Professional Documents
Culture Documents
Streszczenie
W artykule przedstawiono i przedyskutowano wielokryterialn metodyk oceny iporzdkowania relacji pomidzy rnordowymi czynnikami ryzyka w procesie budowlanym w aspekcie wymogw zrwnowaonego budownictwa. Zaproponowany algorytm oblicze opiera si
nauoglnieniu techniki analizy eksperckiej postulowanej wklasycznym podejciu DEMATEL.
Sowa kluczowe: ryzyko, relacja, macierz wpywu, mapa wpywu, oceny eksperckie, DEMATEL
Abstract
Multicriterial evaluation methodology, adequate for identification and for arrangement
of different-sourced risks interrelations being specified in the building process has been
presented and discussed in detail in context of sustainable building requirements. The design
algorithm, proposed by the authors, is based on the generalisation of the expert-decision-approach, recommended in classical DEMATEL procedure.
Keywords: risk, relation, influence matrix, influence map, expert opinions, DEMATEL
* Dr in. Grzegorz Ginda, Akademia Grniczo-Hutnicza w Krakowie, Wydzia Zarzdzania, Katedra
Zarzdzania w Energetyce.
** Dr hab. in. Mariusz Malak, prof. PK, Instytut Materiaw i Konstrukcji Budowlanych, Wydzia
Inynierii Ldowej, Politechnika Krakowska.
Publikacja objta jest prawem autorskim. Wszelkie prawa zastrzeone. Kopiowanie i rozpowszechnianie zabronione.
Publikacja przeznaczona jedynie dla klientw indywidualnych. Zakaz rozpowszechniania i udostpniania w serwisach bibliotecznych.
http://www.ejournals.eu/Czasopismo-Techniczne/
52
Oznaczenia
Ci
C
DEMATEL
EN, ET, EX
H
i
j
I = I nn
m
n
Dnij
N
N(V, EN)
Ri
R
indeks (m = 1, 2, ..., H)
liczba analizowanych czynnikw ryzyka
elementy macierzy cakowitego wpywu netto
pomniejszona o 1 liczba stopni zastosowanej skali ocen (ze wzgldu
napoziom zerowy)
graf cakowitego wpywu netto
suma elementw i-tego wiersza macierzy T
s+
s-
wskanik pozycji
wskanik relacji
si+
si
T
T(V, ET)
DT
TFN
V
X
Xsr
X
X(s)
X
X(V, EX)
0nn
d
Publikacja objta jest prawem autorskim. Wszelkie prawa zastrzeone. Kopiowanie i rozpowszechnianie zabronione.
Publikacja przeznaczona jedynie dla klientw indywidualnych. Zakaz rozpowszechniania i udostpniania w serwisach bibliotecznych.
http://www.ejournals.eu/Czasopismo-Techniczne/
53
1. Wstp
Zgodnie z paradygmatem zrwnowaonego budownictwa oczekuje si, e zarwno ju
eksploatowany, jak i nowo wznoszony obiekt budowlany speni w sposb zadowalajcy szereg rnego typu wymogw odniesionych do jego uytkowania i oddziaywania z otoczeniem. Postulaty tego rodzaju naley wiza nie tylko z potencjalnym uytkownikiem samej
budowli, ale rwnie z jej zarzdcami na rnym szczeblu administracyjnym, co wynika
z oczywistej interakcji budynku z obiektami zlokalizowanymi w najbliszym ssiedztwie,
tak w sensie architektoniczno-urbanistycznym, jak i spoeczno-kulturowym. Poszczeglnym
oczekiwaniom z reguy przypisuje si okrelone miejsce w globalnej strukturze i hierarchii
powiza pomidzy wyrnionymi czynnikami determinujcymi bezpieczestwo obiektu ijego uytkownikw [1]. Zoono relacji wyspecyfikowanych w takiej sieci prowadzi
downiosku, e rwnie ryzyka niedostatecznego wypenienia postawionych zada nie mog
by rozpatrywane jako wzajemnie niezalene, wi je bowiem analogiczne wspzalenoci i sprzenia, co w efekcie sprawia, e niektre z nich naley traktowa jako podstawowe, pozostae natomiast jako wtrne wzgldem poprzednich, generujce relatywnie mniejsze zagroenia. Wiarygodna analiza istotnoci kolejnych ryzyk moliwa jest zatem dopiero
poumiejscowieniu ich na mapie obrazujcej wpyw badanego ryzyka na ryzyka pozostae,
warunkowane postawieniem wymaga innego rodzaju.
Celem niniejszego artykuu jest zaprezentowanie algorytmu postpowania pomocnego
wtego typu analizie. Struktur i hierarchi wspzalenoci pomidzy poszczeglnymi ryzykami buduje si w oparciu o opinie niezalenych ekspertw. Pojedynczym opiniom przypisuje si z reguy wag zalen od kompetencji danego eksperta, niemniej jednak podstaw
do ostatecznego wnioskowania jest opinia zagregowana, stanowica niejako wypadkow
rnego rodzaju preferencji i uwarunkowa.
Zamy, e odpowiedni poziom bezpieczestwa zapewni waciwe zaprojektowanie budynku (D design), a take sposb jego wznoszenia (C construction) oraz uytkowania
iutrzymywania (U using and maintenance). Uwzgldnia si przy tym nastpujce aspekty
bezpieczestwa:
oglne bezpieczestwo konstrukcji (SS general structural safety),
bezpieczestwo poarowe (FS fire safety),
bezpieczestwo uytkowania (OS occupational safety),
bezpieczestwo dla higieny i zdrowia (HH hygienic and health safety).
Na czynniki te na og mamy bezporedni wpyw. Bd to zatem czynniki kontrolowalne, ktre moemy monitorowa, aby w razie potrzeby wnosi do nich uzasadnione
korekty. Istnieje jednak caa grupa czynnikw w zasadzie pozostajcych poza tego typu
kontrol. Potraktujemy je jako czynniki wyjtkowe. Niektre z nich bd miay charakter
wewntrzny (I internal). Zaliczy do nich trzeba na przykad ryzyko wystpienia wad
materiaowych, niezalenych od samego projektu budowlanego i trudnych do wykrycia
podczas montau. Pozostaym, takim jak chociaby ewentualno wystpienia klski ywioowej (powd, huragan itp.) czy katastrofy komunikacyjnej, przypiszemy charakter
zewntrzny (E external).
Oczekuje si, e w konsekwencji przeprowadzonej analizy w sposb moliwie jednoznaczny uwidoczniony zostanie charakter poszczeglnych relacji pomidzy wyspecyfiko-
Publikacja objta jest prawem autorskim. Wszelkie prawa zastrzeone. Kopiowanie i rozpowszechnianie zabronione.
Publikacja przeznaczona jedynie dla klientw indywidualnych. Zakaz rozpowszechniania i udostpniania w serwisach bibliotecznych.
http://www.ejournals.eu/Czasopismo-Techniczne/
54
wanymi czynnikami badanych ryzyk, nie tylko w odniesieniu do ich roli wksztatowaniu
globalnego poziomu bezpieczestwa, ale rwnie w aspekcie wyznaczenia kierunkw wzajemnych oddziaywa determinujcych interakcje typu przyczynaskutek.
2. Metodyka analizy
2.1. Podejcie deterministyczne
Proponowane podejcie wykorzystuje metod DEMATEL (DEcision MAking Trial and
Evaluation Laboratory) zaproponowan przez Gabusa i Fontel [2]. Bazuje ona na badaniu
istotnoci bezporedniej relacji przyczynowo skutkowej pomidzy dwoma czynnikami.
Istniej przy tym 3 moliwoci opisu takiej relacji: pierwszy czynnik warunkuje drugi, drugi warunkuje pierwszy albo czynniki te wzajemnie na siebie nie wpywaj. Moliwe jest
rwnie uwzgldnienie wewntrznego sprzenia rozwaanej relacji, to znaczy sytuacji gdy
zachodzi ona w obu kierunkach. Do wyraenia intensywnoci badanego wpywu wykorzystuje si (N + 1) stopniow skal ocen, w ktrej najniszy poziom wyraa cakowity brak
jakiejkolwiek relacji (poziom zerowy), najwyszy za (poziom N-ty) odpowiada jej skrajnej
intensywnoci. Przykadowo, dla skali piciostopniowej (N = 4) mona przyj nastpujc
interpretacj porednich poziomw relacji:
(N = 1) niewielki bezporedni wpyw pierwszego czynnika na drugi,
(N = 2) znaczcy bezporedni wpyw pierwszego czynnika na drugi,
(N = 3) bardzo duy bezporedni wpyw pierwszego czynnika na drugi.
Z oczywistych wzgldw trzeba rwnie zaoy, e aden czynnik nie wywiera bezporedniego wpywu na samego siebie.
Kompletny zestaw ocen bezporednich relacji grupy n czynnikw jest zatem zbiorem
(n1)n-elementowym. Opisuje go mapa bezporedniego wpywu opracowana w postaci skierowanego grafu bezporedniego wpywu X(V, EX). Wierzchoki grafu V oznaczaj
tuoceniane czynniki, uki EX natomiast relacje midzy porwnywanymi czynnikami. Powyszy graf reprezentuje kwadratowa macierz bezporedniego wpywu X o rozmiarze
nn. Wyraz tej macierzy pooony na przeciciu i-tego wiersza i j-tej kolumny wyraa przy
tym bezporedni wpyw i-tego czynnika na jty czynnik (i,j=1,2,,n).
Na czny efekt relacji porwnywanych czynnikw skada si cz pochodzca odokrelonego powyej jawnego wpywu bezporedniego oraz cz dodatkowa wynikajca zukrytego wpywu poredniego. Peny opis cakowitego wpywu ma zatem posta skierowanego
grafu cakowitego wpywu T(V, ET). Graf ten reprezentowany jest przez kwadratow macierz cakowitego wpywu T, rwnie o rozmiarze nn. Wyrazy macierzy T maj interpretacj analogiczn do odpowiadajcych im wyrazw macierzy X. W konsekwencji:
gdzie:
T = X + T
(1)
Publikacja objta jest prawem autorskim. Wszelkie prawa zastrzeone. Kopiowanie i rozpowszechnianie zabronione.
Publikacja przeznaczona jedynie dla klientw indywidualnych. Zakaz rozpowszechniania i udostpniania w serwisach bibliotecznych.
http://www.ejournals.eu/Czasopismo-Techniczne/
55
X=
1
X
(2)
gdzie:
maksymalna wierszowa i kolumnowa suma skadnikw macierzy X:
= max max
i
xij , max
j
j =1
ij
i =1
(3)
1
H
(4)
m =1
gdzie:
Xm macierz bezporedniego wpywu pochodzca od m-tego eksperta (m=1,2,,H).
Odnoszc si do pojedynczej opinii eksperckiej, macierz DT zwykle konstruuje si sumujc kolejne, wysze ni pierwsza, potgi macierzy X [3]:
T = X 2 + X3 + =
(5)
i =2
Zauwamy, e:
lim X k = 0nn
(6)
gdzie:
0nn macierz zerowa o rozmiarze nn. Poza tym zachodzi:
lim (I + X + X 2 + + X k ) = (I X) 1
(7)
przy czym I = Inn oznacza kwadratow macierz jednostkow o tym samym rozmiarze.
Azatem, po uwzgldnieniu (1) i (5) otrzymuje si:
T = X + X 2 + + X k = X(I + X + + X k 1 ) = X(I X) 1
(8)
si+ = Ri + Ci
(9)
Publikacja objta jest prawem autorskim. Wszelkie prawa zastrzeone. Kopiowanie i rozpowszechnianie zabronione.
Publikacja przeznaczona jedynie dla klientw indywidualnych. Zakaz rozpowszechniania i udostpniania w serwisach bibliotecznych.
http://www.ejournals.eu/Czasopismo-Techniczne/
56
gdzie:
Ri =
ij
j =1
Ci =
ji
j =1
si = Ri Ci
(10)
Dodatnia warto si potwierdza przyczynowy charakter badanego czynnika w stosunku do tego, ktry jest z nim porwnywany. Z drugiej strony warto ujemna oznacza,
ebadany czynnik nie jest przyczyn ale raczej skutkiem czynnika do ktrego jest odnoszony. Wartoci bliskie zeru sugeruj przy tym prawie neutraln relacj pomidzy badanymi
czynnikami.
Alternatywnie, w przypadku relacji pomidzy par czynnikw, i-tym i j-tym, mona
okreli wynikow miar cakowitego wpywu netto. Miar t definiuje zaleno:
tij t ji
nij =
0
(11)
Map cakowitego wpywu netto wyraa skierowany graf cakowitego wpywu netto
N(V, EN). Jego uki EN wskazuj kierunek relacji i wypadkow intensywno cakowitego
wpywu netto.
Mapa cakowitego wpywu moe by jednak zbyt zoona. Prezentacj rezultatw analizy uatwia wtedy zastosowanie wartoci progowej intensywnoci cakowitego wpywu d,
redukujcej zbdn informacj. Stosowanie takiego progu niejako odchudza map cakowitego wpywu, pozostawiajc widoczn jedynie informacj o wpywach o intensywnoci nie
niszej ni . W rezultacie otrzymuje si zredukowan posta mapy cakowitego wpywu.
Opisuje j skierowany graf cakowitego wpywu T, dla ktrego:
tij
tij =
0
gdy tij ,
gdy tij <
(12)
Publikacja objta jest prawem autorskim. Wszelkie prawa zastrzeone. Kopiowanie i rozpowszechnianie zabronione.
Publikacja przeznaczona jedynie dla klientw indywidualnych. Zakaz rozpowszechniania i udostpniania w serwisach bibliotecznych.
http://www.ejournals.eu/Czasopismo-Techniczne/
57
uoglnienie metody DEMATEL, zaproponowane przez Li iWu [4], zgodnie z ktrym oceny
relacji opisane w sposb deterministyczny przy pomocy liczb cakowitych zastpione zostan ocenami rozmytymi, wykorzystujcymi typowe zmienne lingwistyczne. Zwykle uywa
si do tego zmiennych wyraajcych poziomy rozmytej skali ocen, opisanej trjktnymi
liczbami rozmytymi (TFNs triangular fuzzy numbers) (rys. 1).
Rys. 1. Pojedyncza trjktna liczba rozmyta stanowica podstaw opisu intensywnoci relacji
pomidzy porwnywanymi czynnikami
Fig. 1. Singular triangular fuzzy number being the base applied for description of risks interrelation
intensity between compared factors
= max
i
ij
(13)
j =1
Publikacja objta jest prawem autorskim. Wszelkie prawa zastrzeone. Kopiowanie i rozpowszechnianie zabronione.
Publikacja przeznaczona jedynie dla klientw indywidualnych. Zakaz rozpowszechniania i udostpniania w serwisach bibliotecznych.
http://www.ejournals.eu/Czasopismo-Techniczne/
58
Po normalizacji ma ona zatem posta:
= 1 X
X
(14)
(15)
W konsekwencji dla wyraenia bezporedniego wpywu rozmytego stosuje si trzy nierozmyte macierze Xl , X m oraz Xu , ktrych elementami s odpowiednio dolne (lower),
porednie (medium) i grne (upper) wartoci parametrw wyspecyfikowanej wczeniej liczby rozmytej (rys. 1). Taki sposb kwantyfikacji uatwia wyznaczenie mapy cakowitego
rozmytego wpywu. W tym celu formu (8) stosuje si oddzielnie do kadej z powyszych
macierzy, co daje:
Tl = Xl (I Xl ) 1
Tm = X m (I X m ) 1
Tu = Xu (I Xu ) 1
(16)
(18)
gdzie:
(19)
Czytelna graficzna prezentacja wynikw wymaga wczeniejszego wyostrzenia (defuzyfikacji) rozmytych rezultatw oblicze. W tym celu wykorzystuje si klasyczn metod
rodka cikoci. Zakada si, e rozmyte wartoci wskanikw pozycji i relacji przyjmuj
posta:
si+ = (li+ , mi+ , ui+ ),
si = (li , mi , ui )
(20)
Wtedy ich nierozmyte odpowiedniki opisuj nastpujce formuy:
2
si+
mi+
si
mi
ui + 2 mi (li ui ) li
3 (ui li )
(21)
tij = tmij +
2
tuij
+ 2 tmij (tlij tuij ) tlij2
3 (tuij tlij )
(22)
Publikacja objta jest prawem autorskim. Wszelkie prawa zastrzeone. Kopiowanie i rozpowszechnianie zabronione.
Publikacja przeznaczona jedynie dla klientw indywidualnych. Zakaz rozpowszechniania i udostpniania w serwisach bibliotecznych.
http://www.ejournals.eu/Czasopismo-Techniczne/
59
W celu otrzymanego nierozmytego odpowiednika tij mona ju wtedy zastosowa warto progow d wedug (12).
Alternatywnym podejciem jest w tym przypadku generowanie macierzy stochastycznego bezporedniego wpywu X(s) z wykorzystaniem metody Monte Carlo (Tamura i Akazawa [5]).
3. Przykadowa analiza
Poniej przedstawiono przykadow analiz charakteru relacji pomidzy czynnikami
wyspecyfikowanymi na pocztku niniejszej pracy [6]. Badanymi czynnikami s tu rnordowe ryzyka. Do oceny wykorzystano opinie H = 4 ekspertw. Kady z ankietowanych odpowiedzialny jest za ocen wpywu zwizan z pojedynczym kontekstem,
z ktrym jest dobrze zaznajomiony. Opinie wyraone przez poszczeglnych ekspertw
(SS) , X
( FS) , X
(OS) , X
( HH ) s nastpnie czone w celu uzyskania oceny grupowej. Czyni
X
si to zgodnie zformu:
= 1 (X
(SS) X
( FS) X
(OS) X
( HH ) )
X
4
(23)
Publikacja objta jest prawem autorskim. Wszelkie prawa zastrzeone. Kopiowanie i rozpowszechnianie zabronione.
Publikacja przeznaczona jedynie dla klientw indywidualnych. Zakaz rozpowszechniania i udostpniania w serwisach bibliotecznych.
http://www.ejournals.eu/Czasopismo-Techniczne/
60
my uwag, e intensywno relacji xij nie musi pokrywa si z intensywnoci relacji pomidzy tymi samymi czynnikami ale przebiegajcej w przeciwnym kierunku, opisanej przez
x ji . Kolejno indeksw w opisie elementu macierzy determinuje zatem zwrot opisywanej
relacji. Map bezporedniego wpywu odpowiadajc macierzy (24) przedstawiono nadwa
sposoby na rys. 3. Intensywno wpywu wyraono przy tym rodzajami linii. Warto N
wyraa linia punktowa, L linia kreskowa, H cienka linia ciga, za S gruba linia
ciga.
Ta b e l a 1
Zestaw ocen zwizanych z charakterem i intensywnoci relacji pomidzy rodzajami ryzyka,
otrzymany dla aspektu oglnego bezpieczestwa konstrukcji.
Ryzyko
(SS)
X
H
= H
L
L
L
0
H
L
H
H
S
0
N
L
N
H
L
0
N
L
L gdzie 0 = (0, 0, 0)
N
0
(24)
Publikacja objta jest prawem autorskim. Wszelkie prawa zastrzeone. Kopiowanie i rozpowszechnianie zabronione.
Publikacja przeznaczona jedynie dla klientw indywidualnych. Zakaz rozpowszechniania i udostpniania w serwisach bibliotecznych.
http://www.ejournals.eu/Czasopismo-Techniczne/
61
Analogicznie dla aspektu bezpieczestwa poarowego (FS) na podstawie oceny eksperta otrzymano macierz (25) oraz map przedstawion na dwa sposoby na rys. 4:
( FS)
X
H
= H
L
L
H
0
L
L
H
H
S
0
L
H
L
H
L
0
L
H
N
H
0
(25)
Publikacja objta jest prawem autorskim. Wszelkie prawa zastrzeone. Kopiowanie i rozpowszechnianie zabronione.
Publikacja przeznaczona jedynie dla klientw indywidualnych. Zakaz rozpowszechniania i udostpniania w serwisach bibliotecznych.
http://www.ejournals.eu/Czasopismo-Techniczne/
62
Wyniki pochodzce od eksperta reprezentujcego aspekt bezpieczestwa uytkowania
budynku (OS) zestawiono w macierzy (26) i zilustrowano map przedstawion narys.5:
(OS)
X
H
= L
L
H
L
0
L
L
L
H
H
0
L
H
L
H
H
0
L
L
L
H
0
(26)
Komplet ocen eksperckich dopenia macierz (27) i mapa z rys. 6 sumujce wyniki
uzyskane od ankietowanego przypisanego do aspektu bezpieczestwo dla higieny izdrowia(HH).
( HH )
X
H
= L
L
L
L
0
L
H
L
L
H
0
H
H
L
L
N
0
N
L
N
L
0
(27)
Publikacja objta jest prawem autorskim. Wszelkie prawa zastrzeone. Kopiowanie i rozpowszechnianie zabronione.
Publikacja przeznaczona jedynie dla klientw indywidualnych. Zakaz rozpowszechniania i udostpniania w serwisach bibliotecznych.
http://www.ejournals.eu/Czasopismo-Techniczne/
63
(SS)
X
(0, 0, 0)
1 1 3
, ,
4 2 4
1 1 3
= , ,
4 2 4
1 1
0, ,
4 2
0, 1 , 1
4 2
1 1
0, ,
4 2
(0, 0, 0)
1 1 3
, ,
4 2 4
1 1
0, ,
4 2
1 1 3
, ,
4 2 4
1 1 3
, ,
4 2 4
1 3
, ,1
2 4
(0, 0, 0)
1
0, 0,
4
1 1
0, ,
4 2
0, 0,
4
1 1 3
, ,
4 2 4
1 1
0, ,
4 2
(0, 0, 0)
1
0, 0,
4
0, 0,
4
1 1
0, ,
4 2
1 1
0, ,
4 2
1
0, 0,
4
(0, 0, 0)
(28)
(SS)
X
(0, 0, 0)
1 1 1
, ,
12 6 4
1 1 1
= , ,
12 6 4
1 1
0, ,
12 6
0, 1 , 1
12 6
1 1
0, ,
12 6
(0, 0, 0)
1 1 1
, ,
12 6 4
1 1
0, ,
12 6
1 1 1
, ,
12 6 4
1 1 1
, ,
12 6 4
1 1 1
, ,
6 4 4
(0, 0, 0)
1
0, 0,
12
1 1
0, ,
12 6
0, 0,
12
1
1
1
, ,
12 6 4
1 1
0, ,
12 6
(0, 0, 0)
1
0, 0,
12
0, 0,
12
1
1
0, ,
12 6
1 1 (29)
0, ,
12 6
1
0, 0,
12
(0, 0, 0)
Tl(SS)
Tm(SS)
0, 0769
0, 0993
= 0,, 0922
0
0, 0082
0, 0631
0, 2695
= 0, 2442
0,1110
0,1538
0, 0071
0, 0147
0, 0851
0,1774
0, 0005
0, 0845
0, 0851
0
0, 0845
0, 0218
0
0, 0147
0, 0071
0
0, 0070
0,1321
0,1160
0, 2347
0,1040
0, 2165
0, 2126
0, 3340
0, 0397
0, 21138
0,1087
0, 0455
0,1657
0,1315
0, 0211
0, 0499
0
0
0
0
0
(30)
0, 0287
0,1208
0,1119
0, 0124
0, 0318
(31)
Publikacja objta jest prawem autorskim. Wszelkie prawa zastrzeone. Kopiowanie i rozpowszechnianie zabronione.
Publikacja przeznaczona jedynie dla klientw indywidualnych. Zakaz rozpowszechniania i udostpniania w serwisach bibliotecznych.
http://www.ejournals.eu/Czasopismo-Techniczne/
64
Tu(SS)
0, 4127
0, 8218
= 0, 7401
0, 4845
0, 6046
0, 5415
0, 6029
0, 6231
0, 8845
0, 3856
0, 66614
0, 7232
0, 4719
0, 6508
0, 5522
0, 4322
0, 6197
0, 5417
0, 2550
0, 4245
0, 3439
0, 5381
0, 4860
0, 2956
0, 2975
(32)
Na ich podstawie, przy pomocy wzorw (18), okrelono rozmyte wartoci wskanikw
pozycji si+ i relacji si . Otrzymane rezultaty zestawiono w tabeli 2.
Ta b e l a 2
Rozmyte wartoci wskanikw
si+
si
Ryzyko
si+
si
D
C
U
I
E
Nierozmyte wartoci tych wskanikw otrzymano po zastosowaniu formu (21). Zestawiono je w tabeli 3. Natomiast skadniki macierzy cakowitego wpywu T prezentuje formua (37).
Ta b e l a 3
Nierozmyte wartoci wskanikw
si+
oraz
si
dla aspektu
oglnegobezpieczestwakonstrukcji(SS)
Ryzyko
si+
si
D
C
U
I
E
2,3325
2,9750
2,7863
1,6858
1,8658
-0,0409
+0,3179
-0,0656
-0,1967
+0,3542
Elementy macierzy cakowitego wpywu T, obliczone na podstawie zalenoci (22), zestawiono poniej.
T(SS)
0,1612
0, 3969
= 0, 3588
0,1985
0, 2556
0, 2269
0, 2445
0, 3069
0, 4653
0,1419
0, 31999
0, 3477
0,1919
0, 3173
0, 2276
0,1592
0, 2667
0, 2267
0, 0920
0,1604
0,1242
0, 2196
0,1993
0,1027
0,1097
(33)
Publikacja objta jest prawem autorskim. Wszelkie prawa zastrzeone. Kopiowanie i rozpowszechnianie zabronione.
Publikacja przeznaczona jedynie dla klientw indywidualnych. Zakaz rozpowszechniania i udostpniania w serwisach bibliotecznych.
http://www.ejournals.eu/Czasopismo-Techniczne/
65
Interpretacja wynikw zebranych w tabeli 3 jest moliwa po wykonaniu wykresu pokazujcego zaleno wskanikw relacji (relation) od wskanikw pozycji (prominence) (rys. 7).
Jak wida, dziki przetransformowanym ocenom ekspertw, w przypadku aspektu oglnego bezpieczestwa konstrukcji budynku (SS), ryzyko zwizane z wykonawstwem C
oraz ryzyko zewntrzne E mog by traktowane jako przyczynowe (stanowi raczej
przyczyn) dla pozostaych rodzajw ryzyka. Pozostae oglne rodzaje ryzyka stanowi
wtym przypadku wyrane skutki wpywu powyszych dwch rodzajw ryzyka. Najbardziej pod wpywem przyczyn pozostaje ryzyko zwizane z projektowaniem D.
Posta macierzy T(SS), wyspecyfikowanej zalenoci (33), potwierdza wystpowanie
sprze pomidzy poszczeglnymi rodzajami ryzyka w kontekcie cakowitego wpywu. Intensywno relacji cakowitego wpywu waha si przy tym znaczco od 0,0920 do0,4653.
W celu zwikszenia czytelnoci struktury wpyww wykorzystano progow warto, ograniczajc prezentowan informacj jedynie do najsilniejszych relacji. Jako prg istotnoci
zastosowano redni arytmetyczn elementw macierzy T(SS):
nn
ij
(34)
i =1 j =1
T(SS)
0
0, 3969
= 0, 3588
0
0, 2556
0
0, 2445
0, 3477
0
0, 3173
0, 3069
0, 4653
0
0
0, 2667
0
0, 3199
0
0
0
0
0
0
0
0
(35)
Publikacja objta jest prawem autorskim. Wszelkie prawa zastrzeone. Kopiowanie i rozpowszechnianie zabronione.
Publikacja przeznaczona jedynie dla klientw indywidualnych. Zakaz rozpowszechniania i udostpniania w serwisach bibliotecznych.
http://www.ejournals.eu/Czasopismo-Techniczne/
66
Macierz ta odpowiada mapie cakowitego wpywu przedstawionej na rys. 8. Rne
rodzaje linii odpowiadaj przy tym nastpujcym przedziaom intensywnoci cakowitego
wpywu oglnego ryzyka: linia kreskowa do 0,3, cienka ciga do 0,4, za ciga gruba
powyej 0,4.
Rys. 8. Alternatywne sposoby prezentacji zredukowanej mapy cakowitego wpywu oglnego ryzyka
dla aspektu oglnego bezpieczestwa konstrukcji (SS)
Fig. 8. Alternative ways of the reduced total influence map presentation for risks interrelations
specified with respect to the context of general structural safety (SS)
n (SS)
0
0,1700
= 0, 0518
0, 0565
0,,1313
0
0
0
0
0, 0976
0
0,1176
0
0
0, 0674
0
0,1279
0, 0674
0
0, 0577
0
0
0
0
0
(36)
Map cakowitego wpywu netto odpowiadajc tej macierzy pokazano na rys. 9. Wykorzystane przy tym rodzaje linii odpowiadaj intensywnoci cakowitego wpywu netto wynoszcej odpowiednio: do 0,10 linia kreskowa, do 0,15 cienka linia ciga oraz powyej
0,15 gruba linia ciga.
Publikacja objta jest prawem autorskim. Wszelkie prawa zastrzeone. Kopiowanie i rozpowszechnianie zabronione.
Publikacja przeznaczona jedynie dla klientw indywidualnych. Zakaz rozpowszechniania i udostpniania w serwisach bibliotecznych.
http://www.ejournals.eu/Czasopismo-Techniczne/
67
Rys. 9. Mapa cakowitego wpywu netto oglnych rodzajw ryzyka dla aspektu
bezpieczestwakonstrukcji (SS)
Fig. 9. Total netto-inluence map identified for risks interrelations specified with respect
tothecontext of general structural safety (SS)
Struktura cakowitego wpywu netto potwierdza wnioski wysnute przy okazji omawiania
grafu (mapy) z rys. 7. Wskazuje ona na przyczynow rol zarwno ryzyka zewntrznego E,
jak i ryzyka wynikajcego z wykonawstwa C. Ponadto wskazuje na mieszan rol ryzyka
wynikajcego z uytkowania U oraz wyranie skutkowy charakter pozostaych rodzajw
ryzyka.
3.3. Wyniki uzyskane po analizie wszystkich aspektw bezpieczestwa
Rezultaty odpowiadajce innym aspektom bezpieczestwa (odpowiednio FS, OS
i HH patrz rozdzia 2.1) otrzymano w podobny sposb. Na Rys. 10 przedstawiono
uzyskane wykresy zalenoci relacjapozycja, a na rys. 11 zredukowane mapy cakowitego wpywu.
Przedstawione wykresy potwierdzaj przyczynowy charakter ryzyka wynikajcego zwykonawstwa C. Zewntrzne ryzyko E take stanowi czsto przyczyn, z wyjtkiem wymiaru
bezpieczestwa poarowego (FS). Jedynie ryzyko wynikajce z uytkowania U stanowi niewtpliwy skutek. Pozostae rodzaje ryzyka stanowi skutek w przewaajcej liczbie przypadkw.
Otrzymane mapy (struktury) cakowitego wpywu potwierdzaj wystpowanie sprze
pomidzy:
ryzykiem wynikajcym z uytkowania U a ryzykiem zwizanym projektowaniem D i wykonawstwem C w przypadku oglnego bezpieczestwa konstrukcji (SS),
ryzykiem zwizanym z wykonawstwem C a ryzykiem wynikajcym z projektowania D
iryzykiem zewntrznym E w przypadku bezpieczestwa poarowego (FS),
ryzykiem wewntrznym I a ryzykiem wynikajcym z uytkowania U i ryzykiem zewntrznym E w przypadku bezpieczestwa uytkowania (OS),
ryzykiem wynikajcym z projektowania D a ryzykiem zwizanym z wykonawstwem C
wprzypadku aspektu higieny i zdrowia uytkownikw (HH).
Publikacja objta jest prawem autorskim. Wszelkie prawa zastrzeone. Kopiowanie i rozpowszechnianie zabronione.
Publikacja przeznaczona jedynie dla klientw indywidualnych. Zakaz rozpowszechniania i udostpniania w serwisach bibliotecznych.
http://www.ejournals.eu/Czasopismo-Techniczne/
68
Publikacja objta jest prawem autorskim. Wszelkie prawa zastrzeone. Kopiowanie i rozpowszechnianie zabronione.
Publikacja przeznaczona jedynie dla klientw indywidualnych. Zakaz rozpowszechniania i udostpniania w serwisach bibliotecznych.
http://www.ejournals.eu/Czasopismo-Techniczne/
69
Najsilniejsze relacje cakowitego wpywu pojawiaj si w przypadku aspektw bezpieczestwa poarowego (FS) oraz uytkowania i utrzymania budynku (OS). Najsabsze
relacje towarzysz aspektowi oglnego bezpieczestwa konstrukcji (SS).
3.4. Szczegowa analiza wynikw
Do analizy szczegowej wykorzystano agregacj bezporednich wpyww rozmytych.
Zagregowana macierz bezporedniego wpywu ma posta:
(0, 0, 0)
1 1 3
, ,
4 2 4
= 1,3,5
X
8 8 8
1 1
0, ,
4 2
1 5 9
, ,
16 16 16
1 5 9
, ,
16 16 16
(0, 0, 0)
1 5 9
, ,
16 16 16
1 5 9
, ,
16 166 16
1 3 5
, ,
8 8 8
3 7 11
, ,
16 16 16
3 5 7
, ,
8 8 8
3 7
0, ,
16 16
3 7 11
, ,
16 16 16
(0, 0, 0)
1 1 1
, ,
16 4 2
1 1 1
, ,
16 4 2
3 7 11
, ,
16 16 16
(0, 0, 0)
1 3
0, ,
8 8
1 1 1
, ,
8 4 2
1 5 9
, ,
16 16 16
1 3
0, ,
8 8
1 5 9
, ,
8 16 16
(0, 0, 0)
(37)
(0, 0, 0)
2 4 6
, ,
23 23 23
= 1 , 3 , 5
X
23 23 23
2 4
0, ,
23 23
1 5 9
, ,
46 46 46
1 5 9
, ,
46 46 46
(0, 0, 0)
1 5 9
, ,
46 46 46
1 5 9
, ,
46 46 46
3 7 11
, ,
46 46 46
3 5 7
, ,
23 23 23
3 7
0, ,
46 46
3 7 11
, ,
46 46 46
(0, 0, 0)
1 2 4
, ,
46 23 23
1 2 4
, ,
46 23 23
3 7 11
, ,
46 46 46
1 3 5
, ,
23 23 23
(0, 0, 0)
1 3
0, ,
23 23
1 2 4
, ,
23 23 23
1 5 9
, ,
46 46 46
1 3
0, ,
23 23
1 5 9
, ,
23 46 46
(0, 0, 0)
(38)
Publikacja objta jest prawem autorskim. Wszelkie prawa zastrzeone. Kopiowanie i rozpowszechnianie zabronione.
Publikacja przeznaczona jedynie dla klientw indywidualnych. Zakaz rozpowszechniania i udostpniania w serwisach bibliotecznych.
http://www.ejournals.eu/Czasopismo-Techniczne/
70
0, 0063
0, 0944
Tl = 0, 0458
0, 0043
0, 0289
0, 0254
0, 0078
0, 0235
0, 0244
0, 0459
0, 0719
0,1410
0, 0068
0, 0281
0, 0733
0, 0032
0, 0687
0, 0234
0, 00222
0, 0045
0, 0444
0, 0290
0, 0035
0, 0442
0, 0024
(39)
0, 0868
0, 2766
Tm = 0,1942
0,1622
0,1908
0,1750
0,1145
0,1675
0,1723
0,1973
0, 2350
0, 3319
0, 0927
0,1779
0, 2428
0,1239
0, 2245
0,1374
0, 05990
0,1097
0,1372
0,1840
0, 0975
0,1556
0, 0605
(40)
0, 6718
1, 0454
Tu = 0, 8196
0, 8052
0, 8554
0, 8004
0, 7949
0, 7709
0, 7876
0, 8338
0, 9340
1,1590
0, 7064
0, 8731
0, 9566
0, 7003
0, 9021
0, 6907
0, 55556
0, 7012
0, 7062
0, 8606
0, 6511
0, 7123
0, 5739
(41)
si+
si
si+
si
3,3368
-0,1885
3,7256
0,4310
3,4876
-0,5331
2,9572
0,0858
3,0469
0,2048
0, 2549
0, 4721
T = 0, 3532
0, 3239
0, 3584
0, 3336
0, 3057
0, 3206
0, 3281
0, 3590
0, 4137
0, 5439
0, 2686
0, 3597
0, 4243
0, 2758
0, 3984
0, 2838
0, 2056
0, 2718
0, 2959
0,33579
0, 2507
0, 3041
0, 2123
(42)
rednia z wartoci elementw macierzy wynosi d = 0,3310 (patrz formua (34)). Std
zredukowana macierz cakowitego wpywu oglnych rodzajw ryzyka:
Publikacja objta jest prawem autorskim. Wszelkie prawa zastrzeone. Kopiowanie i rozpowszechnianie zabronione.
Publikacja przeznaczona jedynie dla klientw indywidualnych. Zakaz rozpowszechniania i udostpniania w serwisach bibliotecznych.
http://www.ejournals.eu/Czasopismo-Techniczne/
71
0
0, 4721
T = 0, 3532
0
0, 3584
0, 3336
0
0
0
0, 3590
0, 4137
0, 5439
0
0, 3597
0, 4243
0
0, 3984
0
0
0
0
0, 3579
0
0
0
(43)
0
0
0
0, 0322
0
(44)
0
0,1385
n = 0
0, 0480
0, 0624
0
0
0
0
0, 0011
0, 0604
0, 2233
0
0, 0758
0,1735
0
0, 0703
0
0
0
Mapy cakowitego wpywu i odpowiadajce im wykresy zalenoci pomidzy wskanikami relacji i pozycji przedstawiono na rys. 12. Kreskowa linia na mapie cakowitego
wpywu T ilustruje cakowite wpywy o intensywnoci do 0,4, cienka ciga linia do 0,5,
za gruba ciga powyej 0,5.
Rys. 12. czna mapa (struktura) cakowitego wpywu dla wszystkich analizowanych
aspektwbezpieczestwa
Fig. 12. Joint total influence map obtained for all examined aspects of safety evaluation
Publikacja objta jest prawem autorskim. Wszelkie prawa zastrzeone. Kopiowanie i rozpowszechnianie zabronione.
Publikacja przeznaczona jedynie dla klientw indywidualnych. Zakaz rozpowszechniania i udostpniania w serwisach bibliotecznych.
http://www.ejournals.eu/Czasopismo-Techniczne/
72
jce zczynnikw wewntrznych I stanowi w nieco wikszym stopniu przyczyn ni skutek. Wnajwikszym stopniu wpywa ono na ryzyko wynikajce z uytkowania budynku U.
Wynikowa mapa wpywu netto wskazuje na wpyw ryzyka wynikajcego zwewntrznych
czynnikw I na ryzyko pochodzce z otoczenia E oraz ryzyko wynikajce zprojektowania D.
Pozostae rodzaje ryzyka s skutkami. Ryzyko uytkowania U stanowi najbardziej wyrany skutek. Wpywa ono jedynie w niewielkim stopniu na ryzyko zwizane z projektowaniem D i znajduje si pod wpywem ryzyk innych rodzajw. Ryzyko wynikajce z projektowania D wpywa jedynie na ryzyko zwizane z wykonawstwem budynku C i znajduje
si pod wpywem innych rodzajw ryzyka z wyjtkiem ryzyka wynikajcego z czynnikw
wewntrznych I.
Rezultaty oblicze ujawniy wystpowanie znaczcego sprzenia cakowitego wpywu
pomidzy:
ryzykiem wynikajcym z wykonawstwa C i ryzykiem zwizanym z otoczeniem E,
ryzykiem zwizanym z wykonawstwem C a ryzykiem wynikajcym z projektowania budynku D,
ryzykiem wynikajcym z projektowania D a ryzykiem zwizanym z uytkowaniem budynku U.
Mapa cakowitego wpywu netto potwierdza rwnie wystpowanie poredniego sprzenia pomidzy ryzykiem wynikajcym z wykonawstwa C a ryzykiem zwizanym zczynnikami wewntrznymi I, jak rwnie innego - pomidzy ryzykiem wynikajcym zczynnikw
wewntrznych I oraz ryzykiem wynikajcym z oddziaywania otoczenia E.
4. Wnioski
Zastosowane w niniejszej pracy podejcie analityczne, oparte na algorytmie obliczeniowym wynikajcym z klasycznej metodyki DEMATEL, pozwolio na wiarygodn identyfikacj oraz ocen istotnoci i kierunku wzajemnych relacji pomidzy rnordowymi
ryzykami determinujcymi globalny poziom bezpieczestwa budynku i jego uytkownikw
z punktu widzenia wymogw zrwnowaonego budownictwa. Uyteczno wykorzystanego narzdzia badawczego, bazujcego na odpowiedniej syntezie i transformacji uzyskanych
ocen eksperckich, jest szczeglnie istotna w obszarze analiz wielokryterialnych, w ramach
ktrych niezbdne jest kojarzenie i porwnywanie czynnikw o rnym charakterze i pochodzeniu, tak aby wypracowa ujednolicon ocen lokujc rozpatrywany rodzaj ryzyka
w globalnej hierarchii i strukturze powiza. Ekspert oceniajcy realny poziom bezpieczestwa obiektu i/lub jego uytkownika uzyskuje w efekcie odpowiednie mapy relacji wyraone
wdwojaki sposb:
poprzez wynikowy graf skierowany, w ktrym wag kadej relacji odzwierciedla opis
skojarzonej z ni krawdzi (zilustrowany rodzajem linii wykorzystanej do wizualizacji
grafu), natomiast kierunek wzajemnego oddziaywania (przyczynowy lub skutkowy) obrazuje zwrot tej krawdzi,
poprzez wykres relacjapozycja, na ktrym pooenie rozpatrywanego czynnika, wkontekcie pooenia innych badanych czynnikw, okrela jego rol w generowaniu ryzyka
wypadkowego warunkujcego efektywny stopie zagroenia.
Publikacja objta jest prawem autorskim. Wszelkie prawa zastrzeone. Kopiowanie i rozpowszechnianie zabronione.
Publikacja przeznaczona jedynie dla klientw indywidualnych. Zakaz rozpowszechniania i udostpniania w serwisach bibliotecznych.
http://www.ejournals.eu/Czasopismo-Techniczne/
73
Dostpno tego typu informacji umoliwia koordynacj rnego rodzaju dziaa ukierunkowanych na zapewnienie optymalnego poziomu bezpieczestwa przy minimalizowaniu
nieuchronnych kosztw oraz czasu realizacji. Uatwia ona take wypracowanie kompromisu pomidzy rozwizaniami projektowymi, wykonawczymi iuytkowymi, postulowanymi
dozastosowania w budynku.
Jeli przyj, e wejciowe oceny eksperckie wykorzystane w niniejszej pracy s wiarygodne, to rezultaty uzyskane na wyjciu potwierdzaj przyczynowy wpyw ryzyka wynikajcego z wykonawstwa C na inne rodzaje ryzyka. Poniewa ryzyko to ma charakter
kontrolowalny, jego wpyw mona i naley ogranicza. Suy temu przede wszystkim waciwe przygotowanie i monitoring procesu wznoszenia budynku. Z drugiej jednak strony
niekontrolowalny charakter innych rodzajw ryzyka przykadowo wynikajcego zczynnikw wewntrznych I lub zewntrznych rodowiskowych E sprawia, e wpyw tych ryzyk
w naturze trudno jest ograniczy.
Ujawnione sprzenie pomidzy ryzykiem wynikajcym z wykonawstwa C a ryzykiem
zwizanym z projektowaniem D wskazuje na moliwo podwyszenia realnego poziomu
bezpieczestwa dziki odpowiedniej koordynacji procesw projektowania i realizacji budynku pod ktem wykorzystania synergii ich pozytywnych efektw. Natomiast sprzenie
wpywu ryzyka zwizanego z wykonawstwem C z ryzykiem wynikajcym z czynnikw wewntrznych I sugeruje moliwo podwyszenia stopnia bezpieczestwa poprzez bardzo staranny dobr wykonawcw, rodkw technicznych, komponentw budowlanych, dostawcw
itp.
Charakter metody DEMATEL sprawia, e warto rozway jej zastosowanie do rozwizywania innych zada zwizanych z wiarygodn ocen bezpieczestwa. Tak moliwo
potwierdzaj na przykad prace [7, 8]. W ocenie autorw w peni uzasadnione wydaje si
zatem stwierdzenie, e dziki niej w atwy sposb mona uzyska informacje uatwiajce
podejmowanie w procesie budowlanym waciwych decyzji realizacyjnych. Niewtpliwie
informacje takie byyby trudno dostpne przy wykorzystaniu jedynie tradycyjnych podej
analitycznych.
Praca zostaa wykonana w ramach projektu N N506 243938 finansowanego przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyszego.
Literatura
[1] G i n d a G., M a l a k M., Ekspercka hierarchia atrybutw w ocenie bezpieczestwa poarowego uytkownikw budynkw, Czasopismo Techniczne, 13-B/2006, 59-77.
[2] G a b u s A., F o n t e l a E., World Problems, An invitation to Further Thought Within the
Framework of DEMATEL, Batelle Institute, Geneva Research Centre, Geneva, Switzerland 1972.
[3] D y t c z a k M., Wybrane metody rozwizywania wielokryterialnych problemw decyzyjnych
wbudownictwie, Oficyna Wydawnicza Politechniki Opolskiej, Opole 2010.
[4] L i n C., W u W., A Fuzzy Extension of the DEMATEL Method for Group Decision-Making,
European Journal of Operational Research, vol. 156, 2004, 445-455.
[5] T a m u r a H., A k a z a w a K., Stochastic DEMATEL for structural modeling of a complex
problematique for realizing safe, secure and reliable society, Journal of Telecommunications
and Information Technology, vol. 4, 2005, 139-146.
Publikacja objta jest prawem autorskim. Wszelkie prawa zastrzeone. Kopiowanie i rozpowszechnianie zabronione.
Publikacja przeznaczona jedynie dla klientw indywidualnych. Zakaz rozpowszechniania i udostpniania w serwisach bibliotecznych.
http://www.ejournals.eu/Czasopismo-Techniczne/
74
[6] G i n d a G., M a l a k M., Multi-dimensional risk interdependence analysis for buildings
and building users, w: Der Kiureghian A. (Ed.), Proceedings of the 16th IFIP WG 7.5 Working
Conference Reliability and Optimisation of Structural Systems, Yerevan, Armenia, June 2427,
2012,
[7] G i n d a G., M a l a k M., Application of FDM-based Approach for Assessment of Influence
of Fire Safety Factors, w: Boustras G., Boukas N. (Eds), Proceedings of the 1st International
Conference on Safety and Crisis Management in the Construction, Tourism and SME Sectors
(CoSaCM), Nicosia, Cyprus, June 2428, 2011, BrownWalker Press, Boca Raton, Florida, USA
2012, 570-579,
[8] G i n d a G., M a l a k M., Feedback-Aware Role Identification for Building Fire Safety Factors,
Proceedings of the 6th International ASRANet Conference Integrating Structural Analysis, Risk
& Reliability, LondonCroydon, Great Britain, July 24, 2012, paper 64.
Publikacja objta jest prawem autorskim. Wszelkie prawa zastrzeone. Kopiowanie i rozpowszechnianie zabronione.
Publikacja przeznaczona jedynie dla klientw indywidualnych. Zakaz rozpowszechniania i udostpniania w serwisach bibliotecznych.
http://www.ejournals.eu/Czasopismo-Techniczne/