Professional Documents
Culture Documents
Spis treci
1
2
3
3
4
4
4
7
9
10
10
11
11
12
14
16
16
16
staroytny Egipt
staroytna Mezopotamia
Indie
staroytne Chiny
staroytny Izrael
staroytna Persja
staroytna Grecja
Rzym
Arabia
Bizancjum
Pocztki redniowiecza
Wikingowie
Sowianie
Pierwsi Piastowie
rozbicie dzielnicowe
powstanie pastwa zakonnego w Prusach
koniec rozbicia dzielnicowego
Kazimierz Wielki
17
17
17
18
19
19
10
21
21
22
22
22
23
24
25
26
26
Ludwik Wgierski
Unia w Krewie
Jagiellonowie
Wadysaw Jagieo
Wadysaw III Warneczyk
Kazimierz Jagielloczyk
Jan Olbracht
Aleksander Jagielloczyk
Zygmunt Stary
Zygmunt II August
pierwsze bezkrlewie
pierwsi wadcy elekcyjni
odkrycia geograficzne
reformacja
kontrreformacja
reformacja w Polsce
kontrreformacja w Polsce
STAROYTNY EGIPT
Staroytny Egipt (nazywany darem Nilu) powsta ok. 3000 r. p.n.e. w wyniku podboju Egiptu Dolnego przez
Grny przez Menesa, ktry przyj tytu krla Dolnego i Grnego Egiptu.
Pooony w pnocnej Afryce w dorzeczu Nilu. Dwie stolice: Memphis (na pn.) oraz Thebae (na pd.). Klimat suchy,
gorcy, uzaleniony od wylewu Nilu, ktry pozostawia yzne torfowisko, na ktrym uprawiano zboe itp.
Gwnym szlakiem komunikacyjnym by Nil i jego wiksze kanay.
Bogactwa naturalne to przede wszystkim kamie, ktry by podstawowym budulcem wity, grobowcw, paacw i budynkw publicznych oraz surowcem dla rzemielnikw. W grach Pustyni Arabskiej wystpoway zoa zota
i miedzi. Inne surowce trzeba byo sprowadza.
Osignicia cywilizacyjne
kalendarz rolniczy
system mumifikacji zwok
struktura spoeczna
strona z 26
system irygacyjny
znajomo pisma (hieroglify, papirus)
Hierarchia spoeczna
Faraon wadca despotyczny, uznawany za syna boga Re. Skupia ca wadz wieck i duchown wadza teokratyczna.
Kapani jedyni porednicy pomidzy bogami a ludmi. Zwizani z okrelonym bstwem oraz wityni. Posiadali
ogromn wiedz. Przestrzegali nastpujcych zasad: obrzezanie (przejte przez ydw), golenie brody i brwi, noszenie lnianych szat, powstrzymywanie si od okrelonych potraw.
Urzdnicy wykonawcy woli faraona. Sprawowali wadz nad okrgami kraju np. przy wyprawach handlowych, ekspedycjach po surowce, okrelaniu rodzaju i wielkoci upraw, nawadnianiu i budowaniu.
Kupcy i rzemielnicy zajmowali si handlem oraz wykonywaniem okrelonych prac rzemielniczych.
Chopi formalnie byli wolni, jednak nie posiadali adnych praw. Pracowali na polach uprawnych, stanowili si robocz przy wznoszeniu wielkich budowli. Oddawali cz upraw wacicielowi gruntu.
Niewolnicy pochodzili gwnie z Azji lub wntrza Afryki. Suyli w zamonych domach.
Religia egipska
Politeizm wielobstwo.
Najwaniejsi bogowie:
RE
OZYRYS
HORUS
PTAH
AMON
AMON-RE
NUT
ANUBIS
IZYDA
SET
SACHMET
CHONSU
SZU
TEFNUT
GEBU
TOLO
STAROYTNA MEZOPOTAMIA
Powstaa ok. 4 tys. lat temu. Pooona bya midzy Tygrysem a Eufratem. W skad Mezopotamii wchodziy: Sumer,
Akad, Babilonia, Asyria, Mittani i Chaldea.
Od Sumerw inne ludy przejy umiejtnoci rzemielnicze, technik i wierzenia duchowe.
Do rozwoju handlu w Mezopotamii przyczyni si brak drewna oraz bogactw mineralnych. Kupcy wywozili pody
rolne: pszenic, jczmie, daktyle oraz wyroby rzemielnikw: weniane tkaniny, ozdoby i bro. W zamian przywozili
surowce (kamienie, drewno, mied, zoto). Prowadzona na szerok skal wymiana handlowa wymusia ustalenie jednolitych miar, wag, dugoci i powierzchni.
Osignicia
system miar i wag np. jednostka miary okie, wagi talent (ponad 30 kg), mina, szekla
system dziesitny i szedziesitny (tuzin, kopa)
pismo klinowe
zegar soneczny
strona z 26
Religia
Wierzenia miay charakter astrologiczny, utosamiano bogw z ciaami niebieskimi, np.
ANU
SZAMARZ
SIN
ISZTAR
bg nieba.
bg soca.
bg Ksiyca.
bogini planety Wenus.
INDIE
Powstay okoo 3 tys. lat temu. Pooone w dolinie Indusu i Gangesu. Pierwotna ludno to plemiona Drawida, ktre
zostay w drugim tysicleciu p.n.e. podbite przez Ariw. Zajmowali si uprawami, hodowl, rzemiosem oraz handlem.
Posiadali pisma zwane sanskrytem.
Spoeczestwo dzielio si na warny i kasty.
Najwaniejsze warny:
bramini (kapani)
kszatriowie (wojownicy)
wojsjowie (wolni chopi, rzemielnicy, kupcy)
siudrowie (ludno podbita)
Kasty to mniejsze i liczniejsze ugrupowania od warn. Ludzie nienalecy do adnej kasty czy warny to pariasi, tzw.
niedotykalni. Byli nimi np. rzenicy, grabarze (zawody przynoszce ujm) lub ludzie wyrzuceni poza nawias spoeczestwa. Kasty byy dziedziczne.
Religie
politeizm i monoteizm (wielu bogw od jednego stwrcy)
braminizm (najwiksza religia indyjska, wiara w reinkarnacj i wdrwk dusz)
buddyzm (od proroka Buddy 560 r. p.n.e.) cel to osignicie nirwany, czyli najwyszego stopnia uduchowienia.
Aby go osign, wskazana bya medytacja, post, wyzbycie si pokus cielesnych.
braminizm + buddyzm = hinduizm (take obecna religia w Indiach)
STAROYTNE CHINY
Pooone w dolinie rzek Huang-Ho i Jangcy. Pocztki cywilizacji sigaj XVII w. p.n.e. Pierwsz dynasti panujc bya
Szang, przebudowa pastwa nastpia za dynastii Cin (std nazwa Chiny). Pocztkowo krl by utosamiany z synem
boga nieba. Pierwotny ustrj to monarchia. W 221 w. p.n.e. staj si cesarstwem.
Osignicia cywilizacyjne
jedwab
papier
pismo obrazkowe (piktograficzne)
druk (wynalazca Pi-Szeng)
porcelana
proch strzelniczy
uzyskiwanie wysokich temperatur (ponad 1300oC)
sejsmograf
amalgamat
strona z 26
Hierarchia spoeczestwa:
waciciele ziemscy
uczeni, nisza szlachta (Szy)
wolni chopi (Nung)
rzemielnicy (Kung)
kupcy (Szang)
Systemy filozoficzno-religijne
Taoizm twrca (na przeomie VII-VI w. p.n.e.): Lao-Cy. Zaprzeczenie istnienia istot nadprzyrodzonych, ycie zgodne
z prawami natury oraz medytacja. Nie ma siy sprawczej, a wiat jest nieskoczony.
Konfucjanizm twrca (na przeomie VI-V w. p.n.e.): Konfucjusz. Doskonalenie osobowoci. Dostp do urzdw przez
nabyt wiedz (egzaminy). Pniejsi urzdnicy zwani byli mandarynami.
STAROYTNY IZRAEL
Ludno Izraela to ydzi. Informacje historyczne czerpiemy ze Starego Testamentu. Stolic Izraela bya Jerozolima.
Jest to nard bez pastwa, wystpuje organizacja patriarchalna wielkie rody.
Dzieje Izraela
Religia
monoteizm
10 przykaza (dekalog schowany w Arce Przymierza, Dawid przenis j do Jerozolimy, a nastpnie Salomon wybudowa wityni synagog)
religia ortodoksyjna
STAROYTNA PERSJA
Powstaa na pwyspie iraskim. Tworzyy j dwa ludy: Medowie na pnocy (brzeg morza kaspijskiego), Persowie
na poudniu. Specyficzny ustrj: krl krlw.
W VI w. p.n.e. Cyrus z dynastii Achemenidw podbi Medw i inne ludy, tworzc krlestwo. Zachowa autonomi
podbitych ludw (pastw) jednostki terytorialne, tzw. satrapie, ktre pokryway si z obszarami podbitych ludw.
Na czele takiej jednostki sta satrapa urzdnik pod kontrol urzdnika perskiego.
Potga pastwa przypada za panowania Dariusza I Wielkiego (522-486 r. p.n.e.). Jego nastpc by Kserkses (485-465
r. p.n.e.). Stolic Persji byo Persepolis.
Religia
Dualizm stworzony przez Zaratustr. Nieustanna walka dwch ywiow: dobra i za, ktre si rwnowa. Akuramazda dobry bg. Akurara zy bg.
STAROYTNA GRECJA
Grecy nazywali si Hellenami, a swoje pastwo Hellad. Podzielona bya na polis (pastwa-miasta), np. Ateny
(najwiksze) na Attyce, Sparta na Peloponezie.
strona z 26
Leaa w klimacie rdziemnomorskim. Nie sprzyja on rozwojowi rolnictwa brak surowcw, mao ziemi pod upraw.
Najwicej glinki ceramicznej. Rozwj eglarstwa i rybowstwa, hodowla winnej latoroli, oliwek oraz sadownictwo.
Najstarsza cywilizacja na Krecie: IV-III w. p.n.e., tzw. kultura minojska (kreteska), nastpnie kultura mykeska.
Ustroje polityczne
monarchia
oligarchia (rzdy arystokracji)
tyrania (rzdy jednostki)
demokracja (wadza ludu)
Kolonizacja (w VIII w. p.n.e.): Bizancjum, Syrakuzy, Korsyka, pn. Afryka, wybrzee morza czarnego, pwysep apeniski, pwysep pirenejski.
Metropolia stolica polis, miasto macierzyste.
Religia
Politeizm. Bogw przedstawiono jako niemiertelnych ludzi, ze zwizku pomidzy bogiem a czowiekiem rodzili si
herosi (pbogowie). Mieszkali na Olimpie. System wierze pomiertnych: Hades wiat zmarych odgrodzony rzek Styks od wiata ywych, przez ktr ciao zmarego przewozi Charon za drobn opat. Wyjcia z Hadesu broni
Cerber (trjgowy pies).
Imi bstwa
Pokrewiestwo
Zeus *
Hera *
Posejdon *
Demeter *
Hades
Apollo *
s. Zeusa i Latony
Artemida *
c. Zeusa i Latony
Atena *
Hefajstos *
Afrodyta *
Hermes *
s. Zeusa i Mai
Ares *
s. Zeusa i Hery
Dionizos *
s. Zeusa i Semele
wino, teatr
* bogowie mieszkajcy na Olimpie
Wojny persko-greckie
Persowie, narzucajc zwierzchnictwo w jednym z polis w Azji Mniejszej, wprowadzajc podatki i tyrani, wywoali
bunty wrd ludnoci. Tumiono je si. Zrozumieli, e chcc spokojnie panowa, musz pokona ca Grecj i zasiedli
wyspy wroga.
Bitwy:
490 r. p.n.e. atak Dariusza I Wielkiego na Attyk. Bitwa pod Maratonem: Grekami dowodzi Miltiades (uycie falangi)
odnis zwycistwo. Przebiegnicie wojownika z Maratonu do Aten (42km) i zawiadomienie Grekw o wygranej.
480 r. p.n.e. atak Persw (Kserksesa) od pnocy. Bitwa pod Termopilami; Grekami dowodzi Leonidas. Wygrana
Persw i spalenie Aten.
480 r. p.n.e. pokonanie Persw na morzu pod Salamin przez flot atesk.
479 r. p.n.e. pokonanie Persw pod Platejami oraz zaoenie zwizku morskiego dla obrony caej Hellady.
448 r. p.n.e. pokj Kaliasza oraz hegemonia Aten.
strona z 26
Wojna peloponeska
Bya to wojna pomidzy Ateczykami a spartanami. Trwaa: 431-404 r. p.n.e. Spartanie zastosowali taktyk wyniszczania. W Atenach wybucha zaraza, w wyniku ktrej zmar Perykles przywdca Ateczykw, twrca floty. Do wadzy
dochodzi Nikiasz, jego kuzyn. W roku 421 p.n.e. ustanowiono tzw. pokj Nikiasza, lecz traktowano go jako chwilowe
zawieszenie broni. Alchibiades (zwolennik wojny) zorganizowa wypraw na Sycyli w latach 415-413 p.n.e. klska
Ateczykw. Sparta sprzymierzya si z Persami, Ateny otrzymay ostateczny cios. W 405 r. p.n.e. klska Ateczykw
pod Chelespondem. Wojny osabiy Ateny i Spart. Do gosu dochodzi Macedonia za panowania Filipa II (359-336 r.
p.n.e.). Bitwa pod Cherone w 338 r. p.n.e.: rozpoczcie panowania Macedoczykw w Helladzie.
strona z 26
Rzebiarze:
Fidiasz
Poliklet
Myron
Zabytki:
otarz Zeusa
Nike z Samotraki
posg boga soca
herb bogini Aleksandrii
latarnia morska
grupa Laokona
Nauka:
Eratostenes (siatka geograficzna)
Arystar (teoria heliocentryczna)
Ptolemeusz (teoria geocentryczna)
Euklides (ukad geometrii)
RZYM
2 tys. lat temu na pwysep apeniski przybyy ludy indoeuropejskie zwane Italikami: Umbrowie, Samnici, Lukanowie, Latynowie, Sykulowie. Na pnocy Etruskowie.
Osada Roma zostaa zaoona nad Tybrem w 753 r. p.n.e. przez Romulusa, ktry zabi swego brata Remusa (synowie
Rei Sylwii i boga Marsa wychowani przez wilczyce). Po Romulusie byo 6 krlw najwybitniejszy: Serwiusz Tulliusz
(podzia na klasy majtkowe oraz na dzielnice, tzw. tribusy, otoczenie miasta murem), ostatni: Tarkwiniusz Pyszny
obalony, wprowadzenie republiki.
Ustrj
na czele kraju stao 2 konsulw (powoywali zgromadzenia oraz wadali armi)
senat (300 osb)
zgromadzenia: centurialne (najbogatsi obywatele, wybierano cenzorw, pretorw oraz kwestorw), trybusowe
(zaleao od miejsca zamieszkania, wybierano trybunw ludowych i niszych urzdnikw)
Spoeczestwo
patrycjusze
plebejusze
proletariat
niewolnicy
Wojna
Czas trwania
(p.n.e.)
Najwaniejsze wydarzenia
Skutki
Synni wodzowie
I wojna
punicka
264-241
Osabienie Kartaginy,
ktra odstpia Rzymowi
Sycyli
oraz wyspy midzy Itali a
Sycyli
strona z 26
II wojna
punicka
218-201
Kartagina zachowaa
posiadoci
tylko w Afryce, nie wolno
jej byo
bez zgody Rzymu
prowadzi wojen,
flot wojenn musiaa
ograniczy
do 10 okrtw. Rzym
przej posiadoci
Kartaginy i sta si
hegemonem w zachodniej
czci basenu Morza
rdziemnego
III wojna
punicka
(wzywa
do niej
stale Kato)
149-146
strona z 26
prawo 12 tablic
organizacja armii
technika (wynalazek cegy)
budownictwo (mosty, akwedukt, termy, hypokaustum)
literatura (Wergiliusz autor sielanek, georgik, Eneidy; Horacy wiersze refleksyjne, utwory patriotyczne, pieni;
Owidiusz Sztuka kochania, mity, Przemiany)
historiografia (Katon Starszy Pocztki, O gospodarstwie wiejskim; Tytus Liwiusz Od zaoenia Rzymu; Cezar
O wojnie domowej)
Bogowie rzymscy
Imi greckie
Odpowiednik
w Rzymie
Zeus
Jupiter (Jowisz)
Hera
Junona
Posejdon
Neptun
Demeter
Ceres
Hestia
Westa
Hades
Pluton
Apollo
Apollo
Artemida
Diana
Atena
Minerwa
Hefajstos
Wulkan
Afrodyta
Wenus
Hermes
Merkury
Ares
Mars
Dionizos
Bachus
Wino, teatr
Asklepios
Eskulap
Medycyna, uzdrowienia
Kronos
Saturn
Upadek Rzymu
Przyczyny:
rozkad systemu niewolniczego
oddanie gruntw pod upraw rolnikom
regres gospodarczy
upadek rzemiosa
podzia cesarstwa (administracyjny Djokrecjan, polityczny Teodozjusz Wielki)
najazdy barbarzycw (Hunowie morze czarne, Wizygoci Hiszpania, Italia, pwysep bakaski, Wandalowie
pnoc Afryki, Frankowie, Burgundowie Galia, Anglowie, Sasi Brytania)
476 r. n.e. upadek Rzymu. Ostatnim wadc by Romulus Augustulus, wadz przejmuje barbarzyski wdz
Odoaker.
480 r. n.e. po upadku cesarstwa zachodniego, przejmuje go cesarstwo wschodnie.
ARABIA
Pastwo znajdujce si na Pwyspie Arabskim.
strona z 26
Prorok Mahomet stworzy Koran (wit ksig). Wiara: islam, wyznawcy: muzumanie. Pi filarw wiary: wiara,
modlitwa (pi razy dziennie), jamuna, post Ramadan, pielgrzymka do Mekki.
Mahomet w 622 r. opuszcza Mekk, chronic si w Medynie. Ten moment zwany jest hidr. Nastpcy Mahometa to
kalifowie.
Dzieje stolicy:
Mekka " Medyna " Damaszek " Bagdad
BIZANCJUM
Cesarstwo wschodnie Rzymu, pretendowao do bycia nowym Rzymem. Stolic by Konstantynopol. Wolne od
najazdw, przejo wiele wzorcw z Rzymu. Istnia Kodeks Justyniana wzorowany na prawach rzymskich. Religi
byo chrzecijastwo, panowa cezaropapizm. Z czasem przejo: Itali, Hiszpani, pnocn Afryk. Duym osigniciem byo wymylenie statkw rzucajcych ogniem.
Wystpi spr Ikonodulw (ludzie popierajcy cudown moc ikon) z Ikonoklastami (przeciw ikonom, uwaali to za
zwyczaj o obrzdku pogaskim). Spr ten wygrali Ikonodulowie.
POCZTKI REDNIOWIECZA
Monarchia karoliska
Monarchia Frankw zostaa zaoona przez Klodwiga w roku 496 (przyj chrzest). Rzdzona bya przez krlw
z dynastii merowiskiej. Klodwig podporzdkowa sobie Gali, a nastpnie, w 507 r., pokona Wizygotw. Pastwo Frankw objo tereny od Loary do Pirenejw.
Dynastia Merowingw z czasem osaba i nastpi wzrost znaczenia urzdnikw. Wadz przeja dynastia Karolingw.
Pepin z Heristalu pierwszy majordom, wadca dynastii Merowingw.
Karol Mot pozostawi wadz Merowingw i podzieli pastwo. By majordomem frankijskim. Pokona Arabw pod
Poitiers w 732 r.
Pepin May (Krtki) pokona Longobardw, oddajc ich ziemie we wadanie papieowi. Zapocztkowa pastwo
kocielne w 755 r.
Karol Wielki pokona Sasw, krlestwo Longobardw, pastwo Awarw oraz prowadzi walki z Arabami (chrystianizacja).
800 r. koronowanie Karola Wielkiego, krla Frankw i Longobardw, na cesarza rzymskiego przez papiea Leona
III.
Po mierci Karola Wielkiego wadz przej jego syn Ludwik Pobony. Nie jej utrzyma z powodu:
najazdw Normanw i Wgrw,
zego stanu gospodarczego poszczeglnych terenw
wieej chrystianizacji.
843 r. podzia monarchii karoliskiej w Verdun pomidzy trzech synw Ludwika Pobonego:
Karola ysego (ludno romaska, tereny dzisiejszej Francji),
Ludwika Niemieckiego (terytoria germaskie),
Lotara (Lotaryngia i Alzacja).
Cesarstwo Ottonw
Po traktacie w Verdun najprniej rozwijao si pastwo Ludwika Niemieckiego. Pod jego wadaniem znajdoway
si ksistwa: Saksonia, Bawaria, Frankonia, Szwabia. Ksistwa byy czci krlestwa pod panowaniem Karolingw.
955 r. rozbicie przez Ottona I w. na Lechowym Polu oddziaw wgierskich (zakoczenie najazdw upieskich Wgier) i przyczenie do ksistw Lotaryngii
962 r. Otton I koronowany na cesarza rzymskiego narodu niemieckiego, otrzyma wadz nad krlestwem Woch
(dziki pomocy papieowi Janowi XII w odparciu najazdw Berengaliusza).
Wydano edykt przyznajcy mu zwierzchnictwo nad Kocioem, w zamian Koci otrzyma wadz wieck.
strona 10 z 26
Wikingowie
Powody ekspansji Wikingw w XIII w.
wzrost zaludnienia
brak ziemi pod upraw
rywalizacja rodw plemiennych o wadz
stosunki handlowe
Norwegowie szukali ziem pod stae osadnictwo. Zdobyli: Wyspy Owcze, Hybrydy, Orkady, Szetlandy, Irlandi, Islandi, Grenlandi.
Szwedzi (Waregowie) kupcy-eglarze, zbudowali faktorie kupieckie w Nowogrodzie i Kijowie.
Duczycy korsarze, od IX w. osiedlaj si u uj Sekwany i Loary stworzyli wasne pastwo: Normandi. Jej wadca
w X w. przyj chrzest. Bya lennem krla francuskiego. Ksi Normandii Wilhelm Zdobywca zorganizowa wypraw
na Angli. W bitwie pod Hastings w 1066 r. odnis zwycistwo z Haroldem Jasnowosym, zostajc krlem Anglii.
System feudalny
Obowizywa w caym redniowieczu. System spoeczno-polityczny oparty na zalenoci seniorw i wasali, podstawa: struktura wasnoci ziem (wzorem bya monarchia karoliska).
Senior (z ac. pan feudalny) otacza wasala opiek prawn, a wasal zobowizany by do wiadcze na rzecz i obrony
seniora.
Wasal poddany seniora, skada renty: feudalne (paszczyzna), naturalne (dziesicina, oddawanie produktw
rolnych), pienine (czynsz, wiadczenia pienine).
Senior nadawa feudum lenno (majtek ziemski) wasalowi.
Komendacja umowa pomidzy seniorem, a wasalem na mocy ktrej wasal wraz z majtkiem oddawa si pod
opiek monego (seniora).
Inwestytura nadanie lenna. Towarzyszya temu odpowiednia ceremonia. Wasal skada przysig wiernoci, a senior
nadaje lenno wasalowi. Moe by: wiecka (wrcza wczni lub chorgiew i wieczk), kocielna (wrcza piercie
i pastora).
Immunitet czasami nadawany wasalowi przez seniora, zwalnia z okrelonych wiadcze, np. sdowniczy (zwolnienie z jurysdykcji prawa ksicego), ekonomiczny (zwolnienie ze wiadcze).
SOWIANIE
Sowianie (Sclaveni lub Sclavini) nazwa pochodzi od rzeki Slowa lub Slawa. Pierwsze rda mwice o Sowianach:
VI w., historyk Jordanes. Po raz pierwszy zapisa sowo sclaveni.
Istniej dwie gwne teorie pochodzenia Sowian:
Autoktonici odwieczni mieszkacy ziem na pnoc od Karpat,
Alloktonici przybyli w V w. napywajc z Azji.
Podzia
grupa zachodnia (plemiona: polskie, pomorskie, poabskie wieleckie, serbouyckie, czeskie, morawskie, sowackie)
grupa wschodnia (plemiona ruskie)
grupa poudniowa (plemiona: serbskie, chorwackie, soweskie)
Nad Batykiem ze Sowianami graniczyy plemiona Batw (Prusacy, Jawingowie, Litwini, otysze).
strona 11 z 26
Religia Sowian
Politeizm. Najwikszy bg to wiatowid (o czterech twarzach), inni: Swaroyc (bg soca), Perun (bg byskawic),
Woos.
Gospodarka
Struktura polityczna
Opole grupa rodzin, wsplnota terytorialna. Rzdzi wiec plemienny (zoony z monych), na czas wojny wybierano
ksicia lub wojewod, ktry by wodzem.
PIERWSI PIASTOWIE
Mieszko I
Pierwszym wadc Polski by Mieszko I (960-992 r.). Jego przodkami byli: Siemowit, Leszek, Siemomys. Zapiski
o tym znajduj si w Kronice Galla Anonima. Polanie podporzdkowywali inne plemiona w drodze podbojw. Toczyli walki z Wieletami oraz Niemcami. Bitwa pod Cedyni w 972 r. doprowadzia do przejcia wadzy przez Mieszka
nad pomorzem zachodnim.
strona 12 z 26
Mieszko I stworzy monarchi patrymonialn, organizacj grodow. Grodem zarzdza kasztelan. Wok grodw
byy tzw. podgrodzia. Po ksiciu w hierarchii wadzy by Palatyn.
W celu zawarcia przymierza z Czechami Mieszko oeni si z czesk ksiniczk Dobraw.
966 r. przyjcie chrztu przez Polsk. Mieszko I przyj na chrzcie imi Dagobert. Okoo roku 991 wyda pierwsze
pismo Dagome iudex (dokument oddawa Polsk we wadanie papiea). Zawiera wykaz dzieci (brak Chrobrego),
ziemi.
W momencie chrztu we wadaniu Mieszka I byy: Wielkopolska, Kujawy, Mazowsze i cz Pomorza. Pod koniec ycia,
okoo roku 990 w posiadaniu Polski znalaz si take lsk, a po mierci Mieszka ziemia Wilan z Krakowem. Za Mieszka
I powstao pierwsze biskupstwo misyjne w Poznaniu z biskupem Jordanem na czele.
Bolesaw Chrobry
Po mierci Mieszka I panowanie obj Bolesaw Chrobry (992-1025 r.).
Polityka wewntrzna:
rozpocz wyprawy na tereny pogaskich Prus
patronowa misji chrystianizacyjnej w. Wojciecha w Prusach. Misja zakoczya si mierci biskupa w 997 r. Bolesaw wykupi relikwie i zoy je w Gnienie
usun z kraju przyrodnich braci i przej wadz w krlestwie
w 1000 r. doszo w Gnienie do tzw. zjazdu gnienieskiego, gdzie nastpio spotkanie midzy cesarzem
Ottonem III, ktry odbywa pielgrzymk do grobu w. Wojciecha, i Bolesawem. Ogoszono fundacj arcybiskupstwa w Gnienie (przyzwolenie papiea Sylwestra II) oraz biskupstw w Koobrzegu, Wrocawiu i Krakowie. Otton III
przekaza Bolesawowi diadem, wczni w. Maurycego, gwd z krzya Chrystusowego jako symbol przyzwolenia na koronacj krlewsk.
Polityka zewntrzna:
1002-1018 r. wojny polsko-niemieckie o Milsko, uyce i Mi, zakoczone pokojem w Budziszynie w 1018 r.;
Polska otrzymuje uyce i Milsko oraz obietnic, i w Mini bdzie sprawowa wadz margrabia przyjazny Polsce
1003 r. interwencja w Czechach i przejciowe rzdy, zajcie Moraw i Sowacji
1018 r. wyprawa na Ru kijowsk i przejcie Grodw Czerwieskich
1025 r. koronacja Bolesawa Chrobrego na krla Polski w Gnienie.
Lata 1034-1138
Ze wzgldu na niekorzystne dla cesarstwa wzmocnienie Czech cesarz Henryk III i Jarosaw Mdry poparli powrt
Kazimierza Odnowiciela (1034-1058 r.) na tron Polski. Wsparli go rwnie zbrojnie.
Kazimierza Odnowiciel podporzdkowa sobie:
Maopolsk z Krakowem
Wielkopolsk
Mazowsze w 1047 r.
strona 13 z 26
ROZBICIE DZIELNICOWE
Dzieje polityczne
Po mierci Bolesawa Krzywoustego seniorami kolejno zostaj:
strona 14 z 26
Decentralizacja
Leszek Biay (1202-1227) mia ziemi krakowsk oraz sandomiersk.
Konrad Mazowiecki (brat Leszka Biaego) mia Mazowsze, czyc. W roku 1226 sprowadza Krzyakw, nadajc im
ziemi chemisk, za co podbili Prusy. Faszujc umow, przejmuj wszystko.
Wadysaw Laskonogi (syn Mieszka III) mia cz Wielkopolski. W roku 1202 przejmuje wadz na kilka miesicy.
Henryk Brodaty (1228-1238) ksi, wadca Dolnego lska.
1227 r. Leszek Biay zwouje zjazd w Gsowie, na ktrym dokonano na niego napadu. Ksi zgin. Jego nastpc
w Krakowie by ponownie na bardzo krtki okres (1228) Wadysaw Laskonogi. Potwierdzi on swym panowaniem
odrbno ziem.
Henryk Pobony (1238-1241) jego plany panowania zostay zniweczone przez najazd mongolski.
9 kwietnia 1941 r. Mongoowie rozbijaj hufce Henryka pod Legnic. Henryk zgin w bitwie.
Bolesaw Wstydliwy (1243-1279)
Leszek Czarny (1279-1288) ksi czycki i sieradzki.
Henryk Probus (1288-1290) ksi wrocawski.
Przemys II (1295-1296) ksi Wielkopolski.
1295 r. koronacja Przemysa II na krla Polski w Gnienie.
1296 r. Przemys II skrytobjczo zabity.
Spadek przejmuje Wadysaw okietek (zamiast Henryka Gogowskiego), po trzech latach zostaje wygnany.
Wacaw II (1300-1305) krl Czech z dynastii Przemylidw.
1300 r. koronacja Wacawa II na krla Polski.
1305 r. mier Wacawa II.
strona 15 z 26
1225r.
1226r.
Ksi Konrad Mazowiecki zawiera porozumienie z Zakonem. Chce, aby pokonali Prusw za nadanie ziemi chemiskiej. Zakon
dokona faszerstwa umowy co do ziemi chemiskiej. Wchon polski zakon rycerski Braci Dobrzyskich i uzyska papiesk
inwestytur na Prusy.
1233r.
1237r.
1255r.
Powstanie Krlewca.
1283r.
KAZIMIERZ WIELKI
Nastpc Wadysawa okietka zosta Kazimierz Wielki (1333-1370).
W roku 1335 i 1339 odbyy si zjazdy w Wyszehradzie. W ich wyniku doszo do kompromisu z Janem Luksemburczykiem. Po wniesieniu przez Polsk znacznej opaty zrzek si on praw do korony polskiej. Pozosta jednak zwierzchnikiem lennym nad ksistwami lskimi (oprcz ksistwa siewiersko-widnickiego).
strona 16 z 26
W roku 1338 odby si proces w Warszawie, gdzie oskarono Krzyakw o przywaszczanie sobie zabranych ziem.
Papie nakaza Krzyakom oddanie zagarnitych terenw.
W roku 1343 w Kaliszu zawarty zostaje pokj z Krzyakami. Zwrcili Koronie Kujawy i Ziemi Dobrzysk. Zatrzymali Pomorze Gdaskie i Ziemi Chemisk jako wieczyst jamun. Krl Polski zachowa tytu pana i dziedzica
Pomorza.
W latach 1340-1349 krl zorganizowa, zakoczon sukcesem, wypraw na Ksistwo Halickie.
1364 r. Kazimierz Wielki ufundowa Uniwersytet (Jagielloski) w Krakowie.
1370 r. mier Kazimierza Wielkiego.
LUDWIK WGIERSKI
Ludwik Wgierski (1370-1382) by siostrzecem Kazimierza Wielkiego. W jego imieniu sprawowaa wadz jego matka Elbieta. Chcc zapewni sukcesj swojej crce Jadwidze, wyda pierwszy w historii penoprawny przywilej szlachecki:
1374 r. zjazd w Koszycach i wydanie tzw. przywileju koszyckiego polegajcego na wprowadzeniu wolnoci podatkowej szlachty i jej poddanych. Jednoczenie wadca musia zabiega o zgod zgromadzenia szlacheckiego na
nadzwyczajne opodatkowanie.
1382 r. mier Ludwika Wgierskiego.
UNIA W KREWIE
W roku 1384 w Krakowie w katedrze wawelskiej doszo do koronacji Jadwigi na krlow Polski. Ze wzgldu na wiek
Jadwigi faktyczn wadz sprawowali panowie maopolscy. Doprowadzili do jej maestwa z ksiciem litewskim
Jagie.
14 sierpnia 1385 r. unia polsko-litewska w Krewie. Ustalenia:
Jagieo przyjmie chrzest
ochrzci Litw i poczy z Polsk
otrzyma rk Jadwigi i koron Krlestwa Polskiego
JAGIELLONOWIE
Pastwo litewskie
Pastwo litewskie powstao w poowie XIII w. Twrc by ksi Mendog, ktry koronowa si w roku 1253. Zawar
pokj z Krzyakami i przyj chrzest. Pastwo zostao jednak pogaskie.
Nastpcy Mendoga:
Trojden (zm. 1281)
Pukuwer (zm. 1294)
Witenes (zm. 1315)
Giedymin (1316-1341)
strona 17 z 26
Giedymin mia trzech synw. Pierwszym z nich by Jawnuta, odsunity od wadzy przez braci ze wzgldu na sw
nieudolno. Drugim by Olgierd (1345-1377), a trzecim Kiejstut (1345-1382), ktry by za usamodzielnieniem si
Litwy. Synem Olgierda by Jagieo, ktry by za przyczeniem si do Krlestwa Polskiego. Od 1382 r. dzieli on wadz
z synem Kiejstuta, Witoldem Kiejstutowiczem.
Bojarzy rednia warstwa spoeczna. Pniejsza szlachta.
Knaziowie grna warstwa spoeczestwa, potomkowie wielkich wadcw litewskich i ksit ruskich.
Wadysaw Jagieo
W roku 1386 Jagieo zosta krlem Polski, przyj chrzest (nowe imi: Wadysaw), polubi Jadwig.
1387 r. zaoenie biskupstwa wileskiego. Jadwiga organizuje wypraw na Ru Halick, w wyniku ktrej Ru zostaa
opanowana przez rycerstwo polskie. Jagieo wyznacza swojego brata, zwanego Skirgie, na namiestnika Litwy.
1388 r. Statut Piotrkowski. Krl przyzna szlachcie przywilej polegajcy na wypacania odu za udzia w wyprawach
poza granicami kraju.
1392 r. Porozumienia pomidzy Jagie i Witoldem Kiejstutowiczem dotyczce sprawowania rzdw na Litwie.
Rzdy na Litwie obejmuje Witold.
1398 r. pokj saliski, krzyacko-litewski na wyspie Salin. Witold oddaje mud. W zamian mia uzyska pomoc
w walce z Tatarami.
1399 r. klska Witolda pod Worskl w bitwie z Tatarami. Przekrelio to jego plany podporzdkowania sobie Rusi.
mier Jadwigi (kilka dni wczeniej zmara jej crka Elbieta Bonifacja).
1401 r. powstanie antykrzyackie na mudzi. Nastpna unia polsko-litewska, zwana radomsko-wilesk, potwierdzajc uznanie wadzy Witolda jako Wielkiego Ksicia Litewskiego pod zwierzchnictwem Jagiey, odrbno Litwy.
1404 r. pokj Korony i Litwy z Zakonem, ponowne zrzeknicie si mudzi oraz wykup Ziemi Dobrzyskiej.
1407 r. Ulrich von Jungingen zostaje mistrzem krzyackim nastpca brata Konrada, zwolennik rozstrzygni zbrojnych z Koron i Litw.
1408 r. Pokj wieczysty pomidzy Witoldem a wielkim ksiciem Moskwy Wasylem nad rzek Ugr.
1409-1411 r. Wielka Wojna z Zakonem Krzyackim
Przyczyny:
Powstania antykrzyackie na mudzi wspomagane posikami Witolda Kiejstutowicza
Poparcie Litwy przez Polsk w sporze o mud zaniepokojenie Polski przejciem przez Zakon Nowej Marchii
odcinajcej klinem Wielkopolsk od Pomorza
1409 r.
Czerwiec 1410 r.
Poczenie wojsk polskich z litewsko-ruskimi w okolicach Czerwieska nad Wis i ruszenie na Malbork.
15 lipca 1410 r.
Bitwa pod Grunwaldem. Wojskami polsko-litewsko-ruskimi dowodzi Wadysaw Jagieo. Niemieckimi Ulrich von
Jungingen. Wygrana Polakw.
1411 r.
1412 r. traktat lubowelski. Zjazd pokojowy na Lubowli na Spiszu, przy udziale Wadysawa Jagiey, Witolda, Zygmunta Luksemburczyka. Pokj Luksemburczyka z Koron i zerwanie jego stosunkw z Krzyakami.
1413 r. unia polsko-litewska w Horodle. Potwierdza odrbno Litwy. Szlachta litewska przyja herb polski.
1414 r. tzw. wojna godowa z Zakonem. Zakon nie dotrzyma warunkw Pokoju Toruskiego (oddanie ziem). Krzyacy, unikajc wojny otwartej, zamknli si w swoich twierdzach.
1415-1418 r. Sobr w Konstancji, powoany do rozsdzenia sprawy polsko-krzyackiej. Polscy wysannicy: arcybiskup gnienieski Mikoaj Trba, biskup pocki Jakub, rycerz Zawisza Czarny z Garbowa, rektor Akademii Krakowskiej
Pawe Wodkowic. Nieoficjalny rzecznik krzyacki: Jan Fankelberg. Sobr nie rozstrzygn sporu.
1419 r. Zygmunt Luksemburski spotyka si z Wadysawem Jagie w Koszycach. Jagieo odda oficjalnie spr polsko-krzyacki pod sd Zygmunta.
1420 r. wyrok Luksemburczyka poparcie strony krzyackiej i tym samym zerwanie traktatu lubowelskiego.
strona 18 z 26
Panowie polscy spotykaj si w czycy i odrzucaj arbitra Luksemburczyka. W tym czasie husyci czescy proponuj
koron czesk Jagielle, lecz ten odmawia, wskazujc na Witolda.
1422 r. pokj wieczysty z Krzyakami nad jeziorem Melno. Witold wysa do Pragi wypraw ze swoim penomocnikiem Zygmuntem Korybutowiczem, ktry obj tam wadz i zaprzysig tzw. cztery artykuy praskie husytw. W obozie wojennym pod Czerwieskiem Jagieo wydaje nastpny przywilej szlachecki: zakaz konfiskaty dbr szlacheckich
bez wyroku sdu (nietykalno majtkowa) i czenia w jednym rku urzdu starosty i sdziego ziemskiego.
1423 r. ugoda w Kiemarku. Spotkanie Zygmunta Luksemburczyka z Jagie i odnowienie ukadu lubowelskiego.
Zobowizanie Jagiey do odwoania Witolda z Czech (walka z husytami). Statut w Warcie. Krl tym razem pozwala
szlachcie na przejcie ziemi sotysa nieuytecznego lub buntowniczego.
1430 r. Luksemburczyk przedstawia plan koronacyjny Witolda na krla Litwy poparcie Jagiey. Niespodziewana
mier Witolda i upadek planw koronacyjnych. Jagieo mianuje swojego brata, widrygie, zwierzchnikiem Litwy.
widrygieo zmierza do oderwania Litwy, ogosi si wadc samodzielnym, wybucha wojna domowa.
1430 i 1433 r. (Jedln, Krakw) przywilej jedlnesko-krakowski. Jagieo wprowadzi zasad nietykalnoci osoby
szlachcica, zakaz wizienia rycerza bez wyroku sdowego, z wyjtkiem pojmanych na gorcym uczynku. W zamian:
wybranie na krla jednego z synw Jagiey.
1431 r. widrygieo zawar sojusz z Krzyakami w Skirstymoniu. Bojarzy dokonali zamachu stanu, w zachodniej
czci ksistwa Wilno wadz przejmuje Zygmunt Kiejstutowicz (brat Witolda).
1432 r. odnowienie unii polsko-litewskiej w Grodnie. Zygmunt Kiejstutowicz zoy hod lenny, zapewni, e po
jego mierci Litwa zostanie przyczona do Korony.
1435 r. bitwa pod Wikomierzem nad rzek wit. Rozgromienie widrygiey i Krzyakw. widrygieo ucieka, ginie mistrz zakonu inflanckiego Kerkskorf i Zygmunt Korybutowicz (niedoszy krl Czech). Zawarto pokj wieczysty
z Krzyakami w Brzeciu Kujawskim. Regulacja kwestii spornych: Zakon nie bdzie si w nich ucieka do papiestwa,
ani cesarstwa, wolny handel.
Jagieo mia dwch synw z Zofi Holszask ksiniczk rusk (trzecie maestwo): Wadysawa i Kazimierza.
KAZIMIERZ JAGIELLOCZYK
Jego panowanie (1447-1492) przebiegao pod znakiem walk z Krzyakami. Szczegln rol odegraa wojna trzyna-
strona 19 z 26
stoletnia (1454-1466).
Kazimierz dy do wzmocnienia Polski, opierajc si w rwnym stopniu na szlachcie i mieszczastwie. Dy rwnie
do zmniejszenia wpyww szlacheckich. Formalnym wyrazem tej polityki byo powstanie w ramach ksztatujcego si
sejmu dwch izb wyszej i niszej.
1471 r. Wadysaw, najstarszy syn Kazimierza Jagielloczyka, obejmuje wadz w Czechach, co doprowadzio do
zaostrzenia konfliktu z Wgrami.
Rywal Wadysawa, krl Wgier Maciej Korwin opanowa lsk, uyce, Morawy. Do konfliktu po jego stronie doczyli
si Krzyacy, chcc obali warunki pokoju toruskiego (1466).
1478 r. Wojna popia. Papie Pawe II wyznacza na biskupstwo warmiskie Mikoaja Tungena. Sykstus IV cofa decyzje i zatwierdza nastpnego kandydata Andrzeja Oporowskiego, a Tungena przenosi na biskupstwo kamienickie.
Tungen nie uszanowa decyzji papiea i zaczyna dziaania zbrojne, co efektem byo zajcie przez niego Warmii.
1479 r. Pokj w Oomucu. Bez korzyci ze strony polskiej.
1490 r. mier Macieja Korwina, krla Wgier.
1492 r. Tron w Budzie obejmuje Wadysaw Jagielloczyk. Tym samym zostaje on krlem Czech i Wgier. W tym
samym roku umiera jego ojciec, a tron polski przejmuje Jan Olbracht.
JAN OLBRACHT
Po mierci Kazimierza Jagielloczyka krlem zosta Jan Olbracht (1492-1501). Na Litwie tron obejmuje jego brat
Aleksander.
1493 r. zjazd w Piotrkowie. Pierwszy sejm dwuizbowy.
1496 r. Statut Piotrkowski. Jan Olbracht zakaza mieszczanom nabywania dbr ziemskich i piastowania wyszych
urzdw i godnoci kocielnych. Wprowadzenie tzw. taksy wojewodziskiej na produkty miejskie (ustalenie cen maksymalnych), ograniczenie prawa chopw do opuszczania wsi (tylko jeden raz w roku jeden chop), zwolnienie towa-
strona 20 z 26
rw szlacheckich z ca.
1497 r. Wyprawa czarnomorska, w wyniku zdrady Modawian na rzecz Turkw (Stefan hospodar modawski)
zakoczya si klsk Olbrachta .
1499 r. Litwa, w obliczu zagroenia przez Moskw, zaproponowaa Krlestwu Polskiemu odnowienie Unii.
1501 r. mier Jana Olbrachta.
ALEKSANDER JAGIELLOCZYK
Nastpc Jana Olbrachta zosta Aleksander Jagielloczyk (1501-1506).
1501 r. Akt w Mielniku. Monowadztwo uzyskao ogromny wpyw na krla i pastwo polskie. Ogranicza on jednak prawa szlachty. W tym samym roku odnowiono Uni Horodelsk (1413) midzy Litw, a Koron.
1503 r. -Polacy nie poparli Litwinw i zostali zmuszeni do zawarcia pokoju z Moskw. Strata ziem zadnieprzaskich
Litwy.
1504 r. Przywilej w Piotrkowie.
1505 r. Konstytucja nihil novi w Radomiu. Podstawow zasad bya konieczno uzyskania przez krla zgody izby
poselskiej i senatu (szlachty) przy podejmowaniu waniejszych decyzji pastwowych. Wprowadzia koncepcj trzech
stanw sejmujcych (krl, senat, izba poselska). wsplnie tworzcych prawo. Nastpi koniec monarchii stanowej,
ktra zostaje zastpiona demokracj szlacheck.
ZYGMUNT STARY
Zygmunt Stary panowa w latach 1506-1548. Zosta on jednoczenie krlem Korony i Wielkiego Ksistwa Litewskiego.
Konflikt z Moskw
Moskwa zmierzaa do zjednoczenia ziem ruskich. Litwini, wsparci pomoc oddziaw polskich trzykrotnie odpierali
ataki Moskwy:
1507-1508
1512-1522
1534-1537
1514 r. car Wasyl III sprzymierzony z Krzyakami zdoby Smolesk. Zwycistwo wojsk litewskich pod Orsz.
1537 r. Siedmioletni rozejm.
Problem Zakonu
1511 r. Wielkim mistrzem zosta Albrecht Hohenzollern (siostrzeniec Zygmunta I Starego). Prbowa uniezaleni
od Polski, prowadzi rozmowy z Brandenburgi i Moskw.
1519-1521 r. Wojna polsko-zakonna, zakoczona sukcesem Polski.
1525 r. Hod pruski. Traktat pomidzy Zygmuntem a Albrechtem w Krakowie. Uroczyste zoenie hodu lennego,
sekularyzacja w protestanckie ksistwo. W przypadku bezdzietnoci Albrechta i jego braci Prusy, odtd zwane ksicymi, wcielone zostan do Polski.
strona 21 z 26
Wojna kokosza
1537 r. W trakcie przygotowa do wyprawy modawskiej nastpi bunt szlacheckiego pospolitego ruszenia pod
Lwowem. Krl potwierdzi elekcyjno oraz zakaz rozdawania krlewszczyzn.
ZYGMUNT II AUGUST
Zygmunt August panowa w latach 1548-1572. Ju na pocztku jego panowania wybuch konflikt pomidzy szlacht, a krlem (tajne maestwo z Barbar Radziwiwn): walka z krlem pod hasem egzekucji praw (wprowadzenie
w ycie wczeniej uchwalonych praw), naprawy pastwa.
1562-1563 r. pierwszy sejm egzekucyjny zwoany przez krla w Piotrkowie.
rewizja legalnoci nada krlewszczyzn
zasada tolerancji religijnej
niezaleno szlachty od dostojnikw kocielnych
reforma podatkowa
1563-1564 r. drugi sejm egzekucyjny, w Warszawie. Kontynuacja wczeniej wprowadzonych reform i lustracja
dochodw.
28 czerwca 1569 r. Unia Lubelska, Polsko-Litewska. Ustanowienie Rzeczypospolitej Obojga Narodw. Poczenie
Korony i Litwy w jeden organizm pastwowy. Zwizek realny jeden organizm spoeczno-polityczny. Zastpienie
dotychczasowej unii personalnej uni realn.
PIERWSZE BEZKRLEWIE
Po mierci Zygmunta II Augusta w roku 1572 nastpi pierwsze w Polsce bezkrlewie.
Do koca roku 1572 zjazdy szlachty postanowiy:
interrexem zostanie Jakub Uchaski
Jan Firlej odpowiada mia za bezpieczestwo publiczne
wadza na ziemiach w rku konfederacji szlacheckich
powoanie sdw kapturowych
stycze 1573 r. sejm konwokacyjny (ac. convocatio zgromadzenie). Brak pierwszego ze stanw sejmujcych
krla. Zdecydowano: obir nowego wadcy Polski i Litwy odbdzie si w kwietniu we wsi Kamie pod Warszaw
oraz elekcja viritim.
28/29 stycznia 1573 r. konfederacja warszawska. Akt zapewniajcy pokj, sprawiedliwo, porzdek i obron Rzeczypospolitej. Prawna gwarancja pokoju religijnego. Episkopat katolicki nie uzna aktu. Gwarantem zosta stan szlachecki.
strona 22 z 26
Walezy przebywa w Polsce kilka miesicy, po czym potajemnie uciek do Francji na wie o mierci swego krlewskiego brata Karola.
1575 r. ogoszono bezkrlewie (interrex Jakub Uchaski najwyszy dostojnik Kocioa).
Doszo do podwjnej elekcji. Prymas Uchaski ogosi wybr Maksymiliana II Habsburga, a Mikoaj Sienicki proklamowa Ann Jagiellonk, ktrej przydano za maonka Stefana Batorego. Pospolite ruszenie poparo go, opanowa
Krakw i dokona koronacji. Rzdzi: 1576-1586. Nagy zgon Maksymiliana II (seniora) zapobieg wojnie domowej.
Wojna z Rosj
1575 r. car moskiewski Iwan IV Grony uderza na polskie Inflanty i zajmuje pn. cz. Dwa lata pniej dochodzi do
Dwiny.
1578 r. uchwalenie przez sejm warszawski podatkw na wojn z Moskw. Stworzenie piechoty wybranieckiej (chopi z dbr krlewskich na subie).
1579 r. Zdobycie Pocka.
1580 r. zdobycie Wielkich ukw.
1581 r. dotarcie do Pskowa nad jeziorem Pejpus. Nie zdobyto miasta.
1582 r. 10 letni pokj w Jamie Zapolskim.
Polityka wewntrzna
Sukcesy ruchu egzekucyjnego:
1578 r. powoanie Trybunau Koronnego najwyszy sd apelacyjny od wyrokw grodzkich, ziemskich i podkomorskich. Kodyfikacja przepisw prawnych. Sdy: Piotrkw Wielkopolska, Lublin Maopolska.
1579 r. zaoenie Akademii Wileskiej. Pierwszym rektorem Piotr Skarga.
1581 r. zaoenie Trybunau Litewskiego.
1586 r. mier Stefana Batorego.
ODKRYCIA GEOGRAFICZNE
Wielkie odkrycia
1492 r. Krzysztof Kolumb (Genueczyk) dotar do wybrzey Ameryki rodkowej: Hispaniola (Haiti), Kuba. W subie
hiszpaskiej. Symboliczny pocztek epoki nowoytnej.
1499 r. Amerigo Vespucci (Woch) dotar do wschodnich wybrzey Ameryki Poudniowej. (W 1507 r. ld nazwany
na jego cze Ameryk)
1497-98 r. Vasco da Gama (Portugalczyk) odkry drog do Indii wzdu wybrzey Afryki.
1519-22 r. Ferdynand Magellan (Portugalczyk) w subie hiszpaskiej opyn ziemi dookoa Sewilla-Sewilla:
cienina Magellana, Ocean Spokojny, Filipiny, Borneo.
1434 r. Gil Eanes (Portugalczyk) przyldek Bojador.
1446 r. Dinis Dias (Portugalczyk) przyldek Zielony.
1488 r. Bartolomeo Diaz (Portugalczyk) przyldek Dobrej Nadziei
1497 r. John Cabot (Woch) w subie angielskiej pwysep Labrador.
1526 r. Sebastian Cabot (junior) w subie angielskiej brzegi rzeki La Plata.
1534-36 r. Jacqes Cartier (Francja) dolina rzeki w. Wawrzyca.
strona 23 z 26
W Afryce gwnym celem byo zdobycie kruszcw i towarw (jedwab, pachnida, dywany, wyroby jubilerskie, korzenie, ko soniowa itd.), ktre napyway do Europy przez Lewant (handel lewantyski) kraje pooone na wschd
od Woch nad brzegiem Morza rdziemnego oraz Maghreb (nazwa krajw Afryki obejmujca dzisiejsz Algieri,
Maroko, Tunezj).
Marco Polo kupiec z Wenecji, najwybitniejszy podrnik europejski. Organizowa podre po Azji, gwnie po Chinach. Wyda Opis wiata. Kartografowie czerpali bardzo wiele informacji z jego relacji.
Cywilizacje Ameryki
Majowie Pierwsza cywilizacja obejmujca obszary Hondurasu i Gwatemali, a nastpnie pwyspu Jukatan. Zwani
Grekami nowego wiata. Struktura to miasta-pastwa tworzce konfederacje. Klasa rzdzca (forma dziedziczna)
wodzowie, kapani, urzdnicy. Pozostali to wolni ludzie. Opracowali kalendarz (365 dni, 18 miesicy po 20 dni, 5 dni
wolnych), pismo ideograficzne, papier z kory dzikiego figowca. Na czele panteonu sta bg soca, czciowo zostali
podbici przez Toltekw.
Toltekowie Pojawili si w rodkowym Meksyku ok. IX w. n.e. Ich stolic byo miasto Tula (Tollan). W stolicy znajdoway si kamienne piramidy schodkowe oraz witynie z miejscem do skadania ofiar z ludzi. Konflikty wewntrzne
zmusiy cz Toltekw do opuszczenia Tuli. Pastwo Toltekw istniao niespena 300 lat.
Aztekowie Przejli dziedzictwo kulturowe i tradycje Majw. Zamieszkiwali w dolinie meksykaskiej (XIV w.). Stolic
by Tenochtitlan. Na czele sta wdz. Skadali ofiary z ludzi. O hierarchii wojownika decydowaa liczba zapanych jecw. Wrd Aztekw wystpowa mit o biaym bogu uywajcym znak krzya.
Inkowie Zamieszkiwali obszary od Kolumbii do Chile. Stolica Cuzco. Wadz absolutn sprawowa Inka. Byo 4 wicekrlw oraz gubernatorzy prowincji. Nad dziesitk rodzin sta naczelnik. Ziemia bya wasnoci zbiorow. Uprawiano poezj religijn i miosn. Powstay 4-letnie szkoy dla dzieci arystokracji. Danina ludnoci w postaci budowy drg,
systemw irygacyjnych, uytecznoci publicznych itp.
Alfonso DAlbuquerqua podboje dla Portugalii, szczeglnie na Oceanie Indyjskim.
1519 r. Ferdynand Cortez rozpocz podbj Meksyku, nastpnie skierowa si do Ameryki Poudniowej.
Inni konkwistadorzy:
Franciszek Pizarro
Diego DAlmagro
Opanowali terytoria: Peru, Ekwadoru, Kolumbii i pnocne Chile. Ich dziaalno doprowadzia do zniszczenia imperium Inkw.
1524 r. powstanie Rady Indii. Amerykaskie terytorium podzielone na wicekrlestwa: Nowa Hiszpania stolica
Meksyk, Nowa Kastylia stolica Lima.
Portugalczycy i Hiszpanie sprowadzili niewolnikw z Afryki np. do uprawy trzciny cukrowej. Hiszpania eksploatowaa
zoto i srebro w Peru.
REFORMACJA
Luteranizm Niemcy
Przyczyny reformacji
nikolaizm maestwa duchownych, posiadanie przez nich dzieci
nepotyzm popieranie krewnych na stanowiska kocielne
strona 24 z 26
Kalwinizm Francja
Jan Kalwin zaoyciel dziaajcy w Szwajcarii, gwnie w Genewie bya pierwsz gmin kalwisk. Gosi postulaty:
predestynacja
odrzucenie wszystkich sakramentw oprcz chrztu i komunii
surowy wystrj kociow kalwiskich (brak ozdb, obrazw, rzeb tylko krzy)
odrzucenie Maryi i kultw witych
czytanie Biblii, kary pienine za nieobecno na naboestwie niedzielnym, zakaz teatru w niedziele
surowe zasady moralne (ona nie moga by starsza od ma wicej ni o 5 lat)
ceniono bogactwo i oszczdno
1562-1598 r. wojny religijne:
24 sierpnia 1572 r. noc w. Bartomieja (rze hugenotw).
13 kwietnia 1598 r. edykt nantejski (gwarancja prawa kultu hugenotom).
Anglikanizm Anglia
1534 r. akt supremacji krla Henryka VIII. Odczenie si kocioa anglikaskiego od Rzymu. Henryk VIII zostaje
gow kocioa anglikaskiego. Zaoenia:
prymat Biblii nad tradycj
dwa sakramenty: chrzest, komunia pod dwoma postaciami
odrzucenie kultu witych i odpustw
likwidacja zakonw
likwidacja celibatu ksiy
jzyk angielski wprowadzony do obrzdku
KONTRREFORMACJA
Walka Kocioa katolickiego z innymi wyznaniami religijnymi.
1540 r. rycerz hiszpaski Ignacy Loyola zaoy Towarzystwo Jezusowe zakon Jezuitw, powoany do zahamowania
reformacji. Terenem dziaania byy orodki wadzy politycznej. Prowadzili dziaalno misyjn (obie Ameryki i Azja).
1542 r. sacrum officium wita inkwizycja. Powoana przez papiea Pawa III. Zoona bya z szeciu kardynaw
nadzorujcych dziaalno sdziw, ktrzy byli dominikanami. By to swego rodzaju sd badajcy odstpstwa od
wiary, korzysta z usug szpiegw i donosw, stosowa tortury.
1559 r. ustanowiony przez papiea Pawa IV indeks ksig zakazanych spis dzie, ktre zostay uznane za herety-
strona 25 z 26
ckie.
1545-1563 r. Sobr trydencki. Reforma Kocioa katolickiego.
REFORMACJA W POLSCE
Luteranizm
Przedstawiciele luteranizmu: Jan Seklucjan, Erazm Gliczner.
Nazywali kult katolicki bawochwalstwem papienikw. Proponowali utworzenie taniego Kocioa. (zjednoczenie
czowieka z Bogiem w akcie czystej wiary). Orodkiem polskiego luteranizmu byy Prusy Ksice. W Krlewcu drukowano dziea luteraskie. Miasta: Gdask, Wrocaw, Toru, Elblg.
Kalwinizm
Przedstawicie: Jan aski, Krzysztof Kraiski.
Organizacja kociow kalwiskich bya podzielona na: Maopolsk, Wielkopolsk oraz cz litewsk.
1562-1565 r. rozpad wsplnoty kalwinistw na zbory: mniejszy (arianie), wikszy (kalwini).
Bracia czescy
Spadkobiercy husytyzmu, wygnani z Czech przybyli do Polski. Osiedlili si na ziemiach kilku rodw wielkopolskich
(Ostrogowie, Leszczyscy, Grkowie). Magnat wielkopolski Jakub Ostrorg przyj wyznanie braci czeskich i odda im
kocioy w swych dobrach.
KONTRREFORMACJA W POLSCE
1564 r. (rok po zakoczeniu soboru trydenckiego) Zygmunt August przyj ustawy soborowe. Hierarchia kocielna
odnosia si z rezerw do tych postanowie.
1577 r. Synod Piotrkowski. Ostateczne przyjcie uchwa soboru trydenckiego.
1564 r. biskup warmiski (pniej kardyna) Stanisaw Hozjusz sprowadzi do Polski czonkw nowo powstaego
zakonu Towarzystwa Jezusowego. Ulokowa pierwsze kolegium jezuickie w Braniewie (diecezja warmiska). Uzyskali
poparcie Zygmunta Augusta, potem Batorego. Byy to szkoy o nowoczesnym nauczaniu, bezpatne dla wszystkich
stanw.
1582 r. Rzeczypospolita jako jeden z pierwszych krajw w Europie wprowadzia opracowan w Rzymie reform
kalendarza, zwan gregoriask.
Najwybitniejszymi przedstawicielami zakonu jezuitw w Polsce byli Piotr Skarga pisarz polityczny, kaznodzieja
oraz Jakub Wujek pisarz i tumacz Biblii na jzyk polski.
1596 r. Unia Brzeska. Unia katolikw z prawosawnymi. Powsta koci greko-katolicki, wyznawcw nazwano unitami, a przeciwnikw dysunitami. Koci ten podporzdkowany by papieowi. Dawao to iluzoryczn zwierzchno
Konstantynopola nad kocioem wschodnim.
strona 26 z 26