H.

GARDNER – INTELIGENCJA WIELORAKIE PERSPEKTYWY

ROZDZIAŁ 4 – Z PERSPEKTYWY ROZWOJOWEJ: PIAGET I JEGO NASTĘPCY

WPROWADZENIE
Piaget wymyślał świetne eksperymenty: np. na zachowanie stałości (długie
opisy przelewania wody i rozgniatania plasteliny pominę). Istota jego geniuszu
polegała na stwarzaniu warunków, które ujawniały odmienność dziecięcego
świata. Rozumiał umysł dziecka w sposób o wiele bardziej wyrafinowany niż jego
poprzednicy. Przedstawił obraz rozwijającego się dziecka: wprowadził
terminologię, ogólne ramy teoretyczne oraz wyróżnił stadia opisujące rozwój
umysłu dziecka.

PIAGET: CZŁOWIEK I METODA

Biografia Piageta w pigułce: cudowne dziecko, doktorat z biologii w wieku 22
lat, praca z Binetem i Simonem (standaryzacja testów), no i wtedy doznał wglądu
– mało istotne czy dziecko odpowiedziało poprawnie, a ważniejsze jak rozumuje.
No i w ten sposób zajął się „studium inteligencji”. Na podstawie obserwacji dzieci
stworzył ogólne modele natury myślenia i inteligencji.
Rozwinął metodę kliniczna (opartą na wywiadzie klinicznym) tzn. nie traktował
dzieci identycznie (dopytywał), ale starał się nie popychać dziecka w żadnym
kierunku.

SZTURM NA PIAGETOWSKA TWIERZĘ

Najważniejsze pojęcia:

Schemat – każdy zorganizowany wzorzec zachowania (np. schemat ssania,

czytania, robienia notatek, uśmiechania się pod nosem). Wszyscy ludzie w
każdym wieku posiadają jakieś schematy. Aby osiągnąć określone cele łączymy
je w różny sposób. Schematy łącząc się ze sobą tworzą struktury wiedzy.

Różnicowanie schematów – różne schematy np. związane z piciem i

spożywaniem pokarmów stopniowo dają się od siebie odróżnić.

Integracja schematów – różne schematy np. ssanie i patrzenie zaczynają

współpracować ze sobą w sposób płynny.

Operacja (mentalna) – zinternalizowana lub zinterioryzowana czynność. Nie musi

odnosić się do konkretnego obiektu.

Asymilacja – dopasowywanie obiektów świata zewn. do już istniejących

schematów.

Akomodacja – modyfikowanie przez organizm schematów tak, żeby pasowały do

świata zewn.

Równoważenie – asymilacja i akomodacja pozostają mniej więcej w

równowadze.

Brak równoważenia – schematy nie są ze sobą skoordynowane lub równowaga

miedzy asymilacją i akomodacją jest zachwiana. Wtedy prawdopodobnie
następuje postęp poznawczy.

1
CZTERY OKRESY ROZWOJOWE
Dzieci rodzą się bez wiedzy o obiektach, ale z gotowymi środkami poznawania
świata. Dziecko – „mały naukowiec” próbuje nadać światu sens. Wszystkie dzieci
przechodzą tę samą sekwencje stadiów w tym samym porządku. Każde kolejne
stadium zawiera kluczowe cechy wcześniejszych.

Okres 1: OKRES SENSORYCZNO-MOTORYCZNY

Niemowlę poznaje świat fizyczny i społeczny za pośrednictwem systemu
sensorycznego (głównie wzroku i słuchu) i motorycznego (przede wszystkim rak i
nóg wykorzystywanych do eksplorowania świata).

 Stadium 1: odruchy
Życie sprowadza się do podstawowych odruchów. Początkowo czynności są
wykonywane w sposób całkowicie instynktowny. Po kilku tygodniach dziecko
zaczyna akomodować się do cech konkretnych obiektów i sytuacji: nie
asymiluje już wszystkiego wg tego samego schematu.

 Stadium 2: adaptacja a pierwotne reakcje okrężne

Zaczyna się, gdy dziecko potrafi koordynować dwa schematy (np.
podnoszenie rąk do ust w trakcie ssania). Przejawia ono pierwotne reakcje
okrężne, gdy na skutek powtarzania pewne schematy staja się w coraz
lepszym stopniu opanowane. Niemowlę systematycznie powtarza zachowania,
dopóki zbiór ruchów nie osiągnie autonomii i giętkości.

 Stadium 3: procedury a utrzymanie interesującego widoku

0,5 roczne dziecko potrafi emitować wtórne reakcje okrężne. Wykonuje rekcje
okrężne dla osiągnięcia konkretnych celów (np. utrzymania pożądanego
widoku).

 Stadium 4: koordynacja czynności wtórnych

Pod koniec 1 roku życia działanie dziecka zmierzające do osiągnięcia celu, nie
ogranicza się do powtarzania schematów czynnościowych – próbuje łączyć
schematy. Przejawia jeszcze niepełne rozumienie przedmiotu – jego istnienie
nie jest oddzielone od jego zwykłej lokalizacji.

 Stadium 5: reakcje okrężne trzeciego rzędu – nowe sposoby

działania w wyniku eksperymentowania
Dziecko posiada zdolność łączenia schematów i potrafi właściwie rozwiązywać
problemy. Dzięki aktywnemu eksperymentowaniu rozwija nowe sposoby
osiągania celów.

 Stadium 6: wymyślanie nowych sposobów działania w wyniku

kombinacji umysłowych
Pod koniec 2 roku życia dziecko osiąga szczyt rozwoju inteligencji
sensoryczno-motorycznej. Za pomocą wew. kombinacji umysłowych
wypracowuje sposoby umożliwiające rozwiązywanie problemów. Zamiast
bezpośredniego wypróbowywania poszczególnych etapów przerywa działanie i
rozważa alternatywne podejścia do problemu, wewnętrznie eksplorując środki
i cele. Dziecko osiąga pełne poczucie przedmiotów. Nie łączy przedmiotu z
konkretnym miejscem i nie jest przekonane, że przedmiot poza zasięgiem
wzroku nie istnieje.

Okres 2: OKRES SEMIOTYCZNY (SYMBOLICZNY); OKRES

PRZEDOPERACYJNY

2
 Dziecko (2-5 letnie) potrafi, chcąc odnieść się do świata i nadać mu sens,
mówić i posługiwać się różnego rodzaju symbolami. Jest zdolne do myślenia za
pomocą reprezentacji (posługiwanie się jedną rzeczą zamiast drugiej).
Czynności mogą być teraz wykonywane w ich umysłach – wyobrażenie stało
się rodzajem odroczonego naśladowania.
Dziecko kieruje się fizycznym wyglądem przedmiotów. Nie ma poczucia
stałości. Nie potrafi rozumować o relacjach miedzy wymiarami – wysokością i
szerokością, gęstością rzadkością. Nie jest w stanie wykonać umysłowych
operacji po to, aby zrozumieć podstawowy niezmiennik ilości.
Jest egocentryczne tzn. nie potrafi ojca sytuacji z perspektywy innej osoby.
Ich własna perspektywa zostaje zgeneralizowana.

Okres 3: OPERACJE KONKRETNE

Dzieci uczęszczające do szkoły podstawowej (od 6-7 roku życia) są w
okresie myślenia operacyjnego. Potrafią w umyśle wykonywać i odwracać
konkretne operacje (zbiór operacji) tzn. wykonują operacje kompensacji albo
„odwracania” – więc mają poczucie stałości. Są zdolne są do decentracji
(potrafią spojrzeć z perspektywy innej osoby). Możliwa jest „inkluzja klas” tzn.
dziecko jest w stanie utworzyć w umyśle zbiory, a więc porównanie zbioru z
podzbiorem nie sprawia mu trudności.

Okres 4: OPERACJE FORMALNE

Człowiek w szkole średniej potrafi myśleć o świecie hipotetycznym, który
nie jest złożony z obiektów, lecz z założeń lub teorii i tworzących je twierdzeń.
Potrafi tworzyć założenia a następnie systematycznie zmieniać czynniki, aby
sprawdzić, czy założenie jest poprawne lub czy należy je zmodyfikować.

TEORIA PIAGETA: KRYTYCZNA PERSPEKTYWA

 Zbyt biologiczna terminologia;
 Nie da się utrzymać twierdzeń o tkwiących u podstaw myślenia strukturach
logicznych (takich jak kompensacja, odwracalność);
 Rozwój intelektualny nie zatrzymuje się w okresie adolescencji;
 Nie dostrzegał różnic indywidualnych między jednostkami w danej kulturze
i różnic międzykulturowych – poszukiwanie uniwersaliów jest niewłaściwe,
albo nieadekwatne;
 Ignorował problem podwyższania poziomu inteligencji czy przyśpieszania
rozwoju poznawczego;
 Nie interesował się problemem kontekstu (busz afrykański czy duże
miasto);
 Okresy rozwojowe są naciągane – w rzeczywistości inaczej lub bardziej
płynnie (zależy kto krytykował);
 Nie istnieją specyficzne operacje poznawcze, aktywowane bez względu na
zawartość treściową, na którą są nakierowane;

Zarzuty wobec odkryć Piageta

Podczas częściowej replikacji eksperymentów dochodzono do innych wyników w
zakresie:
 Pojęcia przedmiotu (wcześniej);
 Zachowywania stałości liczby (wcześniej);
 Egocentryzmu (wcześniej decentracja);
 Inkluzji klas (wcześniej);
 Operacji formalnych (jeśli trudne zadanie laboratoryjne tylko nieliczni dają
sobie radę, ale jeśli dyskusja wcześniej);

3
Więc większość mocnych twierdzeń Piageta może opierać się na artefaktach
wynikających z konkretnych eksperymentów.

NOWI PIAGETANIE
Najbardziej znani naukowcy, którzy podjęli się zachowania centralnych
aspektów teorii Piageta to Robbie Case i Kurt Fisher. Jednak pod wieloma
względami zmodyfikowali jego teorie. Uszczegółowili okresy rozwojowe (dodali
podstadia). W szerszy sposób patrzą na rozwój społeczny, emocjonalny i
intelektualny.
Inteligencja jest czymś więcej niż rozwiązywaniem problemów logicznych.
Istnieje możliwość treningu i szybszego przechodzenia z jednego stadium
rozwojowego do drugiego. Podkreślają znaczenie kontekstu i zawartości
treściowej (można być w późniejszym stadium w stosunku do jednego materiału a
we wcześniejszym w stosunku do innego).

Robbie Case
Istotą inteligentnego zachowania jest rozwiązywanie problemów (metafora
komputera).

Kurt Fisher (teoria umiejętności)

Centralnym pojęciem w jego koncepcji jest umiejętność (skill). Umiejętności to
zarówno piagetowskie schematy jak i operacje (tak ja wywnioskowałam z tego
mętnego tłumaczenia). Ilość i typ doświadczenia, które dziecko posiada w
stosunku do danej umiejętności, będzie determinować jej poziom. (Wprowadził
swoją terminologię, jakieś algebraiczne reguły transformacyjne, ale pozwoliłam
sobie to pominąć, bo tu o tym też tak na marginesie wspomniano).

KOMPUTER JAKO MODEL ROZWIJAJĄCEGO SIĘ UMYSŁU

Jest to podejście oparte na procesach przetwarzania informacji.
„Simon i Newell dowodzili, że aktywność intelektualna może być całkowicie
konceptualizowana w terminach rozwiązywania problemów oraz, że komputerowa
symulacja dostarcza najbardziej przekonywujących dowodów na to, jak w
rzeczywistości – z chwili na chwilę i krok po kroku – przebiega rozwiązywanie
problemów”.
Siegler twierdzi, że na podstawie analizy pracy komputera (coraz bardziej
złożone reguły) jest w stanie przewidzieć odpowiedzi małych dzieci na konkretne
problemy.
Klahr i Wallace jako pierwsi stworzyli symulacje komputerowe piagetowskich
zadań. Twierdzą, że rozwój można stopniowo wyjaśniać i symulować na
komputerze, zamiast traktować jako zagadkowy proces biologiczny.

MODUŁY UMYSŁU: POZA UNIWERSALIAMI

David Feldman dowodzi, że Piaget przyjął zbyt wąska perspektywę w ocenie
rozwoju poznawczego, koncentrując się na kategoriach czasu, przestrzeni i liczby.
Można zakładać, że te kategorie są uniwersalne, a ich rozwój przebiega
niezależnie od kontekstu kulturowego. Istnieją również inne rodzaje domen, które
zasługują na analizę:
1. Domeny kulturowe – uniwersalne w danej kulturze (np. u nas czytanie i
pisanie, a w Afryce rytuały i polowanie);
2. Domeny związane z pewnymi dziedzinami wiedzy – nie każda
jednostka w społeczeństwie doskonaliła się w tej dziedzinie, w ramach
danej kultury nabywanie biegłości w takich domenach może trwać latami
(np. u nas dziedziny akademickie, gra w szachy). Szczególny przypadek to

4
 domeny idiosynkratyczne – nowe lub osobliwe zajęcia, które podejmują
tylko wybrane jednostki (np. gra na kontrabasie).
3. Domeny unikatowe – cechują się obszarami umiejętności i zdolności,
które dotąd opanowywała i wykonywała jedna osoba (np. człowiek
orkiestra na rynku w Gdańsku). Sporadycznie zdarza się, że wynalezienie
czegoś przez jednostkę wpłynie na kulturę (np. Newton i Leibniz wymyślili
rachunek prawdopodobieństwa).

Dowód uzasadniający tezę Feldmana stanowią cudowne dzieci – jednostki,

które będąc jeszcze dziećmi, wykonują pewne czynności w pewnej domenie na
poziomie wykonania właściwym dorosłym (zazwyczaj w specyficznych
dziedzinach). Zgodnie z jego tezą dziecko umiejące np. komponować można
nazwać nie tylko utalentowanym, ale również inteligentnym.

Badacze opowiadający się za modularnością umysłu (w odróżnieniu od nurtu

głównego piagetowskiego):
 Zwracają uwagę nie tylko na zdolności nabywane przez wszystkich ludzi,
ale też na te, które odgrywają ważną rolę w pewnych kontekstach
kulturowych.
 Koncentrują się na konfiguracjach wychowawczych, które wpływają na
wysoki poziom umiejętności.
 Przyglądają się osobom zdobywającym wysokie kompetencje w
dzieciństwie.
 Kwestionują pojecie ogólnych struktur albo kompetencji w ujęciu Piageta –
dziecko może być na pewnym poziomie złożoności w zakresie pewnych
treści a na wyższym/niższym w zakresie innych.

Ale nadal tradycja piagetowska bo:

 Koncentrują się na tych samych zagadnieniach rozwoju wiedzy.
 Twierdzą, że w obrębie każdej dziedziny wiedzy należy przyjąć pewien
rodzaj podejścia do stadiów i do przechodzenia z jednego do drugiemu
stadium (w różnych dziedzinach może wyglądać inaczej).

GRANICE NABYWANIA WIEDZY

Noam Chomsky (lingwista) – och, jakiż on genialny (tak spory kawałek) –

twierdził, że umiejętności językowe mogą się rozwijać, gdyż ludzie posiadają
odpowiednie zdolności językowe (faktycznie genialne). Ludzki umysł składa się
z pewnych zdolności albo „organów mentalnych”, które działają zgodnie z
przypisanymi im regułami. Dzieci z łatwością przyswajają język, bo posiadają
pewne abstrakcyjne reguły i zasady pozwalające im:
1. nadać sens językowi, którym mówi się wokół nich;
2. produkować i rozumieć akceptowane w tym języku słowa;
Chomsky (Fodor też) twierdzą, że umysł to zbiór modułów posiadających
własne zbiory reguł i ograniczeń. Na tej podstawie podważał twierdzenia Piageta
(gbur – wypiął się na okazującego życzliwość Piageta). Twierdził, że nie istnieje
coś takiego jak wiedza ogólna, bo każda zdolność umysłowa ma swoje reguły.
Zakwestionował istnienie stadiów rozwojowych – najważniejsza wg niego jest
gatunkowa wiedza wrodzona.
Podejście Chamskiego (i jego następców) jest nazywane podejściem
podkreślającym rolę ograniczeń (termin „ograniczenia” nie ma znaczenia
negatywnego, odnosi się do warunków umożliwiających uczenie się i rozwój). Tak
zorientowani badacze próbują odkryć obecne momencie narodzin lub pojawiające

5
się bezpośrednio po nim formy wiedzy (różne badania robili np. jakich błędów
dzieci zazwyczaj nie popełniają).

PRÓBY SYNTEZY
A oto w jaki sposób, mądrzy ludzie próbowali zebrać do kupy to o czym
pisałam do tej pory:
1. Robbie Case
Istnieją centralne struktury pojęciowe. Rozwój poznawczy dziecka może by
przedstawiony w kategoriach kilku struktur rządzących wykonywaniem
pewnego zbioru zadań (np. struktura skupiająca się na wiedzy o liczbie czy
struktura dotycząca społecznego poznania). W każdej z tych struktur w
trakcie rozwoju dziecka powstają podobne zmiany.
2. Gardner i Wolf
Rozwój kompetencji w różnych dziedzinach symbolicznych podąża wzdłuż
odmiennych „strumieni” rozwojowych. Oprócz tego niektóre zdarzenia
rozwojowe rozlewają się niczym „fale” na kilka dziedzin.
3. Annette Karmiloff-Smith
Istnieją domeny wiedzy z oddzielnymi zasadami i regułami. Dzieci
przechodzą przez te same ogólne fazy rozwoju w odniesieniu do każdej
domeny. Warto mówić nie tylko o tym co wrodzone, ale również o rozwoju
dzieci (wiedza tkwiąc w dziecku nie jest całkowicie ograniczona i
zmodularyzowana).