R

David Copp
University of California, Davis
ETYKA 42, 2009

Naturalizm moralny itrzy stopnie

normatywnoci1
Artyku powicony jest ywo dyskutowanym kwestiom we wspczesnej metaetyce normatywnoci
moralnoci imoliwoci jej naturalistycznego ujcia. Autor stara si pokaza, i normatywno wetyce
mona rozumie co najmniej na trzy sposoby, ktre rozrnia wedug kryterium opartego gwnie na
stopniu rygoryzmu moralnoci. Zarysowuje trzy stopnie normatywnoci, ktre okrela jako: generyczny, motywacyjny iautorytatywny. Nastpnie podejmuje pytanie oto, jaki stopie normatywnoci
jest waciwy moralnoci. Wtrzecim kroku bada moliwo naturalistycznego wyjanienia kadego
ze stopni normatywnoci. Rezultat rozwaa prowadzi autora do tezy, i moralno jest normatywna
tylko wnajsabszym, generycznym sensie; nawet jeli naturalistyczne ujcie silniejszych stopni normatywnoci jest niemoliwe, to okoliczno ta nie obala stanowiska naturalistycznego.

Czy fakt, e moralno jest normatywna, eliminuje naturalizm moralny? Chc

rozway to pytanie wsposb systematyczny, wyjaniajc, jak rozumiem centraln
tez naturalizmu moralnego, anastpnie objaniajc ide normatywnoci. Naczelna
teza, ktr chc postawi, gosi, e problem zwizany zpowyszym pytaniem jest
duo bardziej zoony, ni moe si wydawa, adzieje si tak gwnie zpowodu
zoonoci tego, co filozofowie maj na myli, gdy mwi, e moralno jest normatywna. Zoono ta ma kilka wymiarw, lecz ten, na ktry bd kad szczeglny
nacisk, to to, e filozofowie nie zgadzaj si wkwestii tego, co moemy nazwa
rygoryzmem (stringency) normatywnoci moralnej. Wyrni trzy stopnie
normatywnoci. Wodniesieniu do kadego ztych stopni zbadam akceptowalno
idei, e moralno ma dany stopie normatywnoci, oraz szanse powodzenia jego
naturalistycznego ujcia. Moja konkluzja bdzie miaa charakter prowizoryczny,
lecz jej wydwik bdzie dla naturalizmu moralnego optymistyczny.
Naturalizm moralny utrzymuje, e wmyleniu orzeczach jako moralnie susznych
lub niesusznych, dobrych lub zych przypisujemy im wasnoci moralne wasnoci
takie, jak moralna suszno iniesuszno, dobro izo. Naturalizm ten gosi, e
Pierwodruk: D. Copp, Moral Naturalism and Three Grades of Normativity, [w:] Normativity
and Naturalism, ed. P. Schaber, Frankfurt am MainLancaster, Ontos Verlag 2004, s.745; przedruk
w: D. Copp, Morality in aNatural World, New York, Cambridge UP 2007, s.249283. Przedruk za
zgod autora.
1

52

Dawid Copp

wasnoci takie istniej, idodaje, e s one odmian wasnoci naturalnych wasnoci, ktre maj ten sam podstawowy status metafizyczny iepistemologiczny, co
wasnoci, ktre mog mie drzewa, eby zrzuca licie, czy wasno, ktr moe
mie papier, aby by banknotem onominale dwudziestu dolarw australijskich.
Wdalszych rozwaaniach bd mia na ten temat wicej do powiedzenia. Pytanie
jest nastpujce: czy naturalizm moralny moe zda spraw znormatywnoci
moralnoci? Zasadniczo jest to pytanie, czy moe wytumaczy fakt, e cech charakterystyczn moralnoci jest to, e kieruje ona dziaaniem iwyborem. Mylenie
idyskurs moralny dotycz tego, jak mamy dziaa, co mamy wybiera ijak mamy
y; angauj nas wwartociowanie, nakazywanie (prescribing) irekomendowanie.
Mwic otym zjawisku, posuguj si terminem normatywny2.
Niestety, to, jaka dokadnie jest natura tego zjawiska, ito, jak moemy je wytumaczy, pozostaje iniejasne, idyskusyjne. Antynaturalici skaniaj si ku temu, by
ujcia naturalistyczne uznawa za nieadekwatne gwnie, jak myl, ztego powodu, e
traktuj je jako zbyt sabe, eby mogy wytumaczy wag moralnoci szczeglnie
wag racjonalnego podejmowania decyzji idziaania. Wniniejszym artykule staram
si wic wskaza rne ujcia tego, na czym moe polega normatywno moralnoci.
Stanowi one wspomniane trzy stopnie normatywnoci; mona by jednak pomyle,
e stopnie te mog dzieli si na podstopnie lub e istniej pewne dodatkowe stopnie
normatywnoci. Mona rwnie nie zgadza si co do tego, jak najlepiej rozumie
kady ze stopni, ktre tu proponuj. Co najistotniejsze, nie ma zgody co do tego, czy
moralno charakteryzuje si wszystkimi trzema stopniami normatywnoci. eby
zatem pokaza, e naturalizm moralny nie moe zda sprawy zfaktu, e moralno jest
normatywna, trzeba by dookreli, oktry stopie chodzi, poda argumenty na rzecz
tezy, e moralno nie ma danego stopnia normatywnoci, inastpnie przedstawi
argumentacj pokazujc, e naturalizm moralny go nie wyjania.
Rozpoczynam artyku prbujc uzasadni pogld, e naturalizm moralny nie
moe wytumaczy normatywnoci. Jednak, co oczywiste, nie moemy zrobi
prawdziwego kroku naprzd, jeli nie mamy jasnego pojcia otym, co rozumie si
zarwno przez naturalizm moralny, jak iprzez normatywno; tym wic zajmuj
si wpierwszej kolejnoci. Wdrugiej czci artykuu daj krtk eksplikacj naturalizmu moralnego. Wtrzeciej czci przedstawiam wstpne, przedteoretyczne wyjanienie trzech stopni normatywnoci, ktre nazywam normatywnoci generyczn
(generic), motywacyjn (motivational) iautorytatywn (authoritative). Wpozostaej
czci artykuu rozwaam dwie centralne kwestie dla kadego ztych stopni: czy
moralno charakteryzuje si danym stopniem normatywnoci? Iczy naturalizm
moe go wytumaczy? Myl, e moralno charakteryzuje si normatywnoci
generyczn, ktra jest najsabszym stopniem normatywnoci. Jeeli mam racj, to
nawet jeli zjakiego powodu naturalistyczne ujcia normatywnoci motywacyjnej
2
Chc unikn terminu preskryptywny, poniewa nabra on znaczenia technicznego za spraw
Harea, zob. R. M. Hare, The Language of Morals, Oxford, Oxford UP 1952.

Naturalizm moralny itrzy stopnie normatywnoci

53

lub autorytatywnej s niemoliwe, to nie byby to argument przeciwko naturalizmowi. Mimo to jednak twierdz, e mona poda naturalistyczne wyjanienie
wszystkich trzech stopni normatywnoci. Wskrcie moja konkluzja bdzie dla
naturalizmu optymistyczna. Na samym kocu staram si pokaza trudnoci, jakie
napotyka argument znormatywnoci przeciw naturalizmowi.
1. Problem
Dlaczego mona sdzi, e naturalizm nie wyjania normatywnoci? Przez chwil
niech mi bdzie wolno zignorowa zoono zagadnienia spowodowan twierdzeniem, e istniej rne stopnie normatywnoci.
Jeeli naturalizm utrzymuje, e wasnoci moralne s wasnociami naturalnymi,
to miejsce, od ktrego trzeba zacz, wyznaczaj argumenty prbujce pokaza, e
adne wasnoci naturalne nie mog by normatywne. Antynaturalista mgby tutaj
przywoa jedn zwersji argumentu otwartego pytania G.E. Moorea3. Okazuje si,
e jakiejkolwiek wasnoci naturalnej bymy nie rozwaali, pozostanie pytaniem
otwartym, czy fakt, e co, co egzemplifikuje (instantiates) dan wasno, zasuguje
na to, by mie jakiekolwiek specjalne znaczenie dla naszych decyzji iwyborw.
Moe jednak si wydawa, e wasnoci normatywne takie ju s, e rzeczy, ktre
je egzemplifikuj, zasuguj na to, eby nadawa im specjalne znaczenie wpodejmowaniu decyzji. Na przykad, niesuszno rozwaanego dziaania musi by
wzita pod uwag wdecydowaniu, co robi. Wydaje si, e wynika ztego, i adna
wasno naturalna nie jest normatywna. Zdrugiej strony, antynaturalista mgby
sign po argument zdziwnoci J.L. Mackiego. Mackie twierdzi, e wasno
zwbudowanym wni przymusem realizacji (tobedoneness) byaby dziwna
icakowicie odmienna od czegokolwiek innego we wszechwiecie4. Kto mgby
potraktowa to jako powd, by sdzi, e wasnoci moralne, oile takie wasnoci
istniej, musz by nonnaturalne.
Wodpowiedzi naturalista mgby sprzeciwi si ujciom normatywnoci, ktre
implicite s zawarte wtego typu argumentach. Mgby twierdzi, e waciwie
pozostaje otwartym pytanie, czy wogle naley zwraca uwag na wzgldy moralne, wobec czego, jeli wasnoci moralne s normatywne, naleaoby odrzuci
kluczowe zaoenie argumentu Moorea. Mgby rwnie twierdzi, e nie ma nic
dziwnego wnormatywnoci, jeli tylko waciwie j rozumie. Mgby przedstawi
naturalistyczn analiz normatywnoci iwtedy argumentowa, e tak rozumiana
normatywno pozostaje wzgodzie znaturalizmem. Istniej jednak jeszcze inne
strategie, ktre mgby wykorzysta naturalista. S to strategie, ktre prbuj
wyjani normatywno bez przedstawienia jej analizy lub strategie, ktre prbuj
3
Moore chcia, aby argument otwartego pytania wyklucza tez, e wasno dobra jest zoona,
zob. G. E. Moore, Zasady etyki, prze. Cz. Znamierowski, Warszawa, Wydawnictwo M. Arcta 1919,
13, s.1416.
4
J. L. Mackie, Ethics. Inventing Right and Wrong, Harmondsworth, Penguin 1977, cz I.

54

Dawid Copp

zachowa normatywno moralnoci bez zakadania, e wasnoci moralne s

normatywne.
Naturalista mgby na przykad twierdzi, e normatywno najlepiej rozpatrywa
jako opart na relacji midzy mylami moralnymi inatur racjonalnego dziaania,
innymi sowy e racjonalni ludzie s odpowiednio motywowani przez swoje
przekonania moralne. Mgby rwnie twierdzi, e tym, co jest normatywne, s
pojcia moralne, anie wasnoci, ktre s przez nie reprezentowane. Mgby te
sugerowa, e normatywno jest wasnoci moralnych czynnoci mowy, anie
wasnoci moralnych. Strategie te mog wydawa si niesatysfakcjonujce. Powd
tego jest taki, e moe si wydawa, i wypowiadajc sd moralny, odpowiadamy
na co normatywnego, co jest od nas niezalene na co, co jest przedmiotem
naszego sdu. Moe si wic wydawa, e bez zaoenia, e wasnoci moralne s
same wsobie normatywne, nie moemy waciwie tego wytumaczy. Niemniej
jednak wane jest, eby uwzgldni moliwo tych innych strategii. Ekspresywistyczni oponenci naturalizmu moralnego przyjmuj wanie strategie tego typu5.
Stosujcy takie strategie, naturalista nie powinien by wwikszym kopocie ni
jego przeciwnicy. Wrc jeszcze do tego zagadnienia.
Te odmienne strategie obrony naturalizmu skadaj si na pierwszy wymiar
zoonoci zagadnienia, na ktry musi by nakierowana argumentacja antynaturalistyczna. Wymiar ten wsptworz rne ujcia tego, czym dokadnie jest to, co
charakteryzujemy jako normatywno6. Wdalszych rozwaaniach, wcelu uproszczenia sprawy, bd stara si zatrze dystynkcje obecne wtym wymiarze, mwic
po prostu onormatywnoci moralnoci lub sdw moralnych wyjwszy
sytuacje, kiedy bdzie trzeba postpowa zwiksz precyzj.
Na drugi wymiar zoonoci zagadnienia skadaj si odmienne strategie, ktre
naturalista mgby przyj wcelu pokazania, e normatywno jest zjawiskiem
naturalnym. Zamy, e normatywno jest wasnoci drugiego rzdu, przysugujc wasnociom moralnym. Istniej tutaj zarwno strategie redukcyjne, jak
inieredukcyjne. Jedno ze znanych podej redukcyjnych analizuje normatywno
jako zoon wasno motywacyjn. Inne utosamia normatywno ze zoon
wasnoci odnoszc si do normy (normrelative) lub zwasnoci odnoszc
si do standardu (standardrelative)7. Ujmujc rzecz oglnie, mona powiedzie,
e strategia redukcyjna scharakteryzuje dan wasno przez zastosowanie terminu
lub deskrypcji, co do ktrych bya wczeniejsza zgoda, i wyrniaj one wasno
5
Zob. np. A. Gibbard, Wise Choices, Apt Feelings: ATheory of Normative Judgment, Cambridge,
Massachusetts, Harvard UP 1990.
6
Wopracowaniu tego wymiaru zoonoci zagadnienia pomg mi Jon Tresan.
7
Przykadem tego drugiego jest moje wasne podejcie oparte na standarcie (standardbased).
Zob. D. Copp Morality, Normativity, and Society, New York, Oxford UP 1995, cz I. Przykad podejcia pierwszego typu stanowi ujcie Michaela Smitha. Smith przeczy, e jego ujcie jest redukcyjne,
ale przeczy te, e analiza redukcyjna jest potrzebna do obrony naturalizmu. Zob. M. A. Smith, The
Moral Problem, Oxford, Blackwell 1994, s.161164, s.184186.

Naturalizm moralny itrzy stopnie normatywnoci

55

naturaln zapewne bdc wasnoci zoon, ktrej skadowe s wasnociami

naturalnymi igosi, i wasno bycia normatywnym jest identyczna zt wasnoci8. Nieredukcyjna strategia przekonuje, e wasno bycia normatywnym
jest wasnoci naturaln, lecz stara si tego dokona bez wysuwania redukcyjnego
twierdzenia oidentycznoci9. eby pokaza, e naturalizm moralny nie moe zda
sprawy zfaktu jeli wogle jest to fakt e wasnoci moralne s normatywne,
trzeba by pokaza, e adna ze strategii naturalistycznych tego rodzaju nie moe
by skuteczna.
Wdalszej czci artykuu, zamiast prbowa wprost odpowiedzie na argumenty
antynaturalistyczne, bd rozwaa kady ztrzech poziomw normatywnoci ibd
pyta, wjaki sposb naturalista moe prbowa wytumaczy ide, e moralno
ma dany stopie normatywnoci. Jeli mam racj, to stanie si jasne, e argumenty
antynaturalistyczne s nieskuteczne.
2. Naturalizm moralny
Naturalista moralny, tak jak uywam tego terminu, jest moralnym realist. Zgadza
si on zpozostaymi realistami moralnymi tymi, ktrych nazywamy nonnaturalistami akceptujc szereg twierdze. Po pierwsze, istniej moralne wasnoci
irelacje, takie jak wasnoci susznoci, niesusznoci, dobra, cnotliwoci iim podobne10. Po drugie, chocia wasnoci moralne rni si od wasnoci pozamoralnych
tym, e mimo wszystko s one wasnociami wanie moralnymi, ainne nimi nie
s, to maj ten sam zasadniczy status metafizyczny, ktry ma kada inna wasno
czymkolwiek status ten jest. Po trzecie, jedn zkluczowych rl semantycznych
predykatw moralnych jest wyraanie takich wasnoci. Na przykad wnazywaniu
dziaania susznym jedn zrzeczy, ktr robimy, jest przypisywanie susznoci
temu dziaaniu. Po czwarte, twierdzenie moralne wyraa przekonanie moralne,
ktre przedstawia wiat jako istniejcy wokrelony sposb; to, co ono stwierdza,
jest prawdziwe wtedy itylko wtedy, gdy wyraone przekonanie jest prawdziwe.
Zakadaoby to, przynajmniej wprzypadku podstawowego przekonania moralnego,
egzemplifikacj (instantiation) wasnoci moralnej11. Iwreszcie, po pite, pewne
Ujcie analizy filozoficznej, jako analizy wasnoci zoonych, znajduje si w: J.C. King, What
is aPhilosophical Analysis? Philosophical Studies 90/1998, s.155179. Inne wspczesne ujcia
analizy mona znale w: F. Jackson, From Metaphysics to Ethics: ADefence of Conceptual Analysis,
Oxford, Clarendon Press 1998 iA. Gibbard, Wise Choices, Apt Feelings: ATheory of Normative Judgment, dz. cyt.
9
Wsprawie omwienia naturalizmu nieredukcyjnego, zob. N. Sturgeon, Ethical Naturalism, [w:]
The Oxford Handbook of Ethical Theory, ed. D. Copp, New York, Oxford UP 2005, s.91115.
10
Wwikszoci przypadkw wdalszej czci tekstu traktuj relacj jako rodzaj wasnoci.
11
Podstawowy moralny sd logiczny to taki sd, e dla pewnej wasnoci moralnej M pociga
on za sob co, co egzemplifikuje M. Przykadem jest sd logiczny, e kara mierci jest niesuszna.
Wrd niepodstawowych moralnych sdw logicznych istniej sdy takie, jak nic nie jest moralnie
niesuszne lub albo aborcja jest niesuszna, albo 2 + 2 = 4. Nazywamy przekonanie podstawowym
8

56

Dawid Copp

wasnoci moralne s faktycznie egzemplifikowane. Na przykad, pewne dziaania

s faktycznie suszne, ainne s faktycznie niesuszne.
Naturalista moralny rni si od innych realistw moralnych tym, e twierdzi,
i wasnoci moralne s wasnociami naturalnymi. Krtko mwic, naturalizm
moralny jest pogldem, wedle ktrego wasnoci moralne istniej is wasnociami
naturalnymi.
Dla naszych celw najistotniejszym pytaniem, pojawiajcym si wraz zdoktryn
naturalisty, jest pytanie nastpujce: co rozumiemy wtym kontekcie przez wasno
naturaln? Jest to kwestia dyskusyjna iztego wzgldu nie musz si tutaj upiera
przy jakiej konkretnej koncepcji. We wstpie do niniejszych rozwaa sugerowaem,
e wasnoci naturalne mona traktowa jako zwyke odmiany wasnoci otym
samym zasadniczym metafizycznym iepistemologicznym statusie, co wasno
drzewa polegajca na byciu liciastym lub wasno bycia banknotem onominale
dwudziestu dolarw australijskich. Dla moich celw wtym artykule to intuicyjne
rozumienie idei wasnoci naturalnej jest wystarczajce.
Nie mog tu tego rozwaa wszczegach, lecz winnym miejscu zaproponowaem, by naturalist moralnego pojmowa jako tego, ktry utrzymuje, e
wasnoci moralne s wasnociami empirycznymi12. Idea tego, co empiryczne, jest
problematyczna, lecz ujcie to ma przynajmniej t zalet, e wyjania naturalizm
za pomoc pojcia, ktre nie jest specyficzne tylko dla teorii moralnej. Kada
adekwatna epistemologia musi zawiera ujcie tego, co empiryczne, wic moja
propozycja moe korzysta zkoncepcji, ktra jest szeroko stosowana irozumiana, nawet jeli budzi wtpliwoci. Dookrelajc moje ujcie dodam, e chodzi tu
przede wszystkim oto, i jeli wasno jest naturalna, to dla uzasadnienia naszych
przekona ojej egzemplifikacji istotne znaczenie bdzie mia dowd empiryczny.
Rozwijajc to dalej, proponuj uzna, e wasno jest naturalna wtedy itylko
wtedy odkadajc na bok prawdy analityczne, jeli takie istniej gdy kady
sd logiczny oegzemplifikacji danej wasnoci, ktrego tre moe by poznana,
moe by poznana tylko empirycznie lub na podstawie empirycznej obserwacji
istandardowych modeli wnioskowania indukcyjnego13.
To ujcie zgadza si zpodstawowymi wyobraeniami Mooreaonaturalizmie
etycznym. Moore pojmowa naturalizm jako pogld, e wasno dobra jest wasnoci
przekonaniem moralnym tylko wprzypadku, gdy treci tego przekonania jest podstawowy moralny
sd logiczny.
12
Rozwinem t ide bardziej szczegowo wD. Copp, Why Naturalism?, Ethical Theory and
Moral Practice 6/2003, s.179200. Krytyk tej koncepcji wasnoci naturalnej iomwienie alternatyw,
zob. N. Sturgeon, Ethical Naturalism, dz. cyt.
13
Nawet naturalista moe chcie przyzna, e pewna wiedza etyczna nie jest empiryczna. Na
przykad wydaje si akceptowalne, e pojcie morderstwa jest pojciem bezprawnego (wrongful)
zabijania, ajeli tak, to moemy wiedzie apriori, e morderstwo jest ze (wrong). Naturalizm etyczny
jako taki wadnym razie nie przeczy, e wetyce istniej prawdy pojciowe ie nasza znajomo
ktrejkolwiek ztych prawd nie jest empiryczna.

Naturalizm moralny itrzy stopnie normatywnoci

57

naturaln14, lecz widzia trudno wprbie wyjanienia idei wasnoci naturalnej15.

Moje ujcie jest zblione do jego pierwszej charakterystyki naturalizmu w 25 Principia
Ethica, wktrym pisa, e, zgodnie znaturalizmem, () etyka jest nauk empiryczn
ipozytywn: wszystkie jej wnioski mona ustali drog obserwacji iindukcji16. Byoby
oczywicie kontrowersyjne utrzymywa, e etyka jest nauk. Jednak idc za sugesti
Moorea, naturalista mgby zamiast tego powiedzie, e etyka jest empiryczna pod
tym wzgldem, e kada konkretna wiedza etyczna jest empiryczna lub opiera si na
empirycznej obserwacji iindukcji. Moje ujcie jest wzgodzie zt ide.
Tak rozumiany naturalizm moralny nie wynika znaturalizmu metafizycznego,
poniewa naturalista metafizyczny mgby przeczy, e wogle istniej jakiekolwiek wasnoci moralne, odrzucajc tym samym naturalizm moralny. Naturalizm
moralny nie jest rwnie rodzajem fizykalizmu. Nie rozstrzyga si, czy istniej
wasnoci naturalne, ktre s niefizykalne.
Wwikszoci przypadkw bd po prostu przyjmowa twierdzenie realistyczne, e
istniej wasnoci moralne. Zasadnicz kwesti, ktr chc si zaj, jest to, czy normatywno moralnoci wyklucza wjaki sposb pomys, e wasnoci te s naturalne.
3. Trzy stopnie normatywnoci
Podstawow ide, jak twierdziem, jest to, e moralno dotyczy tego, jak dziaa,
co wybiera ijak y. Nakazuje ona, zaleca iwartociuje dziaania iwybory. Jest
to jednak wasno, ktr moralno dzieli zetykiet, roztropnoci, epistemologi, estetyk isdami dotyczcymi indywidualnej, podmiotowo ugruntowanej
racjonalnoci (selfgrounded rationality). Formuujc sd, e czym grubiaskim
jest prowadzi gon rozmow podczas koncertu, wartociujemy takie rozmowy.
Najwyraniej istnieje wwczas pewien rodzaj generycznej normatywnoci podzielany
przez te rne typy mylenia idyskursu. Mona jednak uwaa, e mylenie moralne
idyskurs moralny s normatywne pod jeszcze jednym wzgldem. Mona bowiem
sdzi, e jeli racjonalna osoba akceptuje sd moralny, to bierze go pod uwag
wdecydowaniu, jak dziaa iwybiera. Jest to rodzaj normatywnoci motywacyjnej,
ktra odrnia moralno od etykiety iestetyki. Mona jednak pomyle, e mylenie
idyskurs moralny s normatywne pod jeszcze innym wzgldem. Mona bowiem
sdzi, e istniej racje, by robi to, co jest moralnie wymagane, nawet wwczas,
G. E. Moore, Zasady etyki, dz. cyt., 26, s.3839.
Pniej przyzna, e jego prby wyjanienia idei wasnoci naturalnej wPrincipiach byy
beznadziejnie pogmatwane (Preface to the Second Edition, [w:] G. E. Moore, Principia Ethica, ed.
Th. Baldwin, Cambridge, Cambridge UP 1993, s.13 wprzekadzie Znamierowskiego brakuje tej
przedmowy, gdy opiera si on na pierwszej edycji dziea przyp. tum.). Przyzna rwnie, e jedna
zjego propozycji bya zupenie bezmylna iniedorzeczna. Dodawa, e wPrincipiach nie przedstawi
adnego dajcego si utrzyma wyjanienia tego, co mia na myli, gdy mwi, e dobro nie jest
wasnoci naturaln (Zob. G. E. Moore, Reply to My Critics, [w:] The Philosophy of G. E. Moore, ed.
P. A. Schilpp, 3rd edition, La Salle, Illinois, Open Court 1968, s.581582).
16
G. E. Moore, Zasady etyki, dz. cyt., 25, s.38.
14

15

58

Dawid Copp

gdy nie jestemy tych racji wiadomi. Imona by uzna, e racjonalna osoba, ktra
w fakt rozumie, nie uznaaby za autentyczne pytania oto, czy by moralnym, albo
przynajmniej pytania oto, czy wswoim namyle nadawa wzgldom moralnym
nalen im wag. Moglibymy powiedzie, e moralno ma wtedy normatywno
autorytatywn. Kiedy filozofowie wspominaj onormatywnoci mylenia idyskursu moralnego, mog mie na myli waciwie kad ztych idei.
Mona by si zastanawia, wjaki sposb te tak zwane stopnie normatywnoci
wi si ztradycyjnym Kantowskim rozrnieniem na imperatywy hipotetyczne
ikategoryczne. Odpowied byaby taka, e istniej rne koncepcje kategorycznoci.
Kady ze stopni normatywnoci mona by rozumie jako propozycj wyjanienia,
skd pochodzi kategoryczna natura wymogw moralnych. Wedug jednego pogldu,
pewnego rodzaju normatywno generyczna jest wystarczajca dla wymogu kategorycznoci. Wedug innego pogldu, wymagania moralne s naprawd kategoryczne
wtedy itylko wtedy, gdy maj normatywno autorytatywn17.
Niektrzy filozofowie mogliby chcie wyjania normatywno przez przywoanie
idei racji. Podstawowym problemem tego podejcia jest jednak to, e twierdzenia
otym, do czego mamy racj do dziaania, same wsobie s normatywne; takie
podejcie nie ujmuje wic kwestii dostateczne gboko. Inny problem stanowi to,
i wydaje si, e istniej racje rnych typw. Wydaje si mianowicie, e istniej
racje moralne, racje etykiety, racje epistemiczne itak dalej. Co wicej, wydaje si
te, e te rne typy racji charakteryzuj si rnymi stopniami normatywnoci.
Racje etykiety mog by mniej rygorystycznie (stringently) normatywne ni racje
moralne, aracje moralne mog by mniej rygorystycznie normatywne ni racje
racjonalnie przekonywajce czy silnie autorytatywne pod warunkiem, oczywicie, e same nie s silnie autorytatywne. Ztego powodu, zanim bdziemy mogli
wyjani normatywno przez przywoanie idei racji, musimy zapyta, zjakim
rodzajem racji mamy do czynienia ijaki jest jej stopie normatywnoci. Wten
sposb kwestii stopni normatywnoci unikn si nie da.
Realicie moralnemu moe si wydawa naturalne wyjanianie normatywnoci
moralnoci przez supozycj, e wasnoci moralne maj drugiego rzdu wasno
bycia normatywnymi oraz, jeli istniej rne stopnie normatywnoci, przez
supozycj, e istniej wasnoci drugiego rzdu odpowiadajce rnym stopniom
normatywnoci. Jak jednak wspomniaem wczeniej, realista nie musi przypisywa
normatywnoci wasnociom moralnym; istniej tu alternatywy. Co wicej, na tym
etapie dyskusji chciabym poda tylko intuicyjne ujcie stopni normatywnoci
bez zakadania tezy realizmu moralnego. Dlatego, jak ju mwiem, przedstawi
17
Philippa Foot zauwaya, e na gruncie pewnego ujcia kategorycznoci wymogi etykiety kwalifikuj si jako kategoryczne, lecz zwolennicy tezy, e cech wyrniajc moralno jest to, i jest rdem
wymogw kategorycznych, uznaliby to ujcie za zbyt sabe. Foot nie zgadzaa si ztez, e wzgldy moralne
zkoniecznoci dostarczaj racji do dziaania kademu czowiekowi, idlatego skaniaa si ku odrzuceniu
tezy, i moralno jest rdem racji kategorycznych. Zob. Ph. Foot, Morality as aSystem of Hypothetical
Imperatives, [w:] Ph. Foot, Virtues and Vices, Berkeley, University of California Press 1978, s.161.

Naturalizm moralny itrzy stopnie normatywnoci

59

stopnie normatywnoci jako przypuszczalne (putative) wasnoci moralnoci

lub sdw moralnych.
(1) Normatywno generyczna
Na pocztek porwnajmy wic sd, e kamstwo ioszustwo s ze, zsdem, e kamstwo ioszustwo s powszechne18. Midzy tymi sdami istnieje charakterystyczna
rnica. Sd pozamoralny po prostu opisuje aspekty ludzkiego zachowania, ale sd
moralny nie jest samym opisem. Jest zakazem kamania. Co wicej, wartociuje lub
zakazuje ze wzgldu na to, co si wnim stwierdza. Znaczy to, e ma on te wasnoci
ze wzgldu na swoj semantyk, znaczenie lub tre; awic zistoty ma charakter
nakazujcy lub zakazujcy. Uoglniajc, wydaje si, e sdy moralne maj charakterystyczny, esencjalny semantyczny zwizek zdecyzjami dotyczcymi dziaania
lub wyboru, zwizek, do ktrego mona si odnie przez opisanie tych sdw jako
normatywnych19. Nazwijmy t wasno sdw moralnych normatywnoci
generyczn20. Jest to najsabszy stopie normatywnoci.
Chocia twierdz, e sdy moralne s nie tylko deskryptywne, to dla moralnego
realisty podstawowe sdy moralne wyraaj te sdy logiczne, ktre przypisuj wasnoci moralne pewnym rzeczom, iwtym wanie sensie opisuj te rzeczy. Wedug
realisty, na przykad, przypisujemy zo (wrongness) torturom, gdy mwimy lub mylimy,
e tortury s ze. Wdodatku, jakkolwiek sdy te wartociuj, polecaj lub nakazuj,
to charakteryzuj si one normatywnoci (co najmniej) generyczn. Problemem
dla realisty niezalenie od tego, czy jest on naturalist, czy nie jest wic poda
filozoficzne ujcie normatywnoci generycznej sdw moralnych na podstawie
zaoenia, e sdy takie wyraaj sdy logiczne iprzypisuj czemu wasnoci.
Rne sdy pozamoralne rwnie s normatywne wsensie generycznym,
wczajc wto sdy dotyczce wykonania tego, do czego mamy racje roztropnociowe lub epistemiczne, by ywi przekonania, oraz sdy dotyczce tego, jakich
dziaa wymaga od nas etykieta. Pomidzy sdami moralnymi istniej wdodatku
oczywiste rnice. Poprawna teoria normatywnoci generycznej musi wyjani te
odmienne rodzaje generycznie normatywnych sdw, podobnie jak musi wyjani
sdy moralne, bez zacierania rnic midzy nimi.
(2) Normatywno motywacyjna
Mona by pomyle, e mylenie idyskurs moralny s normatywe wgbszym sensie
ni, powiedzmy, mylenie idyskurs dotyczce wymogw etykiety. Osoby, ktra myli,
e etykieta wymaga od niej zrobienia czego, nie mona oskary oaden rodzaj
Wtym idwch nastpnych paragrafach opieram si na: D. Copp, Korsgaard on Rationality,
Identity and the Grounds of Normativity, [w:] Rationality, Realism, Revision, ed. J. NidaRmelin,
BerlinNew York, Walter de Guyter 1999, s.572581.
19
Nie traktuj tego jako definicji normatywnoci generycznej. Wnajlepszym razie jest to
charakterystyka.
20
Termin normatywno generyczna zosta zaproponowany przez GeneaWitmera.
18

60

Dawid Copp

irracjonalnoci, nawet wtedy, gdy uwaa ona etykiet za co godnego pogardy inawet
gdy nie zwraca na ni uwagi, podejmujc decyzje otym, jak dziaa. Moralno jest
pod tym wzgldem inna. Wielu filozofw uwaao, e jeli racjonalna osoba myli,
i podlega moralnemu wymogowi zrobienia czego, to bdzie miaa motyw, eby to
zrobi. Ujmujc rzecz bardziej oglnie iby moe, bardziej ostronie: osoba, ktra
jest racjonalna praktycznie, bierze odpowiednio pod uwag swoje przekonania
moralne, gdy decyduje, jak dziaa czy wybiera, ikiedy taka osoba jest przekonana, e, biorc pod uwag wszystkie okolicznoci, podlega moralnemu wymogowi
zrobienia czego, to ma motywacj, eby to zrobi21. Nazwijmy t domnieman
wasno sdw moralnych normatywnoci motywacyjn.
Teza, e sdy moralne maj normatywno motywacyjn, jest blisko spokrewniona zmocniejszym pogldem pogldem, ktry bd nazywa internalizmem
motywacyjnym. Zgodnie znim pozostawiamy na boku racjonalno praktyczn
jest prawd konieczn, e kady, kto myli, i podlega moralnemu wymogowi
zrobienia czego, bdzie mia motywacj, eby to zrobi22. Istniej jednak znane
obiekcje wodniesieniu do internalizmu motywacyjnego. Okazuje si bowiem, e
ludziom, ktrzy s wdepresji, moe brakowa motywacji, eby zrobi to, oczym
wiedz, e moralnie powinni to zrobi. Zdaje si te, e ludzie znietypowymi
przekonaniami drugiego rzdu na temat moralnoci mog rwnie nie mie motywacji, eby zrobi to, oczym wiedz, e powinni zrobi. Na przykad, wSednie
sprawy Grahama Greenea, Scobie robi co, oczym sdzi, e jest zakazane, po to,
eby zosta potpionym wierzc jednoczenie, e przez to wyraa mio Boga.
By moe Scobie nadal ma pewn motywacj, eby nie robi zakazanej rzeczy, lecz
nie jest jasne, e tak wanie jest, ijest wrcz wtpliwe, e tak wanie by musi.
eby poda inny przykad, zamy, e kto myli, i wyroki boskie determinuj to,
czego wykonanie jest od nas moralnie wymagane, lecz zamy dalej ten kto
buntuje si przeciw Bogu. Jest do pomylenia, e mogoby mu brakowa motywacji,
eby zrobi to, oczym sdzi, e moralno tego wymaga.
Istnieje jeszcze jedna kwestia, ktra jest bardziej istotna dla naszych celw. Nie
jest jasne, czy internalizm motywacyjny wiarygodnie ujmuje jaki rodzaj normatywnoci. Rozwamy na przykad to, e ludzie maj motywacj, eby je rzeczy,
ktre uwaaj za sodkie. Oczywicie, nie jest to prawda konieczna, azakadamy,
e internalizm motywacyjny ma by koniecznie prawdziwy. Moemy jednak skorygowa t asymetri, zakadajc, e dana osoba zalicza si do tych, ktre wierz,
e co jest todkie (tweet), wtedy itylko wtedy, gdy wierzy, e jest ono sodkie (sweet), idodatkowo ma do pewnego stopnia motywacj, eby to zje. Jest prawd
konieczn, e osoba, ktra myli, e co jest todkie, ma motywacj, eby to zje,
21
Wsprawie takiego pogldu, zob. C. Korsgaard, Scepticism about Practical Reason, The Journal
of Philosophy 83/1986, s.525; rwnie M. A. Smith, The Moral Problem, dz. cyt., s.62.
22
Termin internalizm jest uywany dla okrelenia wielu rnych stanowisk. Omawiana tu
doktryna jest t, ktr Stephen Darwall nazwa internalizmem sdw (judgement internalism).
Zob. S. Darwall, Impartial Reason, Ithaca, Cornell UP 1983, s.5455.

Naturalizm moralny itrzy stopnie normatywnoci

61

lecz wtpi, czy ktokolwiek twierdziby na tej podstawie, e sd, i co jest todkie,
jest normatywny. Istnieje motywacyjny warunek szczerego uycia todkie, ktry
nie zachodzi wprzypadku szczerego uycia sodkie, lecz nie znaczy to, e obydwa
te terminy wyraaj odmienne wasnoci czy e zdania pod innym wzgldem
identyczne, wktrych terminy te s uyte, zawieraj odmienne sdy logiczne. Sd
logiczny wyraony za pomoc asercji, e cukier jest todki, jest takim samym
sdem, jak ten wyraony za pomoc asercji, e cukier jest sodki. Twierdzenie to
oczywicie nie jest normatywne iwydaje mi si nie do przyjcia, e nasz asercj
naley traktowa jako normatywn tylko zpowodu specjalnego warunku motywacyjnej szczeroci dla uycia wyrazu todki. Skoro to, co zachodzi wtym fikcyjnym
przypadku, ma odpowiednik wtym, co zachodzi wprzypadku asercji moralnej
zakadajc, e internalizm motywacyjny jest stanowiskiem poprawnym to
nie sdz, eby internalizm motywacyjny mona byo zaakceptowa jako ujcie
jakiego rodzaju normatywnoci.
Kto zakopotany sztucznoci powyszego przykadu mgby odrzec, e nie
istnieje co takiego, jak wasno todkoci. Istnieje tylko sodko iprzygodny
fakt, e mamy motywacj, eby je sodkie rzeczy. Istnieje jednake wasno,
ktr moe mie dziaanie, eby byo moralnie wymagane, iwasno ta jest
koniecznie taka, e osoba, ktra wierzy, i podlega moralnemu wymogowi zrobienia czego, ma motywacj, eby to zrobi. Zodpowiedzi t cz si trudne
kwestie. By moe wasno wyraona przez termin moralnie wymagany ma
taki charakter, e jest tylko przygodnym faktem, i ludzie maj motywacj do
zrobienia tego, co traktuj jako majce t wasno oile nie zaliczaj si oni do
tych, ktrzy pojmuj dziaanie jako moralnie wymagane tylko wtedy, gdy maj
motywacj, by je wykona. To znaczy, by moe podobiestwo midzy wasnoci
wyraon przez todki it wyraon przez moralnie wymagany jest bardzo
due, pomimo e tak si akurat zdarza, i powszechnie stosowanym terminem na
okrelenie wasnoci wyraonej przez todki jest sodki inie pociga za sob
motywacji, natomiast termin moralnie wymagany jest powszechnie stosowany
i, przynajmniej zgodnie zopini internalistw motywacyjnych, pociga za sob
motywacj23.
Przykad todkiego pokazuje, jak myl, dwie rzeczy. Po pierwsze, pokazuje,
e internalizm motywacyjny pozostaje wzgodzie znaturalizmem. Ipo drugie,
pokazuje, e internalizm motywacyjny nie stanowi akceptowalnego ujcia normatywnoci jakiego rodzaju. Normatywno motywacyjna ma, bd co bd, istotnie
odmienny charakter, jest to bowiem teza na temat wpywu (impact), jaki mog
wywiera przekonania moralne na motywacje osb praktycznie racjonalnych.
Propozycja przedstawiona wtym paragrafie jest zbliona do pogldu wypracowanego przez
Jona Tresana. Tresan wyrnia internalizm de re iinternalizm de dicto. Pogld proponowany wtym
paragrafie, wyraony wtakiej terminologii, byby internalistyczny de dicto. Zob. J. Tresan, De Dicto
Internalist Cognitivism, Nos 40(1)/2006, s.143165.
23

62

Dawid Copp

Ztego te powodu wydaje si, e uchwytuje ona normatywny aspekt przekonania

moralnego, ktry wykracza poza sam normatywno generyczn24.
(3) Normatywno autorytatywna
Moe si wydawa, e idee normatywnoci generycznej inormatywnoci motywacyjnej s zbyt sabe, eby obj wszystko, co mamy na myli, gdy mylimy osdach
moralnych jako normatywnych. Na przykad, nawet jeli sdy moralne s generycznie
imotywacyjnie normatywne wtaki sposb, e racjonalny podmiot dziaajcy byby
motywowany przez swoje przekonania moralne, to mogoby mimo wszystko by tak, e
dowiadczaby tej motywacji jako obcej iniepodanej wsposb podobny do tego, jak
mona dowiadcza godu jako czego niepodanego, gdy usiujemy skoncentrowa
si na jakiej wanej sprawie. Byoby to zgodne znormatywnoci generyczn imotywacyjn naszych sdw. Skrtowo rzecz ujmujc, zwielu powodw moe si wydawa,
i wcelu wyjanienia normatywnoci moralnoci trzeba przywoa co jeszcze poza
normatywnoci generyczn imotywacyjn. Co moglimy przeoczy?
Mona by wtym miejscu zaproponowa wiele pomysw, amwienie wtaki
sposb, jakby chodzio ojedn tylko kwesti normatywno autorytatywn
jest nieco sztuczne. Wszystko, co mamy, to idea, e istnieje tutaj jaka luka, miejsce,
gdzie wydaje si, e czego brakuje. Moe to by oczywicie pomyka. Mogoby si
przecie okaza, e moralno nie ma kolejnej cechy, mogcej wypeni t luk,
ktr wnaszym mniemaniu wykrylimy.
Niemniej jednak chodzi oto, e moralno ma dla nas obiektywny autorytet,
autorytet, ktry nie wynika tylko znormatywnoci generycznej iktrego nie da
si zredukowa do reakcji (responses) czy motywacji, ktre mogyby charakteryzowa racjonaln osob ze wzgldu na jej przekonania moralne. Chodzi oto, e
powodem, dla ktrego racjonalna osoba mogaby waciwie bra pod uwag swoje
przekonania moralne, jest to, e jej przekonania moralne dotycz czego, co ma
dla niej obiektywny autorytet. Czym moe ono by? Wydaje si, e wliteraturze
przedmiotu istniej dwie zasadnicze idee wodniesieniu do tej kwestii.
Po pierwsze, obiektywny autorytet ma wyjania, dlaczego moralno cechuje si
normatywnoci motywacyjn. Ma wyjania, dlaczego racjonalni ludzie zwracaj
Przypumy, e zakadamy, i dan osob traktujemy jako przekonan, e co jest szprotkie
(schpreet) wtedy itylko wtedy, gdy wierzy ona, e to co jest sodkie i, dodatkowo e jest do
pewnego stopnia motywowana, eby to zje, oile jest racjonalna praktycznie. Czy wtym wypadku
jest nie do przyjcia, e sd, i co jest szprotkie, jest normatywny wten sam sposb (jak mwiem
wtekcie gwnym), wjaki nie do przyjcia jest normatywno sdu, i co jest todkie? Jeli tak
jest, to prawdopodobnie moja argumentacja idzie za daleko. Wydaje mi si jednak, e po przyjciu
moich zaoe sd, i co jest szprotkie, byby normatywny. Przypumy wic, e jestem kompetentny
wuywaniu szprotkie itwierdz, e cukier jest szprotki. Wydaje si, e wtym wypadku wyraziem
przekonanie, e cukier jest sodki tak samo, jak wyraziem przekonanie, e mam motywacj, by je
cukier oile jestem racjonalny praktycznie. Mona wwczas przyj, e to, co stwierdziem, jest
normatywne, skoro odnosi si to do tego, co zrobi, jeli jestem racjonalny praktycznie.
24

Naturalizm moralny itrzy stopnie normatywnoci

63

uwag na wymogi moralnoci. Zwracaj uwag is odpowiednio motywowani,

poniewa przynajmniej wtej mierze, wjakiej s wpeni racjonalni imyl jasno,
rozumiej, e moralno jest rdem autorytatywnych racji takich racji, ktre
kada racjonalna osoba, oile jest ich wiadoma, wziaby pod uwag tylko ze
wzgldu na bycie racjonalnym. Jak mwi Philippa Foot, chodzi oto, e rozwaania
moralne wsposb konieczny dostarczaj racji do dziaania kademu czowiekowi
lub, jak powiada Stephen Darwall, s one rdem racji majcych autentyczn
deliberatywn wag25. Nazwijmy to ujcie stanowiskiem racji autorytatywnych
(authoritative reasons proposal).
Po drugie, obiektywny autorytet ma dawa odpowied na tradycyjne wyzwanie
zawarte wpytaniu, dlaczego by moralnym? Jest on traktowany jak gwarancja definitywnej odpowiedzi na to wyzwanie26. Mona zakwestionowa kady domniemany
wymg lub idea. Mona na przykad zapyta: dlaczego przestrzega etykiety?
Moemy by moe nawet zapyta, dlaczego by racjonalnym? Chodzi jednak oto,
e jeeli jaki wymg lub idea charakteryzuje si normatywnoci autorytatywn,
to racjonalna ijasno mylca osoba rozumie, e odpowiednie pytanie dlaczego?
nie wchodzi wgr. To oznacza, e pytanie takie nie mogoby si pojawi jako
autentyczne pytanie praktyczne dla adnej racjonalnej osoby, ktra myli onim
wsposb jasny iktra rozumie natur wymogu lub ideau, ktry miaby mie
normatywno autorytatywn. Nazwijmy to ujcie stanowiskiem wykluczonego
pytania (closed question proposal).
Te dwa stanowiska s odmienne, mona je jednak ze sob pogodzi. Zgodnie
ze stanowiskiem racji autorytatywnych, osoba, ktra jest racjonalna imyli jasno,
rozumiaaby, e moralno stanowi rdo autorytatywnych racji, racji tego typu,
ktre kada racjonalna osoba, oile byaby ich wiadoma, braaby pod uwag tylko
ze wzgldu na bycie racjonalnym. Jednake zrozumienie, i moralno stanowi
rdo racji normatywnych, mogoby nie powodowa, e pytanie to byoby dla
niej wykluczone, poniewa mogaby ona sdzi, e istniej pozamoralne rda
Foot odrzuca ide, e wzgldy moralne wsposb konieczny dostarczaj racji do dziaania dla
kadego czowieka iwten sposb, wrezultacie przeczy, e moralno ma normatywno autorytatywn. Zob. Ph. Foot, Morality as aSystem of Hypothetical Imperatives, dz. cyt., s.161. Sdzi ona, e
skoro wzgldy moralne nie dostarczaj racji dziaania dla kadego czowieka, to nawet gdybymy
powiedzieli, e dostarczaj one racji moralnych dla nas, to nie byyby one wystarczajco treciwe,
aby by racjami autentycznymi. (Zob. tame, s.168, przypis 8). Darwall, odwoujc si do rozwaa
Foot, sugeruje, e wzgldy moralne dostarczaj nam racji majcych autentyczn deliberatywn
wag. Zgadza si zni, e tak zwane racje etykiety nie musz mie gwarancji, e bd racjami bez
ogranicze. Sugeruje, e to samo pozostaoby prawd wodniesieniu do przekona moralnych, jeli
moralno nie jest normatywna autorytatywnie. Zob. S. Darwall, Reasons, Motives and the Demands
of Morality: An Introduction, [w:] Moral Discourse and Practice, eds. S. Darwall, A. Gibbard, P. Railton,
New York 1997, s.306.
26
Darwall sugeruje, e kwestia, czy moralno jest normatywna, zawiera si wpytaniu dlaczego
by moralnym? Zob. S. Darwall Normativity, [w:] Routledge Encyclopedia of Philosophy, ed. E. Craig,
London 2001, http://www.rep.routledge.com/article/L135 (dostp: 06.10.2004).
25

64

Dawid Copp

racji autorytatywnych ie racje takie mog przewysza racje pochodzce od

moralnoci. Wydaje si wic, e stanowisko wykluczonego pytania jest mocniejsze
od stanowiska racji autorytatywnych. Wedug stanowiska wykluczonego pytania,
racjonalna osoba, ktra myli jasno iktra rozumie natur moralnoci, rozumie tym
samym co, co dotyczy moralnoci isprawia, e pytanie dlaczego by moralnym?
nie moe si dla tej osoby pojawi jako prawdziwy problem. Moe si wydawa,
e tym, co musi ona tutaj rozumie, jest to, e adne inne racje nie s waniejsze
od autorytatywnych racji, ktre wywodz si zmoralnoci27.
Rozwamy mit oGygesie, opowiedziany przez Platona wPastwie (359d360b).
Gyges jest pasterzem, ktry znajduje piercie, magicznie powodujcy niewidzialno, gdy si go obraca na wasnym palcu. Uywajc piercienia, Gyges uwodzi
krlow, zabija krla iprzejmuje krlestwo. Mona waciwie powiedzie, e ten
sposb zachowania by moralnie nie do zaakceptowania. Przypumy teraz, e
Gyges zgry zostaje przekonany oniesusznoci swego planu uwiedzenia krlowej.
Mgby zapyta siebie dlaczego mam by moralny? zwaszcza bdc wiadomym, e spenienie obowizku oznaczaoby porzucenie ycia wypenionego wadz
imioci. Prosta odpowied: poniewa to jest twj obowizek, nic by nie daa,
poniewa Gyges ju wie, co jest jego obowizkiem, azrwnowagi wyprowadza go
myl, e musi ten obowizek wypeni.
Rozwamy nastpnie, czy przywoanie ktrego ztrzech stopni normatywnoci
mogoby pomc Gygesowi wodpowiedzi na jego pytanie. Przywoanie samej normatywnoci generycznej nie spowodowaoby pojawienia si tego pytania. Gyges
przypuszczalnie jest wiadom, e niesuszno jego planu ma jaki zwizek zjego
decyzj otym, co robi, ipowoduje to, e jest ona generycznie normatywna. To
cigle pozostawia go zpytaniem, dlaczego powinien unikn czynienia za. Nie
pomogoby rwnie powoanie si na normatywno motywacyjn. Jako osoba
racjonalna, Gyges mgby traktowa siebie jako majcego motywacj, by robi to,
oczym wie, e jest jego obowizkiem, lecz nadal mgby zastanawia si, dlaczego
powinien speni swj obowizek. Jeeli jednak moralno ma obiektywny autorytet, to pojawia si kwestia, czy gdyby Gyges rozumia natur wzgldw moralnych
igdyby by racjonalny imyla jasno, to uwiadomiby sobie, e niesuszno jego
planu stanowi dla niego autorytatywn racj, eby tego planu nie zrealizowa.
Wdodatku, gdyby by racjonalny imyla jasno oraz gdyby rozumia natur wzgldw moralnych, to wydawaoby si, e pytanie, czy by moralnym, nie byoby dla
niego prawdziwym pytaniem.
Mona by sdzi, e nawet pomimo powyszych argumentw Gyges mgby
nadal zadawa sobie pytanie: czym dla mnie s te autorytatywne racje? Nie musimy
twierdzi, e normatywno autorytatywna moralnoci nie moe uciszy kadego
rodzaju wtpliwoci. Wtpliwoci iteoretyczne amigwki mogyby pojawia si nadal,
27
Skoro jednak mog istnie inne sposoby rozumienia tego stanowiska, nie chc stawia tezy,
e racje moralne przewyszaj inne racje wramach samego stanowiska wykluczonego pytania.

Naturalizm moralny itrzy stopnie normatywnoci

65

wczajc wto wtpliwoci wodniesieniu do racji autorytatywnych. Chodzi jednak

oto, e racjonalna osoba, ktra rozumie pojcie obiektywnego autorytetu isdzi, e
wymagania czy ideay moralne maj obiektywny autorytet, nie moe sdzi, e istnieje
powane pytanie praktyczne, czy by moralnym. Osoba taka mogaby stawia sobie
rne pytania teoretyczne, lecz nie byaby niepewna czy niezdecydowana co do tego,
czy by moraln pod warunkiem, e byaby racjonalna imylaa jasno.
Na tym kocz wyjanienie trzech stopni normatywnoci. Wyrniem oczywicie
dwa ujcia normatywnoci autorytatywnej imona by rwnie dobrze wyrni
jeszcze inne. Istnieje przeto powd, eby sdzi, i mogoby by uyteczne wyrnienie wicej ni trzech stopni normatywnoci. Tak wanie zorganizuj dalsze
rozwaania.
4. Nowe spojrzenie na problem
Jeeli sdzimy, e moralno rzeczywicie cechuje si tymi trzema stopniami normatywnoci, to nastpnym pytaniem, ktre winnimy sobie zada, mogoby by: Czy
naturalista moralny moe je wyjani lub wytumaczy? Naturalista mgby jednak
chcie zaprzeczy, e jeden lub wicej stopni normatywnoci jest naprawd charakterystyczny dla moralnoci. Dla kadego ztrzech stopni normatywnoci istnieje
zatem para pyta: Wjakim stopniu wiarygodna jest teza, e moralno jest wdany
sposb normatywna? Oraz: Czy naturalista wyjania ten typ normatywnoci?
Aeby zatem argumentowa przeciwko naturalizmowi na podstawie normatywnoci moralnoci, naleaoby broni dwch kluczowych zaoe. Pierwsze
zaoenie dotyczyoby tego, e moralno jest normatywna wramach pewnego
sposobu rozumienia tego, co ta teza oznacza. Drugie zaoenie dotyczyoby tego,
e naturalizm moralny nie moe wytumaczy faktu, i moralno jest normatywna
przy tym wanie jej rozumieniu. Obydwa zaoenia mog by kontrowersyjne.
Jeli przyjmiemy, e Xnormatywno odnosi si do jednego ztrzech stopni
normatywnoci lub do jakiej innej wasnoci, ktra jest kandydatk na dany typ
normatywnoci, to naturalista mgby si sprzeciwi, mwic, e moralno nie
ma wasnoci bycia Xnormatywn. Mgby te argumentowa, e naturalizm
moe wyjani Xnormatywno. Jego przeciwnik moe wwczas napotka nieoczekiwane komplikacje.
Po pierwsze, eby podway naturalizm moralny bez podwaania realizmu
moralnego, antynaturalista musi argumentowa, e trudno wobjanieniu Xnormatywnoci moe wywodzi si wanie zidei naturalisty, e wasnoci moralne
s naturalne. Wprzeciwnym razie mogoby si okaza, e to, do czego prowadzi
argumentacja, pozbawia wanoci realistyczn tez, e istniej wasnoci moralne.
Ponadto, ipo drugie, skuteczny argument antynaturalisty musi eliminowa strategie
wymienione wczeniej, ktre staraj si wyjani normatywno bez traktowania
jej jako wasnoci, ktr maj wasnoci moralne. Wprzeciwnym razie naturalista
mgby potrafi wyjani Xnormatywno, korzystajc ztych strategii.

66

Dawid Copp

Od tego miejsca poczwszy, bd omawia trzy stopnie normatywnoci, rozwaajc, po pierwsze, akceptowalno idei, e moralno cechuje si danym stopniem
normatywnoci, i, po drugie, akceptowalno idei, e naturalizmu moralnego wjaki
sposb nie mona uzgodni zhipotez, e moralno cechuje si tym stopniem
normatywnoci. Najpierw jednak niezbdna jest krtka dygresja.
5. Ekspresywizm iekspresywizm realistyczny
Moe si wydawa, e pominem pewne dobrze znane ioczywiste ujcie normatywnoci, podobnie jak pominem oczywisty argument przeciw realizmowi
moralnemu. Wrd doktryn realistycznych wystpuje pogld, czsto nazywany
deskryptywizmem, e podstawow rol semantyczn predykatw moralnych
jest przypisywanie wasnoci moralnych. Wielu mylicieli, od Charlesa Stevensona iR.M. Harea, po Simona Blackburna iAllana Gibbarda, podziela pogld, e
deskryptywistyczne ujcia mylenia idyskursu moralnego nie mog wyjani
normatywnoci28. Chodzi im oto, e mylenie moralne zakada takiego czy innego
rodzaju postawy skaniajce ie stanowiska deskryptywistyczne nie mog wsposb
satysfakcjonujcy tego faktu wytumaczy. Gibbard twierdzi na przykad, e ten
specjalny element, ktry czyni normatywne mylenie ijzyk normatywnymi, jest
taki, e zakada pewien rodzaj aprobaty (endorsement) aprobaty, ktrej adna
analiza deskryptywistyczna adekwatnie nie ujmuje29. Gdyby ta obiekcja bya trafna,
to wrwnym stopniu odciaby drog argumentom wszystkich wersji realizmu
moralnego tak naturalistycznym, jak nonnaturalistycznym.
Obiekcja ta jednak trafna nie jest. Rozwamy na przykad to, e mwic, i
przeklinanie jest charakterystyczne dla wieniakw, prezentowalibymy postaw
pogardy. Jest jednak jasne, e jedn zcentralnych rl semantycznych terminu
wieniak jest, wprzyblieniu, przypisywanie wasnoci bycia czonkiem, by
moe niewyksztaconym lub nieokrzesanym czonkiem, biaej wiejskiej klasy
pracujcej30. Przykad ten ilustruje, dlaczego moliwe jest zarwno to, e do wyraania takich postaw jak aprobata idezaprobata uywamy terminw moralnych
takich, jak zy idobry, jaki ito, e centraln rol semantyczn takich terminw
jest przypisywanie wasnoci moralnych. Ekspresywny akt mowy, moliwy dla
tych terminw, nie podwaa realistycznej tezy, e terminw tych uywa si do
przypisywania wasnoci moralnych. Ekspresywici s wic wbdzie, gdy myl,
e naturalizm moralny nie moe wyjani faktu jeli jest to fakt e mylenie
idyskurs moralny zakadaj posiadanie lub wyraanie tego czy innego rodzaju
28
C. Stevenson, The Emotive Meaning of Ethical Terms, Mind 46/1937, s.1437; R. M. Hare,
The Language of Morals, dz. cyt.; S. Blackburn, Essays in QuasiRealism, New York, Oxford UP 1993;
A. Gibbard, Wise Choices, Apt Feelings: ATheory of Normative Judgment, dz. cyt.
29
A. Gibbard, Wise Choices, Apt Feelings: ATheory of Normative Judgment, dz. cyt., s.33.
30
Czasami si wydaje, e ekstensja tego terminu jest ograniczona do biaych ludzi mieszkajcych
na terenach wiejskich wpnocnej czci Stanw Zjednoczonych. Opieram si na hale redneck
wThe American Heritage Dictionary of the English Language, Boston, HoughtonMifflin 19923.

Naturalizm moralny itrzy stopnie normatywnoci

67

postaw skaniajcych. Naturalista moe powiedzie, e dyskurs imylenie moralne

zakadaj pewien typ aprobaty ie one rwnie przypisuj wasnoci moralne.
Winnym miejscu szczegowo wyjaniem, jak to ujcie moe wyglda. Pogld
tego typu nazwaem ekspresywizmem realistycznym. Jest on realistyczny, bo
przyjmuje, e istniej wasnoci moralne, ijest ekspresywistyczny, bo przyjmuje,
e mylenie idyskurs moralny zakadaj pewien rodzaj aprobaty31.
Przykad terminu wieniak sugeruje jednake nieakceptowalno pogldu,
e (wujciu Gibbarda) ten specjalny element, ktry czyni normatywne mylenie
ijzyk normatywnymi, jest taki, e zakada pewien rodzaj aprobaty. Wieniak
nie jest terminem normatywnym imylenie owieniakach nie jest normatywne.
Wydaje mi si wic, e nawet jeli mylenie moralne ijzyk zakadaj aprobat
ipodobne postawy skaniajce, to nie mona przyj, e to wystarcza, aby wyjani
ich normatywno. Wydaje si, e przedmiot mylenia idyskursu moralnego jest
normatywny. Oznacza to zapewne, e normatywno mylenia idyskursu moralnego
s nastpstwem jakiej cechy wasnoci moralnych, ktre przypisujemy rzeczom,
gdy mylimy moralnie, anie tylko wynikiem ekspresywnej mocy predykatw moralnych32. Nawet jeli ekspresywizm realistyczny jest czci cakowicie poprawnego
naturalizmu, to nie wystarcza do wyjanienia go wcaoci33.
Prowadzi to nas do centralnej kwestii, czyli tego, czy wasnoci naturalne mog
by normatywne. Jest to teren, na ktrym toczy si gwna debata midzy naturalizmem etycznym inonnaturalizmem. Mamy wic trzy stopnie normatywnoci
do rozwaenia.
6. Normatywno generyczna anormatywno motywacyjna
Zpewnoci prawd jest, e myleniu idyskursowi moralnemu przysuguje normatywno generyczna. Chodzi tutaj oto, e, przykadowo, twierdzenie, i kamstwo
jest ze, ma charakter wartociujcy lub nakazujcy ze wzgldu na to, co mwi, czy
ze wzgldu na swoj tre. Czyli, e, jak mwiem wczeniej, sdy moralne charakteryzuje esencjalny zwizek zdecyzjami odziaaniu iwyborze. Jeli porwnamy
sd, e kamstwo jest ze, zsdem, e kamstwo jest powszechne, naturalista powie,
e chodzi orne wasnoci, odpowiednio owasno bycia zym iowasno
bycia powszechnym. Wydaje si, e zperspektywy kadego realisty moralnego
bdzie to kluczowa rnica midzy treciami tych sdw (niezalenie od kwestii
treci ekspresywnej). Oznacza to, e jeli mamy wyjani normatywno generyczn
31
Zob. D. Copp, RealistExpressivism: ANeglected Opinion for Moral Realism, Social Philosophy
and Policy, 18/2001, s 143.
32
Jonathan Dancy sdzi podobnie. Zob. J. Dancy NonNaturalism, [w:] The Oxford Handbook
of Ethical Theory, ed. D. Copp, New York, Oxford UP 2005, 122145 (cz 6).
33
WRealistExpressivism: ANeglected Opinion for Moral Realism (dz. cyt.) argumentuj, e
ekspresywizm realistyczny moe wyjani, dlaczego internalizm motywacyjny jawi si jako stanowisko
suszne, nawet jeli suszne nie jest.

68

Dawid Copp

przez odniesienie do treci sdw moralnych, to wydaje si, e wyjanienie to musi

odnosi si do normatywnoci waciwej wasnociom moralnym.
Mona by pomyle, e to wystarczy, eby rozstrzygn kwesti na niekorzy
naturalizmu, skoro wasnoci mona wyobraa sobie tak, jakby byy one wrzeczach,
bezwadnie bez wewntrznej zdolnoci wpywania na dziaanie lub wybr. Byby
to jednak bd. Oczywicie, byby to cios wrealizm moralny wkadej postaci, naturalistycznej czy nonnaturalistycznej. Lecz zarazem posunicie to przesdzaoby
spraw zgry, poniewa realizm moralny stanowi, cile rzecz biorc, pogld, e
istniej takie wasnoci, jak zo, aadna wasno nie mogaby wwczas by traktowana jako zo, gdyby nie wywieraa wpywu na odpowiedniego typu dziaanie.
Posunicie to jest po prostu powtrzeniem pogldu pozwalajcego stwierdzi, e
zo iinne wasnoci moralne musz cechowa si normatywnoci generyczn.
Jest jednak prawd, e realista moralny nie moe poprzesta wycznie na takim
stwierdzeniu. Naley si nam wyjanienie tego, czym jest wasno normatywnoci
generycznej34.
Takie wanie wyjanienie zaproponowaem winnej pracy, wktrej rozwinem
naturalistyczne ujcie normatywnoci generycznej, zwane stanowiskiem opartym
na standardzie (standardbased)35. Ujcie to gosi, e wasno normatywna wie
dziaanie lub przedmiot wyboru znorm lub standardem, majcymi odpowiedni
status. Argumentowaem na przykad, e wasno bycia grubiaskim, ktr mog
mie dziaania, lub wasno bycia niedopuszczalnym zpunktu widzenia (lokalnej)
etykiety, wie dziaania znormami lub standardami znanymi ipodzielanymi
wlokalnej kulturze. Argumentowaem rwnie, e zo moralne jest, zgrubsza
rzecz biorc, wasnoci tego, co jest wykluczane przez jaki system standardw
iczego akceptacja wdanym spoeczestwie wwikszym stopniu przyczyniaaby
si do zaspokojenia jego potrzeb ni jakikolwiek inny taki system. Jeeli teori
t wodpowiedni sposb uoglnimy, to otrzymamy ujcie pozostaych wasnoci
moralnych takich, jak wasno bycia moralnie wymaganym, wasno bycia wspieranym przez racj moraln itak dalej. Zpodejciem tym mona si nie zgadza,
niemniej jednak jest to stanowisko naturalistyczne.
Normatywno motywacyjna jest bardziej kontrowersyjna. Winnej pracy
argumentowaem, e racjonalny podmiot moe wierzy, i podlega moralnemu
wymogowi zrobienia czego, amimo to nie mie motywacji, eby to zrobi. Wrzeczy samej, wydaje si, e pewne kontrprzykady wodniesieniu do internalizmu
motywacyjnego s rwnie kontrprzykadami wodniesieniu do normatywnoci
Zarzut ten chocia nie wtych sowach sformuowaem wdwch wczeniejszych artykuach
na temat naturalizmu moralnego: D. Copp Explanation and Justification in Ethics, Ethics 100/1990,
s.237258; D. Copp, Moral Realism: Facts and Norms, Ethics 101/1991, s.610624.
35
Zob. D. Copp, Morality, Normativity, and Society, dz. cyt, szczeglnie cz 1 icz 11,
s.223231. Zob. rwnie krtk prezentacj w: D. Copp, Does Moral Theory Need the Concept of Society?,
Analyse et Kritik 19/1997, s.189212. Odpowied na niektre zarzuty, zob. D. Copp, Morality and
Society The True and The Nasty: Reply to Leist, Analyse et Kritik, 20/1998, s.3045.
34

Naturalizm moralny itrzy stopnie normatywnoci

69

motywacyjnej. Depresja moe pozbawi kogo motywacji do zrobienia tego, co

uwaa za moralnie wymagane, isdz, e czowiek cierpicy na depresj nie musi
by irracjonalny wjakimkolwiek zwykym sensie tego sowa. Osoba wdepresji
mogaby sdzi, e rozmylanie outraconej mioci jest dla niej wdanym momencie
istotniejsze ni drobiazgowe spenianie tego, co jest od niej moralnie wymagane.
Mogaby wic nie mie motywacji, eby zrobi to, wco wierzy, e powinna zrobi.
Nie musiaoby to by oznak irracjonalnoci36. Sdz zatem, e jest wtpliwe, i
moralnoci waciwa jest normatywno motywacyjna37.
Kiedy kto nie robi tego, oczym sdzi, e jest od niego moralnie wymagane, lecz
nie ma adnej motywacji, by to zrobi, to zapewne zasuguje na nagan. Sdzimy
oczywicie, e wpewnych przypadkach moemy wybaczy tej osobie niewypenienie
jej obowizku, lecz nie sdzimy, e moemy jej wybaczy wogle brak jakiejkolwiek
motywacji do tego, by zrobia to, oczym sdzi, e moralnie powinna zrobi. Jednak
uznajc powysze za prawd, prawdopodobnie nie mylimy, e osoba taka musi
by irracjonalna, jak mogoby to wynika ztezy onormatywnoci motywacyjnej.
Intuicyjnie rzecz biorc, brak motywacji moralnej odbija si na jej charakterze, anie
na jej racjonalnoci. Oznacza to, e teza onormatywnoci motywacyjnej wydaje
si kontrintuicyjna, awic nie jest wogle czym, co bymy przypisali zwykemu
myleniu omoralnoci.
Po tym wszystkim, co tu powiedzielimy, trzeba jednak podkreli, i naturalizm
moralny moe zgadza si ztez, e moralno charakteryzuje si normatywnoci
motywacyjn. Po pierwsze bowiem, mona przyj, i osoba racjonalna jest zdolna
do dziaania na podstawie racji (disposed to be moved by reasons). Ujmujc rzecz
bardziej precyzyjnie, mona przyj, e osoba racjonalna ma dyspozycj takiego
rodzaju, e jeeli uwaa, i ma racj, by co zrobi, to miaaby te pewnego stopnia
motywacj, by przynajmniej wpewnych okolicznociach to zrobi. By moe nie
miaaby takiej motywacji, gdyby sdzia, e istniej silniejsze racje przeciw zrobieniu tej rzeczy ni za jej wykonaniem, lecz nie bdc wiadom racji przeciwnych,
zapewne miaaby motywacj, by t rzecz zrobi. Naturalista moe utrzymywa, e
taka dyspozycja jest do pewnego stopnia konstytutywna dla racjonalnego dziaania.
Po drugie, mona przyj, e wzgldy moralne s rdem racji. Wrzeczy samej,
wedug mojego ujcia normatywnoci generycznej, jeli kto podlega moralnemu
wymogowi zrobienia czego, to istnieje dla moralna racja, by to zrobi. Naturalista
moe zatem utrzymywa, e osoba racjonalna ma tak dyspozycj, i jeli uwaa
siebie za podlegajc moralnemu wymogowi zrobienia czego oraz jeli rozumie,
co to za sob pociga, imyli jasno, to do pewnego stopnia ma przynajmniej
36
Opieram si tu na argumentach przedstawionych w: D. Copp, Belief, Reason, and Motivation:
Michael Smiths The Moral Problem, Ethics 108/1997, s.3354.
37
Jest moliwe, e ekspresywizm realistyczny moe pomc wyjani, dlaczego normatywno
motywacyjna moe si wydawa prawdziwa wpodobny sposb, jak pomaga on wyjani, dlaczego
internalizm motywacyjny moe wydawa si prawdziwy.

70

Dawid Copp

wpewnych okolicznociach motywacj, by to co zrobi. Stanowisko to zgadza

si znaturalizmem, sdz jednak, e jest bdne.
Zgadzam si oczywicie, e dla racjonalnego dziaania konstytutywna jest dyspozycja taka, i jeli kto uwaa, e ma autorytatywn racj, by co zrobi, to ma do
pewnego stopnia motywacj przynajmniej wpewnych okolicznociach eby
to zrobi. Wynika to zpojcia racji autorytatywnej, skoro racje autorytatywne
s, zzaoenia, racjami tego rodzaju, e racjonalna osoba reagowaaby na nie,
gdyby bya ich wiadoma, wanie dlatego, e jest racjonalna. Nic ztego, co tutaj
powiedzielimy, nie jest niezgodne znaturalizmem moralnym. Sdz jednak, e
jest zbytnim uproszczeniem przypuszcza, e racjonalne osoby maj dyspozycj,
by dziaa na podstawie racji kadego rodzaju. Istniej racje rnego typu inie
wszystkie znich s normatywne. Brak jakiejkolwiek skonnoci do dziaania na
podstawie racji etykiety nie stanowi uszczerbku na racjonalnoci. Co wicej, myl,
e racje moralne zwykle nie s racjami, ktre racjonalna osoba braaby pod uwag,
gdyby bya ich wiadoma, wanie dlatego, e jest racjonalna. To za, jak mniemam,
oznacza, e racje moralne nie s racjami autorytatywnymi.
Filozofowie, ktrzy uwaaj, e moralno cechuje si normatywnoci motywacyjn, prawdopodobnie by si ztym nie zgodzili. Mogliby twierdzi, e racje moralne
nie s racjami autentycznymi, jeli nie nale do racji, ktre racjonalna osoba, gdyby
bya ich wiadoma, braaby pod uwag wanie dlatego, e jest racjonalna. Wprawdzie
wstwierdzeniu tym uderza mnie ekscentryczne uycie sowa autentyczny, jednake
zasadnicz kwesti jest tutaj to, czy racje moralne s autentyczne wtym wanie
sensie. Twierdz po prostu, e jest logicznie moliwe przyjcie tezy, i istniej racje
moralne, przy jednoczesnym odrzuceniu normatywnoci motywacyjnej38.
Wydaje si zatem, e jeli normatywno sprawia trudnoci naturalizmowi moralnemu, to tkwi one na trzecim stopniu normatywnoci, normatywnoci autorytatywnej. Zpewnoci krytycy bd argumentowa, e nakrelone wyej naturalistyczne
ujcia normatywnoci generycznej imotywacyjnej s nieprzekonywajce. Trudniej
jednak byoby pokaza, e adne ujcie naturalistyczne nie moe by przekonywajce.
Wdodatku krytycy musieliby obali argumenty sceptyczne, takie jak przedstawiony
wyej argument przeciw tezie, e moralno charakteryzuje si normatywnoci
motywacyjn. Wydaje mi si, e dla krytykw naturalizmu lepsz strategi byoby
argumentowa, e normatywno generyczna imotywacyjna s niewystarczajce,
by wyjani szczeglny autorytet moralnoci, idopiero wwczas argumentowa, e
adna teoria naturalistyczna nie moe wyjani normatywnoci autorytatywnej.
7. Normatywno autorytatywna
Istnieje szeroko podzielany intuicyjny pogld, e normatywno generyczna imotywacyjna nie wystarczaj do wyjanienia normatywnoci moralnoci. Jeli mam
38
Por. Ph. Foot, Morality as aSystem of Hypothetical Imperatives, dz. cyt., zwaszcza s.160162,
przypis 8.

Naturalizm moralny itrzy stopnie normatywnoci

71

racj, to moralno na pewno nie ma normatywnoci motywacyjnej. Mogoby si

jednak wydawa, e przykady, do ktrych si odwoywaem wktrych racjonalna
osoba nie jest motywowana odpowiednio do jej przekona moralnych zgadzaj si
zlecym uich podstaw pojciowym zwizkiem midzy przekonaniem moralnym
amotywacj. Jest to zwizek, ktry zaley od ijest wyjaniany przez normatywno
autorytatywn moralnoci.
S wzwizku ztym dwie moliwoci. Zgodnie zpierwsz, rozwaania moralne
daj nam racje autorytatywne racje tego rodzaju, e kada racjonalna osoba,
gdyby bya ich wiadoma, braaby je pod uwag wanie dlatego, e jest racjonalna.
By uj rzecz bardziej oglnie, wymogi pewnego rodzaju R maj normatywno
tylko wwypadku, gdy koniecznie istnieje autorytatywna racja, by dziaa zgodnie
zRwymogiem dziaania racja, ktr kada osoba racjonalna braaby pod uwag,
gdyby bya ich wiadoma, wanie dlatego, e jest racjonalna. Zgodnie zdrug
moliwoci, racjonalna osoba, ktra mylaaby jasno, rozumiaaby, e pytanie
dlaczego by moralnym? nie wchodzi wgr. To za oznacza, e pytanie to nie
byoby dla niej rzeczywistym problemem, tj. pytaniem, ktre wskazywaoby na
jakiekolwiek niezdecydowanie wkwestii tego, czy by moralnym. Mwic bardziej
oglnie, wymogi rodzaju R s normatywne tylko wwypadku, gdy jest koniecznie tak,
e adna wpeni racjonalna osoba, ktra myli jasno, nie moe traktowa pytania,
czy dziaa zgodnie zwymogami R, jako powanego pytania praktycznego.
Moje omwienie normatywnoci autorytatywnej bdzie zoone. Po pierwsze,
wska na trudno natury sceptycznej, e nie mona przyj jako uj jakiego nadrzdnego stopnia normatywnoci ani stanowiska autorytatywnych racji, ani stanowiska
wykluczonego pytania przynajmniej wich obecnej postaci. Zasadniczo ta sama
wtpliwo dotyczy normatywnoci motywacyjnej. Po drugie, wyka, e istniej
naturalistyczne strategie wyjaniania normatywnoci autorytatywnej, przynajmniej
wprzypadku stanowiska racji autorytatywnych. Po trzecie, rozwa, bardzo krtko,
zesp Kantowskich uj normatywnoci autorytatywnej, ktre posuguj si strategi
argumentacji, nazywan przeze mnie strategi pojmowania siebie (selfconception
strategy). Wykorzystam pogldy Christine Korsgaard, eby pokaza, wjaki sposb
naturalista mgby sprbowa obrci teori pojmowania siebie na swoj korzy. Po
czwarte wreszcie, przyznam, e nie mona zaakceptowa tezy, i moralno spenia
warunki proponowane zarwno przez stanowisko racji autorytatywnych, jak istanowisko wykluczonego pytania. Wydaje si, e moralno nie ma normatywnoci
autorytatywnej. Zaczynam od trudnoci natury sceptycznej.
1. Wtpliwoci dotyczce znaczenia normatywnoci autorytatywnej imotywacyjnej
Idea racjonalnego dziaania jest kluczowa dla podej, ktrym przypisaem normatywno motywacyjn iautorytatywn. Normatywno motywacyjn wyjania
si wkategoriach tego, co mogoby motywowa racjonaln osob. Normatywno
autorytatywn, wedug stanowiska racji autorytatywnych, wyjania si wkategoriach

72

Dawid Copp

racji, ktre racjonalna osoba mogaby bra pod uwag wnamyle; wedug stanowiska wykluczonego pytania wyjania si j wkategoriach kluczowego pytania,
ktrego adna racjonalna osoba nie mogaby potraktowa jako otwartego pytania
praktycznego. Idea racjonalnego dziaania, ktra przywoywana jest wtych ujciach,
jest waciwie ide podmiotu, ktry przestrzega norm racjonalnoci praktycznej,
jak na przykad normy, ktra wymaga podjcia rodkw do realizacji swych celw.
Znaczy to, e normatywno motywacyjna iautorytatywna wi wszystko, co si
nimi charakteryzuje, znormami racjonalnoci. Std, jeeli moralno charakteryzuje
si normatywnoci motywacyjn lub normatywnoci autorytatywn, to posiadanie
przez ni tej wasnoci polega na zajciu odpowiedniej, okrelonej relacji midzy ni
anormami racjonalnoci. To za oznacza, e dopki normy racjonalnoci nie maj
specjalnego normatywnego znaczenia, dopty ani normatywnoci motywacyjnej, ani
autorytatywnej nie mona przekonujco potraktowa jako specjalny czy nadrzdny
stopie normatywnoci. Niech mi bdzie wolno wyjani to dokadniej.
Zacznijmy od stanowiska racji autorytatywnych, ktre wyjania normatywno
autorytatywn przez odwoanie si do tak zwanych racji autorytatywnych. Wtym ujciu
racje takie stanowi po prostu pewien rodzaj racji obok innych rodzajw racji. S one
racjami, ktre kada racjonalna osoba, gdyby bya ich wiadoma, braaby pod uwag
wrozwaaniach praktycznych wanie dziki temu, e jest racjonalna. Racje moralne
s racjami, ktre kada osoba moralna, gdyby bya ich wiadoma, braaby pod uwag
wanie dziki temu, e jest moralna. Byoby interesujce izapewne wane, gdyby racje
moralne byy racjami autorytatywnymi rwnie wtym sensie. Jednak pod nieobecno
argumentu za tym, e normy racjonalnoci maj jaki specjalny rodzaj normatywnej
doniosoci, wykazanie, e racje moralne s zarazem autorytatywne, nie oznaczaoby
pokazania, e maj one jaki specjalny czy nadrzdny stopie normatywnoci.
Mona by protestowa, e racje autorytatywne nie stanowi po prostu innego
rodzaju racji. S one racjami, ktre maj autentyczn deliberatywn wag, ktrej
tak zwane racje moralne iinne racjejakiegorodzaju takie, jak racje etykiety,
mie nie musz39. Jest jednak niejasne, jak naley rozumie ten protest chyba
e wykaemy, i jeli racje etykiety nie s racjami, ktre kada racjonalna osoba,
gdyby bya ich wiadoma, braaby pod uwag wanie dlatego, e jest racjonalna,
to autorytatywne racje s koniecznie racjami, ktre kada racjonalna osoba, gdyby
bya ich wiadoma, braaby pod uwag wanie dlatego, e jest racjonalna. Moemy
upiera si przy tym, eby rezerwowa termin racja dla racji autorytatywnych,
lecz nie osignlibymy przez to niczego istotnego.
Zauwamy, e jeli istniej jakiekolwiek wymogi racjonalnoci, to rodz one racje
autorytatywne40. Poniewa, jeli dziaanie jest racjonalnie wymagane, to kada osoba,
39
Zob. S. Darwall, Reasons, Motives and the Demands of Morality: An Introduction, dz. cyt.,
s.306.
40
Zakadam, e wymogi racjonalnoci miayby normatywno generyczn inormatywno
motywacyjn. Byyby normatywne motywacyjnie, poniewa jest prawd pojciow, e kada racjonalna

Naturalizm moralny itrzy stopnie normatywnoci

73

ktra jest wiadoma, e jest ono racjonalnie wymagane, wziaby w fakt pod uwag
wnamyle praktycznym wtakim stopniu, wjakim jest racjonalna, wanie dlatego,
e jest racjonalna. Ta uwaga pojciowa pociga za sob to, e istnieje autorytatywna
racja, eby przestrzega wymogw racjonalnoci. Analogiczn uwag mona by
poczyni wodniesieniu do wymogw moralnych, poniewa wymogi moralne s
takie, e koniecznie kada osoba, ktra jest wiadoma, e dziaanie jest moralnie
wymagane, wziaby ten fakt pod uwag wswoich rozwaaniach praktycznych
wtakim stopniu, wjakim jest moralna, wanie dlatego, e jest moralna. Ta uwaga
owymogach moralnych nie pokazuje, e maj one jaki specjalny autorytet, aanalogiczna uwaga wodniesieniu do wymogw racjonalnoci nie pokazuje, e wanie
one maj jaki specjalny autorytet.
Uwaga, ktr tu czyni, mogaby by niejasna, gdybymy ju wczeniej byli
przekonani, by moe na podstawie niezalenych racji, e wymogi racjonalnoci
maj specjalne normatywne znaczenie. Jednak pod nieobecno argumentacji
pokazujcej, e normy racjonalnoci maj specjalne normatywne znaczenie, wydaje si, e fakt, i wymogi racjonalnoci rodz racje autorytatywne, nie pokazuje,
e maj one jaki szczeglny status. Podobnie wic fakt jeli jest to fakt e
wymogi moralne rodz racje autorytatywne, nie moe pokaza, e maj one jaki
szczeglny status. Pod nieobecno argumentu wykazujcego, e normy racjonalnoci maj szczegln normatywn donioso, nie mielibymy te argumentu za
tym, e moralno cieszy si szczeglnym stopniem lub rodzajem normatywnoci.
Wydaje si zatem, e wcelu wsparcia stanowiska racji autorytatywnych jako koncepcji szczeglnego czy nadrzdnego stopnia normatywnoci, musimy wykaza,
e moralno ma szczegln donioso normatywn.
Przejdmy teraz do stanowiska wykluczonego pytania, ktre wyjania normatywno autorytatywn przez odwoanie si do pytania, ktrego adna wpeni
racjonalna ijasno mylca osoba nie moe traktowa jako powanego pytania
praktycznego. Moe si bowiem wydawa, e adna racjonalna osoba, ktra mylaaby jasno, nie mogaby potraktowa jako powanego pytania praktycznego tego,
czy dziaa wzgodzie zwymogami racjonalnoci. Znowu jednak, na podstawie
analogicznego rozumowania mogoby si wydawa, e adna wpeni moralna
osoba nie mogaby potraktowa jako autentycznego pytania praktycznego tego,
czy speni swj obowizek moralny. Nie pokazywaoby to jednak, e wymogi
moralne maj jakikolwiek specjalny status; odpowiednia uwaga dotyczca wymogw racjonalnoci zpewnoci rwnie nie mogaby sama wsobie pokaza,
e maj one jaki specjalny status. Ajeeli nie maj to wydaje si, e nawet jeli
stwierdzimy, i adna wpeni racjonalna ijasno mylca osoba nie mogaby uzna,
e zachodzi praktyczna wtpliwo, czy dziaa zgodnie zwymogami moralnoci,
to stwierdzenie takie nie mogoby samo wsobie pokaza, e wymogi moralne maj
osoba, ktra wierzy, e podlega racjonalnemu wymogowi zrobienia czego, bdzie mie do pewnego
stopnia motywacj, by to zrobi.

74

Dawid Copp

specjalny status. Wydaje si zatem, e wcelu wsparcia stanowiska wykluczonego

pytania jako koncepcji szczeglnego czy nadrzdnego stopnia normatywnoci,
trzeba pokaza, e racjonalno ma specjaln donioso normatywn.
Powinno by teraz jasne, e analogiczny argument mona skonstruowa wodniesieniu do normatywnoci motywacyjnej. To znaczy, wcelu wsparcia idei, e
normatywno motywacyjna jest specjalnym czy nadrzdnym poziomem normatywnoci, musimy wykaza, e racjonalno ma specjaln donioso normatywn.
Wskrcie trzy proponowane stopnie normatywnoci jedynie wi moralno
lub wasnoci moralne zwymaganiami lub normami racjonalnoci, awic oile te
ostatnie nie maj szczeglnej doniosoci normatywnej pokazanie, e moralno
pozostaje wszczeglnej do nich relacji, nie moe by rwnoznaczne zpokazaniem,
e moralno charakteryzuje si nadrzdnym poziomem czy stopniem normatywnego rygoryzmu (stringency).
Moe oczywicie by tak, e wymogi racjonalnoci jednak maj szczegln
donioso normatywn. Winnym miejscu proponowaem ujcie tego, co nazywam
racjonalnoci ugruntowan podmiotowo. Argumentowaem tam, e wymogi
racjonalnoci ugruntowanej podmiotowo, izwizane zni racje, zajmuj (podatne na rewizj) centralne miejsce wrozwaaniach autonomicznych podmiotw,
jakiego nie musz zajmowa inne rodzaje wymogw oraz racji41. Nie jest jasne,
czy znaczy to, e maj one szczegln donioso normatywn. Jeli jednak tak,
to okoliczno ta nie stanowi problemu dla naturalizmu, poniewa chocia nie
mog wchodzi tu wszczegy mona j wyjani wsposb dajcy si uzgodni
znaturalizmem42.
Winnym miejscu argumentowaem rwnie, e wymogi racjonalnoci ugruntowanej podmiotowo nie maj szczeglnego statusu na poziomie normatywnoci
generycznej43. Wydaje si teraz, e jakakolwiek rnica na poziomie normatywnoci motywacyjnej lub normatywnoci autorytatywnej pomidzy ich statusem
astatusem wymogw moralnoci moe nie mie normatywnej doniosoci, skoro
normatywno motywacyjn inormatywno autorytatywn definiuje si wkategoriach racjonalnego dziaania, ktre zkolei rozumiane jest wkategoriach
norm racjonalnoci. Rnic tych nie moemy wykorzysta do wsparcia pogldu,
i wymogi racjonalnoci maj szczegln donioso normatywn, poniewa te
stopnie normatywnoci definiowane s wkategoriach racjonalnego dziaania, ktre
samo zakada, e normy racjonalnoci maj szczegln donioso. Awic idea, i
normatywno motywacyjna lub normatywno autorytatywna s wyrnionymi
41
D. Copp, The Normativity of SelfGrounded Reason, Social Philosophy and Policy
22/2005.
42
Argumentacja zThe Normativity of SelfGrounded Reason (dz. cyt.) jest cakowicie zgodna
znaturalizmem. Inne ujcie naturalistyczne mona znale w: D. C. Hubin, The Groundless, Normativity
of Instrumental Rationality, The Journal of Philosophy 98/2001, s.445468.
43
D. Copp, The Ring of Gyges: Overridingness and the Unity of Reason, Social Philosophy and
Policy, Vol. 14/1997, s.86106.

Naturalizm moralny itrzy stopnie normatywnoci

75

stopniami normatywnoci, sama zakada, e normy racjonalnoci maj szczegln

donioso normatywn.
(2) Naturalizm inormatywno autorytatywna
Niech mi jednak wolno bdzie odoy te trudnoci na bok. Chc teraz wykaza,
e istniej naturalistyczne strategie wyjaniania normatywnoci autorytatywnej,
przynajmniej wodniesieniu do stanowiska racji autorytatywnych iby moe rwnie,
jak zobaczymy wczci (3), do stanowiska wykluczonego pytania.
Moje ujcie racjonalnoci ugruntowanej podmiotowo jest wpeni naturalistyczne. Nie mog wchodzi tu wszczegy44, lecz zasadniczo, bardzo oglnie
rzecz ujmujc, chodzi oto, e racjonalno polega na skutecznym realizowaniu
wasnych wartoci. Stawiam tez, e racjonalnym dziaaniem kieruje standard,
ktry nazywam standardem rozumu ugruntowanego podmiotowo, ktry wzywa
nas do realizowania naszych wartoci. Argumentuj, e standard w jest odpowiednio autorytatywny dziki temu, e podleganie mu wspiera czy egzemplifikuje
kierowanie samym sob. Dzieje si tak dlatego, e sdy na temat wymogw rozumu ugruntowanego podmiotowo maj normatywno generyczn. Jednak dla
obecnych celw wan kwesti jest to, e jeli racjonalno polega na skutecznym
realizowaniu wasnych wartoci, to racje ugruntowane podmiotowo s racjami,
ktre racjonalna osoba braaby pod uwag wnamyle, gdyby bya ich wiadoma,
wanie dziki temu, e jest racjonalna. Jeli mam racj, to wynika ztego, e racje
ugruntowane podmiotowo s autorytatywne, zgodnie zpodan wyej definicj
racji autorytatywnych. Jeli mam racj, oznacza to, e naturalizm moe stworzy
miejsce dla racji autorytatywnych.
Interesujcym pytaniem, ktre pozostao, jest oczywicie to, czy racje moralne s
autorytatywne. Mgbym argumentowa, e racjonalny podmiot nie musi uznawa
jakichkolwiek wartoci moralnych, ie jeli ich nie uznaje, to moe nie mie
ugruntowanej podmiotowo racji, by robi to, do wykonania czego ma racj moraln.
To znaczy, e racjonalna osoba nie braaby koniecznie pod uwag racji moralnych
wrozwaaniach praktycznych, jeli byaby ich wiadoma, wanie ze wzgldu na
to, e jest racjonalna. Racje moralne nie s racjami autorytatywnymi.
Ztym pogldem nie zgadza si Michael Smith. Rozwin on teori naturalistyczn, zgodnie zktr (wmojej terminologii) racje moralne s autorytatywne.
Wedug Smitha oglnie mwic chodzi oto, e moralna suszno dziaania
wwarunkach Wjest tak cech, co do ktrej chcielibymy, eby dziaania j miay
wW, gdybymy byli wpeni racjonalni. Twierdzi on, e cecha ta jest naturaln
cech dziaa, przynajmniej wwiatach takich, jak nasz45. Argumentacja na rzecz
Zob. D. Copp, The Normativity of SelfGrounded Reason, dz. cyt.
Zob. M. A. Smith, The Moral Problem, dz. cyt., szczeglnie czci 5 i6. Wsprawie utosamienia
susznoci znaturaln cech dziaa, zob. tame, s.184186. Wsprawie definicji naturalizmu, zob.
tame, s.203, przypis 1 do czci 2.
44
45

76

Dawid Copp

tego stanowiska opiera si na dwch tezach. Po pierwsze, suszno dziaania

polega na tym, e jest ono wymagane przez racje, ipo drugie istnieje racja dla
podmiotu, eby co zrobi tylko wprzypadku, gdyby, zgrubsza rzecz ujmujc, by
on wpeni racjonalny isam (zgodnie ztym, jaki faktycznie jest) chciaby to zrobi.
Smith prezentuje wszerokim sensie naturalistyczne ujcie penej racjonalnoci
wkategoriach spjnoci racjonalnych przekona ipragnie danej osoby. Na tej
podstawie argumentuje on, e by przekonanym, i na kim spoczywa moralny
wymg zrobienia czego, znaczy, woglnym zarysie, tyle, co by przekonanym,
e gdyby czyje przekonania ipragnienia byy wpeni spjne, to ten kto (zgodnie
ztym, jaki faktycznie jest) chciaby to zrobi. Co wicej, jeeli wpeni racjonalna
osoba jest przekonana wodniesieniu do dziaania otym, e mogaby je podj
wdanej sytuacji, to musi tym samym mie motywacj, by to dziaanie wykona.
Racje moralne wujciu Smitha kwalifikuj si przeto jako autorytatywne, poniewa
s racjami, ktre motywowayby wpeni racjonaln osob wanie dlatego, e jest
racjonalna. Gdzie indziej argumentowaem, e argument Smitha jest nieskuteczny46,
wane jest natomiast to, e problem zpodejciem Smitha nie wynika ztego, e jest
ono naturalistyczne. Podejcie to zawodzi zinnych powodw.
(3) Strategie pojmowania siebie
Zesp stanowisk Kantowskich zgadza si ze Smithem wtym, e racje moralne
traktuje si tam jako autorytatywne, awcelu pokazania, e takie s, odwouje si do
argumentacji, ktr nazywam strategi pojmowania siebie. Wstrategii pojmowania
siebie istnieje taki sposb postrzegania kogo przez samego siebie, e racjonalna
ijasno mylca osoba musi pojmowa siebie wten wanie sposb; jeli za nie
traktuje racji moralnych jako autorytatywnych, to nie moe zzachowaniem spjnoci
pojmowa siebie wten sposb. Mona by powiedzie na przykad, e osoba, ktra
nie traktuje racji moralnych jako autorytatywnych, nie moe rozpatrywa siebie
jako autonomicznej; lub, e nie moe postrzega lub ceni siebie jako racjonalnie
refleksyjnego podmiotu, dziaajcego na podstawie racji; lub e jest skazana na
solipsyzm praktyczny; lub e nie moe spjnie oczekiwa od innych ludzi, e
bd odpowiada na racje, ktre im przedstawia; itym podobne47. Wstrategii
pojmowania samego siebie racjonalni ludzie, ktrzy myl jasno ispjnie, odpowiednio reaguj na racje moralne. Ze wzgldu na zoono irnorodno uj
pojmowania samego siebie istnieje niewielka nadzieja na ich ogln ocen. Kade
46
Zob. D. Copp, Belief, Reason, and Motivation: Michael Smiths The Moral Problem, Ethics
108/1997, s.3354.
47
Idee te tylko szkicuj izwracam si zprzeprosinami do: Kanta (I. Kant, Uzasadnienie metafizyki moralnoci, prze. M. Wartenberg, przejrza R. Ingarden, Warszawa, PWN 1984); Korsgaard
(C. Korsgaard, The Sources of Normativity, ed. by O. ONeill, Cambridge, Cambridge UP 1996);
Nagela (T. Nagel, The Possibility of Altruism, Oxford, Clarendon Press 1970) iDarwalla (S. Darwall,
Morality and Practical Reason: AKantian Approach, [w:] The Oxford Handbook of Ethical Theory,
ed. D. Copp, dz. cyt.).

Naturalizm moralny itrzy stopnie normatywnoci

77

trzeba oceni zosobna. Koncepcje te stawiaj dwie centralne tezy, zktrych kada
wymaga obrony. Po pierwsze, podaj pewien sposb rozumienia nas przez siebie
samych taki, e racjonalni ludzie, ktrzy rozumiej moralno imyl jasno, nie
bd mogli wedug tych koncepcji rozumie siebie samych wten wanie
sposb, oile nie przemawiaj do nich wzgldy moralne. Po drugie twierdz one,
e okrelony sposb rozumienia siebie przez nas samych jest nieopcjonalny wtym
sensie, e adna racjonalna osoba, ktra mylaaby jasno, nie mogaby nie postrzega
siebie wten wanie sposb. To, e nie mog nie przemawia do nas racje moralne,
oile jestemy racjonalni imylimy jasno, wynika zpierwszego twierdzenia waciwego dla stanowiska pojmowania samego siebie tylko wtedy, gdy nie moemy nie
postrzega siebie wodpowiedni sposb, pod warunkiem, e jestemy racjonalni
imylimy jasno.
Dla moich celw kluczow kwesti jest to, e stanowisko pojmowania samego
siebie moe zgadza si znaturalizmem moralnym. eby to zilustrowa, chc przez
chwil przyjrze si stanowisku Christine Korsgaard. Chodzi mi gwnie oto, e
stanowiska pojmowania samego siebie nie mona wykorzysta wargumentacji
przeciw naturalizmowi moralnemu bez pokazania, e stanowisko to jest niezgodne
znaturalizmem.
Korsgaard twierdzi, e centralnym pytaniem, ktre wymaga odpowiedzi, jest: co
usprawiedliwia roszczenia, ktre nakada na nas moralno? Nazywa je pytaniem
normatywnym48. Sugeruje, e niezalenie od tego, jak wasno mogoby mie
dziaanie, kto moe wsposb zrozumiay zapyta, dlaczego wasno ta powinna
go obchodzi lub dlaczego powinien j potraktowa jako racj dla swojego
dziaania. Wydaje si zatem, e nie moemy odpowiedzie na pytanie normatywne,
powoujc si na wasno dziaania, wobec czego Korsgaard argumentuje, e to,
i dziaanie jest moralnie wymagane, nie stanowi podstawy dla posiadania przez
nie wasnoci jakiego rodzaju49. Zamiast tego twierdzi to, e dziaanie jest
moralnie wymagane, polega bardzo generalnie rzecz ujmujc na tym, i
dziaanie jest wymagane przez nasz tosamo jako racjonalnie refleksyjnych
podmiotw przy czym tosamo osoby to zbir wasnoci, ktre ta osoba wsobie
ceni50. Uwaa ona, e refleksyjne dziaanie jest wasnoci, ktrej nie moemy nie
ceni, jeli wogle mamy ceni cokolwiek. Zgodnie ztym sdzi, e wymogi naszej
C. Korsgaard, The Sources of Normativity, dz. cyt., s.910.
Tame, s.3335. Korsgaard odrzuca zatem stanowisko, ktre nazywa substancjalnym realizmem. Taki realista postuluje istnienie wewntrznie (intrinsically) normatywnych bytw takich,
e poprawne odpowiedzi na pytania moralne s poprawne, poniewa istniej fakty lub prawdy
moralne [zakadajce te byty], oktre chodzi wtych pytaniach. Tame, s.3435 (podkr. oryginalne).
Mimo e Korsgaard odrzuca substancjalny realizm, to przyjmuje realizm proceduralny, ktry
definiuje jako pogld, i istniej suszne iniesuszne sposoby udzielania odpowiedzi [na moralne
pytania dop. aut.]. Tame, s.35. Dodaje, e Substancjalny realizm jest oczywicie wersj realizmu
proceduralnego. Tame, s.37, przyp. 58.
50
Tame, s 101.
48
49

78

Dawid Copp

tosamoci, jako racjonalnie refleksyjnych podmiotw, nie podlegaj normatywnemu pytaniu.

Normatywne pytanie Korsgaard jest bardzo zblione do tradycyjnego pytania
dlaczego by moralnym? i, wrzeczy samej, wydaje si, e wpewnych miejscach
Korsgaard to pytanie stawia51. Okazuje si, e wedug stanowiska Korsgaard pytanie dlaczego by moralnym? nie moe pojawi si jako autentyczne pytanie
praktyczne uwpeni racjonalnej osoby, ktra mylaaby jasno irozumiaaby, co to
znaczy, e dziaanie jest moralnie wymagane pod warunkiem, e rozumiaaby
take, i musi ceni swoj natur jako racjonalnie refleksyjny podmiot, jeli ma
ceni cokolwiek. Korsgaard uwaa, e dla takiej osoby normatywne pytanie co
usprawiedliwia roszczenia, ktre nakada na nas moralno? nie pojawia si jako
autentyczne zagadnienie praktyczne. Jeli tak jest, to wtej mierze, wjakiej ta osoba
jest wpeni racjonalna imyli jasno, pytanie dlaczego by moralnym? rwnie
nie pojawia si jako autentyczne zagadnienie praktyczne.
Nie jestem co do tego przekonany. Myl, e racjonalna osoba, ktra rozumiaaby
stanowisko Korsgaard, mogaby nadal pyta, dlaczego powinna by moralna, ipytanie to mogoby by dla niej pytaniem praktycznym pytaniem, ktre wskazuje na
niezdecydowanie co do tego, czy by moralnym. Gyges ceni wadz imio, ktre
posidzie, jeli przeprowadzi swoj intryg, ato oznacza, e jeli jest on wpeni
racjonalny imyli jasno, izakadajc, e teoria Korsgaard jest poprawna, to musi on
ceni swoje refleksyjne dziaanie. Co wicej, jeli analiza Korsgaard jest poprawna
ijeli Gyges rozumie moralno, to musi te rozumie, e przeprowadzenie jego
intrygi byoby wkonflikcie ztym, e ceni on wasne refleksyjne dziaanie. Jednak
ceni on rwnie wadz imio oraz rozumie, e przeprowadzenie intrygi pomogoby mu zdoby wadz imio. Mgby wic zapyta, dlaczego miabym nie
przeprowadzi mojej intrygi? Dlaczego mam by moralny? Wydaje mi si, e na
podstawie wszystkiego tego, co pokazaa Korsgaard, postawienie przez niego tych
pyta nie wskazywaoby ani na to, e nie jest on wpeni racjonalny, ani na to, e
nie rozumie moralnoci. Nie musi to rwnie wskazywa na to, e nie ceni swojego
refleksyjnego dziaania. Osoba, ktra ceni A, moe racjonalnie zastanawia sie, czy
zrobi co, oczym wie, e popadaoby wkonflikt zosigniciem lub utrzymaniem
A, lecz zrobienie tego czego pozwolioby jej osign jeszcze co innego, co ceni.
Tego rodzaju rozterki zgodne s zcenieniem Anadal52.
Tame, s.33.
Moja argumentacja tutaj opiera si na pewnej interpretacji idei, e dziaania mog by wymagane
przez nasz tosamo jako racjonalnie refleksyjnych podmiotw. Przypuszczam, e oznacza to, i
dziaania mog by wymagane przez nasze cenienie racjonalnego refleksyjnego dziaania. Proponuj
uzna, e dziaanie jest wymagane przez nasze cenienie czego tylko wtedy, gdy racjonalna ipoinformowana ofaktach osoba, ktra ceniaby t rzecz iktra mylaaby jasno, nie mogaby nie wykona
tego dziaania, zaoywszy, e nie wchodzioby wgr nic innego ztego, co ceni. Kto mgby odpowiedzie, e ostatnie zastrzeenie zmojego ujcia naley usun. Jeli jednak mam racj, to usunicie
tego zastrzeenia oznaczaoby wefekcie, e Gyges nie jest zobowizany, za spraw swego cenienia
51
52

Naturalizm moralny itrzy stopnie normatywnoci

79

Bardziej istotn spraw jest jednak to, e naturalista moe zaakceptowa pewn
rekonstrukcj stanowiska Korsgaard. Przypumy, i Korsgaard ma racj mwic,
e jeli dziaanie jest wymagane od danej osoby, to niewykonanie go przez ni
byoby wkonflikcie zjej cenieniem siebie jako racjonalnie refleksyjnego podmiotu. Przypumy, e ma rwnie racj, e kto nie moe unikn cenienia swojego
racjonalnego refleksyjnego dziaania, chyba e przestanie ceni cokolwiek itym
samym przestanie by zdolny do postrzegania siebie jako podmiotu. Wszystko
to okrela zoon wasno, ktr jeli Korsgaard ma racj maj dziaania
moralnie wymagane; jest to wasno przysugujca dziaaniu wtedy itylko wtedy,
gdy, mwic zgrubsza, (K1) niewykonanie go przez podmiot byoby wkonflikcie
zjej cenieniem siebie jako racjonalnie refleksyjnego podmiotu i(K2) podmiot musi
ceni racjonalne refleksyjne dziaanie, jeli ma ceni cokolwiek ipostrzega siebie
jako podmiot. Nazwijmy t wasno wasnoci Korsgaard. Twierdz, e mona
j uwaa za wasno naturaln.
Wjaki sposb wasno Korsgaard mogaby by wasnoci naturaln? Sugerowaem wczeniej, e wasno jest naturalna wtedy, gdy, ujmujc rzecz zgrubsza
ipomijajc prawdy analityczne, kady sd logiczny na temat egzemplifikacji tej
wasnoci, ktrego tre moe by poznana, moe by poznana tylko empirycznie.
Rozwamy wic sdy logiczne, e dziaanie ma wasno Korsgaard. Kady taki sd
jest rwnowany koniunkcji sdu logicznego K1, e dziaanie ma wasno K1,
oraz sdu logicznego K2, e dziaanie ma wasno K2. Moemy zatem podzieli
nasz problem na dwa. Zacznijmy od K2. Naturalista, ktrego kusi stanowisko
Korsgaard, przypuszczalnie musi argumentowa, e jest prawd pojciow, e
kady podmiot musi ceni racjonalne refleksyjne dziaanie, jeli ma ceni cokolwiek
ipostrzega siebie jako podmiot. Lecz jeli jest to prawda pojciowa, to jest rwnie
prawd pojciow to, e kade dziaanie ma wasno K2. (Analogicznie, jeli jest
prawd pojciow, e morderstwo jest zem, to jest rwnie prawd pojciow, e
kade dziaanie ma wasno bycia takim, e morderstwo jest zem). Jeli jednak
jest prawd pojciow, e kade dziaanie ma wasno K2, to moemy pomin
odpowiednie sdy logiczne K2 jako analityczne. Wrmy teraz do K1. Naturalista,
ktrego pociga stanowisko Korsgaard, przypuszczalnie musi argumentowa, e
dla pewnych typw dziaa jest kwesti pojciow, adla innych typw dziaa
jest kwesti empiryczn to, e dziaania tego typu maj wasno K1 wasno
bycia takim, e niewykonanie dziaania tego typu przez podmiot popadaoby
wkonflikt zjego cenieniem siebie jako racjonalnie refleksyjnego podmiotu. By
moe, na przykad, jest kwesti pojciow, e dziaania, ktre s suszne, maj
wasno K1, iby moe jest kwesti empiryczn, e przekazywanie pienidzy na
racjonalnego refleksyjnego dziaania, eby zaniecha swego planu. Stoi bowiem przed konfliktem
wartoci. Moe wybiera denie do wadzy imioci inadal ceni racjonalne refleksyjne dziaanie.
Zob. D. Copp, Korsgaard on Rationality, Identity and the Grounds of Normativity, [w:] Rationality,
Realism, Revision, dz. cyt., s.572581.

80

Dawid Copp

cele charytatywne ma wasno K1. Jeeli naturalista moe znale przykad dla
tego rodzaju sdw na temat wasnoci K1 iK2, to moe rwnie znale przykad
potwierdzajcy, e suszno wujciu Korsgaard jest wasnoci naturaln. Wskrcie
mona powiedzie, e jeli Korsgaard ma racj, to dane dziaanie jest suszne tylko
wtedy, gdy odpowiednie sdy logiczne K1 iK2 s prawdziwe. Jeli naturalista moe
argumentowa, e takie sdy s albo empiryczne, albo pojciowe, to moe przyj
stanowisko Korsgaard.
(4) Otym, e moralno jest pozbawiona normatywnoci autorytatywnej
Jak ju wskazywaem, nie wierz, by racje moralne byy autorytatywne wsposb,
ktry kadzie kres wszystkim wtpliwociom, czy by moralnym. Powiedziaem ju, e moe si zdawa, i racjonalna osoba mogaby nie pyta, czy y
wzgodzie zwymogami moralnoci. Tak jednak nie jest ipouczajce bdzie
dowiedzie si, dlaczego. Rozwamy ponownie mit o Gygesie. Zamy, e
Gyges myli, i ze wzgldu na swoje wartoci powinien racjonalnie zrealizowa
swj plan przejcia krlestwa, ajednoczenie i moralnie powinien ten plan
porzuci. Wyobraalimy go sobie jako zadajcego pytanie dlaczego mam
by moralny? ipostawienie sobie tego pytania wydaje si wjego przypadku
zrozumiae, poniewa spenienie obowizku oznaczaoby porzucenie marze
owadzy imioci. Ale moemy te wyobrazi go sobie jako pytajcego, dlaczego
mam by racjonalny? ito rwnie wydaje si wjego przypadku zrozumiaym
pytaniem, skoro zrealizowanie powzitego planu doprowadzioby go do morderstwa, awic oznaczaoby pogwacenie jego moralnej powinnoci. Byoby
bdem przypuszcza, e jeli jest on racjonalny imyli jasno, to zdecyduje si
na realizacj swojego planu, zaoywszy, e rozumie, i racjonalnie powinien
wykona swj plan. Mgby dobrze rozumie, e jego racje przemawiajce za
wykonaniem planu maj autentyczn deliberatywn wag, tak, e wemie
je pod uwag przy zaoeniu, e jest racjonalny. Jednak jego pytanie dotyczy
tego, czy nadal by racjonalnym. Wydaje mi si, e mgby podj decyzj, eby
racjonalnym nie by. Ajeli Gyges moe uzna, e, pytanie, czy by racjonalnym,
jest autentycznym pytaniem praktycznym nie popadajc wkonflikt ztym,
e faktycznie jest racjonalny imyli jasno to zpewnoci moe uzna, e
pytanie, czy by moralnym, jest autentycznym pytaniem praktycznym bez
popadania wkonflikt ztym, e jest racjonalny imyli jasno53.
Rozwamy przypadek ekstremalny: przypumy, e jaki geniusz za grozi, e zniszczy Ziemi, jeli nie zayjesz tabletki, ktra spowoduje, e ju nigdy wicej nie bdziesz racjonalny. Nawet
jeli jeste racjonalny, mgby zdecydowa, eby zay t tabletk. Thomas Schelling powiedzia,
e wobliczu zagroenia nie jest zawsze korzystne, by racjonalnym. T. C. Schelling, The Strategy
of Conflict, Oxford, Harvard UP 1960, s.1819. Rwnie dobrze moemy wyobrazi sobie sytuacj,
wktrej geniusz za grozi zniszczeniem Ziemi, jeli nie zayjesz tabletki, ktra spowoduje, e ju nigdy
wicej nie bdziesz moralny. Nawet jeli jeste moralny iracjonalny, mgby zay t tabletk.
53

Naturalizm moralny itrzy stopnie normatywnoci

81

Wrzeczy samej, sdz, e naturalista moe odrzuci zarwno stanowisko racji

autorytatywnych, jak istanowisko wykluczonego pytania, poniewa uwaam,
e bdem jest przypuszcza, i moralno cechuje si normatywnoci autorytatywn wobu tych ujciach54. Wedug mnie, jak sugerowaem wyej, racje
moralne nie s racjami tego rodzaju, e kada racjonalna osoba, gdyby bya ich
wiadoma, braaby je pod uwag wnamyle tylko dlatego, e jest racjonalna.
Argumentowaem wten sposb winnych miejscach55. Co wicej, na pytanie
dlaczego by moralnym? nie ma definitywnej odpowiedzi odpowiedzi
takiego rodzaju, ojaki chodzi wyznawcom normatywnoci autorytatywnej.
Istniej oczywicie odpowiedzi, ktrych mona udzieli rnym jednostkom
wich okrelonych, konkretnych sytuacjach. Istnieje te bardzo oglna odpowied na to pytanie. Wedug mnie tym, co usprawiedliwia wymogi moralnoci,
jest to, e s wymogami naoonymi na nas przez system standardw, ktrych
powszechne uznawanie wdanym spoeczestwie mogoby lepiej przyczynia si
do tego, by spoeczestwo to mogo zaspokoi swoje potrzeby, ni jakikolwiek
inny taki system. Ujcie to jednak nie daje definitywnej odpowiedzi na pytanie
dlaczego by moralnym?, poniewa wodpowiedzi na to ujcie mona zapyta
Aco mnie to wszystko obchodzi? Nie da si sprawi, by racjonalne refleksyjne
osoby porzuciy wszelkie takie wtpliwoci. Wmoim przekonaniu nie ma takiej
odpowiedzi na pytanie dlaczego by moralnym?, ktra usunaby je raz na
zawsze przez pokazanie, e nie rodzi ono powanego praktycznego pytania dla
kogo, kto ma jasne zrozumienie moralnoci. Jeli mam racj, to moralno nie
ma normatywnoci autorytatywnej przynajmniej na gruncie ktrejkolwiek
zkoncepcji, ktre tu rozwaalimy.
Nie sdz, eby braki wbyciu motywowanym przez przekonanie moralne
byy oznak irracjonalnoci. S one oznak immoralnoci, nie jest to jednak
niespodzianka. Nie sdz rwnie, eby wpeni racjonalna osoba majca jasne
rozumienie natury moralnoci nie moga by niezdecydowana wsprawie tego,
czy ma by moralna. Skoro osoba taka mogaby by niezdecydowana wkwestii
tego, czy nadal ma by racjonalna, tym bardziej dziwne byoby, gdyby nie moga
by niezdecydowana wodniesieniu do moralnoci. By moe wpeni moralna
54
Rzeczywicie, moe si wydawa, e ju argumentowaem, i jest to bd w: D. Copp The Ring of
Gyges: Overridingness and the Unity of Reason, Social Philosophy and Policy, Vol. 14/1997, s.86106.
w artyku omawia jednak ide nadrzdnoci wymogw moralnych iargumentuje, e adne jej ujcie
nie moe opiera si wycznie na jakim ujciu normatywnoci generycznej. Zagadnienie to jest inne
od tego, czy wymogi moralne maj normatywno autorytatywn. Wydaje si, e moje argumenty
przedstawione wowym artykule zostawiaj otwart moliwo, e racje moralne s zarazem tymi
racjami, ktre racjonalna osoba, gdyby bya ich wiadoma, braaby pod uwag wanie ze wzgldu
na to, e jest racjonalna. Nawet jeli racje moralne s autorytatywne wtym sensie, to jednak nie
wynika ztego, e s nadrzdne. Dzieje si tak zjednego powodu mog istnie inne rodzaje racji
autorytatywnych, aracje moralne mogyby nie by normatywnie bardziej istotne, ni s.
55
Zob. D. Copp, The Ring of Gyges: Overridingness and the Unity of Reason, dz. cyt.; D. Copp,
The Normativity of SelfGrounded Reason, dz. cyt.

82

Dawid Copp

osoba nie byaby niezdecydowana, czy ma by moralna dlaczego jednak mielibymy oczekiwa, e racjonalno zapewni motywacj moraln wprzypadku
jasno mylcej iwpeni poinformowanej osoby? Ci, ktrzy myl, e moralno
ma normatywno autorytatywn, sprostaj temu wyzwaniu. Musz jednak
przedstawi adekwatn koncepcj normatywnoci autorytatywnej oraz argumentacj, ktra pokazuje, i moralno si ni cechuje. Jeli uwaaj przy tym, e
przemawia ona przeciwko naturalizmowi, to musz przedstawi argumentacj,
ktra pokazuje, e tak wanie jest.
8. Konkluzja
Prbowaem wskaza pewne zoone problemy, ktre trzeba byo omwi,
zanim mona byo wycign wniosek, e naturalizm moralny zostaje wyeliminowany przez fakt, e moralno jest normatywna. Wyrniem trzy stopnie
normatywnoci: generyczn, motywacyjn iautorytatywn. Argumentowaem,
e naturalizm moralny nie napotyka adnej oczywistej trudnoci, wyjaniajc
normatywno generyczn imotywacyjn. Istniej wliteraturze przedmiotu
naturalistyczne teorie wczajc wto teori, ktr sam zaproponowaem
ktre maj na celu wyjanienie, czym te stopnie normatywnoci s. Normatywno autorytatywna stanowi osobn kwesti. Omwiem dwie propozycje
pokazujce, na czym opiera si normatywno autorytatywna, iargumentowaem, e moralno nie ma normatywnoci autorytatywnej wadnym ztych
uj. Argumentowaem rwnie, e aby uzasadni tez, i normatywno autorytatywna stanowi specjalny lub nadrzdny stopie normatywnoci, musimy
wprzypadku obu tych uj wykaza, e racjonalno ma szczegln normatywn
donioso. Argumentowaem, e mimo wszystko istniej naturalistyczne
propozycje wyjanienia normatywnoci autorytatywnej dla obu tych uj. Sam
podejrzewam, e moralno nie cechuje si normatywnoci autorytatywn.
Jeeli wtej kwestii mam racj, to nie jest to problem dla naturalizmu, jeli
wbrew temu, co sugerowaem normatywnoci autorytatywnej nie mona
rozumie naturalistycznie.
Pozwol sobie zakoczy rozwaania te stwierdzeniem, e nonnaturalizm
moralny musi poradzi sobie zwyjanieniem normatywnoci dokadnie tak
samo, jak musi tego dokona naturalizm moralny. Jeli normatywno wymaga
wyjanienia, to nie odbywa si to przez porzucenie naturalistycznych sposobw
wyjaniania jej. Antyredukcjonistyczne formy nonnaturalizmu, ktre traktuj
wasnoci moralne jako wasnoci sui generis, napotykaj szczeglnie trudny problem, poniewa wydaje si, e normatywno po prostu postuluj. Nie jest jasne,
jak mogyby one to wyjani. Jeli jednym znaszych celw jest wyjanienie tego,
na czym opiera si normatywno, to, tak jak sugerowaem, ujcia naturalistyczne
mona przedstawi dla wszystkich trzech stopni normatywnoci. Ujcia te staraj
si wyjani normatywno wasnoci moralnych przez przedstawienie analizy,

Naturalizm moralny itrzy stopnie normatywnoci

83

ktra, po pierwsze, wyjania to, na czym opiera si normatywno, i, po drugie,

ukazuje normatywno jako wasno naturaln drugiego rzdu przysugujc
wasnociom moralnym. Naturalizm moralny jawi si wic jako ywy iwdobrej
kondycji56.
Przeoy Piotr Makowski
Przekad poprawi Pawe ukw
Moral Naturalism and Three Grades of Normativity
The paper is devoted to very vividly discussed questions in contemporary metaethics the normativity of morality and apossible naturalistic account of it. The author aims to show that normativity in
ethics can be understood at least in three ways, the main criterion of which is the level of stringency
of morality. The author outlines three grades of normativity, which he calls: generic, motivational, and
authoritative. Then, he analyzes the question, which grade of normativity morality has. In the third
step, he considers the possibility of its naturalistic account. The result of investigation leads the author
to the claim that morality has only the weakest, generic grade of normativity; and even if there cannot
be naturalistic account of more stringent normativity, this would not refute naturalism.

56
Wczesn wersj tych idei przedstawiem we wrzeniu 2003 roku na konferencji onaturalizmie
inormatywnoci wEthikZentrum na Uniwersytecie wZurychu; wpadzierniku 2003 roku na wydziale
filozoficznym Uniwersytetu wOhio; wmarcu 2004 wPhilosophy of Social Sciences Roundtable wSaint
Louis. Ogromnie skorzystaem ztowarzyszcych tym prezentacjom pomocnych dyskusji. Jestem rwnie wdziczny Philippowi Clarkowi, Sarze Buss iEvanowi Tiffanyemu za uyteczn korespondencj
elektroniczn, ktra pomoga mi wrozjanieniu mojego mylenia onormatywnoci autorytatywnej.
Jestem szczeglnie wdziczny moim wsppracownikom zetycznej grupy seminaryjnej na Florydzie,
ktrzy omawiali mj artyku: Peterowi Barryemu, Johnowi Biro, Marinie Oshana, Crystal Thorpe,
Jonowi Tresanowi, Antonowi Tupa iGeneowi Witmerowi.