Typy rwna rniczkowych czstkowych liniowych

a) rwnania rniczkowe eliptyczne (rwnanie Laplacea, rwnanie Poissona)

b) rwnanie rniczkowe paraboliczne (rwnanie dyfuzji)
c) rwnanie rniczkowe hiperboliczne (rwnanie falowe)

Warunki brzegowe

Warunek brzegowy Dirichleta

u ( x, y ) = g ( x, y ) dla

( x, y ) S

gdzie: u(x,y) poszukiwana funkcja w punktach wewntrz obszaru R, g(x,y) zadana

funkcja dla punktw (x,y) nalecych do brzegu S obszaru R.

Warunek brzegowy Neumanna

u
( x , y ) = g ( x , y ) dla ( x, y ) S
n
u
( x , y ) pochodna normalna poszukiwanej funkcji w punktach nalecych do
n
brzegu S obszaru R, g(x,y) zadana funkcja dla punktw (x,y) nalecych do brzegu S
obszaru R.

gdzie:

Rwnania eliptyczne - Poissona i Laplacea

d 2u
d 2u
(
x
,
y
)
+
( x, y ) = f ( x, y ) dla ( x, y ) R = ( a , b) ( c, d )
dx 2
dy 2
z warunkami brzegowymi
u ( x, y ) = g ( x, y ) dla ( x, y ) S
2 u ( x, y ) =

Jeeli f(x,y)=0 rwnanie Poissona nazywamy rwnaniem Laplacea.

Metoda rnic skoczonych (MRS)

Dla danych liczb cakowitych m i n, definiujemy kroki h = (b-a)/n oraz k = (c-d)/m.
Dzielimy: przedzia [a,b] na n rwnych czci o szerokoci h oraz przedzia [c,d] na m
rwnych czci o szerokoci k.
Tworzymy siatk na obszarze R poprzez narysowanie pionowych i poziomych linii
przechodzcych przez punkty (xi, yj), takich e:

xi = a + ih
dla i = 0,1, .. n oraz y j = c + jk
dla j = 0,1, .. m
Proste x = xi, y = yj linie siatki,
punkty przecicia (xi,yj) punkty wzowe siatki.
Metoda rnic skoczonych opiera si na zastpieniu pochodnych czstkowych w punktach
(xi,yj) ich przyblieniami numerycznymi . Otrzymujemy:
Dla zmiennej x
u ( xi +1 , y j ) 2u ( xi , y j ) + u ( xi 1 , y j ) h 2 4u
2u
(
x
,
y
)
=

( i , y j ) , gdzie: i ( xi 1 , xi +1 )
i
j
x 2
h2
12 x 4
Dla zmiennej y
u ( xi , y j +1 ) 2u ( xi , y j ) + u ( xi , y j 1 ) k 2 4u
2u
( xi , y j ) =

( xi , j ) , gdzie: j ( y j 1 , y j +1 )
y 2
k2
12 y 4

Podstawiajc do rwnania Poissona otrzymujemy:

u ( xi +1 , y j ) 2u ( xi , y j ) + u ( xi 1 , y j )
h

oraz

u ( xi , y j +1 ) 2u ( xi , y j ) + u ( xi , y j 1 )
k2

h 2 4u
k 2 4u
(

,
y
)
+
( xi , j ) (4)
i
j
12 x 4
12 y 4
j = 1,2, m-1

= f ( x, y ) +
dla i = 1,2 n-1

natomiast warunki brzegowe maj posta:

u ( x0 , y j ) = g ( x0 , y j )

oraz u ( xn , y j ) = g ( xn , y j ) dla j = 0,1, .. m

u ( xi , ym ) = g ( xi , ym )

oraz u ( xi , y0 ) = g ( xi , y0 ) dla i = 1,2, .. n

Pomijajc reszty otrzymujemy ukad (n-1)(m-1) rwna liniowych z niewiadomymi wij ,

ktre s przyblieniem u(xi,yj).
2
h 2
h
2 + 1 wij ( wi +1, j + wi 1, j ) ( wi , j +1 + wi , j 1 ) = h 2 f ( xi , y j )
k
k

dla i = 1,2 n-1 , j = 1,2, m-1

z warunkami brzegowymi:
w0 j = g ( x0 , y j )
wi 0 = g ( xi , y0 )

oraz

wnj = g ( xn , y j ) dla j = 0,1, .. m

oraz

wim = g ( xi , ym ) dla i = 1,2, .. n

Dla h = k ukad przyjmuje (prostsz) posta wymiaru (n-1)(n-1):

4wij ( wi +1, j + wi 1, j ) ( wi , j +1 + wi , j 1 ) = h 2 f ( xi , y j ) (10)
dla i = 1,2 n-1 oraz j = 1,2, m-1
Ukad rwna moemy rozwiza metodami bezporednimi bd iteracyjnymi.
Obserwacja: w celu wyznaczenia przyblienia rozwizania w punkcie (xi,yj), potrzebne s
wartoci przyblienia rozwizania w czterech ssiednich punktach:

Przykad
Wyznaczy rozkad temperatury w stanie ustalonym dla cienkiej kwadratowej metalowej
pytki o wymiarach 0,5 m na 0,5 m. Na brzegu pytki znajduj si rda ciepa utrzymujce
temperatur na poziomie 0C dla boku dolnego i prawego, natomiast temperatura boku
grnego i lewego zmienia si liniowo od 0C do 100C Problem rozwiza ukadajc ukad
rwna liniowych (posta macierzowa) dla wewntrznych wzw siatki 5 x 5 ukad
rwna rozwiza metod Gaussa -Siedla.

Siatka dyskretyzacyjna 5 x 5
Problem ten opisuje rwnanie Laplacea

2T ( x, y ) =
z warunkami brzegowymi:
1) T(0,y) = 0 [C ]
2)
3) T(0,5,y) = 200y [C ] 4)
Posta macierzowa ukadu:
4 1
1 4

0 1

1 0
0 1

0 0
0 0

0 0
0 0

d 2T
d 2T
(
x
,
y
)
+
( x, y ) = 0
dx 2
dy 2

T(x,0) = 0 [C ]
T(x,0,5) = 200x [C ]

0 1 0
1 0 1

0
0

0
0

0
0

4 0 0 1 0 0
0 4 1 0 1 0
0 1 4 1 0 1
1 0 1 4 0 0
0 1 0 0 4 1
0 0 1 0 1 4
0 0 0 1 0 1

0
0
0

0
0

1
0

1
4

T3,1 25
T
3, 2 50
T3,3 100

T2,1 0
T2, 2 = 0

T2,3 50
T 0
1,1
T1, 2 0
T 25
1,3

Rozwizanie ukadu rwna metod Gaussa-Siedla, daje wyniki

T3,1

T3, 2

T3,3

T2,1

T2 , 2

T2,3

T1,1

T1, 2

T1,3

18,75 38,50 56,25 12,50 25,00 37,50 6,25 12,50 18,75

Ostatecznie wyniki dla zaoonej siatki maj posta:

x = 0 x = 0,125 x = 0,25 x = 0,375 x = 0,5
y = 0,5

0,00

25,00

50,00

75,00 100,00

y = 0,375
y = 0,25

0,00
0,00

18,75
12,50

37,50
25,00

56,25
37,50

75,00
50,00

y = 0,125

0,00

6,25

12,50

18,75

25,00

y=0

0,00

0,00

0,00

0,00

0,00

Rwnania paraboliczne
2
du
2 d u
( x, t )
( x, t ) = 0
dt
dx 2

dla 0 < x < l oraz t > 0

z warunkami brzegowymi u (0, t ) = u (l , t ) = 0

dla t > 0

u ( x, 0) = dla
f ( x)

i pocztkowymi

0< x<l

(przewodnictwo cieplne w prcie, 1-wymiarowa dyfuzja, itd.)

Metoda rnic skoczonych

Dla danego m definiujemy krok h = (b-a)/m. Ustalamy warto kroku czasowego k.
Std wzy siatki (xi , tj ):
xi = ih

dla i = 0,1, .. m

oraz

t j = jk

dla j = 0,1, ..

u ( xi +1 , t j ) 2u ( xi , t j ) + u ( xi 1 , t j ) h 2 4u
2u
(
x
,
y
)
=
(14)4 ( i , t j )
i
j
x 2
h2
12 x
gdzie: i ( xi 1 , xi +1 )
u ( xi , t j +1 ) u ( xi , t j ) k 2u
u
( xi , t j ) =

( xi , j )
t
k
2 t 2
gdzie: j (t j , t j +1 )

u ( xi , t j +1 ) u ( xi , t j )
k

u ( xi +1 , t j ) 2u ( xi , t j ) + u ( xi 1 , t j )
h2

u (0, t j ) = u (l , t j ) = 0

warunek brzegowy :
Std
wi , j +1 wi , j

wi +1, j 2 wi , j + wi 1, j
h2

=0

dla i = 1,2 m-1

j = 1,2,

Schemat jawny

Mona wykaza warunek zbienoci schematu jawnego:

k 1

h2 2

Rwnania paraboliczne Schemat niejawny

Inne okrelenie pochodnej czstkowej po czasie:

gdzie:
co prowadzi do ukadu

u ( xi , t j ) u ( xi , t j 1 ) k 2u
u
( xi , t j ) =

( xi , j )
t
k
2 t 2
j (t j 1 , t j )
wi , j wi , j 1
k

lub:

oraz

j = 1,2,

wi , j +1 = (1 2 ) wi , j + ( wi +1, j + wi 1, j )

gdzie = k , i = 1,2 m-1 ,
h

=0

wi +1, j 2 wi , j + wi 1, j
h2

=0

gdzie:

(1 + 2 ) wi , j ( wi +1, j + wi 1, j ) = wi , j 1

dla i = 1,2 m-1

= k
oraz

h
j = 1,2,

Wyliczanie kolejnej warstwy w zapisie macierzowym

(1 + 2 )

w1, j w1, j 1

w w
2
,
j
2
,
j

wm 1, j wm 1, j 1
0 (1 + 2 )
0

Mona pokaza,e schemat niejawny jest zawsze zbieny, niezalenie od wielkoci

krokw cakowania.