STOMATOLOGIA ZACHOWAWCZA

Wspczesne metody opracowania i wypeniania

ubytkw prchnicowych

ANATOMIA ZBW STAYCH

Podrcznik do wicze fantomowych dla studentw stomatologii
pod redakcj prof. zw. dr hab. Danuty Pitowskiej

szy

rw
pie

k
o
o
-b

zny

gic

sto

lo
ato

Redakcja

prof. zw. dr hab. Danuta Pitowska

Tekst

prof. zw. dr hab. Danuta Pitowska

dr n. med. Jarosaw Cynkier
dr n. med. Magorzata Paul-Stalmaszczyk

Recenzja

prof. dr hab. Bolesawa Arabska-Przedpeska

Fotografie

dr n. med. Jarosaw Cynkier

dr n. med. Magorzata Paul-Stalmaszczyk
dr n. med. Dariusz Pluciski

Korekta

mgr Tomasz Hankiewicz, dr n. med. Tomasz Maria Kercz

Opracowanie graficzne, DTP

mgr in. Aleksandra Kardas

Ilustracje

Aleksandra Ignasiak

Copyright by Bestom DENTOnet.pl Sp. z o.o. 2009

Wydanie I

ISBN 978-83-927915-4-6
BESTOM DENTOnet.pl
ul. Wigury 15a, 90-302 d
tel. +48 42 637-02-77
fax +48 42 676-28-27
e-mail: bestom@bestom.pl
www.bestom.pl

1 Anatomia zbw staych

Danuta Pitowska. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
Wstp do anatomii zbw. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
Terminologia uywana do okrelenia powierzchni zbw. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
Terminologia uywana do okrelenia budowy anatomicznej zbw . . . . . . . . . . . . . . . . . 16
Terminologia zwizana z oznaczaniem zbw w uku. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16
Ukad zbw staych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19
Siekacze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21

Siekacze grne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22
Siekacze dolne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25
Ky . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26

Ky grne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26
Ky dolne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
Przedtrzonowce. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28

Przedtrzonowce grne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29
Przedtrzonowce dolne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30
Trzonowce. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32

Trzonowce grne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32
Trzonowce dolne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35

2 Narzdzia i materiay do wypenie

Jarosaw Cynkier . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39
3 Metodyka opracowania ubytkw cz oglna
Magorzata Paul-Stalmaszczyk, Jarosaw Cynkier. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53
4 Metodyka opracowania i wypeniania ubytkw

cz szczegowa
Jarosaw Cynkier, Magorzata Paul-Stalmaszczyk. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67
4

Magorzata Paul-Stalmaszczyk
Ubytki klasy I wg Blacka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69

Lakowanie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69
Poszerzone lakowanie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71
Metoda PRR. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72
Wypenianie materiaem zoonym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74
Wypenianie amalgamatem. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75
Jarosaw Cynkier
Ubytki klasy II wg Blacka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78

Wariant 1 - wypenianie cementem szkojonomerowym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78

Wariant 2 - wypenianie materiaem zoonym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81
Wariant 3 - wypenianie amalgamatem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94
Wariant 4 - wypenianie amalgamatem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96
Ubytki klasy III wg Blacka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98
Ubytki klasy IV wg Blacka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103
Ubytki klasy V wg Blacka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108

Wypenianie amalgamatem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108

Wypenianie materiaem zoonym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113

UCZYMY SI Z

ROZDZIA 1

Anatomia zbw staych

ANATOMIA ZBW STAYCH
Ukad zbw staych
ZBY SIECZNE (SIEKACZE)
Siekacze grne, siekacze dolne
KY
Ky grne, ky dolne
PRZEDTRZONOWCE
Przedtrzonowce grne
Przedtrzonowce dolne
TRZONOWCE
Trzonowce grne
Trzonowce dolne

UCZYMY SI Z

ANATOMIA ZBW STAYCH

uzbieniu czowieka wystpuj dwa

rodzaje zbw: mleczne (ang. primary lub deciduous teeth) i stae (ang. permanent
teeth).
Zby mleczne w liczbie 20 s obecne u dzieci
od 2 do 6 roku ycia. 10 zbw znajduje si
w szczce i 10 w uchwie. Od 6 roku ycia
zaczynaj si wyrzyna pierwsze zby stae
i w wieku 12-13 lat uzbienie mleczne zostaje
zastpione przez uzbienie stae. W uzbieniu
staym s 32 zby.

Zby mleczne mona podzieli na: siekacze,

ky i trzonowce (ryc. I-1), a zby stae na: siekacze, zby przedtrzonowe i trzonowce (ryc.
I-2). Jak wynika z przedstawionych rycin,
w uzbieniu mlecznym nie ma zbw przedtrzonowych i trzecich zbw trzonowych zwanych zbami smymi lub zbami mdroci.
Zby mleczne przypominaj ksztatem zby
stae. Istniej jednak do wyrane rnice
pomidzy tymi dwoma rodzajami zbw, ktrych znajomo ma due znaczenie praktyczne ze wzgldu na odmienny sposb leczenia.

Ryc. I-1. Zby mleczne. Widok od strony powierzchni zgryzowej.

ROZDZIA 1

UCZYMY SI Z

Ryc. I-2. Zby stae. Widok od strony powierzchni zgryzowej.

10

ANATOMIA ZBW STAYCH

Rnice pomidzy zbami mlecznymi a staymi s nastpujce:

W kadym zbie, zarwno mlecznym jak i staym mona wyrni koron zba (ac. corona
dentis), szyjk zba (ac. collum dentis) i korze
zba (ac. radix dentis) (ryc. I-4).
Zb zbudowany jest z czterech tkanek: szkliwa, zbiny, cementu korzeniowego i miazgi.
Miazga wypenia jam zba (ryc. I-5). Szkliwo, zbina i cement korzeniowy s w znacznym stopniu zmineralizowane. Natomiast
miazga jest bogato unaczynion i unerwion tkank czn. Tkanki twarde otaczaj j
i chroni przed szkodliwymi czynnikami
w jamie ustnej.

obrcz
zba

Ryc. I-3. Zby trzonowe mleczne.

UCZYMY SI Z

Zby mleczne s mniejsze ni zby stae.

Czasami jednak rnica wielkoci moe by
niewielka. Czynnikiem decydujcym wtedy
o rozpoznaniu jest miejsce zajmowane przez
zb w uku zbowym.
Zby mleczne maj barw biao-niebiesk,
a zby stae biao-t.
Pomidzy koron a korzeniem (korzeniami)
zbw mlecznych znajduje si waek szkliwa
(ryc. I-3) otaczajcy koron zwany obrcz
zba (ac. cingulum dentis).
Korzenie zbw mlecznych s mniejsze
i ciesze ni korzenie zbw staych.
W trzonowcach mlecznych korzenie s szeroko rozstawione, poniewa obejmuj zawizki zbw staych (ryc. I-3).
Zby mleczne mog by rozchwiane. Jest to
ruchomo fizjologiczna wynikajca z resorpcji ich korzeni w okresie poprzedzajcym
wypadnicie. Rozchwianie zbw staych jest
objawem patologicznym.
Zby mleczne s ustawione w koci szczki
lub uchwy bardziej pionowo ni zby stae.

korze

szyjka

korona

Ryc. I-4. Schematyczna budowa ka

grnego.
otwr anatomiczny
otwr fizjologiczny
kana zba
cement korzeniowy
zbina
poczenie cementowo-zbowe
jama zba
poczenie cementowo-szkliwne

szkliwo
poczenie zbinowo-szkliwne

Ryc. I-5. Pionowy przekrj przez korze

i koron grnego ka.

11

ROZDZIA 1

UCZYMY SI Z

Szkliwo jest najtwardsz tkank ciaa czowieka. Zawiera 95% hydroksyapatytw wapnia (zwizki nieorganiczne), 4% wody i tylko 1% zwizkw organicznych. Rozwija si
z narzdu szkliwotwrczego i jest produktem
wyspecjalizowanych komrek nabonkowych
tego narzdu zwanych ameloblastami. Jest pochodzenia ektodermalnego. Szkliwo pokrywa
anatomiczn koron zba (ryc. I-5).
Cement korzeniowy pokrywa cienk warstw (50-100 m) korze zba. Skada si
w 65% z hydroksyapatytw wapnia, w 23% ze
zwizkw organicznych (gwnie wkna kolagenowe) i w 12% wody. Jego twardo mona porwna do twardoci koci a grubo do
gruboci kartki papieru.
Zbina jest tward, taw tkank stanowic wikszo tkanek zba (ryc. I-5). Znajduje
si pod szkliwem i cementem korzeniowym.
W zdrowym zbie nie jest widoczna. Mona j dopiero zobaczy po uszkodzeniu szkliwa przez prchnic, starcie patologiczne lub
na zdjciu rtg. Skada si w 70% z hydroksyapatytw wapnia, w 18% z wkien kolagenowych (zwizki organiczne) i 12% wody. Jest
wic tkank twardsz ni cement, ale mniej
tward anieli szkliwo. Ma to swoje znaczenie kliniczne.
Zbina rozwija si z embrionalnej brodawki
zbowej. Jest pochodzenia mezodermalnego.
Komrki, ktre tworz zbin nazywaj si
odontoblastami. S zlokalizowane w zbie na
granicy miazgi i zbiny. Cz zba, w obrbie
ktrej szkliwo styka si z cementem korzeniowym nosi nazw szyjki zba lub poczenia
szkliwno-cementowego (ang. cemento-enamel
junction). Stosunki w obrbie szyjki zba s
rne. W 60% przypadkw cement korzeniowy zachodzi nieznacznie na szkliwo, w 30%
styka si ze szkliwem, a w 10% pomidzy
szkliwem a cementem pozostaje odkryta zbi-

12

na. Ma to rwnie znaczenie kliniczne.

Miazga wypenia jam zba. Jest bogato unaczynion i unerwion tkank czn. Za pomoc
tzw. pczka naczyniowo-nerwowego miazga czy si przez otwr wierzchokowy (anatomiczny) z koci szczki lub uchwy.

Miazga, podobnie jak zbina, rozwija si z brodawki zbowej. Funkcje miazgi s nastpujce:
1

komrki miazgi odontoblasty stale tworz

now zbin (tzw. zbin wtrn);
zakoczenia nerwowe miazgi reaguj blem
na ciepo, zimno, sodycze, uraz, prchnic,
nawiercanie wiertem;
naczynia miazgi dostarczaj rodki odywcze dla odontoblastw, ktre stale produkuj zbin wtrn;
miazga moe broni si przed prchnic lub
zranieniem i wytwarza przez odontoblasty
nowe warstwy zbiny (tzw. zbina obronna).

Korona zba anatomiczna jest to ta cz zba,

ktra pokryta jest szkliwem. Oprcz pojcia

korony anatomicznej istnieje pojcie korony
klinicznej i korony protetycznej. Korona kliniczna odnosi si do tej czci zba, ktra jest
widoczna w jamie ustnej. U modego pacjenta ze zdrowym przyzbiem, korona kliniczna
bdzie pokrywaa si z koron anatomiczn.
U pacjenta starszego lub z chorob przyzbia,
korona kliniczna bdzie dusza od korony
anatomicznej. I odwrotnie, u dziecka z wyrzynajcymi si zbami korona kliniczna bdzie
krtsza od korony anatomicznej.
Przez koron protetyczn naley rozumie
sztuczn koron metalow, porcelanow,
kompozytow lub akrylow wykonan przez
technika dentystycznego.

ANATOMIA ZBW STAYCH

Terminologia uywana dla okrelenia

powierzchni zbw
Zby, zarwno stae jak i mleczne, maj cztery powierzchnie i jeden brzeg, lub pi powierzchni w zalenoci od grupy zbw do
ktrej dany zb naley.
1 Powierzchnia zwrcona na zewntrz uku
zbowego w zbach przednich nosi nazw
powierzchni wargowej, a w zbach przedtrzonowych i trzonowych powierzchni
policzkowej. Powierzchnie zebw zwrcone
na zewntrz ukw zbowych mog rwnie
nosi nazw powierzchni przedsionkowych.
2 Powierzchnia zwrcona do wntrza jamy
ustnej (w kierunku jzyka) nosi nazw powierzchni jzykowej.
3 Powierzchnia zbw bocznych, czyli przedtrzonowcw i trzonowcw, ktra styka si
w warunkach prawidowych z tak sam
powierzchni zbw przeciwstawnych nosi
nazw powierzchni zgryzowej lub okluzyjnej. Posiada guzki, ktre uatwiaj ucie pokarmw.
4 Zby przednie (siekacze i ky) nie maj powierzchni zgryzowej, ale posiadaj brzeg
sieczny, ktry suy do odcinania i rozdrabniania pokarmw.

Kady zb w warunkach prawidowych ma

dwie powierzchnie styczne. Wyjtek stanowi zb mdroci, ktry zajmuje ostatnie
miejsce w szeregu zbw szczki lub uchwy. Powierzchnia styczna moe by blisza (mezjalna) lub dalsza (dystalna). Wynika std fakt, e kada powierzchnia dystalna jednego zba dotyka lub jest blisko powierzchni bliszej nastpnego zba. Wyjtek stanowi siekacze centralne, ktre stykaj si wycznie powierzchniami bliszymi. Jeli istnieje pomidzy nimi przestrze
to powstaje tzw. diastema (ryc. I-6). Powierzchnie styczne bywaj rwnie okrelane jako proksymalne (ang. proximal surfaces).
6 W celu bardziej precyzyjnego okrelenia
pewnych zmian fizjologicznych lub patologicznych zba naley poprowadzi poziome linie przez koron i korze zba.
W ten sposb korona zostanie podzielona
na: cz przyszyjkow, rodkow, sieczn
(lub zgryzow) (ryc. I-7a). Podobnie dzielc korze uzyskamy cz: przyszyjkow,
rodkow i wierzchokow (ryc. I-7a). Podzia liniami pionowymi korony daje nam
cz dalsz, rodkow i blisz (ryc. I-7b).
7 Na koronie zba rozrnia si szereg kra-
wdzi.
5

Zby przednie maj cztery krawdzie:

1
2
3
4

krawd wargowo-blisz,
krawd wargowo-dalsz,
krawd jzykowo-blisz,
krawd jzykowo-dalsz.

Zby boczne maj osiem krawdzi:

1
2
3

Ryc. I-6. Diastema pomidzy centralnymi

siekaczami grnymi.

4
5

krawd policzkowo-blisz,
krawd policzkowo-dalsz,
krawd jzykowo-blisz,
krawd jzykowo-dalsz,
krawd zgryzowo-policzkow,

13

ROZDZIA 1

Terminologia uywana do okrelenia

budowy anatomicznej zbw

Dystalna

Natomiast siekacz centralny ma stosunek korony do korzenia zbliony do jednoci (1,16) co

oznacza, e korze jest tylko niewiele duszy od
korony i taki zb nie stanowi dobrego filaru.

Wierzchokowa

ujca

rodkowa

rodkowa
Przyszyjkowa

Przyszyjkowa
Przyszyjkowa

Przyszyjkowa
rodkowa

rodkowa

Wargowa

Wierzchokowa
Jzykowa
rodkowa

Mezjalna

Dystalna
rodkowa

Sieczna

Ryc. I-7a. Podzia poziomy i pionowy ka

grnego. Widok od strony wargowej (po
lewej stronie), widok od strony bliszej
(po prawej stronie).

14

Policzkowa

Wanym pojciem ze wzgldw klinicznych jest

stosunek dugoci korony do korzenia (ang. rootto-crown ratio). Na przykad stosunek dugoci
korony do korzenia ka szczki wynosi 1,56 co
oznacza, e korze jest ptora raza duszy od
korony (ryc. I-4). Taki zb stanowi dobry filar
dla utrzymania odbudowy protetycznej.

Zby przedtrzonowe i trzonowe posiadaj

tzw. guzki zbowe. Liczba, wielko i ksztat
guzkw s rne w zalenoci od rodzaju zba.
Ky, ze wzgldu na obecno jednego guzka na
szczycie korony nosz dodatkowo nazw zbw jednoguzkowych. Guzki posiadaj szczyty, krawdzie i stoki guzkw. Szczytem guzka
jest jego najwysza cz na powierzchni zgryzowej zbw trzonowych i przedtrzonowych.
Kady guzek ma swoj nazw. Dla przykadu
przedtrzonowe posiadaj dwa guzki jeden
policzkowy od strony policzka a drugi jzykowy od strony jzyka (ryc. I-8). Kady guzek
ma cztery krawdzie i swoim ksztatem przypomina piramid. Guzki poczone s ze sob
poprzecznymi grzbietami szkliwnymi, ktre
biegn pomidzy guzkami policzkowymi i jzykowymi.

rodkowa

Punkt w ktrym trzy powierzchnie zba stykaj

si z sob nosi nazw punktu krawdzi (ang.
point angles).

Jzykowa

krawd zgryzowo-jzykow,
krawd zgryzowo-blisz,
krawd zgryzowo-dalsz.

Mezjalna

rodkowa

Ryc. I-7b. Podzia poziomy i pionowy

trzonowca dolnego. Widok od strony
policzkowej (po lewej stronie), widok od
strony bliszej (po prawej stronie).

ANATOMIA ZBW STAYCH

Korze anatomiczny zba jest pokryty cementem korzeniowym. Koczy si wierzchokiem,

na ktrym czsto jest widoczny (w zbach
usunitych) otwr zwany otworem wierzchokowym lub otworem anatomicznym (ang. apical foramina). W tym miejscu naczynia i ner-

Ryc. I-8. Powierzchnia ujca przedtrzonowca grnego pierwszego; x guzek

policzkowy przypomina piramid.
UCZYMY SI Z

Na powierzchni jzykowej zbw przednich

wystpuje w 1/3 przyszyjkowej zgrubienie szkliwa cingulum (ac. cingulum dentis). Podobne zgrubienia szkliwa wystpuj
na powierzchni policzkowej trzonowcw
i wszystkich zbw mlecznych. Na brzegu
siecznym wieo wyrznitych zbw staych
wystpuj trzy guzki zwane mamelonami (ryc.
I-9). W uzbieniu dojrzaym mamelony nie
s widoczne, poniewa cieraj si w wyniku
kontaktu z przeciwstawnymi zbami. Jeli
w wyniku wady zgryzu (np. zgryz otwarty)
zby nie kontaktuj si ze sob, mamelony pozostaj widoczne. Na powierzchni wargowej
wieo wyrznitych zbw widoczne s tzw.
perikimaty. S to warstwy szkliwa biegnce
w postaci fali poprzecznie do dugiej osi
zba. Perikimata, podobne do mamelonw,
ulegaj starciu w wyniku jedzenia, a nawet
szczotkowania zbw.
Na powierzchni zgryzowej zbw trzonowych
i przedtrzonowych spotyka si liczne bruzdy
(ang. grooves). Kady z zbw tej grupy posiada bruzd centraln od ktrej odchodz bruzdy
bliszo-policzkowe, dalszo-policzkowe, dalszo-jzykowe i bliszo-jzykowe (ryc. I-10).
Poza bruzdami wyrnia si zagbienia (ang.
fossa) i doki (ang. pits). Najpopularniejszym
dokiem jest doek zbowy zwany te otworem lepym (ac. foramen coecum), ktry wystpuje na powierzchni jzykowej siekaczy
grnych bocznych i powierzchni policzkowej
trzonowcw dolnych. Doki i zagbienia s
czsto miejscem, gdzie zaczyna si prchnica.

Ryc. I-9. Mamelony na brzegu siecznym wyrzynajcych si siekaczy dolnych

staych.

Ryc. I-10. Przedtrzonowiec grny pierwszy.

15

ROZDZIA 1

wy wchodz do miazgi zba (ryc. I-5). Poza

otworem anatomicznym istnieje tzw. otwr fizjologiczny zwany te poczeniem cementowo-zbinowym (ang. cemento-dentinal junction), w ktrym, jak na to wskazuje nazwa, cement korzeniowy czy si z zbin. W miejscu tym nastpuje rwnie zwenie kanau
korzeniowego (ryc. I-5).

UCZYMY SI Z

Zby przedtrzonowe i trzonowe maj wicej

ni jeden korze. Miejsce podziau zba na
dwa, trzy korzenie nosi nazw furkacji. Bifurkacja to podzia na dwa korzenie, a trifurkacja
na trzy (ryc. I-11).

Terminologia zwizana z oznaczeniem

zbw w uku
Jak wspomniano wczeniej, zbw mlecznych
jest 20, a staych 32. Rozmieszczenie zbw
zarwno w szczce jak i uchwie jest symetryczne.
Proste oznaczenia zbw dla celw praktycznych i naukowych byo przez wiele lat proble-

mem. W 1861 roku austriacki dentysta Adolf

Zsigmondy zaproponowa sposb, ktry szybko przyj si na caym wiecie i do niedawna
by jeszcze w Polsce spotykany. Zsigmondy
oznaczy zby cyframi od 1 do 8 (od siekacza
przyrodkowego do trzonowca trzeciego) dla
lewej i prawej strony ciaa w szczce i uchwie.
Rozmieszczenie to ilustruje ryc. I-12.
Zsigmondy wpisa cyfry w ukad dwch kresek pionowej i poziomej. Kreska pozioma
miaa oddziela zby grne od dolnych, kreska pionowa lewe od prawych. Przykadowo,
siekacze centralne oznaczono: siekacz grny
przyrodkowy prawy 1 , a siekacz grny
przyrodkowy lewy 1 . W ten sam sposb
oznaczono pozostae zby.
W Polsce do niedawna stosowano powszechnie system Haderupa z poprawk Allerhanda.
W systemie tym poszczeglne zby oznacza
si numerami od 1 do 8 podobnie jak w systemie Zsigmondyego, a zby mleczne za pomoc cyfr rzymskich od I do V. Zby szczki oznacza si przez znak plus, zby uchwy
przez minus postawiony dla zbw strony
prawej po prawej stronie cyfry, a dla strony

Bifurkacja korzeni
Trifurkacja korzeni

Ryc. I-11. Trifurkacja korzeni zba trzonowego grnego i bifurkacja korzeni zba przedtrzonowego grnego.

16

ANATOMIA ZBW STAYCH

ZBY STAE
strona prawa

876 54 3 21
876 54 3 21

W Systemie Uniwersalnym oznacza si zby

wycznie za pomoc numerw od 1 do 32.
Numer 1 oznacza trzonowiec grny trzeci
prawy, a siekacz grny przyrodkowy prawy
bdzie mia numer 8, a lewy 9, zby mleczne natomiast oznacza si literami alfabetu od
A do T. W Polsce obowizuje System Midzynarodowy FDI.
Przed szczegowym opisem budowy zba
naley zaznajomi si z tzw. cechami Mhlreitera (ryc. I-15), ktre pozwalaj odrni
z ktrej strony szczki lub uchwy zb pochodzi.

1 2 3 45 678
1 2 3 45 678

uchwa

ZBY MLECZNE
strona prawa

szczka

V IV III II I
V IV III II I

strona lewa

I II III IV V
I II III IV V

uchwa

W tym systemie centralne siekacze szczki

oznaczamy:

siekacz grny przyrodkowy prawy: 11

(mleczny: 51)
siekacz grny przyrodkowy lewy: 21
(mleczny: 61)

strona lewa

szczka

UCZYMY SI Z

lewej po jej lewej stronie. W tym systemie

centralne siekacze szczki oznaczamy: siekacz
grny przyrodkowy prawy: 1+, a siekacz grny przyrodkowy lewy: +1. W ten sam sposb
oznaczono pozostae zby.
Obecnie istniej dwa systemy oznakowania
zbw: tzw. System Midzynarodowy przyjty przez Midzynarodow Federacj Dentystyczn (FDJ) obowizujcy w Europie
i System Uniwersalny obowizujcy w USA.
W Systemie Midzynarodowym dodano
przed cyfr zba, znan z systemu Zsigmondyego, oznakowanie wiartki jamy ustnej,
z ktrej zb pochodzi (ryc. I-13, I-14).

Ryc. I-12. System Zsigmondyego.

1 wiartka

2 wiartka

18 17 16 15 14 13 12 11

21 22 23 24 25 26 27 28

48 47 46 45 44 43 42 41

31 32 33 34 35 36 37 38

4 wiartka

3 wiartka

Ryc. I-13. Midzynarodowy System

Europejski dla zbw staych.

5 wiartka

6 wiartka

55 54 53 52 51

61 62 63 64 65

85 84 83 82 81

71 72 73 74 75

8 wiartka

7 wiartka

S takie trzy cechy:

cecha wypukoci korony,

cecha korzenia,
cecha kta.

Ryc. I-14. Midzynarodowy System

Europejski dla zbw mlecznych.

17

ROZDZIA 1

Przez cech wypukoci korony rozumie si

wiksz wypuko bliszej czci powierzchni wargowej korony zba anieli czci dalszej
(ryc. I-15a). Zachowanie cechy wypukoci
korony jest bardzo wane przy odbudowie
zba. Naley pamita, e korona jest najbardziej wypuka w poowie wysokoci korony.
Odtworzenie prawidowe tej wypukoci materiaem zoonym lub koron protetyczn
zapobiega zsuwaniu si pokarmu w kierunku
dzisa, co moe prowadzi do uszkodzenia
dzisa i stanw zapalnych.
UCZYMY SI Z

Przez cech korzenia naley rozumie odchylenie korzenia od dugiej osi zba
w stron z ktrej zb pochodzi (ryc. I-15b).
Cecha kta dotyczy tylko zbw przednich.
Kt jaki tworzy brzeg sieczny zbw przednich z powierzchni styczn blisz jest ostry
(zbliony do prostego), a kt od strony dalszej
jest agodnie zaokrglony (ryc. I-15c).
Ukad zbw staych
Zby zarwno szczki jak uchwy ustawione s
w uku zbowym. Przez uk zbowy rozumie
si uszeregowany ukad zbw szczki lub u-

chwy. W szczce nazywa si on ukiem zbowym grnym, a w uchwie ukiem zbowym

dolnym. W uku zbowym zby kontaktuj
si ze sob poprzez punkty styczne. Punktw
stycznych jest w uku zbowym pitnacie.
Okrelajc miejsce styczne jako punkt ma si
na myli nie punkt geometryczny, ale miejsce
zetknicia si dwch ssiednich zbw. U dzieci
i osb modych punkty styczne s zblione do
punktw geometrycznych, natomiast u osb
dorosych i w wieku podeszym przewanie
maj ksztat paszczyzny. Dzieje si tak poniewa zby cieraj si w punktach stycznych
na skutek tarcia jednej powierzchni stycznej
o drug. Mimo cierania si zbw w punktach stycznych nie powstaj midzy nimi
wolne przestrzenie. Dzieje si to na skutek
powolnego przesuwania si wszystkich zbw
w kierunku paszczyzny porodkowej ciaa.
Ruch ten nosi nazw fizjologicznej wdrwki zbw. Skutkiem tego uk zbowy skraca
si w cigu ycia czowieka nawet o 1,5 cm.
Punkty styczne zawsze znajduj si w 1/3 powierzchni siecznej korony lub w 1/3 rodkowej
korony. Punkty styczne nigdy nie wystpuj
w 1/3 przyszyjkowej korony (ryc. I-16).

Ryc. I-15. Cechy Mhleitera, a cecha wypukoci korony, b cecha korzenia,

c cecha kta.

18

ANATOMIA ZBW STAYCH

Punkty styczne peni w uzbieniu czowieka
nastpujce wane funkcje:

stabilizuj zby w uku zbowym,

zapobiegaj wtaczaniu pokarmu w kierunku dzisa, co moe prowadzi do prchnicy
i chorb przyzbia,
chroni brodawki midzyzbowe.

Przestrze midzyzbowa skada si z dwch

trjktnych nisz midzyzbowych. W przypadku zdrowego przyzbia zajmuje j brodawka midzyzbowa. Niekiedy przestrze ta nazywana jest nisz przyszyjkow lub dzisow.
Prawidowo wykonane wypenienie (amalgamat, kompozyt) chroni brodawk midzyzbow przed wtoczeniem przez punkt styczny
pokarmu do przestrzeni midzyzbowej.
nisza sieczna

Zby, zarwno szczki jak i uchwy, s uoone w ksztacie uku. Kada sytuacja w ktrej nastpuje zetknicie si zbw grnych
i dolnych nosi miano zgryzu (ac. articulatio). Zgryz powstaje wic podczas mwienia, ucia pokarmw, odgryzania ksw itp.
Natomiast zwarcie (ac. occlusio) jest tylko
jedn z faz zgryzu. Zachodzi wwczas gdy
midzy zbami szczki i uchwy powstaje maksymalna liczba punktw zetknicia.
Prawidowy kontakt zbw w zwarciu nazywamy zwarciem idealnym.

UCZYMY SI Z

Jeli zby nie kontaktuj si ze sob powstaje

przestrze zwana diastem (ryc. I-6). Diastemy najczciej powstaj pomidzy zbami
siecznymi grnymi.
Przestrze znajdujc si pomidzy dwoma
kontaktujcymi ze sob zbami mona podzieli na oddzielne nisze midzyzbowe
(wargow, policzkow, jzykow, zgryzow
i sieczn). Nisze maj ksztat trjkta, ktrego
wierzchokiem jest punkt styczny (ryc. I-16).

Nisza zgryzowa lub sieczna jest to przestrze

przez ktr przechodzi ni dentystyczna aby
wej do przestrzeni midzyzbowej (ryc. I-16).

Zwarcie idealne zostao opisane i sklasyfiko-

wane w pocztkach XX wieku przez Edwarda M. Anglea i okrelone jako klasa I. W tej
klasie kady zb uku zbowego kontaktuje
si z dwoma zbami uku przeciwstawnego.
Wyjtek stanowi zby sme szczki, ktre kontaktuj si tylko z zbami smymi
uchwy i siekacze centralne uchwy, ktre
kontaktuj si tylko z siekaczami centralnymi szczki.
punkt styczny

nisza dzisowa

Ryc. I-16. Siekacze dolne. Punkty styczne, nisze dzisowe, nisze sieczne.

19

ROZDZIA 1

Ryc. I-17. I klasa zgryzu wedug Anglea. Brzegi sieczne siekaczy grnych przykrywaj
w 1/3 brzegi sieczne siekaczy dolnych.

Ryc. I-18. I klasa zgryzu wedug Anglea. Odcinek boczny. Guzki policzkowe trzonowcw grnych wchodz w bruzdy bliszo-policzkowe trzonowcw dolnych.

20

ANATOMIA ZBW STAYCH

Pozostae cechy klasy I wg Anglea s nastpujce:

SIEKACZE
Siekacze s zbami pooonymi najbliej linii porodkowej ciaa. W szczce znajduj si
cztery siekacze: dwa przyrodkowe zwane te
siekaczami centralnymi i dwa boczne.
W uchwie znajduj si rwnie cztery siekacze: dwa przyrodkowe (centralne) i dwa boczne. Powierzchnie dalsze siekaczy centralnych
kontaktuj si z powierzchniami bliszymi
siekaczy bocznych. Miejsce kontaktu nazywa
si punktem stycznym. Brak kontaktu pomidzy siekaczami centralnymi lub centralnymi
i bocznymi nazywa si diastem (ryc. I-6).
Siekacze peni nastpujc funkcj:
odcinaj ksy poywienia (siekacze dolne
pracuj jak ruchomy n, siekacze grne s
nieruchome),
uatwiaj prawidow wymow (ludzie pozbawieni zbw przednich sepleni),
ksztatuj zewntrzny zarys warg (funkcja estetyczna),

pomagaj w cofaniu si uchwy po powierzchniach jzykowych zbw szczki (jesz-

cze przed kontaktem zbw bocznych).

UCZYMY SI Z

brzegi sieczne siekaczy grnych przykrywaj

w 1/3 brzegi sieczne siekaczy dolnych (ryc.I-17),
zby boczne szczki s nieznacznie cofnite w stosunku do zbw bocznych uchwy (ryc. I-18), a guzek bliszo-policzkowy pierwszego trzonowca szczki jest
ustawiony bezporednio w bliszo-policzkowej brudzie pierwszego trzonowca uchwy. Wzajemny ukad tych dwch
trzonowcw (wyrzynaj si jako pierwsze zby stae) jest kluczowy (ang. keyfactor) dla okrelenia I klasy zwarcia.

Siekacze maj pewne cechy wsplne. Korony

ich przypominaj ksztatem duto lub opat.
Powierzchnie wargowe s wypuke, a jzykowe wklse. Powierzchnie styczne s trjktne
z wierzchokiem zwrconym w kierunku brzegu siecznego. Pomidzy dwoma kontaktujcymi si ze sob za pomoc punktu stycznego zbami powstaje przestrze midzyzbowa przypominajc ksztatem klin. Przestrze
ta w warunkach prawidowych wypeniona jest
brodawk midzyzbow. Wszystkie siekacze
maj pojedynczy, stokowaty korze.
U dzieci na brzegu siecznym wieo wyrznitych siekaczy widoczne s trzy zbki zwane
mamelonami (ryc. I-9). Wszystkie siekacze
maj cztery powierzchnie (wargow, jzykow,
blisz, dalsz) i jeden brzeg sieczny.
W przypadkach patologicznego cierania si zbw, brzeg sieczny zamienia si w powierzchni.
Zby sieczne rni si midzy sob szerokoci i dugoci korony, jak rwnie dugoci
korzenia. Rnice w dugoci zbw mog dochodzi nawet do 16 mm.
Siekacze grne
Siekacz grny przyrodkowy (centralny) ma
najwiksz spord siekaczy koron, ksztatem podobn do opaty. Powierzchnia wargowa korony jest wypuka. W 1/3 przysiecznej tej powierzchni znajduj si dwie pytkie
pionowe bruzdy, ktre oddzielaj trzy lekko
wypuke waki szkliwa dzielc powierzchni
wargow na cz: blisz, rodkow i dalsz
(ryc. I-19). Najwiksza wypuko korony
znajduje si przewanie w poowie wysokoci
korony. Brzeg sieczny jest prosty lub delikatnie zakrzywiony. Cecha wypukoci korony
i cecha kta Mhlreitera jest wyranie zaznaczona. Punkt styczny na powierzchni bliszej
jest pooony niej (bliej brzegu siecznego)

21

ROZDZIA 1

ni na powierzchni dalszej, gdzie pooony

jest bliej dzisa.

UCZYMY SI Z

Powierzchnia jzykowa siekacza centralnego

jest wklsa (ryc. I-20). Po obu jej stronach
przebiegaj dwa waki szkliwa zwane listwami
brzenymi. Listwy te zbiegaj si przy szyjce
zba tworzc w tym miejscu tzw. guzek zbowy. Udowodniono, e guzek zbowy jest
szcztkow form obrczy zba (ac. cingulum
dentis), ktra wystpuje w zbach staych ssakw i zbach mlecznych czowieka.
Istnieje wiele odmian morfologicznych guzka zbowego, co potwierdza hipotez o jego
szcztkowym pochodzeniu. Powierzchnie
styczne s niewielkie. Maj ksztat klina i bez
specjalnej granicy przechodz w powierzchnie
wargow i jzykow. Natomiast bardzo wyrana granica istnieje na powierzchni stycznej
pomidzy szkliwem a cementem korzeniowym. Tworzy j linia szkliwa, wyranie wypuka w kierunku brzegu siecznego (ryc. I-20).
Wklso powierzchni jzykowych siekaczy
grnych (dobrze widoczna od strony stycznej)
odgrywa wan rol przy zamykaniu zbw
i ustaleniu tzw. zwarcia centralnego. Po tej powierzchni bowiem w ruchu zwierania szczk
przesuwaj si brzegi sieczne siekaczy dolnych.
Powierzchnie styczne siekaczy rni si nieznacznie. Powierzchnia blisza jest bardziej paska i szersza anieli powierzchnia dalsza. Korze
siekacza przyrodkowego (centralnego) jest pojedynczy i ma ksztat wyduonego stoka. Na
og jest prosty. Nieznaczne zakrzywienie moe
wystpowa tylko w czci wierzchokowej. Na
powierzchni bliszej korzeni wystpuje w czci
rodkowej nieznaczna bruzda.
Przecitne wymiary siekacza grnego przyrodkowego (wg Woelfela)

szeroko korony

22

8,6 mm

dugo korony
dugo caego zba

11,2 mm
23,6 mm

Siekacz grny boczny jest podobny do siekacza centralnego, jednak znacznie od niego
mniejszy. Zb ten cechuje dua rnorodno
ksztatw.Czsto stwierdza si wrodzony brak
tego zba.Zmienno budowy oraz czsty jego
brak pozwala przypuszcza, e podobnie jak zb
smy (zb mdroci) naley do zbw zanikajcych.

Rozrnia si trzy gwne odmiany korony siekacza grnego bocznego:

1

Korona podobna do korony siekacza centralnego tylko mniejsza i wsza przydzisowo. Cecha kta zaznaczona (ryc. I-21).
Powierzchnia styczna blisza jest wyranie
wklsa. Powierzchnia styczna dalsza lekko
wypuka. Wedug Zuckerlanda taki ksztat
korony wystpuje w 30% siekaczy grnych
bocznych.
Ostatnia odmiana jest odmian szcztkow
tego zba. Korona traci charakterystyczny
ksztat. Zb wyglda jak mniej lub bardziej
zaostrzony sopel lodu (ryc. I-22).

Powierzchnia wargowa siekacza bocznego

jest zazwyczaj gadka, ale mog wystpowa
na niej dwa podune rowki (zagbienia)
podobnie jak w siekaczu centralnym. Zarys
korony jest mniej symetryczny ni w siekaczu
centralnym.
Powierzchnia jzykowa jest wklsa (ryc. I-23),
o znacznie uwypuklonych listwach brzenych,
tworzcych wyranie zaznaczony guzek zbowy. Pod guzkiem zbowym znajduje si niewielkie zagbienie zwane otworem lepym
(ac. foramen coecum) albo dokiem jzykowym
(ac. foveola lingualis). Niekiedy na powierzchni jzykowej w okolicy guzka zbowego wy-

ANATOMIA ZBW STAYCH

stpuje bruzda podniebienno-dzisowa (ryc.

I-23). Miejsca te mog by punktem wyjcia
prchnicy. Linia zarysu od strony jzykowej jest wypuka w okolicy guzka zbowego
i wklsa od guzka do brzegu siecznego. Wyranie zaznaczona wklso powierzchni jzykowej siekacza bocznego odgrywa wan
rol przy zwieraniu ukw zbw i ustalenia
tzw. zwarcia centralnego. Korze siekacza
grnego bocznego jest pojedynczy, stokowaty
duszy ni korze siekacza centralnego. Jego
powierzchnie styczne s lekko spaszczone.
Cecha kta jest na og wyrana.

Ryc. I-21. Siekacz boczny. Widok od

strony powierzchni wargowej.

UCZYMY SI Z

Przecitne wymiary siekacza grnego bocznego (wg Woelfela)

szeroko korony

dugo korony
dugo caego zba

6,6 mm
9,8 mm
22,5 mm

Ryc. I-22. Siekacz boczny grny w postaci sopla lodu.

Ryc. I-19. Siekacz centralny szczki.

Widok od strony wargowej.

guzek zbowy

Ryc. I-20. Siekacz centralny szczki.

Widok od strony powierzchni stycznej.

Ryc. I-23. Siekacz grny boczny. Widok

od strony powierzchni jzykowej.
W otworze lepym wypenienie amalgamatowe. Widoczna bruzda podniebienno-dzisowa.

23

ROZDZIA 1

Prawe zby sieczne od lewych mona odrni po cechach: krzywizny korzenia, kta i wypukoci korony.
Siekacze dolne
Siekacze dolne s najmniejszymi zbami
ludzkimi, przy czym przyrodkowe (centralne) s mniejsze ni boczne (ryc. I-24). Korony siekaczy dolnych ksztatem przypominaj
duto. Granica pomidzy koron a korzeniem
przebiega lini falist z wypukociami dokoronowymi na powierzchniach stycznych
a dokorzeniowymi na powierzchni wargowej
i jzykowej.
Powierzchnia wargowa koron tych zbw jest
nieznacznie wypuka. Niekiedy mona na niej
zaobserwowa dwie podune bruzdy (podobnie jak w siekaczach grnych). Brzeg sieczny siekaczy centralnych tworzy lini prost
i przechodzi prawie pod ktem prostym w powierzchnie styczne. Cecha kta Mhlreitera nie wystpuje wic w siekaczach centralnych dolnych. Czciej pojawia si w sieka-

czach dolnych bocznych. Niekiedy kt siekacza bocznego utworzony pomidzy brzegiem

siecznym a powierzchni styczn dalsz jest
zaostrzony i jakby wycignity w kierunku ssiedniego ka.
Na brzegach siecznych siekaczy dolnych pojawiaj si czsto tzw. miejsca starte (ang. facet).
S one wynikiem kontaktu siekaczy grnych
i dolnych w czasie odgryzania pokarmu. Miej-

Ryc. I-24. Siekacze dolne. Siekacz boczny po stronie lewej, siekacz centralny po
stronie prawej.

Podsumowanie Cechy rnice siekacze centralne od siekaczy bocznych

24

Siekacze centralne

Siekacze boczne

korona szeroka rwnie przyszyjkowo

korona bardziej symetryczna

korona mniejsza, wska przyszyjkowo

korona mniej symetryczna

kt bliszy prawie prosty

kt bliszy ostry, zaokrglony

cecha kta mniej wyrana

cecha kta wyrana

brzeg sieczny prosty

brzeg sieczny skierowany dystalnie
w kierunku szyjki

otwr lepy rzadko

otwr lepy czsto

cecha krzywizny korzenia sabo
zaznaczona

cecha krzywizny korzenia wyranie
zaznaczona

ANATOMIA ZBW STAYCH

sca starte w siekaczach grnych znajduj si

na powierzchni jzykowej, a w siekaczach dolnych na powierzchni wargowej.

W korzeniach siekaczy dolnych bocznych

czsto wystpuj dwa kanay, a nie jeden jak
w pozostaych siekaczach. Bruzda na powierzchni dalszej korzeni siekaczy dolnych
jest zawsze gbsza, co pozwala odrni zby
lewe od prawych. Korzenie siekaczy dolnych
centralnych s na og proste, natomiast korzenie siekaczy bocznych wykazuj wyran
cech Mhlreitera.

Przecitne wymiary siekaczy dolnych

(wg Woelfela)
centralnego

bocznego

szeroko korony
5,3 mm 5,7 mm
dugo korony
8,8 mm 9,4 mm
dugo caego zba 20,8 mm 22,1 mm

Podsumowanie
Tabela poniej przedstawia cechy rnice siekacze dolne centralne od siekaczy bocznych.
Odrnienie siekaczy grnych od dolnych jest
atwe. Grne s wiksze od dolnych. Korony
grnych przypominaj opaty, dolnych duto. Korzenie siekaczy grnych s wypuke ze
wszystkich stron, a dolnych wyranie spaszczone w kierunku mezjalno-dystalnym. Siekacze prawe od lewych odrnia si na podstawie trzech cech Mhlreitera oraz gbszej
bruzdy na korzeniu po stronie dystalnej.

UCZYMY SI Z

Powierzchnia jzykowa siekaczy dolnych

jest trjktna z wierzchokiem skierowanym
w stron szyjki zba. Listwy brzene szkliwa
s mao wyrane. Guzek zbowy jest sabo
zaznaczony. Powierzchnie styczne s rwnie
trjktne z wierzchokiem skierowanym do
brzegu siecznego. Korzenie siekaczy dolnych
s pojedyncze o charakterystycznym, bardzo
wydatnym spaszczeniu powierzchni stycznych w kierunku bliszo-dalszym. Natomiast
w kierunku wargowo-jzykowym korzenie s
szerokie (maj ksztat wstki).

Podsumowanie Cechy rnice siekacze centralne od siekaczy bocznych

Siekacze centralne

Siekacze boczne

korona symetryczna

brak cechy wypukoci korony

korona niesymetryczna

cecha wypukoci korony wyrana po
stronie dalszej

mniejsze od bocznych

wiksze od centralnych

brak cechy krzywizny korzenia

wyrana cecha krzywizny korzenia

25

ROZDZIA 1

KY
Nazwa ky pochodzi od aciskiej nazwy psa
(caninus). W uzbieniu czowieka s cztery
ky: dwa grne i dwa dolne. S to najdusze
zby czowieka (26,4 mm i 25,9 mm odpowiednio: ky grne i dolne). Pooone s
w szeregu zbowym za siekaczami w miejscu
zaamania uku zbowego.

UCZYMY SI Z

Powierzchnia blisza ka kontaktuje si

z powierzchni dalsz siekacza bocznego, a powierzchnia dalsza ka kontaktuje si
z powierzchni blisz pierwszego przedtrzonowa. Ky s zbami, ktre najduej
opieraj si popularnym chorobom takim jak
prchnica i choroby dzise. U wielu starszych
ludzi s jedynymi zbami, ktre pozostaj
w jamie ustnej.
Ky peni nastpujce funkcje:

podtrzymuj minie warg i policzkw,

odcinaj i rozdrabniaj ksy poywienia,
peni rol ochronn dla przedtrzonowcw
i trzonowcw przed poziomymi siami powstajcymi podczas ucia (tzw. prowadzenie na kach),
stanowi dobre, mocne filary dla mostw lub
protez ruchomych.
Korona kw jest wypuka. Ky rni si od
innych zbw bardziej tym kolorem. Korze kw jest pojedynczy, masywny, stokowaty. Ky nie posiadaj zwykle mamelonw,
ale brzeg sieczny moe by pokarbowany.

ny nie jest prosty jak u siekaczy, ale zaamany przez pojedynczy guzek, pod ktem rozwartym. Guzek jest zakoczeniem
waka szkliwnego biegncego przez powierzchni wargow korony od rodka tej
powierzchni do brzegu siecznego. Po obu
stronach waka znajduj si niewielkie zagbienia. Poduny waek szkliwny dzieli powierzchni wargow na dwie czci:
wsz blisz i szersz dalsz. Dokadnie
w miejscu jego przebiegu przednia cz uku
zbowego przechodzi w boczn. Guzek zbowy dzieli brzeg sieczny na dwa odcinki:
mezjalny, ktry jest krtszy i dystalny, ktry
jest duszy. Powstaje pomidzy tymi odcinkami charakterystyczny kt rozwarty (105o)
(ryc. I-4).
Powierzchnia jzykowa ka grnego jest wypuka (ryc. I-25). Wyrany, poduny waek
szkliwny biegnie od guzka brzegu siecznego
do guzka jzykowego. Po obu stronach waka
szkliwnego znajduj si dwa pytkie zagbienia. Ky ludzi dorosych najczciej maj
paskie powierzchnie jzykowe na skutek

guzek zbowy

Ky grne
Powierzchnia wargowa ka grnego (ryc. I-4)
zwiksza swoj szeroko od szyjki zba do
poowy dugoci korony, po czym zwa si
w kierunku brzegu siecznego. Brzeg siecz-

26

Ryc. I-25. Widok ka grnego od strony

powierzchni jzykowej po stronie lewej
i od strony bliszej po stronie prawej.

ANATOMIA ZBW STAYCH

fizjologicznego lub patologicznego starcia.

Powierzchnie jzykow ograniczaj dwa waki szkliwne: bliszy i dalszy, ktre cz si
w obrbie guzka zbowego (ryc. I-25).
Z trzech znajdujcych si na tej powierzchni
wakw najbardziej wyranym jest waek jzykowy.

Korze ka grnego jest pojedynczy, stokowaty i najduszy ze wszystkich korzeni zbw czowieka (rednio 26,4 mm), ale opisano
ky o dugoci 38 mm. Wierzchoek korzenia
ka grnego jest bardzo cienki i czsto zakrzywiony w stron dalsz (cecha korzenia). Na
powierzchniach stycznych korzenia ka grnego przebiegaj pojedyncze, podune bruzdy. Bruzda na powierzchni dalszej jest gbsza ni na powierzchni bliszej (szczeglnie
w kach dolnych). Powierzchnia wargowa korzenia ka grnego jest wypuka i szersza ni
powierzchnia jzykowa.
Ky dolne
Kie dolny przypomina swym ksztatem kie
grny, ale jest od niego nieco mniejszy (ryc.
I-26). Zasadnicza rnica sprowadza si do
ksztatu brzegu siecznego. W kach dolnych
guzek brzegu siecznego jest mniej wydatny,
a nieraz w ogle niewidoczny. Wtedy brzeg
sieczny ka dolnego przypomina rwn lini
brzegu siecznego siekaczy. Waek szkliwny
na powierzchni wargowej jest mniej wydatny,

Ryc. I-26. Kie grny (po lewej) i kie

dolny (po prawej). Widok od strony powierzchni wargowej.

UCZYMY SI Z

Powierzchnie styczne tworz trjktne paszczyzny (ksztat klina) na skutek ograniczenia ich przez dwa wyrane waki szkliwne:
jzykowy i wargowy. Podstawa tego trjkta
w okolicy szyjki zba jest nieco uwypuklona
w kierunku jego wierzchoka, czyli guzka
brzegu siecznego (ryc. I-25).

a caa powierzchnia wargowa bardziej gadka

i mniej wypuka anieli powierzchnia ka grnego. Korona ka dolnego wydaje si dusza
i wsza anieli korona ka grnego. Kolejna
rnica pomidzy kem grnym i dolnym dotyczy powierzchni jzykowej, ktra jest wklsa lub nawet paska. Guzek zbowy jest mocno spaszczony.
Powierzchnia jzykowa ka dolnego, w przeciwiestwie do ka grnego nie ulega starciu
w czasie aktu ucia. Powierzchnie styczne
ka dolnego maj ksztat klina (podobnie jak
ky grne), ale s wsze ze wzgldu na brak
wyranego waka szkliwnego na powierzchni
jzykowej.
Guzek brzegu siecznego w kach grnych odchylony jest w stron wargow w stosunku do
dugiej osi zba, a w kach dolnych jzykowo,
co sprawia, e korony kw dolnych wydaj si
by pochylone w kierunku do jamy ustnej.
Korze ka dolnego jest masywny, szeroki, ale
krtszy ni korze ka grnego. Na jego powierzchniach: bliszej i dalszej widoczne s

27

ROZDZIA 1

gbokie, podune bruzdy. Zazwyczaj bruzda

dalsza jest gbsza anieli blisza (szczeglnie
w kach dolnych). Cecha korzenia jest sabiej
zaznaczona w kach dolnych anieli grnych.
Cechy kta i wypukoci korony s na og
wyrane.
Przecitne wymiary kw wg Woelfela
grny

dolny

szeroko korony
7,6 mm 6,8 mm
dugo korony
10,6 mm 11,0 mm
dugo caego zba 26,4 mm 25,9 mm
UCZYMY SI Z

Ky prawe od lewych odrnia si na podstawie trzech cech Mhlreitera. Powierzchnia styczna mezjalna jest wsza ni dystalna
i dlatego jej przejcie w brzeg siecznej ley
dalej od szyjki zba anieli powierzchni dystalnej.
PRZEDTRZONOWCE
Terminem przedtrzonowce okrela si
zby, ktre znajduj si za kami a przed zbami trzonowymi. Przedtrzonowce zastpuj w uzbieniu staym trzonowce mleczne.
Przedtrzonowcw ma czowiek osiem, cztery
w szczce i cztery w uchwie. Przedtrzonowce w szczce nosz nazw przedtrzonowcw
grnych, a w uchwie przedtrzonowcw
dolnych. Przedtrzonowce zajmuj miejsce
czwarte i pite liczc od linii porodkowej
kadej jamy ustnej. Std nazwy przedtrzonowcw zb czwarty lub pity grny i odpowiednio zb czwarty lub pity dolny.
Funkcja przedtrzonowcw polega nie tylko
na rozdrabnianiu pokarmw, ale ma rwnie
due znaczenie kosmetyczne. Przedtrzonowce
podtrzymuj kty ust i policzki, co zapobiega

28

ich opadaniu. Brak przedtrzonowcw grnych jest bardzo widoczny przy umiechu.
Korona przedtrzonowcw jest pentagonalna (picioboczna). Powierzchnie policzkowe
i jzykowe s wypuke. Powierzchnia zgryzowa ma przewanie dwa guzki: policzkowy
i jzykowy, oddzielone od siebie bruzd (ryc.
I-10). Wyjtek stanowi przedtrzonowce
drugie dolne (zby pite), ktre w 54% maj
trzy guzki (jeden policzkowy i dwa jzykowe).
Powierzchnie styczne przedtrzonowcw
s czworoboczne. Korony tych zbw, patrzc od strony policzkowej s wsze w 1/3
przyszyjkowej anieli w czci zgryzowej, co
sprawia, e przestrze midzy tymi zbami
(tzw. przestrze midzyzbowa) poszerza si
w kierunku dzisa, natomiast ulega zweniu w kierunku powierzchni zgryzowej.
Przedtrzonowce przewanie maj korze
pojedynczy, stokowaty, z wyjtkiem przedtrzonowcw grnych pierwszych, ktre najczciej posiadaj dwa korzenie (policzkowy
i jzykowy). W czci wierzchokowej korzenie przedtrzonowcw odchylaj si zwykle
w kierunku dalszym.
Punkty styczne pomidzy przedtrzonowcami
s szersze i pooone bardziej w kierunku szyjek zbw anieli w zbach przednich.
Przecitne wymiary grnych przedtrzonowcw
wedug Woelfela
pierwszy

drugi

szeroko korony
8,6 mm 7,7 mm
dugo korony
13,4 mm 14,0 mm
dugo caego zba 21,5 mm 21,2 mm
Wszystkie przedtrzonowce s szersze w kierunku policzkowo-jzykowym ni bliszodalszym (korony rednio o 1,2 mm, a korzenie
o 2,8 mm).

ANATOMIA ZBW STAYCH

PRZEDTRZONOWCE GRNE

Powierzchnie styczne maj na og ksztat

czworoboku. Powierzchnia styczna blisza
jest nieznacznie wklsa lub paska, dalsza
nieco wypuka. Powierzchnia zgryzowa ma
ksztat trapezu o duszym boku od strony policzka, a krtszym od jzyka. Znajduj si na
niej dwa guzki oddzielone bruzd przebiegajc w kierunku bliszo-dalszym i rozszczepiajc si na kocach w liczne krtkie bruzdki (ryc.
I-28). Guzek policzkowy jest zawsze wyszy
i szerszy ni jzykowy. Guzki poczone s ze
sob wzdu krawdzi powierzchni zgryzowej
listwami brzenymi szkliwa. Na stokach guzkw, w kierunku bruzdy na rodku powierzchni zgryzowej, przebiegaj w linii rodkowej
niewielkie waki szkliwne po jednym na kadym guzku. Waek na guzku policzkowym jest
bardziej wypuky ni na guzku jzykowym.
Przedtrzonowiec grny pierwszy ma w 80%
dwa korzenie: policzkowy i jzykowy. W 19%
moe to by jeden korze, a w 1% trzy ko-

Przedtrzonowiec grny drugi jest nieco

mniejszy ni pierwszy (ryc. I-28). Korona jego
jest symetryczna i owalna. Guzki: policzkowy
UCZYMY SI Z

Przedtrzonowiec grny pierwszy ma powierzchni policzkow podobn do powierzchni wargowej ssiedniego ka. Jest ona
jednak znacznie mniejsza i w obrbie szyjki
zba wsza. Przez powierzchni policzkow tego zba przebiega podune uwypuklenie szkliwa dzielce j na dwie czci: blisz
wsz i dalsz szersz. To uwypuklenie
szkliwa koczy si guzkiem, ktry dzieli krawd zgryzowo-policzkow rwnie na dwie
czci: blisz krtsz, i dalsz dusz.
Zb czwarty posiada na og dwa korzenie,
natomiast zb pity na og jeden korze
(ryc. I-27). Powierzchnia jzykowa jest bardziej wypuka anieli powierzchnia policzkowa.

rzenie: dwa policzkowe i jeden jzykowy. Szerszy kana znajduje si z reguy podniebiennie
(kana jzykowy).
Przedtrzonowiec grny pierwszy rni si od
drugiego poza dwoma korzeniami wikszym od jzykowego guzkiem policzkowym.
W zbach przedtrzonowych dolnych te rnice s jeszcze bardziej wyrane.

Ryc. I-27. Przedtrzonowce grne, przedtrzonowiec drugi (po lewej), przedtrzonowiec pierwszy (po prawej). Widok od
strony powierzchni policzkowej.

Ryc. I-28. Przedtrzonowce grne: drugi

(po lewej), pierwszy (po prawej). Widok
od strony powierzchni zgryzowej.

29

ROZDZIA 1

i jzykowy s prawie jednakowej wielkoci.

Bruzda centralna na powierzchni zgryzowej
jest krtka i posiada mao dodatkowych rowkw. Korze jest pojedynczy w 90%, podwjny
w 9%, a potrjny w 1% przypadkw. Niekiedy spotyka si przy wierzchoku pojedynczego korzenia rozdwojenie tworzce odgazienie policzkowe i jzykowe. Korze jest
spaszczony w kierunku bliszo-dalszym. Na
jego stycznych powierzchniach znajduj si
gbokie bruzdy.

guzkami jest wiksza ni w przedtrzonowcu grnym pierwszym. Bruzda przebiegajca

w kierunku bliszo-dalszym jest porodku
przerwana, poniewa w tym miejscu przebiega
waek szkliwa czcy obydwa guzki. Czsto
zamiast bruzdy spostrzega si dwa mae wgbienia po obu stronach waka (ryc. I-31).

PRZEDTRZONOWCE DOLNE
UCZYMY SI Z

Przedtrzonowce dolne w oglnych zarysach s

podobne do przedtrzonowcw grnych. Korony
przedtrzonowcw dolnych, widziane od strony
policzkowej maj ksztat pentagonalny, picioboczny. Widziane od strony powierzchni zgryzowej s bardziej okrge od powierzchni zgryzowej przedtrzonowcw grnych (ryc. I-29).
Przedtrzonowiec dolny pierwszy jest nieco
duszy od przedtrzonowca dolnego drugiego (ryc. I-30). Ma rwnie znacznie wikszy
guzek policzkowy. Rnica wysokoci midzy

Ryc. I-29. Przedtrzonowce dolne drugie,

a odmiana trzyguzkowa, b odmiana dwuguzkowa. Widok od strony powierzchni zgryzowej.

30

Ryc. I-30. Przedtrzonowce dolne: drugi

(po stronie lewej), pierwszy (po stronie
prawej). Widok od strony powierzchni
policzkowej.

Ryc. I-31. Przedtrzonowiec dolny pierwszy.

Widok od strony powierzchni zgryzowej.

ANATOMIA ZBW STAYCH

Powierzchnia jzykowa przedtrzonowcw jest

wypuka, a powierzchnie styczne paskie. Korzenie przedtrzonowcw dolnych s pojedyncze, ale mog posiada wicej ni jeden kana.
Odrnianie przedtrzonowcw grnych od
dolnych opiera si na charakterystycznym pochyleniu przedtrzonowcw dolnych w kierunku dna jamy ustnej oraz na ksztacie korony
i korzenia. Powierzchnie zgryzowe przedtrzonowcw grnych s owalne o duszej osi
policzkowo-jzykowej, a dolnych bardziej
zaokrglone. Korzenie przedtrzonowcw
grnych s spaszczone w kierunku bliszodalszym, a dolnych zaokrglone. Ponadto
przedtrzonowiec grny pierwszy posiada na
og dwa korzenie: policzkowy i jzykowy.
Przedtrzonowce prawe od lewych odrnia si
na podstawie trzech cech Mhlreitera a przede
wszystkim dugoci bliszych i dalszych od-

cinkw krawdzi zgryzowo-policzkowych

i gbokoci bruzd na korzeniach. Bruzda na
powierzchni dalszej jest prawie zawsze gbsza
ni na powierzchni bliszej.

TRZONOWCE
Za przedtrzonowcami znajduj si w jamie
ustnej zby trzonowe, zwane te trzonowcami. Czowiek powinien mie dwanacie
trzonowcw, po sze w szczce i uchwie.

UCZYMY SI Z

Przedtrzonowiec dolny drugi ma koron

nieznacznie szersz ni przedtrzonowiec dolny pierwszy. Istniej dwie popularne odmiany
powierzchni zgryzowej przedtrzonowa dolnego drugiego. W odmianie pierwszej (43% tych
zbw) istniej dwa guzki: policzkowy i jzykowy (ryc. I-29b). W odmianie drugiej (54,2%)
trzy guzki: dwa jzykowe i jeden policzkowy
(ryc. I-29a). W 2,8% przypadkw wystpuje
odmiana czteroguzkowa. Ksztat powierzchni policzkowej wyej wymienionych odmian
jest bardzo podobny. Wikszo przedtrzonowcw, zarwno pierwszych jak i drugich
posiada powierzchnie policzkowe gadkie, ale
okoo 20% tych zbw ma na tej powierzchni
bruzdy. Upodobnienie przedtrzonowcw do
trzonowcw nosi nazw molaryzacji (ac. molarisatio). Przedtrzonowce stanowi przejciowy
typ zbw od jednoguzkowca (kie) do wieloguzkowca (trzonowiec).

Rozrnia si trzonowce grne i dolne lub

pierwsze, drugie i trzecie. Trzonowiec pierwszy nazywany jest rwnie zbem szecioletnim, a drugi dwunastoletnim w zwizku
z czasem wyrzynania si tych zbw w jamie
ustnej dziecka. Trzonowiec trzeci nazywany jest zbem mdroci (ac. dens sapientiae).
Trzonowiec trzeci (jeden lub wicej) nie
pojawia si w jamie ustnej u 20% populacji.
Zb ten jest ostatnim zbem w uku zbowym. Jego powierzchnia dalsza nie kontaktuje z adnym innym zbem. Zb mdroci
sprawia czsto wiele problemw klinicznych
ze wzgldu na tzw. utrudnione wyrzynanie
i atwe uleganie prchnicy na skutek zalegania pytki nazbnej.
Trzonowce s najwikszymi zbami w uzbieniu czowieka. S to zby wieloguzkowe
i wielokorzeniowe. Wyrzynaj si w miejscach
w ktrych nie byo zbw mlecznych. Ksztat
koron maj szecienny, a wymiary tych koron zmniejszaj si stopniowo od trzonowca
pierwszego do trzeciego. Rnica wielkoci
wystpuje wyraniej w stosunku do zbw
grnych anieli dolnych.

31

ROZDZIA 1

UCZYMY SI Z

Trzonowce grne maj na og trzy korzenie:

dwa policzkowe i jeden jzykowy, a trzonowce dolne dwa korzenie: bliszy i dalszy.
Funkcja trzonowcw, podobnie jak przedtrzonowcw polega na uciu i rozcieraniu
pokarmw oraz utrzymaniu pionowego wymiaru twarzy co ma due znaczenie estetyczne. Trzonowce utrzymuj ponadto inne zby
w prawidowym pooeniu w uku zbowym.
Utrata zbw trzonowych (szeciu w szczce
i szeciu w uchwie) powoduje zapadnicie
si policzkw i starczy wyraz twarzy. Utrata
szeciu lub wicej zbw trzonowych moe
spowodowa problemy kliniczne ze stawem
skroniowo-uchwowym.
TRZONOWCE GRNE
Trzonowiec grny pierwszy jest najwikszym
trzonowcem szczki. Posiada pi powierzchni: policzkow, jzykow, dwie styczne i powierzchni zgryzow. Powierzchnie policzkowa i jzykowa s wypuke. Na powierzchni
policzkowej widoczna jest pytka bruzda
dochodzca prawie do rozwidlenia korzeni
(ac. furcatio). Jest ona przedueniem bruzdy powierzchni zgryzowej. Na powierzchni
jzykowej znajduje si rwnie pytka bruzda
przechodzca z powierzchni zgryzowej. Powierzchnia styczna blisza jest nieznacznie
wklsa, szersza i wysza ni dalsza, ktra jest
nieco wypuka.
Korona trzonowca grnego pierwszego posiada trzy due guzki (bliszo-policzkowy, dalszo-policzkowy i bliszo-jzykowy). Czwarty
guzek (dalszo-jzykowy) jest znacznie mniejszy. Niekiedy (wedug Zuckerkandla w 26%)
na powierzchni jzykowej najwikszego guzka bliszo-jzykowego wystpuje guzek pity tzw. guzek Carabellego (ac. tuberculum
Carabelli) (ryc. I-32).

32

Powierzchnia zgryzowa ma ksztat czworoboku. Pomidzy guzkami znajduj si trzy

bruzdy: dwie dusze i jedna krtsza, przypominajce liter H. Najwikszy guzek bliszojzykowy jest poczony skonym wakiem
szkliwnym z guzkiem dalszo-policzkowym.
Jest to cecha charakterystyczna wycznie
trzonowcw grnych (ryc. I-32).
Trzonowiec grny pierwszy ma na og trzy
korzenie: dwa policzkowe i jeden jzykowy (ryc.
I-11). Korze policzkowy bliszy jest wikszy
i bardziej spaszczony ni korze policzkowy
dalszy. Jego wierzchoek jest zazwyczaj zakrzywiony w mniejszym lub w wikszym stopniu
dystalnie. Korzenie policzkowe pooone s
blisko siebie, natomiast korze jzykowy jest
odchylony w stron podniebienia, std te
bywa nazywany korzeniem podniebiennym.
Korze jzykowy ma ksztat stokowaty. Jego
powierzchnia jzykowa jest szeroka i na niej

Ryc. I-32. Trzonowiec grny pierwszy.

Guzek Carabellego. Widok od strony powierzchni zgryzowej

ANATOMIA ZBW STAYCH

znajduje si poduna bruzda bdca przedueniem bruzdy przebiegajcej na powierzchni

jzykowej korony. Bruzda ta stanowi charakterystyczn cech rozpoznawcz trzonowca grnego pierwszego.
Przecitne wymiary trzonowca grnego pierwszego wedlug Woelfela

dugo caego zba

dugo korony zba
dugo korzeni

20,9 mm
7,5 mm
13,4 mm

Odmiana pierwsza. Korona ksztatem przypomina koron trzonowca grnego pierwszego

(jest czworoktna). Rnica polega na braku
guzka Carabellego lub jest on bardzo may.
Odmiana druga. Korona ma ksztat trjktny, co jest spowodowane brakiem guzka dalszo-jzykowego.
Odmiana trzecia. Korona jest skrcona
w kierunku bliszo-dalszym, a wyduona w kierunku policzkowo-jzykowym.

Trzonowiec grny drugi ma trzy korzenie:

dwa policzkowe, korze bliszo-policzkowy
i korze dalszo-policzkowy oraz jeden korze
jzykowy. Korzenie trzonowca grnego drugiego s nieco krtsze ni korzenie trzonowca
grnego pierwszego. Niekiedy korzenie policzkowe zrastaj si. Korze jzykowy jest
nieco duszy od korzeni policzkowych. Ma,
podobnie jak korze jzykowy trzonowca grnego pierwszego ksztat banana, ale jest mniej
wygity w kierunku policzkowym.

UCZYMY SI Z

Trzonowiec grny drugi jest nieco mniejszy

ni trzonowiec grny pierwszy. Zuckerkandl
wyrni trzy odmiany powierzchni zgryzowej tego zba (ryc. I-33).

Powierzchnia zgryzowa ksztatem swoim

przypomina owal lub elips. Na powierzchni tej znajduj si cztery guzki. Od strony
policzkowej znajduje si pojedynczy guzek,
odpowiednik guzka bliszo-policzkowego
od strony jzykowej odpowiednik guzka
dalszo-jzykowego. Pomidzy nimi znajduj si dwa stoczone guzki: dalszo-policzkowy i bliszo-jzykowy.

Przecitne wymiary trzonowca grnego drugiego wedug Woelfela

dugo caego zba

dugo korony

20,0 mm
7,6 mm

Ryc. I-33. Odmiany trzonowca grnego drugiego. Widok od strony powierzchni zgryzowej.

33

ROZDZIA 1

Dugo korzeni

policzkowy-bliszy
policzkowy-dalszy
jzykowy

12,9 mm
12,1 mm
13,5 mm

UCZYMY SI Z

Trzonowiec grny trzeci zwany te jest zbem mdroci, bo wyrzyna si pno w wieku 18-20 lat. Jest najmniejszym trzonowcem
szczki. Jego budowa morfologiczna wykazuje
znaczne rnice, najwiksze jakie spotyka si
w uzbieniu czowieka. Tylko w bardzo rzadkich przypadkach osiga wielko trzonowca
pierwszego i wtedy na jego powierzchni zgryzowej moe znajdowa si 6-8 guzkw. Czsto
wystpuje w postaci szcztkowej i ma ksztat
sopla. U okoo 20% populacji brakuje jednego
lub wicej zbw mdroci.
Powierzchnia zgryzowa trzonowca trzeciego
w 71% przypadkw ma trzy guzki, a w 10%
cztery. Pozostae 19% to odmiany nietypowe. Do takich naley typ powierzchni zgryzowej uksztatowanej promienicie z waeczkw
szkliwnych i oddzielajcych je bruzd, ktre zbiegaj si we wsplnym zagbieniu na
rodku powierzchni zgryzowej.
Trzonowiec grny trzeci, podobnie jak pierwszy i drugi, ma trzy korzenie: dwa policzkowe i jeden jzykowy. Rnica pomidzy tymi
zbami polega na tym, e korzenie trzonowca
trzeciego najczciej s ze sob zlane na caej
lub prawie caej dugoci. S rwnie krtsze
o 2-2,5 mm anieli odpowiednie korzenie
trzonowca pierwszego i drugiego. Ponadto
charakteryzuje je znaczne zakrzywienie przewanie w kierunku dalszym.
Znaczna zmienno ksztatu koron i korzeni
zbw mdroci nie pozwala na opisanie ich
typowych postaci. Zmienno ta jest charak-

34

terystyczn cech rozpoznawcz tych zbw,

wystpujc na skutek ich redukcji w uzbieniu czowieka. Nie jest prawd, e zby mdroci czciej od innych trzonowcw ulegaj
prchnicy, poniewa maj mniej zmineralizowane szkliwo. Natomiast prawd jest, e czsta prchnica tych zbw spowodowana jest
zaniedbaniami higienicznymi wynikajcymi
z dalekiego pooenia tych zbw w jamie ustnej i skomplikowanej budowy anatomicznej.
TRZONOWCE DOLNE
Trzonowce dolne cechuje wiksza stao
ksztatu ni grne. Korony wszystkich trzonowcw dolnych maj ksztat prostokta; s
w sposb dla nich charakterystyczny szersze
w kierunku bliszo-dalszym ni przedsionkowo-jzykowym (ryc. I-34).
Trzonowce dolne drugie posiadaj cztery
guzki: dwa przedsionkowe i dwa jzykowe.
Guzki te s prawie tej samej wielkoci. Czsto
(w 81% przypadkw) trzonowce dolne pierwsze i trzecie posiadaj may pity guzek, ktry
jest pooony dystalnie od strony przedsionkowej. Patrzc na korony trzonowcw dolnych
od strony bliszej lub dalszej mona zauway ich pochylenie w kierunku jzykowym.
Najbardziej charakterystyczn cech rnic trzonowce grne od dolnych jest liczba
korzeni. Trzonowce grne posiadaj trzy korzenie: dwa przedsionkowe i jeden jzykowy, a trzonowce dolne dwa korzenie: bliszy
i dalszy. Korze bliszy jest nieco duszy ni
korze dalszy (ryc. I-35).
Powierzchnia przedsionkowa trzonowca
dolnego pierwszego ma ksztat trapezu
o krtszej podstawie przy szyjce zba. Na po-

ANATOMIA ZBW STAYCH

wierzchni tej spostrzega si bruzd przechodzc na ni z powierzchni zgryzowej. Bruzda ta w poowie wysokoci korony koczy si
niewielkim zagbieniem, zwanym otworem
lepym (ac. foramen coecum). W przypadkach
w ktrych powierzchnia zgryzowa trzonowca
dolnego pierwszego jest picioguzkowa, na powierzchni policzkowej wystpuj dwa rowki.
Powierzchnia jzykowa jest wypuka. Przebiega na niej krtka bruzda przechodzca
z powierzchni zgryzowej. Bruzda ta siga do
1/3 wysokoci korony.

Powierzchnia styczna dalsza jest bardziej wypuka ni blisza, ktra jest szersza i bardziej
paska.
Na powierzchni zgryzowej znajduje si pi
guzkw trzy policzkowe i dwa jzykowe, oddzielone od siebie bruzdami (ryc. I-34). Poza
bruzdami gwnymi s rwnie mae bruzdy
dodatkowe.

UCZYMY SI Z

Trzonowiec dolny pierwszy ma dwa korzenie: bliszy i dalszy. Korzenie s szerokie w kierunku przedsionkowo-jzykowym,
a spaszczone w kierunku bliszo-dalszym.
Na spaszczonych powierzchniach znajduj
si podune bruzdy, z wyjtkiem dystalnej
powierzchni korzenia dystalnego.
Przecitne wymiary trzonowca dolnego pierwszego wedug Woelfela

dugo caego zba

dugo korony
Ryc. I-34. Trzonowce dolne: drugi (po
stronie lewej), pierwszy (po stronie prawej). Widok od strony powierzchni zgryzowej.

Ryc. I-35. Trzonowce dolne: drugi (po

stronie lewej) i pierwszy (po stronie prawej).
Widok od strony powierzchni policzkowej.

20,9 mm
7,7 mm

Dugo korzeni

bliszy
dalszy

14,0 mm
13,0 mm

Trzonowiec dolny drugi jest mniejszy ni

pierwszy. Ma cztery guzki: dwa przedsionkowe i dwa jzykowe. Guzki s podobnej wielkoci (nieznacznie wiksze od strony jzykowej).
Na powierzchni policzkowej tego zba znajduje si zawsze tylko jedna bruzda zakoczona otworem lepym. Bruzda ta oddziela guzek
przedsionkowy-bliszy od przedsionkowegodalszego. Powierzchnia zgryzowa jest kwadratowa. Korona trzonowca dolnego drugiego
wydaje si by szersza w okolicy szyjki zba
ni pierwszego trzonowca. Spowodowane to
jest brakiem (w trzonowcu drugim) pitego
guzka od strony dalszej.

35

ROZDZIA 1

Podobnie jak trzonowiec dolny pierwszy,

trzonowiec dolny drugi ma dwa korzenie:
bliszy i dalszy. W tym przypadku rwnie
korze bliszy jest nieco krtszy od korzenia dalszego. Korzenie te czsto zbliaj si
do siebie, nawet mog by ze sob zronite. Czasami spotyka si trzonowca drugiego
z szypukowatym korzeniem dodatkowym
(ac. radix endomolaris).
Przecitne wymiary trzonowca dolnego drugiego wedug Woelfela
UCZYMY SI Z

dugo caego zba

dugo korony

20,6 mm
6,9 mm

Dugo korzeni

korze bliszy
korze dalszy

13,9 mm
13,0 mm

Trzonowiec dolny trzeci jest najmniejszym

trzonowcem dolnym. Cechuje go, podobnie
jak grny zb mdroci, zmienno ksztatu
i wielkoci, jednak w mniejszym stopniu. Naley do grupy zbw ulegajcych zanikowi. Ze
wzgldu na swoje pooenie (ostatni w uku
zbowym) stwarza liczne problemy kliniczne. Do takich problemw naley utrudnione,
ze wzgldu na brak miejsca, wyrzynanie si
zba. Dlatego dentyci czsto zalecaj usunicie tego zba jako profilaktyk mogcych si
pojawi problemw. Z drugiej strony zdrowy
i prawidowo wyrznity zb mdroci moe
suy jako filar dla uzupenienia protetycznego w przypadku, kiedy nie ma innych zbw
trzonowych.
Korona dolnego zba mdroci czsto przypomina koron drugiego trzonowca dolnego
(z czterema guzkami) lub koron trzonowca
dolnego pierwszego (z picioma guzkami).
Guzki jzykowe trzonowca dolnego trzecie-

36

go s wiksze ni guzki policzkowe. Ta cecha

pozwala na odrnienie zbw prawych od lewych. Zarys powierzchni zgryzowej jest prostoktny lub owalny i szerszy w kierunku bliszo-dalszym ni przedsionkowo-jzykowym.
Trzonowiec dolny trzeci posiada dwa korzenie: bliszy i dalszy. Korzenie te czsto zlewaj
si ze sob. Czciej ni korzenie pierwszego
i drugiego trzonowca dolnego, korzenie dolnego zba mdroci zakrzywiaj si dystalnie.
Zb ten moe mie wicej ni dwa korzenie.
Zby mdroci mog przypomina ksztatem
powierzchni zgryzowej zby trzonowe dolne
pierwsze lub drugie. Na og jednak posiadaj
pewne cechy charakterystyczne:
1 picioguzkowy zb mdroci moe mie koron nieco wiksz ni drugi trzonowiec;
2 korony zbw mdroci s bulwiaste;
3 guzki na powierzchni zgryzowej le bliej
siebie ni u innych trzonowcw;
4 powierzchnia zgryzowa jest mocno pobrudona ze wzgldu na liczne bruzdy;
5 korzenie s krtkie, czsto zlane (szczeglnie w szczce);
6 korzenie s dystalnie zakrzywione w jednej
trzeciej wierzchokowej (szczeglnie w uchwie).
Pimiennictwo
1. Aleksandrowicz R., Ciszek B.: (2008)
Anatomia kliniczna gowy i szyi. PZWL,
W-wa
2. Knychalska-Karwan Z. (2008) Stomatologia zachowawcza wieku rozwojowego. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagielloskiego,
Krakw.
3. asiski W. (1993) Anatomia gowy dla
stomatologw. PZWL,W-wa.

ANATOMIA ZBW STAYCH

4. Norton N.S. (2009) Atlas gowy i szyi dla

stomatologw Nettera. Elsevier Urban &
Partner, Wrocaw.
5. Sobbotta J. Atlas anatomii czowieka t.1
opr.Pabst R.,Putz R. (2007),Urban &
Partner,Wrocaw.
6. Woelfel J.B.,Scheid R.C. (2002) Dental
Anatomy. Lippincott, Williams & Wilkins,
Philadelphia, Baltimore, NY,London.
7. Woniak W. (2001) Anatomia czowieka.
Wyd. Med. Urban & Partner, Wrocaw.

37

38

ROZDZIA 2

Narzdzia i materiay

ROZDZIA 2

40

NARZDZIA I MATERIAY DO WYPENIE

NARZDZIA
Ksztatki
Podczas wypeniania ubytkw znajdujcych si
na powierzchniach stycznych, ubytkw poddzisowych i ubytkw zoonych naley stosowa ksztatki (formwki). Umoliwiaj one
odbudow brakujcych cian zba, nadaj im
anatomiczny ksztat, zabezpieczaj przed powstaniem nadmiarw przy brzegu dodzisowym. Wyrniamy ksztatki proste i zoone.

Do ksztatek prostych zaliczamy paski, formwki do ubytkw V klasy i korony poliestrowe do ubytkw IV klasy lub rozlegej odbudowy.
Paski
Paski s jednym z elementw ksztatki zoonej
lub stosowane s samodzielnie. Podczas wypeniania ubytkw klasy III, IV stosujemy paski
poliestrowe dociskajc je zawsze do zba leczonego klinem. Szeroko paska naley dobra do
wielkoci ubytku. Prawidowo zaoony pasek
powinien zachodzi na zb okoo 1 mm poniej
brzegu dodzisowego ubytku i 1 mm powyej
brzegu dosieczonego.
Paski metalowe stosowane s rwnie podczas
opracowywania w celu ochrony zba ssiadujcego z ubytkiem. Wwczas stosowany jest pasek
prosty, bez brzuszka, odcinany z rolki.

UCZYMY SI Z

Ksztatki proste

wypenienia, uatwia nadanie ksztatu anatomicznego i przyspiesza wykonanie zabiegu.

Wypeniajc ubytek materiaem szkojonomerowym moemy zastosowa formwk aluminiow (ryc. II-1), ktr mona ze wzgldu na
jej plastyczno docisn do zba. Przed wypenieniem ubytku materiaem naley sprawdzi czy ksztatka ta obejmuje cay zarys zachodzc na zb wok caego ubytku na szeroko co najmniej 0,5-1 mm. Ma to znaczenie
gdy nieco mniejsza ksztatka moe zsun si
podczas dociskania i znieksztaci wypenienie. Jeeli formwka jest za dua mona j doci lub dopasowa mniejsz.
Podczas wypeniania ubytku materiaem zoonym wiatoutwardzalnym lub cementem
szkojonomerowym modyfikowanym ywic musimy zastosowa formwki wykonane
z przezroczystego plastiku. Ksztatki produkowane przez firm Kerr Hawe maj specjalny
przezroczysty uchwyt uatwiajcy dociskanie
i nawietlanie (ryc. II-2).

Ryc. II-1. Ksztatki jednocienne aluminiowe

do klasy V (do wypeniania materiaami chemoutwardzalnymi).

Formwki do V klasy
Stosowanie formwek podczas wypeniania
ubytkw przydzisowych (V klasy lub ubytkw abrazyjnych) zapewnia lepsz szczelno

Ryc. II-2. Ksztatki jednocienne plastikowe do klasy V (do wypeniania materiaami

wiatoutwardzanymi)

41

ROZDZIA 2

Ksztatki piercieniowe skadaj si z napinacza

oraz paska obejmujcego piercieniem leczony
zb. Najpopularniejszym napinaczem piercieniowym jest napinacz Nystrma. Okienko,
przez ktre wychodzi pasek z tego napinacza
ma ksztat trapezu. Wszym bokiem zawsze
musi by ustawione w stron dzisa. Standar-

dowo napinacz umieszcza si w przedsionku,

jednak w sytuacji gdy zarys ubytku znacznie
przekracza krawd przedsionkowo-styczn
mona sprbowa zaoy napinacz od strony
jzykowej. Istotne jest aby okienko napinacza
znajdowao si blisko ubytku, wwczas dziki
trapezowatemu ksztatowi okienka pasek jest
mocniej napinany w okolicy przydzisowej.
Wyrniamy dwa modele ksztatki piercieniowej. Model I do wypeniania ubytkw
w zbach 2 i 4 wiartki uzbienia, a model II
do wypeniania ubytkw w wiartkach 1 i 3
(przy zakadaniu napinacza od strony przedsionkowej) (ryc. II-3). Paski stosowane do tego
napinacza to gwnie paski metalowe. Dobr
odpowiedniego paska uatwia odbudow anatomicznego ksztatu i uzyskanie punktu stycznego na odpowiedniej wysokoci. Najlepsze
efekty mona osign stosujc paski konturowane, czyli z nadan wypukoci powierzchni stycznej oraz z brzuszkiem, czyli szersze
na powierzchni stycznej, tak aby mogy odpowiednio gboko obj zb poniej brzegu dodzisowego. Powinny one by wykonane z jak
najcieszej blachy (ryc. II-4). Jeeli pasek jest
zbyt szeroki, wystaje duo ponad leczony zb
i zasania ubytek mona go przyci noyczkami do wysokoci 1 mm ponad listw brzen.

Ryc. II-3. Napinacze piercieniowe

Nystrma.

Ryc. II-4. Paski konturowane z brzuszkiem

do napinaczy piercieniowych.

Ubytek wypeniamy z nadmiarem i dociskamy materia wczeniej dopasowan ksztatk.

Nadmiary materiau, ktry zosta wycinity
spod ksztatki usuwamy nakadaczem lub aplikatorem zwilonym ywic. Mona rwnie
nawietli wstpnie wypenienie przez okoo
3 s i nadmiary wok formwki odama nakadaczem, po czym konieczne jest dokoczenie nawietlania.
Korony poliestrowe
Ksztatki zoone

Ksztatki zoone stosuje si podczas wypeniania ubytkw klasy II oraz wyjtkowo klasy
III, IV lub V.
Ksztatki piercieniowe Nystrma

42

NARZDZIA I MATERIAY DO WYPENIE

Inne

Ksztatki jednocienne Ivorego gorzej od

ksztatek piercieniowych obejmuj zb. Trudniej jest uzyska dokadne przyleganie paska
do brzegw przedsionkowych i jzykowych
ubytku. Ponadto kleszcze tego napinacza wciskaj si w nisz zbow po zdrowej stronie
zba. Powoduje to przesunicie leczonego
zba i utrudnia odbudow punktu stycznego.
Jeeli jednak s stosowane to koniecznie naley zakada paski konturowane, gdy paski
paskie odbudowuj punkt styczny zbyt wysoko. Tak wysoko odbudowany punkt styczny
atwo zniszczy opracowujc listw brzen
krkami ciernymi.

Istnieje wiele systemw mocowania paskw

wok zba np. formwki Walsera (ryc. II-6)
czy SuperMat (II-7). Najwaniejsze jest jednak dopasowanie odpowiedniej wielkoci
i o odpowiedniej wypukoci paska.

UCZYMY SI Z

Ksztatka jednocienna Ivory

Ryc. II-5. Ksztatka sekwencyjna

(pasek + klamra).

Ksztatki sekwencyjne
Zaoenie koferdamu i ksztatki Nystrma,
a szczeglnie Ivorego sprawia wiele kopotu.
Dlatego coraz chtniej stosowane s ksztatki sekwencyjne (ryc. II-5). Umoliwiaj one zaoenie koferdamu oraz wypenienie kilku ubytkw.
Zalet umocowania paska klamr przypominajc klamr do koferdamu jest rozpychanie zbw poszerzajce leczon okolic. Jednak przyleganie paska w okolicy przydzisowej nie jest
dokadne, dlatego tak wane jest w tym przypadku zastosowanie klinw. Najpierw wprowadza si midzy zby pasek, nastpnie dociska go
klinem lub klinami, a na kocu zakada klamr. Naley oceni czy ramiona klamry maj si
znajdowa przed czy za paskiem, poniewa ma
to wpyw na dokadno jego przylegania. Wad
tego systemu jest niemono wypenienia ubytku, ktrego brzegi przekraczaj znacznie krawdzie styczno-przedsionkow lub styczno-jzykow. Wad t zmniejszaj paskie, szerokie ramiona klamry, ktre lepiej dociskaj pasek ni
ramiona okrge.

Ryc. II-6. Ksztatka Walsera.

Ryc. II-7. Ksztatka piercieniowa z napinaczem typu Supermat.

43

ROZDZIA 2

Kliny
Kliny odgrywaj bardzo wan rol podczas
wypeniania ubytkw na powierzchniach
stycznych. Dociskaj pasek do leczonego
zba zapewniajc izolacj od pynu kieszonkowego, krwi i liny, a co za tym idzie
szczelno wypenienia. Zapobiegaj rwnie powstawaniu nawisw wypenienia oraz
rozsuwaj zby. Kliny wystpuj w rnych
rozmiarach. Delikatne rozsunicie zbw
podczas wypeniania ubytkw na powierzchniach stycznych ma kluczowe znaczenie przy
uzyskaniu punktu stycznego. Brak rozsunicia zbw klinem moe spowodowa bowiem
pozostanie szczeliny midzy zbami gruboci
paska metalowego.
Kliny mona rwnie stosowa podczas wypeniania rozlegych ubytkw przydzisowych. Wprowadza si wtedy kliny do obu niszy (bliszej i dalszej). Stosuje si je rwnie
podczas opracowywania ubytkw. Wsuwa si
je wwczas midzy leczony zb a pasek metalowy chronicy zb ssiedni. Klin ma wtedy
za zadanie utrzymanie paska, ochron dzisa,
odsonicie i uatwienie opracowania brzegu
dodzisowego oraz rozsunicie zbw, co
uatwia opracowanie brzegw stycznych.
Kliny maj przekrj trjktny z jedn zaokrglon powierzchni. Wanie t powierzchni naley kierowa w stron dzisa.
Jedynie w sytuacji kiedy brzeg dodzisowy
ubytku ma wklsy ksztat (jak na przykad
w okolicy szyjki anatomicznej na powierzchni bliszej grnych pierwszych przedtrzonowcw), mona t zaokrglon powierzchni klina docisn pasek. Kliny naley wprowadza od strony szerszej niszy zbowej, powoli i delikatnie, aby nie powodowa nie-

44

przyjemnego uczucia rozpierania zbw.

Gwatowne wprowadzenie szerokiego klina moe spowodowa powstanie pkni na
cianie dodzisowej leczonego zba. Pamita naley, e klin powinien dokadnie docisn pasek ksztatki i rozsun zby co najmniej o grubo paska metalowego.
Kliny drewniane
Kliny produkowane s z drewna klonowego.
Rozmiary klinw drewnianych s oznaczone
kolorami co uatwia komunikacj z asyst
(ryc. II-8). Maj one rwnie t zalet, e
pod wpywem wilgoci delikatnie pczniej.
Jeli wykonane s z mikkiego drewna, nie
powoduj silnej kompresji podczas wprowadzania.

Ryc. II-8. Kliny drewniane.

Kliny plastikowe
Stosowanie popularnych przed laty klinw
plastikowych, ktre s przezierne byo podyktowane teori o kierunkowym skurczu
materiaw zoonych. Uwaano, e nawietlanie wypenienia poprzez przezierny klin
dociskajcy pasek poliestrowy spowoduje

NARZDZIA I MATERIAY DO WYPENIE

Dobrej jakoci kliny przezierne wykonane s

z mikkiego plastiku i wyposaone dodatkowo w pytk odbijajc wiato na boki. Takie
kliny mog z powodzeniem zastpowa kliny
drewniane, lecz nie naley liczy na polimeryzacj materiau wypeniajcego poprzez
klin. (ryc. II-9)

Wymagany zestaw wierte

Wierto ryczkowe na mikrosilnik nr 12,
14, 16 (ryc. II- 10)
2 Wierto ryczkowe nr 0 (ryc. II-11)
3 Kulka diamentowa na turbin nr 12, 14, 16
(zielony pasek) (ryc. II-12)
4 Pomyk diamentowy na turbin z drobnym
nasypem diamentowym (ty) (ryc. II-13)
5 Ostry stoek diamentowy na turbin (ryc.
II-12)
6 Walec diamentowy na turbin (ryc. II-14)
7 Kamie arkansasowy o ksztacie pomyka
i kulki (ryc. II-10)
8 Krki polerownicze i gumki (ryc. II-15, II-16)
9 Szczoteczka na mikrosilnik (ryc. II-17)
10 ywica typu Block Out (ryc. II-18)
11 Koferdam
1

UCZYMY SI Z

ukierunkowanie skurczu w stron klina. Jednak teoria ta zostaa obalona, gdy okazao si, e nawietlanie wypenienia od strony stycznej powoduje jedynie zmniejszenie
natenia wiata padajcego na wypenienie
i przez to popraw szczelnoci, a nie powoduje ukierunkowania skurczu polimeryzacyjnego. Okazao si rwnie, e ilo wiata odbijanego przez kliny w kierunku wypenienia to zaledwie okoo 8% wiata wychodzcego z kocwki wiatowodu. Taka
ilo wiata moe spowodowa niepen polimeryzacj. Obecnie do odbudowy punktu
stycznego midzy zbami bocznymi najczciej stosuje si wygodniejsze paski metalowe
z klinami drewnianymi.

Ryc. II-10. Wierta typu ryczka na mikrosilnik rozmiary 012, 014, 016 oraz kamienie
arkansasowe.

Ryc. II-9. Kliny plastikowe odbijajce wiato.

Ryc. II-11. Wierta typu ryczka na mikrosilnik rozmiary 018, 006.

45

ROZDZIA 2

Ryc. II-12. Kamienie diamentowe w ksztacie

kulki i ostrego stoka.

Ryc. II-16. Krki do polerowania.

Ryc. II-13. Pomyki diamentowe z drobnym

nasypem.

Ryc. II-17. Szczoteczka na mikrosilnik.

Ryc. II-14. Walce diamentowe.

Ryc. II-18. ywica Block-Out.

Ryc. II-15. Gumki do polerowania.

46

NARZDZIA I MATERIAY DO WYPENIE

MATERIAY DO WYPENIE
Cementy szkojonomerowe

Materiay szkojonomerowe skadaj si

z fazy pynnej, ktr najczciej jest wodny
roztwr kwasu poliakrylowego oraz z fazy staej (proszku) szka wapniowo-fluoro-krzemowo-glinowego. Po zmieszaniu obu faz zewntrzne warstwy czsteczek szka zostaj
rozkadane i uwalniaj jony Ca2+ i Al3+. Jony
te migruj do fazy wodnej i tworz wizania
krzyowe z acuchami polialkenowymi, co
zapocztkowuje twardnienie. W pierwszej fazie twardnienia powstaj acuchy wapniowopoliakrylowe, dobrze rozpuszczalne w wodzie.
Mog one wchania dodatkowe iloci wody.
W momencie uwalniania jonw wapnia jony
glinu zaczynaj czy si w acuchy glinowo-poliakrylowe, nierozpuszczalne w wodzie.
Cementy szkojonomerowe zawieraj w sobie 11-24% wody. Utrzymanie wodnej rwnowagi materiau (w pierwszej fazie separacja od wody, w drugiej ochrona przed wyparowaniem wody np. podczas opracowywania

UCZYMY SI Z

Obecnie coraz szerzej stosowan grup materiaw do wypenie s cementy szkojonomerowe.

Cementy te znajduj zastosowanie podczas
leczenia:
prchnicy korzenia
wypeniania bruzd
ubytkw o rozmiarze 1 i 2
jako podkady typu baza w ubytkach rozmiaru 3 i 4
w wypenieniach tunelowych i kanapkowych
ubytkw nieprchnicowego pochodzenia
jako wypenienia czasowe
prchnicy zbw mlecznych

wypenienia) decyduje o wytrzymaoci materiau i jego wygldzie. Dlatego wypenienie

z cementu szkojonomerowego naley pokry wiatoutwardzaln ywic zaraz po
zdjciu ksztatki lub jak najszybciej po nadaniu wypenieniu odpowiedniego ksztatu zanim materia zacznie wysycha. Nie powinno
si stosowa do tego celu chemicznie twardniejcych lakierw z powodu ich porowatoci po odparowaniu rozpuszczalnika. Wstpne
opracowanie wypenienia (na pierwszej wizycie) powinno odbywa si po pokryciu cementu (niespolimeryzowan) ywic lub wazelin.
Po tym zabiegu naley ponownie pokry wypenienie ywic i spolimeryzowa. Ostateczne opracowanie wypenienia powinno nastpi po okoo tygodniu od wypenienia. Jeeli w cigu p roku od zaoenia wypenienie bdzie ponownie opracowywane, powinno zosta jeszcze raz pokryte ywic i spolimeryzowane.
Cementy szkojonomerowe wykazuj du
aktywno chemiczn. Podczas spadku pH
w jamie ustnej dochodzi bowiem do zwikszonego uwalniania z tych cementw jonw
fluoru, strontu i glinu. Wwczas jony wapnia
i fosforanowe s wchaniane przez wypenienie ze liny poprawiajc jego waciwoci mechaniczne oraz zobojtniajc rodowisko jamy
ustnej. Fluor oraz stront wykazuj dziaanie
przeciwprchnicowe, poniewa wbudowane
w hydroksyapatyty w miejsce grupy hydroksylowej zwikszaj odporno szkliwa na kwasy. Gdy w linie wzrasta stenie fluoru (np. po
myciu zbw), jony fluoru dyfunduj do wypenienia. Z kolei gdy stenie fluoru w linie
spada, pierwiastek ten jest uwalniany z wypenienia do liny.

47

ROZDZIA 2

Cementy szybko twardniejce

(na przykad Fuji IX, Ketac Molar)
Producentom udao si zwikszy odporno
na wchanianie wody w pierwszej fazie w materiaach szybko twardniejcych. Przez uatwienie uwalniania jonw wapnia przyspiesza
si powstawanie poliwglanw glinu i twardnienie, tak e materiay te mona wstpnie
opracowa ju po 3-5 minutach (tradycyjne
po co najmniej 10-15 minutach). Materiay
szybko twardniejce maj najlepsze waciwoci mechaniczne.
Cementy modyfikowane ywic
(Fuji II LC, Vitremer)
Dodanie przez producentw ywicy HEMA
do cementu w pewnym stopniu zapobiega
wstpnemu wchanianiu wody i pniejszemu wysychaniu. Jednak stosowana ywica jest
hydrofilna, co moe w pniejszym okresie
spowodowa wzrost wchaniania wody i przebarwienie wypenienia oraz zmniejszenie odpornoci na cieranie.
Mimo dodatku siarczanw potasowych i kwasw askorbinowych jako katalizatorw polimeryzacji (ywica polimeryzuje mimo braku
wiata), materiaami tymi naley wypenia
warstwowo. Cementy te mona opracowywa
tu po nawietleniu.
Przygotowanie ubytku
do wypenienia
Przygotowanie ubytku polega na wygadzeniu jego cian oraz oczyszczeniu powierzchni kondycjonerem (10% kwas poliakrylowy).
Po 10 s kondycjoner musi by dokadnie wypukany, a woda wydmuchana z ubytku tak,

48

aby pozostawi nieprzesuszon zbin (zbina

powinna lekko byszcze). Jeeli kondycjoner
wystpuje w postaci 20% kwasu poliakrylowego naley wypuka go po 10 s. Kondycjoner rozpuszcza warstw mazist pozostawiajc czopy maziste w kanalikach zbinowych,
a ponadto aktywujc jony wapniowe i fosforanowe przygotowuje zbin do wymiany jonowej z wypenieniem. Dusze wytrawianie
(kondycjonowanie) lub stosowanie mocniejszego kwasu (np. 37% kwasu ortofosforowego) powoduje otwarcie kanalikw zbinowych
i wchanianie przez wypenienie pynu kanalikowego podczas pierwszej fazy twardnienia
oraz gbsz demineralizacj zbiny (wypukanie jonw potrzebnych do stworzenia trwaego, chemicznego poczenia).
Adhezja do twardych tkanek zba
Poczenie cementw szkojonomerowych
z tkankami zba odbywa si na zasadzie wymiany jonowej midzy materiaem a hydroksyapatytami szkliwa i zbiny. Kwas poliakrylowy z nie zwizanego jeszcze cementu penetruje na niewielk gboko tkanek
i uwalnia jony fosforanowe i wapniowe z hydroksyapatytw. Grupy karboksylowe reaguj
z hydroksyapatytem i kolagenem. Powstaa na
granicy wypenienia i tkanek zba strefa wymiany jonowej jest bardziej odporna na kwasy oraz na rozerwanie ni sam cement, dziki czemu poczenie to nie sabnie z czasem.
Cementy szkojonomerowe przygotowane
s w formie kapsukowanej lub jako proszek
i pyn do wymieszania. Ta pierwsza posta
zapewnia sta i odpowiedni proporcj, a co
za tym idzie optymalne waciwoci cementu,
pod warunkiem przestrzegania odpowiedniego czasu mieszania we wstrzsarce.

NARZDZIA I MATERIAY DO WYPENIE

Zaletami cementw szkojonomerowych s:

+ trwae chemiczne poczenie z tkankami
zba (adhezja),
+ wymiana jonowa z otoczeniem,
+ uwalnianie fluoru,
+ oszczdne opracowanie ubytku,
+ niewielka rozszerzalno termiczna,
+ dua wytrzymao na zgniatanie.
Wadami natomiast s:

Materiay zoone
Materiay zoone s najpowszechniej stosowan grup materiaw do wypenie bezporednio w jamie ustnej.
Wskazaniem do ich stosowania s:
- ubytki w obrbie korony zba wszystkich
klas,
- ubytki nieprchnicowego pochodzenia,
- ubytki prchnicowe w korzeniu,
- estetyczna odbudowa zba (licwki, zamknicie diastem),
- lakowanie bruzd.
Przy tak szerokim zastosowaniu musiay powsta materiay o rnych waciwociach.
I tak do wypeniania bardzo maych ubytkw, ubytkw przyszyjkowych, uszczelniania
bruzd, naprawy wypenie stosowane s materiay kompozytowe pynne (ang. flow). Due
ubytki w zbach bocznych mog by wypeniane materiaami o duej gstoci (ang. condensable), natomiast materiay o redniej gstoci maj uniwersalne zastosowanie. Mona
nimi wypeni zarwno due jak i mae ubytki.

UCZYMY SI Z

maa estetyka wypenie,

maa wytrzymao na rozciganie,
dua podatno na bdy podczas wypeniania,
wraliwo na wilgo.

Waciwoci materiaw zale od ich budowy.

Materiay zoone skadaj si z ywicy (najczciej stosowanymi s Bis-GMA, UDMA)
oraz wypeniacza (kwarc, krzemionka, szko).
Im mniej wypeniacza znajduje si w materiale, tym jest on bardziej pynny przed polimeryzacj i bardziej sprysty po polimeryzacji.
Ilo wypeniacza wpywa zatem na waciwoci fizyczne. O waciwociach estetycznych
natomiast decyduje wielko ziaren wypeniacza. Najlepsze waciwoci maj materiay
o najmniejszym wypeniaczu. Wyrniamy
materiay zoone z nanowypeniaczem, mikrowypeniaczem i hybrydowe, w ktrych
zastosowano jednoczenie due i bardzo mae
czsteczki wypeniacza.
W zalenoci od zastosowanego katalizatora
polimeryzacji materiay zoone polimeryzuj po zmieszaniu dwch past (chemoutwardzalne) lub po nawietleniu (wiatoutwardzalne). Podczas polimeryzacji dochodzi do
skurczu materiau (skurcz polimeryzacyjny).
Wielko tego skurczu zaley od rodzaju ywicy i od iloci wypeniacza. Im wicej jest
wypeniacza w materiale tym skurcz polimeryzacyjny jest mniejszy.
Najlepszymi waciwociami fizycznymi cechuj si materiay mikrohybrydowe o redniej gstoci. S one wystarczajco wytrzymae do wypeniania duych ubytkw w zbach
bocznych oraz wystarczajco estetyczne do
wypeniania ubytkw w zbach przednich.
Maj rwnie relatywnie may skurcz polimeryzacyjny.
Poczenie z tkankami zba
Materiay zoone nie cz si samoistnie
z tkankami zba. Zb naley odpowiednio

49

ROZDZIA 2

chemicznie przygotowa. Obecnie stosuje si

dwie grupy systemw wicych. Starsza grupa tych systemw wymaga wytrawienia tkanek zba 37% kwasem ortofosforowym.

naley ukada skonie, tak aby nie czyy

naprzeciwlegych cian. Zmniejsza to ryzyko
oderwania si materiau od zba lub nawet
pknicia guzkw.

Szkliwo wymaga trawienia przez co najmniej

15 s, natomiast zbin mona trawi jedynie
przez 15 s. Nakadanie wytrawiacza naley
zatem rozpocz od szkliwa i natychmiast
rozprowadzi go po zbinie. Po upywie 15
s wytrawiacz musi by dokadnie wypukany
z ubytku. W zalenoci od systemu wicego
ubytek naley wysuszy lub pozostawi lekko
wilgotny. Tak przygotowan powierzchni
zba pokrywa si systemem wicym.

wiatowd lampy naley zbliy jak najbardziej do wypenienia i ustawi pod takim
ktem, aby ksztatka, guzki zba nie rzucay
cienia na polimeryzowany materia.
Nawietla naley przez 40 lub 20 s. Zaley to
od rodzaju materiau i od mocy lampy.

Nowsze systemy wice zawieraj w swoim

skadzie kwane primery i dlatego nie wymagaj wytrawiania kwasem ortofosforowym.
Po naoeniu, systemy wice naley nawietli aby spolimeryzoway.
Polimeryzacja
wiato z lampy polimeryzacyjnej przenika w gb materiau na gboko okoo 3-5
mm. Gboko penetracji wiata zaley od
jasnoci i przeziernoci materiau. Jednak
nawet bardzo przezierne materiay powinny
by polimeryzowane warstwami nie wyszymi ni 2 mm. Podczas nawietlania wyszej
warstwy materiau dochodzi do wczeniejszej
polimeryzacji powierzchownych warstw ni
warstw gbiej pooonych. Moe to spowodowa oderwanie si materiau od dna ubytku
i w efekcie nieszczelno.
Istotn rol w zmniejszaniu efektw skurczu
polimeryzacyjnego odgrywa odpowiednie
ukadanie kolejnych warstw polimeryzowanego materiau. W duych ubytkach warstwy

50

Opracowanie wypenienia
Materiay zoone mona opracowywa zaraz
po spolimeryzowaniu ostatniej warstwy. Bardzo wane jest, aby podczas opracowywania
wypenienia nie uszkodzi powierzchni zba.
Z tego powodu bezpieczniejsze od kamieni
diamentowych s krki cierne, gumki, kamienie arkansasowe, frezy. Jeeli niezbdne
jest uycie kamieni diamentowych do usunicia duych nadmiarw wypenienia to naley
pracowa nimi z wielk ostronoci. Opracowujc wypenienie zawsze naley przestrzega
kolejnoci ciernoci, od najbardziej ciernych
do najdelikatniej polerujcych.
Amalgamaty
Amalgamaty s stopami rtci i metali, gwnie
srebra, cyny i miedzi. Stosowane s do wypeniania ubytkw w zbach bocznych. Materiay
te charakteryzuj si du wytrzymaoci na
nacisk, twardoci i ma cieralnoci. Zastosowanie stopw z du zawartoci miedzi (w
amalgamatach wysokomiedziowych) wyeliminowao faz gamma 2 odpowiedzialn za korozj i pknicia brzene (wzdu poczenia
amalgamatu z brzegiem ubytku). Czsteczki

NARZDZIA I MATERIAY DO WYPENIE

Amalgamaty przygotowane s w formie kapsukowanej. W kapsuce czsteczki stopu s

oddzielone od rtci membran. Przed zmieszaniem amalgamatu w amalgamatorze naley aktywowa kapsuk (przerwa membran)
przez cinicie lub zakrcenie kapsuki. Gdy
czsteczki stopu zostan zmieszane z rtci,
rozpuszczaj si w niej, po czym rozpoczyna
si reakcja chemiczna prowadzca do krystalizacji. Materia zaczyna twardnie. Dugo
mieszania ma wpyw na waciwoci wypenienia, dlatego naley przestrzega czasu mieszania wymaganego przez producenta.
czenie z tkankami
Amalgamaty nie wi si z tkankami zba.
Utrzymuj si w ubytku za pomoc retencji
mechanicznej. Ubytek ma ksztat retencyjny,
jeeli mona do niego wprowadzi plastyczny
materia, natomiast po stwardnieniu materia
ten nie moe z ubytku wypa. Wie si to
niestety czsto z koniecznoci wycinania
zdrowych tkanek zba w celu uzyskania odpowiedniego ksztatu retencyjnego.

Kondensacja
Amalgamat wprowadzamy do ubytku za pomoc specjalnego pistoletu lub przenonika. W ubytku naley materia skondensowa
w celu zapewnienia jak najlepszego przylegania i szczelnoci wypenienia. Do kondensacji uywa si narzdzi rcznych lub maszynowych. Naley dobra ksztat i wielko upychada do wielkoci ubytku i rodzaju amalgamatu. Kondensowa naley z du si wcierajc materia w kty, naroniki ubytku i w ciany. Materia, ktry podczas kondensacji wypywa z ubytku, zawiera duo rtci i powinien
by usuwany. Amalgamaty kuliste s bardziej
plastyczne i dlatego mona je kondensowa
wikszymi upychadami.

UCZYMY SI Z

stopw mog mie ksztat nieregularny lub

kulisty. Amalgamaty mieszane (zawierajce
czsteczki nieregularne i kuliste) wymagaj
wikszej siy do kondensacji, zatem atwiej
nimi odbudowa punkty styczne i atwiej modelowa powierzchni wypenienia. Z kolei
kuliste amalgamaty szybciej wi i szybciej
uzyskuj wytrzymao. Maj one lepsze waciwoci mechaniczne oraz zawieraj mniej
rtci. Amalgamaty uzyskuj wytrzymao,
ktra moe podoa obcieniom podczas
ucia dopiero po 30 minutach (amalgamaty
wysokomiedziowe kuliste) lub 1 godzinie (pozostae).

Modelowanie i opracowywanie
Po wypenieniu ubytku z lekkim nadmiarem,
kiedy materia zaczyna twardnie naley przystpi do konturowania wypenienia (nadawania ksztatu anatomicznego). W pierwszej
kolejnoci odsaniamy zarys ubytku usuwajc
nadmiary karwerami, kiretami, sierpami lub
cienkimi nakadaczami. Podczas tego zabiegu
naley od razu nadawa ksztat anatomiczny.
Po dopasowaniu do zwarcia mona przystpi
do wstpnego wygadzenia, wypenienia metalowymi narzdziami, nastpnie kulk waty
nasczon spirytusem.
Ostateczne wygadzanie i polerowanie powierzchni amalgamatu, szczeglnie w okolicy
brzegw wypenienia mona przeprowadzi
po 24 godzinach. Jedynie amalgamaty wysokomiedziowe kuliste mona ostatecznie
opracowa ju na tej samej wizycie. Naley
pamita o tym, e polerowanie musi by wykonywane w sprayu wodnym, aby nie prze-

51

ROZDZIA 2

grza amalgamatu. Doprowadzioby to do

zwikszonego parowania rtci i pogorszenia
waciwoci materiau.

52

ROZDZIA 3

METODYKA OPRACOWANIA UBYTKW

CZ OGLNA

ROZDZIA 3

54

METODYKA OPRACOWANIA UBYTKW CZ OGLNA

Magorzata Paul-Stalmaszczyk

rchnica zbw (ac. caries dentium) jest pro-

cesem polegajcym na demineralizacji i proteolitycznym rozpadzie tkanek twardych zba.

Ognisko prchnicowe (ac. focus cariosus) jest

I. Podziay prchnicy zbw

W mianownictwie kariologicznym istnieje kilka rnych podziaw prchnicy
w zalenoci od przyjtych kryteriw.
W Polsce najpopularniejszy jest tzw. podzia
kliniczny prchnicy prostej (ac. caries simplex), w ktrym uwzgldniono zasig destrukcji tkanek twardych i odlego dna ubytku od
jamy zba.

Podzia WHO
UCZYMY SI Z

pojciem patomorfologicznym okrelajcym zesp zmian mikroskopowych w tkankach twardych. Pocztkowe stadia prchnicy
s niezauwaalne i trudne do zdiagnozowania. Wraz z postpem zmian histopatologicznych dochodzi do powstania ubytku, najpierw
w szkliwie (lub w cemencie korzeniowym)
a potem w zbinie.

Prchnica gboka (ac. caries profunda)

zmiany obejmuj szkliwo i grub warstw
zbiny, ubytek jest oddzielony od komory
cienk warstw zbiny.
W zalenoci od stanu zbiny na dnie ubytku
mona rozrni trzy sytuacje:
- zbina jest cienka, ale zdrowa tzn. twarda,
- wystpuj punktowe obszary o zmniejszonej twardoci zbiny,
- wystpuje obnaenie miazgi w dnie ubytku.
4

Bardzo podobny do wyej przedstawionego

jest podzia zaproponowany przez wiatow
Organizacj Zdrowia (ang. WHO) uwzgldniajcy rwnie stopie zaawansowania zmian
w tkankach zba.
Wyrnia si 4 stadia prchnicy takie jak:

D1 zmiana wystpujca w szkliwie z nienaruszon powierzchni (bez ubytku)

D2 zmiana w szkliwie z minimalnym jego
ubytkiem
D3 zmiana w obrbie zbiny z ubytkiem tkanek
D4 zmiana sigajca miazgi

Podzia kliniczny
1

Prchnica pocztkowa, plama prchnicowa

(ac. caries incipiens, macula cariosa) zmiany obejmuj tylko powierzchown warstw
szkliwa, nie stwierdza si utraty tkanek (nie
ma ubytku).
Prchnica powierzchowna (ac. caries superficialis) zmiany obejmuj szkliwo w ktrym stwierdza si ubytek.
Prchnica rednia (ac. caries media) zmiany obejmuj szkliwo i cz zbiny, ale dno
ubytku dzieli od komory gruba warstwa
zdrowej zbiny.

Podzia Groendala
Kolejny podzia zaproponowany przez Groendala z modyfikacj Pittsa opiera si na
obrazie radiologicznym (zdjcia zgryzowoskrzydowe) prchnicy powierzchni stycznych
i wyrnia nastpujce stadia:
0 brak zmian w obrazie radiologicznym,
1 przejanienie obejmujce zewntrznej
warstwy szkliwa,
2 przejanienie obejmujce wewntrznej
warstwy szkliwa,

55

ROZDZIA 3

przejanienie obejmujce zewntrznej

warstwy zbiny,
przejanienie obejmujce wewntrznej
warstwy zbiny.
II. Klasyfikacje ubytkw
prchnicowych
Klasyfikacja Blacka

Najbardziej znanym i najczciej uywanym

do tej pory by podzia zaproponowany przez
amerykaskiego dentyst G.W. Blacka ponad
100 lat temu. Dzieli on ubytki w zalenoci od grupy zbw (przednie i boczne) oraz
miejsca wystpowania na powierzchni zba
(powierzchnie styczne, zgryzowe, policzkowe,
jzykowe).
Wyrnia si pi klas ubytkw prchnicowych:
Klasa I ubytki w zagbieniach anatomicznych tj. na powierzchniach zgryzowych zbw
przedtrzonowych i trzonowych, na powierzchniach policzkowych zbw trzonowych dolnych i powierzchniach jzykowych zbw
trzonowych grnych oraz na powierzchniach jzykowych siekaczy grnych bocznych
(w tzw. otworach lepych).
Klasa II ubytki na powierzchniach stycznych
zbw bocznych (trzonowych i przedtrzonowych).
Wyrnia si 4 warianty tych ubytkw:

1 wariant ubytek wystpuje tylko na powierzchni stycznej zba bez naruszenia krawdzi styczno-zgryzowej (tzw. ubytki jednoosiowe). Warunkiem zakwalifikowania ubytku
do tego wariantu jest brak zba ssiedniego
i w zwizku z tym moliwo opracowania go
od powierzchni stycznej.

56

2 wariant ubytek wystpuje tylko na powierzchni stycznej, ale z powodu obecnoci

ssiedniego zba trzeba znie krawd zgryzowo-styczn aby dosta si do ubytku i mc
go opracowa. Do tego wariantu zalicza si
rwnie ubytki w ktrych na skutek procesu
prchnicowego doszo do podminowania lub
zniszczenia tej krawdzi.
3 wariant ubytek obejmuje swoim zasigiem
powierzchni styczn i zgryzow.
4 wariant rozlegy ubytek obejmujcy obie
powierzchnie styczne i powierzchni zgryzow.
Klasa III ubytki na powierzchniach stycznych zbw przednich (siekaczy i kw) z zachowaniem kta siecznego.
Klasa IV ubytki na powierzchniach stycznych
zbw przednich obejmujce kt sieczny.
Klasa V ubytki w okolicy 1/3 przyszyjkowej
na powierzchniach przedsionkowych i jzykowych wszystkich zbw.
W latach pniejszych wprowadzono klas VI
obejmujc ubytki wystpujce nietypowo np.
na szczytach guzkw lub brzegach siecznych
zbw (tzw. ubytki pozaklasowe).
Klasyfikacja Mounta i Humea
W tej klasyfikacji wzito pod uwag nie tylko umiejscowienie ubytku (miejsce ang.
site), ale take stopie zaawansowania procesu
prchnicowego (stadium ang. stage). Zakwalifikowanie ubytku do danej klasy sugeruje jednoczenie diagnoz (gboko ubytku)
oraz sposb postpowania.

METODYKA OPRACOWANIA UBYTKW CZ OGLNA

Autorzy wyrniaj trzy miejsca (Si od ang.
site) wystpowania ubytkw:

Miejsce 1 (Si 1) bruzdy i wszelkie zagbienia anatomiczne na powierzchniach zgryzowych zbw bocznych, przedsionkowych
zbw trzonowych dolnych oraz jzykowych
zbw trzonowych grnych i siekaczy grnych.
Miejsce 2 (Si 2) powierzchnie styczne
wszystkich zbw poniej punktu stycznego.
Miejsce 3 (Si 3) obszar przyszyjkowy w 1/3
przydzisowej cznie z odsonitymi powierzchniami korzeni zbw.
(Sta od ang. stage):
Stadium 0 (Sta 0) zmiana pocztkowa
o charakterze odwracalnym, zachowana cigo
szkliwa, ewentualnie zmiana przeziernoci.
Stadium 1 (Sta 1) przerwana cigo szkliwa, minimalna utrata zbiny tu przy granicy
szkliwno-zbinowej.
Stadium 2 (Sta 2) umiarkowane zmiany
w zbinie (dua ilo zdrowych tkanek umoliwiajca zachowanie integralnoci pozostaej
czci korony i sprostanie obcieniom okluzyjnym).
Stadium 3 (Sta 3) ubytek szkliwa i zbiny
przekraczajcy 1/3 zewntrznej czci zbiny,
osabiona struktura zba (szkliwo podminowane) zagraajca odamaniem fragmentw
zba (np. guzkw).
Stadium 4 (Sta 4) znaczna utrata tkanek
twardych (np. odamanie guzka, brzegu siecznego, krawdzi zgryzowej).
W rozpoznaniu podaje si oba parametry np.
Si 2/Sta 2 co oznacza umiejscowienie ubytku na powierzchni stycznej (miejsce 2) oraz
stadium 2 zaawansowania zmian.

UCZYMY SI Z

Stopie zaawansowania zmiany

Wedug autorw powysza klasyfikacja ma

wiele zalet. Przede wszystkim pozwala odnotowa obecno zmian ju na etapie plamy
prchnicowej (stadium 0) co jest jednoznaczne z koniecznoci zastosowania metod profilaktycznych (remineralizacja, lakowanie).
Wystpowanie zmian o charakterze powierzchownym (stadium 1) jest z zaoenia wskazaniem do stosowania metod oszczdnych,
minimalnie interwencyjnych (poszerzonego
lakowania lub metody PRR).
System nadaje si do wykorzystania w programach komputerowych.
Zaklasyfikowanie ubytku sugeruje jednoczenie sposb postpowania z wykorzystaniem
metod adhezyjnych bez jednoznacznego okrelania wymaganego ksztatu ubytku.

Inne klasyfikacje
W pimiennictwie mona spotka take inne
klasyfikacje ubytkw. Na przykad w podrcznikach amerykaskich dzieli si ubytki w zalenoci od powierzchni na ktrej wystpuj.
Wyrnia si ubytki:

powierzchni gadkich (ang. smooth surface)

powierzchni stycznych (ang. approximal
surface)
powierzchni zgryzowych (ang. occlusal surface)
powierzchni korzenia (ang. root surface)
III. Fazy opracowania ubytkw
Kolejno czynnoci w trakcie opracowania
ubytkw ma due znaczenie kliniczne i jest
cile okrelona. Podstawowa metodyka zostaa opracowana przez Blacka i obowizuje

57

ROZDZIA 3

nadal w odniesieniu do ubytkw opracowywanych pod wypenienia amalgamatowe.

Fazy opracowania ubytku pod amalgamat wg
Blacka:

Otwarcie ubytku
Stworzenie zarysu
3 Usunicie zbiny prchnicowej
4 Nadanie ksztatu oporowego
5 Opracowanie brzegw ubytku
(wygadzenie)
6 Nadanie ksztatu retencyjnego
7 Przygotowanie materiau
8 Umycie i osuszenie ubytku
9 Wypenienie ubytku
10 Opracowanie wypenienia
1
2

rych faz (np. nadanie ksztatu retencyjnego)

a niektre modyfikuje (zasig zarysu, ksztat
oporowy, opracowanie brzegw). Zamianie ulega take kolejno fazy 2 i 3. Najpierw naley
usun zbin prchnicow, poniewa ksztat
i wielko zarysu uzalenia si od wielkoci (rozlegoci i gbokoci) ogniska prchnicowego.
Fazy opracowania ubytkw pod wypenienia
adhezyjne:
1
2
3
4
5

Rozpowszechnienie zastosowania materiaw

adhezyjnych pozwala na ograniczenie zakresu usuwania tkanek twardych i rezygnacj
z niektrych faz podanych przez Blacka. Jest to
zgodne z now tendencj w stomatologii zmierzajc do opracowania ogniska prchnicowego w taki sposb, aby usun wycznie tkanki
bezpowrotnie zniszczone procesem prchnicowym, czyli zdemineralizowane szkliwo i zainfekowan zbin. Co do zdemineralizowanej
zbiny uwaa si, e naley j doszcztnie usun z granicy szkliwno-zbinowej. Dopuszcza
si natomiast pozostawienie niewielkiej iloci
zdemineralizowanej zbiny na cianie dokomorowej gdy jej usunicie grozioby obnaeniem miazgi. Moliwo zastosowania w takim przypadku preparatw odontotropowych
na dno ubytku (tzw. przykrycie porednie),
powodujcych uaktywnienie procesw remineralizacyjnych inicjowanych przez komrki
zbinotwrcze w miazdze (odontoblasty), pozwala na zachowanie ywej miazgi.
Tak wic opracowujc ubytek pod wypenienie
adhezyjne odstpuje si od wykonania niekt-

58

7
8
9

Otwarcie ubytku
Usunicie zbiny prchnicowej
Nadanie zarysu
Nadanie ksztatu oporowego
Opracowanie brzegw ubytku
(zukonienie)
Wymycie i osuszenie ubytku
Przygotowanie wypenienia
Wypenienie ubytku
Opracowanie wypenienia

Tendencja do ograniczania zakresu opracowania ubytkw (tzw. stomatologia mao inwazyjna) jest szczeglnie wyrana w przypadku
ubytkw klasy I o niewielkim stopniu zaawansowania. Dysponujc materiaami adhezyjnymi
z dodatkiem fluoru moemy zastosowa metody profilaktyczne (lakowanie) lub profilaktyczno-lecznicze (poszerzone lakowanie, metoda
PRR) zamiast preparacji tkanek powodujcej
ich nieodwracaln utrat (ryc. III-1).
IV. Omwienie metodyki Blacka
w odniesieniu do wypenie
amalgamatowych
1. Otwarcie ubytku
Faza ta polega na takim wyciciu (usuniciu nawisw) szkliwa zakrywajcego wlot do
ubytku aby uzyska dobr widoczno oraz

METODYKA OPRACOWANIA UBYTKW CZ OGLNA

moliwo dalszej preparacji. Zabieg wykonuje si za pomoc wierte diamentowych na

turbin w ksztacie kulki lub pomyka.

si dodatkowo metody profilaktyczne takie

jak lakowanie bruzd wolnych od prchnicy
lub lakierowanie fluorkami naraonych powierzchni.

2. Nadanie zarysu

Ryc. III-1. Rnica midzy zasigiem

otwarcia bruzd w poszerzonym lakowaniu (linia ciga) a zarysem w ubytkach
klasy I pod wypenienie amalgamatowe
(linia przerywana).

3. Usunicie zbiny prchnicowej

Najwaniejsz zasad przy wykonywaniu tego
etapu jest kolejno preparacji tkanek twardych
zba. Najpierw usuwamy zbin prchnicow
ze cian bocznych, a potem z dna ubytku. Ma
to szczeglne znaczenie w ubytkach gbokich,
drcych do miazgi, gdy w razie jej obnaenia
zapewnia wzgldn ochron przed zainfekowaniem (ubytek jest ju opracowany) i pozwala na
niezwoczne wypenienie. Rwnie istotne jest
dokadne usunicie zdemineralizowanej zbiny
z granicy szkliwno-zbinowej. Stanowi to istotne zabezpieczenie przed prchnic wtrn powstajc na skutek odkruszenia si szkliwa niepodpartego zdrow zbin wzdu linii zarysu.

UCZYMY SI Z

Zarys jest agodn lini czc tkanki zba

z przyszym wypenieniem. Wg Blacka kada klasa ubytkw wymaga nadania zarysowi
okrelonego ksztatu. Linia zarysu nie powinna si znale w punkcie stycznym oraz
w miejscu kontaktu z zbem przeciwstawnym.
W zakres zarysu wchodzi tzw. poszerzenie zapobiegawcze polegajce na wycinaniu
zdrowych tkanek zba w miejscach mao
odpornych i przesuwaniu zarysu do miejsc
o wikszej odpornoci (np. w klasie I z bruzd
w kierunku stokw guzkw, a w klasie II ze
strefy stycznej do nisz midzyzbowych).
Zabieg wykonuje si najczciej wiertami
diamentowymi na turbin o ksztacie pomyka lub walca.
Obecnie zaleca si ograniczenie wycinania
tkanek zdrowych, a wielko i ksztat zarysu
uzalenia si od stopnia zaawansowania procesu prchnicowego. U pacjentw podatnych
na prchnic (z wysokim ryzykiem) wdraa

Zabieg ten wykonuje si za pomoc wierte

ryczkowych na mikrosilnik. Wane jest stosowanie wierte o odpowiednim rozmiarze,
gdy praca zbyt maymi jest nieefektywna
i grozi obnaeniem miazgi w ubytkach gbokich, a uycie zbyt duych moe spowodowa
zaklinowanie wierta i uszkodzenie zdrowych
tkanek. Naley pamita o chodzeniu wod
i powietrzem opracowywanych tkanek, zwaszcza zbiny, w celu ochrony miazgi przed podranieniem spowodowanym przegrzaniem.
Ponadto trzeba pamita, e gwnym wyznacznikiem stanu zbiny jest jej twardo.
Zbina zdemineralizowana i zainfekowana jest mikka i daje si atwo usun nawet narzdziami rcznymi, a badana zgbnikiem rysuje si. Zbina zdrowa jest twarda
i zgbnik przesuwa si po niej jak po szkle.

59

ROZDZIA 3

Ten etap pracy uznajemy za zakoczony jeli

pozostaa w ubytku zbina jest twarda i nie
ulega zarysowaniu przy badaniu zgbnikiem.
4. Nadanie ksztatu oporowego
Ksztat oporowy nadajemy ubytkowi w celu
zabezpieczenia tkanek zba i przyszego wypenienia przed popkaniem na skutek dziaania si wystpujcych w trakcie ucia.
W odniesieniu do tkanek zba istotne jest
usunicie fragmentw szkliwa niepodpartego
zbin (ryc. III-2) oraz obnienie zbyt wysokich i cienkich cian ubytku tak, aby zachowa
proporcj wysokoci cian do ich gruboci.
W odniesieniu do wypenienia naley uzyska
proporcjonalny zarys ubytku do jego gbokoci (ubytki rozlege musz by odpowiednio
gbokie). Innymi sowy, wypenienie o duej
powierzchni musi by odpowiednio grube,
aby mogo sprosta siom ucia. Za minimaln grubo amalgamatu przyjmuje si 2 mm.
W przypadku ubytkw dwuosiowych (klasa
II) istotne jest take zaokrglenie ciany dokomorowej w miejscu przejcia z powierzchni
zgryzowej na styczn co zapobiega powstawa-

niu niekorzystnych napre i moe doprowadzi do odamania wypenienia (ryc. III-3).

Due znaczenie w tych ubytkach ma take
szeroko ciany dodzisowej, ktra jest cian non dla wypenienia. Musi ona mie co
najmniej 2 mm szerokoci.
Odpowiedniego opracowania wymagaj take brzegi szkliwa tak, aby powierzchnia zba
i amalgamat leay w jednej paszczynie,
a ciana ubytku z powierzchni zba tworzyy
kt 90-110 (tzw. kt powierzchniowo-ubytkowy). Nadanie ksztatu oporowego jest konieczne dla kadej klasy ubytku.
Ksztat oporowy jest charakterystyczny dla
kadej klasy.
Zabieg ten wykonuje si za pomoc wierte diamentowych na turbin (szkliwo) oraz
wierte ryczkowych i walcw na mikrosilnik
(zbina).
5. Opracowanie brzegw ubytku
W przypadku wypenie z amalgamatu faza
ta polega na wygadzeniu brzegw ubytku.
Suy to osigniciu maksymalnego przylegania wypenienia do szkliwa. Nieopracowane

Ryc. III-2. Usuwanie nawisw szkliwa; a).nieprawidowe- zbyt cienka warstwa wypenienia na brzegach ubytku moe ulec odkruszeniu w czasie ucia, b) nieprawidowe
cz pryzmatw szkliwa niepodparta zbin moe ulec odkruszaniu , c) prawidowe
pryzmaty szkliwa podparte zbin.

60

METODYKA OPRACOWANIA UBYTKW CZ OGLNA

UCZYMY SI Z

Ryc. III-3. Zaokrglanie cian w miejscach ich pocze zapobiega powstawaniu napre i odamaniu wypenienia.

brzegi s nierwne i przypominaj w powikszeniu zby piy (ryc. III-4). Te nierwnoci

w szkliwie sprawiaj, e materia wypeniajcy
nie przylega dokadnie do brzegu ubytku powodujc nieszczelnoci, ktre powikszaj si
w trakcie uytkowania wypenienia. Na skutek dziaania si ucia dochodzi w obrbie linii
zarysu do odkruszania zarwno fragmentw
materiau jak i szkliwa. W efekcie powstaje
szczelina sprzyjajca zaleganiu pytki bakteryjnej i powstawaniu prchnicy wtrnej.
Gadzenie brzegw wykonuje si za pomoc
wierte diamentowych o malejcej ziarnistoci
lub biaych kamieni Arkansas na mikrosilnik.
Mona take uy krkw (np. Sof-lex) lub
paskw ciernych o drobnym nasypie.
6. Nadanie ksztatu retencyjnego
Odpowiedni ksztat retencyjny umoliwia mechaniczne utrzymanie amalgamatu w ubytku

i zabezpiecza go przed wypadniciem w caoci w trakcie ucia. Najlepsze utrzymanie zapewnia ubytek w ktrym ciany boczne s zbiene do wylotu i co si z tym wie powierzchnia zarysu jest mniejsza od powierzchni dna.
ciany boczne uksztatowane rwnolegle do
siebie (prostopadle do dna) take zapewni
dostateczn retencj wypenieniu, dlatego
w ubytkach rozlegych nie naley zanadto
podcina cian bocznych aby nie osabi tkanek zba.
Due znaczenie ma take paskie dno, gdy
zabezpiecza wypenienie przed wywaaniem.
Dlatego, jeli w ubytku z powodu znacznej
gbokoci nie mona uzyska paskiego dna
(grozi to obnaeniem miazgi), osiga si to
za pomoc podkadu, ktry wyrwnuje nierwnoci w cianie dokomorowej (ryc. III-5).
Dodatkowo mona wykona nacicia retencyjne w zbinie na cianach bocznych ubytku

61

ROZDZIA 3

uwaajc aby nie podci szkliwa na granicy

szkliwno-zbinowej i nie obnay miazgi wycinajc je zbyt blisko dna. W tej fazie uywa
si najczciej wierte na mikrosilnik o ksztacie walca lub odwrconego stoka (w ubytkach
redniogbokich). Rowki retencyjne wycina
si za pomoc maych wierte ryczkowych
lub odwrconych stokw.
7. Wymycie i osuszenie ubytku
Ubytek myje si wod destylowan lub sol
fizjologiczn i osusza za pomoc dmuchawki.
W przypadku ubytkw gbokich naley uy
jaowej kuleczki z waty i za pomoc psety
delikatnie oczyci ciany ubytku a nastpnie
wysuszy rwnie za pomoc wacika.

8. Wypenienie ubytku

Ryc. III-4. Opracowanie brzegw ubytku

pod amalgamat ; a) nieprawidowe, zby
piy b) prawidowe, gadkie.

Pod wypenienia z amalgamatu stosujemy

podkady lub specjalne ywice (tzw. amalgambond). Podkad zakadamy tylko na cian dokomorow. ciany boczne, ciana dodzisowa
pozostaj wolne od podkadu aby amalgamat
mg bezporednio przylega do tkanek zba.
W przeciwnym razie moe doj do utraty
szczelnoci i powstania prchnicy wtrnej.
Jeli ciana dokomorowa jest nierwna to
podkad suy do jej wyrwnania co znacznie
poprawia ksztat retencyjny.

Ryc. III-5. Podkad (biay) wyrwnujcy

dno ubytku pod wypenienie amalgamatowe.

62

Materia podkadowy przenosi si do ubytku

za pomoc zgbnika lub maego upychada
kulkowego i rozprowadza na dnie ubytku.
Amalgamat zarabia si we wstrzsarce tu
przed wypenieniem. Do ubytku przenosi si

METODYKA OPRACOWANIA UBYTKW CZ OGLNA

go maymi porcjami za pomoc specjalnych

nakadaczy lub tzw. pistoletw. Kad porcj
naley skondensowa upychadem do amalgamatu starajc si wciska materia w zagbienia retencyjne i dociska do cian bocznych.
Pozwoli to uzyska maksymalne przyleganie
niezbdne dla szczelnoci wypenienia. Ostatni warstw zakada si z niewielkim nadmiarem, ktry usuwa si zanim materia steje.

Faza ta skada si z nastpujcych etapw:

1
2
3
4

odsonicie zarysu
dostosowanie do zgryzu
nadanie ksztatu anatomicznego
polerowanie

Pierwsze trzy etapy wykonuje si od razu po

wypenieniu ubytku, kiedy materia zaczyna
traci plastyczno, uywajc wycznie narzdzi rcznych.
Odsonicie zarysu wykonuje si za pomoc
paskiego nakadacza lub karwera odcinajc te
fragmenty amalgamatu, ktre zasaniaj lini
zarysu. Staramy si aby narzdzie przesuwao si jednoczenie po szkliwie i wypenieniu
co zapobiegnie powstawaniu nierwnoci na
linii zarysu lub zebraniu zbyt grubej warstwy
amalgamatu.
Dostosowanie do zgryzu polega na zebraniu nadmiarw materiau w miejscach styku
z zbami przeciwstawnymi za pomoc karwera lub nakadacza. Miejsca te mona oznaczy za pomoc kalki dentystycznej lub przeprowadzajc analiz warunkw zwarciowych.

Ostateczne opracowanie wypenienia amalgamatowego moe nastpi nie wczeniej ni po

24 godzinach, czyli po cakowitym zwizaniu
materiau. Wykonuje si je za pomoc specjalnych wierte tzw. finirw lub kamieni Arkansas. Do wstpnego opracowania powierzchni
zgryzowej mona take uy tpych wierte
ryczkowych przestawiajc mikrosilnik na
obroty w lew stron. Do wygadzania powierzchni stycznej uywa si paseczkw ciernych uwaajc aby nie uszkodzi punktu stycznego. Dopiero tak wygadzon powierzchni
amalgamatu poleruje si gumkami.
Ostateczne polerowanie wykonuje si za pomoc szczoteczki na mikrosilnik i pumeksu
z gliceryn, a potem krka filcowego i pasty
zarobionej ex tempore z tlenku cynku ze spirytusem.

UCZYMY SI Z

9. Opracowanie wypenienia amalgamatowego

Polecamy pacjentowi aby delikatnie zagryz,

po czym ogldamy powierzchni wypenienia.
Wszelkie nadmiary i miejsca kontaktu przedwczesnego bd widoczne jako byszczce
punkty na powierzchni amalgamatu. Naley
zbiera nadmiar materiau do momentu ustpienia tego efektu. Jednoczenie naley stara si odtworzy ksztat anatomiczny zba,
a wic uksztatowa stoki guzkw i bruzdy tak
jak w zbie naturalnym. Etap koczy wstpne
wygadzenie, ktre wykonuje si upychadem
do amalgamatu lub upychadem kulkowym.

V. Metodyka opracowania ubytku

pod wypenienia adhezyjne
Jarosaw Cynkier
Wrd materiaw do wypenie dominuj obecnie materiay, ktre utrzymuj si
w ubytku dziki adhezji. Samoistn adhezj
do tkanek zba wykazuj szkojonomery. Ma-

63

ROZDZIA 3

teriay zoone (kompozyty) przykleja si

do tkanek zba systemami wicymi. Opracowujc ubytki pod te materiay nie musimy
tworzy ksztatu retencyjnego. Oszczdza si
dziki temu zdrowe tkanki, gdy zakres opracowania ubytku obejmuje jedynie chorobowo
zmienion zbin. Materiay zoone i szkojonomery rni si waciwociami fizycznymi i w zwizku z tym opracowanie pod te materiay rwnie rni si.
V. Fazy opracowania ubytkw pod
szkojonomery
4

Cementy glasjonomerowe dziki chemicznej

adhezji do tkanek zba wymagaj tylko minimalnego opracowania ubytku.
1 Zawsze opracowanie ubytku powinno si
rozpocz od oczyszczenia zba szczoteczk i past. Jeeli wykonamy t czynno
po cakowitym opracowaniu ubytku, moemy mie kopoty z dokadnym usuniciem
pasty z ubytku, co moe mie wpyw na poczenie wypenienia z zbem.
2 Otwarcie ubytku wykonuje si standardowo kulk lub pomykiem na turbin, cho
czsto ubytki s ju otwarte przez proces
prchnicowy.
3 Usunicie zbiny prchnicowej i tworzenie zarysu. Szczelno i trwao wypenienia zaley przede wszystkim od jakoci
poczenia materiau z tkankami zba. Ta
z kolei zaley od stopnia ich zmineralizowania, gdy szkojonomery cz si gwnie
z czci mineraln zbiny. Istotne jest zatem dokadne usunicie zbiny prchnicowej ze cian otaczajcych wlot do ubytku.
Naley usun zainfekowan zbin prchnicow pozostawiajc mocno zmineralizowan zbin sklerotyczn. Przy sprawdzaniu zgbnikiem twardoci zbiny, nie po-

64

zostaje na niej aden lad (na zbinie zdemineralizowanej pozostaje byszczca kreska). Zarys ubytku osigamy usuwajc zbin zdemineralizowan ze cian bocznych do
momentu, gdy zbina tu pod szkliwem bdzie jasna i twarda. Podminowane (nie podparte zbin) szkliwo naley usun. Dziki
temu, e szkojonomery tworz trwae chemiczne poczenie ze zdrow zbin, mona
pozostawi w dnie ubytku zbin zdemineralizowan, ale nie zainfekowan, liczc na
remineralizacyjne dziaanie materiau i zatrzymanie procesu prchnicowego.
Opracowanie brzegu ubytku i nadanie
ksztatu oporowego. Wskazaniem do wypenie szkojonomerowych s ubytki nie
poddawane duym obcieniom zgryzowym, dlatego najwikszy wpyw na ksztat
oporowy ma opracowanie brzegu ubytku. Kt powierzchniowo-ubytkowy, czyli kt utworzony przez powierzchni zba
i cian ubytku powinien wynosi 90-110.
Brzegi ubytku powinny zosta wygadzone
kamieniem arkansasowym lub kamieniami
diamentowymi z drobnym nasypem, montowanymi na ktnicy mikrosilnikowej.
Ksztat retencyjny. Nie ma znaczenia
w przypadku materiaw adhezyjnych.
Przygotowanie materiau, wypenienie
i opracowanie wypenienia zostanie omwione w rozdziale powiconym materiaom.

W wyjtkowy sposb przygotowuje si do

wypenienia tymi materiaami ubytki klinowe. Powierzchowna warstwa zbiny w tych
ubytkach jest bardzo mocno zmineralizowana, przypomina warstw sklerotyczn. Z tego
powodu ubytki takie jedynie oczyszczamy
z osadw, a nastpnie wygadzamy szkliwny
brzeg ubytku otrzymujc odpowiedni kt powierzchniowo-ubytkowy.

METODYKA OPRACOWANIA UBYTKW CZ OGLNA

VI. Fazy opracowania ubytkw pod

wypenienia w materiaw zoonych

(zastosowanie systemu wicego) oraz zukonienie brzegu.

Opracowanie pod materiay zoone rozpoczyna si od oczyszczenia zba. Otwarcie

ubytku i sposb usuwania zbiny prchnicowej oraz tworzenie zarysu s podobne do opisanych powyej. Zbin prchnicow usuwa
si w pierwszej kolejnoci ze cian bocznych,
najpierw usuwajc j tu pod szkliwem. Kiedy
zbina okolicy poczenia szkliwno-zbinowego bdzie twarda i jasna naley rozpocz
usuwanie gbiej pooonej zbiny prchnicowej ze cian bocznych i na kocu ze ciany
dokomorowej.

Przygotowanie materiau

Niepodparte zbin szkliwo naley usun. W przypadku wypeniania materiaami

zoonymi ubytkw prchnicowych w zbach przednich moemy pozostawi niepodparte szkliwo na powierzchni wargowej
w celu zapewnienia lepszej estetyki wypenienia. Szkliwny brzeg ubytku naley zukoni
(kt powierzchniowo-ubytkowy powinien wynosi okoo 135). Wykonujemy to pomykiem
diamentowym z drobnym nasypem, montowanym na mikrosilnik lub na turbin (przy maych obrotach). Jeeli wypeniamy materiaem
zoonym ubytek sigajcy poniej szyjki anatomicznej zba, brzeg dodzisowy znajdujcy
si w zbinie lub cemencie korzeniowym powinien by opracowany pod ktem prostym (kt
powierzchniowo-ubytkowy okoo 90-110).

Ksztat retencyjny
Na retencj maj wpyw prawidowe przygotowanie chemiczne powierzchni ubytku

UCZYMY SI Z

Opracowanie brzegu ubytku i nadanie ksztatu oporowego

Materiay zoone wystpuj w wielu kolorach oraz kilku przeziernociach. Dobr koloru uatwiaj kolorniki przygotowane przez
producentw materiaw lub uniwersalny kolornik Vita . Kolor naley dobiera porwnujc zwilony zb z kolornikiem w wietle
dziennym i sztucznym. Przezierno materiau decyduje o estetyce wypenienia w jeszcze
wikszym stopni ni jego barwa. Naley naladowa struktur zba wykorzystujc do odbudowy czci zbinowej materiay opakerowe (zbinowe), a do odbudowy szkliwa materiay szkliwne o wikszej przeziernoci.
Wypenianie i opracowanie
wypenienia
Wypenianie i opracowanie wypenienia zostan omwione w rozdziale Metodyka opracowania i wypeniania ubytkw - cz szczegowa.
Pimiennictwo
1. Ahmad I.: Stomatologia Estetyczna. Elsevier
Urban & Partner, Wrocaw 2007
2. Brunton P. A.: Decision-Making in operative
Dentistry. Quintessence Publishing Co, Ltd.
London 2002
3. Combe E. C.: Wstp do materiaoznawstwa
stomalogicznego. Wyd. Med. Sanmedica,
Warszawa 1997
4. Craig R. G.: Materiay Stomatologiczne. Elsevier Urban & Partner, Wrocaw 2008
5. Craig, Power J.M.: Materiay Stomatologiczne. Wyd. Med. Urban & Partner, Wrocaw

65

ROZDZIA 3

2000
6. Dale B. G., Aschheim K. W.: Stomatologia
Estetyczna. Wydawnictwo Czelej, Lublin
1998
7. Elderton R. J.: Assessment and Clinical Management of Early Caries in Young Adults: Invasive versus Non-invasive Methods. British
Dent J 1985, 158, 440-444
8. Felden E. G., Felden C. A., De Araujo F. B.,
Souza M. A: Invasive technique of pit and fissure sealants in primary molars: a SEM study. J Clin Pediatr Dent 1994, 18:3, 187-190
9. Geiger S. B., Gulayev S., Weiss E.: Improving
fissure sealant quality: Mechanical preparation
and filling level J Dent 2000, 28, 407-412
10. Heidemann D.: Kariologia Prchnica zbw
Leczenie, wypenienia. Wyd. Med. Urban &
Partner, Wrocaw 2001
11. Ketterl W.: Stomatologia Zachowawcza I.
Urban & Partner, Wrocaw 1994
12. Kidd E. A. M., Smith B. G. N., Watson T.
F.: Pickards Manual of Operative Dentistry.
Oxford University Press 2004
13. Mitchell L., Mitchell D. A.: Oksfordzki
podrcznik stomatologii klinicznej. Wyd. Naukowe PWN 1995
14. Mount G. J., Ngo H.: Stomatologia mao interwencyjna. Med. Tour Press International,
Otwock 2006
15. Mount G. J.: An Atlas of Glass-Ionomer Cements. A Clinicians Guide. Murtin Dunitz
Ltd 1994
16. Odell E. W.: Clinical Problem Solvingin
Dentistry. Churchill Livingstone Elsevier
2004
17. Roberson T. M.,. Heymann H. O, Swift E.
J.: Sturdevants Art and Science of Oerative
Dentistry. Fifth Edition. Mosby Elsevier
2006
18. Roulet J-F., Wilson N. HF, Fuzzi M.: Advances in Operative Dentistry. Volume 1:

66

Contemporary Clinical Practice. Quintessence Publishing Co, Inc 2001

19. Schmidseder J.: Stomatologia Estetyczna.
Wydawnictwo Czelej. Lublin 2003
20. Summit J. B., Robbins J. W., Schwartz R.
S., J dos Santos: Fundamentals of Operative
Dentistry. A Contemporary Approach. Second
Edition. Quintessence Publishing Co, Inc
2001
21. Thylstrup A., Fejerskov O.: Textbook of Clinical Cariology. Munksgaard 1996
22. Walmsley A. D.: Restorative Dentistry. Second Edition. Churchill Livingstone Elsevier 2008
23. Wilson H., J. McLean OBE, D. Brown:
Dental Materials and their clinical applications. BDJ 1988
24. Wilson N. HF, Roulet J-F., Fuzzi M.: Advances in Operative Dentistry. Volume 2:
Challenges of the Future. Quintessence Publishing Co, Inc 2001

UCZYMY SI Z

ROZDZIA 4

Metodyka opracowania i wypeniania ubytkw

cz szczegowa

ROZDZIA 4

68

METODYKA OPRACOWANIA I WYPENIANIA UBYTKW CZ SZCZEGOWA

I. KLASA I wg BLACKA
(MIEJSCE 1 wg MOUNTA i HUMEA)

Zb 35 lakowanie
Klasa I, prchnica pocztkowa
(caries incipiens)
Miejsce 1, Stadium 0 (Si/Sta 1.0)

Cel
Zapoznanie z procedur wytrawiania szkliwa
i aplikacji laku szczelinowego.
Materiay do opracowania
i wypenienia
1
2
3
4
5
6

7
8

Szczoteczka na mikrosilnik
Pasta lub pumeks
Wytrawiacz, pdzelek (ryc. IV-2)
Aplikator do laku (ryc. IV-3)
Lak szczelinowy (ryc. IV-4)
Kulka diamentowa na turbin, ewentualnie
kamie Arkansas na mikrosilnik
Gumka na mikrosilnik
Lampa polimeryzacyjna
Wykonanie

Wstp
1

Wskazaniem do lakowania zbw jest brak

wykrywalnego wzrokowo ubytku w szkliwie
lub widoczna po dokadnym wysuszeniu demineralizacja bruzd lub zagbie anatomicznych w postaci biaych plam lub smug.
Postpowaniem z wyboru s wycznie zabiegi
profilaktyczne takie jak lakierowanie lakierem
fluorkowym lub lakowanie lakami szczelinowymi.
Wan czynnoci jest odpowiednie oczyszczenie powierzchni zgryzowej zba a w szczeglnoci bruzd, gdy zalegajcy tam osad
i pytka bakteryjna zakrywaj ujcie bruzdy.

UCZYMY SI Z

Ubytki klasy I znajduj si w zagbieniach

anatomicznych zbw (pena definicja w rozdziale 2).
Zgodnie z tendencj do ograniczania zakresu
opracowywania tkanek twardych zbw oraz
z wczeniem metod profilaktycznych (lakowanie) i profilaktyczno-leczniczych (poszerzone lakowanie i metoda PRR) do rutynowego postpowania w ubytkach klasy I naley w pierwszej kolejnoci okreli stopie zaawansowania prchnicy. Wybr metody postpowania zaley od rozlegoci i gbokoci ubytku.
Bardzo przydatna w planowaniu leczenia
w tej grupie ubytkw jest klasyfikacja Mounta i Humea (patrz rozdzia 2), gdy uzalenia
metod leczenia od stopnia destrukcji tkanek
zba.

Moe to by przyczyn niedokadnego zalakowania i wystpienia nieszczelnoci co spowoduje nieskuteczno zabiegu. Czynno t
wykonuje si za pomoc szczoteczki na mikrosilnik (ryc. IV-1) i pumeksu (pasty), a potem samej szczoteczki w celu usunicia resztek proszku.

Oczyci powierzchni zgryzow z osadw

za pomoc pumeksu i szczoteczki montowanej na mikrosilnik (ryc. IV-5).
Nanie wytrawiacz na bruzdy za pomoc
pdzelka (naley uwaa aby nie pokrywa
kwasem caej powierzchni zgryzowej i niepotrzebnie nie wytrawia zdrowego szkliwa)
(ryc. IV-6).
Spuka po 30 s wod pod cinieniem oraz
wysuszy.
Naoy lak na powierzchni bruzd pdzelkiem lub specjalnym aplikatorem (ryc. IV-7).
Rozprowadzi lak za pomoc zgbnika
wewntrz bruzdy (pozwala to usun p-

69

ROZDZIA 4

70

Ryc. IV-1. Szczoteczki nylonowe

na mikrosilnik.

Ryc. IV-5. Oczyszczanie bruzd z osadw.

Ryc. IV-2. Wytrawiacz i pdzelek do

aplikacji.

Ryc. IV-6. Wytrawianie bruzdy.

Ryc. IV-3. Kocwki do aplikacji laku.

Ryc. IV-7. Aplikacja laku.

Ryc. IV-4. Laki szczelinowe.

Ryc. IV-8. Rozprowadzanie zgbnikiem

laku.

METODYKA OPRACOWANIA I WYPENIANIA UBYTKW CZ SZCZEGOWA

6
7

8
9

cherzyki powietrza i dokadne j wypeni)

(ryc. IV-8).
Spolimeryzowa lamp polimeryzacyjn.
Dostosowa do zwarcia poprzez zebranie
nadmiarw za pomoc kulki diamentowej
na turbin lub kamienia Arkansas.
Polerowa gumk na mikrosilnik (ryc. IV-9).
Ocena wykonanego zabiegu.

Ryc. IV-9. Polerowanie.

Wstp

Ryc. IV-11. Wierta do otwierania bruzd

(fissurotomy).

Cel

UCZYMY SI Z

Ryc. IV-10. Kulki diamentowe na turbin

o rozmiarach 006, 008, 010, 012.

Wskazaniem do poszerzonego lakowania (fissurotomii) jest stwierdzenie nieprzeziernoci

lub podpowierzchniowego przebarwienia widocznego bez osuszania na caym przebiegu
bruzd. Bardzo wana w metodyce fissurotomii jest wielko wierta uytego do otwarcia
bruzd. Naley stosowa kulki diamentowe na
turbin o najmniejszym rozmiarze od 006
do 010 (ryc. IV-10) albo pomyk diamentowy o rozmiarze 010 lub specjalne wierto
z wglikw spiekanych na turbin o ksztacie
pomyka, zwane fissurotomem (ryc. IV-11).
Uycie zbyt duego wierta zniweczy efekt
profilaktyczny, gdy spowoduje niepotrzebne
wycicie tkanek zdrowych na obwodzie bruzdy (ryc. IV-12).

Nauka wykonania poszerzonego lakowania.

Materiay do opracowania bruzd

Maa kulka diamentowa na turbin (rozmiar od 006 do 010), ewentualnie wierto do
fissurotomii (ryc. IV-13)
2 Pozostae materiay jak do lakowania
1

Ryc. IV-12. Rnice zakresu opracowania

bruzd w poszerzonym lakowaniu (linia
ciga) i zarysem ubytku pod amalgamat
(linia przerywana).

71

ROZDZIA 4

Wykonanie
1

Ryc. IV-13. Wierta do fissurotomii.

4
5

6
7

Ryc. IV-14. Zb 36 przed otwarciem bruzd.

Dokadnie przyjrze si powierzchni zba

i ksztatowi bruzd (ryc. IV-14).
Otworzy bruzd zgodnie z jej przebiegiem za pomoc kulki diamentowej, wycinajc w niej maleki rowek. Nie naley
wykonywa adnych ruchw na boki jedynie przesuwa wierto wzdu bruzd (ryc.
IV-15).
Umieci w otwartej brudzie wytrawiacz
na 30 s.
Wypuka i osuszy.
Aplikowa lak z uyciem pdzelka i zgbnika (jak przy lakowaniu).
Spolimeryzowa.
Opracowa tj. usun nadmiary, dostosowa
do zwarcia i wypolerowa.
Ocena wykonanego zabiegu (ryc. IV-16).

Zb 37 metoda PRR
Klasa I, prchnica powierzchowna
(caries superficialis)
Miejsce 1, Stadium 1 (Si/Sta 1.1)
Wstp

Ryc. IV-15. Zb 36 po otwarciu bruzd.

Ryc. IV-16. Zb 36 po wypenieniu lakiem.

72

Wskazaniem do stosowania metody PRR

(ang. preventive resin restoration) jest wystpowanie ogniska prchnicowego o niewielkiej
rozlegoci, obejmujcego szkliwo i zbin
w obrbie bruzdy. Zmiana ma charakter
punktowy i nie obejmuje pozostaych bruzd.
Zabieg polega na opracowaniu wiertami tylko obszaru objtego procesem prchnicowym
i wypenieniu tego ubytku kompozytem. Na
koniec wytrawia si wszystkie pozostae bruzdy i wraz z wypenieniem pokrywa lakiem
szczelinowym (ryc. IV-17).

METODYKA OPRACOWANIA I WYPENIANIA UBYTKW CZ SZCZEGOWA

Cel
prchnica

ubytek

Nauka opracowania ubytku o bardzo maej

rozlegoci obejmujcego tylko szkliwo lub
szkliwo i powierzchown cz zbiny.
Powtrzenie procedur przygotowania do wypenienia (izolacja od liny, mycie, suszenie,
wytrawianie). Nauka procedury wypenienia
materiaem kompozycyjnym.
Materiay do opracowania i wypenienia

wypenienie

3
4
5

Mae kulki diamentowe na turbin

Mae wierto ryczkowe na mikrosilnik
(rozmiar 012)
Wytrawiacz, ywica, kompozyt
Mae upychado kulkowe, zgbnik
Pozostae materiay jak do lakowania

UCZYMY SI Z

Wykonanie
lakowanie

Ryc. IV-17. Metoda PRR

schemat postpowania.
4
5

6
7
8
9
10

Ryc. IV-18. Pogbianie ubytku bez powikszania zarysu.

11
12

Zaznaczy ubytek za pomoc owka w dowolnym miejscu na powierzchni zgryzowej.

Otworzy ubytek za pomoc kulki diamentowej na turbin.
Zmieni wierto na ryczkowe na mikrosilnik i opracowa starajc si nie powiksza
zarysu, a jedynie pogbia ubytek imitujc
usuwanie zbiny prchnicowej (ryc. IV-18).
Umy i wysuszy ubytek spronym powietrzem.
Odizolowa pole operacyjne od dostpu liny (waki, linocig, koferdam).
Wytrawi szkliwo (30 s) i zbin (15 s).
Puka co najmniej 30 s.
Wysuszy.
Aplikowa ywic (bond) i spolimeryzowa.
Wypeni ubytek kompozytem za pomoc
nakadacza kulkowego (ryc. IV-19).
Spolimeryzowa wypenienie.
Usun nadmiary wypenienia za pomoc

73

ROZDZIA 4

13

14

15

Ryc. IV-19. Zb 37. Metoda PRR ubytek

wypeniony kompozytem.

16
17
18

19

Ryc. IV-20. Zb 37. Metoda PRR wytrawianie bruzd i wypenienia.

kulki diamentowej na turbin.

Wytrawi ponownie z wczeniem wszystkich bruzd (ryc. IV-20).
Wypuka i wysuszy wytrawione powierzchnie.
Aplikowa lak szczelinowy na powierzchni wypenienia i na wszystkie bruzdy (tak
jak przy lakowaniu patrz wiczenie 1) (ryc.
IV-21).
Rozprowadzi lak zgbnikiem (ryc. IV-22).
Spolimeryzowa.
Usun nadmiary, dostosowa do zgryzu za
pomoc kulki diamentowej na turbin.
Polerowa za pomoc gumki na mikrosilnik.

Zb 35 klasa I , prchnica rednia

(caries media)
Miejsce 1, Stadium 2 (Si/Sta 1.2)
Opracowanie i wypenienie ubytku
klasy I kompozytem
Wstp

Ryc. IV-21. Zb 37. Metoda PRR aplikacja laku.

Ryc. IV-22. Rozprowadzenie laku zgbnikiem.

74

Wskazaniem do opracowania ubytku klasy I

pod kompozyt jest stwierdzenie rozlegego
podpowierzchniowego zmatowienia szkliwa lub przebarwienia widocznego nawet bez
osuszania powierzchni bruzd oraz przerwanie cigoci tkanek w kilku punktach na powierzchni zgryzowej.
Ubytek po opracowaniu ma mie ksztat
spodka o gadko przechodzcych w siebie
cianach.
Szeroko zarysu nie powinna przekracza
odlegoci midzyguzkowej w kierunku policzkowo-jzykowym. Dopuszcza si pozostawienie szkliwa niepodpartego zbin w miejscach, ktre nie s bezporednio naraone na
obcienia zgryzowe.

METODYKA OPRACOWANIA I WYPENIANIA UBYTKW CZ SZCZEGOWA

Wykonanie
Zaznaczy wiksze ognisko prchnicowe na
powierzchni zgryzowej za pomoc czarnego
markera.
2
Otworzy ubytek za pomoc kulki diamentowej, ksztatujc zarys o agodnych ktach (ryc.
IV-23).
3
Opracowa zbin za pomoc wierte ryczkowych na mikrosilnik.
4 Umy i osuszy ubytek.
5 Wytrawi szkliwo 37% kwasem fosforowym
przez 15 s (ryc. IV-24).
6 Wytrawi zbin przez kolejne 15 s (ryc. IV-25).
7 Wypuka dokadnie z resztek kwasu.
8 Wysuszy za pomoc spronego powietrza.
9
Aplikowa bond za pomoc pdzelka lub
aplikatora (ryc. IV-26).
10 Spolimeryzowa bond.
11 Wypeni kompozytem polimeryzowanym
warstwowo (pojedyncza warstwa nie powinna przekracza 2 mm) (ryc. IV-27).
12 Usun nadmiary.
13 Dopasowa do zwarcia (ryc. IV-28).
14
Opracowa wypenienie za pomoc kulek
diamentowych.
15 Wypolerowa wypenienie za pomoc gumki
(ryc. IV-29).
1

Ryc. IV-23. Zb 35 opracowanie ubytku

I klasy pod kompozyt.

Ryc. IV-25. Zb 35 wytrawianie zbiny.

Cel
Opracowanie i wypenienie kompozytem ubytku obejmujcego zbin.
Materiay
1
2

3
4
5
6

Kulka diamentowa (rozmiar 012, 014)

Wierta ryczkowe na mikrosilnik
(rozmiar 012, 014)
Wytrawiacz, ywica (bond)
Kompozyt do zbw bocznych
Lampa polimeryzacyjna
Gumka na mikrosilnik

UCZYMY SI Z

Ryc. IV-24. Zb 35 wytrawianie szkliwa.

Zb 36 klasa I, prchnica gboka

(caries profunda)
Miejsce 1, Stadium 3 (Si/Sta 1.3)
Opracowanie i wypenienie ubytku
klasy I amalgamatem
Wstp
Klinicznie stwierdza si ubytek w szkliwie oraz
obszary nieprzeziernoci z lub bez przebarwienia pod szkliwem. Zgbnikiem stwierdzamy
obecno mikkiej zbiny. Istnieje konieczno

75

ROZDZIA 4

Ryc. IV-26. Zb 35 aplikacja systemu

wicego.

Ryc. IV-27. Zb 35 wypenienie kompozytem.

Ryc. IV-28. Zb 35 kontrola wypenienia

w zwarciu.

usunicia tkanek zniszczonych do granicy ze

zdrowymi tj. odpowiednio twardymi. Ubytek
jest rozlegy (moe siga odlegoci midzyguzkowej w kierunku policzkowo-jzykowym)
i gboki, sigajcy zbiny sklerotycznej w pobliu komory miazgi. Wntrze ubytku ma nierwne, pofadowane dno o rnej gbokoci.
Ubytek naley opracowa zgodnie z metodyk
Blacka (patrz wstp). Zarys ubytku powinien
obejmowa wszystkie bruzdy i siga stokw
guzkw z wyjtkiem sytuacji gdy bruzdy s
oddzielone od siebie grub warstw zdrowych
tkanek. W celu zapewnienia dobrego ksztatu
oporowego naley pamita o odpowiedniej
proporcji gbokoci ubytku do jego rozlegoci (im rozleglejszy ubytek, tym powinien by
gbszy) oraz wysokoci cian bocznych do ich
gruboci (im ciesze tym nisze).
Niezbdne jest wygadzenie brzegw tak, aby
amalgamat idealnie przylega do szkliwa w linii
zarysu. Ksztat retencyjny uzyskujemy formujc
wntrze ubytku za pomoc walca (ubytki rozlege) lub odwrconego stoka (ubytki mniej
rozlege). ciany boczne powinny by prostopade do dna ubytku lub lekko zbiene do
jego wylotu. Dno ubytku powinno by paskie
a przechodzenie cian bocznych w dno ostro
zaznaczone (ksztat pudeka ang. box). Jeli dno ubytku po opracowaniu jest nierwne
to podkadem uzyskujemy jego wyrwnanie.
Dodatkowo moemy zastosowa nacicia retencyjne w zbinie na cianach bocznych (w
zakoczeniach bruzd) pamitajc aby nie podcina szkliwa.
Cel

Ryc. IV-29. Zb 35 polerowanie wypenienia.

76

Nauka metodyki opracowania ubytku klasy I

wg Blacka, zakadania podkadu i wypeniania
amalgamatem.

METODYKA OPRACOWANIA I WYPENIANIA UBYTKW CZ SZCZEGOWA

Materiay
1

3
4
5

Ryc. IV-30. Zb 36 opracowanie pod

wypenienie amalgamatowe.

6
7

Wierta diamentowe na turbin: kulki

rne rozmiary, pomyk
Wierta stalowe na mikrosilnik: ryczkowe
o rozmiarach 012, 014, walec i odwrcony stoek
Cement szkojonomerowy na podkad
Upychado kulkowe
Amalgamat w kapsukach
Nakadacz i upychado do amalgamatu
Nakadacz paski lub karwery do usuwania
nadmiarw
UCZYMY SI Z

Wykonanie
Otworzy ubytek kulk diamentow na turbin.
2 Stworzy odpowiedni zarys.
3 Usuwa zbin prchnicow najpierw ze
cian bocznych, a potem z dna ubytku za pomoc wierta ryczkowego na mikrosilnik.
4 Wygadzi brzegi ubytku za pomoc pomyka.
5 Uformowa ksztat retencyjny za pomoc
odwrconego stoka lub walca (ryc. IV-30).
6 Zaoy podkad z cementu szkojonomerowego na dno ubytku (ryc. IV-31).
7 Przygotowa amalgamat i wypeni ubytek
warstwowo (metod kondensacji) za pomoc upychada do amalgamatu (ryc. IV-32).
8 Odsoni zarys i usun nadmiary amalgamatu za pomoc karwera lub paskiego nakadacza.
9 Dostosowa do zwarcia i nada ksztat anatomiczny narzdziami rcznymi.
10 Ocena wykonanego wypenienia (ryc. IV-33).
1

Ryc. IV-31. Zb 36 podkad.

Ryc. IV-32. Zb 36 wypenianie amalgamatem.

Ryc. IV-33. Zb 36 wypenianie amalgamatowe.

Uwaga: Polerowanie amalgamatu wykonuje

si na nastpnej wizycie (nie wczeniej ni po
24 godzinach).

77

ROZDZIA 4

II. Ubytki klasy II

Wariant 1 wypenianie cementem
szkojonomerowym
Wariant 2 wypenianie materiaem zoonym
Wariant 3 wypenianie amalgamatem
Wariant 4 wypenianie amalgamatem

DOSTP OD PRZEDSIONKA

Dostp od przedsionka odsunicie policzka

lusterkiem, podparcie odlege na powierzchniach podniebiennych siekaczy

78

Wariant 1 26-IIM
Klasa II opracowanie ubytku M
w zbie 26 pod wypenienie z cementu
szkojonomerowego

DOSTP OD PODNIEBIENIA

METODYKA OPRACOWANIA I WYPENIANIA UBYTKW CZ SZCZEGOWA

Wstp

Cel
1

Przyjcie prawidowej pozycji, podparcie

rki i operowanie lusterkiem tak, aby zapewni dobr widoczno ubytku.
Precyzyjne opracowane ubytku klasy II M
w zbie trzonowym szczki.
Nauka zakadania wypenie z cementu
szkojonomerowego.

3
4
5
6

Pomyk diamentowy na turbin z drobnym

nasypem diamentowym (ty)
Krki polerownicze, pomyk Arkansas
Ostry owek
Czarny marker
ywica Block Out
Symulacja ubytku prchnicowego

Woy zb wraz z zbami ssiednimi do

uku zbowego.
Narysowa owkiem na powierzchni policzkowej i jzykowej poziom lini na wysokoci punktu stycznego (ryc. IV-34).
Obserwujc w lusterku powierzchnie zgryzowe narysowa na listwach brzenych ssiadujcych zbw lini nad punktem stycznym (ryc. IV-35).

UCZYMY SI Z

Obecnie stomatologia zachowawcza nastawiona jest na leczenie prchnicy jako choroby,

a nie na wymian zakaonych bakteriami tkanek materiaami do wypenie. Dlatego tak
bardzo istotne jest stwierdzenie czy doszo do
powstania ubytku, ktry ze wzgldu na zalegajc w nim pytk nazbn naley wypeni,
czy jest to jedynie demineralizacja tkanek zba
dajca si leczy farmakologicznie.
Ocena stopnia zaawansowania ogniska prchnicowego, dynamiki rozwoju na powierzchni
odsonitej np. po usuniciu zba ssiedniego
jest atwa i nie wymaga bada dodatkowych.
W takim przypadku, jeli dojdzie do powstania ubytku na powierzchni stycznej, rozwj
prchnicy moe ulec zatrzymaniu. Jeeli jednak z powodu zaniedba higienicznych, wielkoci samego ubytku lub jego niedostpnoci
dla szczoteczki pytka nazbna zalega w takim ubytku, naley go opracowa i wypeni.
W tym przypadku opracowanie ubytku powinno by jak najbardziej oszczdne, poniewa
wypenienie ubytku ma jedynie wyeliminowa
moliwo zalegania pytki nazbnej.

Ryc. IV-34. Zaznaczenie wysokoci

punktu stycznego na powierzchni przedsionkowej.

Materiay do opracowania ubytku

1

Kulka diamentowa na turbin nr 014, wierto ryczkowe na mikrosilnik nr 014 i 012

Ryc. IV-35. Zaznaczenie lokalizacji punktu stycznego na powierzchni zgryzowej.

79

ROZDZIA 4

Ryc. IV-36. Zaznaczenie lokalizacji punktu stycznego na powierzchni stycznej.

Wyj zb z uku zbowego i poczy narysowane linie. W ten sposb linie te skrzyuj si w punkcie stycznym (ryc. IV-36).
Nawierci ubytek na powierzchni stycznej
uywajc kulki diamentowej o rozmiarze 14
tak, aby caa kulka zagbia si w zbie. Grny brzeg otworu powinien znajdowa si na
wysokoci poziomej linii (ryc. IV-37).
Zamalowa ubytek czarnym markerem, oraz
powierzchni styczn wok ubytku na szeroko 1 mm.
Wypeni ubytek ywic Block Out i nawietli przez 20 s (ryc. IV-38).
Wprowadzi zb 26 do uku zbowego (ryc.
IV-39).
Wyj zb 25 z zbodou.
Opracowanie

Ryc. IV-37. Nawiercony ubytek poniej

punktu stycznego.

Ryc. IV-38. Czciowe wypenienie ubytku ywic Block Out (symulacja zbiny zainfekowanej).

Ryc. IV-39. Widok ubytku.

80

Oczyci powierzchni zba szczoteczk

z past.
Poszerzy kulk diamentow zarys w takim
stopniu, aby umoliwi oczyszczenie cian
bocznych z wosku.
Usun zbin prchnicow (Block Out)
oraz zbin zdemineralizowan (zamalowana na czarno) ze cian bocznych ubytku.
Wyj zb z zbodou i odda do oceny (ryc.
IV-40).

Ryc. IV-40. Opracowany ubytek.

METODYKA OPRACOWANIA I WYPENIANIA UBYTKW CZ SZCZEGOWA

Wypenianie ubytku cementem

szkojonomerowym

Wstp

Ryc. IV-41. Zaoony koferdam.

UCZYMY SI Z

Ubytki tego typu, jeli nie s bardzo rozlege

(odlego brzegu dozgryzowego do krawdzi styczno-zgryzowej nie jest mniejsza ni
2,5 mm), nie osabiaj znaczco korony zba.
Z tego powodu moemy wypeni je cementem szkojonomerowym wykorzystujc adhezj chemiczn do zbiny trwaego i szczelnego
zabezpieczenia zba.

Materiay
1
2
3
4
5

Wstrzsarka do amalgamatu
Kondycjoner
Cement szkojonomerowy
ywica wiatoutwardzalna
Koferdam

Ryc. IV-42. Wypeniony ubytek glasjonomerem.

Wypenianie ubytku
Wprowadzi zb 26 do zbodou.
Zaoy koferdam (ryc. IV-41).
3 ciany ubytku pokry kondycjonerem.
4 Wypuka po 10 s wod.
5 Delikatnie osuszy, aby nie przesuszy zbiny
(powinna pozosta byszczca).
6 Wypeni ubytek w caoci szkojonomerem.
7
Nada wypenieniu odpowiedni wypuko
zgodn z anatomiczn budow zba (ryc. IV-42).
8 Zabezpieczy powierzchni wypenienia ywic.
9 Porwna uzyskany efekt z (ryc. IV-43, IV-44).
10 Odda zb do oceny.
1
2

Ryc. IV-43. Opracowany ubytek.

Ryc. IV-44. Opracowany ubytek.

81

ROZDZIA 4

Wariant 2 35-IID
Klasa II opracowanie ubytku na powierzchni D w zbie 35 pod wypenienie z materiau zoonego

Zarys ubytku na powierzchni stycznej nie

powinien przekracza obszaru zdemineralizowanego. Na powierzchni zgryzowej
zarys powinien by podyktowany jedynie
moliwoci dostpu do ubytku.

Wstp

Dostp ma by jak najbardziej oszczdny, jednak na tyle duy, aby umoliwi

prawidowe usunicie chorych tkanek,
opracowanie brzegw ubytku oraz wypenienie.

Opracowujc ubytek pod wypenienie

z materiau zoonego naley zwrci
uwag na jego oszczdne opracowanie.

Pozycja przy pacjencie (godzina 11), okcie

swobodnie przy tuowiu, ustawienie lampy
grnej.

82

Uchwyt pisarski ktnicy, podparcie bliskie na

brzegach siecznych i powierzchniach przedsionkowych kw i siekaczy, odsunicie lewego
policzka lusterkiem.

METODYKA OPRACOWANIA I WYPENIANIA UBYTKW CZ SZCZEGOWA

Cel
1

Umiejtno opracowania ubytku pod wypenienie adhezyjne.

Wykazanie rnic w opracowaniu pod wypenienie amalgamatowe i kompozytowe.
Umiejtno wykonania zukonienia brzegw ubytku.
Materiay do opracowania ubytku

3
4
5
6

Kulka diamentowa na turbin nr 014 (nasyp

zielony)
Pomyk diamentowy na turbin (nasyp ty)
Wierto ryczkowe na mikrosilnik nr 012
Ostry owek
Czarny marker
ywica typu Block Out
Symulacja ubytku prchnicowego

Narysowa na powierzchni policzkowej i jzykowej poziom lini na wysokoci punktu

stycznego (ryc. IV-45).

UCZYMY SI Z

Ryc. IV-45. Zaznaczenie wysokoci punktu

stycznego na powierzchni przedsionkowej.

Ryc. IV-46. Zaznaczenie lokalizacji punktu

stycznego na powierzchni zgryzowej.

Obserwujc w lusterku powierzchnie zgryzowe, narysowa na listwach brzenych ssiadujcych zbw lini nad punktem stycznym (ryc. IV-46).
Wyj zb z uku zbowego i poczy narysowane linie. Na powierzchni stycznej
linie krzyuj si w punkcie stycznym (ryc.
IV-47, IV-48).
Nawierci ubytek na powierzchni stycznej
uywajc kulki diamentowej o rozmiarze 14
tak, aby caa zagbia si w zbie. Grny
brzeg otworu powinien znajdowa si na
wysokoci linii poziomej (ryc. IV-49).

Ryc. IV-47. Widok powierzchni stycznej.

Ryc. IV-48. Zaznaczenie punktu stycznego na powierzchni stycznej.

83

ROZDZIA 4

Zamalowa ubytek i brzeg wok ubytku na szeroko 0,5 mm czarnym markerem (ryc. IV-50).
Wypeni ubytek ywic Block Out i nawietli 20 s (ryc. IV-51).
Wprowadzi zb do uku zbowego (ryc.
IV-52).
Opracowanie

Oczyci zb z osadw szczoteczk i past.

Zabezpieczy zb ssiedni przez wprowadzenie midzy zby paska metalowego.
Docisn pasek do zba ssiedniego drewnianym klinem. Klin ma znajdowa si midzy zbem leczonym a paskiem (ryc. IV-53).
Rozpocz otwarcie ubytku nad ogniskiem
prchnicowym w doku dalszym prowadzc
wierto (kulka diamentowa nr 012 na turbinie)
rwnolegle do dugiej osi zba (ryc. IV-54).
Poszerzy nieznacznie zarys ubytku na powierzchni zgryzowej w kierunku przedsionkowym i jzykowym w zakresie umoliwiajcym
obserwacj i opracowanie ubytku (ryc. IV-55).
Usun zbin prchnicow wiertem ryczkowym nr 012 na mikrosilnik (ryc. IV-56, IV-57).
Usun listw brzen dalsz za pomoc cienkiego pomyka na turbin, prowadzc wierto
prostopadle do powierzchni stycznej (ryc. IV-58).
Przystpi do usuwania uszkodzonego prchnicowo szkliwa z powierzchni stycznej za pomoc bardzo cienkiego pomyka na turbin
(ryc. IV-59).
Opracowa brzegi ubytku pomykiem o drobnym nasypie tak, aby kt powierzchniowoubytkowy wynosi 135. Zukonienie szkliwa
powinno by wykonane rwnie na powierzchni dodzisowej.
Zarys ubytku powinien obejmowa jedynie
zniszczone prchnicowo szkliwo.
Wyj zb i odda do oceny (ryc. IV-60).

84

Ryc. IV-49. Nawiercony ubytek poniej

punktu stycznego.

Ryc. IV-50. Zaznaczenie obszaru demineralizacji czarnym brokerem.

Ryc. IV-51. Czciowe wypenienie ubytku

ywic Block Out (symulacja zbiny zainfekowanej).

Ryc. IV-52. Widok ubytku od strony

przedsionkowej.

METODYKA OPRACOWANIA I WYPENIANIA UBYTKW CZ SZCZEGOWA

Ryc. IV-54. Otwarcie ubytku.

Ryc. IV-55. Ubytek otwarty.

Ryc. IV-56. Usuwanie zbiny prchnicowej.

Ryc. IV-57. Opracowana ciana dokomorowa i dodzisowa.

Ryc. IV-58. Usunicie listwy brzenej nad

ogniskiem prchnicowym.

Ryc. IV-59. Wstpnie opracowany ubytek.

Ryc. IV-60. Opracowany ostatecznie ubytek

z wykonanym zukonieniem brzegu ubytku.

UCZYMY SI Z

Ryc. IV-53. Zaoony pasek metalowy w celu

ochrony zba ssiedniego (klin midzy zbem
leczonym i paskiem).

85

ROZDZIA 4

Wypenianie
3

Wstp
Wypeniajc ubytek klasy II materiaem zoonym musimy pamita o kilku zasadach.
Klin zakadamy w celu docinicia paska do
zba i przez to uszczelnienia ubytku w okolicy
przydzisowej, a tym samym zabezpieczenia
przed powstaniem w tym miejscu nadmiaru
materiau oraz w celu niewielkiego rozseparowania zbw i dziki temu atwiejszego uzyskania punktu stycznego.
Przygotowanie chemiczne tkanek zba do
adhezyjnego wypenienia musi przebiega
zgodnie z zaleceniami producenta systemu
czcego.

Wypenienie i opracowanie
wypenienia

1
2
3

Ubytek wypeniamy warstwami nie wyszymi

ni 2 mm. Podczas odbudowy powierzchni
zgryzowej naley jej nada ksztat anatomiczny, aby ostateczne wypenienie wymagao jak
najmniejszej korekty.
Listwa brzena utworzona przez uksztatowanie wypenienia powinna znajdowa si na
tej samej wysokoci co listwa brzena w zbie
ssiednim.

4
5

7
8

Opracowujc wypenienie nie naley uywa

kamieni z grubym nasypem, eby nie uszkodzi powierzchni zba.

Materiay
1

86

Ksztatka piercieniowa Nystrma nr II, pasek metalowy z brzuszkiem (najlepiej konturowany) lub ksztatka sekwencyjna typu
Palodent
Klin drewniany o rednim rozmiarze np.

ty lub zielony (Hawe)

Nakadacz, upychado kulkowe
Kulki z waty, aplikator do bondu, waki ligninowe
Wytrawiacz, system wicy, materia zoony redniej gstoci
Krki polerownicze, kamie arkansasowy
w ksztacie pomyka, pomyk na turbin
z tym nasypem, kulka na turbin nr 014
z tym nasypem, gumki polerownicze

10
11

Woy zb do zbodou (ryc. IV-61).

Zaoy koferdam (ryc. IV-62).
Zaoy ksztatk, pasek ksztatki docisn klinem (ryc. IV-63).
Zgosi do oceny.
Przygotowa chemicznie ubytek do wypenienia materiaem zoonym: wytrawi przez 15 s, wypuka wytrawiacz, lekko osuszy ubytek (jeli stosujemy system
IV lub V generacji) (ryc. IV-64).
Podczas wypukiwania wytrawiacza uywa ssaka.
Zastosowa system wicy.
Wprowadzi nakadaczem pierwsz porcj materiau.
Uywajc upychada kulkowego docisn
materia do ciany dodzisowej dbajc
o to, aby nie zamkn pcherzykw powietrza w kcie utworzonym przez brzeg ubytku
i pasek. Powierzchnia materiau ma by
paska i gadka. Warstwa ta powinna mie
grubo okoo 1 mm (ryc. IV-65).
Spolimeryzowa.
Wprowadzi nastpn warstw materiau
i docisn dokadnie do ciany jzykowej

METODYKA OPRACOWANIA I WYPENIANIA UBYTKW CZ SZCZEGOWA

na cian przedsionkow tworzc bruzd

i listw brzen (ryc. IV-66).
14 Spolimeryzowa.
15 Wysun lekko klin, zdj ksztatk pozostawiajc klin midzy zbami.

Ryc. IV-61. Ostatecznie opracowany

ubytek.

Ryc. IV-62. Zaoony koferdam.

Ryc. IV-63. Zaoona ksztatka piercieniowa i klin.

Ryc. IV-64. Wytrawianie.

Ryc. IV-65. Upychanie pierwszej warstwy

materiau.

Ryc. IV-66. Wypeniony ubytek.

UCZYMY SI Z

nacigajc na guzek jzykowy. W ten sposb powstaje skona warstwa odbudowujca stok guzka jzykowego.
12 Spolimeryzowa.
13 Ostatni warstw naoy w ten sam sposb

87

ROZDZIA 4

Dowietli wypenienie od strony policzkowej i jzykowej.

17 Wstpnie skorygowa wysoko wypenienia przez porwnanie z zbem ssiednim.
18 Listw brzen (jeli potrzeba) obniy kulk na turbin z drobnym nasypem.
19 Sprawdzi w zwarciu uywajc kalki.
20 Po dopasowaniu wypenienia w zwarciu
(pomykiem diamentowym i arkansasowym) opracowa listw brzen krkami ciernymi. Krkami naley opracowa
rwnie brzeg przedsionkowy i jzykowy
wypenienia (ryc. IV-67, IV-68). Naley
przy tym by bardzo ostronym, aby krek
nie wsun si midzy zby niszczc punkt
styczny. Powierzchni zgryzow wypenienia wypolerowa gumkami (ryc. IV-69).
21 Wyj klin.
22 Nie wyjmujc zba z zbodou zgosi do oceny.
Asystent oceni rwnie wypenienie po wyjciu
z zbodou (ryc. IV-70, IV-71, IV-72).
16

Ryc. IV-67. Opracowywanie krkami.

Ryc. IV-68. Opracowywanie krkami.

88

Ryc. IV-69. Wypeniony ubytek.

Ryc. IV-70. Wypeniony ubytek (brak nawisw).

Ryc. IV-71. Wypeniony ubytek (cechy

anatomiczne).

Ryc. IV-72. Wypeniony ubytek (cechy

anatomiczne).

METODYKA OPRACOWANIA I WYPENIANIA UBYTKW CZ SZCZEGOWA

Wariant 3 36-IIMO
Klasa II opracowanie ubytku MO
w zbie 36 pod wypenienie z amalgamatu

Wskazwki

UCZYMY SI Z

Materiay podkadowe (cementy polikarboksylowe i fosforanowe) zarabiamy na gadkiej stronie szklanej pytki opatk metalow. Cementy
glasjonomerowe zarabiamy na papierku. Materiay podkadowe zarobione jako liner (posta
gstej mietany) przenosimy do ubytku za pomoc upychada kulkowego i rozprowadzamy
po cianie dokomorowej. Cementy zarobione
jako base (posta kitu) przenosimy nakadaczem i nastpnie ksztatujemy upychaem.
Wypenienia amalgamatowe mona polerowa
dopiero po upywie co najmniej 24 godzin od
wypenienia, dlatego podczas tego wiczenia
studenci kocz opracowanie wypenienia na
wstpnym wygadzeniu. Ostateczne wypolerowanie wykonaj na nastpnym wiczeniu.
Cel
1

Podparcie na powierzchniach przedsionkowych przedtrzonowcw, odunicie

lusterkiem policzka.

Wstp

Prawidowe przygotowanie stanowiska pracy (ustawienie fotela, podgwka).

Przyjcie prawidowej pozycji, podparcie
i widoczno ubytku, operowanie lusterkiem.
Precyzyjne opracowane ubytku klasy II
MO w zbie trzonowym uchwy.
Wykonanie rowkw retencyjnych.
Materiay do opracowania ubytku

Przed rozpoczciem opracowywania ubytku

naley ustawi gow pacjenta tak, aby praca
odbywaa si w komfortowych warunkach zarwno dla lekarza jak i pacjenta. Naley pamita o podparciu rki pracujcej. Im blisze zba
jest podparcie rki, tym jest ona stabilniejsza
i ruchy wierta precyzyjniejsze. Uzyskanie anatomicznego ksztatu odbudowy korony zba
i punktu stycznego oraz dokadne opracowanie
wypenienia zapewniaj zdrowe przyzbie.

2
3
4
5
6
7
8

Kulka diamentowa na turbin nr 014

(zielony nasyp)
Wierto ryczkowe nr 012, 014
Pomyk diamentowy na turbin
Kamie arkansasowy
Walec diamentowy
Ostry owek
Czarny marker
ywica typu Block Out

89

ROZDZIA 4

Symulacja ubytku prchnicowego

Woy zb wraz z zbami ssiednimi do
uku zbowego.
2 Narysowa na powierzchni policzkowej i jzykowej poziom lini na wysokoci punktu
stycznego (ryc. IV-73).
3 Obserwujc w lusterku powierzchnie zgryzowe narysowa na listwach brzenych ssiadujcych zbw lini nad punktem stycznym (ryc. IV-74).
4 Wyj zb z uku zbowego i poczy narysowane linie. Na powierzchni stycznej linie te krzyuj si w punkcie stycznym (ryc.
IV-75).
5 Nawierci ubytek na powierzchni stycznej
uywajc kulki diamentowej o rozmiarze
014 tak, aby caa zagbia si w zbie. Grny brzeg ubytku powinien znajdowa si na
wysokoci poziomej linii (ryc. IV-76).
6 Zamalowa ubytek i brzeg ubytku na szeroko 0,5 mm czarnym markerem i wypeni
woskiem (ryc. IV-77, IV-78).
7 Wprowadzi zb do uku zbowego (ryc.
IV-79).
8 Nawierci ubytek kulk diamentow na powierzchni zgryzowej w skrzyowaniu bruzd
(ryc. IV-80). Rozwierci ubytek wiertem
ryczkowym na mikrosilnik nr 014. Prowadzi wierto skonie podminowujc powierzchni zgryzow (ryc. IV-81, IV-82).
9 Zamalowa ciany ubytku czarnym markerem, a nastpnie wypeni ubytek ywic
Block Out i nawietli 20 s (ryc. IV-83).
10 Wyj zb i zaznaczy brzeg dodzisowy na
wysokoci tu poniej namalowanej markerem linii otaczajcej ubytek. Zarys na powierzchni stycznej ma mie ksztat trapezu
o szerszej podstawie na brzegu dodzisowym (ryc. IV-84).
11 Odda zb do oceny.
1

90

Ryc. IV-73. Zaznaczenie wysokoci punktu

stycznego na powierzchni przedsionkowej.

Ryc. IV-74. Zaznaczenie lokalizacji punktu stycznego na powierzchni zgryzowej.

Ryc. IV-75. Zaznaczenie punktu stycznego na powierzchni stycznej.

Ryc. IV-76. Nawiercony ubytek poniej

punktu stycznego.

METODYKA OPRACOWANIA I WYPENIANIA UBYTKW CZ SZCZEGOWA

Ryc. IV-81. Symulacja ubytku na powierzchni zgryzowej.

Ryc. IV-78. Czciowe wypenienie ubytku ywic Block Out (symulacja zbiny
zainfekowanej).

Ryc. IV-82. Symulacja ubytku na powierzchni zgryzowej.

Ryc. IV-79. Widok ubytku od strony

przedsionkowej.

Ryc. IV-83. Wypeniony Block Outem ubytek na powierzchni zgryzowej.

Ryc. IV-80. Symulacja ubytku na powierzchni zgryzowej.

Ryc. IV-84. Zaznaczony zarys ubytku na

powierzchni stycznej.

UCZYMY SI Z

Ryc. IV-77. Zaznaczenie obszaru demineralizacji czarnym brokerem.

91

ROZDZIA 4

Wskazwki
Zaznaczy owkiem zarys ubytku na powierzchni zgryzowej wok bruzd:

cie 1,5 mm,

3,5 mm wymiar przedsionkowojzykowy w brudzie poprzecznej.
1

Zarys ubytku na powierzchni stycznej powinien wychodzi do nisz midzyzbowych tak,

aby by widoczny na szeroko 0,5 mm i nie
wykracza poza krawdzie styczne. Zaznaczy
zarys owkiem.
2

Ryc. IV-85. Widok od strony przedsionkowej.

Opracowanie
Wprowadzi zb do zbodou (ryc.
IV-85).
2 Oczyci zb wodnym roztworem pumeksu (lub past do usuwania osadw)
rozprowadzonym szczoteczk montowan na ktnicy mikrosilnikowej.
3 Wprowadzi midzy zby pasek metalowy
w celu ochrony powierzchni stycznej zba
ssiedniego, docisn go klinem do zba
ssiedniego (klin midzy zbem leczonym
a paskiem). Klin dociska pasek, ale rwnie odsuwa zb leczony od zba ssiedniego (ryc. IV-86).
4 Rozpocz otwarcie ubytku nad ogniskiem prchnicowym w doku bliszym
prowadzc wierto (kulka diamentowa na
turbinie nr 10) rwnolegle do dugiej osi
zba (ryc. IV-87).
Po dotarciu do ogniska prchnicowego
opracowa bruzdy na powierzchni zgryzowej walcem na turbinie lub pomykiem. Na powierzchni zgryzowej wszystkie ciany none powinny by rwnolege
do siebie. ciana dokomorowa powinna
by paska.
1

92

Ryc. IV-86. Zaoony pasek metalowy

w celu ochrony zba ssiedniego (klin
midzy zbem leczonym i paskiem).

Ryc. IV-87. Otwarcie ubytku na powierzchni stycznej.

Ryc. IV-88. Opracowany ubytek na powierzchni zgryzowej i widoczny dostp

do ubytku na powierzchni stycznej.

METODYKA OPRACOWANIA I WYPENIANIA UBYTKW CZ SZCZEGOWA

Powikszy zarys ubytku w czci

bliszej, ale tylko tak, aby moliwe byo
usunicie zbiny prchnicowej. Na tym
etapie naley pozostawi cienk warstw
szkliwa na powierzchni bliszej (ryc.
IV-88).
6
Usun zbin prchnicow wiertem
ryczkowym na ktnicy mikrosilnikowej.
7
Wyprowadzi zarys ubytku do nisz,
czyli do zaznaczonych owkiem linii, za
pomoc cienkiego pomyka. Podczas wykonywania tego rozszerzenia naley pamita o utworzeniu prawidowego kta
powierzchniowo-ubytkowego. Odama
(jeli samo nie odpado) szkliwo z powierzchni bliszej za pomoc nakadacza
(ryc. IV-89).
8 Opracowa za pomoc walca cian
dodzisow usuwajc nieodparte zbin
szkliwo. ciana dodzisowa powinna by
paska i prostopada do ciany dokomorowej i mie szeroko co najmniej 2 mm.
9
Zukoni przejcie cian dokomorowych.
Wygadzi brzegi ubytku (po upewnieniu
si, e kty powierzchniowo-ubytkowe
s prawidowe). Na powierzchni stycznej
wykona zabieg krkami ciernymi, a na
powierzchni zgryzowej kamieniem arkansasowym na mikrosilniku.
10 Zgosi zb do oceny (ryc. IV-90, IV-91,
IV-92).
5

Ryc. IV-89. Usunicie listwy brzenej nad

ogniskiem prchnicowym.

Ryc. IV-91. Opracowany ubytek widok

od strony przedsionkowej.

UCZYMY SI Z

Ryc. IV-90. Opracowany ubytek.

Ryc. IV-92. Opracowany ubytek.

93

ROZDZIA 4

Wypenianie ubytku klasy II

amalgamatem 36MO

Wstp

Materiay

Prawidowa odbudowa ksztatu anatomicznego zba ma bardzo due znaczenie. Braki

odpowiednich punktw stycznych, prawidowych kontaktw w zwarciu mog by
przyczyn wielu problemw odczuwalnych
przez pacjenta, takich jak stany zapalne
przyzbia, wysuwanie zba z zbodou, zaburzenia czynnociowe stawu skroniowouchwowego.
W gbokich ubytkach, z powodu dobrego
przewodnictwa termicznego amalgamatu,
naley zaoy podkad. W ubytkach pytkich
i redniej gbokoci wystarczy zabezpieczy
opracowan zbin systemem wicym.

Cel
1
2

Umiejtno doboru ksztatki.

Umiejtno zaoenia podkadu.

Ryc. IV-93. Zaoony koferdam.

94

Umiejtno waciwego wypeniania zba

amalgamatem.
Nauka odwzorowania ksztatu anatomicznego.

Ksztatka piercieniowa i jednocienna

Kliny
Wstrzsarka do amalgamatu
Pistolet do amalgamatu
Kalka
Ni dentystyczna
Wypenianie i opracowanie
wypenienia
Woy zb do zbodou.
Zaoy koferdam.
3 Wprowadzi nitk dentystyczn pomidzy
zby (ryc. IV-93, IV-94).
4 Zaoy ksztatk. Upewni si, e pasek
obejmuje zb okoo 1 mm poniej brzegu dodzisowego i wystaje okoo 1 mm powyej listwy brzenej zba ssiedniego. Pasek ksztatki docisn klinem.
5 Zgosi do oceny (ryc. IV-95).
6 Zaoy podkad z cementu szkojonome1
2

Ryc. IV-94. Zaoony koferdam.

METODYKA OPRACOWANIA I WYPENIANIA UBYTKW CZ SZCZEGOWA

Ryc. IV-95. Zaoona ksztatka.

UCZYMY SI Z

rowego szybko twardniejcego lub cementu

tlenkowo-cynkowo-fosforanowego, pokrywajc cian dokomorow poziom i pionow.
7 Odczeka 4 minuty.
8 Wyrwna powierzchni podkadu walcem
diamentowym z drobnym nasypem na kocwce mikrosilnikowej. ciana dodzisowa
musi by wolna od podkadu.
9 Wprowadza porcje amalgamatu za pomoc
pistoletu.
10 Rozpocz wypenianie od czci stycznej
dbajc o szczelne wypenienie wszystkich ktw (ryc. IV-96).
11 Uywajc upychada do amalgamatu dokadnie kondensowa kad porcj w ubytku wykonujc mocne ruchy wcierania w ciany ubytku.
12 Usuwa nakadaczem i ssakiem materia,
ktry wydostaje si z ubytku.
13 Wypeni ubytek z lekkim nadmiarem.
14 Odsoni zarys ubytku za pomoc nakadacza
zeskrobujc nadmiary ze stokw guzkw (nakadacz powinien by prowadzony wzdu linii
zarysu). Nakadaczem i zgbnikiem uksztatowa powierzchni zgryzow (ryc. IV-97).
15 Odci nakadaczem nadmiary materiau przy
ksztatce tworzc zaokrglon listw brzen.
16 Rozkrci napinacz i uwolni z niego pasek.
17 Wysun delikatnie klin i ruchem koyszcym wysun pasek.
18 Sprawdzi nitk dentystyczn brak nawisw
i gadko przechodzenia wypenienia w powierzchni zba.
19 Sprawdzi wysoko wypenienia w zwarciu
i ewentualnie skorygowa wysoko wypenienia narzdziami rcznymi (nakadaczem,
ekskawatorem).
20 Wygadzi wstpnie wypenienie pocierajc jego powierzchni gadkimi narzdziami
rcznymi oraz watk zwilon spirytusem.
21 Zgosi zb do oceny nie wyjmujc go z zbodou (ryc. IV-98).

Ryc. IV-96. Wprowadzany amalgamat do

bliszej czci ubytku.

Ryc. IV-97. Wypeniony ubytek (widok od

przedsionka).

Ryc. IV-98. Wypeniony ubytek.

95

ROZDZIA 4

37-IIMOD Klasa II opracowanie ubytku MOD w zbie 37 pod wypenienie

z amalgamatu
Cel
Doskonalenie umiejtnoci opracowywania
rozlegych ubytkw zbach trzonowych i wypeniania amalgamatem.
Materiay

Ryc. IV-101. Zaznaczenie punktu stycznego na powierzchni stycznej bliszej.

Jak w wiczeniu poprzednim

Symulacja ubytku prchnicowego
Wykona ubytki na powierzchni stycznej bliszej, zgryzowej i na powierzchni dalszej podobnie jak w poprzednim wiczeniu.
Opracowanie i wypenienie

Ryc. IV-102. Zaznaczenie obszaru demineralizacji czarnym brokerem.

Jak w wiczeniu poprzednim.

96

Ryc. IV-99. Zaznaczenie wysokoci punktu

stycznego na powierzchni przedsionkowej.

Ryc. IV-103. Czciowe wypenienie ubytku ywic Block Out (symulacja zbiny zainfekowanej).

Ryc. IV-100. Zaznaczenie lokalizacji punktu

stycznego na powierzchni zgryzowej.

Ryc. IV-104. Symulacja ubytku na powierzchni zgryzowej.

METODYKA OPRACOWANIA I WYPENIANIA UBYTKW CZ SZCZEGOWA

Ryc. IV-106. Ubytek na powierzchni zgryzowej wypeniony Block Outem.

Ryc. IV-107. Opracowany ubytek MOD

z zaoonym podkadem.

Ryc. IV-108. Zaoona ksztatka piercieniowa i kliny.

Ryc. IV-109. Wypenienie MOD przed

ostatecznym opracowaniem.

Ryc. IV-110. Wypenienie MOD przed

ostatecznym opracowaniem widok od
strony przedsionkowej.

Ryc. IV-111. Wypenienie MOD przed ostatecznym opracowaniem cz dalsza.

Ryc. IV-112. Wypenienie MOD w trakcie

polerowania.

UCZYMY SI Z

Ryc. IV-105. Symulacja ubytku na powierzchni zgryzowej.

97

ROZDZIA 4

Ubytek klasy III

12-IIIM
Klasa III opracowanie ubytku na powierzchni stycznej bliszej w zbie 12

Oparcie rk na gowie pacjenta przy pozycji

lusterka oddalonej inny uchwyt lusterka).

Oparcie rk na gowie pacjenta, pozycja lusterka bliska (podatne na zachlapanie).

Uchwyt pisarski ktnicy, podparcie bliskie na
kle i przedtrzonowcach, odsunicie lewego
policzka palcem serdecznym.

98

METODYKA OPRACOWANIA I WYPENIANIA UBYTKW CZ SZCZEGOWA

Cel

Wstp
1

Zakres demineralizacji szkliwa na powierzchniach stycznych zbw przednich ma ksztat

okrgy w maych ubytkach lub w wikszych
trjktny o zaokrglonych ktach z podstaw biegnc rwnolegle do szyjki zba i wierzchokiem zbliajcym si do punktu stycznego. W zalenoci od rozlegoci ubytku boki
tego trjkta zbliaj si do krawdzi styczno-przedsionkowej i styczno-jzykowej lub je
przekraczaj.

Ryc. IV-113. Zaznaczenie wysokoci punktu

stycznego na powierzchni jzykowej.

2
3

Materiay
Kulka diamentowa na turbin nr 012 i 014
(zielony pasek)
2 Wierto ryczkowe na mikrosilnik nr 012
i 014
3 Pomyk na turbin o drobnym nasypie
(ty pasek)
4 Kamie arkansasowy
5 Krki polerownicze i gumki
6 Kliny
7 Pasek poliestrowy
8 Materia zoony, system wicy
9 ywica typu Block Out
1

UCZYMY SI Z

Generalna zasada jak powinnimy si kierowa leczc prchnic to oszczdno tkanek

zba. Jednak w przypadku zbw przednich
bardzo wana (a moe dla pacjenta najwaniejsza) jest estetyka wykonanego wypenienia. Mimo rozwoju materiaoznawstwa
i coraz lepszych walorw estetycznych materiaw zoonych, ubytki w zbach przednich
naley otwiera od powierzchni jzykowej
tak, aby bya widoczna jak najmniejsza ilo
wypenienia. Nawet w sytuacji, kiedy ubytek
jest otwarty przez rozwj prchnicy od strony
wargowej, opracowujemy na tej powierzchni
tkanki jedynie uszkodzone i jeeli dostp do
ubytku jest zbyt may, naley rozway dodatkowe otwarcie od strony jzykowej.

Opracowanie ubytku na powierzchni stycznej w zbie przednim.

Zakadanie waeczkw.
Dobr koloru i przeziernoci materiau wypeniajcego.

Symulacja ubytku prchnicowego

1

Narysowa na powierzchni przedsionkowej i jzykowej poziom lini na wysokoci

punktu stycznego (ryc. IV-113, IV-114).
Zaznaczy punkt styczny na powierzchni

Ryc. IV-114. Zaznaczenie wysokoci punktu

stycznego na powierzchni przedsionkowej.

99

ROZDZIA 4

3
4

Ryc. IV-115. Zaznaczenie punktu stycznego na

powierzchni stycznej.
5

Ryc. IV-116. Nawiercony ubytek.

stycznej bliszej (ryc. IV-115).

Wyj zb z zbodou.
Nawierci ubytek tu poniej punktu stycznego kulk diamentow nr 012 tak, aby caa
zagbia si w zbie. Ubytek powinien znajdowa si bliej krawdzi styczno-jzykowej ni styczno-wargowej. Nada ubytkowi
ksztat zbliony do trjktnego, nie przekraczajc krawdzi stycznych. Brzeg dodzisowy ma znajdowa si okoo 1,5 mm nad
szyjk anatomiczn zba (ryc. IV-116).
Zamalowa ubytek cznie z brzegiem na
szeroko okoo 0,5 mm czarnym markerem (ryc. IV-117).
Wypeni ubytek ywic Block Out i nawietli 20 s.
Umieci zb w uku zbowym (ryc.
IV-118).
Opracowanie ubytku

1
2

Ryc. IV-117. Zaznaczenie obszaru demineralizacji czarnym blokerem.

Ryc. IV-118. Widok ubytku od strony przedsionkowej.

100

Oczyci zb z osadw szczoteczk i past.

Zabezpieczy zb ssiedni paskiem metalowym i rozklinowa zby wsuwajc klin pomidzy leczony zb i pasek metalowy (ryc.
IV-119).
Zlokalizowa ubytek, a nastpnie prowadzc kulk diamentow nr 012 prostopadle
do powierzchni zba otworzy ubytek od
powierzchni jzykowej. Otwarcie powinno
znajdowa si jak najbliej ubytku i jak najbliej listwy brzenej (ryc. IV-120).
Poszerzy ubytek w stopniu wystarczajcym
dla usunicia zainfekowanej zbiny. Z powodw estetycznych nie mona pozostawi
przebarwionej na ciemno zbiny na cianie
przedsionkowej ubytku, nawet jeli jest ona
twarda (ryc. IV-121).
Zukoni i wygadzi brzegi ubytku pomykiem diamentowym o drobnym nasypie.
Zgosi zb do oceny.

METODYKA OPRACOWANIA I WYPENIANIA UBYTKW CZ SZCZEGOWA

Wypenienie

Ryc. IV-119. Zaoony pasek metalowy w celu

ochrony zba ssiedniego (klin midzy zbem
leczonym i paskiem).

Ryc. IV-121. Opracowany ubytek.

Ryc. IV-123. Zaoony pasek poliestrowy (klin

dociska pasek do leczonego zba).

Ryc. IV-122. Zaoony pasek poliestrowy (klin

poniej brzegu dodzisowego ubytku).

Ryc. IV-124. Wytrawianie.

UCZYMY SI Z

Ryc. IV-120. Otwarcie ubytku.

Dobra kolor i przezierno wypenienia.

Zaoy waeczki ligninowe do przedsionka
z prawej i lewej strony wdzideka wargi grnej.
Wprowadzi midzy zby 12 i 11 pasek
poliestrowy. Podczas wprowadzania pasek
powinien by wygity tak, aby wsun si
w kieszonk dzisow wok zba 12.
Docisn pasek do leczonego zba drewnianym klinem wprowadzonym od strony podniebiennej (ryc. IV-122, IV-123).
Zgosi do oceny.
Wytrawi ubytek 37% kwasem ortofosforowym przez 15 s (jeli stosujemy system wicy IV lub V generacji) (ryc. IV-124).
Dokadnie wypuka wytrawiacz.

101

ROZDZIA 4

Zmieni waeczki w taki sposb, aby warga

nie dotykaa do leczonego zba.
Wydmucha wod z ubytku tak, aby pozostawi zbin lekko poyskujc (chyba e system wymaga zgodnie z zaleceniami producenta dokadnego wysuszenia).
Zastosowa system wicy (ryc. IV-125).
Wprowadzi nakadaczem niewielk porcj
materiau do ubytku.
Upchn upychadem kulkowym materia do
ciany przedsionkowej i brzegu przedsionkowego.
Docisn pasek do powierzchni przedsionkowej zba i nawietli od tej samej strony.
Wprowadzi kolejn porcj materiau,
upchn dokadnie upychadem kulkowym.
Uksztatowa upychaem kulkowym powierzchni jzykow a nakadaczem krawd styczno-jzykow.
Nawietli wypenienie od strony podniebiennej przez lekko dogity pasek.
Zgosi zb do oceny.

Ryc. IV-125. Aplikacja ywicy.

Opracowanie wypenienia
Wyj pasek.
Uywajc kalki sprawdzi dopasowanie wypenienia w zwarciu.
3 Dopasowa wysoko wypenienia za pomoc kulki arkansasowej, kulki diamentowej
o drobnym nasypie lub gumki.
4
Krawd styczno-jzykow opracowa
krkami polerowniczymi, podobnie jak powierzchni przedsionkow.
5 Wypolerowa wypenienie gumkami do polerowania (ryc. IV-126, IV-127).
6 Zgosi zb do oceny.
1

Ryc. IV-126. Wypeniony ubytek od strony

jzykowej.

Ryc. IV-127. Wypeniony ubytek od strony

przedsionkowej.

102

METODYKA OPRACOWANIA I WYPENIANIA UBYTKW CZ SZCZEGOWA

Ubytek klasy IV

Klasa IV opracowanie ubytku

/ zamanego siekacza przyrodkowego szczki 11D

Wstp

Ubytki tego typu powstaj wskutek rozwoju

prchnicy na powierzchni stycznej (bardzo
rozlege ubytki III klasy) lub wskutek urazu.
Naley rozway, czy ubytki takiej wielkoci nie powinny by odbudowywane metod
poredni (licwka, korona czciowa).

Podparcie bliskie na brzegach siecznych

siekacza bocznego i ka, delikatne odsunicie
policzka lewego lusterkiem, ustawienie ktnicy.

UCZYMY SI Z

Zazwyczaj jednak wzgldy finansowe

(w przypadku rozlegych ubytkw prchnicowych) lub czasowe (w przypadku urazowego uszkodzenia zba lub odkruszenia
si kta siecznego wraz z wypenieniem III
klasy) zmuszaj lekarza do wykonania odbudowy bezporedniej. Podczas opracowywania tak rozlegego ubytku naley by bardzo ostronym, gdy s to zazwyczaj gbokie ubytki. Niepodparte zdrow zbin szkliwo na powierzchni przedsionkowej
mona pozostawi, jednak w praktyce podczas wykonywania zukonienia szkliwo takie odpada. Jeli do zniszczenia zba doszo
na skutek urazu naley sprawdzi ywotno
zba, sprawdzi czy nie doszo do urazowego obnaenia miazgi. Poniewa wypenienia ubytkw IV klasy przylegaj do zba na
niewielkiej powierzchni w stosunku do swojej objtoci i s mocno obciane podczas
odgryzania ksw pokarmu naley zadba
o prawidowy ksztat oporowy i w maksymalnie moliwy sposb zwikszy retencyjno ubytku.
ciana dodzisowa powinna by w miar
paska i prostopada do dugiej osi korony.
Zukonienie szkliwa na powierzchni przedsionkowej powinno by szersze ni zazwyczaj wykonywane.

103

ROZDZIA 4

Cel
1
2

Zakadanie koferdamu w odcinku przednim.

Opracowanie ubytku pod materia zoony
ze zwrceniem uwagi na popraw ksztatu
retencyjnego.
Poznanie waciwoci materiaw zoonych
(przezierno) oraz nabycie umiejtnoci estetycznej odbudowy.
Nauka wypeniania zbw przednich w koronie poliestrowej.

Ryc. IV-128. Zaznaczenie wysokoci punktu

stycznego na powierzchni przedsionkowej.

Materiay
Kulka diamentowa na turbin nr 016
Pomyk diamentowy na turbin
Wierta ryczkowe na mikrosilnik nr 012 i 016
Gumki, krki polerownicze
Korona poliestrowa
Materia zoony, system wicy

Ryc. IV-129. Symulacja ubytku na powierzchni

stycznej.

Symulacja ubytku
1

2
3

104

Zaznaczy punkt styczny jak w poprzednich

wiczeniach (ryc. IV-128).
Wyj zb z zbodou.
Wykona ubytek na powierzchni stycznej
dalszej kulk diamentow na turbin nr 016
rozpoczynajc poniej punktu stycznego, nastpnie prowadzi wierto w kierunku brzegu siecznego. Zarys ubytku wyprowadzi na
powierzchni przedsionkow i jzykow
zniszczy krawdzie styczne oraz kt sieczny. Za pomoc wierta ryczkowego nr 012
powikszy ubytek w kierunku brzegu siecznego. Wierto prowadzi pod ostrym ktem
tak, aby pozostaa cienka warstwa niepodpartego zbin szkliwa (ryc. IV-129). Zamalowa otwr czarnym markerem oraz szkliwo
wok ubytku na szeroko okoo 0,5 mm.
Ubytek wypeni czciowo ywic Block
Out i nawietli 20 s.

Ryc. IV-130. Widok ubytku od strony przedsionkowej.

Ryc. IV-131. Widok ubytku od strony jzykowej.

METODYKA OPRACOWANIA I WYPENIANIA UBYTKW CZ SZCZEGOWA

4
5

Zgosi zb do oceny.
Ponownie umieci zb w zbodole (ryc.
IV-130, IV-131).
Opracowanie

1
2

Ryc. IV-132. Opracowany ubytek widok od

strony przedsionkowej.

Ryc. IV-133. Opracowany ubytek widok od

strony jzykowej.

UCZYMY SI Z

Oczyci zb szczoteczk i past.

Przystpi do usuwania zbiny prchnicowej od ciany dodzisowej poszerzajc zarys ubytku, jeli jest to niezbdne do dokadnego opracowania
ubytku. W nastpnej kolejnoci opracowa cian przedsionkow, jzykow
i na kocu dokomorow.
Nada ksztat oporowy. ci nawisajce, niepodparte zbin szkliwo na brzegu
siecznym.
Nada ksztat retencyjny. Jeeli ciana dodzisowa jest ustawiona skonie
w kierunku do dzisa opracowa j tak,
aby bya prostopada do dugiej osi korony. Zukoni szkliwo pomykiem o drobnym nasypie (ty pasek) (ryc. IV-132,
IV-133, IV-134, IV-135).
Zgosi zb do oceny.

Ryc. IV-134. Opracowany ubytek zukonione szkliwo.

Ryc. IV-135. Opracowany ubytek.

105

ROZDZIA 4

Wypenianie
1

4
5
6

Dopasowa koron poliestrow tak, aby pokrywaa na szeroko 1 mm brzeg dodzisowy, a jej brzeg sieczny opiera si o zdrowy
brzeg zba, oraz odbudowywaa punkt styczny (ryc. IV-136). Odbudowywany kt sieczny
powinien by podobny do analogicznego kta
w zbie jednoimiennym (ryc. IV-137). W koronie wykona may otwr na brzegu siecznym przebijajc j od rodka ostrym zgbnikiem (ryc. IV-138).
Dopasowa kolor i przezierno materiau wypeniajcego.
Zaoy koferdam. Dokadnie wywin gum
koferdamu nakadaczem tak, aby wprowadzona do kieszonki znajdowaa si poniej brzegu
dodzisowego ubytku (ryc. IV-139, IV-140).
Zoy dodatkowo nitk retrakcyjn.
Zgosi do oceny koferdam i koron.
Przygotowa chemicznie ubytek do wypenienia kompozytem (wytrawienie i pokrycie systemem wicym) (ryc. IV-141, IV-142).
Wprowadzi materia do czci korony odpowiadajcej ubytkowi. Najpierw wprowadzi
wski pasek materiau transparentnego (do
odbudowy brzegu siecznego), nastpnie na
powierzchni przedsionkow i styczn pask
warstw materiau szkliwnego. Cz jzyko-

Ryc. IV-137. Kontrola ksztatki.

Ryc. IV-138. Wykonanie otworu w brzegu

ksztatki.

Ryc. IV-139. Zaoenie koferdamu.

Ryc. IV-136. Dopasowana ksztatka.

106

Ryc. IV-140. Sposb umocowania koferdamu.

METODYKA OPRACOWANIA I WYPENIANIA UBYTKW CZ SZCZEGOWA

Ryc. IV-141. Wytrawianie ubytku (zb ssiedni

zabezpieczony paskiem).

UCZYMY SI Z

Ryc. IV-142. Aplikacja ywicy.

w wypeni materiaem zbinowym. Podczas

wypeniania korony materiaem zoonym
naley dba o to, aby nie zamkn pcherzykw powietrza midzy kolejno wprowadzanymi porcjami materiau. Jeeli ubytek jest rozlegy i gboki mona cz utraconej zbiny
odbudowa najpierw materiaem zbinowym
z rki (ryc. IV-143).
8 Wprowadzi koron na zb. Nadmiar materiau wypywa na pocztku w kierunku szyjki
zba, potem powinien wypyn przez otwr
w brzegu siecznym. Usun nadmiary materiau nakadaczem lub zgbnikiem (ryc. IV-144).
9 Docisn koron dodatkowo klinem (jeli nie
jestemy pewni dokadnego jej dopasowania
w okolicy szyjki zba) (ryc. IV-145).
10 Nawietli wypenienie od strony wargowej
i jzykowej.
11
Podwaajc zgbnikiem zdj koron
z zba.
12 Dopasowa wysoko wypenienia w zwarciu,
wypolerowa. Stara si jak najmniej korygowa powierzchni wargow, gdy po zdjciu
korony poliestrowej jest ona idealnie gadka.
13 Zgosi zb do oceny (ryc. IV-146, IV-147).

Ryc. IV-143. Wprowadzenie ksztatki wypenionej kompozytem na zb.

Ryc. IV-144. Usuwanie nadmiarw.

Ryc. IV-145. Polimeryzacja po dociniciu

klinem.

107

ROZDZIA 4

Ryc. IV-146. Wypenienie od strony przedsionkowej.

Ryc. IV-147. Wypenienie od strony jzykowej.

Ubytki klasy V
Wypenianie materiaem zoonym
Wypenianie amalgamatem

26 ubytek klasy V
Opracowanie i wypenienie ubytku
klasy V amalgamatem

Ustawienie gowy pacjenta (obrcona w praw stron), podparcie prawej rki.

108

Poprawa widocznoci przez odsunicie lewego policzka lusterkiem.

METODYKA OPRACOWANIA I WYPENIANIA UBYTKW CZ SZCZEGOWA

Materiay
Wierto ryczkowe na mikrosilnik nr 12 i nr 0
Walec diamentowy na turbin
Pomyk Arkansas, gumki polerownicze
Ostry owek
Czarny marker
ywica typu Block Out
Koferdam
Symulacja ubytku prchnicowego
1

UCZYMY SI Z

Ostrym owkiem narysowa na powierzchni policzkowej dwie linie poziome dzielce

powierzchni na trzy rwne czci (ryc.
IV-148).
Nawierci ubytek w przydzisowej czci
powierzchni policzkowej uywajc kulki
diamentowej o rozmiarze 14 tak, aby caa
kulka zagbia si w zbie. Brzeg dodzisowy otworu powinien znajdowa okoo
1 mm nad dzisem (ryc. IV-149).
Zamalowa ubytek, oraz szkliwo wok
ubytku czarnym markerem na szeroko
1,5 mm w kierunku bliszym i dalszym.
W kierunku dozgryzowym zamalowa
szkliwo rwnolegle do poziomej linii narysowanej owkiem na szeroko 0,5 mm
oraz wzdu brzegu dzisa okoo 1 mm
nad nim na tak sam szeroko. Zamalowana powierzchnia ma ksztat owalny (ryc.
IV-150).
Wypeni ubytek ywic Block Out i nawietli 20 s (ryc. IV-151).
Zgosi zb do oceny.

Ryc. IV-148. Podzia powierzchni przedsionkowej na trzy czci owkiem.

Ryc. IV-149. Ubytek w 1/3 przydzisowej.

Ryc. IV-150. Zaznaczenie obszaru demineralizacji czarnym blokerem.

Wskazwki
Materiay podkadowe (cementy polikarboksylowe i fosforanowe) zarabiamy na gadkiej
stronie szklanej pytki opatk metalow. Ce-

Ryc. IV-151. Czciowe wypenienie ubytku

ywic Block Out (symulacja zbiny zainfekowanej).

109

ROZDZIA 4

menty szkojonomerowe zarabiamy na papierku. Materiay podkadowe zarobione jako liner (posta gstej mietany) przenosimy do
ubytku za pomoc maego upychada kulkowego i rozprowadzamy po cianie dokomorowej. Cementy zarobione jako base (posta kitu) przenosimy nakadaczem i nastpnie ksztatujemy upychaem.
Wypenienia amalgamatowe mona polerowa dopiero po upywie co najmniej 24 godzin
od wypenienia, dlatego podczas tego wiczenia studenci kocz opracowanie wypenienia
na wstpnym wygadzeniu. Ostateczne wypolerowanie wykonaj na nastpnym wiczeniu.

Opracowanie
4
1

110

Oczyci powierzchni zba szczoteczk

z past.
Usun zbin prchnicow (Block Out)
oraz zbin zdemineralizowan (zamalowana na czarno) ze cian ubytku wiertem
ryczkowym nr 012 na mikrosilnik.

Poszerzy zarys ubytku do granicy zdemineralizowanego szkliwa za pomoc walca

diamentowego na turbin (ryc. IV-152).
Wierto naley prowadzi prostopadle do
powierzchni zba tak, aby kt powierzchniowo-ubytkowy wynosi okoo 90. Ubytek ma mie w kadym miejscu t sam
gboko co oznacza, e przy wypukoci
korony rwnie ciana dokomorowa ma by
wypuka. ciany blisza i dalsza s ustawione rozbienie w stosunku do dna ubytku
(wynika to z wypukoci korony), a ciany
dodzisowa i dozgryzowa s rwnolege do
siebie i prostopade do dna ubytku. Przy takim ustawieniu cian ubytek nie ma ksztatu
retencyjnego (ryc. IV-153).
Wykona rowki retencyjne na cianie dodzisowej i dozgryzowej za pomoc wierta
ryczkowego nr 0 lub wierta w ksztacie
gwiazdki. Rowki retencyjne musz znajdowa si w zbinie co najmniej 0,5 mm od
poczenia szkliwno-zbinowego i od dna
ubytku (ryc. IV-154, IV-155).

Ryc. IV-152. Opracowywanie ubytku.

Ryc. IV-154. Wykonywanie rowkw retencyjnych.

Ryc. IV-153. Opracowany ubytek.

Ryc. IV-155. Ostatecznie opracowany ubytek.

METODYKA OPRACOWANIA I WYPENIANIA UBYTKW CZ SZCZEGOWA

Wygadzi brzegi ubytku kamieniem arkansasowym w ksztacie walca na mikrosilnik.

Zgosi do oceny.

Wypenienie

1
2

Ryc. IV-156. Wprowadzanie amalgamatu do

ubytku (zaoony koferdam).
UCZYMY SI Z

Zaoy koferdam.
Wymy ubytek jaow watk nasczon
sol fizjologiczn, osuszy ubytek.
Pokry dno ubytku cienk warstw cementu (szkojonomerowego, fosforanowego lub polikarboksylowego). Cement
ma przykrywa tylko cian dokomorow i nie zapywa na ciany boczne. Jeeli podczas zakadania podkadu ciany te
zostay pokryte cementem, po stwardnieniu naley je oczyci (szczeglnie zwrci uwag na rowki retencyjne).
Odczeka kilka minut do penego stwardnienia podkadu.
Wprowadzi pierwsz porcj amalgamatu do ubytku (ryc. IV-156).
Wciera materia w cian dokomorow
upychadem w ksztacie gruszki do amalgamatu. Upychadem kulkowym wciera amalgamat w kty utworzone przez
cian dokomorow i ciany boczne (ryc.
IV-157). Usun materia, ktry wypyn z ubytku podczas kondensacji.
Wprowadzi kolejn porcj materiau.
Mocno kondensowa w ubytku. Wprowadzona ilo materiau powinna wystarczy do wypenienia caego ubytku
z nadmiarem.
Uksztatowa wypuk powierzchni
wypenienia za pomoc nakadacza (ryc.
IV-158).

Ryc. IV-157. Kondensowanie amalgamatu.

Ryc. IV-158. Wypeniony ubytek.

111

ROZDZIA 4

Opracowanie wypenienia
1

3
4

112

12 ubytek klasy V

Odsoni zarys ubytku usuwajc nadmiary

materiau szczeglnie dokadnie w okolicy
przydzisowej.
Wygadzi wstpnie wypenienie kulk waty
nasczon spirytusem.
Zdj koferdam.
Porwna uzyskany efekt z ryc. IV-159,
IV-160.
Zgosi zb do oceny.

Ryc. IV-159. Opracowane wypenienie.

Pozycja przy fotelu podczas leczenia zba 12.

Ryc. IV-160. Opracowane wypenienie (wypuko anatomiczna).

Oparcie doni na gowie, odsunicie prawego policzka palcem serdecznym prawej rki,
uchwyt pisarski ktnicy, podparcie na zbach.

METODYKA OPRACOWANIA I WYPENIANIA UBYTKW CZ SZCZEGOWA

Stabilizacja ktnicy przez podparcie bliskie na

palcem rodkowym na kle i przedtrzonowcu,
ustawienie ktnicy nie zasaniajce pola operacyjnego, poprawa widocznoci przez odsunicie lewego policzka lusterkiem.

Zamalowa otwr czarnym markerem, oraz

szkliwo wok ubytku na szeroko 1,5 mm
w kierunku bliszym i dalszym. W kierunku
dozgryzowym zamalowa szkliwo rwnolegle do poziomej linii narysowanej owkiem
na szeroko 0,5 mm oraz wzdu brzegu
dzisa okoo 1 mm nad nim na tak sam
szeroko. Zamalowana powierzchnia ma
ksztat trjktny o zaokrglonych ktach.
Wypeni ubytek ywic Block Out i nawietli 20 sekund (ryc. IV-163)
Zgosi do oceny
UCZYMY SI Z

Opracowanie i wypenienie ubytku

klasy V materiaem zoonym
Materiay

Kulka diamentowa na turbin nr 14, wierto ryczkowe na mikrosilnik nr 14

Pomyk diamentowy na turbin z drobnym
nasypem diamentowym (ty)
Pomyk Arkansas, gumki polerownicze
Ostry owek
Czarny marker
ywica typu Block Out
Koferdam
Symulacja ubytku prchnicowego
1

Ostrym owkiem narysowa na powierzchni

przedsionkowej dwie linie poziome dzielc powierzchni na trzy rwne czci (ryc. IV-161).
Nawierci otwr w przydzisowej czci
powierzchni przedsionkowej uywajc kulki diamentowej o rozmiarze 14 tak, aby 2/3
kulki zagbio si w zbie. Brzeg dodzisowy otworu powinien znajdowa okoo
1,5 mm nad dzisem (ryc. IV-162).

Ryc. IV-161. Podzia powierzchni przedsionkowej na trzy czci owkiem.

Ryc. IV-162. Ubytek w 1/3 przydzisowej.

Ryc. IV-163. Zaznaczenie obszaru demineralizacji czarnym blokerem.

113

ROZDZIA 4

Opracowanie
1

Oczyci powierzchni zba szczoteczk

z past.
Usun zbin prchnicow (wosk) oraz zbin zdemineralizowan (zamalowan na czarno) ze cian ubytku wiertem ryczkowym na
mikrosilnik nr 12. Zukoni szkliwo dookoa
ubytku pomykiem na turbin z drobnym nasypem tak, aby usun cae zamalowane szkliwo (ryc. IV-164).
Zgosi do oceny.
Wskazwki

Bardzo istotne jest nadanie ksztatu anatomicznego wypenieniu. Wypuky ksztat korony
chroni dziso przed urazem spowodowanym
uciskiem ksami pokarmu w trakcie ucia. Prawidowe opracowanie i gadkie przechodzenie
wypenienia w zb ma wpyw na estetyk wypenienia i jego trwao. Ma to szczeglnie
due znaczenie na brzegu dodzisowym. Pozostawiony tu nawis wypenienia w szybkim czasie przyczyni si do powstania zapalenia dzisa
i prchnicy wtrnej. Na pozostaych brzegach
nawis ten szybko stanie si widoczny, gdy bd
zbieray si tu osady.

Ryc. IV-164. Opracowany ubytek.

114

Wypenienie
Dobra kolor i przezierno wypenienia.
2 Zaoy koferdam (ryc. IV-165).
3 Wytrawi ubytek 37% kwasem ortofosforowym przez 15 sekund (jeli stosujemy system
wicy IV lub V generacji) (ryc. IV-166).
4 Dokadnie wypuka wytrawiacz.
5 Wydmucha wod z ubytku tak, aby pozostawi zbin lekko poyskujc (chyba e
system wymaga zgodnie z zaleceniami producenta dokadnego wysuszenia).
6 Zastosowa system wicy (ryc. IV-167).
7 Wprowadzi nakadaczem niewielk porcj
materiau do ubytku.
8 Upchn i wygadzi porcj materiau upychadem kulkowym do ciany dosiecznej
(ryc. IV-168).
9 Nawietli wypenienie.
10 Wprowadzi
kolejn porcj materiau,
upchn dokadnie upychadem kulkowym
do ciany dodzisowej.
11 Rozprowadzi materia tak, aby pokrywa
cae zukonione szkliwo. Uksztatowa powierzchni przedsionkow nakadaczem
zgodnie z naturaln wypukoci (ryc.
IV-169).
12 Nawietli wypenienie.
13 Zgosi zb do oceny.
1

Ryc. IV-165. Zaoony koferdam.

METODYKA OPRACOWANIA I WYPENIANIA UBYTKW CZ SZCZEGOWA

Opracowanie wypenienia
1

2
3

Ryc. IV-166. Wytrawianie.

4

UCZYMY SI Z

Sprawdzi zgbnikiem gadko przechodzenia wypenienia w powierzchni zba.

Zdj koferdam
Opracowa ewentualne nawisy pomykiem
o drobnym nasypie (ty, biay), frezem
na turbin pracujc z maymi obrotami lub
pomykiem arkansasowym na mikrosilnik
(ryc. IV-170).
Wypolerowa wypenienie gumkami do polerowania (ryc. IV-171).
Porwna uzyskany efekt z ryc. IV-172
i IV-173.
Zgosi zb do oceny.

Ryc. IV-167. Aplikacja ywicy.

Ryc. IV-168. Zaoona pierwsza warstwa

kompozytu na cian dosieczn.

Ryc. IV-170. Opracowywanie wypenienia

kamieniem arkansasowym na mikrosilnik.

Ryc. IV-169. Wypeniony ubytek.

Ryc. IV-171. Polerowanie gumk.

115

ROZDZIA 4

Ryc. IV-172. Wypenienie po opracowaniu

(anatomiczna wypuko).

116

Ryc. IV-173. Wypenienie po opracowaniu

(brak nawisw).

117