej Akademii Nauk oraz w jednostkach przejrzysty i zrozumiały. Notariusz ma obowiązek udzielenia stronom
badawczo-rozwojowych, sędziów i prokuratorów oraz asesorów sądowych, niezbędnych wyjaśnień dotyczących dokonywanej czynności prawnej.

-67-
-66--
ROZDZIAŁ IV KORPORACYJNEORGANYPOMOCYIOBSŁUG)PRAWNEJ
4. NOTARIAT
20. Organizacja samorządu notarialnego jest obecnie podobna do 23. Minister Sprawiedliwości odwołuje notariusza, jeżeli notariusz:
organizacji, którą wcześniej przewidywało prawo o notariacie z 1933 r. Na 1) zrezygnował z prowadzenia kancelarii; 2) z powodu choroby lub
szczeblu krajowym reprezentantem samorządu notarialnego jest Krajowa Rada ułomności
Notarialna, która składa się z dziesięciu notariuszy wybranych przez walne został orzeczeniem lekarza orzecznika Zakładu Ubezpieczeń Społecznych
zgromadzenie izb notarialnych. uznany za trwale niezdolnego do pełnienia obowiązków notariusza lub
bez uzasadnionej przyczyny odmówił poddania się takiemu badaniu, mimo
21. Notariusz jest powołany do dokonywania czynności, którym strony
zalecenia rady właściwej izby notarialnej; 3) został pozbawiony prawa
są obowiązane lub pragną nadać formę notarialną (czynności notarialnych).
prowadzenia kancelarii orzeczeniem sądu dyscyplinarnego; 4) utracił z mocy
Czynności notarialnych może dokonywać w zasadzie również asesor nota-
wyroku sądowego prawa publiczne lub prawo wykonywania zawodu
rialny zatrudniony w kancelarii notarialnej. Notariusz w zakresie swoich
notariusza; 5) złożył niezgodne z prawdą oświadczenie lustracyjne,
uprawnień, działa jako osoba zaufania publicznego, korzystając z ochrony
stwierdzone prawomocnym orzeczeniem sądu.
przysługującej funkcjonariuszom publicznym. Czynności notarialne, doko-
nane przez notariusza zgodnie z prawem, mają charakter dokumentu urzędo- Minister Sprawiedliwości może odwołać notariusza, który uzyskał dwie
wego. Notariusz używa pieczęci urzędowej z wizerunkiem orła. Czynności ujemne oceny w wyniku kolejnych wizytacji przeprowadzonych przez
notarialnych notariusz dokonuje w kancelarii notarialnej, czynność notarial- wizytatora samorządu notarialnego lub właściwy organ Ministra Sprawiedliwości
oraz gdy ukończył 70 lat życia. Odwołanie następuje po zasięgnięciu opinii rady
na może być dokonana także w innym miejscu, jeżeli przemawia za tym
właściwej izby notarialnej wydanej na wniosek Ministra Sprawiedliwości, w
charakter czynności lub szczególne okoliczności. Notariusz wykonuje za-
terminie miesięcznym od daty wpływu wniosku. Bezskuteczny upływ tego
wód w kancelarii, kilku notariuszy może prowadzić jedną kancelarię na
terminu nie wstrzymuje rozpatrzenia odwołania.
zasadach spółki cywilnej lub partnerskiej. Notariusz może prowadzić
tylko jedną kancelarię.
24. Notariusz jest obowiązany postępować zgodnie ze złożonym ślubowa-
22. Notariusza powołuje i wyznacza siedzibę jego kancelarii Minister Spra- niem oraz stale podnosić kwalifikacje zawodowe, zachować tajemnicę zawo-
wiedliwości, na wniosek osoby zainteresowanej, po zasięgnięciu opinii rady wła- dową, chyba że notariusz składa zeznania jako świadek przed sądem, o ile ujaw-
ściwej izby notarialnej. Notariuszem może być powołany ten, kto: posiada nienie tajemnicy nie zagraża dobru państwa albo ważnemu interesowi
obywatelstwo polskie i korzysta w pełni z praw cywilnych i obywatelskich, jest prywatnemu. W tych wypadkach od obowiązku zachowania tajemnicy może
nieskazitelnego charakteru i daje rękojmię prawidłowego wykonywania zwolnić notariusza Minister Sprawiedliwości. Obowiązek zachowania
zawodu notariusza, ukończył wyższe studia prawnicze w Polsce i uzyskał tajemnicy nie dotyczy informacji udostępnianych na podstawie przepisów o
tytuł magistra lub zagraniczne studia prawnicze uznane w Polsce, odbył przeciwdziałaniu wprowadzaniu do obrotu finansowego wartości
aplikację notarialną, złożył egzamin notarialny, pracował w charakterze majątkowych pochodzących z nielegalnych lub nieujawnionych źródeł
asesora notarialnego, co najmniej 3 lata, ukończył 26 lat, Wymagania odbycia (ustawa z dnia 16 listopada 2000r.) oraz o przeciwdziałaniu finansowaniu
aplikacji notarialnej, egzaminu notarialnego i stażu w charakterze asesora terroryzmu (Dz.U. z 2003 r. Nr153, poz. 1505 / Dz.U. z 2004 r. Nr62, poz.
577).
notarialnego nie dotyczą: profesorów i doktorów habilitowanych nauk
prawnych, osób które zajmowały stanowisko sędziego lub prokuratora,
adwokatów i radców prawnych, którzy wykonywali ten zawód, co 25. Notariusz nie może podejmować zatrudnienia bez uzyskania
najmniej 3 lata, a także osób, które co najmniej przez trzy lata uprzedniej zgody rady właściwej izby notarialnej, z wyjątkiem zatrudnienia w
zajmowały stanowisko radcy Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa. charakterze pracownika naukowo-dydaktycznego, dydaktycznego lub
Notariusz jest obowiązany w ciągu 2 miesięcy od zawiadomienia o naukowego, chyba że wykonywanie tego zatrudnienia przeszkadza w pełnieniu
powołaniu uruchomić kancelarię i zgłosić o tym Ministrowi jego obowiązków. Notariuszowi nie wolno także podejmować zajęcia, które by
Sprawiedliwości. przeszkadzało w pełnieniu obowiązków albo mogło uchybiać powadze
Przy powołaniu notariusz składa wobec Ministra Sprawiedliwości wykonywanego zawodu. Nie wolno mu w szczególności zajmować się handlem,
ślubowanie. przemysłem, pośrednictwem i doradztwem w interesach. O zamiarze podjęcia
zatrudnienia lub zajęcia notariusz jest obowiązany zawiadomić prezesa rady
właściwej izby notarialnej. Rada rozstrzyga, czy podjęcie zatrudnienia lub
- 68-
-69-
ROZDZIAŁ IV. KORPORACYJNE ORGANY POMOCY l OBSŁUGI PRAWNEJ 4. NOTARIAT

zajęcia nie uchybia obowiązkom notariusza albo powadze wykonywanego Rada izby notarialnej działa w siedzibie izby i składa się z: 1)
zawodu. Jeżeli rada nie wyrazi zgody na zatrudnienie lub zajęcie sprawę, na prezesa, 2) wiceprezesa, a także 3) 5 członków w izbach liczących do 100
wniosek notariusza, rozstrzyga Krajowa Rada Notarialna, której decyzja jest notariuszy; 2) 7 członków w izbach liczących od 101 do 200 notariuszy;
ostateczna. Notariusz podlega obowiązkowemu ubezpieczeniu od 3) 9 członków w izbach liczących ponad 200 notariuszy.
odpowiedzialności cywilnej za szkody wyrządzone przy wykonywaniu Kadencja rady trwa 3 lata. Radę izby notarialnej reprezentuje prezes,
czynności. on także kieruje jej pracami, przewodniczy na posiedzeniach i wykonuje
uchwały rady. W razie nieobecności prezesa, jego obowiązki wykonuje
26. Kancelaria powinna być czynna w dniach powszednich co najmniej 6 wiceprezes rady. Do zakresu działania rady izby notarialnej należy:
godzin dziennie. Rada właściwej izby notarialnej może ustalić 1 dzień powszedni opiniowanie wniosków w przedmiocie powoływania i odwoływania
tygodnia jako wolny za przepracowana sobotę. W wypadkach niecierpiacych notariuszy i asesorów notarialnych, nadzór nad wykonywaniem obowiązków
zwłoki albo szczególnych potrzeb kancelaria może być czynna także w niedziele przez notariuszy, asesorów i aplikantów notarialnych oraz nad przestrzeganiem
przez nich powagi i godności notariusza, nadzór nad wykonaniem
i święta. Jeżeli notariusz nie może pełnić swych obowiązków przez okres do 3
obowiązkowego ubezpieczenia, organizowanie szkolenia aplikantów
dni, wyznacza na ten czas zastępcę spośród asesorów notarialnych własnej
notarialnych, zarząd majątkiem izby, zwoływanie walnych zgromadzeń
kancelarii, informując o tym prezesa rady izby lub spośród innej kancelarii obję-
notariuszy izby i wykonywanie uchwał tych zgromadzeń, prowadzenie
tej właściwością izby notarialnej, w porozumieniu z prezesem rady danej izby.
wykazów notariuszy, asesorów i aplikantów notarialnych izby, wykonywanie
Jeżeli z powodu nieobecności notariusza wynikłej z nieprzewidzianych
innych czynności przewidzianych prawem.
przyczyn notariusz nie pozostawił w kancelarii zastępcy na czas swej
Do ważności uchwał rady izby notarialnej jest wymagana obecność
nieobecności, zastępcę wyznacza prezes rady właściwej izby notarialnej.
co najmniej połowy jej członków. Uchwały rady zapadają zwykłą większością
Zastępcą może zostać wówczas także notariusz emerytowany.
głosów, przy czym w razie równej liczby głosów decyduje głos prezesa rady.
27. Notariusze tworzą samorząd notarialny, który obejmuje izby 29. Krajowa Rada Notarialna jest reprezentantem notariatu, składa
notarialne i Krajową Radę Notarialną. Izby notarialne i Krajowa Rada się z notariuszy wybranych przez walne zgromadzenia notariuszy izb
Notarialna posiadają osobowość prawną. notarialnych.
Prezesem Krajowej Rady Notarialnej jest notariusz, wybrany w drodze
28. Izbę notarialną stanowią notariusze prowadzący kancelarię w okręgu tajnego głosowania spośród jej członków.
sądu apelacyjnego. Siedzibą izby notarialnej jest siedziba sądu apelacyjnego. Kadencja tego organu trwa 3 lata. Do zakresu działania Krajowej Rady
Organami izby notarialnej są: walne zgromadzenie notariuszy izby i rada izby Notarialnej należy m.in.: przedstawianie opinii i propozycji w sprawach: taksy
notarialnej. notarialnej, zmian przepisów dotyczących funkcjonowania notariatu,
Walne zgromadzenia notariuszy izby notarialnej są zwyczajne lub nadzwy- współpraca z notariatami innych państw, wybór spośród członków rady
czajne. Zwyczajne walne zgromadzenie notariuszy zwołuje, w pierwszym rzecznika dyscyplinarnego, wypowiadanie się w sprawie zasad etyki
kwartale każdego roku, rada izby notarialnej. Nadzwyczajne walne zawodowej notariuszy, ustalanie programu aplikacji notarialnej oraz nadzór
zgromadzenie może być zwołane z inicjatywy Ministra Sprawiedliwości, na nad szkoleniem aplikantów, ustalanie zasad i trybu zwoływania kongresu
podstawie uchwały rady albo na wniosek co najmniej 1/5 ogólnej liczby notariuszy.
notariuszy wchodzących w skład izby. W walnym zgromadzeniu jest Krajowa Rada Notarialna składa Ministrowi Sprawiedliwości raz w
obowiązany uczestniczyć każdy notariusz należący do danej izby. roku ocenę stanu notariatu.
Do zakresu działania walnego zgromadzenia notariuszy izby notarialnej Krajowa Rada Notarialna może zwołać kongres notariuszy w celu zasię-
należy: 1) wybór prezesa i wiceprezesa oraz członków rady izby notarialnej; 2) gnięcia opinii w istotnych sprawach notariatu.
wybór członka Krajowej Rady Notarialnej; 3) wybór notariuszy do sądów dys-
cyplinarnych oraz rzecznika dyscyplinarnego; 4) zatwierdzenie sprawozdania 30. Nadzór nad działalnością notariuszy i organami samorządu
rocznego i zamknięcia okresu rachunkowego, przedstawionego przez radę izby notarialnego sprawuje Minister Sprawiedliwości osobiście, za pośrednictwem
notarialnej; 5) uchwalenie budżetu; 6) ustalenie składek na określone cele; 7) prezesów sądów apelacyjnych lub sądów okręgowych albo przez wyznaczone
załatwianie innych spraw w zakresie działania notariatu. Rozstrzygnięcia walne- osoby. Nadzór nad notariuszami na obszarze właściwości izby notarialnej
go zgromadzenia zapadają w formie uchwał. Uchwały walnego zgromadzenia wykonuje również rada izby przez swoich członków lub przez wyznaczonych w
notariuszy izby notarialnej są podejmowane zwykłą większością głosów w tym celu notariuszy nie-będących członkami rady albo emerytowanych
obecności co najmniej połowy członków izby. Wybory odbywają się w notariuszy. W ramach nadzoru, w każdej kancelarii przeprowadza się wizytację
glosowaniu tajnym, z wyjątkiem wyboru przewodniczącego zgromadzenia. co najmniej raz na 3 lata.
-70- -71 -
ROZDZIAŁ IV. KORPORACYJNE ORGANY POMOCY I OBSŁUGI PRA WNEJ 4. NOTARIAT

31. Notariusz odpowiada dyscyplinarnie za przewinienia zawodowe, w tym za


33. Aplikacja notarialna polega na zaznajomieniu się aplikanta z
oczywista i rażąca obrazę przepisów prawnych albo uchybienia powadze lub god-
całokształtem pracy notariusza i trwa 2 lata i 6 miesięcy. Organizuje i prowadzi
ności zawodu, jak również za niespełnienie obowiązku zawarcia umowy
aplikację rada izby notarialnej na podstawie programu ustalonego przez Krajową
ubezpieczenia. Karami dyscyplinarnymi orzekanymi wobec notariuszy są: I) upo-
Radę Notarialną. W ramach szkolenia aplikant jest obowiązany do
mnienie; 2) nagana; 3) kara pieniężna do wysokości pięciokrotnego przeciętnego
zaznajomienia się z czynnościami sądów w sprawach cywilnych i
miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw, nie niższa od połowy
wieczystoksięgowych.
tego wynagrodzenia; 4) pozbawienie prawa prowadzenia kancelarii. Wymierzenie
kary nagany lub kary pieniężnej pociąga za sobą niemożność udziału ukaranego w
Aplikanta notarialnego mianuje rada izby notarialnej po przeprowadzeniu
organach samorządu notarialnego i w sądzie dyscyplinarnym przez okres 3 lat.
konkursu. Aplikant może być zatrudniony przez notariusza prowadzącego kan-
Kary pieniężne wpływają na rzecz Skarbu Państwa.
celarię lub przez radę izby notarialnej.
32. Do orzekania w sprawach dyscyplinarnych są powołane sądy
Aplikacja notarialna kończy się egzaminem składanym przez aplikanta przed
dyscyplinarne: 1) w pierwszej instancji - sądy dyscyplinarne izb notarialnych; 2) w
komisją egzaminacyjna powołaną przez Ministra Sprawiedliwości.
drugiej instancji - Wyższy Sąd Dyscyplinarny. Członków sądów dyscyplinarnych
wybierają na trzyletnią kadencję poszczególne walne zgromadzenia notariuszy izb
34. Asesora notarialnego powołuje Minister Sprawiedliwości na wniosek
notarialnych. Sąd dyscyplinarny orzeka w składzie 3 członków, a Wyższy Sąd
osoby zainteresowanej, po zasięgnięciu opinii rady właściwej izby notarialnej.
Dyscyplinarny w składzie 5 członków. W składzie orzekającym w drugiej instancji
Asesorem notarialnym może być aplikant notarialny, który zdał egzamin
nie może brać udziału członek sądu, który brał udział w wydaniu zaskarżonego
notarialny i przedstawił oświadczenie notariusza o gotowości zawarcia z nim
orzeczenia.
umowy o pracę.
Stronami postępowania są: rzecznik i obwiniony. Rzecznikami sądów
Aplikanci i asesorzy notarialni mają prawo uczestniczyć w walnych zgro-
dyscyplinarnych izb oraz Wyższego Sądu Dyscyplinarnego są notariusze
madzeniach notariuszy izby notarialnej; mogą oni zabierać głos w obradach,
wybrani odpowiednio przez walne zgromadzenia notariuszy i Krajową Radę
jednakże, bez prawa składania wniosków i brania udziału w głosowaniu.
Notarialną. Obwiniony może ustanowić obrońcę spośród notariuszy lub
Przy dokonywaniu czynności notarialnych notariusz jest obowiązany czuwać
adwokatów.
nad należytym zabezpieczeniem praw i słusznych interesów stron oraz innych
Od orzeczenia sądu dyscyplinarnego pierwszej instancji przysługuje
osób, dla których czynność ta może powodować skutki prawne. Notariusz jest
obwinionemu i rzecznikowi dyscyplinarnemu odwołanie do Wyższego Sądu Od
obowiązany udzielać stronom niezbędnych wyjaśnień dotyczących dokonywanej
orzeczenia wydanego przez Wyższy Sąd Dyscyplinarny przysługuje
czynności notarialnej. Notariusz obowiązany jest odmówić dokonania czynności
obwinionemu, rzecznikowi dyscyplinarnemu, Ministrowi Sprawiedliwości,
notarialnej sprzecznej z prawem.
Rzecznikowi Praw Obywatelskich oraz Krajowej Radzie Notarialnej kasacja do
Notariuszowi nie wolno dokonywać czynności notarialnych, które dotyczą:
Sądu Najwyższego. Orzeczenie, od którego służy kasacja nie podlega
samego notariusza, jego małżonka, krewnych lub powinowatych notariusza w
wykonaniu do czasu wniesienia kasacji lub bezskutecznego upływu terminu
łinii prostej bez ograniczenia stopnia, a w linii bocznej krewnych i powinowa-
do jej wniesienia. Sąd Najwyższy rozpoznaje kasację na rozprawie w składzie
tych do trzeciego stopnia włącznie, osób związanych z notariuszem z tytułu
trzech sędziów.
przysposobienia, opieki, kurateli lub będących w bliskim z nim stosunku.
Odpis prawomocnego orzeczenia skazującego na karę dyscyplinarną dołą-
Notariuszowi nie wolno dokonywać czynności notarialnej, jeżeli poweźmie
cza się do akt osobowych obwinionego. Po upływie 3 lat od
wątpliwość, czy strona czynności notarialnej ma zdolność do czynności
uprawomocnienia się orzeczenia orzekającego karę upomnienia, nagany albo
prawnych.
kary pieniężnej, a po upływie 5 lat od uprawomocnienia się orzeczenia o
36. Pośród licznych czynności notarialnych odnotowania jest godna
pozbawieniu prawa prowadzenia kancelarii, Minister Sprawiedliwości, na
uwaga, że interesujące jest zagadnienie certyfikatu życia i certyfikatu pobytu.
wniosek ukaranego, zarządza usunięcie odpisu orzeczenia z akt osobowych,
Zauważyć należy, że pozostawanie przy życiu lub w określonym miejscu danej
jeżeli w tym okresie nie wydano przeciwko ukaranemu innego orzeczenia o
nałożeniu kary dyscyplinarnej.

-72- -73-
ROZDZIAŁ IV; KORPORACYJNE ORGANY POMOCY I OBSŁUGI PRAWNEJ S. KOMORNICY SADOWI

7. Przy wykonywaniu czynności komornik podlega tylko ustawom oraz


osoby poświadcza notariusz w razie stawiennictwa tej osoby w kancelarii orzeczeniom sądu.
notariusza albo w razie przekonania się o tym fakcie przez notariusza poza
8. Prezes sądu rejonowego, przy którym działa komornik, nadzoruje
kancelaria. Notariusz w poświadczeniu ustala tożsamość tej osoby oraz
formalną poprawność jego działalności, a w szczególności: szybkość,
określa dzień, godzinę i minutę stwierdzenia pozostawania osoby przy życiu
sprawność i rzetelność postępowania poprzez badanie, czy w konkretnych
lub w określonym miejscu.
sprawach nie zachodzi nieuzasadniona przewlekłość w podejmowaniu
czynności, przy czym nadzór nie może wkraczać w działania podlegające
nadzorowi sądu, prawidłowość prowadzenia biurowości i rachunkowości, z
5. KOMORNICY SĄDOWI tym że nadzór nie może wkraczać w gospodarkę środkami przeznaczonymi na
utrzymanie kancelarii komorniczej i finansowanie działalności egzekucyjnej,
1. Podstawę prawna działania komorników stanowi ustawa z dnia 29 kulturę pracy, w tym przestrzeganie wyznaczonych terminów czynności i
sierpnia 1997 r. o komornikach sadowych i egzekucji ( tj. Dz.U. z 2006 r. przyjmowania interesantów oraz utrzymywanie kancelarii komorniczej na
Nr 167, poz.1191). poziomie odpowiednim do godności urzędu i posiadanych środków.
Prezes sądu rejonowego działa wyłącznie poprzez jednokrotną kontrolę
2. Komornik sądowy, jest funkcjonariuszem publicznym działającym przeprowadzoną w ciągu roku w kancelarii komornika sprawowaną
przy sądzie rejonowym. Komornik wykonuje czynności egzekucyjne w osobiście lub przez wyznaczonego sędziego i przy pomocy księgowego oraz
sprawach cywilnych oraz inne czynności przekazane mu przez przepisy prawa. w ramach rozpatrywania skarg i zażaleń nie stanowiących przedmiotu
Komornik pełni czynności osobiście, z wyjątkiem przypadków określonych rozpoznania sądu w trybie art. 767 Kodeksu postępowania cywilnego. Prezes
w przepisach prawa. sądu rejonowego uprawniony jest, w zakresie nadzoru, do żądania od
komornika stosownych wyjaśnień i wydawania zarządzeń, których
3. Komornikom powierza się w szczególności następujące zadania: nieprzestrzeganie może stanowić podstawę wszczęcia postępowania
wykonywanie orzeczeń sądowych w sprawach o roszczenia pieniężne i dyscyplinarnego.
niepieniężne oraz o zabezpieczenie roszczeń, wykonywanie innych tytułów
wykonawczych wydanych na podstawie odrębnych przepisów, sporządzanie 9. Komornik prowadzi kancelarię komorniczą. Komornik używa
protokołu stanu faktycznego przed wszczęciem procesu sądowego lub przed okrągłej pieczęci urzędowej z godłem państwa, zawierającej w otoku
wydaniem orzeczenia na zarządzenie sądu lub prokuratora. jego funkcję oraz oznaczenie siedziby. Komornik działa na obszarze
swojego rewiru komorniczego Rewir komorniczy obejmuje obszar
4. Komornik, ma prawo: doręczania zawiadomień sądowych, obwieszczeń, właściwości sądu rejonowego, część tego obszaru albo obszar właściwości
protestów i zażaleń oraz innych dokumentów za potwierdzeniem odbioru i kilku sądów rejonowych.
oznaczeniem daty, na wniosek organizatora licytacji - sprawowania urzędowego
nadzoru nad dobrowolnymi publicznymi licytacjami, z przybiciem najniższej lub 10. Wierzyciel ma prawo wyboru komornika w granicach właściwości
najwyższej oferty. sądu apelacyjnego. Komornik nie może odmówić przyjęcia wniosku o
wszczęcie postępowania egzekucyjnego, do którego przeprowadzenia jest
5. Organy administracji publicznej, urzędy skarbowe, organy rentowe, właściwy.
banki, spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe i podmioty prowadzące
działalność maklerską na podstawie ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o 11. Komornikiem sądowym może być ten, kto: 1) posiada obywatelstwo
obrocie instrumentami finansowymi (Dz.U. z 2005 r. Nr 183, poz. 1538 oraz polskie i korzysta z pełni praw cywilnych i obywatelskich; 2) jest
z 2006 r. Nr 104, poz. 708 i Nr 157, poz. 1119) zobowiązane są na pisemne nieskazitelnego charakteru; 3) ukończył wyższe studia prawnicze lub
żądanie komornika udzielić mu informacji niezbędnych dla prawidłowego administracyjne; 4) odbył aplikację komorniczą; 5) złożył egzamin
prowadzenia postępowania egzekucyjnego. komorniczy; 6) ukończył 25 lat.
Od wymagań określonych pkt.4 i 5 zwolnieni są sędziowie,
6. Komornik ponosi odpowiedzialność za szkody wynikające z ujawnienia prokuratorzy, adwokaci, radcowie prawni, notariusze oraz osoby, które
tajemnicy bankowej lub skarbowej i wykorzystania jej niezgodnie z ukończyły aplikację sądową, prokuratorską, adwokacką, radcowską lub
przeznaczeniem. notarialną, a także osoby posiadające stopień doktora nauk prawnych.

-74- - 75 -
ROZDZIAŁ IV KORPORACYJNE ORGANY POMOCY l OBSŁUGI PRAWNEJ 5. KOMORNICY SĄDOWI

12. Komornika powołuje Minister Sprawiedliwości na wniosek przyjąć interesantów w niedziele i święta, jeżeli ważny interes strony wymaga
zainteresowanego. Zainteresowany składa wniosek w okręgu, w którym niezwłocznego działania z udziałem komornika.
zamierza wykonywać swoje czynności. Prezes sądu apelacyjnego przesyła
niezwłocznie odpis wniosku wraz z załącznikami radzie właściwej izby 16. Komornik jest obowiązany zachować w tajemnicy okoliczności sprawy,
komorniczej w celu wyrażenia opinii e terminie 21 dni. Przed o których powziął wiadomość ze względu na wykonywane czynności.
powołaniem Minister Sprawiedliwości może zasięgnąć opinii Krajowej Obowiązek zachowania tajemnicy ustaje, gdy komornik składa zeznanie przed
Rady Komorniczej o zainteresowanym. Rada ma obowiązek przedstawić sądem w charakterze świadka.
opinię, w terminie nie krótszym niż 14 dni. Brak opinii Rady nie
wstrzymuje rozpoznania wniosku przez Ministra Sprawiedliwości. 17. Komornikowi nie wolno podejmować dodatkowego zajęcia lub zatrud-
Minister Sprawiedliwości może również powołać komornika z własnej ini- nienia, które by przeszkadzało w pełnieniu obowiązków albo mogło uchybiać
cjatywy po zasięgnięciu opinii samorządu komorniczego. powadze wykonywanego zawodu. Dodatkowe zatrudnienie komornik może pod-
Komornik jest obowiązany w terminie miesiąca od dnia zawiadomienia jąć za zgodą prezesa właściwego sądu apelacyjnego i rady izby komorniczej. O
o powołaniu utworzyć lub objąć kancelarię i zgłosić o tym Ministrowi zamiarze podjęcia dodatkowego zajęcia komornik zawiadamia prezesa
Sprawiedliwości. W przeciwnym razie powołanie traci moc. właściwego sądu apelacyjnego i radę izby komorniczej. Prezes tego sądu w
Przy powołaniu komornik składa ślubowanie wobec Ministra Sprawiedliwości terminie tygodniowym może sprzeciwić się podjęciu tego zajęcia,
18. Komornik ma obowiązek w terminie tygodniowym przekazać upraw-
13. Minister Sprawiedliwości odwołuje komornika, jeżeli komornik: 1) zre- nionemu wyegzekwowane należności, a jeżeli dopuści do opóźnienia, jest obo-
zygnował z pełnienia swoich obowiązków; 2) z powodu choroby lub stanu zdro- wiązany zapłacić uprawnionemu odsetki od kwot otrzymanych i nierozliczo-
wia został uznany orzeczeniem komisji lekarskiej do spraw inwalidztwa i zatrud- nych w terminie.
nienia za trwale niezdolnego do pełnienia obowiązków komornika lub bez uza-
sadnionej przyczyny odmówił poddania się takiemu badaniu, mimo zalecenia 19. Ponosi on odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przy
właściwej izby komorniczej; 3) ukończył 65 rok życia; 4) został pozbawiony wykonywaniu czynności. Komornik jest obowiązany do naprawienia
prawomocnym wyrokiem sadu praw publicznych lub prawa wykonywania szkody wyrządzonej przez niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie
zawodu; 5) rażąco i uporczywie naruszył przepisy prawa, co zostało stwier- przy wykonywaniu czynności. Skarb Państwa jest odpowiedzialny za
dzone orzeczeniami sądu wydanymi w wyniku rozpoznania środków za- szkodę solidarnie z komornikiem.
skarżenia, skarg na czynności komornika lub innych środków prawnych - na
wniosek prezesa właściwego sądu apelacyjnego; 6) został ukarany, pra- 20. Komornik jest obowiązany do zawarcia umowy ubezpieczenia odpowie-
womocnym orzeczeniem dyscyplinarnym, karą wydalenia ze służby komor- dzialności cywilnej za szkody, które mogą zostać wyrządzone w związku z jego
niczej; 6a) złożył niezgodne z prawdą oświadczenie lustracyjne, działalnością egzekucyjną, a w przypadku gdy komornik zatrudnia pracowni-
stwierdzone prawomocnym orzeczeniem sądu; 7) nie zawarł umowy ków, również do zawarcia umowy ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej za
ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej lub utracił to ubezpieczenie z szkody, które mogą zostać wyrządzone działaniem jego pracowników w związku
zawinionych przez siebie przyczyn; 8) nie może pełnić czynności wskutek z postępowaniem egzekucyjnym.
zniesienia rewiru.
21. Aplikacja komornicza trwa 2 łata i ma na celu zapoznanie aplikanta
14. Komornik jest obowiązany postępować zgodnie z przepisami prawa, komorniczego z całokształtem pracy komornika.
złożonym ślubowaniem i zasadami etyki zawodowej oraz podnosić kwalifika- Aplikant komorniczy jest zatrudniony przez komornika za zgodą rady izby
komorniczej. Komornik ma obowiązek zatrudnić co najmniej jednego aplikanta
cje zawodowe. Komornik jest obowiązany do złożenia oświadczenia o swoim
komorniczego w okresie 5 lat. Prezes sądu apelacyjnego może zwolnić komornika
stanie majątkowym.
z tego obowiązku, po zasięgnięciu opinii prezesa sądu rejonowego i rady izby
komorniczej.
15. Komornik dostosowuje dni i godziny przyjęć interesantów do miej-
Aplikant komorniczy po upływie roku od dnia rozpoczęcia aplikacji komor-
scowych warunków. Po uzgodnieniu tych warunków z prezesem sądu rejono-
niczej może być upoważniony przez komornika do samodzielnego wykonywania
wego, przy którym działa, podaje o nich informację na tablicy informacyjnej u
określonych czynności egzekucyjnych, do których upoważniony jest asesor ko-
wejścia do kancelarii. W sprawach pilnych komornik powinien przyjąć
morniczy. Upoważnienie to wymaga formy pisemnej i powinno być okazane
interesantów poza ustalonymi godzinami przyjęć. Komornik powinien również
stronie na jej żądanie przed przystąpieniem do czynności.
-76- -77-
ROZDZIAŁ IV. KORPORACYJNE ORGANY POMOCY 1 OBSŁUGI PRAWNEJ 5. KOMORNICY SĄDOWI

Aplikacja komornicza kończy się egzaminem komorniczym, organizowa- na działalność rażąco niezgodną z ich przeznaczeniem; 5) podejmowanie
nym przez Krajową Radę Komorniczą, składanym przed komisją egzaminacyjną czynności z rażącą zwłoką.
powołaną przez Ministra Sprawiedliwości.
25. Karami dyscyplinarnymi są: 1) upomnienie; 2) nagana; 3) kara pieniężna
22. Asesora komorniczego (musi on spełniać w zasadzie warunki stawiane do dwudziestokrotnej wysokości najniższego przeciętnego miesięcznego wy-
kandydatowi na komornika) powołuje prezes właściwego sądu apelacyjnego na nagrodzenia w gospodarce narodowej; 4) wydalenie ze służby komorniczej.
wniosek komornika, który zamierza zatrudnić asesora komorniczego. Kara nagany oraz kara pieniężna pociąga za sobą utratę biernego prawa
Rada izby komorniczej w uzasadnionych przypadkach może zobowiązać wyborczego do organów samorządu komorniczego na okres 3 lat od dnia upra-
komornika do zatrudnienia asesora komorniczego w jego kancelarii. womocnienia się orzeczenia dyscyplinarnego.
Komornik może zlecić asesorowi komorniczemu przeprowadzenie Wydalenie ze służby komorniczej pociąga za sobą zakaz wykonywania za-
egzekucji w sprawach o świadczenie pieniężne nie przewyższające kwoty wodu na okres 5 lat od dnia uprawomocnienia się orzeczenia dyscyplinarnego.
trzydziestokrotności przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego w Kary, o których mowa w pkt. 1-3, ulegają zatarciu po upływie 3 lat od dnia
gospodarce narodowej w roku poprzednim ogłaszanego przez Prezesa uprawomocnienia się orzeczenia dyscyplinarnego. Wniosek o wszczęcie postę-
Głównego Urzędu Statystycznego w „Monitorze Polskim”, z wyłączeniem powania dyscyplinarnego mogą złożyć Minister Sprawiedliwości, prezesi są-
egzekucji z nieruchomości. dów, sędziowie-wizytatorzy, organy samorządu komorniczego oraz komornicy-
Komornik może zlecić asesorowi komorniczemu także dokonanie wizytatorzy.
określonych czynności w innych sprawach, z wyłączeniem ustawowo Sprawy dyscyplinarne w pierwszej instancji rozpoznaje w składzie
zastrzeżonych do wyłącznej kompetencji komornika (np. wykonanie trzyosobowym komisja dyscyplinarna powołana przez Krajową Radę
opróżnienia lokalu, pomieszczenia, gruntu lub przedsiębiorstwa; Komorniczą. Od orzeczeń komisji dyscyplinarnej stronom przysługuje
wykonanie orzeczenia o zastosowaniu środków przymusu; wykonanie odwołanie do sądu okręgowego - sądu pracy i ubezpieczeń społecznych.
orzeczenia o odebraniu osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub
pozostającej pod opieką). 26. Komornicy tworzą samorząd komorniczy. Samorząd komorniczy
Komornik w terminie 21 dni od dnia wpłynięcia wniosku podejmuje obejmuje: 1) Krajowy Zjazd Komorników; 2) Krajową Radę Komorniczą; 3)
czynności egzekucyjne niezbędne dla skutecznego przeprowadzenia walne zgromadzenia komorników izb komorniczych; 4) izby komornicze.
egzekucji. Krajowa Rada Komornicza i izby komornicze posiadają osobowość prawną.
Kadencja władz samorządu komorniczego trwa 4 lata.
23. Nadzór zwierzchni nad działalnością komorników i działalnością samo-
rządu komorniczego sprawuje Minister Sprawiedliwości. Nadzór ten nie może 27. Najwyższą władzą samorządu komorniczego jest Krajowy Zjazd
wkraczać w działania podlegające nadzorowi sądu. Nadzór nad działalnością Komorników. Krajowy Zjazd Komorników wybiera Prezesa Krajowej Rady
komorników sprawuje Minister Sprawiedliwości poprzez prezesów sądów Komorniczej, Krajową Komisję Rewizyjną oraz określa siedzibę władz.
okręgowych, sędziów-wizytatorów, a w zakresie kontroli finansowej – Członków Krajowej Rady Komorniczej wybierają walne zgromadzenia
przez osoby upoważnione. komorników izb komorniczych po dwóch z każdej izby komorniczej.
Krajowa Rada Komornicza sprawuje nadzór nad komornikami niezależnie Krajowy Zjazd Komorników jest zwoływany dla zaopiniowania uchwal w
od nadzoru sprawowanego przez Ministra Sprawiedliwości i prezesów sądów. najważniejszych sprawach dotyczących komorników i warunków ich pracy.
Krajowa Rada Komornicza wyznacza komorników-wizytatorów spośród Zwyczajny Krajowy Zjazd Komorników jest zwoływany co 2 lata.
komorników, którzy są obowiązani dokonywać wizytacji w kancelariach Nadzwyczajny Krajowy Zjazd Komorników może być zwołany w każdym
danego okręgu. Wizytacja kancelarii powinna być przeprowadzona co najmniej czasie na żądanie Ministra Sprawiedliwości albo na żądanie co najmniej trzech
raz w ciągu 3 lat. izb komorniczych, albo na mocy uchwały Krajowej Rady Komorniczej.
Przedmiotem nadzoru, jest terminowość, rzetelność i skuteczność postępo-
wania egzekucyjnego. 28. Krajowa Rada Komornicza jest reprezentantem komorników. Prezes
Komornik jest obowiązany złożyć przed dniem 1 lutego każdego roku Krajowej Rady Komorniczej reprezentuje ją na zewnątrz, kieruje jej pracami i
roczne sprawozdanie ze swojej działalności. przewodniczy na posiedzeniach. W razie nieobecności Prezesa jego obowiązki
wykonuje wiceprezes.
24. Komornik odpowiada dyscyplinarnie w szczególności za: 1) naruszenie Uchwały Krajowej Rady Komorniczej są wykonywane przez Prezesa lub
powagi i godności urzędu; 2) rażącą obrazę przepisów prawa; 3) niewykonanie wyznaczonych jej członków.
poleceń powizytacyjnych; 4) wydatkowanie środków podlegających dokumentacji Oświadczenia woli w sprawach majątkowych Krajowa Rada Komornicza
wyraża w formie uchwały.

-78- -79-
ROZDZIAŁ IV KORPORACYJNEORGANYPOMOCY1OBSŁUGIPRAWNEJ /. KOMORNICY SĄDOWI

Krajowa Rada Komornicza na posiedzeniu dokonuje podziału czynności zgromadzenia komorników izby komorniczej należy: 1) wybór
między swoich członków, jak również uchwala regulamin swojej pracy. przewodniczącego i wiceprzewodniczącego oraz członków rady izby
Dokumenty te Krajowa Rada Komornicza doręcza Ministrowi Sprawiedliwości komorniczej; 2) wybór członków Krajowej Rady Komorniczej; 3) wybór
i radom wszystkich izb komorniczych. komisji rewizyjnej w składzie przewodniczącego i 4 członków; 4)
Do zakresu działania Krajowej Rady Komorniczej należy w zatwierdzanie rocznego sprawozdania przedstawionego przez radę izby
szczególności: 1) wyrażanie opinii w sprawie powołania i odwołania komorniczej i zamknięcie okresu rachunkowego; 5) uchwalenie budżetu; 6)
komorników i asesorów komorniczych, o ustanowieniu i znoszeniu rewirów uchwalenie składek na określone cele; 7) uchwalenie regulaminu działania;
komorniczych oraz określania siedzib kancelarii; 2) wyrażanie opinii w sprawach 8) opiniowanie innych spraw dotyczących komorników, o które zwróci się
dotyczących biurowości i rachunkowości obowiązujących w kancelariach i w Minister Sprawiedliwości.
innych sprawach dotyczących przepisów, organizacji i funkcjonowania Walne zgromadzenie komorników izby komorniczej wybiera
komornika i kancelarii; 3) przedstawianie opinii w sprawach zmian przepisów przewodniczącego zgromadzenia i uchwala regulamin swojego działania w
dotyczących egzekucji i funkcjonowania komorników; 4) wyrażanie opinii w głosowaniu jawnym. Walne zgromadzenie komorników izby komorniczej
sprawach przedstawionych przez Ministra Sprawiedliwości lub organy podejmuje uchwały w innych sprawach w głosowaniu tajnym. Decyzje
samorządu komorniczego; 5) wyrażanie opinii w sprawach zasad etyki walnego zgromadzenia komorników izby komorniczej zapadają w formie
zawodowej; 6) wyrażanie opinii w sprawach aplikacji komorniczej; 7) uchwał.
organizowanie egzaminów na stanowisko komornika; 8) ustalanie wysokości Do ważności uchwał walnego zgromadzenia komorników izby
składek miesięcznych na potrzeby samorządu komorniczego oraz zasad ich komorniczej wymagana jest zwykła większość głosów w obecności co
wydatkowania; 9) wyznaczanie komorników-wizytatorów dla poszczególnych najmniej 2/3 komorników izby komorniczej.
izb komorniczych; 10) zwoływanie Krajowego Zjazdu Komorników oraz jego
organizacja; 11) uchwalanie regulaminu pracy Krajowej Rady Komorniczej; 31. Rada izby komorniczej działa w siedzibie izby komorniczej i składa
12) współpraca z organizacjami komorników innych krajów; 13) wykonywanie się z: 1) 7 osób - w izbach liczących do 100 komorników; 2) 9 osób - w
innych czynności przewidzianych przepisami prawa; 14) wydawanie czasopisma izbach liczących powyżej 100 komorników. Rada izby komorniczej na
zawodowego; 15) prowadzenie działalności gospodarczej; 16) budowanie, posiedzeniu dokonuje podziału czynności między swoich członków, jak
wynajmowanie i utrzymywanie wspólnych pomieszczeń magazynowych i hal również uchwala regulamin swojej pracy. Dokumenty te rada doręcza
aukcyjnych oraz utrzymywanie ciężkiego sprzętu transportowego; 17) wszystkim komornikom izby komorniczej i Krajowej Radzie Komorniczej. Rada
przechowywanie akt prowadzonych spraw. izby komorniczej reprezentuje izbę komorniczą. Przewodniczący rady izby
komorniczej reprezentuje ją na zewnątrz, kieruje jej pracami i przewodniczy na
29. Izbę komorniczą tworzą komornicy prowadzący kancelarię w okręgu posiedzeniach. W razie nieobecności przewodniczącego, jego obowiązki wy-
sądu apelacyjnego. Siedzibą izby komorniczej jest miejscowość, w której ma siedzibę konuje wiceprzewodniczący rady. Uchwały rady izby komorniczej są
sąd apelacyjny. Członkostwo w izbie komorniczej z mocy prawa powstaje z dniem wykonywane przez przewodniczącego lub wyznaczonych jej członków.
objęcia przez komornika rewiru komorniczego i ustaje z dniem odwołania Oświadczenia woli w sprawach majątkowych rada izby komorniczej wyraża w
komornika. Z dniem odwołania komornik przestaje pełnić wszelkie funkcje w formie uchwały.
organach samorządu komorniczego. Organami izby komorniczej są: 1) walne Do zakresu działania rady izby komorniczej należy: 1) wyrażanie opinii
zgromadzenie komorników izby komorniczej; 2) rada izby komorniczej; 3) w sprawie tworzenia i znoszenia rewirów komorniczych, zmiany ich
granic oraz wyznaczania siedzib kancelarii komorniczych; 2) wyrażanie
komisja rewizyjna.
opinii w sprawie powoływania i odwoływania komorników i asesorów
komorniczych; 3) nadzór nad przestrzeganiem przez komorników i asesorów
30. Walne zgromadzenia komorników izby komorniczej są zwyczajne i
komorniczych powagi i godności zawodu; 4) zlecanie komornikom-wizyta-
nadzwyczajne. Zwyczajne walne zgromadzenie komorników izby komorniczej
torom dokonania wizytacji wyznaczonej kancelarii; 5) organizowanie
zwołuje rada izby komorniczej w pierwszym kwartale każdego roku.
doskonalenia zawodowego komorników; 6) organizowanie szkolenia
Nadzwyczajne walne zgromadzenie komorników izby komorniczej zwoływane
aplikantów komorniczych; 7) zarząd majątkiem izby komorniczej; 8)
jest z inicjatywy Krajowej Rady Komorniczej na podstawie uchwały rady izby
zwoływanie walnych zgromadzeń komorników izby komorniczej i
komorniczej albo na wniosek co najmniej 1/5 komorników izby komorniczej. W
wykonywanie uchwał tych zgromadzeń; 9) prowadzenie rejestrów
walnym zgromadzeniu komorników izby komorniczej ma obowiązek uczestniczyć
komorników, asesorów i aplikantów komorniczych oraz rejestru kancelarii i
każdy członek danej izby komorniczej. W walnym zgromadzeniu komorników
ich siedzib w obrębie danej izby komorniczej; 11) wykonywanie innych
izby komorniczej mają prawo uczestniczyć aplikanci i asesorzy komorniczy,
czynności przewidzianych przepisami prawa i wynikających z podjętych
jednakże nie mogą oni brać udziału w głosowaniu. Do kompetencji walnego
uchwał.
-80- -81-
ROZDZIAŁ IV. KORPORACYJNE ORGANY POMOCY I OBSŁUGI PRAWNEJ A UWAGI WPROWADZAJĄCE

Uchwały rady izby komorniczej zapadają zwykła większością głosów,


przy czym w razie równej liczby głosów decyduje głos przewodniczącego. ROZDZIAŁ V. PROKURATURA I INNE
Do ważności uchwał rady izby komorniczej jest wymagana obecność
ORGANY ŚCIGANIA KARNEGO
ponad połowy jej członków.

1. UWAGI WPROWADZAJĄCE

1. Do grupy pozakonstytucyjnych organów ochrony prawa należy


zaliczyć prokuraturę oraz inne organy ścigania karnego. Odpowiadają one
kryteriom organu ochrony prawa i znajdują pełne oparcie ustawowe.

2. Szczególnym organem w tej grupie jest prokurator, który poprzednio


był zaliczany do organów o randze konstytucyjnej. Z różnych powodów
Konstytucja RP z 1997 r. pominęła prokuratora.

3. Ponadto trzeba zauważyć, że w okresie międzywojennym prokurator


był zaliczany do organów wymiaru sprawiedliwości i dawne prawo o ustroju
sądów powszechnych lokalizowało prokuratora przy sądzie okręgowym czy
przy sądzie apelacyjnym.

4. Metamorfoza urzędu prokuratorskiego objęła różne jego pozycje


rozwojowe, bo w latach pięćdziesiątych był on sukcesorem prerogatyw
sędziego śledczego i dysponował szerokimi kompetencjami.

5. Nadmiar kompetencji, przywilejów i władztwa spowodował jego bezza-


sadne uwikłanie w tryby władzy wykonawczej, co w konsekwencji
doprowadziło do swego rodzaju deprecjacji ustrojowej tego ważnego organu
ochrony prawa.

6. Do grupy pozakonstytucyjnych organów ścigania karnego zalicza się


liczne organy ścigania o proweniencji resortowej, wojskowej i
administracyjnej. Prezentacja ich zadań oraz rozgraniczenie kompetencji
ułatwią pełne rozpoznanie tych organów.

7. Zaznaczyć wszelako już wstępnie trzeba, że wszystkie tego rodzaju


organy ścigania karnego podlegają procesowemu nadzorowi
(zwierzchnictwu) prokuratora, co jest wyrazem utrzymania jego supremacji
prawno-procesowej i pozostałością wcześniejszej uprzywilejowanej postaci
działania.
-82- -83-
ROZDZIAŁ V. PROKURATURA 1 INNE ORGANY ŚCIGANIA KARNEGO
2. PROKURATOR JAKO ZASADNICZY ORGAN ŚCIGANIA KARNEGO

państwowych, albowiem nastąpiło włączenie prokuratury do systemu organów


2. PROKURATOR JAKO ZASADNICZY ORGAN rządowych i podporządkowano ja Ministrowi Sprawiedliwości, sprawującemu
ŚCIGANIA KARNEGO funkcję Prokuratora Generalnego.

1. Podstawę normatywną ustroju, organizacji i funkcjonowania 6. Ustrój, zadania i organizację Prokuratury oraz prawa i obowiązki prokura-
prokuratury stanowi ustawa z dnia 20 czerwca 1985 r. o prokuraturze (tekst torów określa powołana ustawa z dnia 20 czerwca 1985 r. o Prokuraturze. Proble-
jednolity Dz. U. z 2002 r. Nr 21, poz. 206 z póz. zm.). Uzupełnienie tej podstawy matykę tę rozwija rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 11 kwietnia
prawnej stanowią rozporządzenia dotyczące szczegółowych aspektów działania 1992 r. w sprawie regulaminu wewnętrznego urzędowania powszechnych jedno-
tego organu. stek organizacyjnych prokuratury (Dz. U. Nr 38, poz. 163 z póź. zm.).
Z art. 1 ust. 1 ustawy o prokuraturze wynika, że Prokuraturę stanowią: Pro-
2. Przyjęty w cytowanej ustawie model urzędniczej organizacji i zadań pro- kurator Generalny, jako naczelny organ prokuratury, oraz podlegli mu prokurato-
rzy powszechnych i wojskowych jednostek prokuratury i prokuratorzy Instytutu
kuratury jest oparty na klasycznych założeniach administracyjnej struktury, kon-
Pamięci Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu.
strukcji tradycyjnych zadań i kształtu formacji wynikających z historycznych
Funkcję Prokuratora Generalnego sprawuje Minister Sprawiedliwości.
doświadczeń. Urzędniczy wyraz działania prokuratury zasadza się głównie na
Prokuratorami powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury są prokuratorzy
specyficznej koncepcji administracji i strukturalnego zarządzania. Model ten
i Prokuratury Krajowej, prokuratur apelacyjnych, okręgowych i rejonowych.
jest ponadto konsekwencja konstytucyjnej zasady wyodrębnienia i trójpodziału Prokuratorami wojskowych jednostek organizacyjnych prokuratury są pro-
władz. Sady i trybunały stanowią, bowiem władzę sądownicza. Prokuratura i kuratorzy: Naczelnej Prokuratury Wojskowej, wojskowych prokuratur
inne organy ścigania są organami sprawowania władzy wykonawczej. okręgowych i wojskowych prokuratur garnizonowych.
Prokuratorami Instytutu Pamięci Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni
3. Początków prokuratury poszukuje się we Francji. Organ ten funkcjono- przeciwko Narodowi Polskiemu są prokuratorzy Głównej Komisji Ścigania Zbrod-
wał w postaci wyodrębnionych funkcjonariuszy, których zadaniem była ochrona ni przeciwko Narodowi Polskiemu Instytutu Pamięci Narodowej oraz prokurato-
interesów władcy. W szczególności funkcjonariusze ci posiadali kompetencje w rzy oddziałowych komisji.
zakresie ścigania przestępstw oraz nadzoru nad czynnościami sądowymi spra-
wowanymi w imieniu króla. 7. Powszechnymi jednostkami organizacyjnymi prokuratury są: Prokuratura
Na kontynencie europejskim w ogóle wykształciły się dwa modele prokura- Krajowa oraz prokuratury: apelacyjne, okręgowe i rejonowe. Prokuratura Krajowa
tury: 1) romański, w którym prokurator sprawuje funkcje sądowe i wchodzi w skład Ministerstwa Sprawiedliwości. Prokuraturą Krajową, w zakresie
oskarżycielskie oraz jest przedstawicielem Ministra Sprawiedliwości w terenie, i określonym przez Prokuratora Generalnego, kieruje Prokurator Krajowy.
2) germański, w którym prokurator służy społeczeństwu jako „adwokat państwa"
(Staatsanwalt) i zajmuje się głównie ściganiem. Prokuraturę apelacyjną tworzy się dla obszaru właściwości co najmniej dwóch
prokuratur okręgowych. Prokuratura apelacyjną kieruje prokurator apelacyjny,
4. W Polsce instytucja prokuratury pojawiła się na początku XIX wieku który jest prokuratorem przełożonym prokuratorów prokuratury apelacyjnej,
Powiązanie prokuratury z sądownictwem wprowadziła ustawa - prawo o ustroju prokuratorów prokuratur okręgowych oraz prokuratorów prokuratur rejonowych
sądów powszechnych z 1928 r. na obszarze działania prokuratury apelacyjnej.
Prokuraturę okręgową tworzy się dla obszaru właściwości co najmniej dwóch
5. Zasadnicza zmiana modelu prokuratury w Polsce nastąpiła w 1950 r., prokuratur rejonowych. Prokuratura okręgową kieruje prokurator okręgowy,
kiedy to wyodrębniono prokuraturę z Ministerstwa Sprawiedliwości i podpo- będący prokuratorem przełożonym prokuratorów prokuratury okręgowej oraz
rządkowano ją Radzie Państwa. Do zadań prokuratury należało m.in. sprawowa- prokuratorów rejonowych i prokuratorów prokuratur rejonowych na obszarze
nie tzw. nadzoru ogólnego, który obejmował kontrolę legalności aktów i czyn- działania prokuratury okręgowej.
ności władz, urzędów i jednostek gospodarki uspołecznionej. W roku 1989 r. Prokuraturę rejonową tworzy się dla jednej lub większej liczby gmin. W
nastąpiła zasadnicza zmiana pozycji ustrojowej prokuratury w systemie organów uzasadnionych wypadkach może być utworzona więcej niż jedna prokuratura

-84-
-8 5 -
ROZDZIAŁ V. PROKURATURA IINNEORGANY ŚCIGANIA KARNEGO 2. PROKURATOR JAKO ZASADNICZY ORGAN ŚCIGANIA KARNEGO

rejonowa w obrębie tej samej gminy. Prokuratura rejonowa kieruje prokurator przygotowawczego. Akty normatywne wydawane przez ministrów dotyczące po-
rejonowy. Prokurator rejonowy jest prokuratorem przełożonym prokuratorów stępowania przygotowawczego wymagają uprzednio uzgodnienia z Prokuratorem
prokuratury rejonowej. Minister Sprawiedliwości, w drodze rozporządzenia, Generalnym. Uprawnieniem Prokuratora Generalnego jest ponadto możliwość
tworzy i znosi prokuratury apelacyjne, okręgowe i rejonowe oraz ustala ich przedsiębrania wszelkich czynności należących do zakresu działania prokuratury
siedziby i obszary właściwości, a także może tworzyć poza siedziba prokuratu- lub zlecania ich wykonania podległym mu prokuratorom, chyba, że ustawa za-
ry, oraz znosić, ośrodki zamiejscowe prokuratur okręgowych lub rejonowych. strzega określoną czynność wyłącznie jego właściwości.

8. Zasada urzędniczej organizacji prokuratury zakłada ukształtowanie mo- 12. Zasada hierarchicznego podporządkowania wyraża regułę, zgodnie z
delowe z uwzględnieniem wytycznych, jakie płyną z założenia jedności (jedno- którą organy prokuratury tworzą hierarchię, na szczycie której stoi Prokurator
litości) prokuratury, oraz jej hierarchicznego podporządkowania a także wyni- Generalny (będący równocześnie Ministrem Sprawiedliwości). Oznacza to pod-
kających z tego zasad organizacji i działania, zakładających indyferencję, porządkowanie prokuratorów niższego szczebla prokuratorom nadrzędnym.
dewolucję i substytucję. Zasada hierarchicznego podporządkowania wyraża się również w wewnętrz-
nym podporządkowaniu prokuratorów, w ramach poszczególnych jednostek
9. Zasada jedności (jednolitości) prokuratury, zwana też niekiedy zasadą nie- prokuratury, bezpośredniemu przełożonemu. Zasada hierarchicznego podpo-
podzielności prokuratury, jest dyrektywa organizacyjną, w myśl, której prokura- rządkowania uzupełnia zasadę jednolitości prokuratury. Prokuratura, bowiem
tura stanowi jednolitą władzę, a czynności poszczególnych jej organów są uważa- ma być w maksymalnym stopniu operatywna i zdatna do czuwania nad prze-
ne za czynności całej prokuratury. Wyróżnienie poszczególnych jednostek w pro- strzeganiem jednolitego stosowania prawa. Wynikający z niej postulat posłu-
kuraturze ma sens organizacyjny, umożliwiający wykonanie jej zadań. Z punktu szeństwa ma swoje ujemne strony i dlatego spotyka się pewne ograniczenia,
widzenia procesowego obojętne jest, który organ prokuratury dokonał danej czyn- starające się zredukować ujemne konsekwencje. Wprawdzie prokurator wy-
ności, albowiem wszystkie one są czynnościami tej samej jednolitej władzy. pełnia ściśle polecenia przełożonego lub zwierzchnika, ale podwładny funk-
Zasada jedności (jednolitości) prokuratury wiąże się najściślej z zasadą cjonariusz spełniający polecenia ma prawo żądania wydania polecenia na pi-
śmie i prawo zwrócenia się do wydającego polecenie o wyjaśnienie wątpliwości
centralizmu.
oraz prawo zgłoszenia zastrzeżeń.
10. Zasada centralizmu prokuratury polega na tym, że prokuratura jest pod Istnieje dwojakie podporządkowanie w prokuraturze: zewnętrzne (oznacza
porządkowana organowi centralnemu, jedynemu dla całego państwa i jednooso- stosunek nadrzędności - podrzędności między jednostkami prokuratorskimi róż-
bowemu. Jest nim Minister Sprawiedliwości - Prokurator Generalny. Jest to nych stopni) oraz wewnętrzne (w obrębie organizacyjnych jednostek prokurator-
także wyrazem dyrektywy organizacyjnej, którą określa się mianem zasady jed- skich). Prokuratorzy wchodzący w skład danej jednostki nie są sobie równi.
noosobowego kierownictwa. Prokuratura jako całość oraz poszczególne jednostki Usytuowanie funkcjonariusza prokuratury w hierarchii prokuratorskiej zależy
prokuratorskie podporządkowane są organom jednoosobowym. Zgodnie z za- od pozycji jego jednostki organizacyjnej oraz od jego funkcji w ramach tej jed-
sadą jednoosobowego kierownictwa, całością prokuratury oraz każdą jej jed- nostki, a także od jego stopnia.
nostką organizacyjną kieruje zawsze jedna osoba. Zasada jednolitego kierownic Rozróżnieniu podporządkowania zewnętrznego i wewnętrznego odpowiada
twa jest przeciwieństwem kolegialnego rozstrzygania (.które nie występuje w ważne z punktu widzenia procesowego rozróżnienie dwóch stosunków: po pierwsze
strukturze prokuratury). - stosunek nadrzędności - podrzędności organów prokuratury oraz po drugie -
stosunek przełożeństwa - podwładności. Prokuratorem nadrzędnym jest prokurator
11. Zasada centralizmu prokuratury polega na tym, że wszystkie jednostki wyższego stopnia, działający w ramach tej jednostki, w ramach zleconych mu
organizacyjne prokuratury podlegają jednemu naczelnemu organowi, którym jest czynności. Stosunek nadrzędności jest, więc wyrazem podporządkowania zewnętrz-
Prokurator Generalny. Prokurator Generalny jest naczelnym organem prokuratu- nego. Prokuratorem przełożonym zaś jest każdy funkcjonariusz zajmujący wyższe
ry. Kieruje on działalnością prokuratury osobiście, bądź przez swoich zastępców stanowisko w prokuraturze. W stosunku nadrzędności - podrzędności oraz w sto-
oraz wydaje zarządzenia, wytyczne i polecenia (art. 10 ustawy o prokuraturze). sunku przełożeństwa - podwładności, rozróżnia się sprawę bezpośredniości czy
Wytyczne Prokuratora Generalnego w zakresie postępowania przygotowawczego pośredniości tego stosunku. Z punktu widzenia praktyki najważniejsze są stosunki
bezpośredniej nadrzędności i bezpośredniego przełożeństwa.
są wiążące dla wszystkich organów uprawnionych do prowadzenia postępowania

-86- -87-
ROZDZIAŁ V. PROKURATURA I INNE ORGANY ŚCIGANIA KARNEGO
2. PROKURATOR JAW ZASADNICZY ORGAN ŚCIGANIA KARNEGO
13. Zasada indyferencji oznacza, że prokurator występuje w imieniu całej 16. Zasada substytucji polega na możliwości zlecania podległym prokuratorom,
prokuratury jako jednolitego organu. Zasada ta realizowana jest w tym sensie, że przez prokuratora przełożonego, wykonania czynności należących do jego
możliwa jest zmiana osoby prokuratora w toku procesu, gdyż każdy z nich repre- zakresu działania, chyba, że ustawa zastrzega określoną czynność wyłącznie
zentuje organ prokuratury. Zasada indyferencji nie dotyczy zastępstwa w czynno- jego właściwości (art. 10 ust. 3 in principio ustawy o prokuraturze). Do wy-
ściach powierzonych prokuratorowi określonego szczebla, jak również nie obej- łącznych kompetencji Prokuratora Generalnego należy prawo uchylenia prawo-
muje ona zastępstwa pomiędzy prokuratorem powszechnym a wojskowym. mocnych decyzji o umorzeniu postępowania przygotowawczego z uwagi na ich
Podział zadań między prokuratorami ma charakter wyłącznie wewnętrzny, bezzasadność. To uprawnienie Prokuratora Generalnego i nie może być wyko-
poza wyjątkami przewidzianymi przez prawo. W myśl zasady indyferencji nywane przez innego prokuratora w drodze substytucji (art. 328 k.p.k.). Sub-
(braku różnicy), z procesowego punktu widzenia obojętne jest, który funkcjo- stytucja nie może obejmować również tych czynności, do których wykonywania
nariusz prokuratury załatwia daną sprawę. Wszyscy funkcjonariusze prokura- (w świetle ustawy o prokuraturze) nie jest uprawniony prokurator podwładny.
tury są organami tej samej jednolitej władzy (związek z zasada jednolitości).
Zasada substytucji znajduje odwrotność w zasadzie dewolucji. Prokurator
przełożony jest uprawniony do przejęcia i przeprowadzenia czynności należą-
14. Zasada substytucji oznacza, że każdy organ prokuratury może zlecić do cej podwładnego.
konanie czynności (lub zespołu czynności)organowi niższemu w hierarchii proku-
Dewolucja może być dewolucją bezpośrednia oraz dewolucją pośrednią (prze-
ratury. Każdy prokurator przełożony może wyręczyć się swoim podwładnym.
jęcie czynności od podwładnego, stojącego niżej w hierarchii prokuratorskiej). Od
Substytucja może być bezpośrednia albo pośrednia. Nic nie stoi na prze-
zasady dewolucji w prokuraturze nie ma wyjątków w prawie procesowym.
szkodzie, aby prokurator zlecił dokonanie określonej czynności prokuratorowi
Uprawnienie zwierzchnika do przejęcia sprawy podwładnego, w celu osobistego jej
z pominięciem stopni pośrednich.
załatwienia jest naturalne. Zwierzchnik jednak nie ma prawa uchylić lub zmienić
Konsekwencje zasady indyferencji są dwojakie, albowiem z procesowego
decyzji wydanej. Kwestia ta nie podlega wątpliwości, albowiem nieprawomocne
punktu widzenia nie ma znaczenia podział kompetencji w prokuraturze. Jest to
postanowienia i zarządzenia wydane przez nieprokuratorskie organy postępowania
tylko wewnętrzna sprawa prokuratury. Z naruszeniem reguł właściwości
przygotowawczego mogą być zmienione lub uchylane przez prokuratora
rzeczowej i miejscowej w obrębie prokuratury nie łączą się żadne skutki pro-
nadzorującego postępowanie przygotowawcze oraz nie mogą być uchylane w trybie
cesowe. Ponadto każdy prokurator może być zastąpiony przez innego bez ko-
nadzoru postanowienia prawomocne. Podrywałoby to przecież poczucie pewności i
nieczności powtórzenia dokonanych czynności.
przekreślałoby pojecie prawomocności. Nieprawomocne postanowienia prokuratora
mogą być uchylane w trybie nadzoru przez jego zwierzchnika.
15. Konsekwencją zasady jednolitości i hierarchicznego podporządkowania
oraz indyferencji są dwie dalsze dyrektywy, a mianowicie zasady: substytucji i 17. Zasada urzędniczej organizacji prokuratury wyzwala różne implikacje or-
dewolucji. Od zasady substytucji istnieją jednak wyjątki. Zagadnienie właściwo- ganizacyjno - proceduralne. Nie oznacza to jednak, że prokuratorzy przy wykonywaniu
ści funkcjonalnej w prokuraturze nie jest pozbawione znaczenia procesowego. czynności przewidzianych w ustawach nie są niezależni z uwzględnieniem granic
Wyodrębnić można dwie grupy wyjątków od zasady substytucji: po pierwsze określonych w ustawie o prokuraturze (art. 8 ust. 1 ustawy o prokuraturze).
- przepisy procesowe poruczają niekiedy dokonanie określonych czynności Prokurator przy wykonywaniu czynności (określonych w ustawach) jest
funkcjonariuszom odpowiednio kwalifikowanym. Ustawy procesowe wyma- wprawdzie niezależny, ale obowiązany jest jednocześnie wykonywać zarządzenia;
gają niekiedy działania prokuratora odpowiedniego rzędu. Po drugie - ograni- wytyczne i polecenia prokuratora przełożonego. Polecenie dotyczące treści
czenie zasady substytucji wynika również z zasady kontroli procesowej w pro- czynności procesowej prokurator przełożony wydaje na piśmie, a na żądanie
kuraturze i z toku instancyjnego. prokuratora - wraz z uzasadnieniem.
Z samym pojęciem kontroli i jego praktycznym sensem byłyby sprzeczne W razie przeszkody w doręczeniu polecenia w formie pisemnej, dopuszczalne
rozwiązania, bo wszelkie czynności kontrolne w prokuraturze (w szczególno- jest przekazanie polecenia ustnie, z tym, że przełożony jest obowiązany
ści rozpatrywanie zażaleń) nie mogą być zlecane funkcjonariuszowi będącemu niezwłocznie potwierdzić je na piśmie. Jeżeli prokurator nie zgadza się z pole-
autorem czynności podlegającej kontroli, ani też funkcjonariuszowi stojącemu ceniem, może żądać zmiany polecenia lub wyłączenia go od wykonywania czynności,
niżej w hierarchii stojącemu niżej w hierarchii prokuratorskiej od autora czyn- albo od udziału w sprawie. O wyłączeniu rozstrzyga ostatecznie prokura-
ności kontrolowanej.

-88-
-89-
ROZDZIAŁ V. PROKURATURA I INNE ORGANY ŚCIGANIA KARNEGO
PROKURATOR JAKO ZASADNICZY ORGAN ŚOGANIA KARNEGO

tor bezpośrednio przełożony nad prokuratorem, który wydal polecenie, chyba, obowiązków służbowych, stanowiące ściganą z oskarżenia prywatnego zniewa-
że wydał je Prokurator Generalny. gę strony, jej pełnomocnika lub obrońcy, kuratora, świadka, biegłego lub tłuma-
Polecenie przełożonego prokuratora dotyczące treści czynności procesowej, cza, prokurator odpowiada tylko dyscyplinarnie. Do gwarancji niezależności
wydane przez prokuratora przełożonego innego niż prokurator bezpośrednio prokuratorskiej zalicza się również zakaz przynależności do partii politycznych
przełożony, nie może obejmować sposobu zakończenia postępowania przygoto- i brania udziału w działalności politycznej (art. 44 ust. 3 ustawy o prokuratu-
wawczego i postępowania przed sądem. rze), jak również piastowania mandatu posła lub senatora oraz zakaz piastowania
Prokurator przełożony w razie stwierdzenia oczywistej obrazy prawa przy innych stanowisk i wykonywania zajęć, które by przeszkadzały w pełnieniu
prowadzeniu sprawy wytyka, niezależnie od innych uprawnień, właściwemu pro- obowiązków prokuratora lub uchybiały godności urzędu albo podważałyby za-
kuratorowi uchybienie, po uprzednim zażądaniu - w razie potrzeby - wyjaśnień. ufanie do jego bezstronności (art. 49 ustawy o prokuraturze).
Stwierdzenie i wytknięcie uchybienia nie wpływa na rozstrzygnięcie sprawy. W
19. Założenie ustawowe samodzielności prokuratorskiej wprowadzone zo-
razie stwierdzenia oczywistej i rażącej obrazy przepisów prawa, prokurator prze-
stało ustawą z dnia 10 maja 1996 r. (Dz. U. Nr 77, poz. 367). Oznacza ona, iż
łożony jest obowiązany żądać wszczęcia postępowania dyscyplinarnego prze-
polecenie dotyczące treści czynności procesowej, wydane przez prokuratora prze-
ciwko prokuratorowi, który obrazy się dopuścił.
łożonego innego niż prokurator bezpośrednio przełożony, nie może obejmować
sposobu zakończenia postępowania przygotowawczego i postępowania przed są-
18. Gwarancją niezależności prokuratora jest m.in. jego nieusuwalność ze dem. W przypadku, gdy w postępowaniu sądowym ujawnią się nowe okoliczno-
stanowiska, za wyjątkami wynikającymi z przepisów prawa. ści, prokurator samodzielnie podejmuje decyzje związane z dalszym tokiem
Prokurator Generalny może odwołać prokuratora powszechnej jednostki jego postępowania.
organizacyjnej prokuratury, jeżeli prokurator, mimo dwukrotnego ukarania przez
sąd dyscyplinarny, popełnił przewinienie służbowe, a w tym dopuścił się oczy- 20. Generalnym zadaniem prokuratury jest strzeżenie
wistej obrazy przepisów prawa lub uchybił godności urzędu prokuratorskiego. praworządności oraz czuwanie nad ściganiem przestępstw.
Przed podjęciem decyzji Prokurator Generalny wysłuchuje wyjaśnień prokura-
tora, chyba, że nie jest to możliwe, oraz zasięga odpowiednio opinii zebrania W postępowaniu jurysdykcyjnym prokurator występuje jako strona
prokuratorów Prokuratury Krajowej, albo opinii właściwego zgromadzenia pro- postępowania działająca w charakterze oskarżyciela publicznego, a także w
charakterze rzecznika interesu społecznego.
kuratorów w prokuraturze apelacyjnej. Prokurator Generalny może odwołać
prokuratora wojskowej jednostki organizacyjnej prokuratury na wniosek Mini-
W postępowaniu przygotowawczym zaś prokurator pełni rolę organu
stra Obrony Narodowej w wypadkach, gdy przepisy o służbie wojskowej prze-
procesowego, który prowadzi lub nadzoruje ten etap postępowania. Zgodnie z
widują zwolnienie z zawodowej służby wojskowej. Prawomocne orzeczenie sądu
art. 3 ustawy o prokuraturze, prokurator prowadzi i nadzoruje postępowanie
dyscyplinarnego o wydaleniu ze służby prokuratorskiej oraz prawomocne orze-
przygotowawcze w sprawach karnych oraz sprawuje funkcję oskarżyciela
czenie sądu skazujące prokuratora na karę dodatkową pozbawienia praw pu-
publicznego przed sądami, wytacza powództwa w sprawach karnych i
blicznych, zakazu zajmowania stanowiska prokuratora lub na karę degradacji,
cywilnych, może również brać udział w postępowaniu sądowym w sprawach
pociąga za sobą z mocy prawa utratę stanowiska prokuratora; stosunek służbowy
cywilnych, ze stosunku pracy i ubezpieczeń społecznych, jeżeli tego wymaga
prokuratora wygasa z chwilą uprawomocnienia się orzeczenia.
ochrona praworządności, interesu społecznego, własności lub praw obywateli,
Gwarancją niezależności prokuratorskiej jest ponadto immunitet formalny i
podejmuje środki przewidziane prawem, zmierzające do prawidłowego i
materialny. Prokurator nie może być pociągnięty od odpowiedzialności karnej
jednolitego stosowania prawa w postępowaniu sądowym, administracyjnym, w
sądowej lub administracyjnej bez zezwolenia właściwego sądu dyscyplinarnego,
sprawach o wykroczenia oraz w innych postępowaniach, sprawuje nadzór nad
ani zatrzymany bez zgody przełożonego dyscyplinarnego. Nie dotyczy to za-
wykonywaniem postanowień o tymczasowym aresztowaniu oraz innych decyzji
trzymania na gorącym uczynku popełnienia przestępstwa. Do czasu wydania
o pozbawieniu wolności, zaskarża do sądu niezgodne z prawem decyzje
zezwolenia na pociągnięcie prokuratora do odpowiedzialności karnej wolno przed-
administracyjne oraz bierze udział w postępowaniu sądowym w sprawach
sięwziąć tylko czynności niecierpiące zwłoki, zawiadamiając o tym niezwłocznie
zgodności z prawem takich decyzji, koordynuje działalność w zakresie ścigania
prokuratora przełożonego. Za nadużycie wolności słowa przy wykonywaniu
przestępstw, prowadzoną przez inne organy państwowe, współdziała z organami
państwowymi oraz państwowymi i społecz-
-90-
-91-
ROZDZIAŁ V. PROKURATURA 1 INNE ORGANY ŚCIGANIA KARNEGO PROKURATOR JAKO ZASADNICZY ORGAN ŚCIGANIA KARNEGO

nymi jednostkami organizacyjnymi w zapobieganiu przestępczości i innym na- nych, okręgowych i rejonowych, na które powołuje prokuratorów i odwołuje z
ruszeniom prawa, opiniuje projekty aktów normatywnych. Obowiązkiem pro- pełnienia tych funkcji prokurator apelacyjny.
kuratora jest podejmowanie działań określonych w ustawach, kierując się zasada Prokurator Generalny, w porozumieniu z Ministrem Obrony Narodowej,
może określić funkcje w wojskowych prokuraturach okręgowych i wojskowych
bezstronności i równego traktowania wszystkich członków społeczeństwa.
prokuraturach garnizonowych, na które powołuje prokuratorów i odwołuje z
Jeżeli uchwała organu samorządu terytorialnego albo rozporządzenie wojewo-
pełnienia tych funkcji Naczelny Prokurator Wojskowy.
dy są niezgodne z prawem, prokurator zwraca się do organu, który je wydał, o ich
zmianę lub uchylenie albo kieruje wniosek o ich uchylenie do właściwego organu 22. Prokuratorem może być powołany ten, kto spełnia wymogi ustawowe a
nadzoru; w wypadku uchwały organu samorządu terytorialnego prokurator może mianowicie: 1) posiada obywatelstwo polskie i korzysta z pełni praw cywilnych
także wystąpić o stwierdzenie jej nieważności do sądu administracyjnego. i obywatelskich, 2) jest nieskazitelnego charakteru, 3) ukończył wyższe studia
prawnicze w Polsce i uzyskał tytuł magistra lub zagraniczne uznane w Polsce, 4)
21. Organizacja prokuratury zasadza się na tym, że Prokurator Generalny jest zdolny, ze względu na stan zdrowia, do pełnienia obowiązków prokuratora,
kieruje działalnością prokuratury osobiście bądź przez zastępców Prokuratora 5) ukończył 26 lat, 6) złożył egzamin prokuratorski lub sędziowski, 7) pracował
Generalnego, wydając zarządzenia, wytyczne i polecenia. w charakterze asesora prokuratorskiego lub sądowego co najmniej rok albo odbył
Prokurator przełożony może zlecać podległym prokuratorom wykonanie w wojskowych jednostkach organizacyjnych prokuratury okres służby przewi-
czynności należących do jego zakresu działania, chyba że ustawodawca zastrzegł dziany w przepisach o służbie wojskowej żołnierzy zawodowych.
określoną czynność wyłącznie jego właściwości, oraz przejmować czynności Na stanowisko prokuratora w wojskowych jednostkach organizacyjnych pro-
prokuratorów podległych, chyba że przepisy ustaw procesowych stanowią w kuratury może być powołany tylko oficer zawodowy lub oficer służby
tym zakresie inaczej. okresowej. Wymagania złożenia egzaminu prokuratorskiego bądź
Prokuratorów powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury powołu- sędziowskiego oraz stażu asesorskiego nie dotyczą profesorów i doktorów
je Prokurator Generalny, a prokuratorów wojskowych jednostek organizacyjnych habilitowanych nauk prawnych w polskich szkołach wyższych, w Polskiej
prokuratury - Prokurator Generalny na wniosek Ministra Obrony Narodowej. Akademii Nauk oraz w instytutach naukowo-badawczych i innych
Prokuratora Krajowego jako zastępcę Prokuratora Generalnego oraz innych placówkach naukowych, sędziów oraz oficerów, którzy w sądach
zastępców Prokuratora Generalnego powołuje, spośród prokuratorów Prokura- wojskowych zajmowali stanowiska sędziów, adwokatów, radców
tury Krajowej, i odwołuje z tych stanowisk - Prezes Rady Ministrów na wniosek Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa oraz radców prawnych, którzy
Prokuratora Generalnego. wykonywali ten zawód co najmniej trzy lata. Notariuszy nie dotyczy
Jednym z zastępców Prokuratora Generalnego jest Naczelny Prokurator natomiast wymóg stażu asesorskiego.
Wojskowy, którego powołuje, spośród prokuratorów Naczelnej Prokuratury
Wojskowej, i odwołuje Prezes Rady Ministrów, (na wniosek Prokuratora Gene- 23. Prokurator Generalny może odwołać prokuratora powszechnej jed-
ralnego zgłoszony w porozumieniu z Ministrem Obrony Narodowej). Naczelny nostki organizacyjnej prokuratury, jeżeli prokurator, mimo dwukrotnego uka-
Prokurator Wojskowy kieruje w zastępstwie Prokuratora Generalnego działal- rania przez sad dyscyplinarny karą nagany, usunięcia z zajmowanej funkcji
nością wojskowych jednostek organizacyjnych prokuratury. bądź przeniesienia na inne miejsce służbowe, jeżeli ten popełnił przewinienie
Do pełnienia funkcji prokuratora apelacyjnego, okręgowego i rejonowego, a służbowe, a w tym dopuścił się oczywistej obrazy przepisów prawa lub uchy-
także do pełnienia pozostałych funkcji w prokuraturze,, powołuje spośród pro- bił, godności urzędu prokuratorskiego. Przed podjęciem decyzji w tym wzglę-
kuratorów i odwołuje z pełnienia tych funkcji Prokurator Generalny. dzie Prokurator Generalny wysłuchuje wyjaśnień prokuratora (chyba, że nie
Do pełnienia funkcji zastępcy Naczelnego Prokuratora Wojskowego, woj- jest to możliwe) oraz zasięga odpowiednio opinii zebrania prokuratorów Pro-
skowego prokuratora okręgowego i wojskowego prokuratora garnizonowego, a kuratury Krajowej albo opinii właściwego zgromadzenia prokuratorów w pro-
także (w zasadzie) do pełnienia pozostałych funkcji w wojskowych jednostkach kuraturze apelacyjnej.
organizacyjnych prokuratury, powołuje, spośród prokuratorów wojskowych, i Prokurator Generalny może odwołać prokuratora wojskowej jednostki organi-
odwołuje z pełnienia tych funkcji Prokurator Generalny, w porozumieniu z Mi- zacyjnej prokuratury na wniosek Ministra Obrony Narodowej w wypadkach, gdy
nistrem Obrony Narodowej. przepisy o służbie wojskowej przewidują zwolnienie z zawodowej służby wojskowej.
Prokurator Generalny może określić funkcje w prokuraturach apelacyj- Prokurator Generalny odwołuje prokuratora powszechnej jednostki orga-
nizacyjnej prokuratury, jeżeli zrzekł się on stanowiska prokuratora.

-92-
-93-
ROZDZIAŁ V. PROKURATURA I INNE ORGANY ŚCIGANIA KARNEGO |PROKURATOR JAKO ZASADNICZY ORGAN ŚCIGANIA KARNEGO

24. Prawomocne orzeczenie sądu dyscyplinarnego o wydaleniu ze służby pro 28. Wojskowymi jednostkami organizacyjnymi prokuratury są: Naczelna
kuratorskiej oraz prawomocne orzeczenie sądu skazujące prokuratora na karę dodat- Prokuratura Wojskowa, wojskowe prokuratury okręgowe oraz wojskowe proku-
kową pozbawienia praw publicznych, zakazu zajmowania stanowiska prokuratora ratury garnizonowe. W miarę potrzeby mogą być tworzone inne rodzaje wojsko-
wych jednostek organizacyjnych prokuratury.
lub na karę degradacji pociąga za sobą z mocy prawa utratę, stanowiska prokuratora;
Naczelną Prokuraturą Wojskową kieruje Naczelny Prokurator Wojskowy.
stosunek służbowy prokuratora wygasa z chwilą uprawomocnienia się orzeczenia.
Naczelny Prokurator Wojskowy jest prokuratorem przełożonym prokuratorów
Stosunek służbowy prokuratora wygasa z dniem utraty przez niego Naczelnej Prokuratury Wojskowej oraz pozostałych prokuratorów wojskowych
obywatelstwa polskiego. jednostek organizacyjnych prokuratury.
Wojskową prokuratura okręgową kieruje wojskowy prokurator okręgowy.
25. Przeniesienie prokuratora na inne miejsce służbowe może Wojskowy prokurator okręgowy jest prokuratorem przełożonym prokuratorów
nastąpić tylko za jego zgodą. Zgoda prokuratora na przeniesienie na inne wojskowej prokuratury okręgowej oraz wojskowych prokuratorów garnizono-
miejsce służbowe nie jest wymagana w przypadkach: zniesienia stanowiska wych i prokuratorów wojskowych prokuratur garnizonowych na obszarze dzia-
wywołanego zmianą w organizacji prokuratury lub zniesienia danej łania wojskowej prokuratury okręgowej.
jednostki organizacyjnej prokuratury albo przeniesienia jej siedziby oraz Wojskową prokuraturą garnizonową kieruje wojskowy prokurator garnizo-
przeniesienia w wyniku kary dyscyplinarnej. nowy. Wojskowy prokurator garnizonowy jest prokuratorem przełożonym pro-
kuratorów wojskowej prokuratury garnizonowej.
26. Powszechnymi jednostkami organizacyjnymi prokuratury są: Prokuratura
Krajowa oraz prokuratury apelacyjne, okręgowe i rejonowe. 29. W prokuraturze apelacyjnej działa zgromadzenie prokuratorów, które
Prokurator Generalny jest przełożonym prokuratorów powszechnych i woj- składa się z prokuratorów prokuratury apelacyjnej oraz delegatów prokurato-
skowych jednostek organizacyjnych prokuratury oraz prokuratorów Instytutu Pa- rów prokuratur okręgowych i rejonowych działających na obszarze właściwości
mięci Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu. prokuratury apelacyjnej. Delegatów prokuratorów prokuratur okręgowych i re-
Prokuratura Krajową, w zakresie określonym przez Prokuratora Generalne- jonowych, w liczbie równej liczbie prokuratorów prokuratury apelacyjnej, wy-
go, kieruje Prokurator Krajowy. Prokurator Krajowy jest prokuratorem przeło- bierają na okres dwóch lat, po połowie, zebrania prokuratorów prokuratur okrę-
żonym prokuratorów Prokuratury Krajowej. Prokuratura apelacyjną kieruje pro- gowych i zebrania prokuratorów prokuratur rejonowych; Przewodniczącym zgro-
kurator apelacyjny. madzenia prokuratorów jest prokurator apelacyjny. Posiedzenie zgromadzenia
Prokurator apelacyjny jest prokuratorem przełożonym prokuratorów proku- prokuratorów zwołuje prokurator apelacyjny z inicjatywy własnej lub Prokura-
ratury apelacyjnej, prokuratorów prokuratur okręgowych oraz prokuratorów tora Generalnego, kolegium prokuratury apelacyjnej albo jednej piątej liczby
prokuratur rejonowych na obszarze działania prokuratury apelacyjnej. członków zgromadzenia.
Prokuratura okręgową kieruje prokurator okręgowy. Prokurator okręgowy Zgromadzenie prokuratorów: 1) wysłuchuje informacji prokuratora apela-
jest prokuratorem przełożonym prokuratorów prokuratury okręgowej oraz pro- cyjnego o działalności prokuratur i pracy prokuratorów oraz wyraża opinię w rym
kuratorów rejonowych i prokuratorów prokuratur rejonowych na obszarze dzia- zakresie, 2) ustala liczbę i wybiera dwie trzecie liczby członków kolegium proku-
łania prokuratury okręgowej. ratury apelacyjnej, 3)wybiera przedstawiciela do Rady Prokuratorów przy Proku-
Prokuraturą rejonową kieruje prokurator rejonowy. Prokurator rejonowy ratorze Generalnym, 4) wybiera członków sądów dyscyplinarnych, 5)
jest prokuratorem przełożonym prokuratorów prokuratury rejonowej. rozpatruje sprawozdania z działalności kolegiów prokuratury apelacyjnej, 6)
wyraża opinie o kandydatach na prokuratora apelacyjnego, prokuratorów
27. Prokuratura Krajowa wchodzi w skład Ministerstwa Sprawiedliwości. okręgowych i prokuratorów rejonowych, 7) wyraża opinie w innych sprawach
Prokuraturę apelacyjną tworzy się dla obszaru właściwości co najmniej dwóch przedstawionych przez prokuratora apelacyjnego lub kolegium prokuratury
prokuratur okręgowych. Prokuraturę okręgową tworzy się dla obszaru apelacyjnej.
właściwości co najmniej dwóch prokuratur rejonowych. Prokuraturę rejonową
tworzy się dla jednej lub większej liczby gmin; w uzasadnionych przypadkach 30. Kolegium prokuratury apelacyjnej składa się z czterech do dziesięciu
może być utworzona więcej niż jedna prokuratura rejonowa w obrębie tej członków, wybieranych w dwóch trzecich przez zgromadzenie prokuratorów, a
samej gminy. w jednej trzeciej powołanych przez prokuratora apelacyjnego spośród prokura-

-94- - 95 -
ROZDZIAŁ V, PROKURATURA I INNE ORGANY ŚCIGANIA KARNEGO
2. PROKURATOR JAKO ZASADNICZY ORGAN ŚCIGANIA KARNEGO
torów. Przewodniczącym kolegium prokuratury apelacyjnej jest prokurator ape- ocen realizacji zadań prokuratury, 4) kierunków działań w celu doskonalenia
lacyjny. Kadencja kolegium prokuratury apelacyjnej trwa dwa lata. Posiedzenia kwalifikacji zawodowych prokuratorów oraz poziomu ich pracy. Rada Prokura-
kolegium prokuratury apelacyjnej zwołuje prokurator apelacyjny z własnej ini- torów przy Prokuratorze Generalnym ustala także ogólna liczbę członków sa-
cjatywy lub na wniosek jednej trzeciej liczby członków kolegium. dów dyscyplinarnych oraz wskazuje liczbę członków sądów dyscyplinarnych
Kolegium prokuratury apelacyjnej: 1) rozpatruje wnioski wynikające z wi- wybieranych przez zebranie prokuratorów Prokuratury Krajowej i zgromadze-
zytacji i lustracji prokuratur, 2) wyraża opinie o kandydatach na prokuratorów nia prokuratorów w prokuraturach apelacyjnych.
prokuratury apelacyjnej i okręgowej, 3) wyraża opinię w przedmiocie odwoła-
nia prokuratora prokuratury apelacyjnej i okręgowej, 4) wyraża opinię w innych 33. Jeżeli chodzi o zagadnienie treści i metodyki działalności prokuratury,
sprawach przedstawionych przez prokuratora apelacyjnego. to trzeba uwzględnić, że prokurator, stosownie do przepisów ustaw proceso-
wych, wszczyna i prowadzi postępowanie przygotowawcze albo zleca wszczęcie
31. Kolegium prokuratury okręgowej składa się z czterech do dziesięciu człon- lub prowadzenie takiego postępowania innemu uprawnionemu organowi, W toku
ków wybieranych w dwóch trzecich przez zebranie prokuratorów prokuratury okrę- postępowania przygotowawczego prokurator władny jest stosować, w wypad-
kach przewidzianych ustawami procesowymi, środki zapobiegawcze wobec po-
gowej oraz delegatów prokuratorów prokuratur rejonowych, a w jednej trzeciej
dejrzanych, za wyjątkiem jednak tymczasowego aresztowania, co do którego
powołanych przez prokuratora okręgowego spośród podległych mu prokuratorów.
stosowania prerogatywy ustawowe ma jedynie sąd (podobnie schronisko dla
Przewodniczącym kolegium prokuratury okręgowej jest prokurator okręgowy.
nieletnich).
Kadencja kolegium prokuratury okręgowej trwa dwa lata. Posiedzenie kole-
gium prokuratury okręgowej zwołuje prokurator okręgowy z własnej inicjatywy Prokurator sprawuje nadzór nad postępowaniem przygotowawczym prowa-
lub na wniosek jednej trzeciej liczby członków kolegium. dzonym przez uprawniony do tego inny organ. Zarządzenia prokuratora w po-
stępowaniu przygotowawczym są wiążące. W razie umorzenia postępowania przy-
Kolegium prokuratury okręgowej: 1) rozpatruje wnioski wynikające z
gotowawczego, prokurator może, stosownie do okoliczności, przesłać sprawę
wizytacji i lustracji prokuratur, 2) wyraża opinię o kandydatach na
właściwemu organowi w celu wszczęcia postępowania służbowego, dyscyplinar-
asesorów prokuratorskich oraz prokuratorów prokuratur rejonowych, 3)
nego lub o wykroczenie albo w celu rozpatrzenia sprawy przez właściwą orga-
wyraża opinię w przedmiocie odwołania prokuratora prokuratury
nizację społeczną lub zawodową.
rejonowej, 4) wyraża opinię w innych sprawach przedstawionych przez
Wytyczne Prokuratora Generalnego w zakresie postępowania przygotowaw-
prokuratora okręgowego. czego są wiążące dla wszystkich organów uprawnionych do prowadzenia postę-
powania przygotowawczego.
32. Rada Prokuratorów przy Prokuratorze Generalnym składa się: z trzech
Wydawane przez ministrów akty normatywne dotyczące postępowania przy-
przedstawicieli wybranych przez zebranie prokuratorów Prokuratury Krajowej,
gotowawczego wymagają uprzednio uzgodnienia z Prokuratorem Generalnym, a
przedstawiciela wybranego przez zebranie prokuratorów Naczelnej Prokuratury
wydawane przez wojewodę - uprzednio uzgodnienia z prokuratorem okręgowym.
Wojskowej, przedstawiciela wybranego przez zebranie prokuratorów Instytutu
Prokurator Generalny może występować do naczelnych i centralnych organów
Pamięci Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskie
administracji państwowej o podjęcie środków w celu usprawnienia działalności
mu, przedstawicieli wybranych przez zgromadzenia prokuratorów w prokuratu-
podległych im organów w zakresie postępowania przygotowawczego.
rach apelacyjnych - po jednym z każdej prokuratury apelacyjnej - oraz trzech
Prokurator wykonuje czynności oskarżyciela publicznego przed wszystkimi
prokuratorów powołanych przez Prokuratora Generalnego, Wybory prokurato-
sądami. Może również wykonywać te czynności w sprawach wniesionych do
rów na zebraniach odbywają się według regulaminów uchwalonych przez te
sądu przez innych oskarżycieli.
zebrania. Przewodniczącym Rady jest Prokurator Generalny. Kadencja Rady
W razie gdy wyniki postępowania sądowego nie potwierdzają zarzutów
trwa dwa lata. Posiedzenia Rady zwołuje Prokurator Generalny z własnej inicja-
oskarżenia, prokurator odstępuje od oskarżenia.
tywy lub na wniosek jednej trzeciej liczby członków Rady. Prokurator wnosi, w wypadkach przewidzianych w ustawach
Rada Prokuratorów przy Prokuratorze Generalnym wyraża opinię w spra- procesowych, środki zaskarżenia od orzeczeń sądowych.
wach podejmowanych z własnej inicjatywy lub przedstawionych przez Prokura- Prokurator sprawuje, nadzór nad wykonywaniem postanowień o tymczaso-
tora Generalnego, a w szczególności dotyczących: 1) projektów wytycznych i wym aresztowaniu i decyzji o pozbawieniu wolności.
zarządzeń Prokuratora Generalnego, 2) stanu i rozwoju kadry prokuratorskiej
oraz kierunków szkolenia prokuratorów, asesorów i aplikantów, 3) okresowych

-96- -97-
ROZDZIAŁ V. PROKURATURA IINNE ORGANYŚCIGANIA KARNEGO 2, PROKURATOR JAKO ZASADNICZY ORGAN ŚCIGANIA KARNEGO

Prokurator Generalny przedstawia Prezydentowi wnioski w przedmiocie tajemnicy zagraża dobru Państwa albo takiemu ważnemu interesowi prywatnemu,
ułaskawienia osób skazanych przez sady. W odniesieniu do wniosków w przed- który nie jest sprzeczny z celami wymiaru sprawiedliwości. W takich wypadkach od
miocie ułaskawienia osób skazanych przez sądy wojskowe uprawnienie to przy- obowiązku zachowania tajemnicy może zwolnić prokuratora Prokurator Generalny.
sługuje również Naczelnemu Prokuratorowi Wojskowemu.
Ustawodawca przewiduje także możliwość wzięcia udziału prokuratora w 38. Prokurator nie może podejmować dodatkowego zatrudnienia, z wyjąt-
kiem zatrudnienia na stanowisku dydaktycznym, naukowo-dydaktycznym lub
postępowaniu cywilnym, administracyjnym, w sprawach o wykroczenia oraz w
naukowym w łącznym wymiarze nie przekraczającym pełnego wymiaru czasu
innych postępowaniach. pracy pracowników zatrudnionych na tych stanowiskach, jeżeli wykonywanie
tego zatrudnienia nie przeszkadza w pełnieniu obowiązków prokuratora.
34. Obowiązki i prawa prokuratorów są ustawowo określone. Prokurator
Prokuratorowi nie wolno także podejmować innego zajęcia ani sposobu
jest obowiązany postępować zgodnie ze ślubowaniem prokuratorskim oraz stale
zarobkowania, które by przeszkadzało w pełnieniu obowiązków prokuratora,
podnosić kwalifikacje zawodowe. Prokurator powinien w służbie i poza służbą
mogło osłabiać zaufanie do jego bezstronności lub przynieść ujmę godności
strzec powagi sprawowanego urzędu i unikać wszystkiego, co mogłoby przy-
urzędu prokuratora.
nieść ujmę godności prokuratora lub osłabiać zaufanie do jego bezstronności. W
okresie zajmowania stanowiska prokurator nie może należeć do partii politycz-
39. Prokurator nie może: 1) być członkiem zarządu, rady nadzorczej łub
nej ani brać udziału w żadnej działalności politycznej. Prokuratorowi ubiegają-
komisji rewizyjnej spółki prawa handlowego, 2) być członkiem zarządu, rady
cemu się o mandat posła albo senatora, albo radnego udziela się urlopu bezpłat-
nadzorczej lub komisji rewizyjnej spółdzielni, 3) być członkiem zarządu funda-
nego na czas kampanii wyborczej. cji prowadzącej działalność gospodarczą, 4) posiadać w spółce prawa handlowe-
go więcej niż 10% akcji lub udziały przedstawiające więcej niż 10% kapitału
35. Stosunek służbowy prokuratora nawiązuje się z chwila doręczenia za-
zakładowego, 5) prowadzić działalności gospodarczej na własny rachunek lub
wiadomienia o powołaniu. Prokurator powinien zgłosić się w celu objęcia sta-
wspólnie z innymi osobami, a także zarządzać taką działalnością lub być przed-
nowiska w ciągu czternastu dni od otrzymania zawiadomienia o powołaniu, jeżeli
stawicielem bądź pełnomocnikiem w prowadzeniu takiej działalności.
nie oznaczono innego terminu. W razie nieusprawiedliwionego nie objęcia
stanowiska w terminie powołanie traci moc; okoliczność tę stwierdza Prokurator
Generalny. Przy powołaniu prokurator składa ślubowanie wobec Prokuratora 40. O zamiarze podjęcia dodatkowego zatrudnienia, a także o podjęciu
Generalnego. Czas pracy prokuratora jest określony wymiarem jego zadań. innego zajęcia lub sposobu zarobkowania, prokurator prokuratury
apelacyjnej oraz prokurator prokuratury okręgowej zawiadamia właściwego
36. Żądania, przedstawienia i zażalenia w sprawach związanych ze swoim prokuratora apelacyjnego albo okręgowego, a prokuratorzy Prokuratury
stanowiskiem prokurator może wnosić tylko w drodze służbowej. W takich spra- Krajowej, prokuratorzy apelacyjni i prokuratorzy okręgowi - Prokuratora
wach prokurator nie może zwracać się do instytucji i osób postronnych ani Generalnego. Prokurator prokuratury rejonowej kieruje zawiadomienie, do
podawać tych spraw do wiadomości publicznej. właściwego prokuratora okręgowego.
Właściwy prokurator apelacyjny albo okręgowy w stosunku do podległego
W sprawach o roszczenia ze stosunku pracy prokuratorowi przysługuje
mu prokuratora, a Prokurator Generalny w stosunku do prokuratora Prokuratury
droga sądowa. Krajowej, prokuratora apelacyjnego i prokuratora okręgowego wydaje decyzję o
Prokurator powinien niezwłocznie zawiadomić przełożonego o toczącym się sprzeciwie wobec zamiaru podjęcia zatrudnienia na stanowisku dydaktycznym,
postępowaniu sądowym, w którym występuje w charakterze strony lub uczestnika naukowo-dydaktycznym lub naukowym w szkole wyższej, jeżeli uzna, że będzie
ono przeszkadzało w pełnieniu obowiązków prokuratora, oraz wobec
37. Prokurator jest obowiązany zachować w tajemnicy okoliczności spra- podejmowania lub kontynuowania innego zajęcia, które przeszkadza w pełnie-
wy, o których w postępowaniu przygotowawczym, a także poza jawną rozprawa niu obowiązków prokuratora albo przynosi ujmę godności jego urzędu lub osła-
sądową, powziął wiadomość ze względu na swoje stanowisko prokuratora, Obo- bia zaufanie do jego bezstronności,
wiązek zachowania tajemnicy trwa także po ustaniu stosunku służbowego.
Obowiązek zachowania tajemnicy ustaje, gdy prokurator składa zeznania jako 41. Prokuratorzy Instytutu Pamięci Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni
świadek w postępowaniu przygotowawczym lub przed sądem, chyba że ujawnienie przeciwko Narodowi Polskiemu również obowiązani są zawiadamiać o zamiarze
-98- - 99 -
1 PROKURATOR JAKO ZASADNICZY ORGAN ŚCIGANIA KARNEGO
podjęcia dodatkowego zatrudnienia. Prokuratorzy oddziałowych komisji zawia-
domienie w przedmiocie dodatkowego zatrudnienia kierują do Dyrektora Wniosek o zezwolenie na pociągnięcie prokuratora do odpowiedzialności
Głównej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, natomiast karnej, jeżeli nie pochodzi od prokuratora, powinien być sporządzony i podpisa-
Dyrektor Głównej Komisji oraz prokuratorzy Głównej Komisji i naczelnicy od- ny przez adwokata albo radcę prawnego będącego pełnomocnikiem.
działowych komisji - do Prokuratora Generalnego. Decyzję o sprzeciwie wobec Jeżeli wniosek o zezwolenie na pociągnięcie prokuratora do odpowiedzial-
zamiaru podjęcia zatrudnienia na stanowisku dydaktycznym, naukowo-dydak- ności karnej nie odpowiada warunkom formalnym pisma procesowego określo-
tycznym lub naukowym w szkole wyższej, jeżeli uzna, że będzie ono przeszka- nym w Kodeksie postępowania karnego lub jest oczywiście bezzasadny, prze-
dzało w pełnieniu obowiązków prokuratora, oraz wobec podejmowania lub kon- wodniczący sądu dyscyplinarnego odmawia jego przyjęcia. Na zarządzenie o
tynuowania innego zajęcia, które przeszkadza w pełnieniu obowiązków proku- odmowie przyjęcia wniosku przysługuje zażalenie do sądu dyscyplinarnego wła-
ratora albo przynosi ujmę godności jego urzędu lub osłabia zaufanie do jego ściwego do rozpoznania wniosku.
bezstronności podejmują Dyrektor Głównej Komisji (wobec prokuratorów od- Orzeczenie zezwalające na pociągnięcie prokuratora do odpowiedzialności
działowych komisji) Prokurator Generalny oraz (wobec Dyrektora Głównej karnej można wydać, jeżeli zachodzi dostatecznie uzasadnione podejrzenie po-
pełnienia przez niego przestępstwa.
Komisji, prokuratorów Głównej Komisji i naczelników oddziałowych komisji). Od orzeczenia sądu dyscyplinarnego odmawiającego zezwolenia na pocią-
gnięcie prokuratora do odpowiedzialności karnej przysługuje organowi lub oso-
42. Prokuratorzy są obowiązani do złożenia oświadczenia o swoim bie, która wnosiła o zezwolenie, oraz rzecznikowi dyscyplinarnemu odwołanie do
stanie majątkowym. Oświadczenie o stanie majątkowym dotyczy majątku odwoławczego sądu dyscyplinarnego w terminie 7 dni od daty jego ogłoszenia. W
odrębnego oraz objętego małżeńską wspólnością majątkową. tym samym terminie prokuratorowi przysługuje odwołanie od orzeczenia zezwa-
lającego na pociągnięcie tego prokuratora do odpowiedzialności karnej.
43. Prokurator Generalny może delegować prokuratora do innej jednostki
organizacyjnej prokuratury, Ministerstwa Sprawiedliwości lub innej jednostki 46. Prokuratorom, którzy wykazują w pracy inicjatywę, wzorowo i sumien-
organizacyjnej podległej Ministrowi Sprawiedliwości albo przez niego nadzoro- nie wypełniają obowiązki oraz szczególnie przyczyniają się do wykonywania
wanej, zgodnie z kwalifikacjami prokuratora. Delegowanie na okres dłuższy niż zadań służbowych, mogą być przyznawane nagrody i wyróżnienia.
sześć miesięcy w ciągu roku może nastąpić tylko za zgodą prokuratora. Delego-
47. W razie powołania prokuratora do niezawodowej służby wojskowej,
wanie na okres do dwóch miesięcy w ciągu roku może zarządzić również proku-
jego prawa i obowiązki służbowe ulegają zawieszeniu na czas trwania służby.
rator apelacyjny i okręgowy.
Prokurator zachowuje jednak swoje stanowisko, a czas służby wojskowej
Prokuratorowi delegowanemu do Ministerstwa Sprawiedliwości mogą być
wlicza się do okresu stosunku służbowego na stanowisku prokuratora.
powierzone obowiązki na stanowiskach urzędniczych, z wyłączeniem stanowi-
ska dyrektora generalnego urzędu. 48. Prokurator mianowany, powołany lub wybrany do pełnienia funkcji w
organach państwowych, samorządu terytorialnego, służby dyplomatycznej, kon-
44. Prokuratorowi można udzielić płatnego urlopu dla poratowania zdro- sularnej lub w organach organizacji międzynarodowych oraz ponadnarodowych
wia. Urlopu dla poratowania zdrowia udziela Prokurator Generalny. działających na podstawie umów międzynarodowych ratyfikowanych przez Rzecz
pospolitą Polską jest obowiązany zrzec się swojego stanowiska, o ile nie prze
45. Prokurator nie może być pociągnięty do odpowiedzialności karnej bez chodzi w stan spoczynku. Prokurator, który zrzekł się stanowiska z przyczyn
zezwolenia właściwego sądu dyscyplinarnego ani zatrzymany bez zgody przeło- wskazanych powyżej może powrócić na poprzednio zajmowane stanowisko pro
żonego dyscyplinarnego. Nie dotyczy to zatrzymania na gorącym uczynku po- kuratora, jeżeli przerwa w pełnieniu obowiązków prokuratora nie przekracza 9
pełnienia przestępstwa. Do wydania zezwolenia na pociągnięcie prokuratora do lat (to ograniczenie czasowe nie dotyczy przypadku pełnienia funkcji sędziowskich
odpowiedzialności karnej wolno przedsięwziąć tylko czynności niecierpiące lub prokuratorskich w międzynarodowych lub ponadnarodowych organach
zwłoki, zawiadamiając o tym niezwłocznie prokuratora przełożonego. sądowych). W wypadku takim. Prokurator Generalny, na wniosek prokuratora,
Do czasu rozstrzygnięcia wniosku o zezwolenie na pociągnięcie prokurato- który zrzekł się stanowiska, powołuje go na poprzednio zajmowane stanowisko
ra do odpowiedzialności karnej sąd dyscyplinarny może polecić niezwłoczne niezależnie od liczby stanowisk prokuratorskich w danej powszechnej
zwolnienie prokuratora zatrzymanego na gorącym uczynku.
- 101-
-100 -
ROZDZIAŁ V. PROKURATURA I INNE ORGANY ŚCIGANIA KARNEGO 2. PROKURATOR JAKO ZASADNICZY ORGAN ŚCIGANIA KARNEGO

Członkowie sądów dyscyplinarnych są w zakresie orzekania niezawiśli i


jednostce organizacyjnej prokuratury, chyba, że nie spełnia on warunków wy-
podlegają tylko ustawom.
maganych do powołania na stanowisko prokuratora.

49. Prokurator odpowiada dyscyplinarnie za przewinienia służbowe, w tym 51. Prokurator może być zawieszony w czynnościach, jeżeli z uwagi na
za oczywista i rażąca obrazę przepisów prawa i uchybienia godności urzędu charakter przewinienia konieczne jest natychmiastowe odsunięcie go od wyko-
prokuratorskiego. nywania obowiązków.
Za nadużycie wolności słowa przy wykonywaniu obowiązków służbowych, Prawo zawieszenia w czynnościach przysługuje przełożonym dyscyplinar-
stanowiące ściganą z oskarżenia prywatnego zniewagę strony, jej pełnomocnika nym. Na decyzję przełożonego dyscyplinarnego o zawieszeniu w czynnościach
lub obrońcy, kuratora, świadka, biegłego lub tłumacza, prokurator odpowiada przysługuje zażalenie do prokuratora bezpośrednio przełożonego nad prokura-
tylko dyscyplinarnie. torem, który wydał decyzję, chyba, że wydał ją Prokurator Generalny.
Za wykroczenie prokurator również odpowiada tylko dyscyplinarnie Za przewinienia dyscyplinarne mniejszej wagi, nieuzasadniające wszczęcia
Wobec prokuratorów mogą być orzekane następujące kary dyscyplinarne postępowania dyscyplinarnego, przełożony prokurator wymierza podległym pro-
upomnienie, nagana, usunięcie z zajmowanej funkcji, przeniesienie na inne kuratorom karę porządkowa upomnienia.
miejsce służbowe oraz wydalenie ze służby prokuratorskiej. Ukarany może, w terminie 7 dni od dnia doręczenia mu upomnienia, wnieść
Wymierzenie kary nagany, usunięcia z zajmowanej funkcji albo przeniesie- sprzeciw do prokuratora bezpośrednio przełożonego nad prokuratorem, który tę
nia na inne miejsce służbowe, pociąga za sobą pozbawienie możliwości awanso- karę wymierzył.
wania przez okres trzech lat oraz niemożność udziału w tym okresie w kolegium W razie wniesienia sprzeciwu prokurator przełożony, uchyla karę porząd-
prokuratury okręgowej, w kolegium prokuratury apelacyjnej i w zgromadzeniu kową upomnienia lub przekazuje sprawę rzecznikowi dyscyplinarnemu .
prokuratorów, w Radzie Prokuratorów i w sadzie dyscyplinarnym oraz uzyska-
52. Sąd Dyscyplinarny orzeka w składzie trzech członków, a Odwoławczy
nia utraconego stanowiska.
Sąd Dyscyplinarny w składzie pięciu członków.
Po upływie trzech lat od chwili czynu nie można wszcząć postępowania
Sąd Dyscyplinarny w Naczelnej Prokuraturze Wojskowej orzeka w
dyscyplinarnego, a w razie wszczęcia ulega ono umorzeniu.
pierwszej instancji w składzie trzech członków, a w drugiej instancji w
Jeżeli jednak czyn zawiera znamiona przestępstwa, przedawnienie dyscypli- składzie pięciu członków. W składzie orzekającym w drugiej instancji nie
narne nie może nastąpić wcześniej niż przedawnienie przewidziane w przepi- może brać udziału członek Sądu Dyscyplinarnego, który brał udział w
sach kodeksu karnego. wydaniu zaskarżonego orzeczenia.
Przełożonym dyscyplinarnym jest w stosunku do prokuratorów powszech- Rzecznika dyscyplinarnego wyznacza spośród prokuratorów
nych jednostek organizacyjnych prokuratury Prokurator Generalny oraz proku- Prokurator Generalny.
rator apelacyjny w stosunku do prokuratorów prokuratury apelacyjnej, prokura- Obwiniony może ustanowić obrońcę tylko spośród prokuratorów lub adwokatów.
torów prokuratur okręgowych i prokuratur rejonowych na obszarze działania Postępowanie dyscyplinarne toczy się z wyłączeniem jawności. Na rozprawie
prokuratury apelacyjnej, a także prokurator okręgowy w stosunku do prokurato- mogą być obecni prokuratorzy i asesorzy pełniący czynności prokuratorskie.
rów prokuratury okręgowej i prokuratorów prokuratur rejonowych na obszarze Orzeczenie dyscyplinarne można podać do wiadomości publicznej po jego
działania prokuratury okręgowej. W stosunku do prokuratorów wojskowych jed- uprawomocnieniu się, na podstawie uchwały sądu dyscyplinarnego.
nostek organizacyjnych prokuratury przełożonym dyscyplinarnym jest Naczelny Rzecznik dyscyplinarny składa wniosek o wszczęcie postępowania dyscypli-
Prokurator Wojskowy. narnego na żądanie przełożonych dyscyplinarnych, po wstępnym wyjaśnieniu
okoliczności koniecznych do ustalenia znamion przewinienia oraz złożeniu wy-
50. W sprawach dyscyplinarnych orzekają sady dyscyplinarne: 1) dla pro- jaśnień przez obwinionego, chyba że złożenie tych wyjaśnień nie jest możliwe.
kuratorów powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury działające przy W toku postępowania przed sądem dyscyplinarnym rzecznik dyscyplinarny
Prokuratorze Generalnym; a) w pierwszej instancji - Sąd Dyscyplinarny, b) w pełni funkcję oskarżyciela oraz wnosi i popiera środki odwoławcze.
drugiej instancji - Odwoławczy Sąd Dyscyplinarny, 2) dla prokuratorów wojsko- Po otrzymaniu wniosku o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego prze-
wych jednostek organizacyjnych prokuratury - Sąd Dyscyplinarny w Naczelnej wodniczący sądu dyscyplinarnego wyznacza termin rozprawy i zawiadamia
Prokuraturze Wojskowej.
-102- -103-
ROZDZIAŁ V. PROKURATURA I INNE ORGANY ŚCIGANIA KARNEGO 2. PROKURATOR JAKO ZASADNICZY ORGAN ŚCIGANIA KARNEGO

o nim rzecznika dyscyplinarnego, obwinionego oraz obrońcę, a w razie po- 55. Asesorów powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury mianu-
trzeby wzywa świadków i biegłych. je i zwalnia Prokurator Generalny, a asesorów wojskowych jednostek organiza-
Od orzeczenia sądu dyscyplinarnego wydanego w pierwszej instancji przy- cyjnych prokuratury - Naczelny Prokurator Wojskowy,
sługuje odwołanie obwinionemu i rzecznikowi dyscyplinarnemu. Odwołanie Prokurator Generalny może powierzyć asesorowi powszechnej jednostki orga-
powinno być rozpoznane w terminie 7 dni od dnia jego wpływu do Odwoławcze- nizacyjnej prokuratury, a Naczelny Prokurator Wojskowy - asesorowi wojskowej
go Sadu Dyscyplinarnego. jednostki organizacyjnej prokuratury na czas określony, nieprzekraczający trzech
lat, pełnienie czynności prokuratorskich, jednakże bez prawa: 1) udziału w postępo-
53. Od orzeczenia wydanego przez sad dyscyplinarny w drugiej instancji waniu przed sądem apelacyjnym i okręgowym, 2) sporządzania środków zaskarża-
stronom i Prokuratorowi Generalnemu przysługuje kasacja do Sądu Najwyższe- nia i wniosków do Sądu Najwyższego oraz występowania przed tym Sądem.
go. Kasacja może być wniesiona z powodu rażącego naruszenia prawa lub rażącej Asesor prokuratury nieposiadający uprawnień do pełnienia czynności pro-
niewspółmierności kary dyscyplinarnej. Sąd Najwyższy rozpoznaje kasację na kuratorskich może występować w charakterze oskarżyciela publicznego w spra-
rozprawie, w składzie trzech sędziów. Orzeczenie dyscyplinarne, od którego wach w postępowaniu uproszczonym.
wniesiono kasację, nie podlega wykonaniu do czasu jej rozpoznania. Prokurator Generalny może, z zachowaniem trzymiesięcznego okresu wy-
powiedzenia, zwolnić asesora powszechnej jednostki organizacyjnej prokuratu-
54. Aplikacja prokuratorska polega na przygotowaniu aplikanta do należy- ry ze służby. Naczelny Prokurator Wojskowy zwalnia asesora wojskowej jed-
tego wykonywania obowiązków prokuratora i trwa dwa lata i sześć miesięcy, W nostki organizacyjnej ze służby w wojskowych jednostkach organizacyjnych pro-
razie potrzeby wynikającej z zakresu działania prokuratury, Minister Sprawie- kuratury, jeżeli nie został on powołany na stanowisko prokuratora w terminie
dliwości może, w drodze rozporządzenia, przedłużyć okres aplikacji prokura- sześciu miesięcy od dnia upływu okresu, na który powierzono asesorowi pełnie-
torskiej do trzech lat, mając na względzie przeznaczenie dodatkowego czasu nie czynności prokuratorskich. W takim przypadku asesora przenosi się do dys-
trwania aplikacji na przygotowanie aplikantów do należytego wykonywania po- pozycji Ministra Obrony Narodowej lub określonego przez niego organu.
wierzonych prokuraturze nowych lub poszerzonych zadań oraz na podnoszenie
kwalifikacji aplikantów w miarę postępu nauki i techniki w sferze zapobiegania 56. Jeśli chodzi o prokuratorów wojskowych i wojskowych jednostek orga-
i zwalczania przestępczości. nizacyjnych prokuratury to Wojskowe jednostki organizacyjne prokuratury
Aplikantem prokuratury może być mianowana osoba spełniająca wymogi wchodzą w skład sił zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej.
określone ustawowe tj. posiada obywatelstwo polskie, korzysta z pełni praw W zakresie służby wojskowej Naczelny Prokurator Wojskowy podlega Mi-
cywilnych i obywatelskich, jest nieskazitelnego charakteru oraz ukończyła wy- nistrowi Obrony Narodowej, a pozostali prokuratorzy wojskowi - właściwym
ższe studia prawnicze w Polsce i uzyskała tytuł magistra lub ukończyła studia prokuratorom przełożonym.
zagraniczne uznane w Polsce. Aplikantem wojskowej jednostki organizacyjnej Naczelny Prokurator Wojskowy składa Prokuratorowi Generalnemu i Mi-
prokuratury może być mianowany tylko oficer zawodowy albo oficer służby nistrowi Obrony Narodowej sprawozdania z działalności prokuratorów woj-
okresowej. Aplikanta prokuratury mianuje na czas określony, oznaczony w ak- skowych oraz informuje ich bieżąco o pracy wojskowych jednostek organiza-
cie mianowania (jak również zwalnia): w powszechnych jednostkach organiza- cyjnych prokuratury.
cyjnych prokuratury - prokurator apelacyjny, w wojskowych jednostkach organi- Prokuratorów wojskowych jednostek organizacyjnych prokuratury wyzna-
zacyjnych prokuratury - Naczelny Prokurator Wojskowy. cza, przenosi i zwalnia ze stanowisk służbowych Minister Obrony Narodowej na
Mianowanie aplikanta powszechnej jednostki organizacyjnej prokuratury wniosek Naczelnego Prokuratora Wojskowego, w trybie określonym w przepi-
następuje po przeprowadzeniu konkursu przez prokuratora apelacyjnego. sach o służbie wojskowej żołnierzy zawodowych. Asesorów i aplikantów woj-
Przed podjęciem obowiązków aplikant powszechnej jednostki organizacyj- skowych jednostek organizacyjnych prokuratury wyznacza, przenosi i zwalnia
nej prokuratury składa ślubowanie wobec prokuratora apelacyjnego ze stanowisk Naczelny Prokurator Wojskowy.
Aplikant może występować przed sądem rejonowym w charakterze Naczelny Prokurator Wojskowy może delegować prokuratora wojskowej jed-
oskarżyciela publicznego w sprawach w postępowaniu uproszczonym. nostki organizacyjnej prokuratury, na okres nie przekraczający sześciu miesięcy w
Po ukończeniu aplikacji obowiązuje aplikanta złożenie egzaminu przed roku kalendarzowym, do innej wojskowej jednostki organizacyjnej prokuratury.
komisją powołaną przez Prokuratora Generalnego. Za zgodą prokuratora okres delegowania może trwać dłużej niż sześć miesięcy.

-104- -105 -
ROZDZIAŁ V. PROKURATURA I INNEORGANY ŚCIGANIA KARNEGO 3. INSTYTUT PAMIĘCI NARODOWEJ

Wojskowy prokurator okręgowy może delegować prokuratora wojskowej jed- nadto jest niezależny od organów władzy państwowej. Jednakże trzeba uwzględ-
nostki organizacyjnej prokuratury, na okres nie przekraczajacy dwóch miesięcy w nić, że Instytut Pamięci Narodowej wykonuje również funkcje śledcze. Proble-
roku kalendarzowym, do innej wojskowej jednostki organizacyjnej prokuratury. matyka ta zostanie przedstawiona odrębnie w dalszej kolejności.

57. Prokurator wojskowej jednostki organizacyjnej prokuratury nie może 60. Odnotować warto w uzupełnieniu, że w ramach Unii Europejskiej obec-
być pociągnięty do odpowiedzialności karnej bez zezwolenia Sadu Dyscyplinar- nie podejmowane są działania celem, których jest wypracowanie standardów
nego w Naczelnej Prokuraturze Wojskowej, ani zatrzymany bez zgody Naczel- odnoszących się do organów prokuratury. W poszczególnych bowiem państwach
nego Prokuratora Wojskowego. Nie dotyczy to zatrzymania na gorącym uczynku Europy prokuratury różnią się strukturą organizacyjną, zakresem zadań oraz
popełnienia przestępstwa. Do wydania zezwolenia na pociągnięcie prokuratora usytuowaniem w systemie organów państwowych.
wojskowej jednostki organizacyjnej prokuratury do odpowiedzialności karnej
wolno przedsięwziąć tylko czynności niecierpiące zwłoki, zawiadamiając o tym 61. Dla koordynacji współpracy międzynarodowej organów ścigania w Unii
niezwłocznie prokuratora przełożonego. Europejskiej powołana została organizacja o nazwie Eurojust. Celem jej jest
uproszczenie i przyspieszenie procedur związanych z wzajemnym przekazywa-
58. Za przewinienia dyscyplinarne i wykroczenia prokuratorom niem informacji. Europejskie prokuratury mogą bezpośrednio uzyskiwać infor-
wojskowych jednostek organizacyjnych prokuratury mogą być wymierzone macje od tego organu.
następujące kary dyscyplinarne: 1) upomnienie, 2) nagana, 3) ostrzeżenie o
niepełnej przydatności na zajmowanym stanowisku, 4) przeniesienie na
niższe stanowisko, 5) wydalenie ze służby prokuratorskiej. 3. INSTYTUT PAMIĘCI NARODOWEJ
Sad dyscyplinarny, wymierzając karę wydalenia ze służby, może wystąpić z
wnioskiem do Ministra Obrony Narodowej o zwolnienie ukaranego z zawodowej
służby wojskowej lub o pozbawienie go stopnia oficerskiego. W rozumieniu 1. Instytut Pamięci Narodowej jest organem ścigania karnego w specjalnym
ustawy o służbie wojskowej żołnierzy zawodowych zwolnienie takie równoznaczne rozumieniu i zakresie. Przedmiotem jego zainteresowania są określone czyny
jest ze zwolnieniem z powodu ukarania kara dyscyplinarną usunięcia z zawodo- popełnione w określonym czasie i w określonych uwarunkowaniach.
wej służby wojskowej.
Zawieszenie w czynnościach służbowych prokuratorów wojskowych pociąga
2. Problematyka odpowiedzialności za zbrodnie nazistowskie pojawiła się już w
za sobą skutki zawieszenia na podstawie wojskowych przepisów dyscyplinarnych.
latach 40-tych. Na mocy przepisów dekretu z dnia 10 listopada 1945 r. o Głównej
Prokurator wojskowy, w razie naruszenia przez organ wojskowy prawa,
Komisji i Okręgowych Komisjach Badania Zbrodni Niemieckich w Polsce (Dz. U.
rozkazów lub zarządzeń Ministra Obrony Narodowej o charakterze ogólnym
Nr 51, poz. 293) przy Ministerstwie Sprawiedliwości utworzona została Główna
oraz stwierdzenia okoliczności wpływających ujemnie na stan dyscypliny woj-
Komisja Badania Zbrodni Niemieckich w Polsce oraz Komisje Okręgowe.
skowej i porządku wojskowego, wnosi, po wyjaśnieniu sprawy, sprzeciw lub
Zadaniem tego organu było badanie i zbieranie materiałów dotyczących zbrodni
wystąpienie do właściwego organu wojskowego.
niemieckich, popełnionych w latach 1939-1945 w Polsce lub poza jej granicami w
O sposobie załatwienia sprzeciwu lub wystąpienia zawiadamia się niezwłocz-
stosunku do obywateli polskich lub osób narodowości polskiej oraz w stosunku do
nie prokuratora wojskowego, który wniósł sprzeciw lub wystąpienie.
cudzoziemców, którzy w tym czasie przebywali w Polsce, jak również współpraca
z Instytutem Pamięci Narodowej przy Prezydium Rady Ministrów, Przewodni-
59. Niezależnie od prezentacji dwóch pionów organizacyjnych prokuratury
czącym Głównej Komisji był Minister Sprawiedliwości, który powoływał
trzeba wskazać jeszcze trzeci jej pion, a ściślej prokuraturę IPN. Chodzi o to, że
członków Głównej Komisji oraz przewodniczących Okręgowych Komisji.
ustawa z dnia 18 grudnia 1998 r. o Instytucie Pamięci Narodowej - Komisji Członków Okręgowej Komisji powoływał jej przewodniczący
Ścigania przeciwko Narodowi Polskiemu (Dz. U. Nr 155, poz. 1016 z późn. zm.) Minister Bezpieczeństwa Publicznego mógł delegować do Głównej Ko-
powołała nowy organ również w zakresie ścigania poważnych przestępstw po misji i do Okręgowych Komisji przedstawicieli władz bezpieczeństwa celem
pełnionych w okresie od dnia 1 września 1939 do dnia 31 grudnia 1989 r. Odno- współdziałania.
tować trzeba, że Prezes IPN jest powoływany i odwoływany przez Sejm, a po-
-106- -107-
ROZDZIAŁ V. PROKURATURA I INNE ORGANY ŚCIGANIA KARNEG 3. INSTYTUT PAMIĘCI NARODOWEJ

3. Główna Komisja i Okręgowe Komisje oraz delegowane przez nie organy


6. Aktem prawnym obecnie regulującym ustrój IPN jest ustawa z dnia
miały prawo prowadzenia dochodzeń, a przy wykonywaniu czynności z tym
18 grudnia 1998 r. o Instytucie Pamięci Narodowej - Komisji Ścigania
związanych korzystały z uprawnień władz sądowych. Czynności podjęte przez
Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu (Dz. U. Nr. 155, poz. 1016 z póź.
członków Głównej Komisji i Okręgowych Komisji, posiadających kwalifikacje
zm.).
sędziowskie lub prokuratorskie, miały moc czynności sądowych, a protokóły -
moc protokółów sądowych. 7. Instytut Pamięci Narodowej - Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Na-
rodowi Polskiemu utworzony został w celu realizacji zadań ustawowych tj.:
4. Problematykę tę w dalszej kolejności rozwoju regulowała ustawa z dnia 6 ewidencjonowania, gromadzenia, udostępniania, zarządzania i korzystania z
kwietnia 1984 r. o Głównej Komisji Badania Zbrodni przeciwko Narodowi Pol- dokumentów organów bezpieczeństwa państwa, wytworzonych oraz
skiemu - Instytucie Pamięci Narodowej (Dz. U. Nr 21, poz. 98 z póź. zm.). gromadzonych od dnia 22 lipca 1944 r. do dnia 31 grudnia 1989 r., a takie
Na mocy art. 1. ust l. powołanej ustawy Główną Komisję Badania Zbrodni organów bezpieczeństwa Trzeciej Rzeszy Niemieckiej i ZSRR, dotyczących: a)
Niemieckich w Polsce utworzoną na podstawie dekretu z dnia 10 listopada 1945 popełnionych na osobach narodowości polskiej lub obywatelach polskich innych
r. (Dz. U. Nr 51, poz. 293), przekształcono w Główną Komisję Badania Zbrod- narodowości w okresie od dnia I września 1939 r. do dnia 31 grudnia 1989 r.:
ni Hitlerowskich w Polsce - Instytut Pamięci Narodowej. zbrodni nazistowskich i komunistycznych, innych przestępstw stanowiących
Z kolei na podstawie art. 1 ustawy z dnia 13 czerwca 1991 r. (Dz. U. Nr 45, zbrodnie przeciwko pokojowi, ludzkości lub zbrodnie wojenne oraz innych
poz. 19) nowelizującej ustawę z 1984 r. Główną Komisję Badania Zbrodni Hitle- represji z motywów politycznych, jakich dopuścili się funkcjonariusze polskich
rowskich w Polsce - Instytut Pamięci Narodowej przekształcono w Główną Komisję organów ścigania lub wymiaru sprawiedliwości albo osoby działające na ich
Badania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu - Instytut Pamięci Narodowej, zlecenie, a ujawnionych w treści orzeczeń zapadłych ha podstawie ustawy z dnia
Komisja podlegała Ministrowi Sprawiedliwości, który był jej przewodniczącym. 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób
Do zadań tego organu należała działalność śledcza, archiwalna i naukowo- represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego,
badawczą w zakresie popełnionych na osobach narodowości polskiej lub obywa- czy działalności organów bezpieczeństwa państwa, b)tryb postępowania w
telach polskich innych narodowości: zbrodni hitlerowskich, zbrodni stalinow- zakresie ścigania powyższych przestępstw c)ochronę danych osobowych osób
skich, innych przestępstw stanowiących zbrodnie wojenne lub zbrodnie prze- pokrzywdzonych, prowadzenie działań w zakresie edukacji publicznej.
ciwko ludzkości. W miejscowościach będących siedzibami sądów apelacyjnych
funkcjonują oddziały IPN, w innych miastach zaś mogą działać delegatury IPN.
5. Śledztwa tej Głównej Komisji były prowadzone przez sędziów i prokura Oddziałem Instytutu Pamięci kieruje dyrektor oddziału, a delegaturą Instytutu
torów delegowanych do Komisji. Pamięci -naczelnik delegatury. Dyrektora oddziału oraz naczelnika delegatury
Jeżeli istniały do tego podstawy sprawa przekazywana była do dalszego pro- powołuje i odwołuje Prezes Instytutu Pamięci.
wadzenia właściwemu prokuratorowi.
Komisja posiadała osobowość prawną, a jej siedzibą była Warszawa. Komi- 8. Instytutem Pamięci Narodowej kieruje Prezes IPN, który w sprawowaniu
sja składa się z członków, których powoływał i odwoływał Przewodniczący Ko- swego urzędu jest niezależny od organów władzy państwowej. Prezesa IPN po-
misji spośród przedstawicieli nauki i muzeów martyrologii, wymiaru sprawie- wołuje i odwołuje Sejm Rzeczypospolitej Polskiej większością 3/5 głosów za
dliwości, prokuratury, organów i jednostek podległych Ministrowi Spraw We- zgodą Senatu, na wniosek Kolegium Instytutu Pamięci, które zgłasza kandydata
wnętrznych, organów administracji rządowej i samorządu terytorialnego, orga- spoza swego grona. Kadencja Prezesa IPN trwa 5 lat,. Po upływie kadencji
nizacji politycznych i społecznych (zwłaszcza organizacji kombatanckich oraz pełni on obowiązki do czasu objęcia stanowiska przez nowego Prezesa. Ta sama
organizacji zrzeszających osoby represjonowane). osoba nie może być Prezesem IPN więcej niż przez dwie kolejne kadencje.
Organem wykonawczym Komisji był dyrektor powołany przez Ministra Na wskazane stanowisko może być powołany obywatel polski wyróżniający
Sprawiedliwości. się wysokimi walorami moralnymi oraz wiedzą przydatną w pracach Instytutu
Zadania Komisji realizowały: Biuro Śledcze, Archiwum Komisji, Zakład Pamięci Narodowej. Nie może być to natomiast osoba, która pełniła służbę,
Naukowo-Badawczy, komisje okręgowe. pracowała lub była współpracownikiem organów bezpieczeństwa państwa,, ani
Przy Komisji działała Rada Naukowa jako organ opiniodawczo-doradczy. też sędzia, który orzekając uchybił godności urzędu, sprzeniewierzając się nie-
zawisłości sędziowskiej, jak również osoba, co do której w archiwach podlega-
-108-
-109-
OZDZIAŁY. PROKURATURA I INNE ORGANY ŚCIGANIA KARNEGO 5. Odpowiedzialność dyscyplinarni sędziów sądów wojskowych

jących przekazaniu do IPN lub w innych archiwach państwowych znajduje się Kolegium Instytutu Pamięci wybiera ze swego składu przewodniczącego
informacja o tym, że istnieją wobec niej przesłanki świadczące o współpracy. Kolegium oraz nie więcej niż 3 jego zastępców na kadencję trwającą 1 rok. Po
Ponadto stanowiska Prezesa IPN nie może zająć również osoba, której działal- ustaniu członkostwa przed upływem kadencji Sejm dokonuje wyboru nowego
ność związana z dostępem do tajemnicy państwowej lub objęta tajemnicą pań- członka na okres do zakończenia kadencji Kolegium Instytutu Pamięci.
stwowa uniemożliwia szczegółowe przedstawienie informacji o przebiegu swojej
służby, pracy lub współpracy. 12. Prezes Instytutu Pamięci wykonuje swoje funkcje przy pomocy jedno-
Prezes Instytutu Pamięci Narodowej nie może należeć do partii politycznej, stek organizacyjnych IPN: Głównej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Naro-
związku zawodowego ani prowadzić działalności publicznej nie dającej się po- dowi Polskiemu, Biura Udostępniania i Archiwizacji Dokumentów, Biura Edu-
godzić z godnością jego urzędu, nie może także wykonywać innych zajęć zawo- kacji Publicznej, Biura Lustracyjnego (powołanego w miejsce Rzecznika
dowych, z wyjątkiem zajmowania stanowiska profesora szkoły wyższej. Stano- Interesu Publicznego). W oddziałach tworzone są natomiast: oddziałowe
wiska tego nie można łączyć z mandatem posła albo senatora. komisje ścigania zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, oddziałowe biura
udostępniania i archiwizacji dokumentów, oddziałowe biura edukacji publicznej,
9. Kolegium Instytutu Pamięci Narodowej wnioskuje o odwołanie oddziałowe biura lustracyjne, w delegaturach zaś wydziały udostępniania i
Prezesa IPN większością głosów, jeśli: zrzekł się stanowiska, z powodu archiwizacji dokumentów, referaty edukacji publicznej i edukacji śledczej.
choroby, ułomności lub upadku sił stał się trwale niezdolny do pełnienia
obowiązków, został skazany prawomocnym wyrokiem sądu za przestępstwo 13. Prokuratorów Głównej Komisji oraz oddziałowych komisji
umyślne ścigane z urzędu, nie wypełnia swoich obowiązków lub działa na powołuje i odwołuje Prokurator Generalny na wniosek Prezesa Instytutu
szkodę IPN. Pamięci.
Główną Komisją kieruje Dyrektor Głównej Komisji. Dyrektora Głównej
10. Prezes IPN nie może być, bez uprzedniej zgody Sejmu Rzeczypospolitej Komisji powołuje, spośród prokuratorów Głównej Komisji, i odwołuje Prezes
Polskiej, pociągnięty do odpowiedzialności karnej ani pozbawiony wolności. Nie Rady Ministrów na wniosek Prokuratora Generalnego zgłoszony w porozumieniu
może być on zatrzymany lub aresztowany, z wyjątkiem ujęcia go na gorącym z Prezesem Instytutu Pamięci. Dyrektor Głównej Komisji jest jednym z zastęp-
uczynku przestępstwa i jeżeli jego zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia ców Prokuratora Generalnego. Oddziałową komisją kieruje naczelnik oddziało-
prawidłowego toku postępowania. O zatrzymaniu niezwłocznie powiadamia się wej komisji. Naczelnika oddziałowej komisji powołuje, spośród prokuratorów, i
Marszałka Sejmu, który może nakazać natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego. odwołuje Prokurator Generalny na wniosek Prezesa Instytutu Pamięci.
14. Dyrektor Głównej Komisji jest prokuratorem przełożonym
11. W Instytucie Pamięci Narodowej działa Kolegium IPN. Członkiem prokuratorów tej Komisji oraz komisji oddziałowych.
Kolegium może być obywatel polski wyróżniający się wysokimi walorami
moralnymi oraz wiedzą przydatną w pracach IPN. Do kandydatów na to 15. Polecenia Prokuratora Generalnego inne niż określone w art. 8 ust. 5
stanowisko odnoszą się także m.in. wymogi: wykazania niewspółpracowania z ustawy o prokuraturze wykraczające poza zakres zadań Instytutu Pamięci,
organami bezpieczeństwa państwa, apolityczności, mogą być wydawane prokuratorom Instytutu Pamięci tylko za zgodą Prezesa
Kolegium wybierane jest na kadencję trwającą 7 lat. Kadencja rozpoczyna Instytutu Pamięci.
się z dniem zebrania się Kolegium na pierwsze posiedzenie. W skład Kolegium Prokuratorami nadrzędnymi w stosunku do prokuratorów oddziałowych
Instytutu Pamięci wchodzi 11 członków: 7 członków wybieranych przez Sejm komisji są Dyrektor Głównej Komisji oraz prokuratorzy tej Komisji.
Rzeczypospolitej Polskiej bezwzględną większością głosów, 2 członków Prokurator odwołany z powodu zrzeczenia się stanowiska prokuratora Insty-
wybieranych przez Senat Rzeczypospolitej Polskiej bezwzględną większością tutu Pamięci ma prawo powrócić na stanowisko zajmowane poprzednio lub otrzy-
głosów, 2 kandydatów zgłasza Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej. mać stanowisko równorzędne poprzednio zajmowanemu, jeśli nie ma innych
Członkostwo w Kolegium Instytutu Pamięci ustaje wskutek: śmierci, rezygnacji, przeszkód prawnych.
skazania prawomocnym wyrokiem za przestępstwo, odwołania przez Sejm
bezwzględną większością głosów, na wniosek Kolegium podjęty większością 2/ 16. Organami tego pionu prokuratorskiego są: kolegium prokuratorów oddzia-
3 głosów ustawowego składu Kolegium, z powodu długotrwałej choroby lub łowych komisji oraz zgromadzenie i kolegium prokuratorów Głównej Komisji.
upadku sił powodujących trwałą niezdolność do pełnienia obowiązków albo z Ten pion posiada także odrębne organy dyscyplinarne; Sąd Dyscyplinarny i
powodu niewypełniania obowiązków nałożonych przez ustawę. Odwoławcze Sąd Dyscyplinarny. Członków Sądów Dyscyplinarnych dla proku-
ratorów IPN wybiera, w ustalonej przez siebie liczbie, na okres 4 lat, zgroma-
- 110-
- 111-
ROZDZIAŁ V. PROKURATURA l INNE ORGANY ŚCIGANIA KARNEGO 4. ORGANY RESORTU SPRAW WEWNĘTRZNYCH

dzenie prokuratorów Głównej Komisji spośród prokuratorów Instytutu Pamięci.


Sąd Dyscyplinarny oraz Odwoławczy Sąd Dyscyplinarny wybierają ze swego
grona przewodniczących. Sąd Dyscyplinarny w Instytucie Pamięci orzeka w pierw- 4. ORGANY RESORTU SPRAW WEWNĘTRZNYCH
szej instancji w składzie trzech członków, a w drugiej instancji - w składzie
pięciu członków. W składzie orzekającym w drugiej instancji nie może brać
odziani członek Sądu, który brał udział w wydaniu zaskarżonego orzeczenia.
Rzecznika dyscyplinarnego dla prokuratorów Instytutu Pamięci wyznacza A. UWAGI WPROWADZAJĄCE
Prokurator Generalny spośród prokuratorów Instytutu Pamięci, na wniosek dy-
rektora Głównej Komisji.
1. Organami spraw wewnętrznych państwa są: policja, Straż Graniczna
17. Funkcje śledcze Instytutu Pamięci polegają na tym, że w sprawach o zbrod- oraz dwie agencje o charakterze policji politycznej, jakim są: Agencja Bezpie-
nie, (objęte sferą zainteresowania IPN), możliwe jest wszczynanie i prowadzenie czeństwa Wewnętrznego oraz Agencja Wywiadu. Straż Graniczna jest oddzielnie
postępowań, zaś uprawnionym w tym zakresie jest prokurator oddziałowej komisji. przedstawiona.

18. Prokuratorom IPN w toku postępowania przysługują uprawnienia 2. Odnosząc się do organów resortu spraw wewnętrznych trzeba odno-
procesowe określone w przepisach k.p.k. Prokurator oddziałowej komisji tować, że chodzi o organy typu policyjnego. Wchodzi tutaj w rachubę sfera
może zaniechać wszczęcia postępowania, a wszczęte umorzyć w stosunku do wewnętrznej działalności państwa, która obejmuje zapewnienie ładu we-
sprawcy przestępstwa, jeżeli dobrowolnie ujawnił on wobec organu powołanego wnętrznego, porządku i bezpieczeństwa publicznego, a także ochrona kon-
do ścigania przestępstw wszystkie istotne informacje dotyczące osób stytucyjności ustroju państwa. Grupa tych organów resortowych to zarówno
współdziałających przy popełnieniu przestępstwa, jak również okoliczności jego policja zabezpieczająca porządek publiczny oraz ład i bezpieczeństwo, jak i
popełnienia, jeżeli informacje te umożliwiają wszczęcie postępowania przeciwko służby specjalne wykonujące zadania w zakresie ochrony bezpieczeństwa
określonej osobie. Odstępując od ścigania sprawcy przestępstwa, prokurator państwa.
uwzględnia stopień społecznej szkodliwości popełnionego przez niego czynu i
stopień jego winy oraz rodzaj i charakter przestępstwa ujawnionego, a w 3. Prokurator jest wprawdzie dominującym organem ścigania, ale z natury
szczególności ustala, czy możliwe jest ujawnienie w inny sposób sprawców rzeczy istnieją również szeroko rozbudowane nieprokuratorskie organy ścigania.
współdziałających w dokonaniu tego przestępstwa, a także ocenia wagę, jaką ma
ujawnienie przestępstwa dla realizacji zadań Instytutu Pamięci. 4. Wszystkie nieprokuratorskie organy ścigania są przyporządkowane
W sądowym postępowaniu odwoławczym oraz kasacyjnym występują procesowo prokuratorowi, który jest głównym organem ścigania i przez to
posiada pełnię prerogatyw inwestygatorskich. Zasady organizacyjno -
prokuratorzy Głównej Komisji.
funkcjonalne odnoszące się do prokuratury, odpowiednio mają zastosowanie do
innych organów ścigania karnego.
19. Funkcje edukacyjne Instytutu Pamięci polegają na tym, że prowadzi on
badania naukowe nad zbrodniami i innymi zdarzeniami, a także udostępnia zgro- Pewne odrębności wymagające odpowiedniego ustosunkowania się, wiążą
madzone dokumenty innym placówkom naukowym w celu prowadzenia takich się z charakterem danego organu, czy jego usytuowaniem w systemie orga-
badań, z zachowaniem warunków określonych w ustawie, udziela informacji na nów. Kodeks postępowania karnego stanowi, że Policja wykonuje polecenia
temat zgromadzonych dokumentów oraz publikuje zbiory posiadanych dokumen- prokuratora i sądu (art. 15 § 1 k.p.k.) oraz, że prerogatywy procesowe Policji
tów, informuje społeczeństwo o strukturach i metodach działania instytucji, w odpowiednio obejmują: ABW (art. 312 k.p.k.) oraz Żandarmerię Wojskową
ramach których zostały popełnione zbrodnie nazistowskie i komunistyczne, oraz (art. 663 k.p.k.).
informuje o sposobach działania organów bezpieczeństwa państwa, upowszechnia Organy ścigania nieprokuratorskie podlegają ponadto procesowemu nadzo-
w kraju i za granicą wyniki swojej pracy oraz badań innych instytucji, organizacji rowi prokuratora (art. 15 § I k.p.k., art. 326 § 1, § 2 i § 3 k.p.k.).
i osób nad problematyką stanowiącą przedmiot jego działania, prowadzi działal-
5. Nieprokuratorskimi organami ścigania karnego są: Policja i ABW oraz
ność wystawienniczą, formułuje wnioski dotyczące edukacji historycznej.
-112- -
113-
4. ORGANY RESORTU SPRAW WEWNĘTRZNYCH
ROZDZIAŁ V. PROKURATURA I INNE ORGANY ŚCIGANIA KARNEGO

czeństwa i porządku publicznego. Do podstawowych zadań Policji zaliczono:


Agencja Wywiadu, a także Straż Graniczna. W ramach resortu Obrony Narodo- l)ochronę życia i zdrowia ludzi oraz mienia przed bezprawnymi zamachami
wej powołano Żandarmerie. Wojskowa oraz Służbę Wywiadu i Kontrwywiadu naruszającymi te dobra, 2) ochronę bezpieczeństwa i porządku publicznego, w
tym zapewnienie spokoju w miejscach publicznych oraz w środkach publicznego
Wojskowego.
transportu i komunikacji publicznej, w ruchu drogowym i na wodach prze-
znaczonych do powszechnego korzystania, 3) inicjowanie i organizowanie działań
mających na celu zapobieganie popełnianiu przestępstw i wykroczeń oraz
B. POLICJA zjawiskom kryminogennym i współdziałanie w tym zakresie z organami pań-
stwowymi, samorządowymi i organizacjami społecznymi, 4) wykrywanie prze-
stępstw i wykroczeń oraz ściganie ich sprawców, 5) nadzór nad strażami
1. Po odzyskaniu niepodległości pierwsza ustawę o policji wydano w 1919 gminnymi (miejskimi) oraz nad specjalistycznymi uzbrojonymi formacjami
r. Policja państwowa miała być państwowa organizacją służby bezpieczeństwa, ochronnymi w zakresie określonym w odrębnych przepisach, 6) kontrolę prze-
powołana dla ochrony bezpieczeństwa, spokoju i porządku publicznego. Orga- strzegania przepisów porządkowych i administracyjnych związanych z działal-
nizacja policji została dostosowana do podziału sądowego kraju. Naczelną wła- nością publiczną lub obowiązujących w miejscach publicznych, 7) współdziałanie z
dzę sprawował komendant główny, a na szczeblu województwa działały komendy policjami innych państw oraz ich organizacjami międzynarodowymi na podstawie
okręgowe, a powiatu - komendy powiatowe policji, funkcjonowały także ko- umów i porozumień międzynarodowych oraz odrębnych przepisów, 8)
misariaty i posterunki. gromadzenie, przetwarzanie i przekazywanie informacji kryminalnych, 9)
W 1944 roku powołano Milicję Obywatelską. Dekret z dnia 27 lipca 1944 r. prowadzenie bazy danych zawierającej informacje o wynikach analizy kwasu
o ustanowieniu Milicji Obywatelskiej stanowił, że każda rada narodowa, miej- dezoksyrybonukleinowego (DNA) 10) utworzenie, eksploatacja i utrzymanie
ska czy gminna, powołuje MO do strzeżenia bezpieczeństwa i porządku pu- systemu informacyjnego umożliwiającego organom administracji rządowej i
blicznego na terenie swego działania, następnie zaś sprawuje nad nią nadzór pod organom sprawiedliwości przekazywanie oraz dostęp do danych gromadzonych
względem gospodarczym i budżetowym. W miejsce tego dekretu PKWN przyjął w Systemie Informacyjnym Schengen (SIS), niezbędnych z punktu widzenia
w dniu 7 października 1944 r. dekret o Milicji Obywatelskiej, który stanowił, ze funkcjonowania obszaru Schengen.
MO jest prawnopubliczną formacją służby Bezpieczeństwa Publicznego, podle- 4. Wyodrębniono również policję sądową. Do zakresu zadań policji sądowej
gającą kierownikowi Resortu Bezpieczeństwa Publicznego. należy przede wszystkim: ochrona bezpieczeństwa i porządku publicznego w bu-
Kolejna ustawa z dnia 13 listopada 1956 roku, zlikwidowała Komitet do dynkach sądów oraz prokuratur, ochrona życia i zdrowia sędziów, prokuratorów
Spraw Bezpieczeństwa Publicznego przy Radzie Ministrów, a jego zadania do- oraz innych osób, w czasie wykonywania przez nich czynności wynikających z
tyczące ustroju i interesów państwa włączono do zakresu działania ministerstwa realizacji zadań wymiaru sprawiedliwości, wykonywanie czynności procesowych
spraw wewnętrznych. Powiązano Służbę Bezpieczeństwa i Milicję Obywatelską. zlecanych przez sąd lub prokuratora, wykonywanie zarządzeń porządkowych sądu,
W 1975 roku zlikwidowano komendy powiatowe MO i zastąpiono je ko- wydanych w celu utrzymania powagi sądu oraz konwojowanie i doprowadzanie
mendami rejonowymi. W lipcu 1983 roku, w związku z uchwaleniem ustawy o osób na polecenie sądów, prokuratorów i właściwych komendantów Policji.
urzędzie Ministra Spraw Wewnętrznych i zakresie działania podległych mu or-
ganów, uprzednie wojewódzkie i rejonowe komendy MO przemianowano na 5. Organizacja Policji przedstawia się następująco. Policja obejmuje
wojewódzkie i rejonowe urzędy spraw wewnętrznych. następujące rodzaje służb: kryminalną, prewencyjną oraz wspomagającą
Kolejnym aktem prawnym regulującym ustrój Policji była ustawa z dnia 31 działalność Policji w zakresie organizacyjnym, logistycznym i technicznym. W
lipca 1985 r. o służbie funkcjonariuszy Służby Bezpieczeństwa i Milicji Obywatel- skład Policji wchodzi również omówiona wcześniej policja sądowa oraz Wyższa
skiej Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (Dz. U. Nr 38, poz. 181 z póź. zm.). Szkoła Policji, a także ośrodki szkolenia i szkoły policyjne, wyodrębnione oddziały
prewencji i pododdziały antyterrorystyczne, jak również jednostki badawczo-
2. Obecnie zasadniczym aktem prawnym regulującym ustrój Policji rozwojowe. Komendant Główny Policji, za zgodą ministra właściwego do spraw
jest ustawa z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji . (tekst jednolity Dz.U. z wewnętrznych, może powoływać, w uzasadnionych przypadkach, również inne
2002r. Nr 7, poz. 58 z póź zm.). rodzaje służb, określając ich właściwość terytorialną, organizację i zakres
działania.
3. Policja to umundurowana i uzbrojona formacja służąca społeczeństwu i
przeznaczona do ochrony bezpieczeństwa ludzi oraz do utrzymywania bezpie- 6. Centralnym organem administracji rządowej, właściwym w sprawach
ochrony bezpieczeństwa łudzi oraz utrzymania bezpieczeństwa i porządku pu-
blicznego, jest Komendant Główny Policji, podległy ministrowi właściwemu do
-114-
-115-
ROZDZIAŁ V. PROKURATURA I INNE ORGANY ŚCIGANIA KARNEGO
4. ORGANY RESORTU SPRAW WEWNĘTRZNYCH

spraw wewnętrznych. Jest przełożonym wszystkich funkcjonariuszy Policji, Policjanci wykonując czynności służbowe są uprawnieni do: 1) legitymowa-
Komendanta Głównego Policji powołuje i odwołuje Prezes Rady Ministrów na nia osób w celu ustalenia ich tożsamości, 2) zatrzymywania osób w trybie i
wniosek ministra właściwego do spraw wewnętrznych. przypadkach określonych w przepisach kodeksu postępowania karnego i innych
ustaw, 3) zatrzymywania osób pozbawionych wolności, które na podstawie ze-
7. Terenowymi organami Policji są komendanci wojewódzcy, powiatowi zwolenia właściwego organu opuściły areszt śledczy albo zakład karny i w wy-
oraz znaczonym terminie nie powróciły do niego, 4) zatrzymywania osób stwarzają-
komendanci komisariatów. W strukturze organizacyjnej Policji wyróżnić cych w sposób oczywisty bezpośrednie zagrożenie dla życia lub zdrowia ludz-
można zatem: Komendę Główną, Komendy wojewódzkie. Komendy kiego, a także dla mienia, 5) przeszukiwania osób i pomieszczeń w trybie i
powiatowe oraz przypadkach określonych w przepisach Kodeksu postępowania karnego i innych
komisariaty. Komendant wojewódzki Policji oraz komendant powiatowy Policji ustaw, 6) dokonywania kontroli osobistej, a także przeglądania zawartości bagaży i
są przełożonymi policjantów na terenie swojego działania. Komendant Główny sprawdzania ładunku w portach i na dworcach oraz w środkach transportu
Policji, komendant wojewódzki Policji oraz komendant powiatowy Policji wy- lądowego, powietrznego i wodnego, w razie istnienia uzasadnionego podejrzenia
konują, swoje zadania przy pomocy podległych im komend, a komendant komi- popełnienia czynu zabronionego pod groźbą kary, 7) obserwowania i reje-
sariatu Policji - przy pomocy komisariatu strowania przy użyciu środków technicznych obrazu zdarzeń w miejscach
Komendanta Stołecznego Policji powołuje i odwołuje minister właściwy do publicznych, a w przypadku czynności operacyjno-rozpoznawczych i
spraw wewnętrznych na wniosek Komendanta Głównego Policji złożony po za- administra-cyjno-porządkowych podejmowanych na podstawie ustawy -
sięgnięciu opinii wojewody oraz opinii Prezydenta m.st. Warszawy. także i dźwięku towarzyszącego tym zdarzeniom, 8) żądania niezbędnej
Komendanta powiatowego (miejskiego) Policji powołuje i odwołuje komen- pomocy od instytucji państwowych, organów administracji rządowej i
dant wojewódzki Policji, po zasięgnięciu opinii starosty. Komendanta rejonowego samorządu terytorialnego oraz jednostek gospodarczych prowadzących
Policji powołuje i odwołuje Komendant Stołeczny Policji, po zasięgnięciu opinii działalność w zakresie użyteczności publicznej; wymienione instytucje, organy i
Prezydenta m.st. Warszawy. Komendant Stołeczny Policji, na wniosek komendanta jednostki obowiązane są, w zakresie swojego działania, do udzielenia tej
rejonowego Policji, powołuje zastępców komendanta rejonowego Policji. pomocy, w zakresie obowiązujących przepisów prawa, 9) zwracania się o
Na stanowisko komendanta powiatowego (miejskiego) i komendanta niezbędną pomoc do innych jednostek gospodarczych i organizacji społecznych,
rejonowego Policji oraz zastępcy komendanta powiatowego (miejskiego) i jak również zwracania się w nagłych wypadkach do każdej osoby o udzielenie
komendanta rejonowego Policji powołuje się oficerów Policji. doraźnej pomocy, w ramach obowiązujących przepisów prawa, 10) dokonywania
kontroli rodzaju używanego paliwa przez pobranie próbek paliwa ze zbiornika
8. Zakres uprawnień Policji jest ustawowo określony. W granicach swych zadań pojazdu mechanicznego.
Policja w celu rozpoznawania, zapobiegania i wykrywania przestępstw i wykroczeń
wykonuje czynności: operacyjno-rozpoznawcze, dochodzeniowo-śledcze i admini- 10. W razie niepodporządkowania się poleceniom organów Policji lub jej
stracyjno-porzadkowe. Policja wykonuje również czynności na polecenie sądu, pro funkcjonariuszy, policjanci mogą stosować następujące środki przymusu bezpo-
kuratora, organów administracji państwowej i samorządu terytorialnego. średniego: 1) fizyczne, techniczne i chemiczne środki służące do obezwładnia-
Policjanci w toku wykonywania czynności służbowych maja obowiązek re- nia bądź konwojowania osób oraz do zatrzymywania pojazdów, 2) pałki służbo
spektowania godności ludzkiej oraz przestrzegania i ochrony praw człowieka. we, 3) wodne środki obezwładniające, 4) psy i konie służbowe, 5) pociski
Policja w celu realizacji ustawowych zadań może korzystać z danych o oso- niepenetracyjne, miotane z broni palnej.
bie, w tym również w formie zapisu elektronicznego, uzyskanych przez inne Policjanci mogą stosować jedynie środki przymusu bezpośredniego odpo-
organy, służby i instytucje państwowe w wyniku wykonywania czynności opera- wiadające potrzebom wynikającym z istniejącej sytuacji i niezbędne do osią-
cyjno-rozpoznawczych oraz przetwarzać je w rozumieniu ustawy z dnia 29 sierpnia gnięcia podporządkowania się wydanym poleceniom.
1997 r. o ochronie danych osobowych (Dz. U. Nr 133. poz. 883, z póź. zm.),
bez wiedzy i zgody osoby, której dane te dotyczą. 11. Jeżeli środki przymusu bezpośredniego, okazały się niewystarczające
lub ich użycie, ze względu na okoliczności danego zdarzenia, nie jest możliwe,
9. Ustawa o Policji precyzuje zakres uprawnień przysługujących Policji policjant ma prawo użycia broni palnej wyłącznie: 1) w celu odparcia bezpo-
w związku z wykonywaniem powierzonych jej czynności ludzkiej oraz średniego i bezprawnego zamachu na życie, zdrowie lub wolność policjanta lub
przestrzegania i ochrony praw człowieka.
- 116- - 117-
ROZDZIAŁ V. PROKURATURA I INNE ORGANY ŚCIGANIA KARNEGO ORGANY RESORTU SPRAW WEWNĘTRZNYCH

innej osoby oraz w celu przeciwdziałania czynnościom zmierzającym bezpo- zdrowia lub wolności obywateli, 2) bezpośredniego zagrożenia dla mienia w
średnio do takiego zamachu, 2) przeciwko osobie niepodporzadkowujacej się znacznych rozmiarach, 3) bezpośredniego zagrożenia obiektów lub urządzeń
wezwaniu do natychmiastowego porzucenia broni lub innego niebezpiecznego ważnych dla bezpieczeństwa lub obronności państwa, siedzib naczelnych orga-
narzędzia, którego użycie zagrozić może życiu, zdrowiu lub wolności policjanta nów władzy, naczelnych i centralnych organów administracji państwowej albo
albo innej osoby, 3) przeciwko osobie, która usiłuje bezprawnie, przemocą ode- wymiaru sprawiedliwości, obiektów gospodarki lub kultury narodowej oraz przed-
brać broń palna policjantowi lub innej osobie uprawnionej do posiadania broni stawicielstwa dyplomatycznego i urzędów konsularnych państw obcych albo or-
palnej, 4) w celu odparcia niebezpiecznego bezpośredniego, gwałtownego za- ganizacji międzynarodowych, a także obiektów dozorowanych przez uzbrojoną
machu na obiekty i urządzenia ważne dla bezpieczeństwa lub obronności pań- formację ochronną.
stwa, na siedziby naczelnych organów władzy, naczelnych i centralnych orga-
nów administracji państwowej albo wymiaru sprawiedliwości, na obiekty go- 13. W razie klęski żywiołowej lub nadzwyczajnego zagrożenia środowiska,
spodarki lub kultury narodowej oraz na przedstawicielstwa dyplomatyczne i urzędy gdy siły Policji są niewystarczające do wykonania ich zadań w zakresie ochrony
konsularne państw obcych albo organizacji międzynarodowych, a także na obiekty bezpieczeństwa i porządku publicznego, Prezes Rady Ministrów, na wniosek
dozorowane przez uzbrojona formację ochronna, 5) w celu odparcia zamachu na ministra właściwego do spraw wewnętrznych uzgodniony z Ministrem Obrony
mienie, stwarzającego jednocześnie bezpośrednie zagrożenie dla życia, zdrowia Narodowej, może zarządzić użycie żołnierzy Żandarmerii Wojskowej do udzie-
lub wolności człowieka, 6) w bezpośrednim pościgu za osoba, wobec której lania pomocy Policji.
użycie broni było dopuszczalne w przypadkach określonych powyżej, albo za
osobą, wobec której istnieje uzasadnione podejrzenie popełnienia zabójstwa, 14. Policja jest organem ścigania prowadzącym postępowanie przygotowaw-
zamachu terrorystycznego, uprowadzenia osoby w celu wymuszenia okupu lub cze. Ustawa procesowa czasami personalizuje Policję i używa zwrotu „prowa-
określonego zachowania, rozboju, kradzieży rozbójniczej, wymuszenia rozbój- dzący postępowanie przygotowawcze" (art. 47, 48, 156 § 5 k.p.k.).
niczego, umyślnego ciężkiego uszkodzenia ciała, zgwałcenia, podpalenia lub Policja prowadzi postępowanie przygotowawcze w zakresie przewidzianym
umyślnego sprowadzenia w inny sposób niebezpieczeństwa powszechnego dla w ustawie (art. 298 § 1 k.p.k.). Policja prowadzi dochodzenie, chyba, że prowa-
życia albo zdrowia, 7) w celu ujęcia takiej osoby, jeśli schroniła się ona w dzi je prokurator. Prokurator może powierzyć Policji przeprowadzenie śledztwa
miejscu trudno dostępnym, a z okoliczności towarzyszących wynika, że może lub prowadzonego przez siebie dochodzenia w całości albo w określonym zakresie
użyć broni palnej lub innego niebezpiecznego narzędzia, którego użycie zagrozić oraz dokonanie niektórych czynności śledztwa lub dochodzenia. Policja może
może życiu lub zdrowiu, 8) w celu odparcia gwałtownego, bezpośredniego i także prowadzić dochodzenie w niezbędnym zakresie w razie obawy utraty lub
bezprawnego zamachu na konwój ochraniający osoby, dokumenty zawierające zniekształcenia dowodów przestępstwa, a w ramach tego postępowania może
wiadomości stanowiące tajemnicę państwową, pieniądze albo inne przedmioty przesłuchać osobę podejrzaną przed wydaniem postanowienia o przestawieniu
wartościowe, 9) w celu ujęcia lub udaremnienia ucieczki osoby zatrzymanej, zarzutów (art. 308 k.p.k.).
tymczasowo aresztowanej lub odbywającej karę pozbawienia wolności, jeśli: a) Policja w celu rozpoznawania, zapobiegania i wykrywania przestępstw i wy-
ucieczka osoby pozbawionej wolności stwarza zagrożenie dla życia albo zdrowia kroczeń wykonuje czynności: operacyjno - rozpoznawcze, dochodzeniowo - śledcze
ludzkiego, b) istnieje uzasadnione podejrzenie, że osoba pozbawiona wolności i administracyjno - porządkowe. Policja wykonuje również czynności na polecenie
może użyć broni palnej, materiałów wybuchowych lub niebezpiecznego narzę- sądu, prokuratora, organów administracji państwowej i samorządu terytorialnego w
dzia, c) pozbawienie wolności nastąpiło w związku z uzasadnionym podejrze- zakresie, w jakim obowiązek ten został określony w odrębnych ustawach.
niem lub stwierdzeniem popełnienia przestępstw powołanych w pkt.6.
16. Sąd na wniosek prokuratora może zarządzić kontrole operacyjną przy
12. W działaniach oddziałów i pododdziałów zwartych Policji użycie broni wykonywaniu czynności operacyjno-rozpoznawczych, podejmowanych przez
palnej może nastąpić tylko na rozkaz ich dowódcy. Użycie broni palnej powinno Policję w celu zapobieżenia, wykrycia, ustalenia sprawców, a także uzyskania i
następować w sposób wyrządzający możliwie najmniejszą szkodę osobie, prze- utrwalenia dowodów ściganych z oskarżenia publicznego, umyślnych przestępstw:
ciwko której użyto broni palnej. Nastąpić ono może w razie zagrożenia bezpie- 1) przeciwko życiu, określonych w art. 148-150 kodeksu karnego tj. zabójstwa,
czeństwa publicznego lub niebezpiecznego zakłócenia porządku publicznego, dzieciobójstwa, eutanazji, 2) określonych w art. 134, art. 135 § 1, art. 136 § 1,
zwłaszcza poprzez sprowadzenie: 1) niebezpieczeństwa powszechnego dla życia, art. 156 § 1 i 3, art. 163 § 1 i 3, art. 164 § i art. 165 § 1 i 3, art. 166, 167, 173
-118 - -119-
ROZDZIAŁ V. PROKURATURA I INNE ORGANY ŚCIGANIA KARNEGO 4. ORGANY RESORTU SPRAW WEWNĘTRZNYCH

§ 1 i 3, art. 189, 204 § 4, art. 223,228, 229, 232, 245, 246, 252 § 1-3, art. 253, 19. Kontrola operacyjna prowadzona jest niejawnie i polega na: 1)
258, 269. 280-282, 285 § 1, art. 286, 296, 299 § 1-6 oraz w art. 310 § 1, 2 i 4 kontrolowaniu treści korespondencji, 2) kontrolowaniu zawartości przesyłek, 3)
kodeksu karnego, 3) przeciwko obrotowi gospodarczemu, określonych w art. stosowaniu środków technicznych umożliwiających uzyskiwanie w sposób
297-306 kodeksu karnego, powodujących szkodę majątkową lub skierowanych niejawny informacji i dowodów oraz ich utrwalanie, a w szczególności treści
przeciwko mieniu, jeżeli wysokość szkody lub wartość mienia przekracza pięć- rozmów telefonicznych i innych informacji przekazywanych za pomocą sieci
dziesięciokrotna wysokość najniższego wynagrodzenia za pracę określonego na telekomunikacyjnych.
podstawie odrębnych przepisów, 4) skarbowych, jeżeli wartość przedmiotu czynu
lub uszczuplenie należności publicznoprawnej przekraczają pięćdziesięciokrotną 20. Kontrolę operacyjną zarządza się na okres nie dłuższy niż 3
wysokość najniższego wynagrodzenia za pracę określonego na podstawie miesiące.
odrębnych przepisów, 5) nielegalnego wytwarzania, posiadania lub obrotu bro- Sąd okręgowy może, na pisemny wniosek Komendanta Głównego Policji
nią, amunicją, materiałami wybuchowymi, środkami odurzającymi lub substan- lub komendanta wojewódzkiego Policji, złożony po uzyskaniu pisemnej zgody
cjami psychotropowymi albo ich prekursorami oraz materiałami jądrowymi i właściwego prokuratora, na okres nie dłuższy niż kolejne 3 miesiące, wydać
promieniotwórczymi, 6) określonych w art. 8 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. - postanowienie o jednorazowym przedłużeniu kontroli operacyjnej, jeżeli nie
przepisy wprowadzające kodeks karny, 7) określonych w art. 20 ustawy z ustały przyczyny zarządzenia tej kontroli. W uzasadnionych przypadkach,
dnia 26 października 1995 r. o pobieraniu i przeszczepianiu komórek, gdy podczas stosowania kontroli operacyjnej pojawią się nowe okoliczności
tkanek i narządów, 8) ściganych na mocy umów i porozumień istotne dla zapobieżenia lub wykrycia przestępstwa albo ustalenia sprawców i
międzynarodowych, gdy inne środki okazały się bezskuteczne albo uzyskania dowodów przestępstwa, sąd okręgowy, na pisemny wniosek
zachodzi wysokie prawdopodobieństwo, że będą nieskuteczne lub Komendanta Głównego Policji, złożony po uzyskaniu pisemnej zgody
nieprzydatne. Sąd okręgowy, w tych przypadkach na pisemny wniosek Prokuratora Generalnego, może wydać postanowienie o kontroli operacyjnej
Komendanta Głównego Policji, złożony po uzyskaniu pisemnej zgody przez czas oznaczony również po upływie wskazanych powyżej okresów.
Prokuratora Generalnego albo na pisemny wniosek komendanta wojewódzkiego
Policji, złożony po uzyskaniu pisemnej zgody właściwego miejscowo 21. Organ Policji, informuje właściwego prokuratora o wynikach
prokuratora okręgowego, może, (w drodze postanowienia), zarządzić kontrolę kontroli operacyjnej po jej zakończeniu, a na jego żądanie również o
operacyjna. Postanowienie takie wydaje sąd okręgowy właściwy miejscowo ze przebiegu tej kontroli. Osobie, wobec której kontrola operacyjna była
względu na siedzibę składającego wniosek organu Policji. stosowana, nie udostępnia się materiałów zgromadzonych podczas trwania tej
kontroli. Zgromadzone podczas stosowania kontroli operacyjnej materiały
17. W przypadkach niecierpiących zwłoki, jeżeli mogłoby to spowodować niezawierające dowodów pozwalających na wszczęcie postępowania
utratę informacji lub zatarcie albo zniszczenie dowodów przestępstwa, Komen- karnego przechowuje się po zakończeniu kontroli przez okres 2 miesięcy, a
dant Główny Policji lub komendant wojewódzki Policji może zarządzić, po uzy- następnie dokonuje się ich protokolarnego, komisyjnego zniszczenia.
skaniu pisemnej zgody właściwego prokuratora, kontrolę operacyjna, zwracając Zniszczenie materiałów zarządza organ Policji, który wnioskował o
się jednocześnie do właściwego miejscowo sądu okręgowego z wnioskiem o zarządzenie kontroli operacyjnej.
wydanie postanowienia w tej sprawie. W razie nieudzielenia przez s^d zgody w
terminie 5 dni od dnia zarządzenia kontroli operacyjnej, organ zarządzający 22. Służbę w Policji może pełnić obywatel polski o nieposzlakowanej
wstrzymuje kontrolę operacyjną oraz dokonuje protokolarnego, komisyjnego opinii, niekarany, korzystający z pełni praw publicznych, posiadający, co
zniszczenia materiałów zgromadzonych podczas jej stosowania. najmniej średnie wykształcenie oraz zdolność fizyczną i psychiczną do
służby w formacjach uzbrojonych, podległych szczególnej dyscyplinie
18. Sąd okręgowy może zezwolić, na pisemny wniosek Komendanta Głów- służbowej, której gotów jest się podporządkować.
nego Policji lub komendanta wojewódzkiego Policji, złożony po uzyskaniu pi-
semnej zgody właściwego prokuratora, na odstąpienie od zniszczenia materia- 23. Zwrócenia uwagi wymaga okoliczność, że aktualna ustawa o
łów, jeżeli stanowią one dowód lub wskazują na zamiar popełnienia przestęp- policji daje możliwość wysyłania kontyngentów policyjnych dla realizacji
stwa, dla wykrycia którego na podstawie przepisów ustawowych może być pro- zadań poza granicami kraju. Delegacja do pełnienia służby poza
wadzona kontrola operacyjna lub czynności operacyjno-rozpoznawcze. granicami państwa dotyczyć może współdziałania z policjami innych
państw oraz ich organizacjami międzynarodowymi na podstawie umów i
porozumień międzynarodowych oraz odrębnych przepisów oraz zadania
wynikające z umów i porozumień międzyna-
-120- -121 -
ROZDZIAŁ V. PROKURATURA I INNE ORGANY ŚCIGANIA KARNEGO 4. ORGANY RESORTU SPRAW WEWNĘTRZNYCH

rodowych w ramach np. misji pokojowej, akcji zapobiegania aktom terroryzmu 3. Do ustawowych zadań Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego należy
lub ich skutkom, akcji ratowniczej i poszukiwawczej lub humanitarnej, następujący katalog kompetencji: 1) rozpoznawanie, zapobieganie i zwalczanie
zagrożeń godzących w bezpieczeństwo wewnętrzne państwa oraz jego porządek
24. Ważna kwestia jest także współpraca z policja europejska (Europolem) konstytucyjny, a w szczególności w suwerenność i międzynarodowa pozycję,
w zakresie ścigania międzynarodowych przestępców. Europol powstał na mocy niepodległość i nienaruszalność jego terytorium, a także obronność państwa, 2)
Traktatu z Maastricht. Jest to organ powołany do zwalczania i zapobiegania rozpoznawanie, zapobieganie i wykrywanie przestępstw: a) szpiegostwa, terro-
przestępczości międzynarodowej zwłaszcza przestępczości zorganizowanej (m.in. ryzmu, naruszenia tajemnicy państwowej i innych przestępstw godzących w bez-
przemytu narkotyków, handlu ludźmi, terroryzmu). pieczeństwo państwa, b) godzących w podstawy ekonomiczne państwa, c) ko-
rupcji osób pełniących funkcje publiczne, o których mowa w art. 1 i 2 ustawy z
dnia 21 sierpnia 1997 r. o ograniczeniu prowadzenia działalności gospodarczej
B. AGENCJA BEZPIECZEŃSTWA przez osoby pełniące funkcje publiczne, jeśli może to godzić w bezpieczeństwo
państwa, d) w zakresie produkcji i obrotu towarami, technologiami i usługami o
WEWNĘTRZNEGO I AGENCJA WYWIADU znaczeniu strategicznym dla bezpieczeństwa państwa, e) n i e l e g a l n e g o
wytwarzania, posiadania i obrotu bronią, amunicją i materiałami wybuchowy-
mi, bronią masowej zagłady oraz środkami odurzającymi i substancjami psycho-
1. Resort spraw wewnętrznych wspierają dwie służby specjalne o charak- tropowymi, w obrocie międzynarodowym oraz ściganie ich sprawców, 3) reali-
terze policji politycznej. Zmiany systemu służb specjalnych w Polsce miały zowanie, w granicach swojej właściwości, zadań służby ochrony państwa oraz
miejsce kilkakrotnie. Najpierw Urząd Bezpieczeństwa zastąpiła Służba Bez- wykonywanie funkcji krajowej władzy bezpieczeństwa w zakresie ochrony in-
pieczeństwa, zaś w roku 1990 wraz z przebudowa systemu państwa powstał w formacji niejawnych w stosunkach międzynarodowych, 4) uzyskiwanie, analizo-
miejsce Służby Bezpieczeństwa - Urząd Ochrony Państwa. Ustawa z dnia 6 wanie, przetwarzanie i przekazywanie właściwym organom informacji mogą-
kwietnia 1990 r. o Urzędzie Ochrony Państwa (Dz. U. z 1999 r. Nr 51, poz. cych mieć istotne znaczenie dla ochrony bezpieczeństwa wewnętrznego państwa
526, z póź. zm.) stanowiąca podstawę prawna działania tego organu utraciła i jego porządku konstytucyjnego, 5) podejmowanie innych działań określonych
moc z chwila wejścia w życie ustawy o Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrzne- w odrębnych ustawach i umowach międzynarodowych.
go oraz Agencji Wywiadu. Działalność ABW poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej może być pro-
wadzona w związku z jej działalnością na terytorium państwa wyłącznie w za-
2. Dnia 29 czerwca 2002 r. rozpoczęły działalność dwie służby specjalne, a kresie realizacji wskazanych powyżej zadań
ściślej dwie agencje: Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego (właściwa w spra-
wach ochrony bezpieczeństwa wewnętrznego państwa i jego porządku konstytu-
4. Do ustawowych zadań Agencji Wywiadu należy następujący katalog kom-
cyjnego) oraz Agencję Wywiadu (właściwa w sprawach ochrony bezpieczeństwa
petencji: 1) uzyskiwanie, analizowanie, przetwarzanie i przekazywanie właści-
zewnętrznego państwa). Podstawa ich działania jest ustawa z dnia 24 maja 2002
wym organom informacji mogących mieć istotne znaczenie dla bezpieczeństwa i
r. o Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego oraz Agencji Wywiadu (Dz. U. Nr
międzynarodowej pozycji Rzeczypospolitej Polskiej oraz jej potencjału ekono-
74, poz. 676 z póź. zra.).
micznego i obronnego, 2) rozpoznawanie i przeciwdziałanie zagrożeniom ze-
Agencję Bezpieczeństwa Wewnętrznego, jest organem właściwym w sprawach
wnętrznym godzącym w bezpieczeństwo, obronność, niepodległość i nienaru-
ochrony bezpieczeństwa wewnętrznego państwa i jego porządku konstytucyjnego.
szalność terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, 3) ochrona zagranicznych przed-
Agencję Wywiadu, to organ właściwy w sprawach ochrony bezpieczeństwa
stawicielstw Rzeczypospolitej Polskiej i ich pracowników przed działaniami
zewnętrznego państwa.
obcych służb specjalnych i innymi działaniami mogącymi przynieść szkodę inte-
Szef Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego i Szef Agencji Wywiadu są
resom Rzeczypospolitej Polskiej, 4) zapewnienie ochrony kryptograficznej łączno-
centralnymi organami administracji rządowej, działającymi odpowiednio przy
ści z polskimi placówkami dyplomatycznymi i konsularnymi oraz poczty kurier-
pomocy ABW i AW, będącymi urzędami administracji rządowej, podlegają bez-
skiej, 5) rozpoznawanie międzynarodowego terroryzmu, ekstremizmu oraz mię-
pośrednio Prezesowi Rady Ministrów. Działalność Szefa ABW, Szefa AW
dzynarodowych grup przestępczości zorganizowanej, 6) rozpoznawanie między-
podlega kontroli Sejmu.
narodowego obrotu bronią, amunicją i materiałami wybuchowymi, środkami
-122- - 123-
ROZDZIAŁ V, PROKURATURA I INNE ORGANY ŚCIGANIA KARNEGO /. ORGANY RESORTU SPRAW WEWNĘTRZNYCH

odurzającymi i substancjami psychotropowymi oraz towarami, technologiami i 9. Kompetencje rzeczowe Agencji są ustawowo określone w granicach za
usługami o znaczeniu strategicznym dla bezpieczeństwa państwa, a także rozpo- dań, funkcjonariusze ABW wykonują: 1) czynności operacyjno-rozpoznawcze i
znawanie międzynarodowego obrotu bronią masowej zagłady i zagrożeń związa- dochodzeniowo-śledcze w celu rozpoznawania, zapobiegania i wykrywania prze-
nych z rozprzestrzenianiem tej broni oraz środków jej przenoszenia, 7) rozpo- stępstw oraz ścigania ich sprawców, 2) czynności operacyjno-rozpoznawcze i
znawanie i analizowanie zagrożeń występujących w rejonach napięć, konfliktów analityczno-informacyjne w celu uzyskiwania i przetwarzania informacji istotnych
i kryzysów międzynarodowych, mających wpływ na bezpieczeństwo państwa, dla ochrony bezpieczeństwa państwa i jego porządku konstytucyjnego. 3)
oraz podejmowanie działań mających na celu eliminowanie tych zagrożeń, 8) czynności na polecenie sądu lub prokuratora.
prowadzenie wywiadu elektronicznego, 9) podejmowanie innych działań okre- Funkcjonariusze ABW wykonują czynności tylko w zakresie właściwości tej
ślonych w odrębnych ustawach i umowach międzynarodowych. Zadania, te są Agencji i w tym zakresie przysługują im uprawnienia procesowe policjantów,
realizowane poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej. Natomiast działalność wynikające z przepisów kodeksu postępowania karnego.
AW na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej może być prowadzona wyłącznie w
związku z jej działalnością poza granicami państwa. 10. Podczas wykonywania tych czynności, funkcjonariusze mają prawo: 1)
wydawania poleceń określonego zachowania się, 2) legitymowania osób w celu
5. Wyodrębniono ustawowo organ o nazwie Kolegium do Spraw Służb Spe- ustalenia ich tożsamości, 3) zatrzymywania osób w trybie i w przypadkach okre-
cjalnych. Ustawa stanowi, że przy Radzie Ministrów działa Kolegium do Spraw ślonych w przepisach kodeksu postępowania karnego, 4) przeszukania osób i
Służb Specjalnych, jako organ opiniodawczo-doradczy w sprawach programo- pomieszczeń, 5) dokonywania kontroli osobistej lub przeglądania zawartości
wania, nadzorowania i koordynowania działalności ABW, SKW, SWW i CB bagaży, a także sprawdzania ładunku w środkach transportu lądowego, 6)
oraz podejmowanych dla ochrony bezpieczeństwa państwa działań Policji, obserwowania i rejestrowania przy użyciu środków technicznych obrazu
Straży Granicznej, Żandarmerii Wojskowej, Służby Więziennej, Biura zdarzeń w miejscach publicznych oraz dźwięku towarzyszącego tym
Ochrony Rządu, Inspekcji Celnej, organów celnych, urzędów skarbowych, izb zdarzeniom w trakcie wykonywania czynności operacyjno-rozpoznawczych
skarbowych, organów kontroli skarbowej, organów informacji finansowej podejmowanych na podstawie ustawy, 7) Żądania niezbędnej pomocy od
oraz służb rozpoznania Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej. Szefów ABW instytucji państwowych, organów administracji rządowej i samorządu
i AW, powołuje i odwołuje Prezes Rady Ministrów, po zasięgnięciu opinii terytorialnego oraz przedsiębiorców prowadzących działalność w zakresie
Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, Kolegium oraz Sejmowej Komisji do użyteczności publicznej; wymienione instytucje, organy i przedsiębiorcy są
Spraw Służb Specjalnych. obowiązani, w zakresie swojego działania, do udzielenia nieodpłatnie tej
pomocy, w ramach obowiązujących przepisów prawa, 8) zwracania się o
6. Szefem ABW i Szefem AW może zostać osoba, która: 1) posiada wyłącz- niezbędną pomoc do innych niż wymienieni w pkt 7 przedsiębiorców,
nie obywatelstwo polskie, 2) korzysta z pełni praw publicznych, 3) wykazuje jednostek organizacyjnych i organizacji społecznych, jak również zwracania
nieskazitelną postawę moralną, obywatelską i patriotyczną, 4) daje rękojmię się w nagłych wypadkach do każdej osoby o udzielenie doraźnej pomocy, w
należytego wykonywania zadań, 5) spełnia wymagania określone w przepisach ramach obowiązujących przepisów prawa.
o ochronie informacji niejawnych w zakresie dostępu do informacji stanowią-
cych tajemnicę państwową, oznaczonych klauzulą „ściśle tajne", 6) nie pełniła 11. Prezes Rady Ministrów nadaje, każdej z Agencji statut, który określa jej
służby zawodowej, nie pracowała i nie była współpracownikiem organów bez- organizację wewnętrzną. Szefowie Agencji, każdy w zakresie swojej właściwo-
pieczeństwa państwa, ani też nie była sędzią, który orzekając uchybił godności ści, nadają regulaminy organizacyjne jednostkom organizacyjnym każdej z Agen-
urzędu, sprzeniewierzając się niezawisłości sędziowskiej. cji, w których określają jej strukturę wewnętrzną i szczegółowe zadania.

7. Odwołanie Szefa Agencji z zajmowanego stanowiska może nastąpić w przy- 12. W skład AW wchodzą następujące jednostki organizacyjne: 1) Gabinet
padku: 1) rezygnacji z zajmowanego stanowiska, 2) zrzeczenia się obywatelstwa Szefa, 2) Biuro Pełnomocnika Ochrony, 3) Biuro Kadr i Szkolenia, 4) Biuro
polskiego lub nabycia obywatelstwa innego państwa, 3) skazania prawomocnym Informacji i Analiz, 5) Biuro Finansów, 6) Biuro „A", 7) Biuro „B", 8) Biuro
wyrokiem sądu za popełnione przestępstwo lub przestępstwo skarbowe, 4) utraty „C", 9) Biuro „D", 10) Biuro „E", 2. W skład AW wchodzi Ośrodek Szkolenia
predyspozycji niezbędnych do zajmowania stanowiska, 5) niewykonywania obo- Agencji Wywiadu.
wiązków z powodu choroby trwającej nieprzerwanie ponad 3 miesiące.
Szefowie Agencji, każdy w zakresie swojej właściwości, mogą tworzyć ze- 13. W skład ABW wchodzą następujące jednostki organizacyjne: 1) Depar-
społy o charakterze stałym lub doraźnym, określając ich nazwę, skład osobowy tament Kontrwywiadu, 2) Departament Przeciwdziałania Korupcji, Terroryzmowi
oraz szczegółowy zakres i tryb działania. i Przestępczości Zorganizowanej, 3) Departament Postępowań Karnych, 4) De-
partament Zabezpieczenia Technicznego, 5) Departament Ochrony Informacji
Niejawnych, 6) Departament Bezpieczeństwa Teleinformatycznego, 7) Biuro
Ewidencji i Archiwum, 8) Biuro Prawne, 9) Biuro Finansów, 10) Biuro Kadr,
-124- -125-
ROZDZIAŁ V. PROKURATURA J INNE ORGANY ŚCIGANIA KARNEGO 1 ORGANY WOJSKOWEGO ŚCIGANIA KARNEGO

11) Biuro Administracyjno-Gospodarcze, 12) Gabinet Szefa, 13) Inspektorat jednostkach wojskowych: a) w związku z ich zachowaniem się podczas pracy w
Nadzoru, Kontroli i Bezpieczeństwa Wewnętrznego, 14) Zespół Audytu We- tych jednostkach, b) w związku z popełnieniem przez nich czynu zabronionego
wnętrznego, 15) Zespół Ochrony Zdrowia, 16) Centralny Ośrodek Szkolenia przez ustawę pod groźbą kary, wiążącego się z tym zatrudnieniem, 4) osób prze-
ABW, oraz 17) Delegatury ABW w Białymstoku, Bydgoszczy, Gdańsku, Kato- bywających na terenach lub w obiektach jednostek wojskowych, 5) innych osób,
wicach, Krakowie, Lublinie, Łodzi, Olsztynie, Opolu, Poznaniu, Radomiu, podlegających orzecznictwu sądów wojskowych albo jeżeli wynika to z odrębnych
Rzeszowie, Szczecinie, Wrocławiu i Zielonej Górze. W skład delegatur ABW przepisów, 6) osób niebędących żołnierzami, jeżeli współdziałają z osobami, wy-
mogą wchodzić wydziały zamiejscowe. mienionymi powyżej, w popełnieniu czynu zabronionego przez ustawę pod groźbą
kary albo też jeżeli dokonują czynów zagrażających dyscyplinie wojskowej albo
14. Szefowie Agencji, każdy w zakresie swojej właściwości rozstrzygają czynów przeciwko życiu lub zdrowiu żołnierza albo mieniu wojskowemu, 7) żoł-
spory kompetencyjne miedzy jednostkami organizacyjnymi ABW oraz między nierzy sil zbrojnych państw obcych, przebywających na terytorium Rzeczypospo-
jednostkami organizacyjnymi AW, jak również mogą powoływać kolegialne or- litej Polskiej oraz członków ich personelu cywilnego, jeżeli pozostają w związku
gany doradcze i opiniodawcze, określając ich nazwę, skład osobowy oraz szcze- z pełnieniem obowiązków służbowych, o ile umowa międzynarodowa, której Rzecz-
gółowy zakres i tryb działania. pospolita Polska jest stroną, nie stanowi inaczej.

5. Z ustawy o Żandarmerii Wojskowej wynika, że do zadań Żandarmerii


5. ORGANY WOJSKOWEGO ŚCIGANIA KARNEGO Wojskowej należy: 1) zapewnianie przestrzegania dyscypliny wojskowej, 2)
ochranianie porządku publicznego na terenach i obiektach jednostek
wojskowych oraz w miejscach publicznych, 3) ochranianie życia i zdrowia
ludzi oraz mienia wojskowego przed zamachami naruszającymi te dobra, 4)
A. Żandarmeria Wojskowa wykrywanie przestępstw i wykroczeń, w rym skarbowych, w odniesieniu do
pomiotów podlegających kompetencji ŻW, ujawnianie i ściganie sprawców tych
czynów oraz ujawnianie i zabezpieczanie dowodów w tym zakresie, 5)
1. Żandarmeria Wojskowa początkowo nie posiadała własnego odrębnego zapobieganie popełnianiu przestępstw i wykroczeń, oraz innym zjawiskom
uregulowania prawnego. Jej zadania i organizację określa! art, 16 ustawy z dnia patologicznym, a w szczególności: alkoholizmowi i narkomanii w Siłach
21 listopada 1967 r., o powszechnym obowiązku obrony (Dz. U. z 1992 r., Nr Zbrojnych, 6) współdziałanie z polskimi oraz zagranicznymi organami i służbami
4, poz. 16 z póź. zm.) oraz rozporządzenie Ministra Obrony Narodowej z dnia właściwymi w sprawach bezpieczeństwa i porządku publicznego oraz policjami
28 maja 1992 r. w sprawie wojskowych organów porządkowych oraz składu wojskowymi, 7) zwalczanie klęsk żywiołowych, nadzwyczajnych zagrożeń
służby garnizonowej (Dz. U. Nr 47, poz. 212). środowiska i likwidowanie ich skutków oraz czynne uczestniczenie w akcjach
poszukiwawczych, ratowniczych i humanitarnych, mających na celu ochronę
2. Obecnie organizację Żandarmerii Wojskowej określają przepisy ustawy z życia i zdrowia oraz mienia.
dnia 24 sierpnia 2001 r. o Żandarmerii Wojskowej i wojskowych organach po-
rządkowych. (Dz. U. Nr 123, poz. 1353 z póź zm.). 6. Ustawowo przydzielone zadania Żandarmeria Wojskowa wykonuje po-
przez: 1) kontrolowanie przestrzegania dyscypliny wojskowej oraz porządku
3. Żandarmeria Wojskowa jest wyodrębnioną i wyspecjalizowaną służbą publicznego, 2) interweniowanie w przypadkach naruszenia dyscypliny wojsko-
wchodzącą w skład Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej. wej lub porządku publicznego, 3) opracowywanie dla właściwych organów in-
formacji o stanie dyscypliny wojskowej i przestępczości w Siłach Zbrojnych, a
4. Żandarmeria Wojskowa wykonuje zadania należące do jej zakresu działania także występowanie do tych organów z wnioskami mającymi na celu zapobieżenie
w Siłach Zbrojnych oraz w stosunku do wskazanych osób. Żandarmeria Wojskowa popełnianiu przestępstw, wykroczeń i przewinień dyscyplinarnych, 4) wyko-
jest właściwa wobec: 1) żołnierzy pełniących czynną służbę wojskową, 2) nywanie czynności operacyjno-rozpoznawczych, 5) wykonywanie czynności pro-
żołnierzy niebędących w czynnej służbie wojskowej w czasie noszenia przez cesowych w zakresie i na zasadach przewidzianych w przepisach o postępowaniu
nich mundurów oraz odznak i oznak wojskowych, 3) pracowników karnym i karnym skarbowym, 6) zabezpieczanie śladów i dowodów popełnienia
zatrudnionych w przestępstw i wykroczeń oraz sporządzanie ekspertyz i opinii kryminał i -
- 127-
-126-
ROZDZIAŁ V PROKURATURA I INNE ORGANY ŚCIGANIA KARNEGO
5. ORGANY WOJSKOWEGO ŚCIGANIA KARNEGO

stycznych, 7) poszukiwanie sprawców przestępstw i wykroczeń oraz zaginio- 9. Dowódcą Żandarmerii Wojskowej i przełożonym wszystkich żołnierzy
nych żołnierzy, a także poszukiwanie utraconych przez jednostki wojskowe: broni, Żandarmerii Wojskowej jest Komendant Główny Żandarmerii Wojskowej, pod
amunicji, materiałów wybuchowych i innego mienia wojskowego oraz materiałów legły bezpośrednio Ministrowi Obrony Narodowej. Komendanta Głównego Żan-
zawierających informacje niejawne, 8) wykonywanie kontroli ruchu drogowego, darmerii Wojskowej wyznacza na stanowisko służbowe i zwalnia z tego stanowi-
pilotowanie kolumn wojskowych oraz kierowanie ruchem drogowym, w ska Minister Obrony Narodowej.
zakresie i na zasadach przewidzianych w przepisach o ruchu drogowym i o
10. Żandarmerię Wojskową tworzą: 1) Komenda Główna Żandarmerii Woj-
drogach publicznych, 9 ) kontrolowanie uprawnień żołnierzy do noszenia mun-
skowej, 2) terenowe jednostki organizacyjne Żandarmerii Wojskowej, 3) specja-
duru oraz odznak i oznak wojskowych, posiadania uzbrojenia i ekwipunku woj-
listyczne jednostki organizacyjne Żandarmerii Wojskowej.
skowego oraz przebywania poza terenami i obiektami jednostek wojskowych, Terenowymi jednostkami organizacyjnymi Żandarmerii Wojskowej są: 1)
10) kontrolowanie posiadania uprawnień do używania munduru oraz odznak i oddziały Żandarmerii Wojskowej, 2) wydziały Żandarmerii Wojskowej, 3) pla-
oznak wojskowych, w zakresie i na zasadach przewidzianych w przepisach o cówki Żandarmerii Wojskowej.
odznakach i mundurach, 11) konwojowanie osób, dokumentów i mienia wojsko-
wego, 12) przymusowe doprowadzanie osób, w zakresie i na zasadach przewi- 11. Żandarmeria Wojskowa składa się z następujących pionów funkcjonal-
dzianych w przepisach o postępowaniu karnym, karnym skarbowym, karnym nych: 1) dochodzeniowo-śledczego, 2) prewencyjnego, 3) administracyjno-
wykonawczym i cywilnym, 13) asystowanie przy czynnościach egzekucyjnych, logistyczno-technicznego.
w zakresie i na zasadach przewidzianych w przepisach o postępowaniu cywil-
nym i o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, 14) współuczestniczenie 12. Żołnierze Żandarmerii Wojskowej podczas wykonywania czynności służ-
w zapewnianiu porządku podczas trwania imprez masowych przeprowadzanych bowych są obowiązani nosić mundury, mieć przy sobie legitymację oraz odznakę
na terenach i w obiektach jednostek wojskowych, w zakresie i na zasadach prze- identyfikacyjną żołnierza Żandarmerii Wojskowej, chyba, ze dotyczy to wy-
widzianych w przepisach o bezpieczeństwie imprez masowych, 15) wykonywa- konywania czynności operacyjno-rozpoznawczych.
nie zadań policji sądowej w sądach wojskowych i wojskowych jednostkach orga-
13. Żołnierze Żandarmerii Wojskowej, wykonując zadania, mają prawo: 1)
nizacyjnych prokuratury, 16) kontrolowanie ochrony mienia wojskowego, a w
legitymowania w celu ustalenia tożsamości, 2) sprawdzania posiadania uprawnień
szczególności przechowywania uzbrojenia i środków bojowych, 17) kontrolo-
3) zatrzymywania w przypadkach i w trybie określonym w przepisach o
wanie przestrzegania przepisów o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu
postępowaniu karnym, 4) doprowadzania do miejsca pełnienia czynnej służby
alkoholizmowi oraz o narkomanii, a także wykonywanie czynności przewidzia-
wojskowej lub miejsca zamieszkania, w przypadkach określonych ustawą, 5)
nych w tych przepisach dla organów wojskowych, 18) wykonywanie czynności
osadzania w izbie zatrzymań w przypadkach i w trybie określonym w przepisach o
ochronnych w stosunku do uprawnionych osób, a także zabezpieczanie pobytu w
dyscyplinie wojskowej, 6) nakładania grzywien w drodze mandatu karne
jednostkach wojskowych osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe i
go za wykroczenia, na zasadach i w trybie określonym dla funkcjonariuszy
delegacji zagranicznych.
Policji w przepisach o postępowaniu w sprawach o wykroczenia, a także wyko-
nywania czynności sprawdzających oraz zawiadamiania prokuratora wojskowe
7. Żandarmeria Wojskowa wykonuje również czynności na polecenie sądu woj-
go o popełnieniu wykroczenia, na zasadach i w trybie określonym w przepisach
skowego i prokuratora wojskowego oraz sądu powszechnego i prokuratora powszechnej
o postępowaniu karnym, 7) występowania do dowódców jednostek wojskowych
jednostki organizacyjnej prokuratury, a także organów administracji rządowej i woj-
z wnioskami o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego, na zasadach i w trybie
skowej oraz samorządu terytorialnego. Żandarmeria Wojskowa wykonuje zadania
określonym w przepisach o dyscyplinie wojskowej, postępowaniu karnym i w
należące do jej zakresu działania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.
innych przepisach, 8) przeszukiwania osób i pomieszczeń w przypadkach i w
trybie określonym w przepisach o postępowaniu karnym i w innych przepisach,
8. Żandarmeria Wojskowa może wykonywać zadania należące do jej zakre-
9) dokonywania kontroli osobistej, przeglądania zawartości bagażu osobistego i
su działania również poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej w stosunku do
sprawdzania ładunków w środkach transportu lądowego, powietrznego i wodne
żołnierzy polskich oraz - w stosunku do polskich pracowników zatrudnionych
go, z wyjątkiem środków transportu przewożących znaki pieniężne, w razie
za granicą w polskich jednostkach wojskowych i w polskich przedstawiciel-
stwach wojskowych, chyba że umowa międzynarodowa stanowi inaczej.
- 129-
-128--
ROZDZIAŁ V. PROKURATURA I INNE ORGANY ŚCIGANIA KARNEGO
5. ORGANY WOJSKOWEGO ŚCIGANIA KARNEGO
istnienia uzasadnionego podejrzenia popełnienia czynu zabronionego przez ustawę
go przywrócenia dyscypliny wojskowej lub porządku publicznego, 5) który,
pod groźbą kary albo w celu ustalenia miejsca pobytu lub ujęcia poszukiwanej będąc pozbawiony wolności, samowolnie opuścił izbę zatrzymań, areszt śled-
osoby, 10) udzielania pouczeń oraz wydawania rozkazów (poleceń) w granicach czy, zakład karny lub wojskowy areszt dyscyplinarny albo opuścił je na pod
niezbędnych do wykonania czynności służbowej, U) zadania niezbędnej pomo- stawie zezwolenia właściwego organu i w wyznaczonym terminie nie powróci!
cy od instytucji państwowych, organów administracji rządowej i samorządu te- do nich, 6) który, pełniąc niezawodową służbę wojskową, samowolnie
rytorialnego oraz przedsiębiorców, 12) zwracania się o niezbędną pomoc do przebywa poza jednostką wojskową lub wyznaczonym miejscem
innych jednostek organizacyjnych niż wymienione w pkt. 12 oraz stowarzyszeń i przebywania, 7) który w mundurze wojskowym znajduje się w miejscu
fundacji, jak również zwracania się w nagłych wypadkach do każdej osoby o publicznym pod wpływem środka odurzającego lub substancji
udzielenie doraźnej pomocy, 13) usuwania pojazdów i blokowania kół psychotropowej albo środka zastępczego, 8) który nosi mundur wojskowy
pojazdów w przypadkach i w trybie określonym w przepisach o ruchu albo posiada uzbrojenie lub wyekwipowanie wojskowe, niezgodne z
drogowym, 14) stosowania środków przymusu bezpośredniego w obowiązującymi przepisami.
przypadkach i na zasadach ustawowo oznaczonych.
17. Przy wykonywaniu czynności operacyjno-rozpoznawczych, podejmo-
14. Żandarmeria Wojskowa wykonuje, w Siłach Zbrojnych Rzeczypospolitej wanych przez Żandarmerię Wojskowa w granicach zadań w celu zapobieżenia,
Polskiej oraz w stosunku do żołnierzy, zadania związane z zapewnieniem prze- wykrycia, ustalenia sprawców oraz uzyskania i utrwalenia dowodów, ściganych z
strzegania dyscypliny wojskowej, ochroną życia i zdrowia oraz mienia przed bez- oskarżenia publicznego, umyślnych przestępstw: 1) przeciwko pokojowi i ludz-
prawnymi zamachami naruszającymi te dobra, ochroną bezpieczeństwa i porząd- kości, 2) przeciwko Rzeczypospolitej Polskiej, 3) zamachu na jednostki i komórki
ku publicznego oraz ochroną tajemnicy państwowej i służbowej, zapobieganiem organizacyjne Sił Zbrojnych, 4) zabójstwa, 5) uprowadzenia statku powietrznego
popełnianiu przestępstw i wykroczeń oraz innym zjawiskom kryminogennym, a lub wodnego, 6) użycia przemocy lub groźby bezprawnej w związku z
także ukrywaniem przestępstw i wykroczeń oraz ściganiem ich sprawców oraz postępowaniem karnym, 7) przyjęcia lub udzielenia korzyści majątkowej lub jej
zapewnieniem przestrzegania przepisów porządkowych i administracyjnych. obietnicy w związku z pełnieniem funkcji publicznej, 8) uprowadzenia osoby, 9)
handlu ludźmi, 10) wymuszenia okupu, 11) udziału w zorganizowanej grupie
15. Zadaniem organów Żandarmerii Wojskowej jest również zapewnienie przestępczej, 12) nielegalnego wyrabiania, posiadania lub handlu bronią,
przestrzegania dyscypliny wojskowej, bezpieczeństwa i porządku publicznego oraz amunicją, materiałami wybuchowymi, środkami odurzającymi lub psycho-
przepisów porządkowych i administracyjnych przez żołnierzy w garnizonie, a tak- tropowymi albo materiałami jądrowymi lub substancjami trującymi, 13) ujaw-
że interweniowanie w przypadkach popełnienia przestępstwa lub wykroczenia nienia informacji stanowiących tajemnicę państwową, 14) rozboju i kradzieży
Zadaniem organów Żandarmerii Wojskowej jest również zapewnienie przestrze- rozbójniczej, 15) dezercji z bronią lub dezercji wspólnie z innymi żołnierzami,
gania dyscypliny wojskowej, bezpieczeństwa i porządku publicznego oraz przepi- 16)zaboru środków walki, 17) przestępstw ściganych na mocy umów i porozu-
sów porządkowych i administracyjnych przez żołnierzy w garnizonie, a także in- mień międzynarodowych - gdy inne środki okazały się bezskuteczne albo za-
terweniowanie w przypadkach popełnienia przestępstwa lub wykroczenia. chodzi wysokie prawdopodobieństwo, że będą nieskuteczne lub nieprzydatne,
wojskowy sąd okręgowy, na pisemny wniosek Komendanta Głównego Żandar-
16. Żołnierze Żandarmerii Wojskowej mają prawo zatrzymać żołnierza: merii Wojskowej, złożony po uzyskaniu pisemnej zgody Prokuratora Generalnego,
1) który stwarza w sposób oczywisty bezpośrednie zagrożenie dla życia lub lub na pisemny wniosek komendanta oddziału Żandarmerii Wojskowej, złożony po
zdrowia ludzkiego albo dla mienia, 2) co do którego istnieje uzasadnione przy uzyskaniu zgody Komendanta Głównego Żandarmerii Wojskowej i pisemnej zgody
puszczenie, że popełnił on wykroczenie, a zachodzi obawa co do jego ucieczki właściwego miejscowo wojskowego prokuratora okręgowego, może, w drodze
lub ukrycia się albo zatarcia śladów, bądź też nie można ustalić jego tożsamo postanowienia, zarządzić kontrolę operacyjną.
ści, 3) który został ujęty na gorącym uczynku popełnienia wykroczenia albo w
pościgu podjętym bezpośrednio po popełnieniu tego czynu, 4) który rażąco 16. W granicach swych zadań Żandarmeria Wojskowa wykonuje czynności
narusza dyscyplinę wojskową lub porządek publiczny, jeżeli zachodzi obawa operacyjno - rozpoznawcze, dochodzeniowo - śledcze oraz administracyjno -
co do jego ucieczki lub ukrycia się albo zatarcia śladów czynu bądź nie można porządkowe, a w tym interwencyjne, kontrolne, ochronne, konwojowe i
ustalić jego tożsamości albo, gdy zatrzymanie jest niezbędne do niezwloczne- asystencyjne. Żandarmeria Wojskowa wykonuje również czynności na polecenie
sądu i prokuratora wojskowego oraz innych organów państwowych.
-131-
- 130-
ROZDZIAŁ V, PROKURATURA 1INNEORGANY ŚCIGANIA KARNEGO przekazywanie właściwym organom informacji mogących mieć znaczenie
dla obronności państwa, bezpieczeństwa lub zdolności bojowej Sił
17. Wykonywanie czynności operacyjno - rozpoznawczych następuje na zasa- Zbrojnych RP lub innych jednostek organizacyjnych MON, w zakresie
dach przewidzianych w ustawie o Policji, a czynności dochodzeniowo - śledczych - określonym w pkt5, oraz podejmowanie działań w celu eliminowania
na zasadach przewidzianych w Kodeksie postępowania karnego. Kodeks postępowa- ustalonych zagrożeń; 5) prowadzenie kontrwywiadu radioelektronicznego
nia karnego w art. 663 stanowi, iż w sprawach podlegających orzecznictwu sadów oraz przedsięwzięć z zakresu ochrony kryptograficznej i kryptoanalizy;
wojskowych uprawnienia Policji przysługują także Żandarmerii Wojskowej. 6) uczestniczenie w planowaniu i przeprowadzaniu kontroli realizacji
umów międzynarodowych dotyczących rozbrojenia; 7) ochrona
bezpieczeństwa jednostek wojskowych, innych jednostek organizacyjnych
B. SŁUŻBA KONTRWYWIADU WOJSKOWEGO I SŁUŻBA MON oraz żołnierzy wykonujących zadania służbowe poza granicami
WYWIADU WOJSKOWEGO państwa; 8) ochrona bezpieczeństwa badań naukowych i prac
rozwojowych zleconych przez SZ RP i inne jednostki organizacyjne MON
Obecnie podstawę prawną działania Służby Kontrwywiadu Wojskowego i oraz produkcji i obrotu towarami, technologiami i usługami o
Służby Wywiadu Wojskowego stanowi ustawa z dnia a 9 czerwca 2006 r. o przeznaczeniu wojskowym zamówionymi przez SZ RP i inne jednostki
Służbie Kontrwywiadu Wojskowego oraz Służbie Wywiadu Wojskowego organizacyjne MON, w zakresie określonym w pkt 5; 9) podejmowanie
(Dz. U. z dnia 23 czerwca 2006 r.) działań, przewidzianych dla SKW, w innych ustawach, a także umowach
międzynarodowych, którymi Rzeczpospolita Polska jest związana.
Szef SKW oraz Szef SWW podlegają Ministrowi Obrony Narodowej, z
zastrzeżeniem określonych w ustawie uprawnień Prezesa Rady Ministrów Zadania SKW obejmują również rozpoznawanie oraz wykrywanie
lub Ministra Koordynatora Służb Specjalnych, w przypadku jego przestępstw, o których mowa w pkt 5, popełnionych we współdziałaniu z
powołania. żołnierzami pełniącymi czynną służbę wojskową, funkcjonariuszami SWK
Działalność Szefa SKW oraz Szefa SWW podlega kontroli Sejmu. i SWW lub pracownikami SZ RP i innych jednostek organizacyjnych
MON.
Do zadań SKW należy: 1) rozpoznawanie, zapobieganie oraz wykrywanie Działalność SKW poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej może być
popełnianych przez żołnierzy pełniących czynną służbę wojskową, prowadzona w związku z jej działalnością na terytorium państwa
funkcjonariuszy SKW i SWW oraz pracowników SZ RP i innych wyłącznie.
jednostek organizacyjnych MON, przestępstw: a) przeciwko pokojowi,
ludzkości oraz przestępstw wojennych określonych, a także innych Do zadań SWW należy: 1) uzyskiwanie, gromadzenie, analizowanie,
ustawach i umowach międzynarodowych, b) przeciwko Rzeczypospolitej przetwarzanie i przekazywanie właściwym organom informacji mogących
Polskiej, oraz takich czynów skierowanych przeciwko państwom obcym, mieć istotne znaczenie dla: a) bezpieczeństwa potencjału obronnego
które zapewniają wzajemność, c) określonych w art. 140 ustawy z dnia 6 Rzeczypospolitej Polskiej, b) bezpieczeństwa i zdolności bojowej SZ RP,
czerwca 1997 r. - Kodeks karny, d) określonych w art. 228-230 ustawy z c) warunków realizacji, przez SZ RP, zadań poza granicami państwa;
dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks karny, jeżeli mogą one zagrażać 2) rozpoznawanie i przeciwdziałanie: a) militarnym zagrożeniom
bezpieczeństwu lub zdolności bojowej Siłom Zbrojnym RP lub innych zewnętrznym godzącym w obronność Rzeczypospolitej Polskiej,
jednostek organizacyjnych MON, e) przeciwko ochronie informacji jeżeli b) zagrożeniom międzynarodowym terroryzmem; 3) rozpoznawanie
mogą one zagrażać bezpieczeństwu lub zdolności bojowej Siłom Zbrojnym międzynarodowego obrotu bronią, amunicją i materiałami wybuchowymi
RP lub innych jednostek organizacyjnych MON, a także takich czynów oraz towarami, technologiami i usługami o znaczeniu strategicznym dla
skierowanych przeciwko państwom obcym, które zapewniają wzajemność, bezpieczeństwa państwa, a także rozpoznawanie międzynarodowego
f) określonych w art. 33 ustawy z dnia 29 listopada 2000 r. o obrocie z obrotu bronią masowej zagłady i zagrożeń związanych z
zagranicą towarami, technologiami i usługami o znaczeniu strategicznym rozprzestrzenianiem tej broni oraz środków jej przenoszenia;
dla bezpieczeństwa państwa, a także dla utrzymania międzynarodowego 4) rozpoznawanie i analizowanie zagrożeń występujących w rejonach
pokoju i bezpieczeństwa, g) związanych z działalnością terrorystyczną napięć, konfliktów i kryzysów międzynarodowych, mających wpływ na
oraz innych godzących w bezpieczeństwo potencjału obronnego państwa, obronność państwa oraz zdolność bojową SZ RP, a także podejmowanie
Sił Zbrojnych RP oraz jednostek organizacyjnych MON, a także państw, działań mających na celu eliminowanie tych zagrożeń; 5) prowadzenie
które zapewniają wzajemność; 2) współdziałanie z Żandarmerią wywiadu elektronicznego na rzecz SZ RP oraz przedsięwzięć z zakresu
Wojskową i innymi organami uprawnionymi do ścigania przestępstw kryptoanalizy i kryptografii; 6) współdziałanie w organizowaniu polskich
wymienionych w pkt 5; 3) realizowanie, w granicach swojej właściwości, przedstawicielstw wojskowych za granicą; 7) uczestniczenie w planowaniu
zadań służby ochrony państwa określonych o ochronie informacji i przeprowadzaniu kontroli realizacji umów międzynarodowych
niejawnych 4) uzyskiwanie, gromadzenie, analizowanie, przetwarzanie i dotyczących rozbrojenia; 8) podejmowanie innych działań
przewidzianych dla SWW w odrębnych
-132-
-133-
ustawach, a także umowach międzynarodowych, którymi Rzeczpospolita Szefem SKW i Szefem SWW może zostać osoba, która: 1) posiada
Polska jest związana. wyłącznie obywatelstwo polskie; 2) korzysta z pełni praw publicznych;
3) wykazuje nieskazitelną postawę moralną, obywatelską i patriotyczną;
Zadania, o których mowa w pkt8, są realizowane poza granicami 4) daje rękojmię należytego wykonywania zadań; 5) spełnia wymagania
Rzeczypospolitej Polskiej. określone w przepisach o ochronie informacji niejawnych w zakresie
Działalność SWW na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej może być dostępu do informacji stanowiących tajemnicę państwową, oznaczonych
prowadzona wyłącznie w związku z jej działalnością poza granicami klauzulą "ściśle tajne"; 6) posiada wyższe wykształcenie; 7) nie pełniła
państwa, a realizacja czynności, dopuszczalna jest wyłącznie za służby zawodowej, nie pracowała i nie była współpracownikiem organów
pośrednictwem SKW albo Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, bezpieczeństwa państwa, 8) nie została skazana prawomocnym wyrokiem
odpowiednio do ich kompetencji. sądu dyscyplinarnego za czyn, o którym mowa w ustawie z dnia 3 grudnia
1998 r. o odpowiedzialności dyscyplinarnej sędziów, którzy w latach 1944-
W granicach zadań, funkcjonariusze SKW wykonują czynności: 1989 sprzeniewierzyli się niezawisłości sędziowskiej).
1) operacyjno-rozpoznawcze; 2) analityczno-informacyjne;3) wynikające
z przepisów ustawy z dnia 22 stycznia 1999 r. o ochronie informacji Odwołanie Szefa SKW albo Szefa SWW z zajmowanego stanowiska
niejawnych. następuje w przypadku: 1) rezygnacji z zajmowanego
stanowiska; 2) zrzeczenia się obywatelstwa polskiego lub nabycia
W granicach zadań, o których mowa w art. 6 ust. 1, funkcjonariusze SWW obywatelstwa innego państwa; 3) skazania prawomocnym wyrokiem sądu
wykonują czynności: 1) operacyjno-rozpoznawcze; 2) analityczno za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe; 4) utraty predyspozycji
informacyjne. niezbędnych do zajmowania stanowiska. Odwołanie Szefa SKW albo Szefa
SWW z zajmowanego stanowiska może nastąpić w przypadku
Funkcjonariusze SKW i SWW, wykonując czynności operacyjno- niewykonywania obowiązków z powodu choroby trwającej nieprzerwanie
rozpoznawcze mają prawo: 1) żądania niezbędnej pomocy od instytucji ponad 3 miesiące.
państwowych, organów administracji rządowej i samorządu terytorialnego
oraz przedsiębiorców prowadzących działalność w zakresie użyteczności
publicznej; wymienione instytucje, organy i przedsiębiorcy są obowiązani,
w zakresie swojego działania, do udzielania nieodpłatnie tej pomocy, w C.PROKURATORIA GENERALNA SKARBU
ramach obowiązujących przepisów prawa; 2) zwracania się o niezbędną PAŃSTWA
pomoc do innych, niż wymienieni w pkt 1, przedsiębiorców, jednostek
organizacyjnych i organizacji społecznych, jak również zwracania się w Podstawą prawną działania Prokuratorii Generalnej jest ustawa z dnia 8
nagłych wypadkach do każdej osoby o udzielenie doraźnej pomocy, w lipca 2005 r. o Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa
ramach obowiązujących przepisów prawa.
Do zadań Prokuratorii Generalnej należy: 1) wyłączne zastępstwo
procesowe Skarbu Państwa przed Sądem Najwyższym; 2) zastępstwo
Szefów SKW i SWW powołuje i odwołuje, na wniosek Ministra Obrony procesowe Skarbu Państwa przed sądami powszechnymi, wojskowymi i
Narodowej, Prezes Rady Ministrów, po zasięgnięciu opinii Prezydenta polubownymi; 3) zastępstwo Rzeczypospolitej Polskiej przed sądami,
Rzeczypospolitej Polskiej oraz Kolegium do Spraw Służb Specjalnych i trybunałami i innymi organami orzekającymi w stosunkach
Sejmowej Komisji do Spraw Służb Specjalnych. międzynarodowych; 4) wydawanie opinii prawnych; 5) inicjowanie i
opiniowanie projektów aktów normatywnych dotyczących spraw z zakresu
Prezes Rady Ministrów zwracając się do Prezydenta Rzeczypospolitej gospodarowania mieniem Skarbu Państwa.
Polskiej o wyrażenie opinii w sprawie, o której mowa w pkt 14, załącza
opinie Kolegium do Spraw Służb Specjalnych i Sejmowej Komisji do Pracami Prokuratorii Generalnej kieruje Prezes Prokuratorii Generalnej,
Spraw Służb Specjalnych. przy pomocy wiceprezesów Prokuratorii Generalnej i dyrektorów
oddziałów Prokuratorii Generalnej.
Minister Obrony Narodowej, na wniosek Szefa właściwej służby, powołuje Prezes Prokuratorii Generalnej ponadto: 1) reprezentuje Prokuratorię
i odwołuje zastępców Szefa SKW i Szefa SWW, po zasięgnięciu opinii generalną; 2) kieruje Głównym Urzędem Prokuratorii Generalnej; 3) jest
Sejmowej Komisji do Spraw Służb Specjalnych. przełożonym wszystkich radców i innych pracowników Prokuratorii
Generalnej.

-134- -135-
Wiceprezesi Prokuratorii Generalnej kierują działami jej pracy, Radcą Prokuratorii Generalnej może być osoba, która: 1) posiada
wyznaczonymi przez Prezesa Prokuratorii Generalnej. obywatelstwo polskie; 2) korzysta z pełni praw cywilnych i obywatelskich;
3) ukończyła wyższe studia prawnicze w Polsce i uzyskała tytuł magistra
Prezesa Prokuratorii Generalnej powołuje Prezes Rady Ministrów, albo ukończyła zagraniczne studia prawnicze, uznane w Polsce; 4) posiada
spośród osób należących do państwowego zasobu kadrowego, na wniosek uprawnienia radcy prawnego, adwokata lub notariusza albo zajmowała
ministra właściwego do spraw Skarbu Państwa. Prezes Rady Ministrów stanowisko sędziego sądu powszechnego, sędziego sądu wojskowego lub
odwołuje Prezesa Prokuratorii Generalnej. Wiceprezesów Prokuratorii sędziego sądu administracyjnego albo stanowisko prokuratora; 5) nie była
Generalnej, w liczbie nie przekraczającej dwóch, powołuje minister karana za umyślne przestępstwo lub przestępstwo skarbowe albo
właściwy do spraw Skarbu Państwa, spośród osób należących do nieumyślne przestępstwo przeciwko obrotowi gospodarczemu; 6) jest
państwowego zasobu kadrowego, na wniosek Prezesa Prokuratorii nieskazitelnego charakteru i swym dotychczasowym zachowaniem daje
Generalnej. Minister właściwy do spraw Skarbu Państwa odwołuje, na rękojmię prawidłowego wykonywania zawodu radcy.
wniosek Prezesa Prokuratorii Generalnej, wiceprezesów Prokuratorii
Generalnej. Starszym radcą Prokuratorii Generalnej może być: 1) radca Prokuratorii
Generalnej, który przez co najmniej trzy lata zajmował stanowisko radcy
Prezesa i wiceprezesów Prokuratorii Generalnej powołuje się spośród osób Prokuratorii Generalnej, lub 2) osoba, która posiada tytuł naukowy
posiadających profesora lub stopień naukowy doktora habilitowanego nauk prawnych,
kwalifikacje do zajmowania stanowiska radcy Prokuratorii Generalnej. lub 3) osoba, która posiada uprawnienia radcy prawnego, adwokata lub
Prokuratorii Generalnej. Ze stanowiskami Prezesa lub wiceprezesa notariusza i wykonywała ten zawód przez co najmniej pięć lat, lub 4)
Prokuratorii Generalnej nie można łączyć przynależności do partii osoba, która zajmowała stanowisko sędziego sądu powszechnego, sędziego
politycznych ani pełnienia funkcji publicznych. Prezes i wiceprezesi sądu wojskowego lub sędziego sądu administracyjnego albo stanowisko
Prokuratorii Generalnej nie mogą prowadzić działalności zarobkowej, z prokuratora przez co najmniej trzy lata, lub 5) osoba, która pracowała na
wyjątkiem działalności naukowej, naukowo-dydaktycznej, dydaktycznej i stanowisku związanym z legislacją, nie niższym niż legislator lub
publicystycznej. specjalista do spraw legislacji, w urzędzie organu władzy państwowej
przez co najmniej osiem lat.
W skład Prokuratorii Generalnej wchodzi Główny Urząd Prokuratorii
Generalnej z siedzibą w mieście stołecznym Warszawie oraz mogą Obowiązkiem radcy jest postępować zgodnie ze złożonym ślubowaniem, a
wchodzić oddziały Prokuratorii Generalnej. w szczególności: 1) chronić prawa i interesy Skarbu Państwa; 2) rzetelnie i
terminowo wykonywać czynności służbowe; 3) przestrzegać tajemnic
Główny Urząd Prokuratorii Generalnej wykonuje zadania i czynności ustawowo chronionych; 4) stale podnosić kwalifikacje zawodowe.
oddziału Prokuratorii Generalnej w obszarze właściwości Sądu
Apelacyjnego w Warszawie oraz w obszarach właściwości sądów
apelacyjnych, dla których nie utworzono oddziałów Prokuratorii
Generalnej. Prezes Prokuratorii Generalnej może przekazać sprawę
oddziałowi lub Głównemu Urzędowi Prokuratorii Generalnej z
pominięciem ich właściwości miejscowej, jeżeli wymaga tego ochrona praw
lub interesów Skarbu Państwa.

Oddziały Prokuratorii Generalnej w okręgach swojej właściwości


miejscowej
samodzielnie wykonują zadania i czynności Prokuratorii Generalnej.
Oddziałem Prokuratorii Generalnej kieruje dyrektor oddziału, któremu
funkcję tę powierza Prezes Prokuratorii Generalnej. Dyrektor oddziału
jest przełożonym radców i innych pracowników tego oddziału. Funkcję
dyrektora oddziału Prokuratorii Generalnej powierza się radcy
Prokuratorii Generalnej.

-136- -137-
ROZDZIAŁ V. PROKURATURA 1 INNE ORGANY ŚCIGANIA KARNEGO 6. ORGANY ADMINISTRACJI PUBLICZNEJ JAKO ORGANY ŚCIGANIA

Zgodnie natomiast z ust. 2 § 2 rozporządzenia, uprawnienia do wnoszenia i


popierania oskarżenia przed sądem pierwszej instancji przysługują także organom
6. ORGANY ADMINISTRACJI Straży Granicznej w sprawach o przestępstwa z art. 137, 264, 270, 273, 275 i.art.
277 kk. oraz art. 103 ustawy z dnia 25 czerwca 1997 r. o cudzoziemcach
PUBLICZNEJ JAKO ORGANY Możliwość korzystania z uprawnienia do wnoszenia i popierania oskarżenia
ŚCIGANIA przed sądem pierwszej instancji w postępowaniu uproszczonym przez organy
PIS, PIH, urzędy skarbowe, inspektorów kontroli skarbowej, Prezesa Urzędu
Komunikacji Elektronicznej oraz organy Straży Granicznej, jest jednak
wyłączona w przypadku gdy, akt oskarżenia wnosi i popiera prokurator.
A. Uwagi wprowadzające
4. Zagadnienia organizacji i zakresu działania organów PIS, PIH, oraz or-
ganów Straży Granicznej zostały omówione w rozdziale zatytułowanym - Orga-
1. Na podstawie ustawowej delegacji zawartej w art. 325d ustawy z dnia 6 ny wspomagające ochronę prawną. Natomiast problematyka działania urzędów
czerwca 1997 r. - Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555, z skarbowych, inspektorów kontroli skarbowej oraz Prezesa Urzędu Komunikacji
póź. zm.) Minister Sprawiedliwości wydał w dniu 13 czerwca 2003 r. rozporzą- Elektronicznej zostanie przedstawiona w niniejszym rozdziale.
dzenie w sprawie określenia organów uprawnionych obok Policji do prowadze-
nia dochodzeń oraz organów uprawnionych do wnoszenia i popierania oskarże-
nia przed sądem pierwszej instancji w sprawach podlegających rozpoznaniu w B. Prezes Urzędu Komunikacji Elektronicznej
postępowaniu uproszczonym, jak również zakresu spraw zleconych tym orga
nom (Dz.U. Nr 108, poz. 1019). 1. Podstawę prawną działania Prezesa Urzędu Komunikacji Elektronicznej stanowi
ustawa z dnia 29 grudnia 2005 r. o przekształceniach i zmianach w podziale
2. Zgodnie z § 1 cyt. rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w zadań i kompetencji organów państwowych właściwych w sprawach łączności,
sprawach podlegających rozpoznaniu w postępowaniu uproszczonym radiofonii i telewizji (Dz. U. z 2005 r. Nr 267, poz. 2258 z 30 grudnia 2005 r.).
dochodzenie, obok Policji, prowadzić mogą również: 1) organy Inspekcji
Handlowej w sprawach o ujawnione przez nie w czasie przeprowadzania Prezes Urzędu Komunikacji Elektronicznej jest centralnym organem
inspekcji przestępstwa przewidziane w art. 306 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 administracji rządowej o charakterze regulacyjnym w zakresie działalności
r. - Kodeks karny, w art. 24 i 25 ustawy z dnia 22 stycznia 2000 r. o ogólnym pocztowej, telekomunikacyjnej i gospodarki częstotliwościowej oraz
bezpieczeństwie produktów, w art. 43 ust. 1 i 2 oraz w art. 453 ust. 1 ustawy z kontroli spełniania wymagań dotyczących kompatybilności
dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu elektromagnetycznej. Prezes URTiP jest także organem egzekucyjnym w
alkoholizmowi oraz w art. 38 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o Inspekcji zakresie administracyjnej egzekucji obowiązków o charakterze
Handlowej; 2) organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej w sprawach o niepieniężnym.
przestępstwa określone w art. 49 ust. 1 i 2 i art. 50 ustawy z dnia 11 maja Prezes UKE jest powoływany i odwoływany przez Prezesa Rady Ministrów,
2001 r. o warunkach zdrowotnych żywności i żywienia, w art. 14 ust. 3 spośród trzech kandydatów zaproponowanych przez KRRiT, a jego kadencja
ustawy z dnia 30 marca 2001 r. o kosmetykach oraz w art. 34 ustawy z dnia II trwa 5 lat. Na Prezesa UKE oraz na jego zastępcę może być powołana osoba
stycznia 2001 r. o substancjach i preparatach chemicznych; 3) urzędy posiadająca wyłącznie polskie obywatelstwo, stale zamieszkująca na terytorium
skarbowe i inspektorzy kontroli skarbowej w sprawach o przestępstwa z art. Rzeczypospolitej Polskiej, posiadająca wykształcenie wyższe oraz
77, 78 ust. 1 i art. 79 ustawy z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości; 4) doświadczenie w zakresie działalności telekomunikacyjnej lub pocztowej.
Prezes Urzędu Komunikacji Elektronicznej w sprawach o przestępstwa
określone w art. 123 ust. 1 ustawy z dnia 21 lipca 2000 r. - Prawo Prezes UKE może być odwołany przed upływem okresu, na który został
powołany, wyłącznie w przypadku: 1) rażącego naruszenia ustawy, 2)
telekomunikacyjne
orzeczenia o zakazie zajmowania kierowniczych stanowisk lub pełnienia funkcji
związanych ze szczególną odpowiedzialnością w organach państwa, 3)
3. Przepis § 2 ust. 1 wskazanego rozporządzenia, przyznał ponadto tym orga-
popełnienia przestępstwa z winy umyślnej ściganego z urzędu, stwierdzonego
nom prawo wnoszenia i popierania oskarżenia przed sądem pierwszej instancji w
prawomocnym wyrokiem sadu, 4) choroby trwale uniemożliwiającej
postępowaniu uproszczonym w odniesieniu do wskazanych powyżej przestępstw.
wykonywanie zadań 5) rezygnacji.

-138- -139-
Do zakresu działania Prezesa UKE należy w szczególności: 1) wykonywanie usług, warunków dostępu, cen i wskaźników terminowości doręczeń c) o
zadań z zakresu regulacji działalności telekomunikacyjnej i gospodarki systemie rachunku kosztów stosowanym przez operatora świadczącego
częstotliwościowej oraz kontroli spełniania wymagań dotyczących powszechne usługi pocztowe, na zadanie Komisji i w określonym przez nią
kompatybilności elektromagnetycznej, przewidzianych ustawa i przepisami stopniu szczegółowości, d) o przyjętych wskaźnikach terminowości doręczeń
wydanymi na jej podstawie, 2) opracowywanie wskazanych przez ministra dla powszechnych usług pocztowych w obrocie krajowym 16) prowadzeniem
właściwego do spraw łączności projektów aktów prawnych w zakresie rejestru przedsiębiorców telekomunikacyjnych w zakresie dostarczania
swojej właściwości, 3) ocena funkcjonowania rynku usług systemów dostępu warunkowego, elektronicznych przewodników po
telekomunikacyjnych i pocztowych oraz rynku aparatury, w tym rynku programach i multipleksowania sygnałów cyfrowych, 17)analizą rynków
urządzeń telekomunikacyjnych, 4) podejmowanie interwencji w sprawach właściwych oraz nakładaniem, utrzymywaniem, zmianą lub znoszeniem
dotyczących funkcjonowania rynku usług telekomunikacyjnych i pocztowych obowiązków regulacyjnych w stosunku do przedsiębiorców
oraz rynku aparatury, w tym rynku urządzeń telekomunikacyjnych, z własnej telekomunikacyjnych w zakresie dostarczania systemów dostępu warunkowego,
inicjatywy lub wniesionych przez zainteresowane podmioty, w szczególności elektronicznych przewodników po programach i multipleksowania sygnałów
użytkowników i operatorów, w tym podejmowanie decyzji w tych sprawach w cyfrowych 18) rezerwacją częstotliwości na cele rozpowszechniania lub
zakresie określonym niniejszą ustawą 5) tworzenie warunków dla rozwoju rozprowadzania programów radiofonicznych lub telewizyjnych (w
krajowych służb radiokomunikacyjnych przez zapewnianie Rzeczypospolitej porozumieniu z Przewodniczącym KRRiT), 19) przeprowadzaniem konkursu na
Polskiej niezbędnych przydziałów częstotliwości oraz dostępu do zasobów rezerwacje częstotliwości na cele rozprowadzania programów radiofonicznych
orbitalnych, 6) wykonywanie obowiązków na rzecz obronności i lub telewizyjnych w sposób cyfrowy.
bezpieczeństwa państwa, 7) współpraca z międzynarodowymi organizacjami
telekomunikacyjnymi i organizacjami pocztowymi, właściwymi organami Prezes UKE wykonuje zadania przy pomocy Urzędu Komunikacji
innych państw, a także Komisją Europejską w zakresie właściwości Prezesa Elektronicznej, w skład, którego wchodzą oddziały okręgowe. Oddziałem
UKE, 8) rozstrzyganie w sprawach uprawnień zawodowych w dziedzinie okręgowym kieruje dyrektor oddziału powoływany przez Prezesa UKE C.
telekomunikacji, 9) inspirowanie oraz wspieranie badań naukowych, 10)
współpraca z Prezesem Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów w
sprawach dotyczących przestrzegania praw podmiotów korzystających z usług C. Organy kontroli skarbowej.
pocztowych i przeciwdziałania praktykom ograniczającym konkurencję oraz
antykonkurencyjnym koncentracjom operatorów i ich związków, 11)
koordynacja rezerwacji częstotliwości w zakresach częstotliwości w 1. Podstawę prawną działania organów kontroli skarbowej stanowią
szczególności w zakresach częstotliwości przez nich zwalnianych lub dla nich przepisy ustawy z dnia 28 września 1991 r. o kontroli skarbowej (tekst
nowo udostępnianych albo współ wykorzystywanych z innymi jednolity Dz. U. z 2004 r. Nr 8, poz. 65 z póź. zm.).
użytkownikami, 12) przedstawianie Komisji Europejskiej informacji z zakresu Celem kontroli skarbowej jest ochrona interesów i praw majątkowych
właściwości Prezesa UKE, w tym wykonywanie obowiązków notyfikacyjnych Skarbu Państwa oraz zapewnienie skuteczności wykonywania zobowiązań
wobec Komisji Europejskiej, obejmujących informacje o podmiotach, które podatkowych i innych należności stanowiących dochód budżetu państwa lub
zostały uznane za posiadające znacząca pozycję rynkową świadczących usługi państwowych funduszy celowych jak również badanie zgodności z prawem
powszechne oraz realizujących połączenia sieci telekomunikacyjnych, 14) gospodarowania mieniem innych państwowych osób prawnych,
przeprowadzanie konsultacji środowiskowych z zainteresowanymi przeciwdziałanie i zwalczanie naruszeń prawa obowiązującego w zakresie
podmiotami, a w szczególności z operatorami, użytkownikami, konsumentami obrotu towarowego z zagranicą i obrotu towarami przywożonymi z zagranicy
oraz producentami, w sprawach związanych z zasięgiem, dostępnością oraz oraz zapobieganie i ujawnianie przestępstw określonych w art. 228-231 k.k.
jakością usług telekomunikacyjnych, 15) przedstawianie Komisji Europejskiej wśród osób zatrudnionych lub pełniących służbę w jednostkach
informacji z zakresu właściwości Prezesa UKE, w tym: a) o tożsamości organizacyjnych podległych ministrowi właściwemu do spraw finansów
operatora świadczącego powszechne usługi pocztowe, b) o sposobie publicznych.
udostępniania korzystającym z powszechnych usług pocztowych
szczegółowych i aktualnych informacji dotyczących charakteru oferowanych

-139 A- -139 B-
ROZDZIAŁ V, PROKURATURA IINNE ORGANY ŚCIGANIA KARNEGO 6. ORGANY ADMINISTRACJI PUBLICZNEJ JAKO ORGANY ŚCIGANIA

2. Do zakresu kontroli skarbowej należy: 1) kontrola rzetelności deklaro- ści kantorowej; 17) prowadzenie działalności analitycznej i prognostycznej w
wanych podstaw opodatkowania oraz prawidłowości obliczania i wpłacania po- odniesieniu do negatywnych zjawisk występujących w obszarze właściwości
datków stanowiących dochód budżetu państwa, a także innych należności pie- kontroli skarbowej oraz przedstawianie w tym zakresie informacji i analiz
niężnych budżetu państwa lub państwowych funduszy celowych; 2) ujawnianie organom Unii Europejskiej,
i kontrola niezgłoszonej do opodatkowania działalności gospodarczej, a także Czynności z zakresu kontroli skarbowej wykonują: Generalny Inspektor
dochodów nieznajdujących pokrycia w ujawnionych źródłach przychodów; 3) Kontroli Skarbowej oraz inspektorzy i pracownicy zatrudnieni w wyodrębnionej
kontrola źródeł pochodzenia majątku, w przypadku niezgłoszenia do opodat- komórce, na podstawie upoważnienia wydanego przez Generalnego Inspektora
kowania działalności gospodarczej, a także dochodów nieznaj dujących pokrycia Kontroli Skarbowej.
w ujawnionych źródłach przychodów; 4) kontrola celowości i zgodności z
prawem gospodarowania środkami publicznymi oraz środkami pochodzącymi 3. Kontroli skarbowej podlegają: 1) zobowiązani do świadczeń pieniężnych
z Unii Europejskiej i międzynarodowych instytucji Finansowych, podlegającymi na rzecz Skarbu Państwa lub państwowych funduszy celowych; 2) wydatkujący,
zwrotowi; 5) kontrola wywiązywania się z warunków finansowania pomocy z przekazujący i otrzymujący środki publiczne oraz środki pochodzące z Unii
wymienionych powyżej środków; 6) kontrola prawidłowości przekazywania Europejskiej i międzynarodowych instytucji finansowych podlegające zwrotowi;
środków własnych do budżetu Unii Europejskiej; 7) certyfikacja i wyda- 3) zobowiązani do wywiązywania się z warunków finansowania pomocy ze
wanie deklaracji zamknięcia pomocy finansowej ze środków pochodzących środków wymienionych powyżej; 4) władający i zarządzający mieniem
z Unii Europejskiej; 8) badanie celowości w czasie podejmowania decyzji i państwowym; 5) jednostki wykorzystujące mienie przekazane przez Skarb
zgodności z prawem wykorzystania i rozporządzania mieniem państwowym, a w Państwa w celu realizacji zadań publicznych oraz sprywatyzowane mienie Skar-
szczególności ujawnianie niedoborów, a także innych szkód w tym mieniu; 9) bu Państwa; 6) beneficjanci poręczeń i gwarancji udzielonych przez Skarb Pań-
badanie wykorzystania mienia otrzymanego od Skarbu Państwa w celu reali- stwa oraz podmioty, za które Skarb Państwa poręczy! łub gwarantował'; 7) osoby
zacji zadań publicznych oraz prawidłowości prywatyzacji mienia Skarbu Pań- zatrudnione lub pełniące służbę w jednostkach organizacyjnych administracji
stwa; 10) kontrola rzetelności wypełniania zobowiązań wynikających z udzie- celnej, podatkowej oraz kontroli skarbowej podległych ministrowi właściwemu
lonych przez Skarb Państwa poręczeń i gwarancji; 11) kontrola zgodności wy- do spraw finansów publicznych, w tym w urzędzie obsługującym tego ministra,
korzystania środków, których spłatę poręczył lub gwarantował Skarb zobowiązane do składania oświadczeń o stanie majątkowym; 8) jednostki orga-
Państwa, z ich przeznaczeniem; 12) kontrola zgodności z prawem nizacyjne administracji celnej, podatkowej oraz kontroli skarbowej
przywozu towarów dopuszczonych do obrotu na polskim obszarze celnym podległe ministrowi właściwemu do spraw finansów publicznych, w tym
lub mających inne przeznaczenie celne oraz wywozu towarów za granicę, a urząd obsługujący tego ministra, 9) płatnicy i inkasenci podatków i innych
także kontrola i ujawnianie towarów nielegalnie wprowadzonych na polski należności.
obszar celny; 13) ujawnianie składników majątkowych podmiotów
zobowiązanych do uiszczenia należności publicznych lub podejrzanych o czyny 4. Kontrolę skarbową sprawują organy kontroli skarbowej.
zagrożone karą grzywny lub karami pieniężnymi, w celu zapewnienia Czynności związane z realizacją zadań ustawowych wykonują inspektorzy
skuteczności poboru tych należności oraz wykonania orzeczeń lub mandatów kontroli skarbowej i pracownicy jednostek organizacyjnych kontroli skarbowej,
karnych; 14) kontrola oświadczeń o stanie majątkowym osób - obowiązanych do Inspektorzy prowadzą postępowanie przygotowawcze, w trybie i na zasadach
ich składania - zatrudnionych lub pełniących służbę w jednostkach określonych w przepisach Kodeksu postępowania karnego, Kodeksu postępowa-
organizacyjnych administracji celnej, podatkowej oraz kontroli skarbowej nia w sprawach o wykroczenia i Kodeksu karnego skarbowego, w sprawach z
podległych ministrowi właściwemu do spraw finansów publicznych, w tym w zakresu kontroli skarbowej.
urzędzie obsługującym tego ministra; 15) kontrola resortowa jednostek
organizacyjnych administracji celnej, podatkowej oraz kontroli skarbowej 5. Inspektorów powołuje i odwołuje Generalny Inspektor Kontroli Skarbowej.
podległych ministrowi właściwemu do spraw finansów publicznych, w rym
urzędu obsługującego tego ministra; 16) badanie przestrzegania przez 6. Organy kontroli skarbowej są następujące: 1) minister właściwy do spraw
rezydentów i nierezydentów ograniczeń i obowiązków określonych w finansów publicznych jako naczelny organ kontroli skarbowej; 2) Generalny
przepisach prawa dewizowego oraz warunków udzielonych na ich podstawie Inspektor Kontroli Skarbowej jako organ wyższego stopnia nad dyrektorami
zezwoleń, zezwoleń dewizowych i zezwoleń na prowadzenie dzialalno- urzędów kontroli skarbowej; 3) dyrektor urzędu kontroli skarbowej.
- 140 -
-141 -
6. ORGANY ADMINISTRACJI PUBLICZNEJ JAKO ORGANY ŚCIGANIA

ROZDZIAŁ V. PROKURATURA I INNE ORGANY ŚCIGANIA KARNEGO


5. Do zakresu działania dyrektorów izb skarbowych należy m.in: 1) nadzór
nad urzędami skarbowymi, 2) rozstrzyganie w drugiej instancji w sprawach
Generalnego Inspektora Kontroli Skarbowej powołuje i odwołuje Prezes Rady
należących w pierwszej instancji do urzędów skarbowych, 3) ustalanie i udziela-
Ministrów na wniosek ministra właściwego do spraw finansów publicznych.
nie oraz analizowanie prawidłowości wykorzystywania dotacji przedmiotowych
Dyrektorów urzędów kontroli skarbowej powołuje, spośród kandydatów
dla przedsiębiorców w zakresie określonym przez Ministra Finansów.
wyłonionych w drodze konkursu, minister właściwy do spraw finansów pu-
blicznych na wniosek Generalnego Inspektora Kontroli Skarbowej, Jednostkami
organizacyjnymi kontroli skarbowej są urzędy kontroli skarbowej i urząd obsłu-
gujący ministra właściwego do spraw finansów publicznych.

D. Urzędy i izby skarbowe

1. Podstawę prawna działania urzędów i izb skarbowych stanowią


przepisy ustawy z dnia 21 czerwca 1996 r. o urzędach i izbach skarbowych
(Dz. U. Nr 106, poz. 489 z póź. zm.).

2. Urzędy i izby skarbowe sa organami administracji skarbowej. Izba skar-


bowa jest organem wyższego stopnia w stosunku do urzędu skarbowego.
Naczelnik urzędu skarbowego wykonuje zadania przy pomocy kierowanego
przez siebie urzędu skarbowego, a dyrektor izby skarbowej przy pomocy kiero-
wanej przez siebie izby skarbowej.
Minister właściwy do spraw finansów publicznych powołuje spośród kandyda-
tów wyłonionych w konkursie, dyrektora izby skarbowej oraz naczelnika urzędu
skarbowego, a na wniosek dyrektora izby skarbowej wicedyrektora izby skarbowej

3. Do zakresu działania naczelników urzędów skarbowych należy m,in.: 1)


ustalanie lub określanie i pobór podatków oraz niepodatkowych należności bu-
dżetowych, jak również innych należności, na podstawie odrębnych przepisów,
z wyjątkiem podatków i należności budżetowych, których ustalanie lub określanie
i pobór należy do innych organów, 2) rejestrowanie podatników oraz'przyj-
mowanie deklaracji podatkowych, 3) wykonywanie kontroli podatkowej, 4)
podział i przekazywanie, na zasadach określonych w odrębnych przepisach, do-
chodów budżetowych między budżetem państwa i budżetami gmin, 5) wykony-
wanie egzekucji administracyjnej należności pieniężnych.

4. Do zakresu działania urzędów skarbowych należy: 1) prowadzenie docho-


dzeń w sprawach o przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe, 2) wykonywa-
nie funkcji oskarżyciela publicznego w sprawach o przestępstwa skarbowe i wykro-
czenia skarbowe, 3) wykonywanie kar majątkowych, w zakresie określonym w prze-
pisach kodeksu karnego wykonawczego oraz kodeksu karnego skarbowego.

-142-

You might also like