Wpyw religii na generalny rozwj cywilizacji w redniowieczu

redniowiecze to jak nazwa wskazuje wieki rednie, osobliwy okres przejciowy, ktry bywa
potocznie okrelane mianem wiekw ciemnych. Wieki ciemne to jednak nie cao redniowiecza
jest to okres od upadku cesarstwa rzymskiego do poowy X wieku, ktry okrela si negatywnie
ze wzgldu na wiele rzeczy niewielki zasb rde pisanych, przewiadczenie o upadku kultury,
pocztek powstawania krlestw barbarzyskich, kryzys w Cesarstwie Bizantyjskim, rozpoczcie
ekspansji Arabw itd.
Skd jednak takie negatywne przewiadczenie? Skrzywionemu spojrzeniu na ten okres historii
towarzyszy niemal zawsze pewna myl, dominujce wrd wszelkich innych winien jest fanatyzm
religijny. Panujca w tym okresie Teokracja stanowi koza ofiarnego, na ktrego zrzuca si ca
win, zarwno za domniemany brak kultury, jak i obskurantyzm. redniowiecze byo ocenione jako
epoka ciemnoty, zacofania oraz zabobonw a do XIX wieku, a obecnie w dalszym cigu mona si
spotka z takimi zawierzeniami.
Kultura redniowiecza bya zwizana z dominujc rol kocioa, nie sposb temu zaprzeczy.
Wszelkie nauki, sztuka oraz pimiennictwo rozwijay si bowiem wanie w orodkach kocielnych,
w pobliu katedr, a przede wszystkim w klasztorach.
Jeeli jednak zdecydujemy si spojrze na rozwj nauki w tym okresie, to stwierdzimy, e
przedstawione uprzednio wnioski naley uzna za bdne religia nie ograniczya rozwoju
czowieka, wrcz mona j uzna za swoisty motor napdowy, gdy za wikszoci technicznych
oraz naukowych innowacji stoj osoby duchowne, ktrych wyksztacenie bywao wysze nawet od
wyksztacenia arystokracji. Jeeli za chodzi o kultur, to jej upadkowi przeczy np. okres rozwoju
kultury zachodnioeuropejskiej, ktry okrelamy mianem renesansu karoliskiego.
Aspekty, ktrych znaczny rozwj przypada na okres redniowiecza to:
transport ldowy (zrewolucjonizowanie zaprzgw, rozwinicie szlakw, ktre z kolei
prowadziy do rozwoju osad, miast, powstawania samorzdw),
transport morski ( wikingowie za pomoc nawigacji sonecznej dotarli z Europy do
pnocnych ldw Ameryki, wynalezienie kompasu magnetycznego oraz rozwj konstrukcji
okrtw),
budownictwo (styl przedromaski, romaski oraz gotycki),
owiata (powstanie uniwersytetw),
rozkwit filozofii oraz teologii.
Okresu tego nie mona uzna rwnie za zastj w kwestiach gospodarczych, jak to czsto jest
czynione. Jest to czas maej osobliwej rewolucji przemysowej zaczto masowo wykorzystywa
siy przyrody wiatraki, koo wodne. Na placach konstrukcyjnych pojawiy si podnoniki oraz
inne narzdzia uatwiajce transport. Kdziel i wrzeciono zostao natomiast wyparte przez
koowrotek. Zaczy powstawa piece hutnicze oraz rozwin si proces wydobywania bogactw
naturalnych.
Rozwijana bya take literatura, ktr naley podzieli ze wzgldu na dwoisto tematyki:
kocielno-religijn,
wieck.

Chrzecijaskiemu redniowieczu nie stawia si jednak wycznie zarzutw wzgldem zastoju

poszczeglnych dziedzin, ale take okrutnej ekspansji w postaci krucjat. Omawiajc je naleaoby
stwierdzi, e nazywanie ich chrzecijaskimi jest kwesti dyskusyjn znaczna cz biorcych
w nich udzia osb nie byo rzeczywicie chrzecijanami, a ich cel (moim osobistym zdaniem)
polega na ekspansji terytorialnej, a nie szerzeniu religii Chrystusowej.
Niezalenie jednak od przyjtego punktu widzenia naley przyzna, e prowadziy one do znacznej
iloci niehumanitarnych zachowa oraz ludzkiego cierpienia. Czy byy jednak cakowicie ze?
Postaram si udowodni, e sposb, w ktry ksztatoway tamtejsz rzeczywisto, nie by
wycznie pejoratywny, a wrcz z wielu wzgldw naley naley go uzna za aspekt pozytywny.
Prawd jest, e krucjaty dokonay trwaego podziau midzy Kocioem Katolickim, Bizantyjskim,
Islamskim oraz Judaistycznym. Trwale zmieniy one take sytuacj geopolityczn, a ciko jest dzi
dociec, w jaki sposb potoczyyby si losy wiata, gdyby nie krucjaty. Abstrahujc od ich
niszczycielskiego charakteru, wymagane jest stwierdzenie, e cywilizacja europejska widocznie
skorzystaa na stycznoci z kultur arabsk - zaznajomilimy si z medycyn, ktra staa na
wyszym szczeblu, astronomi, matematyk, a nawet poezj. Krucjaty uatwiy transfer wiedzy z
bliskiego wschodu oraz Bizancjum do Europy (w wszystkich dziedzinach od budownictwa,
poprzez religi, a po bankowo oraz wspomnian medycyn.
Ponadto stanowiy one osobliwe odzwierciedlenie zjednoczonej europy tysice ludzi z
rozmaitych pastw, mwicych rnymi jzykami wojowao razem o wyzwolenie Ziemi witej.
Stay si swoistym zaworem bezpieczestwa - wojowniczy feudaowie otrzymali moliwo
toczenia swych bitw w Egipcie, Syrii, Inflantach, Prusach. Byy przyczyn powstania zakonw
templariuszy, joannitw oraz krzyakw, otworzyy zatem now drog dla stanu rycerskiego
sposobno misji obrony wiary. Stworzyy sposobno awansu spoecznego dla mniej zasuonych
rodw, a samo rycerstwo nabrao cech sakramentu: obowizek walki za wiar, obrony sabszych itd.
Za najwaniejsze skutki krucjat uznabym:
ugruntowanie schizmy midzy prawosawiem a katolicyzmem,
chwilowo wzmocnienie cesarstwa bizantyjskiego, a nastpnie jego przyspieszony upadek,
ruin Chrzecijan Wschodnich z Syrii i Palestyny, ktrzy stanowili gwn ofiar odwetu,
rozwj handlu rdziemnomorskiego,
rozwj katolickiego monastycyzmu
nawizanie kontaktu Europy z Dalekim Wschodem,
wpyw na literatur oraz kultur zachodu,
osabienie pozycji Wielkich Seldukw na Bliskim wschodzie,
ugruntowanie pozycji Turkw w Azji Mniejszej,
rozwj sztuki wojennej oraz handlu.
Ocena krucjat zdecydowanie stanowi kwesti problematyczn oraz dyskusyjn. Prcz nich istnieje
jeszcze jeden, powizany z religi element historii redniowiecza, ktry okrela si mianem
krwawego, okrutnego, nieuzasadnionej rzezi itd., a owym elementem jest inkwizycja, ktra
bynajmniej nie zasuya na otrzymane miano.
W filmach, serialach, ksikach oraz rozmaitych gazetach, komiksach itd., otrzymujemy klarowny
obraz inkwizycji ciemnota, przeladowanie wyprzedzajcych sw epok idealistw,
nieuzasadnione karanie oraz inne czynnoci tego pokroju. Czowiekowi narzucany jest scenariusz,
w ktrym musi si wrcz zastanowi, czy pobliskie lasy wytrzymay wyrb drwa na tak ilo
stosw. Prawda historyczna okazuje si jednak nieco inna, gdy nawet jej czoowi przeciwnicy
opisuj j w sposb, ktremu daleko od potocznych wierze. Inkwizycja nie bya bowiem
mistycznym, umiejscowionym na czele pastwowej hierarchii oddziaem. Zostaa powoana w
chwili, gdy Europ ogarnia kryzys spoeczny, a jej celem byo ukrcenie szerzcego si bezprawia.

Jak pisz Jean i Guy Testasowie Inkwizycja bya najbardziej obiektywn instytucj swej epoki.
Walka z herezj wydaje si nam w dobie XXI wieku czym nagannym oraz sprzecznym z
niezbywalnymi ludzkimi prawami. Aby lepiej zrozumie ten proces naley jednak pamita, e
religia chrzecijaska bya podstaw spoecznego adu, tak jak dzisiaj jest ni demokracja oraz
prawa obywatela. Filarem dziaalnoci inkwizycji bya natomiast obiektywno w dekrecie
papiea Grzegorza IX mona przeczyta, e jednym z podstawowych celw obiektywnych sdw,
jest niedopuszczenie do karania za herezj osb niewinnych.
Inkwizycja nie bya zatem paleniem czarownic na stosie, co tak czsto si nam ukazuje. Aby
zobrazowa jej dziaalno przytocz proporcje krwawej oraz okrutnej inkwizycji hiszpaskiej:
Od 1540 do 1700 sdzia ona okoo 49 000 spraw, spord ktrych wyrokiem mierci zakoczyo
si koo 500.
Wydaje mi si, e stosownym bdzie przyrwnanie procesu inkwizycji do epoki, w ktrej panowaa
oraz do dziaa, ktre miay w niej miejsce. Popatrzmy np. na rzezie, ktre urzdzali katolikom
Heryk VIII bd Cromwell Rober Steel pisze W Anglii liczba powieszonych za herezj
przewysza trzydzieci do czterdziestu razy analogiczne dane dla dziaalnoci Inkwizycji
Hiszpaskiej. Mona jeszcze mwi o morderstwach czynionych przez Luteran oraz Hugenotw,
zbrodniach Rewolucji Francuskiej, krwawej pacyfikacji katolickiej Wandei itp.
Inkwizycja nie bya za, ona po prostu stanowi nieznany ludziom fragment historii, ktry zosta
przekamany w niemal kadej rzeczy, ktra j przedstawia. Inkwizycj naley oceni pozytywnie,
gdy speniaa zadanie, do ktrego zostaa powoana ocalaa spjno katolickich krlestw,
zapobiega rewolucjom, rzeziom, wojnom domowym. Owszem istnia znany kademu z nas stos,
aczkolwiek bya to kara stosowana wyjtkowo rzadko, a sam skazaniec mg publicznie si ukorzy
i unikn stosu. Obrzdek pojednania auto da fe polega bowiem na zapaleniu... wiec, ktre
trzymali wyznajcy swe winy heretycy.
Znakomit point moe by opinia autora niezbyt przychylnego Kocioowi, protestanta, Jakuba
Balmesa: "Jest prawd, e Papiee nie gosili, tak jak protestanci powszechnej tolerancji, ale to
fakty pokazuj rnic midzy Papieami a protestantami. Papiee, uzbrojeni w trybuna
nietolerancji, nie przelali jednej kropli krwi; protestanci i filozofowie rozlali jej strumienie. Jakie to
ma znaczenie dla ofiary, e jej kat gosi tolerancj? To tylko dodawanie do mczarni gorzkiego
sarkazmu. Powcigliwo Rzymu w uywaniu Inkwizycji jest najlepsz apologi katolicyzmu
wobec tych , ktrzy nazywaj go barbarzyskim i krwawym."
Jaki by zatem tytuowy wpyw religii na generalny rozwj cywilizacji w redniowieczu?
Z pewnoci znaczny. O ile mona powiedzie, e Koci by instytucjonalnie zwizany z
pastwem i stanowi element systemu feudalnego, to poparcie okrelonej opinii wymaga
sumiennego momentu refleksji, po ktrym nastpi solidna argumentacja. Osobicie wychodz z
zaoenia, e przedstawione przeze mnie fakty historyczne wystarczaj, aby stwierdzi, e
teocentryczne redniowiecze, cho nie byo odzwierciedleniem raju na ziemi, to jednak winno
zosta uznane za pozytywny okres, ktrego spucizna pooya podwaliny dla nastpnych epok.

Grzegorz Bilski