Biuletyn Instytutu Zachodniego

Seria Specjalna Uchodcy w Europie

Niemieckie spoeczestwo
wobec napywu uchodcw
Anna Bachmann

Niemieckie

spoeczestwo

ostatnich

chwalone za otwarto i humanitaryzm.

tygodniach

byo

Postaw t mona

okreli jako wyraz tzw. kultury powitania (Willkomenskultur),

charakteryzujcej si chci pomocy i brakiem uprzedze
wobec obcych. Media zapeniy si obrazkami wolontariuszy,
ktrzy o kadej porze dnia i nocy czekali na uchodcw na
dworcach i w orodkach z ciepym jedzeniem i dobrym sowem.
Nad nimi na transparentach w rnych jzykach pojawiao si

Nr 191/2015
161015
INSTYTUT ZACHODNI
im. Zygmunta
Wojciechowskiego
Pozna

haso Uchodcy mile witani!. Po kilku tygodniach wrciy

obawy, lki i ksenofobia.
Wiele wskazuje na to, e w Republice Federalnej Niemiec w
tym roku pobity zostanie rekord liczby wnioskw azylowych
zoonych przez uchodcw. Od 1953 r. ponad 4,1 mln osb
starao si otrzyma status azylanta, z tego okoo 3,2 mln po
1990 r. Oznacza to, e ponad 77% wszystkich wnioskw

Redakcja:
Marta Gtz
Radosaw Grodzki
Krzysztof Malinowski
Korekta:
Hanna Ranek

azylowych zostao zoonych po 1990 r., ju w zjednoczonych

Niemczech. Ich liczba systematycznie malaa do 2008 r., a
pniej nastpi jej wzrost.

Liczba wnioskw o azyl zoonych w RFN w okresie 1991-2014

rdo: http://www.bamf.de/SharedDocs/Anlagen/DE/Publikationen/Broschueren/bundesamt-in-zahlen2014.html?nn=1367528

W czasie tzw. Arabskiej Wiosny, w kwietniu 2011 r., wikszo ankietowanych

Niemcw (56%) bya przeciwna przyjmowaniu uchodcw z pnocnej Afryki, podczas
gdy 39% popierao ich przybycie. W 2013 r. na pytanie Czy uwaa Pan/i, e Niemcy
powinni przyj wiksz cz uchodcw, przybywajcych obecnie do UE?, 43%
ankietowanych odpowiedziao twierdzco, 51% wyrazio sprzeciw. Jednoczenie
wikszo ankietowanych (52%) bya zdania, e UE powinna przyjmowa wicej
uchodcw ni dotychczas. Tego zdania byli nawet ankietowani popierajcy
prawicow i populistyczn parti AfD (44%). Rosnce poparcie dla przyjmowania
uchodcw, rozumiane jako pomoc humanitarna, wynikao w duej mierze z
przekazw medialnych. Prasa i telewizja codziennie donosiy o kolejnych odziach
toncych na Morzu rdziemnym. We wrzeniu 2013 r. 63% ankietowanych uznawao
ulokowanie orodka dla uchodcw w ich okolicy za aden lub niewielki problem, a
35%, e byby to dla nich duy lub bardzo duy problem. Wskazuje to na stosunkowo
wysoki stopie akceptacji dla azylantw ju przebywajcych w Niemczech.
Zwikszony napyw uchodcw do Niemiec coraz bardziej zajmowa opini
publiczn i wywoywa coraz wicej emocji. W padzierniku 2014 r. opinie
potencjalnych wyborcw poszczeglnych partii wyglday nastpujco:
"Niemcy powinny

"Niemcy nie powinny

przyjmowa wicej

przyjmowa wicej

uchodcw"

uchodcw"

Razem

49%

46%

Wyborcy Zielonych

81%

14%

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 2

Wyborcy Die Linke

69%

29%

Wyborcy SPD

53%

42%

Wyborcy CDU

48%

46%

Wyborcy AfD

17%

83%

Brakujce wartoci do 100% - nie wiem, nie mam zdania.

rdo - http://www.infratest-dimap.de/umfragen-analysen/bundesweit/ard-deutschlandtrend/2014/oktober/

W 2014 r. lekko przewaali zwolennicy przyjcia wikszej liczby uchodcw. W obliczu

znacznego zwikszenia napywu uchodcw w 2015 r. partie polityczne wyostrzyy
swoje stanowiska wobec polityki azylowej. Poparcie dla konkretnej partii silnie koreluje
z pogldami ankietowanych na temat uchodcw. Jeszcze w pierwszej poowie
wrzenia 2015 r. ankietowani odpowiadali w wikszoci, e nie maj obaw zwizanych
z pojawieniem si imigrantw.
Obawiam si, e do Niemiec napywa zbyt wielu uchodcw (odpowiedzi w %)

Brakujce wartoci do 100% - nie wiem, nie mam zdania.

rdo: https://www.tagesschau.de/multimedia/bilder/crbilderstrecke-223.html

Wikszo spoeczestwa popieraa zatem przyjmowanie nowych uchodcw.

Take wszystkie reprezentowane w parlamencie siy polityczne prezentoway od
pocztku do jednolite stanowisko, traktujc pomoc dla uchodcw jako konieczno.
Rnice dotyczyy jedynie szczegw i formy tej pomocy. Ograniczao to rozwj
ruchw populistycznych i antyimigranckich.

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 3

Niemcy s te generalnie przekonani o korzyciach wypywajcych z

przyjmowania uchodcw. Jednak jesieni br. nastpuje powolna zmiana tej opinii.
Imigracja do Niemiec ma:

"raczej zalety"

"raczej wady"

03.09.2015

45%

33%

23.09.2015

36%

39%

01.10.2015

35%

44%

rdo: opracowanie wasne na podstawie https://www.tagesschau.de/inland/deutschlandtrend409.pdf.http://www.infratest-dimap.de/umfragen-analysen/bundesweit/umfragen/aktuell/aktuellefluechtlings-und-asylpolitik-deutschlands-stoesst-auf-kritik/

Tendencja ta jest skorelowana w preferencjami wyborczymi, deklarowanymi

przez ankietowanych. Wynika z nich, e wyborcy wielkiej koalicji nadal wierz w
korzyci dla kraju, jakie ma ze sob nie imigracja. Najbardziej rozczarowani s
potencjalni wyborcy Zielonych, czyli grupa raczej zamona i dobrze wyksztacona.
Ronie te sceptycyzm wyborcw mocno lewicowych. Najszybciej wiar w korzyci
trac ci, ktrzy dotd najbardziej w nie wierzyli.
Imigracja

"raczej zalety"

"raczej wady"

do Niemiec
CDU

ma

SPD

Die

Zieloni Niezdec CDU

Linke

SPD

Die

ydowani

Zieloni Niezdecy

Linke

dowani

23.09.2015

38%

42%

48%

74%

25%

37%

33%

30%

14%

54%

01.10.2015

40%

42%

42%

58%

18%

39%

33%

41%

24%

59%

rdo:

opracowanie

wasne

na

podstawie

https://www.tagesschau.de/inland/deutschlandtrend-

409.pdfhttp://www.infratest-dimap.de/umfragen-analysen/bundesweit/umfragen/aktuell/aktuellefluechtlings-und-asylpolitik-deutschlands-stoesst-auf-kritik/

Niepokojcy

jest

przyrost

osb

przekonanych

wadach

imigracji

wrd

niezdecydowanych. Stanowi oni duy rezerwuar gosw dla ewentualnych ruchw

populistycznych i ksenofobicznych. Szczegln rol moe to odgrywa we wschodnich
krajach zwizkowych, gdzie obywatele s bardziej niechtni uchodcom ni na
zachodzie kraju i jednoczenie maj mniej zaufania do partii politycznych gwnego
nurtu.

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 4

Na podstawie sonday z wrzenia 2015 r. mona przedstawi pogldy typowego

niemieckiego wyborcy na kwesti polityki azylowej i dotyczcej uchodcw. Warto
zauway, e wartoci te pozostaj generalnie zgodne z lini zadeklarowanej partii.
Aktualna
Wyborcy

niemiecka
polityka
azylowa i dot.

Wyborcy

Wyborcy

CDU/CSU

SPD

Wyborcy
Die

Zielonych

Inne

Linke

uchodcw
jest bez planu
jest moralnie
wskazana
przerasta nasz
kraj

75%

78%

92%

64%

89%

80%

84%

71%

76%

54%

62%

58%

55%

33%

69%

46%

51%

51%

67%

29%

Raczej

Raczej

jest
dugotermino
wo dobra dla
kraju
Raczej si
zgadzam

si

si

zgadzam

zgadzam

Raczej si
zgadzam

Raczej
si
zgadzam

rdo: http://www.infratest-dimap.de/umfragen-analysen/bundesweit/umfragen/aktuell/aktuellefluechtlings-und-asylpolitik-deutschlands-stoesst-auf-kritik/

Widoczna jest zdecydowana krytyka obecnej polityki azylowej i to nie tylko ze

strony respondentw sympatyzujcych z lewicow opozycj, ale te wrd
zwolennikw rzdzcej koalicji. Paradoksalnie, najlepiej o obecnych dziaaniach rzdu
wypowiadaj si wyborcy Zielonych. Panuje te konsensus, e ta polityka jest moralnie
suszna. Krytyka zdaje si dotyczy jej formy, a nie treci. Wikszo wyborcw jest
te zdania, e Niemcy s w stanie poradzi sobie z obecn sytuacj oraz widz nadal
korzyci dla Niemiec w perspektywie wieloletniej.
Jednoczenie ankietowani zdawali sobie spraw z wasnych problemw
zwizanych z demografi niskim przyrostem naturalnym, rosncym pokoleniem 65+,
brakiem rk do pracy, szczeglnie w sektorze maych i rednich przedsibiorstw. W
kwietniu 2015 r., bez wzgldu na sympatie polityczne (z wyjtkiem zwolennikw AfD),
65% ankietowanych wskazao, e Niemcy potrzebuj pracownikw z zagranicy.
Przeciw opowiedziao si 31% ankietowanych, 4% nie miao zdania. Jednoczenie
respondenci byli wiadomi, e obcokrajowcy s nie zawsze mile widziani w ich kraju.

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 5

58% mwio, e w ich kraju panuje atmosfera nieprzyjazna obcokrajowcom. Jedynie

wrd zwolennikw AfD 63% twierdzio, e niech wobec obcokrajowcw jest
niewielkim problemem lub e nie wystpuje ona w ogle. 49% badanych (najwicej od
20 lat) nazwao kwesti obcokrajowcw i integracji najwaniejszym problemem w
Niemczech. Odsetek zaniepokojonych wzrs dramatycznie do poziomu 86% we
wrzeniu 2015 r. Nie oznacza to, e obcokrajowcy s uwaani za problem, a jedynie,
e zaistniaa sytuacja jest uwaana za istotn kwesti spoeczn, za spraw, ktrej
trzeba powici uwag. O akceptowaniu obcokrajowcw jako czci niemieckiego
spoeczestwa moe wiadczy fakt, e w kwietniu 2015 r. a 78% ankietowanych
stwierdzio, e Niemcy s krajem imigracyjnym (odwrotnie sdzio 18% badanych, 4%
nie miao zdania). Jest to o tyle istotne, e przez lata politycy CDU/CSU twierdzili, i
obcokrajowcy w Niemczech s Gastarbeiterami, ktrzy powrc do swoich krajw, i e
nazywanie Niemiec krajem imigranckim jest nieuprawnione.
"Obcokrajowcy i integracja to najwaniejszy problem w Niemczech"

rdo: http://www.forschungsgruppe.de/Umfragen/Politbarometer/Langzeitentwicklung__Themen_im_Ueberblick/Politik_II/#Probl1

Poparcie dla przyjmowania uchodcw w Niemczech dugo utrzymywao si

na wysokim poziomie, co czciowo byo zaskoczeniem dla samych Niemcw,
zwaszcza w obliczu coraz liczniejszych fal uchodcw. Niemcy wykazali si te
ogromnym zaangaowaniem w pomoc uchodcom. Cay ciar przyjcia uchodcw,
zapewnienia im dachu nad gow i wyywienia, spada na gminy, ktre nie byy
przygotowane finansowo i logistycznie na takie obcienie. Ju w kwietniu 2015 r. 81%
ankietowanych domagao si pomocy finansowej rzdu federalnego dla przecionych
samorzdw. Zadbanie o podstawowe potrzeby azylantw (przybywa ich do Niemiec

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 6

ok. 10 tys. dziennie) nie byoby moliwe, gdyby nie ogromna pomoc organizacji
pozarzdowych, kociow i grup nieformalnych. Niemcy to pastwo z rozwinitym
spoeczestwem obywatelskim, z tradycj wsppracy na poziomie wsi, miasteczka lub
gminy. Procentuje to w takich kryzysowych sytuacjach, gdy obywatele wykorzystuj
istniejce struktury (gminne koo wsppracy, remiz OSP, parafialny klub itp.), by na
wasn rk (np. poprzez zbirki odziey, kursy jzykowe i orientacyjne, pomoc w
formalnociach) zaj si uchodcami.
"Niemcy powinni przyjmowa..."

rdo: opracowanie wasne na podstawie baz danych BAMF

Niewtpliwie nastpuje zmiana trendu w spoeczestwie i coraz wicej

obywateli obawia si o przyszo Niemiec, o wydolno struktur pastwowych i
bezpieczestwo. Ju w lipcu 2015 r. ankietowani popierali wprawdzie przyjmowanie
uchodcw z terenw objtych wojn (93%), przeladowanych z powodw
politycznych lub religijnych (80%), uciekajcych przed skutkami katastrof naturalnych
(78%), ale nie tych uciekajcych przed bied i bezrobociem (69%). We wrzeniu 2015
r. 66% ankietowanych poparo decyzj kanclerz Merkel o zgodzie na wjazd
uciekinierw z Wgier, chocia a 85% uznao, e bdzie to zachta dla nastpnych.
Jednoczenie dominuje pogld, e uchodcy powinni dostawa pomoc
rzeczow, a nie finansow (82%) i mie szybki dostp do rynku pracy (85%).
Prawdopodobnie

ten

przedsibiorstwach,

ostatni
duej

punkt
mierze

brak

rk

odpowiada

do
za

pracy

niemieckich

pozytywne

nastawienie

spoeczestwa do uchodcw. Zwaszcza Syryjczycy (najwiksza grupa etniczna

wrd uciekinierw), modzi i stosunkowo dobrze wyksztaceni (30% twierdzi, e
posiada wysze wyksztacenie), powinni w miar sprawnie zintegrowa si na rynku
pracy, w przeciwiestwie do mniej kompetentnych migrantw ekonomicznych z

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 7

Bakanw. Pod koniec wrzenia 2015 r. 52% ankietowanych twierdzio, e uchodcy

wzbogacaj Niemcy (w padzierniku 47%), a 37% uwaao ich za zagroenie dla
wasnego dobrobytu (miesic pniej 39%). W padzierniku ju 44% uznao, e
migracja do Niemiec ma wicej wad ni zalet. Taka zmiana nastrojw wynika gwnie z
nieprzerwanego napywu uchodcw do Niemiec i coraz wikszych problemw
administracji pastwowej z przeprowadzeniem postpowania azylowego, a take
doniesie o napiciach w przepenionych orodkach dla azylantw, o przecionych
gminach, ktre nie radz sobie z zapewnieniem dachu nad gow potrzebujcym.
Najwikszymi zwolennikami migracji do Niemiec s ludzie wyksztaceni i dobrze
zarabiajcy, ktrzy nie postrzegaj imigrantw/uchodcw jako konkurencji na rynku
pracy. W padzierniku 2015 r. pierwszy raz liczba tych, ktrzy maj obawy w zwizku z
tak duym napywem uchodcw do Niemiec, przekroczya 50%. Ich obawy s rne i
dotycz m.in. wzrostu przestpczoci i zagroenia terroryzmem (57% ankietowanych),
jak i obnienia poziomu nauczania w szkoach (47%). Ronie te liczba ankietowanych
obawiajcych si o spjno UE, nie potraficej si porozumie w sprawie rozdziau
uchodcw midzy kraje czonkowskie w cigu 2 tygodni we wrzeniu ich liczba
wzrosa z 55% do 63%. 92% Niemcw uwaa za suszne rozdzielenie uchodcw w
krajach czonkowskich UE, gdy odciyoby to pastwa takie, jak Grecja i Wochy
oraz te o najwikszej liczbie wnioskw azylowych na gow mieszkaca, tj. Szwecj
czy Niemcy. W padzierniku 2015 r. pojawiy si te obawy o koszty 74%
ankietowanych byo zdania, e z powodu wydatkw na uchodcw konieczne bd
oszczdnoci w innych obszarach. Zdecydowana wikszo (61%) nie uwaaa
natomiast napywajcych migrantw za zagroenie dla wasnych wartoci spoecznych
i kulturalnych (przeciwnego zdania byo 33%).
"Czy Niemcy poradz sobie z przyjciem tylu uchodcw?"

rdo: opracowanie wasne na podstawie baz danych BAMF

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 8

Narastajca w spoeczestwie obawa przed uchodcami wynika gwnie z

dynamicznego tempa ich napywu i postpujcej niewydolnoci biurokracji.. Kolejka do
zoenia wniosku o azyl w niektrych regionach Niemiec wynosi 8 miesicy. We
wrzeniu 2015 r. 77% ankietowanych twierdzio, e niemiecka polityka wobec
uchodcw jest bez planu, a 79% domagao si konsekwentnej deportacji ludzi, ktrym
azylu odmwiono. Jednoczenie

85% popiera stworzenie legalnych moliwoci

dotarcia do Europy, by ograniczy ryzyko dla uchodcw i zyski ich przemytnikw.

Niepokojce jest, e a 78% ankietowanych uwaao we wrzeniu 2015 r.
wprowadzenie kontroli granicznych midzy krajami UE (czyli de facto zawieszenie
strefy Schengen) za dobre rozwizanie. W kontekcie obaw o jedno Unii ch
demontau jednego z jej najwikszych osigni, czyli swobody przemieszczania si
wydaje si pomysem nacechowanym populizmem i nie sucym rozwizaniu
problemw nielegalnego przekraczania granicy.
*
Na obecnym etapie mona ryzykowa twierdzenie, e mimo uwidaczniajcych
si

zmian

nastawieniu

spoeczestwa

partie

polityczne

gwnego

nurtu

(reprezentowane w parlamencie) pozostan przy swoich stanowiskach dotyczcych

uchodcw. Moliwa jest modyfikacja zaoe programowych (jak si to obecnie dzieje
w CDU, na skutek presji czonkw partii), ale raczej nie nastpi zmiana diametralna
zmiana nastawienia. CSU kanalizuje niezadowolenie swoich wyborcw do gonymi
hasami

niezgodnymi

polityk

rzdu,

hamujc

rozwj

ruchw

skrajnie

populistycznych i ekstremistycznych w Bawarii. CSU jest w stanie przej ich

potencjalnych wyborcw. SPD wspiera kanclerz Merkel w realizacji obecnej polityki,
nazywajc jej dziaania socjaldemokratycznymi. Swoj szans na zdobycie duego
poparcia zaprzepaszcza wanie AfD, zbyt zajta wewntrzpartyjnymi sporami o
przywdztwo. Pegida sama nie tworzy partii, wsppracuje z AfD, ale nie mona tego
nazwa wspprac zinstytucjonalizowan ani sformalizowan. Tymczasem duy
odsetek wyborcw niezdecydowanych jest jednoczenie bardzo krytyczny wobec
obecnej polityki azylowej i przeciwny napywowi uchodcw. S to wrcz wymarzeni
wyborcy dla AfD lub nawet NPD. AfD ma nad NPD jedn przewag. Udao jej si
wprowadzi na salony pogldy skrajnie prawicowe i ksenofobiczne. Wyksztaceni
ludzie z klasy redniej i wyszej zaczynaj gosi otwarcie opinie, ktrych wygaszanie
wczeniej

nie

naleao

niezdecydowanych,

do

dobrego

potencjalnych

tonu.

wyborcw

Niepokojcy

jest

ugrupowa

wzrost

grupy

populistycznych.

Niewykluczone, e zmiany w nastawieniu spoeczestwa niemieckiego bd rzutoway

na stanowisko Niemiec wobec Polski. Niemieckie spoeczestwo, a pod jego

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 9

naciskiem rzd, bdzie si domaga wikszej solidarnoci europejskiej w kwestii

rozdziau uchodcw. Kraje, ktre uchylaj si od europejskiej solidarnoci, bd
skonfrontowane z konsekwencjami swoich decyzji ju przy negocjacjach nastpnej
perspektywy budetowej UE. Rzdy patnikw netto nie bd miay argumentw, by
swoim spoeczestwom wyjani, dlaczego maj w imi solidarnoci dopaca do
budetu pastw, ktre si od tej solidarnoci uchylaj. W przypadku uchylania si od
przyjcia uchodcw pastwa Europy Wschodniej (w tym Polska) mona zakada, e
osabnie przychylno Niemiec dla polskich argumentw dotyczcych stanowiska UE
wobec Rosji.
Wszystkie dane statystyczne uyte w tekcie pochodz z baz danych Federalnego Urzdu ds. Migracji i
Uchodcw (BAMF), Forschungsgruppe Wahlen i Infratest Dimap.

Tezy zawarte w tekcie wyraaj jedynie opinie autora.

Tekst powsta w ramach Serii Specjalnej Biuletynw IZ powiconej biecym problemom

masowych migracji ludnoci z terenw objtych konfliktami do Europy. Prezentowane
zagadnienia obejmuj kwestie skutkw spoecznych, percepcji i nastawienia opinii publicznej,
oraz wyzwa politycznych i ekonomicznych zwizanych z napywem uchodcw w Niemczech,
Polsce, a take innych krajach Europy. Kolejne numery Biuletynu bd przybliay te kwestie z
rnych perspektyw.

Anna Bachmann LL.M. Eur, politoloka i prawniczka, asystentka w Instytucie

Zachodnim. Przygotowuje prac doktorsk o wpywie Schengen na polskie pogranicza.

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 10