Potencja elektryczny

Autorzy: Zbigniew Kkol, Kamil Kutorasiski

Jak pokazano w module Energia potencjalna w polu elektrycznym energia potencjalna adunku w polu elektrycznym zaley od
wielkoci tego adunku. Dlatego do opisu pola elektrycznego lepiej posugiwa si energi potencjaln przypadajc na
jednostkowy adunek czyli potencjaem elektrycznym.

DEFINICJA

Definicja 1: Potencja elektryczny

Potencja elektryczny definiujemy jako energi potencjaln pola elektrycznego podzielon przez jednostkowy adunek.

V (r) =

Ep (r)
q

Wr
q

(1)

DEFINICJA

Definicja 2: Jednostka potencjau elektrycznego

Jednostk potencjau elektrycznego jest wolt ( V ); 1V = 1J/C.

Potencja pola adunku punktowego Q moemy otrzyma natychmiast dzielc rwnanie Energia potencjalna w polu
elektrycznym-( 4 ) obustronnie przez q

V (r) = k

Q
r

(2)

Obliczony potencja okrela prac potrzebn do przeniesienia jednostkowego adunku z nieskoczonoci na odlego r od
adunku Q. Potencja charakteryzuje pole elektryczne; a nie zaley od umieszczonego w nim adunku.

ZADANIE

Zadanie 1: Potencja na jdrze miedzi

Tre zadania:

Oblicz potencja na powierzchni jdra miedzi. Promie jdra wynosi rwny 4.8 1015 m . Przyjmij, e rozkad 29 protonw w
jdrze miedzi jest kulisto-symetryczny. W zwizku z tym potencja na zewntrz jdra jest taki, jakby cay adunek skupiony

by w rodku i moesz posuy si wzorem ( 2 ). Ponadto oblicz potencjaln energi elektryczn elektronu poruszajcego
si po pierwszej orbicie w polu elektrycznym jdra miedzi. Przyjmij promie orbity rwny 5 1011 m .

V =
Wp =
ROZWIZANIE:

Dane: Promie jdra r = 4.8 15 m , liczba protonw n = 29, promie orbity elektronu R = 5 1011 m , adunek
elementarny e = 1.6 1019 C, staa k = 8.988 109 .
Potencja na powierzchni jdra miedzi obliczamy ze wzoru na potencja pola adunku punktowego
Q

V (r) = k R

(3)

gdzie Q = ne jest adunkiem jdra miedzi. Podstawiajc dane otrzymujemy

V (R) = 8.7 107 V .

Natomiast energi potencjaln elektronu w polu jdra miedzi obliczamy, korzystajc z zalenoci Energia potencjalna w polu
elektrycznym-( 4 )

Ep (R) = k

eQ
R

(4)

Podstawiajc dane, otrzymujemy Ep (R) = 1.3 1016 J = 0.83eV .

Czsto w fizyce posugujemy si pojciem rnicy potencjaw czyli napiciem (oznaczanym U ). Rnica potencjaw midzy
dwoma punktami A i B jest rwna pracy potrzebnej do przeniesienia w polu elektrycznym adunku jednostkowego (prbnego) q
pomidzy tymi punktami. Wyraenie na rnic potencjaw otrzymamy bezporednio ze wzoru Energia potencjalna w polu
elektrycznym-( 2 ) w module Energia potencjalna w polu elektrycznym, dzielc to rwnanie obustronnie przez q
B

VB VA = U = WqAB = Edr
A

Znak minus odzwierciedla fakt, e potencja maleje w kierunku wektora E.

Podobnie jak natenie pola elektrycznego, ktre ilustrowalimy za pomoc linii si pola (zob. modu Pole elektryczne) rwnie
potencja elektryczny mona przedstawialimy graficznie. W tym celu rysujemy powierzchnie lub linie ekwipotencjalne, ktre
przedstawiaj w przestrzeni zbiory punktw o jednakowym potencjale.
Jako przykad pokazany jest na Rys. 1 rozkad potencjau, na paszczynie xy, wok dipola elektrycznego. Poziomice (linie
pogrubione) cz punkty o jednakowym potencjale (linie ekwipotencjalne). Kada krzywa odpowiada innej staej wartoci
potencjau.

(5)

Rysunek 1: Potencja elektryczny dipola elektrycznego (na paszczynie xy)

Gdy znamy rozkad potencjau elektrycznego wytworzonego w kadym punkcie przestrzeni przez dany ukad adunkw to na
podstawie wielkoci zmiany potencjau, przypadajcej na jednostk dugoci w danym kierunku moemy okreli natenie pola
elektrycznego E w tym kierunku. Warunek ten (we wsprzdnych x, y, z) wyraa si nastpujco

Ex = V
, Ey = V
, Ez = V
x
y
z

(6)

Moemy wic przy pomocy obliczania pochodnych czstkowych z wielkoci skalarnej (potencjau V ) otrzyma skadowe wielkoci
wektorowej (pola E) w dowolnym punkcie przestrzeni.
Im wiksza (mniejsza) zmiana potencjau na jednostk dugoci tym wiksze (mniejsze) pole elektryczne w danym kierunku. Znak
minus odzwierciedla fakt, e wektor E jest skierowany w stron malejcego potencjau.
Kierunek pola elektrycznego w dowolnym punkcie odpowiada kierunkowi, wzdu ktrego potencja spada najszybciej, co
oznacza, e linie si pola s prostopade do powierzchni (linii) ekwipotencjalnych.
Zostao to zilustrowane na Rys. 2, gdzie pokazane s powierzchnie ekwipotencjalne (linie ich przecicia z paszczyzn rysunku)
oraz linie si pola (a) adunku punktowego, (b) dipola elektrycznego (porwnaj z Rys. 2).

Rysunek 2: Powierzchnie ekwipotencjalne (linie przerywane) i linie si pola (linie cige): (a) adunku punktowego, (b) dipola elektrycznego; linie ekwipotencjalne oznaczaj przecicia
powierzchni ekwipotencjalnych z paszczyzn rysunku

Wzory wyraajce zwizek pomidzy potencjaem i polem elektrycznym s bardzo uyteczne, bo na og atwiej obliczy i
zmierzy potencja ni natenie pola.
W module Zastosowanie prawa Gaussa: Izolowany przewodnik pokazano, e cay adunek umieszczony na izolowanym
przewodniku gromadzi si na jego powierzchni i e pole E musi by prostopade do powierzchni, bo gdyby istniaa skadowa
styczna do powierzchni, to elektrony przemieszczayby si. W oparciu o wyraenie ( 5 ) moemy poda alternatywne
sformuowanie. Jeeli pole E wzdu powierzchni przewodnika rwna si zeru, to rnica potencjaw te rwna si zeru
V = 0. Oznacza to, e

PRAWO

Prawo 1: Powierzchnia ekwipotencjalna

Powierzchnia kadego przewodnika w stanie ustalonym jest powierzchni staego potencjau (powierzchni
ekwipotencjaln).

Oblicze potencjau elektrycznego dla rnych naadowanych cia mona zobaczy w module Obliczanie potencjau
elektrycznego).

http://epodreczniki.open.agh.edu.pl/openagh-simulation.php?fileId=1392

Publikacja udostpniona jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa - Na tych samych warunkach 3.0 Polska. Pewne
prawa zastrzeone na rzecz autorw i Akademii Grniczo-Hutniczej. Zezwala si na dowolne wykorzystanie treci publikacji pod
warunkiem wskazania autorw i Akademii Grniczo-Hutniczej jako autorw oraz podania informacji o licencji tak dugo, jak tylko
na utwory zalene bdzie udzielana taka sama licencja. Peny tekst licencji dostpny na stronie
http://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/pl/.

Czas generacji dokumentu: 2015-07-22 07:54:27

Oryginalny dokument dostpny pod adresem: http://epodreczniki.open.agh.edu.pl/openagh-permalink.php?
link=5d686d822d39d2761620238df8faf144
Autor: Zbigniew Kkol, Kamil Kutorasiski