PODSTAWOWE POJĘCIA DOTYCZĄCE

TEKSTU

PISMO
Pismo to system umownych znaków, za pomocą których można utrwalić język mówiony.

Jest wiele sposobów zapisu mowy. Generalnie można je podzielić na zapis dźwięków oraz
zapis znaczeń. Większość używanych obecnie systemów pisma to systemy mieszane
fonetyczno-znaczeniowe.

Badania medyczne pokazują, że przy czytaniu pisma znaczeniowego aktywność obszarów

mózgu rozkłada się inaczej niż przy czytaniu pisma fonetycznego. Pismem fonetycznym
zajmuje się głównie lewa półkula, natomiast znaczeniowym prawa. Zaburzenie
odwzorowywania znaków nazywa się dysgrafią.

Systemy pisma
W większości współczesnych języków europejskich używa się systemu mieszanego i tak:

• słowa są zapisywane fonetycznym systemem alfabetycznym

• nazwy własne są zapisywane fonetycznym systemem alfabetycznym
• systemem znaczeniowym zapisuje się m.in.:
o liczby są zapisywane systemem znaczeniowym, bardzo rzadko zapisuje się je
fonetycznie. Tak więc zwykle 120 a nie 'sto dwadzieścia'
o nazwy substancji chemicznych, Np. zapis HCl występuje znacznie częściej niż
zapis chlorowodór

W większości z tych języków jednak w zapisie słów "normalnych" istnieją obok elementów
fonetycznych również elementy znaczeniowe - wiele allomorfów zapisuje się w ten sam
sposób pomimo odmiennego ich brzmienia. W języku polskim dotyczy to głównie
dźwięczności spółgłoski końcowej (Np. chleb i chleba choć b w chleb wymawiane jest
zwykle p). W języku angielskim zjawisko to ma znacznie większy zasięg. Np.:

• do /du/
• does /daz/
• don't /dont/

Trzy fonetycznie różne allomorfy (/du/, /da/ i /do/) są tu zapisywanie w ten sam sposób ze
względu na wspólne znaczenie. W piśmie angielskim to zjawisko występuje tak często, że
można mieć wątpliwości czy zasadne jest określanie go pismem fonetycznym.

Dla porównania, w piśmie japońskim używa się:

• Dla większości "normalnych" słów systemu znaczeniowego kanji

• Dla końcówek gramatycznych oraz rzadszych "normalnych" słów fonetycznego
systemu sylabicznego hiragana.
 • Dla japońskich nazw własnych używa się systemu sylabicznego hiragana. Wiele nazw
własnych zapisuje się systemem znaczeniowym kanji.
• Dla zapożyczeń z języków zachodnich oraz dla zachodnich nazw własnych używa się
fonetycznego systemu sylabicznego katakana.
• Do niektórych nazw obcych (Np. skróty nazw organizacji) używa się romaji, czyli
alfabetu łacińskiego.
• Czasem używa się romaji lub hiragana do wszystkiego w sytuacjach, w których trudno
byłoby używać innych systemów.

Typy pisma

Rozmieszczenie różnych typów pisma na świecie

• piktograficzne (obrazkowe) - przedmioty i czynności zapisywane są za pomocą

piktogramów (obrazków)
• ideograficzne - idee i pojęcia zapisywane są za pomocą ideogramów,
przedstawiających abstrakcyjne pojęcia; to kolejny etap ewolucji pisma w stosunku do
piktogramów. Ideogramy to obecnie m.in. niewielka część chińskich znaków.
• fonetyczne - symbole przedstawiają dźwięki:
o pismo głoskowe (alfabet) - symbole oznaczają spółgłoski i samogłoski, np.
alfabet łaciński, alfabet grecki, cyrylica, głagolica, hangyl,
o pismo spółgłoskowe (abdżad) - symbole oznaczają spółgłoski, wartość
samogłosek wynika z kontekstu Np. alfabet hebrajski,
o pismo alfabetyczno-sylabiczne (abugida) - symbole oznaczają spółgłoski, a
wartość samogłosek zmieniają znaki diakrytyczne,
o sylabariusz - symbole oznaczają sylaby, Np. katakana i hiragana;
• pismo złożone lub pismo mieszane - w jednym systemie pisma występuje kilka
podsystemów, np. pismo japońskie, na które składają się sylabariusze hiragana i
katakana, oraz ideogramy chińskie - kanji,
o pismo ideograficzno-fonetyczne (piktofonetyczne) - w jednym znaku pisma
występują elementy fonetyczne i semantyczne (taką strukturę ma ok. 80 proc.
znaków chińskich).
• pismo węzełkowe

KROJE PISMA

Krój pisma to charakterystyczny obraz kompletu znaków pisma o jednolitych podstawowych

cechach graficznych: stylu, rytmie, proporcji, dukcie, układzie lub kształcie szeryfów,
właściwościach optycznych (czytelności) itp. Krój pisma może mieć wiele odmian, czasami
nawet znacznie różniących się od kroju podstawowego, lecz nadal zachowujących w sposób
konsekwentny podstawowe założenia graficzne danej rodziny krojów.
Krój pisma (łącznie z jego wszystkimi odmianami) jest dziełem autorskim podlegającym
ochronie prawnej.

Krój pism (dawniej także karakter) – jeden z trzech podstawowych parametrów każdej
czcionki i fontu (pozostałe dwa parametry to stopień i odmiana).

Spośród tych trzech parametrów krój jest najważniejszym elementem określającym

charakterystyczny wygląd i unikalność każdej rodziny czcionek czy fontów. Stanowi o
konkretnym, rozpoznawalnym wyglądzie niezależnie od wielkości znaków, czy ich atrybucie
pogrubienia, pochylenia, szerokości itp.

Rodzaje krojów
Na świecie istnieje nieprawdopodobnie duża ilość fontów, ale większość z nich to drobne
modyfikacje istniejących już krojów. Tak naprawdę takich najbardziej uznanych rodzajów
fontów, jeśli chodzi o ich charakterystyczny kształt jest na świecie tylko kilkadziesiąt.
Stanowią one kanon, do którego dorobiono całą rzeszę mniej lub bardziej udanych przeróbek.
Łącznie z tych wszystkich fontów (sławnych pierwowzorów i ich przeróbek) korzysta się
najczęściej, chociaż dochodzi do tego równie duża liczba fontów innych, rzadziej
stosowanych, które raczej ciężko sklasyfikować po wyglądzie. Istnieje jednak kilka cech,
według których można fonty uporządkować:

Jedno- i dwuelementowe

• kroje jednoelementowe – wszystkie kroje pisma, w których litery (i oczywiście

wszystkie pozostałe znaki) są zbudowane z kresek tej samej szerokości (czyli
grubości). Inna nazwa to kroje linearne.
• kroje dwuelementowe – w odróżnieniu od krojów jednoelementowych, kreski
stanowiące znaki w tych krojach mogą różnić się szerokością, Np. wszystkie pionowe
są innej szerokości niż poziome, lub też gdy szerokość tych kresek zmienia się
płynnie, dowolnie według uznania ich projektanta.

Kroje można podzielić również na:

Szeryfowe i bezszeryfowe

pismo bezszeryfowe

pismo Szeryfowe

• pismo Szeryfowe – szeryfy to ozdobne, krótkie kreski stosowane w wielu krojach

pisma do zwiększenia dekoracyjności danego fontu. Najczęściej są to poziome kreski
będące stopkami liter, ale mogą występować również w innych miejscach znaków.
Jeżeli dany font został zaprojektowany z wykorzystaniem szeryfów, to są one
konsekwentnie stosowane w całym zestawie znaków pisarskich danego fontu, a w
 szczególności leżą one we wszystkich znakach na tej samej linii. Pismo Szeryfowe
wywodzi się od kutych w kamieniu napisów starożytnego Rzymu, a szeryfy i
zróżnicowane grubości linii symbolizują ślad dłuta kamieniarskiego.
• pismo bezszeryfowe – fonty nie mające szeryfów.

Drobna uwaga: Pracując z fontami, niezależnie od platformy komputerowej, oraz wersji

językowej oprogramowania, często będziemy się natykać na dwa tajemnicze określenia: serif,
oraz Sans serif. Pierwsze oznacza szeryfy, a drugie, że to coś szeryfów jest pozbawione.
"Sans" to po francusku – "bez", w tym przypadku – "bez szeryfów".

Szeryfy są co prawda ozdobnikami, ale nie zmienia to faktu, że Szeryfowe kroje pisma należą
do podstawowych fontów, stosowanych w bieżącej pracy do łamania tekstu, na równi z
bezszeryfowymi. Zarówno fonty jedno- jak i dwuelementowe mogą być Szeryfowe lub
bezszeryfowe, ale konkretny font tylko: Szeryfowe, lub bezszeryfowy (i tak samo: jedno- lub
dwuelementowy).

Przyjmuje się, że łatwiej czyta się tekst jednolity wydrukowany krojem szeryfowym. Tekst na
ekranie lepiej czyta się wyświetlony krojem bezszeryfowym. Także duże napisy (Np. na
bannerach) lepiej drukować krojem bezszeryfowym.

Trzeci podział, to:

• Stałe i proporcjonalne
• kroje proporcjonalne

Łatwo zauważyć, że litera "i" jest znacznie węższa od litery "w". Przeważająca większość
krojów to pisma proporcjonalne, co oznacza, że światła międzyliterowe (czyli odstępy
pomiędzy sąsiednimi literami) w skali całego tekstu będą identyczne i wyrazy, lub inne
napisy, będą wyglądać naturalnie. Osiągnąć to możemy tylko wtedy, gdy odległości
pomiędzy środkami sąsiednich znaków będą mogły być różne (czyli zmieniać się
proporcjonalnie).

Kroje stałe (Np. Courier) stosuje się rzadko – tylko wtedy, gdy zależy nam, aby ilość znaków
w każdym wierszu była ta sama, a znaki w pionie układały się w kolumnach, Np. w imitacji
tabel, wyciągach zawierających dużo cyfr, w listingach programów, itp. Zwykły tekst pisany
krojem stałym wygląda brzydko, jak maszynopis, bo pary niektórych znaków będą bardzo
ciasne, a inne nadmiernie odsunięte od siebie. Stałe kroje pisma nazywamy także pismem
maszynowym. W normalnej pracy w DTP, a szczególnie przy pisaniu tzw. tekstu głównego
stosuje się wyłącznie kroje proporcjonalne.

Inne typologie

Główny podział krojów ze względu na ich wygląd, to właśnie kroje jedno- i dwuelementowe,
oraz Szeryfowe i bezszeryfowe. Istnieje też kategoria krojów określana jako pisanki. Są to
najrozmaitsze kroje pisma przypominające z wyglądu pismo odręczne, często kaligraficzne.
Można jeszcze, niejako "na siłę", wyróżnić takie grupy krojów jak: ozdobne,
eksperymentalne, itp. ale niewiele to mówi w praktyce. Jak widać z powyższego – niezbyt
wiele można powiedzieć o rodzajach krojów, przynajmniej na poziomie zwykłego
użytkownika programów graficznych. W sumie jest to zrozumiałe, bo trudno opisywać
sztywnymi regułami tyle, często bardzo odmiennych i bardzo indywidualnych kształtów
zestawów liter.

Co prawda istnieją szczegółowe i jasno zdefiniowane systemy podziałów krojów pisma, ale
terminologii takiej nie używa się w bieżącej pracy studia DTP. Jest to terminologia wybitnie
fachowa i posługują się nią tylko typografowie (projektanci krojów), wykształcone zawodowo
osoby zajmujące się projektowaniem grafiki (czasami także realizacją) oraz pasjonaci
typografii. Są to określenia typu: grotesk, antykwa etc., i wynikają z historii rozwoju liter.

Najbardziej znane kroje

Wśród rozmaitych krojów pisma istnieje zaledwie kilka najczęściej stosowanych krojów (oraz
oczywiście masa ich zamienników). Najpopularniejsze do składu dużych, typowych tekstów
są dwa kroje: Times i Helvetica. Nie są to jedyne kroje spośród powszechnie używanych, ale
faktycznie są jednymi z najpopularniejszych.

• Times Roman – najpopularniejszy krój proporcjonalny, dwuelementowy z szeryfami.

Inna popularna nazwa kroju o niemal identycznym wyglądzie to Times New Roman,
Dutch 801, Nimbus Roman, Toronto.
• Helvetica – najpopularniejszy krój proporcjonalny, jednoelementowy, bezszeryfowy.
Jej najbardziej znane zamienniki to: Arial, Swiss 721.
• Courier – najbardziej znany krój stały.
• Antykwa linearna - jest inspirowana pismem ozdobnym, które dominowało w
czasach średniowiecza. Dziś wydaje się ona ciężka i trudna do odczytania w
większych blokach tekstu oraz sprawia wrażenie staroświeckiej
• Antykwa - Jest to pismo, które czyta się najlepiej i używa najczęściej w przypadku
większych bloków tekstu. Litery oraz szeryfy antykwy są ustawione względem siebie
w odstępach proporcjonalnych

Oprócz krojów zawierających znaki pisarskie istnieją też kroje będące zestawami
najprzeróżniejszych symboli jak strzałki, elementy geometryczne, znaki uśmiechniętej
twarzy, otwartej i zamkniętej koperty, a nawet kroje składające się z tematycznych zestawów
takich, jak: znaki drogowe, znaki zodiaku, nuty, symbole matematyczne, a nawet zwierzęta
czy samochody. Do najpopularniejszych krojów pisma zawierających piktogramy należą:
Webdings, Wingdings, oraz Zapfdingbats.

ATRYBUTY KROJU PISMA

Atrybuty kroju pisma: pogrubienie (B), kursywa (I ), podkreślenie (U) i przekreślenie (S).
 SKANER
TYPY SKANERÓ

Wśród skanerów możemy dokonać podstawowego podziału na :

Skanery ręczne (ruchome),

Skanery płaskie (stacjonarne):

- Biurowe,
- Skanery fotograficzne – filmowe,
- Skanery do slajdów.

Skanery kodów kreskowych.

Skanery bębnowe,
BUDOWA SKANERA PŁASKIEGO
Budowa skanera płaskiego na wyżej wymienionych elementach, z których podstawowym jest
źródło światła. Są to lampy fluorescencyjne (ksenonowe, neonowe, argonowe), które emitują
światło białe, oświetlając nim oryginał. Odbite od oryginału światło zostaje odebrane przez
układ elementów fotoczułych, który przetwarza padające światło na prąd elektryczny. Prąd
ten jest tym większy. im większe jest światło. W najpopularniejszych konstrukcjach element
światłoczuły stanowi wykonany jako chip element CCD (Charge Cuupled Devices), tj.
urządzenia o sprzężeniu ładunkowym.

ZASADA DZIAŁANIA
Światło białe odbite od kolorowego fragmentu oryginału przyjmuje barwę tego fragmentu. To
barwne światło, po przejściu przez układ optyczny, pada na filtr dichroiczny, który rozdziela
odbity sygnał świetlny na trzy jednakowe strumienie. Powstałe strumienie padają na trzy
rzędy czujników fotoelektrycznych.
 Rys. 5. Zależność natężeń generowanych prądów od Rys. 6. Zasada działania skanera płaskiego
jasności barw składowych RGB i elementy jego budowy

Każdy element czujnika jest pokryty filtrem, odpowiednio: czerwonym R, zielonym G i

niebieskim B. W wyniku tego następuje automatyczne odfiltrowanie trzech tzw.
podstawowych barw składowych RGB (Red, Green, Blue). Każda składowa ma jasność
odpowiednią do koloru światła odbitego od elementu oryginału. Im jasność podstawowej
barwy składowej większa, tym większy ładunek, co powoduje, że większy prąd jest
generowany przez element fotoczuły (rys. 5). Z kolei w przetworniku A/C sygnał analogowy
(prąd) jest zamieniany na sygnał cyfrowy w celu utworzenia pliku cyfrowego. Plik ten może
być rozpoznawany i reprodukowany w systemie komputerowym.
Zasadę działania skanera płaskiego, w którym uwidoczniono omówione elementy budowy,
przedstawia rys. 6.

PODSTAWOWE PARAMETRY SKANERA

Poniżej zostaną omówione parametry skanera - zarówno te, które są zapewniane przez
konstrukcję, jak i te, które można uzyskać za pomocą sterownika. Poznamy tylko
najistotniejsze z nich. Im skaner jest prostszy, tym dostarcza mniej opcji do regulacji,
wybierania, testowania itd. Parametry wymienimy według ich ważności.
Gęstość optyczna skanera. Gęstość optyczna materiału fotograficznego jest podstawą
zrozumienia gęstości optycznej skanera. Gęstość optyczna materiału fotograficznego to miara
stopnia zaczernienia pola (ilości osadu metalicznego srebra) w wywołanej warstwie
fotograficznej. Gęstość optyczną oznacza się symbolem D i jest to liczba bezwymiarowa.
Nie wdając się w rozważania matematyczne, zapamiętajmy, że jeśli wywołany materiał
fotograficzny odbija całe światło, to jego gęstość optyczna D = 0; gdy odbija 0,1 światła -
wtedy D = 1; jeśli odbija 0,01 - to D= 2, gdy odbija 0,001 - wtedy D =3 itd.
Gęstość optyczna skanera to wielkość charakteryzująca proces rejestrowania światła przez
elementy fotoczułe i oznaczająca zakres gęstości optycznej D, który z oryginału może
zarejestrować skaner, czyli różnicę między największą gęstością optyczną Dmax na materiale
fotograficznym a najmniejszą Dmin (D = Dmax - Dmin). Im wartość D jest mniejsza, tym
gorszej jakości czerń i zbliżone do nie] barwy (ciemne granaty, brązy itp.) uzyskuje się na
obrazie z najlepszego nawet oryginału, czyli tym gorsze zinterpretowanie cieni oryginału w
obrazie cyfrowym.
Bardzo ciemne barwy staną się nierozróżnialne - mówi się o utracie szczegółów w cieniach.
Jest to podstawowe niedomaganie w amatorskich skanerach płaskich. Efekt skanowania tego
samego oryginału na dwóch skanerach różniących się rejestrowanymi gęstościami
optycznymi przedstawiono na rys. 7.
Rys. 7. Efekt skanowania tego samego oryginału na skanerach o różnych gęstościach
optycznych (różnica w cieniach)
STEROWNIKI SKANERA I OPROGRAMOWANIE

Wybór opcji do skanowania umożliwia jego sterownik. Sterownik to program napisany dla
konkretnego skanera. Ponieważ producent zna swój produkt, są więc przez niego podawane
parametry sterownika. Niektóre istotniejsze funkcje, które zapewnia sterownik, zostaną
opisane poniżej.
Rozdzielczość interpolowana. Oprócz rozdzielczości optycznej w odniesieniu do skanera
występuje pojęcie rozdzielczości interpolowanej. Jest to wielkość wynikająca ze „sztucznego”
tworzenia w obrazie cyfrowym mniejszych pikseli z większych za pomocą algorytmów
arytmetycznych - tzw. interpolacji. Interpolacja jest uśrednianiem algebraicznym poziomów
jasności piksela interpolowanego i pikseli sąsiadujących z tym pikselem.

Przykład 2
Przedstawione na rys. 8 kwadraty reprezentują piksele obrazu cyfrowego. Liczby na pikselach
oznaczają (w procentach) poziomy ich szarości. Posługując się danymi z obrazu w części
lewej, zmniejsz dwukrotnie piksele i oblicz poziom szarości P piksela, który wystąpi w
prawym dolnym rogu obecnego piksela o szarości 50.

Rys. 8. Zasada działania interpolacji; z

lewej - piksele przed interpolacją; z prawej
- piksele po interpolacji

Rozwiązanie. Wyobraźmy sobie dwa razy gęstszą siatkę nałożoną na piksele, której oczka
będą symbolizowały dwa razy mniejsze piksele. Piksel o szarości 50 (podobnie jak inne)
zostanie podzielony tą siatką na cztery części. Każda część będzie miała wokół siebie
sąsiadów. Przy pikselu w prawym dolnym rogu piksela 50 wystąpi ośmiu „zmniejszonych”
sąsiadów. Jego końcowa szarość jest algebraicznym uśrednieniem jego dotychczasowej
szarości i szarości pikseli otaczających; zatem:
P = (50+50+50+50+70+70+90+20+20): 9 = 52
W prawej części rys. 8 przedstawiono piksele po interpolacji, w tym obliczony piksel.

Sterownik skanera włącza rozdzielczość interpolowaną automatycznie, gdy skanowanie

przebiega z rozdzielczością większą od rozdzielczości optycznej. Wysoka rozdzielczość
interpolowana ma pozytywny wpływ na proces skanowania oryginałów kreskowych (czarno-
białych, czyli bez odcieni szarości), gdyż wygładza pochylone i zaokrąglone krawędzie
(mniejsze piksele czarne i białe).

Rys. 9. Efekt skanowania kreskowego

(czarno-biatego) przy różnych
rozdzielczościach interpolowanych

Efekt skanowania czarnego pierścienia na białym tle, odpowiednio z dużą i małą

rozdzielczością interpolowaną, przedstawiono na rys. 9. Stosowanie natomiast rozdzielczości
interpolowanej dla oryginałów ciągłotonalnych (występują na nich ciągłe przejścia między
kolorami na oryginale) negatywnie wpływa na ostrość obrazu, gdyż następuje rozmywanie
krawędzi, co można zauważyć na rys. 10.

Rys. 10. Porównanie efektu skanowania tonów przy rozdzielczości optycznej (po lewej) i
przy włączonej rozdzielczości interpolowanej (po prawej)

UWAGI EKSPLOATACYJNE

Aby skaner zawsze działał bezbłędnie i by można było wykorzystać wszystkie jego
możliwości, należy przestrzegać kilku prostych zasad.
Przygotowanie do pracy i konserwacja skanera. Podczas skanowania należy zachowywać
czystość zarówno urządzenia, jak i skanowanych materiałów. Wymaganie to jest istotne ze
względu na stosowane rozdzielczości. W skanerze płaskim szklana płyta, na której kładzie się
oryginały, musi być pozbawiona kurzu, plam. włosów, rys i innych uszkodzeń
mechanicznych. Skaner powinien stać w miejscu nienarażohym na działanie wstrząsów,
pyłów, wilgoci i gwałtownych zmian temperatury. W zasięgu ręki powinna być zawsze czysta
ircha lub inny niepylący miękki materiał, którym należy przecierać szklaną płytę. W
przypadku konieczności usunięcia plam z tych elementów lub obudowy należy stosować
detergenty lub nieagresywne rozpuszczalniki. Cieczą zwilżamy szmatkę, a nie bezpośrednio
element skanera, gdyż zapobiegnie to przedostaniu się środka czyszczącego do elementów
wewnętrznych.
Przygotowanie materiałów do skanowania. Materiały do skanowania powinny być
przechowywane w oddzielnych kopertach lub torebkach, aby nie ocierały się o siebie, co
powoduje uszkodzenie emulsji fotograficznej. Dotyczy to zwłaszcza oryginałów na kliszach,
ponieważ powstające wówczas rysy na materiale mogą być niekorzystne dla końcowego
wyniku pracy.
Nie należy brać materiału fotograficznego bezpośrednio palcami, gdyż pozostawiają one
tłuszcz i odciski linii papilarnych. Najlepiej używać rękawiczek z miękkiej tkaniny lub
chwytać oryginał za krawędzie. Jeżeli wcześniej został zabrudzony, to należy go delikatnie
oczyścić (irchą, miękką flanelą). Skanowanie odbitki fotograficznej wymaga: używania
błyszczących papierów zamiast matowych, niestosowania papierów z fakturą, unikania
pisania na odwrocie zdjęcia twardym ołówkiem lub długopisem.

STEROWNIKI

http://www.download.net.pl/17731/Primax-Scanner-Colorado-D600-36bit-Direct-9600-
Driver-Windows-9x/

http://www.in4.pl/tmp/primax_xp_lpt.zip
http://welcome.hp.com/country/pl/pl/support.html

Opracowała:Paulina Sobczak