Sylwia Nowak (Instytut Filologii Sowiaskiej UJ)

Kosowo - mit i historia w konflikcie serbsko-albaskim (szkic)

Publikacja [w:] Przemiany w wiadomoci i kulturze duchowej narodw Jugosawii po 1991 roku, Krakw
1999, s. 87-102

Pisanie i mwienie o Kosowie stao si niezwykle trudne ze wzgldu na fakt, e

dyskusje wok problemu kosowskiego naznaczone s ogromn emocjonalnoci, czego
konsekwencj jest zatracanie przez ich uczestnikw zarwno po stronie serbskiej, jak i
albaskiej, poczucia rzeczywistoci. Prb opisania w niniejszym szkicu historycznych
podstaw problemw, ktre obecnie dotykaj ten region, poprzedzia analiza rde
niezwykych, bo w przewaajcej czci nie zasugujcych na miano historycznych.
Przyczyn tego jest stosowanie przez ich autorw specyficznej retoryki, w wietle ktrej
przytaczane informacje trac sw wiarygodno. Poniewa dotarcie do prawdy o Kosowie jest
niemal niemoliwe, niniejszy szkic nie przyniesie jasnych i jednoznacznych odpowiedzi, co
wicej, nie zarysuje nawet w sposb wystarczajcy poruszonych problemw. Jego zadaniem
jest pobiene i bardzo oglnikowe ukazanie punktw spornych konfliktu kosowskiego na tle
historii regionu.
Fakt pominicia w artykule, pomimo bogactwa rde, zagadnienia przeladowa
etnicznych jest zabiegiem celowym. Specyficzny, indoktrynalny charakter wykorzystanych
materiaw czy si, jak zostao wspomnine, z niemonoci weryfikacji danych oraz po
drugie z instrumentalizacj ludzkiego cierpienia, czego w pracy niniejszej prbowano
unikn. Pewnym pozostaje jednak fakt, e dokonywane byy one przez jedn, jak i drug
stron konfliktu, w zalenoci od tego, w czyich rkach znajdowaa si wadza.
Konflikt kosowski opiera si na fakcie, e ten liczcy 10 887 km2 obszar w obrbie
Republiki Serbii, zamieszkuje ok. 1 954 747 mieszkacw, z czego 90% stanowi
Albaczycy (dane z 1991 roku za: Encyklopaedia Britannica), domagajcy si przywrcenia
Kosowu, odebranego mu decyzjami z 1988 i 1989 roku, statusu (ale nie nazwy) okrgu
autonomicznego. Dla Serbw, za, powrt do autonomii Kosowa oznacza moliwo utraty
tego regionu i jego przyczenie, zgodnie z wol wikszoci, do Albanii.
Wyjanienia wymaga rwnie obecna nazwa Kosowa - okrgu administracyjnego,
ktra nie pokrywa si z pojciem geograficznym. Okrela ono (tak stosowano je w
redniowieczu) niewielk cz terenu, ktremu dzisiaj przypada ta nazwa. Kosowo,
wspomniane w spisie geograficznym Martina Segona z Nowego Brda to rwnina wzdu

rzek Sitnica i Lab, otoczona ze wszystkich stron grami, rozciga si do wsi Kaanik i
przeomu Klisury, ktrym biegnie droga do Skopje. Na jednym kracu znajduje si Pritina
(), a na drugim () Novo Brdo (). 1
Historia Kosowa odczytywana jest przez serbskich historykw jako biologiczne i
kulturowe ludobjstwo nad Serbami

, ktre realizowane konsekwentnie przez

Albaczykw, ekspansywn polityk wosko-watykask oraz destruktywne sprzenie

nacionalizmw i szowinizmw antyserbskich w postaci ideologii komunistycznej,
doprowadzio do tego, e Serbowie stali si na swoich rdzennych terenach uciskan
mniejszoci.3 Ta spiskowa teoria dziejw posiada swj odpowiednik po drugiej stronie
konfliktu. Jedn z jej egzemplifikacji stanowi artyku albaskiego intelektualisty,
prezentujcy sposb, w jaki Albaczycy udowodnili, e s Europejczykami: W
najtrudniejszym momencie, w przededniu wojny stwierdza autor Albaczycy uruchomili
mechanizm weryfikacji pewnego zego elementu swej tradycji, ktry powszechnie uwaany by
za uwsteczniajcy i prymitywny: wykorzenili

zemst rodow. Akcja, ktra trwaa kilka

miesicy zaowocowaa pojednaniem okoo dwch tysicy rodzin, objtych zemst rodow i
uwolnieniem okoo 20 000 rodzin z aresztu domowego. Zainicjowana w chwili
bezporedniego zagroenia wojennego i mobilizacji, niosa przesanie: Musimy zaprzesta
wzajemnego zabijania, poniewa stanlimy oko w oko z nieprzyjacielem, ktry nieodwoalnie
postanowi nas zgadzi.

W obliczu takich rozwaa niech Albaczykw do Serbw

wydaje si zupenie niezrozumiaa. Podajc logik autora dochodzimy bowiem do wniosku,

e dziki Serbom stali si Europejczykami.
Rodzaj

argumentw

przytaczanych

przez

strony

konfliktu

stanowi

dowd

nieumiejtnoci wyzwolenia si z mitologiczno-symbolicznego sposobu postrzegania

rzeczywistoci. Temu celowi suy siganie do najodleglejszych pokadw historii, w celu
udowodnienia swojej obecnoci na tych terenach i usankcjonowania prawa do Kosowa.
Roszczenia Albaczykw opieraj si na twierdzeniu, e s oni potomkami Ilirw,
ktrzy jako pierwsi zasiedlili Kosowo. O ile jednak obecno Ilirw jako autochtonw na
terenie Kosowa jest faktem nie budzcym wtpliwoci, to zastrzeenia badaczy
(spowodowane brakiem dowodw fakt ten potwierdzajcych) dotycz zwizkw pomidzy
wspomnianym plemieniem a rzekomymi potomkami Ilirw Albaczykami. Jednoznacznej
odpowiedzi nie daje rwnie jzyk albaski, o niewyjanionym pochodzeniu, przypisywany
1

Kosovo i Metohija u srpskoj istoriji, praca zbiorowa, red. R. Samardi, Beograd 1989, s. 22.
A. Jevti, Stradanja Srba na Kosovu i Metohiji od 1941. do 1990. godine, Pritina 1990, s. 11.
3
Kosovo i Metohija u srpskoj istoriji, op. cit., s. 310.
2

do iliryjskiej bd trackiej grupy jzykowej. Nie ulega wtpliwoci, e Ilirowie zasiedlili

Bakan przed Sowianami. stwierdza francuski historyk P. Garde w ksice ivot i smrt
Jugoslavije Lecz pomidzy 6. i 7. wiekiem Sowianie zastpili ich na wielkich obszarach, a
wszystko wskazuje na to, e, co najmniej w duej mierze, dotyczy to rwnie Kosowa. Ciga
obecno Serbw na tym terenie jest bogato udokumentowana przynajmniej od 11. wieku.
Rozstrzygajcy dowd stanowi toponimia: wszystkie nazwy miejscowoci w Kosowie s
pochodzenia sowiaskiego, podczas gdy nazwy albaskie s jedynie przerbkami.

Nie

oznacza to, e w tym czasie na terytorium Kosowa w ogle nie byo Albaczykw. Ich
obecno potwierdzaj take historycy serbscy, zastrzegajc jednak niemono podtrzymania
tezy ktr reprezentuj niektrzy historycy i publicyci albascy, o cigej i masowej
obecnoci Albaczykw w Kosowie od czasw antycznych.

Pojawienie si Albaczykw

na terenie Kosowa zwizane byo najprawdopodobniej z ich wdrownym trybem ycia. Star
nazw Arbanas niekoniecznie identyfikowa naley z narodowoci, pocztkowo oznaczaa
ona bowiem, podobnie jak Vlah, okrelenie zawodu i przynalenoci spoecznej, co
potwierdza Petar Skok. Okreleniem Arbanas podaje autor sownika - (potw. od XII wieku)
w dokumentach staroserbskich okrelani s nomadzi bakascy, mieszkajcy w osadach
pasterskich.

W ksice Kosovo i Metohija u srpskoj istoriji jeden z autorw, szukajc

rozwizania problemu rozszerzenia pojcia Albania czy Arnautluk na tereny, gdzie

Albaczycy stanowili nie tyle mniejszo, co nawet znikom cz ludnoci, podaje
nastpujc

hipotez:

Czy

odlegego

rda

tego

zjawiska

szuka

naley

arbanaszkim/albaskim statusie tej czci spoeczestwa redniowiecznej Serbii, ktra

posiadaa odrbne obowizki, wykonywane pocztkowo przez zatrudnianych do tego celu
Albaczykw, a ktra coraz bardziej tracia swj etnicznie albaski charakter? 8 Hipoteza ta
sugerowaaby, e Albaczycy s w zasadzie Sowianami, z czym jednak nie zgadza si Noel
Malcolm - autor artykuu o Kosowie, zaliczajc j do mitw historyczno-demograficznych,
powstaych w XIX wieku: () Chocia prawd jest, - pisze e tosamo etniczna zawsze
do pewnego stopnia bya niestaa, twierdzenia tego po prostu nie mona podeprze dowodami
historycznymi. 9
Argumentem, na ktry powouj si Serbowie, uzasadniajc swe prawa do Kosowa

S. Maliqi, Kosovo: otpor nenasiljem, Erasmus 1995, nr 10 (veljaa), s. 8.

P. Garde, ivot i smrt Jugoslavije, tum. . Filippi, Zagreb 1996, s. 224.
6
Kosovo i Metohija u srpskoj istoriji, op. cit., s. 36.
7
P. Skok, Etimologijski rjenik hrvatskoga ili srpskoga jezika, Zagreb 1971, s. 54.
8
Kosovo i Metohija u srpskoj istoriji, op. cit., s. 9.
9
N. Malcolm, Kosovo, Erasmus 1998, nr 24 (svibanj), s. 61.

jest rola, jak tereny te uzyskay w redniowieczu. Kosowo dla Serbw stanowi kolebk
pastwowoci, jest jak sami twierdz duchowym i kulturowym sercem Serbii. Na terenie
Kosowa znajdoway si stolice redniowiecznego pastwa serbskiego oraz siedziba cerkwi
prawosawnej, co jest niezwykle istotne ze wzgldu na fakt penienia przez ni rol orodka
pastwowoci, kultury i wiadomoci narodowej. Przekonanie to historycy serbscy formuuj
nastpujco: wiat pogrony jest w niewiedzy, ktra wynika z nieznajomoci podstawowych
faktw: Kosowo i Metohija stanowi centra Starej Serbii, bogat skarbnic jej pomnikw
kulturowych i cywilizacyjnych, szkielet jej duchowego i narodotwrczego jestestwa.

10

Argument niniejszy potwierdza P. Garde, nie zgadza si z nim, natomiast N. Malcolm,

precyzujc: Jeeli chodzi o krlestwo serbskie, to korzenie tego redniowiecznego pastwa
nie znajdoway si w Kosowie, lecz w Raszce, czy raczej w Rasie, terenie mieszczcym si po
drugiej stronie pnocno-zachodniej granicy kosowskiej a wikszo monasterw i cerkwi
serbskich z wczesnego redniewiecza wzniesiona zostaa poza samym Kosowem. 11
Kosowo przyczy do Serbii Stefan Nemanja w 1180 roku. Dwa lata po swojej
koronacji w 1217 roku przez legata papiea Honoriusza III, pierwszy koronowany wadca
serbski otrzyma zgod od patriarchy greckiego na utworzenie serbskiego arcybiskupstwa
autokefalicznego z siedzib w monasterze ia, gdzie dokonywano koronacji krlw
serbskich. By moe ju wtedy, a najpniej za czasw drugiego archiepiskopa Arsenija
(1233 1263) wzniesiona zostaa cerkiew witych Apostow w pobliu Pei, bdca
miejscem pochwku archiepiskopw. Wczeniej rol centrum Serbii stanowia Raszka
kraina pooona w dorzeczu Tary i Pivy, Limu, Zachodniej Moravy i Ibaru. Sw nazw
zawdzicza ona Rasowi, stanowicemu stolic kocieln ziem serbskich.12 Ras na pocztku
XIII wieku zosta opuszczony. Jego znaczenie przejy stopniowo Prizren, Pritina i inne
paace w Kosowie, penice funkcje stolic od 1282 do 1371 roku, czyli od rzdw Milutina do
rzdw Uroa I. Niemono wskazania jednej stolicy wynika z faktu, e wadcy posiadali
wwczas kilka paacw, w ktrych przebywali tymczasowo.13
W ostatnim dziesicioleciu XIII wieku ia zostaa spustoszona przez Tatarw.
Poniewa odnawianie spalonego monasteru przecigao si, siedziba archiepiskopw
przeniesiona zostaa do Pei. Po ukoczeniu prac nad i archiepiskopowie nie powrcili do
swojej starej rezydencji (take po uzyskaniu przez ni w 1346 roku statusu patriariji
siedziby patriarchy), pomimo, e oficjalnie nigdy nie utracia ona swego znaczenia. W tym
10

Kosovo i Metohija u srpskoj istoriji, op. cit., s. 325n.

N. Malcolm, op. cit., s. 61.
12
W. Felczak, T. Wasilewski, Historia Jugosawii, Wrocaw 1985, s. 66.
11

czasie dobudowano rwnie nowe cerkwie i w ten sposb powsta kompleks, noszcy nazw
Peska patrijarija. W latach 30. XVI wieku patriarchat w Pei podporzdkowany zosta
arcybiskupstwu w Ochrydzie, ktre przetrwao podboje tureckie. Wskrzesi go w 1557 roku
Mehmed-pasza Sokolovi, ale pustoszenie Kosowa przez Turkw doprowadzio do likwidacji
Patrijariji

1766

roku.

Jej

uniezalenienia

od

jurysdykcji

patriarchy

konstantynopolitaskiego dokona dopiero w 1832 roku Milo Obrenovi. Obecnoci

Patrijariji w Pei Kosowo zawdzicza, nadane mu przez Serbw, miano serbskiej
Jerozolimy. Odzwierciedlajcy si w samym tym okreleniu, mityczny stosunek do Kosowa
prbuje zracjonalizowa N. Malcolm. Swoje argumenty opiera on na fakcie niecigoci
historii Patriariji w Pei oraz zdroworozsdkowemu spostrzeeniu, ktre formuuje
nastpujco: W adnej z form chrzecijastwa, a wic i w prawosawiu, miejsce wite nie
posiada statusu teologicznego, ktry odpowiadaby statusowi Jerozolimy w teologii
judaistycznej. 14
Nie

jest

to

jedyny

mit

obecny

powszechnie

serbskiej

wiadomoci,

wykorzystywany jako argument w dyskusjach o problemie kosowskim. Tak sam funkcj

spenia, majce miejsce w 1389 roku, wydarzenie historyczne okrelane mianem bitwy na
Kosowym Polu, ktre odczytywane jest jako klska Serbw, podczas gdy w Historii
Jugosawii W. Felczaka i T. Wasilewskiego przeczyta moemy:
Bitwa bya nie rozstrzygnita. Oba skrzyda chrzecijaskie wycofay si bez wikszych strat,
a wrd Turkw w caym sutanacie szerzyy si wieci o klsce armii sutaskiej. Krl Boni
Tvrtko I zawiadomi Trogir i Florencj o odniesionym przez sw armi wielkim zwycistwie
nad Turkami. Decydujce znaczenie miaa jednak dla Serbw mier azarza i jej
katastrofalne nastpstwa. Z tego te powodu bitwa kosowska utrwalia si w tradycji
narodowej jako wielka klska chrzecijastwa.15
mier serbskiego ksicia Lazara Hrebeljanovicia odczytywana jest do dnia
dzisiejszego jako symboliczne opowiedzenie si w imieniu caego narodu serbskiego za
krlestwem niebieskim wolnoci, za spraw Turkw nieosigaln w krlestwie
ziemskim. Takie przekamania czy manipulacje histori stanowi podstaw utrwalanej nie
tylko przez cerkiew, ale i politykw, postawy cierpitniczej, ujawniajcej si w taki np.
sposb (przekad filologiczny w przypisie):
Lazarevo opredeljenje za Carstvo Nebesko bee li to dar Boji ili Njegovo prokletstvo
13
14

Kosovo i Metohija u srpskoj istoriji, op. cit., s. 30.

N. Malcolm, op. cit., s. 61.

svevelikog srpskog roda i svakog srpskog uva ponaosob? Bi li Srbinu, onog Vidovdana 1389.
leta, sueno i presueno da u ovomzemaljskom carstvu nikad ne nae mira i spokoja, da
veito i neprestano bude na Krst raspinjan i za Golgotu raan, neprestano, jadan i emeran,
grehove neke nepoinjene da ispata i okajava? I da za sve to na zemlji dela i ostvaruje
pravednu nagradu i nadoknadu tek od Nebeskog Carstva oekuje? () Velika su i
svevremena Srbinova stradanja i nebrojeni njegovi paklovi. A muke i od paklenih muka vee!
().16
Symboliczny charakter tego wydarzenia potwiedza rwnie fakt, e nie wyznacza ono,
jak si powszechnie twierdzi, pocztku panowania tureckiego na ziemiach serbskich.
Terytorium Serbii Turcy opanowali cakowicie dopiero w 1455 roku, kiedy oprcz
wszystkich waniejszych miast, zdobyte zostao Novo Brdo. Po upadku pastwa serbskiego
gwne orodki pastwa serbskiego przesuny si z Raszki i Kosowego Pola do Szumadii.
Wany wydaje si take udzia ludnoci albaskiej w bitwie na Kosowym Polu.
Przyjmuje si bowiem powszechnie i zgodnie z prawd, e Albaczycy w wikszoci
walczyli w niej po stronie tureckiej. Ale wystpowali rwnie jako sprzymierzecy wojsk
chrzecijaskich i to nie tylko podczas wspomnianej bitwy. Uczestniczyli m.in., jak twierdzi
N. Malcolm, w powstaniach przeciwko Turkom (np. w 1737 roku)17, co wydaje si bardzo
prawdopodobne, zwaywszy na fakt, e proces masowego przechodzenia na islam przez
Albaczykw (pod wpywem Turcji) rozpocz si dopiero pod koniec XVI i zakoczy w
XVII wieku a jego efektem bya islamizacja 2/3 populacji albaskiej (za: Britannica).
Przedmiot

zakama

manipulacji

stanowi

rwnie

fakt

administracyjnej

niejednorodnoci Kosowa. Zosta on np. cakowicie pominity w owiadczeniu, ktre w 1992

roku wystosowali przedstawiciele Albaczykw, podczas Midzynarodowej Konferencji d/s
Byej Jugosawii, stwierdzajcym, e Kosowo stanowi od davnine autonomni entitet.18 Ten
od davnine autonomni entitet po zajciu dzisiejszego Kosova i Metohiji przez Turkw w
XV
15

wieku,

wszed

skad

trzech

sandakw*:

Vuitrnskiego,

Prizreskiego,

W. Felczak, T. Wasilewski, op. cit., s. 152.

Czym by wybr krlestwa niebieskiego przez Lazara darem Boym czy kltw, naoon przez
Niego na wszechpotny rd serbski i kadego Serba? Czy pamitnego dnia w. Wita, roku 1389
Serbowi sdzone i przesdzone byo, aby na tym ziemskim padole nigdy ju nie zazna pokoju i
spoczynku, aby wiecznie i nieustannie rozpinany na Krzyu, rodzony dla Golgoty, biedny i udrczony,
za grzechy niepoczynione, kaja si i pokutowa? A za wszystko, co na ziemi czyni i zdobywa
sprawiedliw nagrod i zadouczynienie dopiero w Krlestwie Niebieskim otrzymywa? () Wielkie
s i odwieczne cierpienia Serba i bezmierne jego udrki. A mki wiksze nili piekielne! (), A.
Jevti, op. cit., s. 5.
17
N. Malcolm, op. cit, s. 60.
18
Ibidem, s. 62.
16

Dukadjinskiego (czyli Skadarskiego), z tym, e cz do Kosowskiej Mitrowicy i miejsciwoci

Zveani znalaza si w obrbie sandaku Boniackiego, a cz do miejscowoci Kaanik
(wcznie) przynaleaa do vilajetu lub sandaku Skopskiego. 19
Podczas panowania tureckiego Kosowo byo obszarem dziaania misji kocioa
katolickiego, co odczytywane jest przez badaczy serbskich jako zagroenie niezalenoci
cerkwi. Cerkiew serbska twierdz autorzy ksiki Kosovo i Metohija u srpskoj istoriji staa si celem atakw kurii rzymskiej jeszcze zanim zaoono Kongregacj d/s Propagandy
Wiary (1622). Gwnym zadaniem misji katolickich byo unicestwienie cerkwi prawosawnej,
i to nieomal wycznie serbskiej. 20 (podkr. moje S.N.) Dla bardziej efektywnego dziaania
misjonarze, ktrzy w przewaajcej mierze rekrutowali si spord Albaczykw,
wsppracowali, twierdz rda serbskie, z wadzami tureckimi.
W latach 1689 1690 na terenie Kosowa wybucho powstanie, w ktrym przeciw Turkom
wystpia ludno serbska walczca pod sztandarami wojska Leopolda I. Konsekwencj
poniesionej w 1690 roku poraki bya, spowodowana strachem przed odwetem tureckim,
wielka wdrwka ludnoci na czele z patriarch Arsenijem arnojeviciem (Velika seoba
Srba) z Kosowa na tereny dzisiejszej Vojvodiny. Zdaniem wikszoci historykw, na
opuszczonych przez Serbw terenach masowo osiedlali si Albaczycy, konsekwencj czego
stanowi fakt, e Kosowo jest obecnie prowincj etnicznie albask.21 Z opini t zgadza si P.
Garde, stwierdzajc: Ta ogromna migracja na pnoc i zachd, ktrej ofiar sta si nard
serbski, bez wtpienia stanowi jedn z przyczyn pniejszych tragedii. Serbowie stopniowo
staj si mniejszoci na terenach, ktre, jak Kosowo, zawsze do nich naleay, a zaznaczaj
sw obecno w strefach oddalonych od ich pierwotnej ojczyzny.22 Nie potwierdza jej,
natomiast N. Malcolm, ktry znaczenie przypisywane wdrwce uwaa za mit. Wnikliwa
analiza rde stwierdza badacz wykazuje, e wikszo informacji, dotyczcych wielkiej
wdrwki stanowi wytwr wyobrani, pomimo, e rok 1690 odznacza si wielkimi stratami
wojennymi dotyczcymi wszystkich grup mieszkacw. rda dowodz rwnie, e gwn
komponent wzrostu demograficznego wrd Albaczykw bya ekspansja tubylczej ludnoci
albaskiej z samego Kosowa, chocia istnia rwnie cigy napyw Albaczykw z pnocnej
Albanii. 23 Brak zgodnoci opinii dotyczy take liczby uciekinierw, rozpitej pomidzy 30-

* sandak, vilajet jednostki administracyjne w pastwie otomaskim

Kosovo i Metohija u srpskoj istoriji, op. cit., s. 49.
20
Ibidem, s. 125n.
21
W. Felczak, T. Wasilewski, op. cit., s. 213.
22
P. Garde, op. cit., s. 31.
23
N. Malcolm, op. cit., s. 61.

19

40 tys. rodzin (Encyklopaedia Britannica) a 6070 tys. osb (rda serbskie).24

Po roku 1690 Kosowo staje si terenem nieustannych rozbojw tureckich. W tym te
okresie dochodzi do podziau politycznego Albaczykw i Serbw, wynikajcego, zdaniem
serbskich autorw, z udziau Albaczykw w walkach powstaczych 1737 1739 po stronie
tureckiej (z wyjtkiem jednego katolickiego plemienia albaskiego o nazwie Klimenti), a
Serbw po stronie nemako-rimskog cara. Poparcie udzielane Turkom stanowi
konsekwencj masowego przechodzenie przez katolickich Albaczykw na islam.25
Dziaaniom wojennym, zakoczonych zajciem przez Turkw Belgradu towarzyszyy
masowe wdrwki narodu serbskiego pod przywdztwem Arsenija IV akabenty z Kosowa i
Starej Serbii26 na tereny poudniowych Wgier, co rwnie przyczynio si do zmiany
struktury etnicznej w Kosowie. Ze wzgldu na fakt, e migracja ta dokonywaa si w kilku
falach, niemoliwe jest ustalenie przyblionej nawet liczby uchodcw.
Zasadnicz rol w ksztatowaniu konfliktu serbsko-albaskiego odegra wiek XIX.
Zdaniem N. Malcolma stosunki pomidzy narodami, jak pokazuje historia, dalekie byy od
idealnych. Du cz winy twierdzi historyk ponosz grabieczy lokalni przywdcy
albascy z XVIII i pocztku XIX wieku, dla ktrych majtek chopw chrzecijaskich
stanowi szczeglnie atwy up. Ten, jednak, rodzaj wyzysku () nie by pocztkowo
uwarunkowany w sposb religijny lub narodowociowy. Wiele dowiadczyli take albascy
chopi muzumanie. Tym, co podzia pomidzy prawosawnymi Serbami i Albaczykami
rzeczywicie przetworzyo w powszechny i regularny konflikt byo upolitycznienie tego
problemu w XIX wieku, proces ktry zapocztkowao umacnianie i ekspansja sowiaskich
pastw chrzecijaskich na Bakanie. 27
W procesie tym bitwa na Kosowym Polu oraz samo Kosowo otrzymao status wydarzenia
i miejsca, ktre okrela, definiuje nard. W roku 1803, podczas powstania Karaora Kosowo
znalazo si poza zasigiem dziaa powstaczych, ale w walkach po stronie tureckiej gwny
24

Kosovo i Metohija u srpskoj istoriji, op. cit., s . 139.

Ibidem, s. 143.
26
W ksice Kosovo i Metohija u srpskoj istoriji na s. 193n. czytamy: Od redniowiecza do
pierwszego powstania serbskiego w 1804 roku mianem Serbia okrelano ziemie od Belgradu do
Velesu i od Kladova do wyyny malisorskiej. Jednak utworzenie pastwa powstaczego na pnocy
Serbii (1804-1813) doprowadzio do nowego rozumienia jej granic.Po klsce powstania ksi Milo
Obrenovi cierpliwie i konsekwentnie, za pomoc umiejetnych posuni dyplomatycznych usiowa
przetworzy podbity paaluk (w ktrym dziki Karaorowi zapocztkowane zostao odradzanie si
pastwa serbskiego) w niezalene ksistwo, w granicach wyznaczonych przez pokj bukaresztaski
(1812), wszystkie czci Serbii, ktre znalazy si poza jego zasigiem, otrzymay nowe imi. W 1818
roku Vuk Karadi rozlege tereny na poudnie i poudniowy zachd od granic Serbii Miloa
Obrenovicia, w przyblieniu pomidzy korytami Driny, Limu a dorzeczem Poudniowej Morawy
(obszar, stanowicy centrum pastwa Nemanjiciw) okreli wspln nazw Stara Serbia.
25

trzon wojska stanowili Albaczycy muzumanie, w tym rwnie z Kosowa. Serbscy autorzy
potwierdzaj fakt, e Albaczycy wyznania katolickiego i prawosawnego opowiedzieli si po
stronie Karaora: Albaczycy wyznania katolickiego i prawosawnego, w tym czasie,
walczyli przeciwko wadzy tureckiej. Katolickie plemi Klimenti w roku 1805, wsplnie z
czarnogrskimi plemionami: Kui, Piperi i Bjeloplavii, walczyo przeciwko wezyrowi
skadarskiemu Ibrahim-paszy. Na poudniu, przeciwko Ali-paszy wystpio wsplnie z
Grekami i Cincarami, plemi Toska prawosawni Albaczycy. 28
Prby wprowadzenia przez sutana Selima III reform w pastwie osmaskim zakoczyy
si porak - buntem wielmoy (dahijw). Nastpca Mahmuda II, sutan Abdul Medid w
1839 roku wyda kart swobd dla poddanych swojego pastwa. Chrzecijanie zostali w nim
zrwnani w prawach z muzumanami. Zagwarantowano im ycie, pewno, honor i
majtek.29 Reformy te w Kosowie nigdy nie zostay wcielone w ycie, ze wzgldu na cige
(w 1855 i 1866 roku, w latach: 1866-1867 i w 1869 roku) bunty wielmoy tureckich i
wymierzone przeciwko nim tureckie operacje wojskowe, w ktrych chrzecijanie stanowili
ofiary zarwno jednej, jak i drugiej strony. Po wojnie krymskiej (1853-1856) niech
przeciwko chrzecijanom signa szczytu, co znalazo wyraz w licznych pogromach Serbw.
W tym te czasie na Kosowo przesiedleni zostali antyturecko, ale te i antychrzecijasko
zorientowani Czerkiesi.
Podczas wojny serbsko-tureckiej w latach: 1877 1878 w Starej Serbii miay miejsce
wielkie przemiany demograficzne. Od roku 1875 na jej terytorium przemiecili si, uciekajc
przed przemoc Albaczykw, Turkw i Czerkiesw uciekinierzy z Kosowa i ssiednich
ziem. Z kolei zwycistwa wojsk serbskich i odbicie Poudniowej Serbii spowodoway proces
odwrotny: z ziem wyzwolonych, przed wojskiem serbskim wycofywaa si ludno albaska.
Kongres Wiedeski potwierdzi niezaleno Serbii i Czarnogry, przyznajc Serbii 4
dodatkowe okrgi: Nisz, Pirot, Uranje i skrawek ziemi nad rzek Toplic. Austro-Wgry nie
zgodziy si, aby Serbia i Czarnogra rozszerzyy swe posiadoci w kierunku Nowego
Pazaru, gdy w ten sposb przeciyby drog, suc swobodnemu tranzytowi austriackiemu
do Salonik. Odpowiedzi Albaczykw na poraki wojenne Turcji byo zaoenie w
Carogrodzie w 1877 roku Centralnego Komitetu Obrony Praw Albaczykw (Centralni
komitet za odbranu arbanakih prava) bardziej znany jako Liga Albaska (Arbanaka liga),
ktry propagowa albask niezaleno terytorialno-administracyjn w obrbie Imperium
27

N. Malcolm, op. cit., s. 60.

Kosovo i Metohija, op. cit., s. 177.
29
Ibidem, s. 183.
28

10

Osmaskiego. Proponowany vilajet albaski obejmowa mia vilajety: kosowski, bitolski,

skadarski, janjinski, a nawet solunski. Statut Ligi przewidywa wierno islamowi, prawu
szerijatu* i Porcie. O ssiadach Porty przeczyta mona w statucie: Majc na uwadze obszar
bakaski, za adn cen nie dopucimy do tego, aby obce wojska deptay nasz ziemi. Nie
uznajemy nawet z nazwy reimu bugarskiego. Jeeli Serbia nie wycofa si bez uycia siy z
bezprawnie zajtych okrgw, wylemy przeciw niej onierzy i nie ustaniemy, dopki nie
wyzwolimy tych terenw. 30 W 1879 roku Liga wysuna danie niezalenoci sdowniczej,
administracyjnej oraz, w 1880 roku, wystpia przeciwko Porcie, dajc cakowitej
niezalenoci Albanii. Opanowane przez Lig tereny zostay zaatakowane przez Port, w
wyniku czego pokonana Liga wkrtce przestaa istnie. Jej utworzenie byo dowodem
budzcej si wrd Albaczykw wiadomoci narodowej, ktrej potwierdzenie stanowiy
take inicjowane przez Hasana Pritin i Ismaila Kemala zbrojne wystpienia przeciwko
zwolennikom reform tureckich. Od tego te czasu Kosowo odgrywa znaczc rol w
formowaniu si pastwa i narodu albaskiego staje si zarzewiem powsta narodowych.
W 1912 roku pomidzy Serbi, Czarnogr, Bugari i Grecj zawarty zosta s ojusz
przeciwko Turcji w celu odzyskania zagarnitych przez ni europejskich terytoriw.
Wybucha I wojna bakaska, w wyniku ktrej Albania odzyskaa niezaleno, za Serbia
Kosowo i najwiksz cz Macedonii. Fakt ten przez Serbw odczytywany jest jako
wyzwolenie Kosowa i zamieszkujcych je Serbw spod panowania tureckiego. W swoim
wystpieniu 24.04.1990 roku przed Kongresem Amerykaskim episkop Pavle z Kosowa i
Metohiji stwierdza: W roku 1912, kiedy Krlestwo Serbii wsplnie z chrzecijaskimi
wojskami sojuszniczymi wyzwolio Kosowo i Metohi, nie wygnano z Kosowa ani jednego
Albaczyka lub jakiegokolwiek innego innowiercy, jak te nie zburzono tam ani jednego
meczetu.31 rda zachodnie rzeczywicie nie wspominaj o niszczeniu meczetw,
potwierdzaj natomiast przymusowe wysiedlenia Albaczykw.
Albaczycy, ktrzy walczyli w przewaajcej wikszoci po stronie tureckiej uwaaj
rok 1912 za pocztek okupacji serbskiej. Wie si to z wydarzeniami lat 1909-1912, kiedy
dochodzio do albaskich powsta przeciwko wadzy tureckiej, z ktrych ostatnie i
decydujce zapocztkowane na terenie Kosowa - zakoczyo si uznaniem przez Turcj
niezalenoci Albanii, pozbawionej jednak tego terenu. Kada z interpretacji wydarze roku
* szerijat muzumaskie prawo religijne oparte na Koranie (z tur.)
30
Ibidem, s. 219, za: A. Hadri, Prilog rasvetljavanju Prizrenske lige (1878-1881), Prparimi, nr 1
(1967), s. 36-37.
31
Episkop Pavle sa Kosova i Metohije, Izjava pred amerikim Kongresom, (w:) Atanasije Jevti, op.
cit., s. 446.

11

1912 zyskuje zupenie inny wymiar w kontekcie stwierdzenia, e w tym czasie Albaczycy
stanowili ju na terenach Kosowa i Metohiji nieznaczn wikszo a ich liczba cigle rosa.
W Metohii, w 1838 roku pewien podrnik austriacki odnotowa liczb 58%, statystyki
konsulatu serbskiego w Pritinie w 1905 roku liczb 65%.32 Fakt ten, jak komentuje N.
Malcolm, przyczyni si do tego, e obydwa modele konceptualne kolonialny, na ktry
powoywali si Albaczycy i wyzwoleczy, na ktry powoywali si Serbowie byy
jednoczenie prawdziwe. 33
Wybuch drugiej wojny bakaskiej w 1913 roku i pierwszej wojny wiatowej zbieg
si w czasie z przeprowadzanymi przez Albaczykw na terenie Kosowa akcjami zbrojnymi,
majcymi na celu rewizj granic oraz z wznieconym w Albanii, w 1914 roku, buntem, w
wyniku ktrego Esad-pasza Toptani minister wojny i spraw wewntrznych, chrzecijanin, a
take zwolennik wsppracy z Serbi, zmuszony zosta do wymigrowania do Woch. Posta ta
zasuguje na uwag ze wzgldu na fakt, e dziki swojej postawie sta si serbskim
bohaterem, czowiekiem obdarzanym przez Serbw niezwykym szacunkiem i albaskim
zdrajc narodowym. Na mocy tajnego porozumienia, zawartego w roku 1915 w Tiranie, Esadpasza zgadza si na korekt granicy z korzyci dla Serbii (chodzi o granic Kosowa z
Albani), w zamian za pomoc w uzyskaniu tytuu wadcy Albanii.34 Zbrojna interwencja
Serbii w 1915 roku pomoga mu w utrzymaniu odzyskanej wadzy w czci Albanii. Z kolei
dziki jego pomocy umoliwiona zostaa ewakuacja wojsk serbskich, ustpujcych w latach
1915-1916 przed

przed armi austro-wgiersk i bugarsk, przez Albani na Korfu.

Wydarzenie to odnotowane jest w historii Serbii jako albaska Golgota. Po wycofaniu si

wojsk serbskich, Metohija i cz Kosowa ze Sremsk Mitrovic i Vuitrnem wesza w skad
dwch austro-wgierskich stref okupacyjnych, za najwiksza jego cz (Pritina, Prizren,
Uroevac, Orahovac) w skad bugarskiej strefy okupacyjnej. Kongres Rzymski, po
kapitulacji pastw centralnych w 1918 roku, potwierdzi przynaleno Kosowa i Metohiji do
Krlestwa Serbw, Chorwatw i Sowecw. Na konferencji pokojowej w Paryu w 1919
roku nie uznano jednak legalnoci rzdu Esad-paszy, z osob ktrego wizay si nadzieje
Serbw na wspprac z Albani i zatwierdzono uformowany pod protektoratem Woch
albaski rzd tymczasowy. Stosunki albasko-serbskie w okresie 1912-1918 autorzy serbscy
komentuj nastpujco: Pierwsza wojna wiatowa uniemoliwia stworzenie jasnej polityki
w stosunku do Albaczykw w Serbii, aczkolwiek wszyscy, ktrzy nie uczestniczyli w buntach
32

P. Garde, op. cit., s. 225.

N. Malcolm, op. cit., s. 60.
34
Kosovo i Metohija u srpskoj istoriji, op. cit., s. 295.
33

12

przeciwko wadzy serbskiej mieli zagwarantowane prawa obywatelskie. Dwa bakaskie i

jeden wiatowy konflikt zbrojny pogbiy stare i zrodziy nowe konflikty, ktre podsycane
przez strony walczce, przede wszystkim przez Austro-Wgry i Turcj, a w Albanii rwnie
przez sojusznicze Wochy, miay okrelone cele polityczne. Serbia, przeciwnie, konsekwentn
wspprac z Esad-pasz i szeregiem przywdcw plemiennych ze rodkowej Albanii
usiowaa stworzy przeciwwag dla ruchu antyserbskiego, wspomaganego z Wiednia i
Carogrodu i wypracowa podstaw do zblienia z Albaczykami. 35
Podczas II wojny wiatowej Kosowo i Metohija podzielone zostay na 3 strefy
okupacyjne: wosk, ktra nastpnie przekazana zostaa Wielkiej Albanii, niemieck i
bugarsk. Okupacj t Albaczycy postrzegali jako wyzwolenie. Otwierane byy szkoy
albaskie, albaski, obok woskiego, sta si jzykiem administracji pastwowej,
umoliwiono Albaczykom posugiwanie si wasnymi symbolami narodowymi i noszenie
broni, podczas gdy Serbowie i Czarnogrcy stali poza prawem. Zrczno polityczna
okupanta komentuje Branko Horvat po raz kolejny popchna Albaczykw z Kosova w
zym kierunku historycznym. 36
Najbardziej burzliwe dyskusje i ale dotycz okresu powojennego. Powstanie
Socjalistycznej Federacyjnej Republiki Jugosawii w 1945 roku, zdaniem badaczy serbskich,
naznaczone

zostao

podporzdkowanych

szeregiem
ideologii

zafaszowa
komunistycznej.

historii

okresu

Stworzy

II

wojny

one miay

wiatowej,

podstawy

do

rwnoprawnego istnienia narodw Jugosawii, stay si jednak, jak twierdz serbskie rda,
aktami, okrelajcymi uprzywilejowan pozycj Albaczykw w nowym pastwie. Okres
powojenny wprowadzi ogromn ilo zmian, ktre w sposb zasadniczy zaciyy na losach i
historii Kosowa, i ktre Serbowie uwaaj za wymierzone przeciwko narodowi serbskiemu,
ustpstwa na rzecz nacjonalizmu albaskiego. Wedug takiej interpretacji historii wsplna
walka narodowo-wyzwolecza jest mitem, ktrego zadaniem jest zneutralizowanie prawdy o
tym, e Albaczycy stanli po stronie okupanta. Albaczycy, twierdz autorzy ksiki Kosovo
i Metohija u srpskoj istoriji, stanowili nieliczne wyjtki nawet w tych oddziaach
partyzanckich, ktre nosiy albaskie nazwy: Emin Duraku czy Bajram Cur. Temu celowi
suyo take obsadzanie byych partyzantw albaskich na najbardziej eksponowanych
stanowiskach pastwowych i politycznych.
Realizacj polityki antyserbskiej byo te nadanie Kosowu i Metohiji (tak oficjaln
nazw nosia ta jednostka administracyjna do 1969 roku) statusu okrgu autonomicznego.
35
36

Ibidem, s. 299n.
B. Horvat, Kosovsko pitanje, Zagreb, s. 48.

13

Stanowio ono, zdaniem historykw serbskich, krok ku realizacji przedwojennych planw

Kominterny, stawiajcej sobie za cel rozbicie Jugosawii i utworzenie bakaskiej federacji
republik socjalistycznych, w ktrej Kosowo przyczone miao by do pastwa Albaczykw
jako wielka i zjednoczona Albania. Prawie identyczne cele sformuowali podczas
konferencji w Muki 1-2.VIII.1943 roku, komunici albascy skupieni wok Envera Hoxhy
ze swoj ide etnicznej Albanii.37
Utworzenie dwch okrgw autonomicznych: Vojvodiny oraz Kosowa i Metohiji w
granicach SFRJ miao, zdaniem Serbw, na celu ochron interesw wgierskiej, albaskiej i
innych mniejszoci narodowych przed interesami hegemonistycznej wikszoci serbskiej,
podczas gdy w Ludowej Republice Chorwacji, nard serbski stanowicy liczn mniejszo,
nie otrzyma najmniejszej nawet autonomii.

38

Te niekonsekwencje, wymieniane przez

serbskich analitykw, nie s jednak jedynymi i nie dotycz wycznie Serbw. Dla
rwnowagi przytoczy mona fakt (nie do koca moe trafny, gdy Albaczycy posiadali ju
tym czasie swoje pastwo), e Albaczycy, liczcy w SFRJ 1,7 miliona posiadali status
mniejszoci bez prawa do swojej republiki, podczas gdy 0,5 milionowemu narodowi
czarnogrskiemu prawo to przysugiwao.39
Na pocztku 1969 roku zrezygnowano z drugiego czonu nazwy okrgu
autonomicznego Metohija, gdy zdaniem Albaczykw - brzmiaa ona zbyt serbsko i
prawosawnie

40

, ze wzgldu na swoje etymologiczne znaczenie: teren nalecy do

cerkwii, ziemie monasteru.41 W ten sposb nazwa Kosowo uzyskaa swoje aktualne,
rozszerzone na Metohij, znaczenie. W tym samym roku wycofano z oficjalnego uycia
nazw iptar (Sqhiptar), ktrej uywali sami Albaczycy dla okrelenia swojej narodowoci.
Powodem by fakt, e brzmiaa ono prowokacyjnie w ustach Serbw, oznaczajc odczenie
od Albanii. Wybr pierwszej lub drugiej nazwy komentuje P. Garde jest obecnie
symbolem konfliktu i znakiem przynalenoci politycznej. 42
Kolejnymi dziaaniami wymierzonymi przeciwko jednoci Serbii i Kosowa byo,
zdaniem serbskich historykw, przyjcie przez Albaczykw dialektu toskijskiego jzyka
albaskiego oraz flagi albaskiej, co doprowadzio do stopniowego wypierania flagi

37

Ibidem, s. 322n.
Ibidem, s. 378.
39
P. Garde, op. cit., s. 86n.
40
Kosovo i Metohija u srpskoj istoriji, op. cit., s. 334.
41
P. Skok, op.cit., s. 416.
42
P. Garde, op. cit., s. 225.
38

14

Republiki Serbii i flagi federacji Jugosowii. 43

W 1968, 1971 oraz 1974 roku wprowadzone zostay zmiany w Konstytucji SFRJ,
nadajce Kosowu i Vojvodinie status okrgw autonomicznych (bez prawa do odczenia) w
obrbie Republiki Serbii. Efektem tego podziau byo okrojenie Republiki Serbii do, jak
twierdz rda serbskie, tzw. wszej Serbii (ue Srbije). Okrgi autonomiczne, dziki
temu, uzyskay moliwo wpywania na wybr wadz oraz na ksztat konstytucji FR Serbii,
nie istniaa natomiast zaleno odwrotna. Decyzje te wywoay pniej niepokoje wrd
Serbw, ale nie usatysfakcjonoway Albaczykw, ktrzy ju wtedy domagali si dla Kosowa
statusu republiki (z prawem do odczenia). W 1988 i 1989 roku autonomia Kosowa i
Vojvodiny zostaa zniesiona, co umocnio jedno Federacyjnej Republiki Serbii i umoliwio
posugiwanie si w sporach dotyczcych Kosowa argumentem podwaania zasadnoci
wydzielania Kosowa jako odrbnej jednostki, na ktrej Albaczycy stanowi wikszo.
Takie ujcie problemu popiera cerkiew serbska, twierdzca, e Kosowo wyodrbnione zostao
w sposb sztuczny, wol reimu komunistycznego.44 Ujmujc zagadnienie w ten sposb
stwierdzi mona, e w roku 1945 Albaczycy stanowili 8,1% ludnoci caej Serbii, podczas
gdy w Kosowie tworzyli 73% wikszo. Analogicznie - obecnie, zdaniem episkopa Pavle z
Kosowa, Albaczycy stanowi w Republice Serbii 14% mniejszo narodow, za w
wydzielonym sztucznie Kosowie 89% wikszo.
Jednym z argumentw, na ktry powouj si Serbowie w konflikcie kosowskim jest
wysoki przyrost naturalny Albaczykw (2,5 - 3,5 razy wikszy, ni w pozostaych
republikach byej Jugosawii) jako rodek urzeczywistnienia przez nich etnicznie czystego
Kosowa.45 Polemizujc z tym twierdzeniem, chorwacki badacz B. Horvat zauwaa, e wysoki
przyrost naturalny dotyczy wszystkich grup etnicznych w Kosowie. Wynika to, jego zdaniem,
z faktu, e jest to region, odznaczajcy si bardzo du gstoci zaludnienia (146 osb/km2
tj. prawie dwukrotnie wicej, ni w caej byej Jugosawii), co w poczeniu z zacofaniem
przemysowym Kosowa implikuje ogromne bezrobocie. "Zgodnie z mentalnoci
spoeczestwa - kontynuuje autor - grup uprzywilejowan pod wzgldem moliwoci
zdobycia pracy stanowi mczyni.

W efekcie tego Kosowo stanowi jedyny region

Jugosawii [byej - uwaga moja], w ktrym ilo kobiet aktywnych zawodowo zmniejsza si. A
kiedy kobieta pozostaje w domu ona rodzi." Albania, zauwaa badacz, jest pod wzgldem
43

Kosovo i Metohija u srpskoj istoriji, op. cit., s. 334.

Episkop Pavle sa Kosova i Matohije, Izjava pred amerikim Kongresom, (w:) P. Jevti, op. cit., s.
448.
44

45

B. Horvat, op. cit., s. 129.

15

uprzemysowienia sabiej rozwinita od Kosowa a przyrost naturalny jest tam niszy i wynosi
20,4. Kobiety czynne zawodowo stanowi w Albanii 42% populacji, czyli jest ich
trzykrotnie wicej, ni w Kosowie.
Z powyszych danych autor wyciga wic wniosek, e przyczyn wysokiego
przyrostu naturalnego wrd Albaczykw jest bezrobocie, zmuszajce kobiety do pozostania
w domu i rodzenia dzieci. Nie jest to, jednak, jak sdz, gwny jego powd. Przyczyna ley
przede wszystkim w roli, jaka w kulturze islamu przypada kobiecie. Czynno zawodowa
zwizana jest przecie nie tylko z moliwociami zdobycia miejsca pracy, ale take z
poziomem wyksztacenia. Wedug rde albaskich kobieta, ktra nie ukoczya adnej
szkoy rodzi rednio 7,04 dzieci; ta ktra ukoczya szko redni 2,24 dzieci, za kobieta z
wyszym wyksztaceniem 2,18 dzieci.46 Jako komentarz wystarczy chyba fakt, e jedna
czwarta kobiet w Kosowie jest niepimienna. "Nie wiem, oczywicie o czym myl
Kosowianie, gdy robi dzieci" - pisze B. Horvat. Warto moe jednak zwrci uwag, e dane
statystyczne stanowi przede wszystkim odbicie postpowania Albaczykw, wynikajcego z
tradycji, kultury i religii, bdcej znakiem ich tosamoci narodowej.
W latach 80. Kosowu, pod wpywem rozgrywajcych si tu wydarze nadane zostao
jeszcze jedno znaczenie. Wzrost liczby Serbw opuszczajcych Kosowo ulega wzrostowi.
Niezadowolenie Albaczykw, domagajcych si przywrcenia konstytucji z 1974 roku,
wyraao si w coraz czstszych protestach i strajkach, na ktre Serbowie odpowiadali
demonstracjami w obronie wasnych praw. Spokj w republice zaprowadzany by si, m.in
poprzez wprowadzenie w 1981 i 1989 roku stanu wyjatkowego. Dotyczyo to zarwno
Serbw (kordony milicji uniemoliwiajce masowe exodusy z Kosowa), jak i Albaczykw,
ktrzy stawali si ofiarami represji politycznych.
W 1987 roku Slobodan Miloevi odkry Kosowo jako rodek do realizacji swoich
politycznych ambicji. Wygaszajc w zastpstwie Ivana Stambolicia, przewodniczcego
Serbskiej Partii Komunistycznej, podczas spotkania z tumem Serbw kosowskich,
improwizowane przemwienie w obronie serbskich witych praw, rozpocz je sowami:
Nikt nie mie was bi!, ktre stay si iskr zapaln dla rodzcego si nacjonalizmu
serbskiego. Poywk dla jego dalszego rozwoju byo zastrzelenie przez chorego psychicznie
Albaczyka, sucego w armii jugosowiaskiej, czterech onierzy: dwch Bonjakw,
jednego Chorwata i jednego Serba. Wydarzeniu temu media serbskie powiciy wiele uwagi
jako przykadowi albaskiej polityki ludobjstwa, dokononywanego na Serbach, za

46

Ibidem.

16

minister serbskiej obrony narodowej okreli je nastpujco: nieprzyjaciel przeszed na nowe

metody destabilizacji.

47

Obydwa wydarzenia umiejtnie wykorzysta Slobodan Miloevi

jako postaw swego politycznego programu pozornego odchodzenia od titoistycznego

wariantu komunizmu, oznaczajcego zwrot w stron narodu oraz wskazanie winnych
kryzysu spoecznego (czyli serbskich wrogw). Byli nimi nie tylko Albaczycy, ale take
jego przeciwnicy polityczni, ktrych na fali swojej popularnoci oraz autorytetu obrocy
narodu, bezlitonie eliminowa. Jego przemwienia przybieray coraz bardziej bojowy
charakter, zawieray, jak to, wygoszone w 600-lecie bitwy na Kosowym Polu, nawet
pogrki: Sze wiekw po bitwie kosowskiej, ponownie toczymy bitwy. Nie s one zbrojne,
ale i takie nie s wykluczone.48
Widoczne w powyszych sowach przeprowadzanie paraleli pomidzy historycznomitologicznym znaczeniem Kosowa a obecn sytuacj na terenie, gdzie Albaczycy stanowi
wikszo, doprowadzio do aktualizacji historii, ktrej rezultatem jest przekonanie, e
cierpienia i przeladowania narodu serbskiego nie skoczyy si a bitwa kosowska trwa nadal.
Propagowaniu tych pogldw i ich egzemplifikacj stanowi maj m.in. publikacje
dokumentujce przeladowania Serbw ze strony Albaczykw. Dojcie do wadzy
Miloevicia, wykorzystujcego ten schemat mylenia jako haso swojego programu
politycznego i stosowana przez niego polityka represji i agresji nie jest niczym nowym na tym
terenie. Stanowi kontynuacj metod, ktrymi od wiekw posugiwali si zdobywcy,
utosamiajcy wadz z przemoc. Kosowo, pisze w swojej ksice Serbski dramat Neboja
Popov, to teren, na ktrym najduej reprodukowany by model dominacji, pochodzcy
jeszcze z czasw tureckich, kiedy wadza jako up wojenny przechodzia z rk do rk,
zalenie od szczcia w wojnie. Kiedy zwyciao wojsko tureckie albo jakiekolwiek obce
wojsko woskie i niemieckie dajmy na to wadza bya w rkach Albaczykw, kiedy za
zwyciao wojsko serbskie i jugosowiaskie, wadz mieli Serbowie i Czarnogrcy. Ale
model dominacji si nie zmienia.49
Odpowiedzi Albaczykw na agresywn polityk Miloevicia byo utworzenie
podziemnego pastwa pod nazw: Republika Kosowo, w ktrym wadz sprawuje,
wybrana w tajnych wyborach, Demokratyczna Liga Kosowa (LDK), na czele z Ibrahimem
Rugov, bdcym rwnoczenie prezydentem Repubilki.50 Podziemne pastwo posiada
47

N. Malcolm, op. cit., s. 62.

S. uki, Izmeu slave i anateme. Politika biografija Slobodana Miloevia, Beograd 199.., s.113..
49
N. Popov, Serbski dramat. Od faszystowskiego populizmu do Miloevicia, tum. M. Ksiak,
Warszawa 1994, s. 50.
50
Patrz: obszerny artyku A. Uzelac pt: Trzy ojczyzny Albaczykw, Magazyn Gazety Wyborczej,

48

17

swj system szkolnictwa, finansowany, jak pisze Ana Uzelac () z podatkw zbieranych
od zwykych ludzi oraz donacji pracujcych na Zachodzie Albaczykw .51 Nauka w jzyku
albaskim obejmuje nie tylko poziom podstawowy i redni, ale i wyszy: w utworzonym w
Pritinie podziemnym uniwersytecie studiuje ok. 10 tys. studentw.
Gwn przyczyn problemu kosowskiego, jak si wydaje, jest fakt, e w latach 18781912 na terenie Kosowa rozegray si wydarzenia, ktre doprowadziy do powstania
niezalenego pastwa albaskiego poza tym obszarem, w wyniku czego 40% Albaczykw
znalazo si poza swoim pastwem. Na konflikt dwch zasad: historycznej i etnicznej,
nakada si jeszcze dodatkowy problem.52 Wynika on z faktu skompromitowania wadz
jugosowiaskich, ktre niezdolne s do stworzenia demokratycznego porzdku, nie tylko w
zrnicowanym etnicznie Kosowie, ale i w samej Serbii, dajc pretekst do kategorycznego
odrzucania przez Albaczykw moliwoci wspistnienia z Serbami w ich pastwie.
Znajduje to wyraz m.in. w bojkotowaniu wyborw, jak np. w 1992, kiedy, odmawiajc
udziau w wyborach, faktycznie 1 mln Albaczykw udzieli paradoksalnie - poparcia
Miloeviciowi, od ktrego przecie nie mogli spodziewa si niczego dobrego.
Wysuwane przez Albaczykw danie niezalenoci Kosowa oznacza nie tylko dla
Jugosawii, ale i dla wsplnoty midzynarodowej jego przyczenie do Albanii. Zaprzeczaj
temu Albaczycy, twierdzc, e ich celem jest odzyskanie praw, przysugujcych kademu
narodowi. Pomimo tego, nie odosobnione jest wrd nich przekonanie, wyraone
nastpujco:
Sposb, w jaki Albaczycy okrelaj siebie wyraony zosta w ich decyzji politycznej i
najwyszym obowizku patriotycznym, goszcym: Chcemy wolnoci i nie chcemy mie nic
wsplnego z Serbi i Serbami, chcemy

niezalenego Kosowa.

53

O powszechnoci

powyszego twierdzenia wiadczy niezadowolenie z nieefektywnoci strategije nenasilija,

prowdzonej przez przywdzc i reprezentata Albaczykw w rozmowach pokojowych,
Ibrahima Rugov. Przejaw tego niezadowolenia stanowi zbrojne akcje, prowadzone obecnie
przez Wyzwolecz Armi Kosowa, ktrej przywdcy rozwizanie konfliktu widz w
przejciu okrgu si. Powody takiego stanu rzeczy wyjania m.in. poniszy fragment:
() W Kosowie i wszystkich innych miejscach, gdzie pojawiay si takie problemy, Europa
zmuszona jest skrywa sw kryminaln przeszo, co wicej - teraniejszo. Nie chce ona
otworzy problemu rewizji granic, ale kwesti Kosowa usiuje rozwiza wycznie w ramach
23-24.01.1998, s. 7-6.
Ibidem.
52
B. Horvat, Kosovsko pitanje, Zagreb 1988, s. 16.
51

18

obrony ludzkich praw i gwarancji autonomii Kosowa w obrbie Serbii. Innymi sowy, jeeli
Kosowo otrzymaoby prawo do samookrelenia i odczenia poprzez plebiscyt, dlaczego na to
samo nie mona by pozwoli Korsykanom, Szkotom, Kataloczykom, Flamandczykom lub
kademu innemu narodowi, ktremu odmwiono prawa do pastwa, otrzymujc w najlepszym
wypadku prawo do ograniczonej autonomii.54 Proponowana

przez autora cytowanego

artykuu rewizja granic jest rozwizaniem, ktremu sprzeciwia si nie tylko Jugosawia, ale i
wsplnota midzynarodowa. Powd wydaje si racjonalny i nie dotyczy wcale historii, na
ktr powouj si Serbowie. Obecne granice pastw s nastpstwem porzdku ustalonego na
mocy porozumie midzynarodowych, zawartych po II wojnie wiatowej. W Skopje w 1346
roku Duan koronowany zosta na cara Serbw, Grekw i Bugarw, a metropolita serbski
ogoszony patriarch. pisze chorwacki historyk Branko Horvat () Mimo to,
Poudniowa Serbia i Skopje nie zostay wczone do Republiki Serbii.

55

Cywilizowany

czowiek taki stan rzeczy powinien postara si moe nie zaakceptowa, ale zrozumie.
Oprcz dwch albaskich kierunkw politycznych, ktre za cel stawiaj sobie
niezaleno Kosowa rodkami pokojowymi (ruch, na czele ktrego stoi Ibrahim Rugova) lub
si (samozwacza Wyzwolecza Armia Kosowa), wymieni naley jeszcze dwa. Przywdc
pierwszego jest Adem Demaqi, stawiajcy sobie za cel nie secesj okrgu, ale uzyskanie dla
niego, porzez zbrojny konflikt z Serbi, statusu republiki. Pogldy tej grupy politycznej
rda serbskie nazywaj absurdem politycznym, zwracajc uwag na propozycj uycia
siy dla osignicia celu skromniejszego, ni ten, ktry Rugova pragnie osign drog
pokojow.56 Odrbn grup polityczn utworzyli byli albascy dziaacze komunistyczni,
pozbawieni swoich funkcji, wrd nich dymisjonowany przez Miloevicia w 1989 roku Azem
Vlasi. Pozbawienie go stanowiska serbski dziennikarz, S. uki, komentuje nastpujco:
Pomimo, e secesjonizm albaski posiada bardzo gbokie korzenie, zawsze istniay
kierunki, ktre nawizyway wspprac z Serbi.poprzez aresztowanie A. Vlasi, ta ni zostaa
przerwana. 57
Czonkowie grupy kontaktowej wspominaj najczciej tzw. specjalny status Kosowa,
przewidujcy okrelony stopie autonomii dla mniejszoci etnicznej, ktra na danym
terytorium stanowi wikszo mieszkacw, w granicach Serbii. Propozycj t odrzucaj

53

S. Maliqi, op. cit., s. 9.

Ibidem.
55
B. Horvat, op. cit., s. 17.
56
D. T. Batakovi, Kako reiti pitanje Kosova i Metohije, Knjievne novine 1998, nr 973
(1.05.1998), s.1.
57
S. uki, op. cit., s. 122.
54

19

jednak Albaczycy. Drugie rozwizanie, odrzucane przez Serbw z powodu wspomnianych

obaw, przewiduje dla Kosowa status trzeciej republiki w Jugosawii. Propozycj rozwizania
konfliktu za pomoc kompromisu pomidzy tymi dwoma skrajnymi rozwizaniami, podaje
Ranko Petkovi. Dziki niej, twierdzi, (...) Albaczycy mogliby otrzyma midzynarodowe
gwarancje na to, e uzyskana przez nich autonomia nie zostanie w pniejszym czasie
zredukowana albo anulowana, a Belgrad e nie bdzie ona wykorzystana jako punkt wyjcia
do secesji. 58
Nie ulega wtpliwoci, e na pocztek, Kosowu, tak jak i caej Jugosawii bardzo pomogaby
zmiana osb sprawujcych wadz. Na razie bowiem w Kosowie trwaj walki.

58

R. Petkovi, Strategija nenasilja, NIN1998, nr 2484 (sierpie), s. 49.