JAK USTRZEC DZIECI

PRZED SKUTKAMI
NIEWACIWEGO ODYWIANIA

Zarejestruj si na stronie
www.vocatio.com.pl
jako odbiorca naszego newslettera,
a bdziesz otrzymywa informacje o nowociach, znikach
i specjalnych promocjach przygotowanych dla naszych Klientw.
Moesz oczekiwa zniek o wysokoci nawet
do 2050% oryginalnej ceny detalicznej.

Redakcja i korekta:
Joanna Raczkowska
Redakcja techniczna:
Magorzata Biegaska-Bartosiak
Projekt okadki:
Radosaw Krawczyk
Ilustracje na okadce:
Fotolia.com (55065932 Konstantin Yuganov; 76933412 lilechka75;
74445282 Dani Vincek; 80884542 cristinphotos; 87266358 Kot63;
63852209 primopiano)
Ilustracje w rodku ksiki:
Fotolia.com (32208471 Christos Georghiou; 16702027 Klara Viskova)
Copyright 2012 by VOCATIO.
All rights reserved.
Wydanie drugie (2015).
Wszelkie prawa do wydania polskiego zastrzeone.
Ksika, ani adna jej cz, nie moe by przedrukowywana
ani w jakikolwiek inny sposb reprodukowana czy powielana mechanicznie,
fotooptycznie, zapisywana elektronicznie lub magnetycznie,
ani odczytywana w rodkach publicznego przekazu
bez pisemnej zgody wydawcy.
W sprawie zezwole naley zwraca si do:
Oficyna Wydawnicza VOCATIO
02-798 Warszawa, ul. Polnej Ry 1
e-mail: vocatio@vocatio.com.pl
Redakcja: tel. (22) 648 54 50,
Dzia handlowy: fax (22) 648 03 79, tel. (22) 648 03 78,
e-mail: handlowy@vocatio.com.pl
Ksigarnia Wysykowa
02-798 Warszawa 78, skr. poczt. 54,
tel. (603) 861 952
e-mail: ksiegarnia@vocatio.com.pl
www.vocatio.com.pl

ISBN 978-83-7829-186-2

Wstp

Sposb ywienia w najwczeniejszych latach ycia jest spraw niezwykle wan. Ju w dziecistwie ksztatuj si nawyki ywieniowe, a bdy popenione w tym okresie daj o sobie zna w pniejszym wieku.
Cukrzyca, otyo, miadyca to tylko niektre z dugiej listy chorb,
ktre zaczynaj si bardzo wczenie, a odpowiedzialno za nie czstokro spoczywa na rodzicach.
Z zadowoleniem mona odnotowa fakt, e mode mamy doceniaj zalety karmienia piersi. Do tej pory nie wymylono nic lepszego od
tego, co oferuje nam natura. Cigle jednak pokutuj przestarzae wzorce. Dieta zarwno dzieci, jak i dorosych zawiera nadmierne iloci biaka, tuszczw oraz produktw rafinowanych, przetworzonych. Podstaw dziennego menu tradycyjnie stanowi miso i wdliny. Nie do koca
mamy te wiadomo, jakim zagroeniem dla naszych dzieci jest cukier. Profilaktyk przeciw prchnicy czsto ogranicza si do reklam
caej gamy past do zbw i umiejtnoci mycia zbw. Wielu rodzicw
nie dostrzega zwizku midzy udziaem nadmiernej iloci nabiau
w diecie a czstymi infekcjami.
Jednym sowem, w celu zmiany zych nawykw i niewaciwych
wzorcw ywieniowych konieczne jest przedstawienie alternatywy zawierajcej prezentacj w diecie dziecka zdrowych produktw, bdcych rdem niezbdnych skadnikw pokarmowych. Warto wiedzie
na przykad, e rwnie dobrym rdem wapnia jak ty ser mog by
nasiona sezamu, migday, orzechy, a biako warzyw i owocw nie wykazuje si gorsz przyswajalnoci ni biako misa.
Ksika ta nie jest poradnikiem dietetycznym ani ksik kucharsk, zawiera natomiast propozycje mogce uzupeni wiedz rodzicw
na tematy zwizane z ywieniem ich pociech. Przepisy kulinarne mog by uzupenieniem dla tradycyjnych potraw.

I. Najwaniejszy
dobry pocztek
Przysmaki niemowlaka
Od pierwszych chwil ycia swego dziecka mama dokada stara, aby
zapewni mu wszystko, co najlepsze. Jedn z najwaniejszych jej trosk
jest to, aby poywienie niemowlcia byo dobre, bogate w biako i inne
skadniki odywcze. Czstokro towarzyszy temu niepotrzebne zdenerwowanie, zaaferowanie. Noworodek, a potem niemowl co najmniej do szstego miesica ycia nie potrzebuje absolutnie adnych
innych produktw, adnego poywienia poza pokarmem matki. Natura tak wspaniale wyposaya kobiet, e jest ona w stanie zapewni
swemu malestwu najlepszy na wiecie pokarm. Skad mleka zmienia
si w miar rozwoju dziecka, dostosowujc si do jego aktualnych potrzeb. Do szstego miesica ycia dziecka mleko kobiece jest pokarmem wystarczajcym, a zarazem niezastpionym i jedynym. Nie wymylono dotd adnej mieszanki, adnej odywki, ktra mogaby
konkurowa z mlekiem matki. Dziecko do trzeciego miesica ycia ma


jeszcze niesprawny ukad pokarmowy, wikszo enzymw nie spenia

swej roli, mleko matki niejako naprawia ten defekt. Wyposaone jest
ono ponadto w liczne substancje odpornociowe, ktrych nie ma adna mieszanka. Zawiera przeciwciaa wielu bakterii chorobotwrczych,
jak: polio, grypy, bakterii z grupy salmonella.

Wol mleko swojej mamy

Skad mleka kobiecego jest inny ni skad mleka krowiego, tak jak niejednakowe jest zapotrzebowanie na skadniki odywcze niemowlt
ludzkich i cielt. Czowiek, szczeglnie ten may, charakteryzuje si
bardzo szybkim rozwojem mzgu. Dziecko w niebywaym wrcz tempie nabywa nowych umiejtnoci, bardzo sprawnie radzi sobie z rozpoznawaniem otoczenia, chocia cigle nie jest jeszcze zbyt wydolne
pod wzgldem fizycznym. Chodzenie rozpoczyna dopiero okoo roku,
w wieku kilku miesicy siada, raczkuje, podczas gdy inne ssaki rodz
si niemale przystosowane do samodzielnego ycia. Ich potrzeby s
inne i skad mleka ich matek te jest inny, wicej w nim biaka,
tuszczu, mniej natomiast tych substancji, w ktre obfituje mleko kobiece.
W porwnaniu z mlekiem krowim, poziom biaka w pokarmie kobiecym jest trzykrotnie niszy, co podyktowane jest szybszym tempem
wzrostu fizycznego cielt ni niemowlt. Inne s te proporcje midzy
kazein a laktoglobulin: w mleku krowim 4,5:1, podczas gdy w mleku
kobiecym 1:2. To drugie zawiera te laktoferyn substancj biakowo-elazow, uatwiajc wchanianie elaza, ktrej brak jest w mleku
krowim. Zawarto pierwiastkw ladowych w mleku kobiecym jest
znacznie wysza ni w mleku krowim, korzystniejsze s te ich proporcje.
Pokarm prawidowo odywiajcej si matki dostarcza dziecku
wielu cennych witamin, zawiera wicej ni w mleku krowim witamin
A i C, a take nieobecn w tym drugim witamin E. Zawarto cukru
mlecznego laktozy w mleku kobiecym przewysza dwukrotnie jego


ilo w mleku krowim, co sprzyja lepszemu wchanianiu wapnia przez

ustrj. Laktoza bierze ponadto udzia w rozwoju orodkowego ukadu
nerwowego, jest rwnie niezbdna do rozwoju bakterii jelitowych,
hamujcych rozwj innych drobnoustrojw chorobotwrczych.
Mleko kobiece jest znacznie bogatsze w wielonienasycone kwasy
tuszczowe NNKT, spord ktrych najwaniejszy jest kwas gamma
linolenowy. Zaliczany jest on do hormonw komrkowych, a ponadto
jego obecno warunkuje powstawanie prostoglandyn. Wpywaj one
na prawidowy przebieg przemiany materii, wzmagaj wydzielanie insuliny i hormonw przysadki mzgowej i tarczycy oraz chroni przed
alergiami.
Karmienie piersi pomaga rwnie utrzyma naturaln wi niemowlcia z matk: matka tulc do piersi swe malestwo, w jedyny naprawd skuteczny sposb koi jego niepokj i smutek. Ono za tylko
tam odnajduje spokj i czuje si bezpieczne. Poza wszystkimi innymi
zaletami karmienie piersi jest po prostu wygodne. Mama nie musi
zerwana ze snu grza butelki z mlekiem, zabiera w podr termosw,
podgrzewaczy czy innego oprzyrzdowania.
Tak wic do p roku ycia naszego dziecka zaufajmy naturze
i wasnej intuicji, e nie ma dla niego nic lepszego ni nasz pokarm
i nasza obecno. Mama musi jednak pamita, e aby pokarm by
rzeczywicie wartociowy, sama powinna si prawidowo odywia.

Mamusiu, odywiaj si dobrze

Podobnie jak w czasie ciy, tak i teraz mama musi szczeglnie zadba
o waciwy skad diety. Podstaw powinny stanowi tu kasza jaglana
i kukurydziana oraz warzywa o naturalnym sodkim smaku, takie jak:
dynia, marchew, cebula, biaa kapusta, soczewica. Smak i jako poprawiaj takie dodatki jak rodzynki, suszone morele, liwki i daktyle.
Cennym uzupenieniem za bd nasiona rolin oleistych, gwnie
pestki dyni, sonecznika, siemi lniane, nasiona sezamu, migday oraz
orzechy.


Naley te zadba o to, aby w diecie znalazy si oleje rolinne najwyszej jakoci, a wic toczone na zimno. S rdem NNKT, czyli wielonienasyconych niezbdnych kwasw tuszczowych, ktre peni wan rol w prawidowym rozwoju dziecka, gwnie za w ksztatowaniu
jego mzgu. Do najwaniejszych z nich nale kwasy omega 3. Badania
wykazuj, e dzieci kobiet, ktrych dieta w czasie ciy i karmienia obfituje w ten skadnik, osigaj lepsze wyniki w nauce, a ich rozwj przebiega w sposb bardziej harmonijny. Najwikszym bogactwem NNKT
wykazuje si olej lniany. Jest on jednak do nietrway i powinien by
spoywany wycznie na zimno, dodawany do ugotowanych ju potraw.
Do duszenia i gotowania najlepiej uywa oliwy z oliwek.
Warto te, szczeglnie latem, jada owoce. Radziabym ograniczy
si do tych dojrzewajcych w naszym klimacie, rezygnujc z owocw
cytrusowych. Bywaj one przyczyn biegunek i zaburze odkowych
u niemowlt, a spowodowane jest to najczciej dodatkiem rodkw
konserwujcych pozwalajcych duej zachowa wieo.
Wiosn i latem korzystajmy wic z bogactwa naszych sadw, zim
bardzo wskazane jest picie owocowych herbatek, naparw z owocw
suszonych, a take wywarw z warzyw, ktry to napj uzupenia doskonale zapasy soli mineralnych. Bardzo dobrym rdem witaminy C
moe by kiszona kapusta, kiszone buraki, a take inne warzywa.
A mleko? Podobnie jak w czasie ciy, tak te podczas karmienia lekarze i dietetycy zalecaj picie przynajmniej p litra mleka, przede
wszystkim ze wzgldu na zawarto wapnia. Radziabym tu jednak ostrono. Objawy atopowego zapalenia skry, ble brzuszka, kolki mog
wiadczy, e mleko nie suy naszym dzieciom. Naley zatem wycofa
z diety mamy nie tylko mleko ale i nabia. Dobrym rdem wapnia s
sardynki, sezam, migday, penoziarniste zboa, oliwa z oliwek oraz glony
morskie dostpne w sklepach ze zdrow ywnoci. Mona je dodawa do
zup czy innych da. Uzupeniaj one rwnie niedobr innych mineraw, w tym elaza.
Nieodcznym skadnikiem codziennej diety jest chleb. Czsto nie
zwracamy uwagi na jego skad i sposb przygotowania, tymczasem
pszenny chleb na drodach nie jest najlepszym pokarmem dla kar

micej mamy. Gliadyna, czyli biako zawarte w pszenicy, moe mie

negatywny wpyw na metabolizm zarwno mamy, jak i dziecka. Mona pokusi si o wasnorczne przygotowanie chleba z mki ytniej,
gryczanej na zakwasie, a jeszcze lepiej zastpowa chleb kaszami i warzywami.

Gdy za mao mleka

i inne problemy z karmieniem
Co robi, gdy jednak mimo wszystko ilo pokarmu okazuje si niewystarczajca i syszymy, e trzeba dziecko dokarmia.
Po pierwsze, naley sprawdzi, czy rzeczywicie zrobiymy
wszystko, co moliwe: czy pozycja w czasie karmienia jest waciwa,
czy dziecko jest zdrowe, czy czstotliwo i czas karmienia zaspokajaj
potrzeby niemowlaka? Warto pamita, e dokarmianie sprawia, e
ilo mleka automatycznie si zmniejsza i moe nam by trudno wrci do penego karmienia. Jeli rzeczywicie zachodzi konieczno zastpienia na jaki czas pokarmu mamy, to raczej naley unika karmienia butelk ze zwykym smoczkiem. Obecnie s do kupienia smoczki,
ktre zmuszaj maluszka do pewnego wysiku podczas ssania. Dziki
temu powrt do karmienia piersi bdzie atwiejszy. Dobrym dodatkiem do zup, budyniw i kaszek moe by mleko migdaowe, ryowe
czy jaglane. Warto jednak wiedzie, e naturalny pokarm nawet najgorzej odywiajcej si matki jest zawsze lepszy od sztucznych mieszanek.

Dziecko poznaje rne smaki

Poczynajc od smego miesica, wprowadzamy do diety dziecka gotowane warzywa, najpierw marchew, pietruszk, ziemniaki, kapust,
a potem stopniowo pozostae. W 9 miesicu mona doda soczewic,
a nastpnie bia fasol. Okoo roku dzieci mog je ju wszystkie
10

warzywa zarwno w postaci zup, surwek, potraw z warzyw duszonych, jak i w postaci surowej po prostu umyte i obrane do gryzienia.
Maluchy bardzo to lubi. Niekoniecznie musz to by marchewki, mog by rwnie pokrojone kalarepki, selery, buraki. Warzywa dla dzieci
najlepiej kupowa oczywicie w sklepach ekologicznych lub w sprawdzonym gospodarstwie.
Owoce, ale wycznie te dojrzewajce w naszym klimacie, wprowadza si do diety dziecka w drugiej poowie pierwszego roku. Przed
upywem pierwszego roku w adnym wypadku nie naley podawa
owocw cytrusowych.
W diecie dziecka powinny znale si nasiona rolin oleistych
(migday, pestki dyni, sonecznika, sezamu, orzechy) w iloci okoo
2 yeczek dziennie. Mona je mieli w mynku i posypywa gotowe
potrawy. Obok cennej witaminy F (NNKT) dostarczaj one elaza,
wapnia, magnezu. Naley rozpoczyna od migdaw, sezamu, dyni,
sonecznika. Zawsze powinny by wieo zmielone (przechowywane
najduej tydzie).
Staym elementem dziecicej diety s kasze. Jakkolwiek w sprzeday znajduje si bardzo duo rnego rodzaju kaszek z owocami zarwno mlecznych, jak i bezmlecznych, to wspln ich cech jest dodatek cukru. Nie jest on bezwzgldnie konieczny w diecie dziecka, lepiej
przyzwyczaja je do naturalnych smakw. Duym zagroeniem dla
najmodszym moe by nietolerancja glutenu. Nawet gdy jej nie stwierdzono, bezpiecznie jest ograniczy si w pierwszym roku i pniej
(najduej jak to moliwe) do kasz niskoglutenowych, a wic: jaglanej,
amarantusowej, kukurydzianej, gryczanej czy te do ryu.
Jeli chodzi o napoje, to mleko mamy w zupenoci wystarczy. Nawet w najwiksze upay nie ma potrzeby pojenia niemowlcia. O ile
karmienie jest niepene, mona podawa do picia wod. Wraz z wprowadzeniem do diety dziecka owocw podajemy soki owocowe, najlepiej wieo przygotowane. Nie naley jednak dosadza ani sokw, ani
herbatek owocowych oraz wody. To my mamy nawyki, to my lubimy
sodkie napoje, dzieci natomiast nie bd zgaszay zapotrzebowania
na cukier, o ile oczywicie nie nauczymy je tego. Jeli rzeczywicie
11

bd spragnione, z chci wypij przegotowan wod czy naturalne

soki.
Coraz powszechniejsze jest zaniechanie podawania niemowltom
i maym dzieciom sztucznych witamin i preparatw, a wielu lekarzy
zaleca korzystanie z naturalnych rde. Mama przed narodzeniem
przekazuje swemu malestwu zapas skadnikw mineralnych, witamin, ktre powinny wystarczy na pewien czas. Jakkolwiek elaza
w mleku matki jest niewiele, nie znaczy to jednak, e nawet jeli
u niemowlcia przejciowo wystpuj niedobory, koniecznie trzeba
podawa preparaty elazowe. Znacznie lepiej zadba o wzbogacenie
diety karmicej matki w nasiona bogate w ten minera, na przykad
migday, pestki dyni, a take warzywa, gwnie seler naciowy, marchew, buraki, natk pietruszki, czy pokrzyw. Obfituj one w kwas foliowy, a take witamin C i karoten i sprzyjaj lepszemu wchanianiu
elaza. O ile maluch dostaje ju zupy i soczki, warto, aby wymienione
warzywa znalazy si te w jego diecie. Zim, zgodnie ze wskazaniami
lekarza, moemy podawa witamin D. Produkty pochodzenia zwierzcego, chocia do niedawna uwaane za konieczne do prawidowego
rozwoju dziecka, gwnie z uwagi na zawarto biaka i wapnia, mog
by w znacznym stopniu ograniczane i stosowane jako dodatek, a nie
podstawa diety. Jeli jednak uwaamy, e dziecko powinno je otrzymywa, moemy od p roku sprbowa dodawa do zupy p tka, dochodzc do co najwyej trzech w cigu tygodnia w diecie dzieci rocznych i starszych. Moe jednak wystpi objaw nietolerancji, alergii
i wwczas trzeba wycofa je bezwzgldnie z jadospisu. Moemy te
czasami poda dziecku troch wieej, gotowanej ryby. Nie ma koniecznoci podawania dziecku misa, ale jeli chcemy je wprowadzi,
to powinno ono pochodzi z hodowli ekologicznej. W adnym wypadku nie naley podawa maym dzieciom wdlin.
Mleko lepiej zastpi napojami przygotowanymi na bazie migdaw, kaszy jaglanej, czy sezamu. S bardzo dobrym rdem zarwno
wapnia, magnezu, jak i cennych makro- i mikroelementw. Dzieci dobrze je toleruj, a ich przyjmowanie nie objawia si alergi, jak to czsto ma miejsce w przypadku mleka i jego przetworw. Chcc uspokoi
12

rodzicw, ktrzy maj wtpliwoci, czy rzeczywicie brak mleka w diecie maluszka nie odbije si na jego zdrowiu, mona poda, e zawarto wapnia w nasionach sezamu znacznie przewysza t w mleku.
W wielu krajach na wiecie mleko krowie jest napojem prawie nieznanym.
Najlepiej wic, aby nasza pociecha przeya swj pierwszy roczek
karmiona mlekiem mamy i produktami pochodzenia rolinnego, kaszkami, warzywami, owocami, a take nasionami. Produkty zwierzce,
szczeglnie za z duych hodowli, podawane zbyt wczenie mog osabi ukad immunologiczny dziecka.

Pomocnik:
jak ywi niemowl do roku
Do 6 miesica wycznie mleko matki.
6 miesic 4 razy mleko matki na danie i raz zupa ze zmiksowanych warzyw: marchwi, dyni, biaej kapusty, brokuw, natki pietruszki. Skad zup mona zmienia. Do ugotowanej zupy mona doda yeczk zmielonych nasion sezamu lub migdaw.
7 9 miesic ok. 2 3 razy mleko matki na danie. Do zup mona
dodawa ziemniaki, pietruszk, seler, a take nasiona soczewicy lub
mleko migdaowe czy sezamowe. Od 8 bd 9 miesica mona wieczorem podawa kasz jaglan, kukurydzian, ry z dodatkiem owocw,
bakalii, mleka zboowego, migdaowego lub sezamowego. Wskazane
s take owoce i przetarte marchewki, ktre wraz z pojawieniem si
zbw mona podawa w caoci do gryzienia.
10 miesic wprowadzamy stopniowo kasze grube, penoziarniste.
11 miesic 2 razy w tygodniu mona podawa dobrze ugotowan
drobn fasol.
13

12 miesic dziecko moe ju je potrawy takie jak doroli (o ile odywiaj si oni prawidowo), przy czym naley unika dodawania do
jego potraw soli. Mona natomiast wprowadzi tka jaj, dobrze ugotowan fasol i ryby.

14

II. Zdrowiej
ni dotychczas
Zaufaj naturze
Ksika ta nie jest dalszym cigiem dyskusji: czy naley je miso, czy
raczej zosta wegetarianinem? Temat wiodcy to raczej: jak zdrowo
odywia dzieci. Pokutujce ju od wielu lat przekonanie o wyszoci
biaka zwierzcego nad rolinnym oraz o misie jako najlepszym
rdle tego biaka przesania inne, waniejsze zagadnienia. Bezkarnie
uchodzi na przykad producentom sodyczy reklamowanie swych produktw jako nie tylko atrakcyjnych, ale i zdrowych, bo wzbogaconych
o witaminy (syntetyczne!), czy dodawanie sztucznych rodkw konserwujcych, barwicych do ywnoci przeznaczonej dla dzieci.
Podstawowym rdem informacji o tym, co i w jakich ilociach naley je, s tabele wartoci odywczych produktw spoywczych dla rnych grup wiekowych. Brakuje natomiast wiadomoci na temat zalenoci midzy rnymi skadnikami poywienia a ich wykorzystaniem i przyswajalnoci. Zapotrzebowanie rnych osb w obrbie tych samych grup
15

na wybrane skadniki pokarmowe nie jest takie samo, wyraa si rzeczywistymi potrzebami organizmu. Inna jest te moliwo wykorzystania
skadnikw pochodzcych ze rde naturalnych oraz sztucznych.

yciodajna woda
Najbardziej niezbdnym i niezastpionym skadnikiem diety naszej
oraz naszych dzieci jest woda. Nie dostarcza ona, co prawda, energii
ani te witamin, jest jednak substancj, bez ktrej organizm ludzki ani
zwierzcy nie mgby y. Dobowe zapotrzebowanie na wod dorosego czowieka wynosi okoo 2,5 litra, dla dzieci odpowiednio mniej, ale
prawd mwic, nie da si powiedzie dokadnie, ile dziecko powinno
dziennie pi. Wane natomiast, aby miao nawyk czstego sigania po
wod. Zawarto wody w ciele wynosi okoo 70%. Woda wchodzi
w skad wszystkich komrek ustroju.
Mleko matki w zasadzie zaspokaja zapotrzebowanie dziecka na
pyny; w razie upaw lub choroby mona (chocia niekoniecznie) podawa dodatkowo midzy posikami niewielkie porcje przegotowanej
wody. Po odstawieniu malucha od piersi warto przyzwyczaja go do
codziennego picia na czczo wody (moe by z dodatkiem soku z cytryny oraz miodu).
Woda jest rozpuszczalnikiem podczas trawienia, usuwa toksyczne
resztki produktw przemiany materii, odtruwajc tym samym organizm. Z drugiej strony, im bardziej przetworzone poywienie dziecka,
im wicej w nim tak zwanych poprawiaczy smaku, zapachu, substancji
nieczynnych biologicznie, tym wicej niepodanych czstek krcych w ustroju. Tym wiksza te podatno organizmu na wszelkiego
rodzaju infekcje. Toksyczne substancje obniaj bowiem naturaln
odporno organizmu, czynic go mniej skutecznym w walce z chorobami. Warto wic pamita, e spraw najwaniejsz w przypadku
wszelkich chorb jest podawanie dziecku do picia duych iloci pynw, najlepiej wody. W razie wystpienia gorczki organizm wytwarza
ogromne iloci przeciwcia niszczcych bakterie oraz interferonu, sku16

tecznie niszczcego wirusy. Gorczce towarzyszy brak apetytu. Nie ma

zatem potrzeby namawiania dziecka do jedzenia, jednak naley zadba o uzupenienie zapasu pynw. Uatwi to, jak ju wiadomo, usunicie toksyn z organizmu.

Jakie napoje s najlepsze

dla naszych dzieci?
Oczywicie woda, wskazana mineralna redniozmineralizowana, oby
bez bbelkw, a take soki owocowe ze wieych owocw. Polecam jednodniowe soki z marchwi, jeli nie jestemy entuzjastami obierania
i wyciskania sokw z warzyw bd owocw. Soki doskonale gasz pragnienie latem, niemniej szklanka dziennie tego specjau to prawdziwa
bomba witaminowa rwnie w innych porach roku.
W czasie zimowych i jesiennych chodw najskuteczniej ogrzewaj organizm herbatki zioowe czy owocowe, na przykad z czarnego
bzu, lipy, malin z dodatkiem cynamonu, imbiru, godzikw. Godne
polecenia s te kompoty zim z suszonych owocw.
Warto zaopatrywa nasze pociechy w napoje jako dodatek do drugiego niadania. Oczywicie nie wchodz tu w gr napoje sodzone czy
sztucznie barwione typu coca-cola, tonik, oranada. Miejmy nadziej,
e wyrabianie zdrowych zwyczajw ywieniowych w domu pomoe
im oprze si pokusom czyhajcych poza domem.

Aby dzieci byy zdrowe

Po zakoczeniu karmienia piersi i okresu adaptacji malucha do dorosego jedzenia w sposobie odywiania dziecka powinny obowizywa
nastpujce zasady:
1. produkty przeznaczone dla dzieci powinny by jak najmniej
przetworzone, czyli naturalne, poywienie powinno pochodzi z moliwie naturalnych rde,
17

2. diet naley urozmaica im bardziej zrnicowana dieta, tym

wiksza szansa, e niczego w niej nie zabraknie.
Oczywicie niezmiernie wan spraw jest rwnie jako spoywanego poywienia oraz jego warto biologiczna. Przez warto biologiczn pokarmu rozumiemy jego oddziaywanie na zdrowie. Pokarmy podane w ywieniu naszych dzieci to te, ktrych witalno nie
zostaa zniszczona przez rafinacj, konserwacj, dodatki chemiczne.
Poywienie powinno przede wszystkim wspomaga, a nawet przywraca zdrowie. Powiedzenie Jeste tym, co jesz jest jak najbardziej
prawdziwe. Zawarto naszego talerza po wielu przemianach biochemicznych, chemicznych wewntrz organizmu buduje nasze ciao i oddziauje na psychik. Troszczc si o zdrowie naszych milusiskich,
warto zapewni im zatem to co najlepsze.
Do podstawowych skadnikw poywienia zalicza si: biako, wglowodany oraz tuszcze. Czsto akcentuje si rol biaka w ywieniu
dzieci. Jest ono zuywane do budowy nowych tkanek, a take do produkcji hormonw, enzymw, utrzymania rwnowagi kwasowo-zasadowej, jak te wydalania produktw przemiany materii.
W okresie szybkiego wzrostu zapotrzebowanie na biako znacznie
wzrasta. Dziecko potrzebuje do dwch razy wicej biaka ni dorosy,
a niemowlta dwa do trzech razy wicej. Przykad mleka kobiecego,
ktre w peni pokrywa zapotrzebowanie zarwno na makro-, jak i mikroelementy, moe wskazywa, e im wysza jako tych skadnikw,
w tym biaka, oraz lepsza ich przyswajalno, tym organizm mniej ich
potrzebuje.

Nowy model ywienia

nowe zwyczaje, lepsze nawyki
W 1991 roku w USA zosta opublikowany raport Komitetu Lekarzy na
rzecz Medycyny Odpowiedzialnej, ktry niewtpliwie zrewolucjonizowa nauk o ywieniu w ostatnich latach. By on rezultatem dugoletnich bada i obserwacji. Jego przesaniem byo przedstawienie
18

wzorca ywienia, ktry chroniby przed chorobami cywilizacyjnymi,

do ktrych naley zaliczy midzy innymi nowotwory, miadyc,
cukrzyc, osteoporoz. Udokumentowano, e zapotrzebowanie organizmu na skadniki odywcze mona zaspokoi, stosujc zrnicowan diet, ktrej podstaw s cztery gwne grupy pokarmw: zboa,
roliny strczkowe, warzywa i owoce.
Przecitny dorosy moe zaspokoi zapotrzebowanie na skadniki
odywcze, spoywajc kadego dnia pi produktw z grupy zb, trzy
z grupy rolin strczkowych oraz trzy z grup warzyw i owocw. Zwrcono uwag na zrnicowanie zapotrzebowania organizmu na skadniki odywcze w zalenoci od warunkw genetycznych i rodowiskowych. Zakadana zmiana iloci spoywanych skadnikw moe spowodowa zmian wielkoci zapotrzebowania na nie. Dla przykadu,
zmniejszone spoycie biaka zwierzcego moe obniy zapotrzebowanie na wap.
Naley jednak doda, e omawiany raport uwzgldnia potrzeby
dorosego czowieka. W przypadku dzieci nie zaleca si ograniczenia
diety wycznie do produktw rolinnych. Mog one stanowi wan,
a nawet podstawow pozycj w caodziennym menu dziecka, oby nie
wyczn .

Bardzo dobre tuszcze

rdem zarwno wysokiej jako biaka, jak i tuszczw nienasyconych w diecie dziecka s ryby. Oleje rybne s niezwykle cennym rdem dugoacuchowych kwasw tuszczowych omega 3, DHA oraz
EPA. Wpywaj one w znacznym stopniu na utrzymanie dobrego stanu
ukadu naczyniowego, nerwowego, odpornociowego. Wspomniane
oleje s materiaem wyjciowym do syntezy prostaglandyn, czyli hormonw sterujcych wanymi funkcjami yciowymi, w tym rwnie
reakcjami ukadu odpornociowego. Kwas DHA wymienia si jako
gwny skadnik bon komrkowych w mzgu. Obecno tustych ryb,
a take wysokiej klasy olejw, nasion rolin oleistych, na przykad pe19

stek dyni czy sonecznika, w diecie matki, szczeglnie w pnym okresie ycia podowego i wczesnym niemowlctwie, dziaaj korzystnie na
ukad nerwowy malucha. Rwnie podajc ju od pierwszego roku naszemu maluszkowi ryby oraz mleko z nasionek, zadbamy o rozwj jego
ukadu nerwowego, a take zabezpieczymy go przed chorobami.
Jakkolwiek dieta dziecka powinna zawiera maso, to konieczny
jest w niej udzia olejw oraz oliwy z oliwek. Powinny to by produkty
otrzymywane drog toczenia na zimno, a nie rafinacji przemysowej.
Mylc o zdrowiu swoim i naszych dzieci, powinnimy raczej unika
smaenia i jadania potraw smaonych. Dobrym rozwizaniem, jeli od
czasu do czasu chcemy urozmaici menu naszej pociechy, jest duszenie z niewielkim dodatkiem oliwy czy smaenie na beztuszczowej patelni i dodawanie oliwy pod koniec tego procesu. Przygotowujc naleniki, moemy wla yk oliwy do ciasta, a wwczas dodawanie jej
w czasie smaenia nie bdzie konieczne. Bogatym rdem cennych
wielonienasyconych kwasw tuszczowych jest olej lniany toczony na
zimno. Mona go dodawa do surwek, saatek czy gotowych da, ale
podawanych co najwyej w temperaturze pokojowej.

Czy zmusza dzieci do jedzenia misa?

Wiele dzieci odmawia jedzenia misa, a i niektrzy rodzice nie widz
koniecznoci spoywania tego produktu. Do niedawna wikszo lekarzy i ywieniowcw staa na stanowisku, e miso jest absolutnie
konieczne w naszej diecie, a w szczeglnoci w ywieniu dzieci, z uwagi na najwysz warto odywcz zawartego w nim biaka.
Czy tak jest w istocie, czy jedynie biako zwierzce, a cilej mwic pochodzce z misa, powinno by brane pod uwag w zdrowym
ywieniu naszych dzieci?
W wyniku trawienia biaka nastpuje jego rozkad na prostsze
skadniki, czyli aminokwasy. Aminokwasy docieraj do komrek organizmu, a nastpnie cz si powtrnie w biaka. Organizm potrafi
syntetyzowa 12 aminokwasw, za 10 musi by dostarczonych wraz
20

z poywieniem. Wikszo produktw nie zawiera niestety penego

kompletu aminokwasw. Chocia biako misa uwaa si za penowartociowe, to aminokwasy takie jak tryptofan, metionina i walina wystpuj w ilociach mniejszych od pozostaych aminokwasw, uniemoliwiajc tym samym pene ich wykorzystanie. W rolinach strczkowych wystpuje niedobr metioniny, a produkty zboowe maj zbyt
mao lizyny i tryptofanu. Tych z kolei bardzo duo zawieraj warzywa.
Aby otrzyma komplet przyswajalnego biaka, naley czy produkty
niedoborowe w zakresie okrelonych aminokwasw z tymi, ktre wykazuj si ich nadmiarem. Szczeglnie korzystne poczenia stanowi
zboa z warzywami, rolinami strczkowymi lub grzybami oraz warzywa z tuszczem, ryb czy zboem, miso z warzywami lub grzybami. Nastpuje wwczas uzupenienie brakujcych aminokwasw. Nie
naley natomiast czy nabiau czy misa z produktami zboowymi,
ziemniakami ani z cukrem.
Szczeglnie wysok warto biologiczn wykazuje biako zielonych lici (mimo e jego zawarto jest tam niska), std te bardzo
wskazane jest dodawanie natki pietruszki, koperku, szczypioru, a take innych warzyw o kolorze zielonym do wszelkiego rodzaju potraw.
Podnosi to nie tylko ich walory smakowe, ale rwnie warto biologiczn.
Wracajc do misa, podobnie jak inne produkty powinno ono pochodzi z pewnych rde, to znaczy, jeeli mamy moliwo wyboru
zrobienia zakupw w supermarkecie czy w maym sklepie, wybierzmy
ten drugi, a jeszcze lepiej ekologiczny. Drb zalegajcy na pkach
duych sklepw pochodzi z wielkich ferm przemysowych. Z uwagi na
moliwo stosowania w hodowli kurczt hormonw i antybiotykw,
nie powinno si podawa tych produktw dzieciom. Podobnie wieprzowina, z powodu zawartoci toksyn nie jest wskazana w ywieniu
dzieci. Nie warto te przyzwyczaja maluchw do spoywania wdlin.
W czasie procesu technologicznego dodawane s tam szkodliwe dla
zdrowia azotany oraz substancje wzbogacajce ich walory smakowe.
Zamiast wdlin moemy przygotowa piecze z indyka czy danie
z kurczaka domowego. Niestety mamy coraz mniejsze moliwoci
21

kupowania produktw naprawd zdrowych, ale warto dooy wszelkich stara, aby zakupi prawdziwe, nie fermowe jajka czy mniej nawoone warzywa, czy owoce.
Przyzwyczailimy si do gotowania zup na misie, a tymczasem
wywary misne czsto mog by przyczyn alergii u maych dzieci.
Rwnie dobrym rozwizaniem bdzie na przykad dodawanie do zup
i innych potraw warzyw strczkowych, w szczeglnoci za atwostrawnej soczewicy. Obfituje ona w skadniki mineralne oraz witaminy
A, B1, B2, B12, C i E. W ogle warto wprowadza do diety dziecka rolinne rda biaka, takie jak: wspomniana soczewica, fasola, cieciorka, groszek zielony, groch, a take glony, niezwykle bogate w biaka
i substancje mineralne. Cenn waciwoci wszystkich warzyw,
w przeciwiestwie do produktw zwierzcych, jest obecno w nich
bonnika, ktry zapewnia sprawne oczyszczanie jelit. Bonnik, najczciej sam nietrawiony, dziaa na zasadzie szczotki zbierajcej czsto
wrcz toksyczne resztki poywienia.

Czy musz pi mleko?

Mleko od lat jest nieodcznym elementem diety, poczwszy od pierwszych chwil ycia czsto do pnej staroci. Bez nabiau, a wic kefiru,
jogurtu, serw, wikszo z nas nie wyobraa sobie ycia. Dzieci pij
wielosmakowe jogurty, jedz sodkie serki, homogenizowane twaroki
i choruj. Reklamy gosz: Pij mleko, bdziesz wielki. Wielu rodzicw pewnie nie uwierzy, ze e mleko moe przyczynia si do zaburze pracy mzgu, a nawet wywoywa autyzm. Ale coraz czciej zaczynaj dostrzega zwizek midzy jedzeniem nabiau a powtarzajcymi si infekcjami oraz alergi.
Mleko odznacza si bardzo wysok wartoci odywcz, ma
w swym skadzie skadniki mineralne, takie jak wap, magnez, sd,
potas, fosforany, chlorki, kobalt, mangan, mied, elazo, cynk, krzem
oraz witaminy (D, A, K, E, B2). Niektrzy doceniaj mleko z uwagi na
lecytyn, o ktrej wiadomo, e odywia mzg. Okoo 4% zawartoci
22

mleka stanowi tuszcz, za najwicej w nim trjglicerydw, od 98 do

99%. Wanym skadnikiem mleka jest take biako 3,5%, a wic
wicej ni w przypadku mleka ludzkiego. Dla cielt jest to korzystne,
rosn bardzo szybko, natomiast w przypadku ludzi moe stanowi
pewien problem.
Czowiek jest jedynym ssakiem, ktry po wyjciu z wieku niemowlcego nadal spoywa mleko, cho nie jest to ju mleko jego matki.
Dla wielu osb argumentem za piciem mleka jest dua ilo wapnia,
potrzebnego do budowy koca. Jednak w przypadku wielu zwierzt,
na przykad yrafy czy sonia, nie wida analogii, a przecie maj
potne krgosupy. W ich diecie nie ma mleka, lecz jest pokarm
rolinny.
Co by nie powiedzie pozytywnego o mleku, coraz czciej mwi
si o tym, e moe stanowi pewne zagroenie dla zdrowia. Nie da si
przemilcze faktu, e jego biako moe by przyczyn alergii oraz nietolerancji pokarmowych, a take upoledza prac ukadu odpornociowego czy nerwowego.
Najbardziej znan negatywn konsekwencj spoywania mleka
jest alergia, chocia czsto badania nie wskazuj przeciwcia typowych
alergii. Wydaje si, e problem moe by bardziej zoony. W mleku
znajduj si dwa rodzaje biaek kazeina i biaka serwatki (alfa-laktoglobulina i beta-laktoglobulina). U dzieci do lat trzech najczciej wystpuje alergia na biaka serwatki, czyli na albuminy i globuliny. Alergia ta zwykle jednak zanika do szstego roku ycia. Powaniejszy
problem stanowi natomiast alergia na kazein. U osoby uczulonej na
kazein wystpuje pidziesit procent ryzyka powstania innych chorb alergicznych, na przykad astmy, alergii skrnych czy chorb ukadu pokarmowego, czy nerwowego. Czstymi objawami alergii lub
nietolerancji mog by ble gowy, brzucha, czste infekcje grnych
i dolnych drg oddechowych, nadmierna aktywno albo ospao.
Mleko, jakkolwiek jest dobrym rdem wapnia, to z uwagi na
znaczn zawarto fosforu zakwasza organizm, nie chronic, jak czsto si podaje, naszych koci. Na osteoporoz czsto choruj Skandynawowie, gdzie mleka pije si najwicej. Nadmierne obcienie fosfo23

rem moe by take przyczyn patologicznego rozwoju ukadu nerwowego dziecka.

Doktor Jonasz, twrca medycyny informacyjnej, nazywa mleko
supertoksyn i przestrzega rodzicw przed podawaniem go dzieciom.
Za przyczyn czstych dolegliwoci u maych dzieci, takich jak ble
brzuszka, wzdcia, bezsenno, problemy skrne, podaje on mleko,
a gwnie jeden z jego skadnikw mucyn.
Mleko moe by podawane dziecku bezporednio bd te porednio, przez karmic mam. Mucyna to luz, zawierajcy pewne
formy biaka, wystpujcy w najwikszej obfitoci w mleku. W przypadku alergii naley przestrzega zasady wszystko albo nic, ale bywa,
e przyjmujemy to jako rzecz niemoliw do wykonania. Trzeba jednak powiedzie sobie uczciwie: nie ma wyjcia, im wczeniej zaczniemy, tym lepiej dla naszego dziecka.
Jakkolwiek mleko od dawna byo nieodcznym skadnikiem naszej rodzimej diety, to jednak nie jest to to samo mleko, co kiedy.
Pierwotne mleko krowie zawierao tylko beta-kazein A2, podczas gdy
w skadzie dzisiejszego mleka przewaa kazeina A1, ktra pojawia si
w wyniku uszlachetniania i ingerencji genetycznych. To z beta-kazeiny
A1 powstaj substancje majce katastrofalne skutki dla organizmu.
Chodzi o peptydy, tzw. kazeinomorfiny, ktre szkodz ukadowi odpornociowemu i nerwowemu.
Tumaczy to w pewnym stopniu fakt, e dzisiejsze dzieci s w wikszym stopniu naraone na skutki wspomnianej supertoksyny. Kiedy
jej po prostu nie byo. Mleko nie byo moe najlepszym napojem dla
ludzi, ale nie stanowio zagroenia.
Innym problemem, dotyczcym raczej starszych dzieci i dorosych, moe by nietolerancja laktozy, czyli cukru mlecznego, wynikajca z braku enzymu laktazy. Dawaoby to jednak moliwo picia napojw mlecznych fermentowanych, na przykad jogurtu, kefiru.
Opisany powyej problem z kazein dotyczy nie tylko mleka, ale
rwnie nabiau, a wic napojw mlecznych, twarogu, serw. Wiele do
yczenia pozostawia wspczenie jako czy technologia produkcji
jogurtw i kefirw. Wydawa by si mogo, e chodzi bardziej o zabez24

pieczenie interesw producentw, a nie maych konsumentw. W celu

przeduenia trwaoci czsto dodaje si konserwanty oraz mleko
w proszku, a niedojrzay ukad pokarmowy dziecka nie jest w stanie
poradzi sobie z ich strawieniem.
Badania wykazay (chocia wielu lekarzy nie daje wiary), e biako
mleka moe niszczy komrki beta trzustki, ktre produkuj insulin. Picie mleka byoby wic niebezpieczne dla dzieci podatnych na cukrzyc.

Ta straszna alergia
Faktem jest, e coraz wicej dzieci cierpi na alergie. S one prawdziw
zmor zarwno dla dzieci, jak i rodzicw. Mona si spodziewa, e
du rol odgrywaj tu alergeny pokarmowe, ktrych niestety coraz
wicej znajduje si w ywnoci. Tak naprawd, to trudno o poywienie
cakowicie pozbawione substancji, ktre potencjalnie mog by zagroeniem dla zdrowia. Alergeny to niewielkie czsteczki wystpujce
w otoczeniu oraz w ywnoci, ktre s rozpoznawane przez organizm
jako obce i szkodliwe dla ustroju. Do krwi uwalniane s wwczas przeciwciaa. Reakcj organizmu na kontakt z alergenem jest wydzielanie
histaminy oraz innych substancji. Typowe reakcje obronne organizmu
to katar sienny, wysypka, kichanie, trudnoci z oddychaniem czy oglne ze samopoczucie. Nie zawsze testy daj pen odpowied na pytanie, co tak naprawd uczula. Bywa, e reakcja uczuleniowa na jeden
produkt pociga za sob inne. Niepodana reakcja na okrelony rodzaj ywnoci, nieznajdujca potwierdzenia w testach alergicznych,
nazywana jest nietolerancj pokarmow. Najczciej wystpuje nietolerancja glutenu i laktozy. Nastpstwem niszczenia przez gluten luzwki jelita cienkiego moe by upoledzone przyswajanie niektrych
skadnikw pokarmowych z poywienia. Czsto sytuacj komplikuje
dodatkowo pojawienie si candidy albidiens i dysbiozy jelitowej, czyli
przerostu bakterii, drody i innych drobnoustrojw.
Jeli chodzi o laktoz, to nietolerancja wie si z brakiem zdolnoci do wytwarzania enzymu rozkadajcego cukier mleczny, czyli lak25

tazy. Sporo problemw moe tez sprawia kazeina, czyli biako mleka.
Jak ju wspomniano, mleko, ktre pijemy dzi, nie jest ju tym samym
mlekiem, co dawniej. W nastpstwie zmiany sposobu hodowli krw
oraz zabiegw technologicznych skad biaek mlecznych jest nieco inny. Obok beta-kazeiny A2 pojawia si beta-kazeina A1, wytwarzajca
w organizmie kazeinomorfin, niebezpieczn dla ukadw nerwowego
i odpornociowego.
Alergia dotyka niemowlakw, ale moe te pojawi si w pniejszym wieku. Najlepszy scenariusz ma miejsce wtedy, gdy dzieci wyrastaj z alergii.
W przypadku alergii pokarmowych mamy do czynienia z alergiami ujawniajcymi si oraz ukrytymi.
Alergii ujawniajcej si towarzyszy czsto kichanie, kaszel, obrzk,
wysypka, czasem take bl gowy krtko po zjedzeniu jakiego rzadko
spoywanego pokarmu, na przykad owocw morza czy truskawek.
W przypadku alergii ukrytej objawy czsto trudno kojarzy ze zjedzonym wczeniej produktem. Reakcja organizmu pojawia si stopniowo,
nawet po kilkunastu godzinach albo jeszcze pniej. Moe ujawni si
dopiero wtedy, gdy dziecko nie bdzie miao kontaktu z okrelonym
produktem przez kilka kolejnych dni. Alergi ukryt wywouj najczciej: czekolada, mleko, owoce cytrusowe, kukurydza, sodycze,
soja. Co ciekawe, na licie alergenw pojawiaj si czsto produkty
chtnie jadane przez dzieci. Podajc dziecku codziennie okrelone
produkty, nie mamy moliwoci stwierdzenia, ktry ze skadnikw pokarmu moe by przyczyn dugotrwaego uczulenia. Jedynie rezygnacja z produktu przez 2 3 tygodnie moe pomc powiza przyczyn
z ujawnionymi wczeniej objawami. Wczajc powtrnie uczulajcy
produkt do jadospisu, moemy spodziewa si, e okrelone objawy
alergiczne wystpi ponownie.
W przypadku alergii pokarmowych testy skrne czsto bywaj
niemiarodajne. Dobrym rozwizaniem jest zastosowanie diety eliminacyjnej, cho nie jest to atwe. Najczciej bowiem reakcja organizmu
dotyczy nie tylko pojedynczego alergenu, ale caej grupy bd kilku
grup produktw. Aby mona byo zaobserwowa jakkolwiek zmian
26

stanu zdrowia, konieczne jest usunicie w jednym czasie budzcych

nasze wtpliwoci produktw na co najmniej 2 tygodnie, najlepiej za
na okoo 21 dni, a do ustpienia wszystkich symptomw choroby.
Podczas pierwszych 2 tygodni naley wyczy z diety nastpujce
produkty: konserwy misne, wdliny, kiebasy, ryby wdzone, skorupiaki, miczaki, owoce cytrusowe, przetwory zboowe (z owsa, pszenicy, jczmienia, ryu, kukurydzy), ziemniaki, cebul, orzechy, olej kukurydziany oraz inne oleje (oprcz oliwy z oliwek), soj i produkty
sojowe, nabia (mleko, sery, jaja, maso), wod miejsk (zastpi mineraln o w miar neutralnym skadzie), herbat (poza herbat zioow),
napoje sporzdzane z koncentratw i pulpy owocowej, wiee soki
owocowe, ocet, drode, czekolad i sodycze, wszystkie przetwory zawierajce konserwanty chemiczne.
Po 2 tygodniach mona zacz wprowadza do diety kolejne produkty, zaczynajc od ryu, kasz, jaj. Najczciej z produktami zawierajcymi gliadyn (biako pszenicy), kazein czy te z dodatkiem substancji chemicznych trzeba bdzie si poegna raz na zawsze.
Znacznie prostsze i na pewno mniej uciliwe jest wykonanie bada na alergie i nietolerancje pokarmowe metod biorezonansu elektromagnetycznego czy te z krwi.

27