Biuletyn Instytutu Zachodniego

Stany Zjednoczone zawiody w Syrii

Obserwujc rozwj wydarze w Syrii, trudno oprze si

wraeniu, e oto Stany Zjednoczone dowiadczaj kolejnego
niepowodzenia

tym

regionie

wiata.

Zarwno

brak

spektakularnych sukcesw w walce z Pastwem Islamskim, jak

i trwajca ju ponad cztery lata syryjska wojna domowa,
toczona przez powstacw z reimem Baszara al-Asada,
okupiona ponad 200 tys. zabitych i okoo czterema milionami
uchodcw, wreszcie bdce tego wszystkiego efektem
wejcie Rosji do gry stanowi potwierdzenie tezy, e
Amerykanie zawiedli w Syrii. Zreszt od pocztku konfliktu
syryjskiego

administracja

Baracka

Obamy

wykazywaa

zadziwiajcy brak zdecydowania i konsekwencji. W rezultacie

jej strategia okazaa si zupenie nieskuteczna.
Przypomnijmy bowiem, e w przeciwiestwie do niektrych

Nr 189/2015
051015
INSTYTUT ZACHODNI
im. Zygmunta
Wojciechowskiego
Pozna

pastw regionu Afryki Pnocnej, gdzie arabska wiosna w

2011 r. skutkowaa obaleniem autorytarnych reimw, co
notabene

wcale

nie

oznaczao

osignicia

politycznej

stabilizacji, to w Syrii nie tylko nie udao si odsun od wadzy

prezydenta Asada, ale masowe demonstracje i protesty
przerodziy si w zbrojne powstanie. Wkrtce kraj ogarna
wojna domowa pochaniajca coraz wiksz liczb zabitych,

Autor:
Jadwiga Kiwerska

gwnie wrd cywilw. Wojska Asada atakoway rebeliantw,

Redakcja:
Marta Gtz
Radosaw Grodzki
Krzysztof Malinowski

ostrone szacunki z poowy 2013 r. wskazyway ju na ponad

Korekta:
Hanna Ranek

nie przebierajc w rodkach i nie liczc si z ofiarami. Mimo e

100 tys. zabitych, to Stany Zjednoczone, podobnie zreszt jak
wikszo

spoecznoci

midzynarodowej,

wydaway

si

oswojone z t tragiczn sytuacj w Syrii. Udzielano wprawdzie

pomocy humanitarnej, ale odmawiano wsparcia militarnego,
nawet dostarczenia powstacom walczcym z reimem Asada
sprztu wojskowego.

Momentem przeomowym w konflikcie syryjskim, zmuszajcym USA do

interwencji, nie stao si nawet uycie przeciwko powstacom prawdopodobnie przez
wadze w Damaszku w sierpniu 2013 r. broni chemicznej, co spowodowao mier
ponad 1400 Syryjczykw. A jeszcze rok wczeniej, w gorcym okresie kampanii
wyborczej, prezydent Obama zapowiada, e atak broni masowego raenia w
konflikcie syryjskim bdzie traktowany jako przekroczenie czerwonej linii i spotka si
z ostr reakcj Ameryki. Takiej reakcji nie byo. Prezydent najpierw prbowa
przerzuci na Kongres odpowiedzialno za ewentualne uycie siy wobec wadz w
Damaszku, zwracajc si do niego o zgod na zbrojn interwencj (chodzio najwyej
o zbombardowanie syryjskich instalacji wojskowych przy pomocy zdalnie sterowanych
pociskw). A przecie w myl prawa nie musia tego czyni. Przypomnijmy, prezydent
jako wdz naczelny moe inicjowa akcje zbrojne na wasn odpowiedzialno, a do
Kongresu o zgod musi si zwrci wwczas, gdy dziaania trwaj duej ni 60 dni.
Zreszt takiej zgody prawdopodobnie by nie otrzyma, gdy nastroje spoeczne,
wyraane rwnie na Kapitolu, byy zdecydowanie przeciwko takiej akcji.
Dlatego niemal wybawieniem dla Obamy z trudnego dylematu czy wypeni
sw zapowied i narazi si na spoeczn krytyk w kraju, czy odstpi od niej,
naraajc na szwank autorytet wiatowego lidera bya propozycja zoona przez
Rosj, gwnego protektora reimu Asada, aby syryjska bro chemiczna zostaa
przekazana midzynarodowym obserwatorom i nastpnie zniszczona. Inicjatywa
rosyjska spotkaa si z natychmiastow niemal reakcj Waszyngtonu, mimo e po
aferze Edwarda Snowdena, a take wobec niechtnego stosunku Putina do propozycji
rozbrojeniowych Obamy i rnic w podejciu do Syrii relacje na linii Rosja-USA byy
wwczas ju bardzo chodne. Gdy w poowie wrzenia 2013 r. wadze w Damaszku,
pod naciskiem Rosji, przystay na porozumienie, a nastpnie jego zapisy odnoszce
si do przejcia i unicestwienia syryjskiej broni chemicznej, ujte w formie rezolucji
ONZ, zaczto realizowa, ten etap kryzysu syryjskiego uznano za zakoczony.
Jednak to zwycistwo dyplomacji tylko pozornie mona byo traktowa jako
wielki sukces. Skala tego sukcesu w odniesieniu do poszczeglnych, zaangaowanych
w negocjacje stron bya bowiem rna. Przejcie pod nadzr midzynarodowy, a
nastpnie stopniowe niszczenie syryjskich zasobw broni chemicznej byo niewtpliwie
skutecznym rozwizaniem w zakresie rozbrojenia. Z drugiej jednak strony, Stany
Zjednoczone wychodziy z tej fazy konfliktu syryjskiego z osabionym autorytetem.
Uderza brak determinacji i konsekwencji prezydenta Obamy, ktry okaza si
niezdolny do podjcia trudnej decyzji. Zwrcenie si do Kongresu o zgod na zbrojn
interwencj w Syrii byo demonstracj saboci amerykaskiego przywdcy. I chocia

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 2

mona znale uzasadnienie dla sposobu postpowania administracji Obamy,

wykazujcej objawy syndromu niedawnych zgubnych interwencji USA w Afganistanie i
Iraku, to jednak trudno nie dostrzec rnych negatywnych i niebezpiecznych tego
skutkw. Pojawi si bowiem grony precedens, gdy Stany Zjednoczone, uchodzce
za gwny czynnik porzdku midzynarodowego, boj si interweniowa. Mogo to
mie grone konsekwencje nie tylko dla pozycji i rangi tego pastwa w wiecie, ale
przede wszystkim dla ukadu globalnego. Jeeli nie podoba wam si wiat, w ktrym
USA regularnie interwenioway, zobaczcie, jak wam si podoba ten, w ktrym tego nie
rob pisa Timothy Garton Ash.
Ogromnie zawiedzeni byli syryjscy bojownicy, dla ktrych porozumienie z
Asadem oznaczao przede wszystkim to, e Amerykanie nie podejm dziaa
zbrojnych. A bardzo liczyli na amerykaskie ataki wymierzone w strategiczne obiekty
syryjskiej armii. Roso wic poczucie, e losy walki powstacw z siami reimowymi
nie obchodz wiata zachodniego, e nie mog ju oni liczy na amerykask pomoc.
W ten sposb tworzya si grona sytuacja przestrze dla islamskich radykaw, a
nawet terrorystw. To wanie ich wzmoona aktywno doprowadzia w czerwcu 2014
r. do powstania na obszarze wschodniej Syrii i zachodniego Iraku kalifatu pod nazw
Pastwa Islamskiego.
Natomiast gwnym zwycizc w tej rozgrywce o Syri okazaa si Rosja.
Obok faktu, e inicjujc dyplomatyczne rozwizanie kryzysu, niemale rzucia koo
ratunkowe

administracji

Obamy,

to jeszcze

wzia

najwicej

politycznych

prestiowych profitw. Nagle Rosja wystpia w roli gwnego rozgrywajcego w tym

konflikcie midzynarodowym. Bo to rosyjski prezydent Wadimir Putin zyska
najwaniejszy gos w decydowaniu nie tylko o losach Syrii, ale porednio take o
ewentualnej interwencji zbrojnej Stanw Zjednoczonych. Pisano, e prezydent USA
sam, na oczach wiata, zrezygnowa z czci swojego autorytetu. Przyzna, e nie
powinien decydowa sam. Dopuci do decyzji Putina, ktrego akcje na arenie
midzynarodowej wzrastaj. Co wicej, prezydent Asad, jeden z najbardziej
despotycznych wadcw na Bliskim Wschodzie zosta niemal nobilitowany, bo sta si
stron w midzynarodowym traktacie.
Czy dzisiaj nie mamy do czynienia z analogiczn niemal sytuacj? Znowu do
dziaania w tej czci wiata przystpuje Rosja. Stao si tak dlatego, e Ameryka, a
waciwie cay Zachd, nie podoa wyzwaniom w tym regionie. Wprawdzie w sierpniu
2014 r. Stany Zjednoczone rozpoczy ataki z powietrza na pozycje dzihadystw z
Pastwa Islamskiego, najpierw na obszarze Iraku, a ponad miesic pniej take na
obszarze Syrii. Operacja prowadzona bya na pocztku z wielkim impetem, a

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 3

wystpujc we wrzeniu 2014 r. na forum Zgromadzenia Oglnego NZ, prezydent

Obama zapowiada: Stany Zjednoczone bd dziaa w ramach szerokiej koalicji, by
zlikwidowa t sie mierci. () Uyjemy naszej potgi militarnej w kampanii nalotw,
ktre zniszcz Pastwo Islamskie.
Jednak po roku prowadzonych bombardowa pozycji wojsk kalifatu trudno
byo mwi o jakich spektakularnych sukcesach. Mobilno dihadystw bya tak
dua, e udawao im si umkn przed nalotami. Chocia jeszcze w kwietniu 2015 r.
wydawao si, e samozwaczy kalifat jest w odwrocie, przynajmniej w Iraku, gdzie
utraci on kontrol nad 20-30 proc. wczeniej zajtych terenw.

Oznaczao to, e

uderzenia z powietrza w poczeniu z dziaaniami si irackich na ldzie przynosz

efekty.

Natomiast

Syrii

sytuacja

wygldaa

zgoa

odmiennie.

Mimo

przeprowadzonych od sierpnia 2014 r. do kwietnia 2015 r. ponad 1,3 tys. nalotw na

pozycje dihadystw w Syrii (80 proc. tych atakw dokonay siy amerykaskie),
Pastwo Islamskie nie tylko utrzymao posiadane tereny, ale przejo kolejne obszary,
m.in. wok Damaszku i drugiego duego syryjskiego miasta Himsu. W poowie 2015
r. reim Asada kontrolowa jedynie jedn pit terytorium kraju.
W Syrii problem polega na tym, e tutaj wszyscy walczyli ze wszystkimi i
Stany Zjednoczone nie miay ju adnej sojuszniczej siy, z ktr mogyby
wsppracowa Syryjska Wolna Armia i zwizane z ni umiarkowane grupy
przeciwnikw Asada waciwie si nie liczyy. Dlatego od pocztku 2015 r. Pentagon
realizowa projekt wyszkolenia ok. 20 tys. bojownikw syryjskich, umiarkowanych i
lojalnych wobec Amerykanw, ktrzy prowadzc walk z siami Asada, podjliby te po
stronie amerykaskiej ataki na radykaw z Pastwa Islamskiego. Jednak amerykaski
program szkolenia bojownikw zakoczy si zupenym fiaskiem w cigu szeciu
miesicy Amerykanie zdoali wyszkoli zaledwie 60 bojownikw (przypomnijmy, e w
potyczce z dihadystami na pocztku sierpnia 2015 r. piciu z nich zgino, 18 zostao
rannych, a siedmiu porwano).
Te spektakularne niepowodzenia Stanw Zjednoczonych w starciu z
Pastwem Islamskim otworzyy przed prezydentem Putinem szans ponownego
wkroczenia do rozgrywki midzynarodowej, z ktrej nie tak dawno jako retorsja za
jego dziaania wobec Ukrainy zosta wyeliminowany. Przerzucanie do Syrii
nowoczesnego sprztu wojskowego, w tym bombowcw, samolotw szturmowych i
myliwcw, oraz elitarnych jednostek bojowych Rosja rozpocza w lecie 2015 r.
Uzbrojenie oraz onierzy rosyjskich umieszczano w szybko rozbudowywanej bazie
lotniczej pod Lataki, skd 30 wrzenia 2015 r. rozpoczto tzw. operacj
antyterrorystyczn. Oficjalnie bowiem celem dziaa Moskwy jest wsparcie syryjskich

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 4

wojsk rzdowych w walce z Pastwem Islamskim, ale z pewnoci Rosjanie wcz

si do trwajcej przecie nadal wojny domowej po stronie reimu Asada, ktrego Putin
konsekwentnie od lat popiera. Nieuniknion cen za zaangaowanie Rosji w konflikt
syryjski bdzie wic wzmocnienie/przetrwanie wadz w Damaszku.
Paradoksalnie, Stany Zjednoczone i ich sojusznicy zaakceptowali posunicia
Rosji, jakby uznajc, e bez jej pomocy nie uda si pokona radykaw z Pastwa
Islamskiego. Mona byo nawet odnie wraenie, e Amerykanie s z tego
zadowoleni Moskwa zdejmowaa z ich barkw cz ciaru walki z Pastwem
Islamskim i niemal dawaa im szans wypltania si z konfliktu syryjskiego. Pojawiay
si nawet glosy dowodzce, e udzia Rosji stwarza nowe perspektywy dla rozwiza
dyplomatycznych w Syrii. O tym mwi sekretarz stanu John Kerry. To niewtpliwie
spowodowao, e prezydent Obama zdecydowa si spotka z Putinem w Nowym
Jorku przy okazji obrad Zgromadzenia Oglnego NZ we wrzeniu 2015 r. Dla
przywdcy Rosji byo to spotkanie bardzo wane, oznaczajce by moe kres
ostracyzmu, ktrego dowiadcza na arenie midzynarodowej od ponad roku.
Dla Waszyngtonu natomiast przyzwolenie, aby Rosja wczya si w konflikt
syryjski, oraz uznanie jej za partnera w rozwizaniu problemu Syrii mogy mie na
dusz met zupenie odwrotn wag. Bezczynne patrzenie, jak Rosjanie przejmuj
inicjatyw, to dowd cakowitej abdykacji Ameryki z przywdztwa i odpowiedzialnoci
w regionie twierdzi Christopher Harmer, analityk z waszyngtoskiego Institute for
the Study of War. Rzeczywicie, mona odnie wraenie, e Stany Zjednoczone
godz si na moliwo zredukowania swych wpyww na Bliskim Wschodzie w
zamian za przejcie przez Moskw ciaru walki z terroryzmem w tej czci wiata.
Zreszt

wobec

rozgrywajcego

si

obecnie

dramatu

uchodcw

pochodzcych przede wszystkim z Syrii, ktrzy tysicami staraj si przedosta do

pastw Unii Europejskiej, aby znale tutaj schronienie przed wojn, bied i
zagroeniami, pomoc Rosji w rozwizaniu problemu syryjskiego take dla Europy
wydaje si bardzo korzystn opcj. Nie ma bowiem wtpliwoci, e kryzysowi
migracyjnemu

na

kontynencie

europejskim

mona

zaradzi

tylko

poprzez

zlikwidowanie jego przyczyny wojny i terroru w Syrii.

Tym wiksze wic profity wycignie prawdopodobnie Rosja w wyniku swojego
zaangaowania w ten etap rozgrywajcego si na Bliskim Wschodzie konfliktu.
Komentatorzy s zgodni, e przede wszystkim bdzie to powrt Putina na salony
dyplomacji i uznanie, e bez Rosji nie uda si rozwiza gwnych problemw
dzisiejszego wiata. W sytuacji, gdy Stany Zjednoczone z wielkimi oporami oraz bez

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 5

niegdysiejszej energii i zapau peni rol przywdcy/policjanta wiata, Rosja gotowa

jest wykorzysta kad okazj, aby na arenie midzynarodowej wzmocni sw rol i
rozszerzy wpywy. Putin okaza si mistrzem w dyskontowaniu takich sytuacji, jak w
Syrii. Niewtpliwie te prezydent Rosji nie bdzie mia skrupuw, aby w zamian za
pomoc w walce z Pastwem Islamskim zada ustpstw w kwestii Ukrainy: zniesienia
sankcji, przystania na autonomi Donbasu i wyeliminowania tematu aneksji Krymu.
Trzeba te bdzie przesta mwi o ewentualnym czonkostwie Ukrainy w NATO.
Czy Stany Zjednoczone/Europa bd gotowe tak cen zapaci, w duym
stopniu zaley od tego, jak bardzo skuteczna w Syrii okae si Rosja. A mona
zaoy z du doz prawdopodobiestwa, e nie zawaha si ona prowadzi dziaa
zbrojnych na du skal. Putin bowiem nie musi si liczy z pacyfistycznie
nastawionym spoeczestwem rosyjskim. Najwaniejsza jest skuteczno i osignicie
celu, a nie dbanie o soft wizerunek rosyjskiego prezydenta.
Nie mona jednak wykluczy, e skoncentrowanie rosyjskich atakw przede
wszystkim na przeciwnikach reimu Asada, a take zbytnie rozpychanie si Rosji w
regionie bliskowschodnim bdzie powodem ostrej reakcji Amerykanw. Wszak stawk
jest pozycja Stanw Zjednoczonych w tym tak wanym strategicznie regionie wiata.
W takiej sytuacji Biay Dom bdzie musia si jednak zdecydowa na bardziej ni dotd
przemylan i zdeterminowan taktyk postpowania, zarwno w regionie, jak i wobec
Rosji. yczmy sobie, aby tak si stao. Aby nie trzeba byo paci Rosji zbyt wysokiej
ceny.

Tezy zawarte w tekcie wyraaj jedynie opinie autora.

Jadwiga Kiwerska prof. dr hab., pracownik Instytut Zachodniego i Collegium Da Vinci w

Poznaniu, historyk i politolog, specjalista w zakresie stosunkw midzynarodowych, zwaszcza
polityki amerykaskiej.

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 6