Biuletyn Instytutu Zachodniego

Seria Specjalna Uchodcy w Europie

Niemiecki rynek pracy wobec masowego
napywu cudzoziemcw
Tomasz Budnikowski

Masowy napyw cudzoziemcw do Europy obserwowany w
ostatnich dwch latach stawia j wobec nowych, jak si czsto
uwaa, wyzwa. Teza ta jest prawdziwa jedynie odnonie do
spontanicznego i niekontrolowanego charakteru tej migracji. Z
zakrojon na szerok skal obecnoci cudzoziemcw mamy
wszak do czynienia od wielu lat w wikszoci pastw
zachodniej czci Starego Kontynentu. Szybki rozwj

Nr 190/2015
121015

INSTYTUT ZACHODNI
im. Zygmunta
Wojciechowskiego
Pozna



Redakcja:
Marta Gtz
Radosaw Grodzki
Krzysztof Malinowski

Korekta:
Hanna Ranek

gospodarczy, jaki wystpi po II wojnie wiatowej z jednej

strony i nie najlepsze perspektywy demograficzne z drugiej
sprawiy, e coraz wiksz uwag zaczto zwraca na
moliwo imigracji siy roboczej. Odmiennoci historycznego
rozwoju pastw europejskich zadecydoway jednak o pewnych
rnicach. Nie majc naturalnego zaplecza taniej siy roboczej
w dawnych koloniach, jak to byo w przypadku Francji i Wielkiej
Brytanii, RFN zmuszona bya pj inn drog. Zdecydowano
si na sprowadzenie imigrantw z krajw basenu Morza
rdziemnego. Pierwsze dwie umowy werbunkowe podpisano
w 1960 r. z Grecj i Hiszpani, a pniej take z Turcj,
Marokiem, Portugali, Tunezj i Jugosawi. W konsekwencji
tych decyzji od poowy lat szedziesitych ubiegego wieku do
Niemiec

Zachodnich

corocznie

napyway

tysice

cudzoziemcw, co w konsekwencji doprowadzio do znacznego

wzrostu ich udziau w oglnej liczbie ludnoci. Kolejny masowy
napyw ludnoci na obszar dawnej RFN nastpi po upadku
muru berliskiego.

Reintegracji dwch pastw niemieckich towarzyszy masowy exodus ludnoci dawnej

Niemieckiej Republiki Demokratycznej. O ile w 1987 r. z NRD do RFN przenioso si
niecae 23 tys. osb, rok pniej 43 tys., to w przeomowym 1989 r. liczba ta wzrosa
do 388 tys., a rok pniej do 395 tys. W pocztkowych latach jednoczenia si pastw
niemieckich nastpi szybki wzrost liczby cudzoziemcw napywajcych do RFN. W
rekordowym pod tym wzgldem 1990 r. przybyo ich 1,6 mln. Poczynajc jednak od
1992 r. obserwujemy powolny acz systematyczny spadek imigracji. Jednoczenie w
dugim okresie obserwujemy stabilizacj wyjazdw z RFN. Waha si ona midzy 600 a
700 tys. osb rocznie. W efekcie tych zmian w 2008 r. po raz pierwszy w historii RFN
liczba osb przyjedajcych do tego kraju (682 tys.) bya nisza od cznej liczby
Niemcw i cudzoziemcw (738 tys.), ktrzy zdecydowali si na stae opuci ten kraj.
Utrzymujce si wysokie tempo wzrostu gospodarczego przynaglao decydentw do
podjcia krokw zmierzajcych do uzupenienia brakw na rynku pracy. Okazja taka
nadarzya si w 2004 r., kiedy to nastpio najwiksze w historii poszerzenie Unii
Europejskiej. Przystpio do niej wwczas a 10 pastw. W odrnieniu od
dotychczasowej unijnej praktyki przyjto zasad, e o otwarciu granic dla obywateli
nowych pastw czonkowskich decydowa miay nie jak dotd wadze w Brukseli, lecz
administracje starych pastw czonkowskich. Rzd Niemiec, wbrew opiniom
artykuowanym przez niemieckich ekonomistw, zdecydowa si na zamknicie
niemieckiego rynku pracy na maksymalnie dopuszczalny okres siedmiu lat. Podobne
restrykcje w dostpie do niemieckiego rynku pracy dotkny obywateli Bugarii i
Rumunii, ktre stay si czonkami Unii Europejskiej w 2007 r. Zdziwienie musi budzi
w tym kontekcie fakt, e restrykcji tych nie zastosowano w stosunku do migrantw z
Chorwacji, pastwa przyjtego do ugrupowania w 2013 r., mimo e na ten krok
zdecydowao si par krajw czonkowskich. Warto w tym kontekcie przyjrze si
moliwociom, jakie otwieraj si przed osobami rekrutujcymi si z pastw spoza Unii
Europejskiej, a chtnymi do podjcia aktywnoci zawodowej na terenie Niemiec.
Najpopularniejsze jest zdobycie tzw. Bkitnej Karty (Blaue Karte). Moe j otrzyma
absolwent niemieckiej uczelni wyszej (lub bdcej na identycznym poziomie uczelni
zagranicznej) mogcy si wykaza opracowan dla niego ofert niemieckiego
pracodawcy, gwarantujc roczny poziom dochodw nie mniejszy ni 48 400 euro.
Nieporwnanie bardziej skomplikowana jest procedura zmierzajca do uzyskania
pozwolenia na prac przez pracownikw mogcych si wykaza okrelonym
przygotowaniem zawodowym. Okolicznoci warunkujc podjcie pozytywnej decyzji
jest niemono znalezienia na wakujcy etat zainteresowanego podjciem tej pracy
Niemca bd obywatela ktregokolwiek z pastw unijnych. W wyjtkowych
przypadkach zgod na podjcie legalnego zatrudnienia uzyska mog take osoby

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 2

bez jakiegokolwiek przygotowania zawodowego. U podstaw tych decyzji le

najczciej postanowienia dwustronnych umw pastwowych. Mniej rygorystyczne
zasady reguluj podjcie aktywnoci zawodowej przez cudzoziemcw chtnych do
rozpoczcia wasnej dziaalnoci gospodarczej.
Warto jednak zauway, e istotne uatwienia w dostpie do niemieckiego
rynku pracy przewidziano dla osb gotowych do podjcia pracy w zawodach uznanych
za deficytowe. I tak np. dla kandydatw legitymujcych si dyplomem uczelni wyszej
minimalny poziom rocznego wynagrodzenia obniono o 12%. Bez kopotu pozwolenie
na prac uzyskaj take pracownicy wykwalifikowani, jeli reprezentuj oni jeden z
zawodw uznanych za deficytowe.
O ile migracja chtnych do pracy obywateli wywodzcych si z Europy
Wschodniej ulega wyczerpaniu, to gospodarka niemiecka staje przed szans
skorzystania z masowego napywu ubiegajcych si o azyl uciekinierw z Bliskiego
Wschodu, a przede wszystkim z ogarnitej wojn domow Syrii. W okresie 2010-2014
o udzielenie tej formy pomocy w krajach Unii Europejskiej zwrcio si 1,8 mln
cudzoziemcw. Co czwarty (434 tys.) z nich zamierza skorzysta z gocinnoci
Republiki Federalnej, Zdecydowan wikszo stanowili obywatele Syrii. W latach
2010-2014 obliczano ich na 62 tys. Kolejne miejsca zajli: Serbowie, Afgaczycy,
Irakijczycy i obywatele Federacji Rosyjskiej. Do poowy biecego roku podanie o azyl
w Niemczech zoyo ju 32 tys. Syryjczykw (w caej Unii Europejskiej 64 tys.).
Napyw cudzoziemcw zbieg si z nasileniem si niekorzystnych tendencji na
niemieckim rynku pracy. W 2014 r. potencja ludzi w wieku aktywnoci zawodowej
zmniejszy si o 280 tys., a w kolejnych dwch naley si spodziewa identycznego
kadorazowego spadku na poziomie 320 tys. Jednoczenie w 2014 r. saldo
przyjazdw i wyjazdw z kraju uksztatowao si na wysokim, bo wynoszcym a 580
tys. poziomie. Majc na uwadze szacunki, wedug ktrych w tym roku na teren Niemiec
przyby moe okoo miliona uchodcw, a w latach nastpnych niekoniecznie
oczekiwa naley spadku tej tendencji, oczekuje si, i w biecym roku potencja
zdolnych do pracy osb zwikszy si o ponad 300 tys., a w 2016 r. moe by nawet
dwukrotnie wyszy.
Praktyka pokazuje jednak, e nie wszystkie osoby speniaj wymogi
pozwalajce na udzielenie im azylu. Nie przysuguje on dzi np. mieszkacom Serbii.
W 2014 r. azyl w RFN przyznano 51% ubiegajcych si. Majc na uwadze potrzeby
niemieckiego rynku pracy z jednej strony, a szybkie starzenie si spoeczestwa z
drugiej, na szczegln uwag zasuguje struktura wiekowa azylantw i przybywajcych
do Niemiec uciekinierw. Ich redni wiek jest znacznie niszy ni cudzoziemcw ju tu
mieszkajcych. W 2014 r. a 28% ubiegajcych si o azyl stanowiy osoby poniej 16

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 3

roku ycia, a poowa znajdowaa si przedziale wiekowym 18-35 lat. Wrd

napywajcych osb dominowali mczyni. Stanowili oni 2/3 ubiegajcych si o azyl.
Jakkolwiek brak dokadnych danych odnonie do struktury wyksztacenia osb
przybywajcych do Niemiec, to wstpne szacunki wskazuj na relatywnie wysoki
odsetek osb legitymujcych si wyksztaceniem na poziomie rednim i wyszym.
Badania przeprowadzone wrd napywajcych do tego kraju uciekinierw i azylantw
w 2013 r. pokazay, e 13% mogo si wykaza dyplomem ukoczenia szkoy wyszej,
a co czwarty posiada wyksztacenie rednie. 58% badanych nie posiadao
jakiegokolwiek przygotowania zawodowego. Podobne wyniki przynioso badanie
przeprowadzone w tym roku na liczcej 20 tys. prbie azylantw i uciekinierw.
Dowiadczenia ostatnich miesicy pokazuj, e z prawa azylu w Niemczech bdzie
mogo skorzysta okoo 70% ubiegajcych si. Niemale 80% spord nich to osoby w
przedziale wiekowym 15-64 lat. Zgodnie z niemieckimi przepisami nie od razu mog
one podj prac. Przez pierwsze trzy miesice pobytu w Niemczech nie wolno im
podejmowa jakiejkolwiek dziaalnoci zarobkowej. W nastpnym za czasie dostp do
rynku pracy ulega pewnej liberalizacji. Badania pokazuj jednak, e w duszym
okresie pracuje jedynie 55% osb, ktre przybyy do Niemiec jako azylanci czy
uciekinierzy. Jest to odsetek znacznie niszy anieli wrd tych osb wywodzcych si
z krajw trzecich, ktre uzyskay pozwolenie na prac, czy wrd obywateli innych
pastw Unii Europejskiej nie potrzebujcych takiego zawiadczenia.
W sumie mona wic stwierdzi, e ju w rednim okresie - najbliszych kilku
lat - cudzoziemcy przybywajcy na teren Niemiec mog zaistnie na tamtejszym rynku
pracy. Zarwno korzystna struktura wiekowa, jak i niezy poziom przygotowania
zawodowego sprawia, e nie powinni oni na og mie wikszych problemw ze
znalezieniem pracy. Niewtpliwie pewnym utrudnieniem w rednim okresie bd
kopoty natury jzykowej.
Trudno w tym kontekcie oprze si wraeniu, e zwaywszy na niekorzystne
tendencje demograficzne, z jakimi mamy do czynienia w naszym kraju, coraz pilniejsze
stanie si signicie po cudzoziemcw. Wszystko wskazuje za na to, e z masow
migracj z krajw Bliskiego Wschodu bdziemy mieli do czynienia przynajmniej w
cigu najbliszych 2-3 lat. Ekonomicznym bdem byoby nieskorzystanie z tej do
specyficznej okazji.


Tezy zawarte w tekcie wyraaj jedynie opinie autora.

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 4

Tekst powsta w ramach Serii Specjalnej Biuletynw IZ powiconej biecym problemom

masowych migracji ludnoci z terenw objtych konfliktami do Europy. Prezentowane
zagadnienia obejmuj kwestie skutkw spoecznych, percepcji i nastawienia opinii publicznej,
oraz wyzwa politycznych i ekonomicznych zwizanych z napywem uchodcw w Niemczech,
Polsce, a take innych krajach Europy. Kolejne numery Biuletynu bd przybliay te kwestie z
rnych perspektyw.


Tomasz Budnikowski prof. dr hab., pracownik Instytutu Zachodniego, ekonomista,
zainteresowania badawcze: rynek pracy w Polsce i na wiecie, gospodarka Niemiec, katolicka
nauka spoeczna.

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 5