Weronika Nowak-Kawalec

COACHING REVIEW 1/2013 (5) s. 621

ISSN: 2081-7029

Jak coaching
pomaga definiowa
tosamo?
Uczenie czowieka, jak moe wzrasta jako indywidualno, jest prawdopodobnie
najlepsz usug, jak jeden czowiek moe wywiadczy drugiemu
Benjamin Jowett, Vice Chancellor of Oxford University

Abstrakt
Wcentrum zainteresowania autorki artykuu znalazy si zagadnienia zwizane zprocesem
definiowania ibudowania tosamoci przez jednostk wprocesie coachingu. Punkt wyjcia
do rozwaa stanowi zaoenie, e wwiecie ponowoczesnym to wiedza idowiadczenia
zaporedniczone przez media ksztatuj tosamo jednostek ludzkich, atake porzdek relacji spoecznych. Autorka weryfikuje wiele definicji psychologicznych oraz socjologicznych
dotyczcych tosamoci jednostki ibudowania przez ni stylu ycia. Pytanie oto, czy jednostka zna siebie ipotrafi refleksyjnie budowa swoje ja, jest kwesti, ktra splata wartykule wielowtkowe analizy dotyczce tosamoci czowieka zzagadnieniami dnia codziennego
poruszanymi przez coachw wprocesie coachingu jednostki. Zdaniem autorki coaching jest
procesem, ktry przygotowuje jednostk do funkcjonowania wwiecie zgodnie ztosamoci zdefiniowan iwypracowan wtrakcie sesji coachingowych.
Sowa kluczowe
coaching, ponowoczesno, spoeczestwo ryzyka, mechanizmy budowania tosamoci,
denie jednostki do samorozwoju, reeksyjny projekt ja, proces budowania stylu
ycia, proces przemiany, trajektoria rozwoju

DOI: 10.7206/cr.2081-7029.2

No. 1(5), 2013

JAK COACHING POMAGA DEFINIOWA TOSAMO?

Abstract
In the focus of the author of the article questions are questions related to the process
of defi ning and building the identity of the individual in the process of coaching. The
starting point for the discussion is the assumption that the post-modern world, the
knowledge and experience mediated through the media, shape the identity of individuals, as well as the order of social relations. The author verifies many psychological
and sociological defi nitions of individual identity and the process of building ones
lifestyle. The question of whether an individual knows himself and knows how to
thoughtfully build yourself is an issue that is intertwined in the articles multithreaded analysis of the identity of aman with everyday issues raised by the coaches in the
coaching of an individual. According to the author coaching is aprocess that prepares
the body to function in the world, according to the identity defi ned and worked out
during the coaching sessions.
Keywords
coaching, postmodernism, risk society, building identity, improvement of the individuals
quality of life, reections on myself, style of life, trajectories and models of individual
growth

No. 1(5), 2013

DOI: 10.7206/cr.2081-7029.2

Coaching R eview

Charakter ycia spoecznego oraz rnorodno kontekstw dziaania i orodkw

wadzy sprawiaj, e wzrasta znaczenie wyboru stylu ycia w konstruowaniu naszej tosamoci. Mechanizmy jej budowania cile dotykaj kwestii nowoczesnoci,
oktrej pisze A. Giddens wswojej pracy Nowoczesno itosamo. Koncepcja A. Giddensa posuy mi do analizy zagadnie zwizanych zcoachingiem, ze szczeglnym
uwzgldnieniem takich kategorii jak: mechanizmy budowania tosamoci, denie
jednostki do samorozwoju, denie do ponadprzecitnych rezultatw, refleksyjny
projekt ja, proces budowania stylu ycia, proces przemiany, trajektoria rozwoju.

Wprowadzenie
Wiedza idowiadczenia zaporedniczone przez media ksztatuj tosamo jednostek ludzkich, atake porzdek relacji spoecznych. Staroytna myl grecka zakadaa,
e to, co dane czowiekowi, jest, jakie jest, inaley si temu nabona wdziczno.
Taka postawa odnosia si do natury, tego co najbardziej podstawowe inietykalne. To,
co czowiek mg zdoby czy uzyska wyciu, to rzeczy spoeczne. Wtpliwoci co do
susznoci takiej koncepcji pojawiy si wmomencie postawienia problemu wasnej
tosamoci, odczuwanej jako rzecz dana zjednej strony oraz jako rzecz uzyskana
zdrugiej. Wkoncepcjach fi lozoficznych, anastpnie socjologicznych zaczy pojawia si pytania: czy otosamoci, jak oprzynalenoci, mona zdecydowa zdnia na
dzie, czy mona j wsobie wybudowa wiadomym wysikiem? Jeeli moemy okreli wasn tosamo, to czy zanurzamy si wniej bez reszty, czy pozostaje nam co
ponadto (por. Biekowska 1988)? Wkontekcie staroytnej myli fi lozoficznej kontrastowo brzmi obraz jednostki opisanej przez Z. Baumana wpozycji Ponowoczesne
wzory osobowe (Bauman 1994: 739), gdzie pisze on, e nie ma ju pielgrzyma dcego do konkretnych celw. Dzi zdaniem autora ycie skada si zepizodw. Podobne
wnioski wyciga A. Giddens, piszc ojednostce, ktra wczona jest na stae wglobalne ycie ijego sieciowy charakter, ale bez pewnoci co do siy otaczajcych j relacji
midzyludzkich. Czym wic jest nasza tosamo i jak jest ona ksztatowana? Jaki
wpyw na jej zdefi niowanie ma coaching?

Czym jest tosamo jednostki?

Pojcie tosamoci pojawio si wraz z procesami zmian, ktre usytuoway jednostk w strukturach spoeczestwa nowoczesnego. Tosamo to pojcie, ktre
jest przywoywane przez wielu badaczy nauk spoecznych jako doniose, zwaszcza
w koncepcjach zwizanych z zagadnieniem ludzkiej egzystencji. Stawiana bywa na

DOI: 10.7206/cr.2081-7029.2

No. 1(5), 2013

JAK COACHING POMAGA DEFINIOWA TOSAMO?

rwni zistot czowieka itakim jego byciem, wktrym si on realizuje. Z. Bokszaski

wpracy bdcej przegldem teorii na temat tosamoci pisze, e: Pojcie tosamoci
jednostki wopiniach wielu autorw wydaje si niezbdnym, amoe nawet zasadniczym narzdziem pojciowym wanalizie sytuacji czowieka wspoeczestwie wspczesnym iprbach wyjanienia bd zrozumienia kluczowych fenomenw naszych
czasw (Bokszaski 1989: 6). Sam termin jest obecny nie tylko wrozwaaniach naukowych na gruncie wielu dyscyplin humanistycznych, ale jest rwnie popularny
wpublicystyce, mediach iyciu codziennym. Co wicej, obecno pojcia tosamoci
wdyskursie, tak naukowym, jak medialnym ispoecznym, konstytuuje prowadzony
spr oto, czy tosamo to proces czy stan? (Bokszaski 1989: 33). Wszechobecno tego terminu wypywa jak zauwaa M. Melchior zwieloznacznoci samego
pojcia (Melchior 1990: 1930). Co wicej, istnieje szereg terminw bliskoznacznych, ktre odnosz si do podobnego zakresu zjawisk istosowane bywaj wymiennie, np. ja, samowiadomo, koncepcja siebie, autokoncepcja, autoidentyfi kacja,
samookrelenie. M. Melchior wswojej pracy wskazuje na jeszcze jedno istotne rozrnienie terminologiczne midzy tosamoci a poczuciem tosamoci jednostki.
Pojcie poczucie tosamoci okrela subiektywny sposb patrzenia na siebie przez
czowieka wsytuacji, wktrej odpowiada on na pytanie oto, kim jest. Gdy analizuje
si podejcie M. Melchior do tego zagadnienia, dostrzec mona zaoenie, e aby pojawio si poczucie tosamoci, jednostka musi posiada samowiadomo wiadomo wasnych dowiadcze, atrybutw itych elementw, ktre skadaj si zarwno
na jej odmienno, jak ina podobiestwo zinnymi. Zdolno do przeprowadzenia
subiektywnej analizy cigoci swojego ja wczasie iprzestrzeni oraz wokrelonych
relacjach spoecznych, atake jego interpretowanie konstytuuje nasze poczucie tosamoci. Ta samowiadomo staje si wwczas: sposobem, w jaki dowiadczamy
wasne dowiadczenie (Malak 1989: 153187). Pytanie oto, czy znamy siebie, staje
si kwesti, ktra splata wielowtkowe analizy dotyczce tosamoci czowieka ijego
bycia wwiecie zzagadnieniami poruszanymi przez coacha wprocesie coachingu.

Heideggerowska koncepcja bycia wwiecie

Na gruncie Bycia iczasu Heideggera rozumienie jest sposobem zachowania si jestestwa. To, czym jest dany przedmiot, rozumiemy nie wwczas, kiedy potrafi my poda
jego defi nicj, ale wtedy, gdy prawidowo go uyjemy. Rozumienie jest wic sposobem
zachowania wzgldem rzeczy, sposobem, ktry wbrew logice owe rzeczy konstytuuje. Podobnie wytwarzanie poznawczego stosunku do siebie, czyli samopoznanie,

No. 1(5), 2013

DOI: 10.7206/cr.2081-7029.2

10

Coaching R eview

konstytuuje jestestwo jako byt, jakkolwiek zdaniem Heideggera to nieznajomo

siebie jest stanem pierwotnym, typowym dla jednostki. Objawia si jako okrelony
ksztat ycia, wktrym nie rozumiemy otaczajcego nas wiata. Wswojej koncepcji filozof zakada, e relacje midzyludzkie s pene faszywych zbrata, asame jednostki
nie s sob. Takie ycie jest najbardziej upart realnoci, azmiana wjego obrbie
moliwa jest tylko wwyniku pojawienia si pewnych modyfi kacji (por. Heidegger 1994:
162185). Charakterystyczne dla koncepcji Heideggera jest to, e taka modyfi kacja
nie podlega woli czowieka. Sob zaczynamy by wwczas, kiedy staramy si od siebie
uciec, anie wbrew pozorom, kiedy zorem rodkw poznawczych staramy si do
siebie przybliy. Samopoznanie dokonuje si wtym momencie, kiedy wogle tego nie
zakadamy. Prbujc zderzy Heideggerowsk koncepcj bycia wwiecie zzaoeniami coachingu, trudno oprze si refleksji, e zjednej strony coaching postuluje zupenie
odmienne ujcie tosamoci oraz procesu jej definiowania ibudowania, zdrugiej nie
wyklucza, e samopoznanie moe dokona si wmomencie zupenie przypadkowym.

Mechanizmy budowania tosamoci

Jak wic dokonujemy samopoznania wwiecie ponowoczesnym? Omechanizmach
budowania tosamoci wXXI w. pisze A. Giddens wswojej pracy Nowoczesno itosamo. Kwestia nowoczesnoci1, atake jej rozwoju, ksztatu iform, znaczco rni
si od wczeniejszych norm porzdku spoecznego. Radykalnie przeksztacony zosta
charakter ycia codziennego, rne s osobiste dowiadczenia jednostek, aco za tym
idzie ich tosamo. Nierozczn cech nowoczesnej myli krytycznej jest wtpienie, ktre wszelk dostpn wiedz kae formuowa wpostaci hipotez. Wsytuacji,
wktrej czujemy si niepewnie i, co wicej, postawieni jestemy przed koniecznoci
wyboru, istotnego znaczenia nabieraj pojcia takie jak zaufanie2 iryzyko. Wswoich
podstawowych przejawach zaufanie zwizane jest zosiganiem jak pisze A. Giddens
pierwotnego poczucia bezpieczestwa ontologicznego3. Zaufanie jest powizane
1

Refleksyjno nowoczesnoci oznacza, e wiksza cz spoecznej aktywnoci imaterialnego stosunku do przyrody

jest systematycznie poddawana rewizji ze wzgldu na nowo zdobyte wiadomoci lub nabyt wiedz. [] Ten integralny zwizek nowoczesnoci zradykalnym wtpieniem jest kwesti, ktra raz wypowiedziana, nie tylko burzy spokj
fi lozofw, ale staje si rdem niepokoju egzystencjalnego zwykych ludzi (Giddens 2010: 2730).

Zaufanie oparte jest na zawierzeniu, ktre rwnoway niewiedz lub brak informacji, poleganie na osobach lub
systemach abstrakcyjnych (rdo: Giddens 2010: 311).

Bezpieczestwo ontologiczne to poczucie trwania iporzdku zdarze, wtym zdarze wykraczajcych poza obszar bezporedniego dowiadczenia jednostki (rdo: Giddens 2010: 307).

DOI: 10.7206/cr.2081-7029.2

No. 1(5), 2013

JAK COACHING POMAGA DEFINIOWA TOSAMO?

znieobecnoci wczasie, przestrzeni izniewiedz. Nie potrzebujemy ufa komu,

kogo kontrolujemy. Zaufanie, co wicej, jest zjawiskiem niezbdnym dla caego procesu rozwoju osobowoci. Zdrugiej strony pna nowoczesno to kultura ryzyka.
Wwarunkach wysoko rozwinitej nowoczesnoci coraz powszechniejszym zjawiskiem jest wpyw odlegych wydarze na to, co dzieje si wbezporedniej bliskoci,
oraz na struktur tosamoci jednostki (Giddens 2010: 1516). Zpewnoci wan
rol odgrywaj tu rodki przekazu, zwaszcza mass media: prasa drukowana, media
elektroniczne, Internet. Dowiadczenia zaporedniczone przez media ksztatuj nasze ja oraz porzdek relacji spoecznych.

Mass media aksztatowanie tosamoci jednostki

H. Innis wpublikacji Empire and Communication iM. McLuhan wpozycji Zrozumie
media: przeduenia czowieka ujli efekt, jaki rodki przekazu wywieraj na rozwj
spoeczny. W ich pracach szczeglny nacisk pooony zosta na form i sposb powielania przekazw: liczne dowiadczenia, ktre wyciu s rzadkoci, s codziennoci na poziomie przedstawie medialnych, podczas gdy rzeczywiste zetknicie
zsamymi tymi zjawiskami jest psychologicznie trudne (Giddens 2010: 45). Tosamo jednostki wtym kontekcie staje si przedsiwziciem refleksyjnym polega na
utrzymywaniu spjnych, weryfi kowanych na bieco narracji biograficznych.

Tosamo jednostki awspczesne style ycia

Funkcjonujc w spoeczestwie, podlegamy staemu procesowi socjalizacji uczymy si nowych wzorw zachowa. Odgrywane przez nas role ksztatuj styl ycia.
Umoliwiaj one rekonstruowanie z codziennych, zindywidualizowanych praktyk
nasz sposb bycia wwiecie. Zupywem lat irozwojem myli spoecznej, zwaszcza
wsocjologii amerykaskiej, termin sposb ycia by zamieniany na termin styl ycia4.
Samo pojcie znauk spoecznych weszo rwnie do jzyka mediw.
Styl ycia to jednak jedna ztych kategorii socjologicznych, ktrych jednoznaczne zdefi niowanie nie jest proste. Jako pojcie funkcjonuje obok takich kategorii jak
wzory zachowa, sposb ycia, wzory kultury, wartoci i postawy (por. Siciski,
Wyka 1988). Moe by rwnie rozumiany jako zesp zachowa werbalnych iniewerbalnych jednostki, informujcych ojej przynalenoci do okrelonej zbiorowoci.
4

Pojcie wprowadzone do psychologii przez Alfreda Adlera. Wpyw na t praktyk mia zpewnoci przekad fundamentalnej pracy M. Webera Gospodarka ispoeczestwo, wktrym termin sposb ycia przeoono na styl ycia.

No. 1(5), 2013

DOI: 10.7206/cr.2081-7029.2

11

12

Coaching R eview

Przyjmujc za obowizujc na potrzeby pracy defi nicj terminu za A. Siciskim, styl

ycia oznacza: zesp codziennych zachowa (sposb postpowania, aktywno
yciow), specyficzny dla danej zbiorowoci lub jednostki (tre ikonfiguracj owych
zachowa); a inaczej mwic: charakterystyczny sposb bycia odrniajcy dan
zbiorowo lub jednostk od innych (Siciski 2002: 2223).
Samo pojcie stylu ycia jest istotne wkontekcie niniejszych rozwaa. Jednostka, wzalenoci od zmieniajcych si cech jej potrzeb rozwojowych czy spoecznych,
moe wtoku swej biografi i realizowa wiele stylw ycia. Nie bez znaczenia jest fakt,
e cz osb bezrefleksyjnie naladuje spoeczne praktyki mimo istnienia moliwoci wyboru spord innych potencjalnych wzorw. Takie jednostki trwale pozostaj
wsytuacji bezrefleksyjnej egzystencji, ktrej opis moemy odnale wteoriach socjologicznych, podkrelajcych rol nawyku iprzyzwyczaje jako nieuwiadomionych
dyspozycji do dziaania.
Indywidualizacja daje moliwo, ale wymusza jednoczenie konieczno refleksyjnego podejcia do projektowania wasnej biografi i. Taka sytuacja pociga za sob
konieczno zbudowania wielu odmiennych jakociowo relacji zinnymi podmiotami (por. Beck 2004). Pynno izmienno regu obowizujcych wspoeczestwie
sprawia, e nie dysponujemy jednoznacznymi kryteriami wyboru spord szerokiego
spektrum moliwoci oferowanych za porednictwem mediw przez globaln
gospodark ikultur. Projektowanie wasnych biografi i czy, jak defi niowane to byo
powyej, jednostkowej tosamoci to ryzyko podejmowane przez nas na wasn odpowiedzialno. Zatem jedn z podstawowych umiejtnoci staje si zarzdzanie
ryzykiem wynikajcym zdokonywanych czsto wprocesie coachingu wyborw
(por. Krzychaa 2007) oraz dysponowanie kapitaem kulturowym i spoecznym
umoliwiajcym realizacj owej tosamoci.

Ryzyko wyborw anowe moliwoci rozwoju

Utrzymanie spjnej narracji biograficznej jest otyle skomplikowane, e ycie nie toczy si w wyodrbnionych tematycznie przedziaach, a poczenia istniej midzy
wszystkimi jego obszarami. Wybr kariery zawodowej moe wpywa na kontakty
towarzyskie, te zkolei na ycie rodzinne czy zdrowie. Podobnie kwestie fi nansowe
wpywaj na plany edukacyjne, wakacyjne czy nawet emerytalne. Kady zwyborw
generuje kolejne iwpywa na caoksztat. Rnorodno kontekstw sprawia, e wzrasta znaczenie coachingu wprocesie wyboru stylu ycia ikonstruowaniu tosamoci,
a samowiadomo i refleksyjne planowanie tego procesu skutkuje strukturyzacj

DOI: 10.7206/cr.2081-7029.2

No. 1(5), 2013

JAK COACHING POMAGA DEFINIOWA TOSAMO?

wbudowaniu wasnego ja. Poniewa pojciem stylu ycia posuguje si najczciej

reklama iinne rodki promocji dbr konsumpcyjnych, mona odnie wraenie, e
jest on przypisany wycznie do sfery ycia zamoniejszych grup czy klas spoecznych. Tymczasem, jak pisze A. Giddens: naley pamita, e rnica, wykluczenie
i marginalizacja s implikacjami nowoczesnoci. Kuszc moliwoci emancypacji,
nowoczesne instytucje kreuj jednoczenie mechanizmy tumienia wasnego ja,
ale nie samorealizacji (Giddens 2010: 1718).

Czym jest coaching?

Obecnie zarwno wmediach, jak ipublikacjach naukowych pojcie coaching definiowane jest przez specjalistw jako proces, ktry polega na odkrywaniu iuwalnianiu naszych
upionych zdolnoci, moliwoci ipotencjau. Technika coachingu polega na wydobywaniu mocnych stron ludzi, pomaganiu im womijaniu osobistych barier iogranicze wcelu
osignicia celu, a take uatwieniu im bardziej efektywnego funkcjonowania (Dilts
2007). Celem coachingu jest uwiadomienie sobie przez coachowanego, e ma wybr, e
moe wybiera spord sposobw mylenia, odczuwania czy zachowywania si. Coach
jest partnerem, ktry pomaga wprowadzi zmian tak, by bya ona skuteczna itrwaa.

Coaching astyl ycia

Zasady i konteksty lece u podstaw procesu coachingu reguluj szerokie obszary
ycia jednostki, w tym dotykaj tego, co w niej najgbsze jej samowiadomoci,
tosamoci, autoidentyfi kacji. Samym procesom budowania stylu ycia ipodmiotowoci danej osoby wprocesie towarzysz przeciwstawne mechanizmy wywaszczania
iutraty. Wyciu osobistym, atake spoecznym pojawia si konieczno ponownego
skonstruowania wasnej tosamoci. Refleksyjne konstruowanie ja oznacza denie
do samodoskonalenia, gdzie autentyczno5 jest wartoci nadrzdn, tworzc ramy
5

Wkontekcie tosamoci pojmuje si j potocznie jako bycie sob. Wfi lozofi i wystpuj dwa podstawowe modele bycia sob. Jeden, wywodzony od Sokratesa, utosamia autentyczno zpoznaniem siebie. Drugi, wizany
zwykle zJ.J. Rousseau, oznacza irracjonalne ispontaniczne rozpuszczenie si wsobie (wodniesieniu do stanu natury) lub we wsplnocie. A. Giddens zajmuje stanowisko porednie pomidzy wizj Sokratesa aRousseau. Zjednej
strony proponowany przez niego projekt tosamociowy stanowi wytwr refleksji, lecz zdrugiej autentyzm jednostki oznacza, e jednoczenie jednostka ta musi niejako spontanicznie iirracjonalnie wierzy we wasny projekt
co najmniej tak, jakby tosamo bya czym realnym, anie wytworem jej wasnego projektu tosamociowego.
Wzwizku zczym utrata poczucia autentycznoci wiadczy oproblemach tosamociowych, ktre mog skutkowa powanymi chorobami psychicznymi.

No. 1(5), 2013

DOI: 10.7206/cr.2081-7029.2

13

14

Coaching R eview

samorealizacji. Wybr stylu ycia wwarunkach wzajemnego przenikania si kontekstw lokalnych iglobalnych wie si zdylematami moralnymi. Wci na nowo rewidowana wiedza dotyka take podstaw zaufania, sceptycyzmu iwykluczenia, ktre
wspistniej wprzestrzeni spoecznej iodsyaj nas wobszar systemw eksperckich.
Ekspertyza, nauka iwiedza techniczna cile cz si ztym, co A. Giddens nazywa
separacj dowiadczenia oddzieleniem ycia codziennego od dowiadcze, ktre
mogyby skoni nas do stawiania potencjalnie niepokojcych pyta egzystencjalnych. Diametralnie odmienn rol odgrywa wspczenie coaching, ktrego celem
jest zaprowadzenie jednostki tam, gdzie ma ona szanse zderzy swoje, czsto nieuwiadomione, dowiadczenia zyciem codziennym iwycign znich wnioski. Taki
proces moe jednak stanowi zagroenie dla poczucia komfortu ycia, bezpieczestwa i pewnoci siebie. Jego nastpstwa w skrajnych przypadkach mog prowadzi
do rozbicia wewntrznego izagubienia, ale otwieraj one zarazem nowe moliwoci
rozwoju osobistego i perspektyw nowego, szczliwego ycia. Zdaniem J. Wallerstein iS. Blakeslee, ktre wksice Second Chances opisay studium rozwodu iponownego maestwa, przeomowe momenty w yciu stanowi punkt, w ktrym:
zastygaj ikrzepn pewne wyobraenia, jakie bd odtd determinoway dziaanie
jednostek (Wallerstein, Blakeslee 1989: 293).
Zdrugiej strony wszelkiego rodzaju wybory, ktrych dokonujemy wcigu dnia,
niezalenie od tego, jak bahe mog si wydawa, sprawiaj, e odczuwamy mniejsz
bd wiksz satysfakcj zycia. Podejmowane przez nas decyzje maj wpyw na to,
jak blisko jestemy stanu wzgldnej rwnowagi oraz jak efektywny jest nasz proces
yciowy. Na tych poziomach zadowolenia podczas procesu coachingu pracuje take
coach. Poczucie tosamoci, oktrym pisz J. Wallerstein iS. Blakeslee, jest przykadem koniecznoci wypracowania nowego siebie procesu, ktry wymaga czynnego
zaangaowania wprzemian. ycie spenione to ycie wartociowe iklienci podadz
wasne defi nicje tego, co naprawd wnim ceni. [] Okrelenie wartoci wanych dla
klienta jest sposobem na zrozumienie jego wyborw yciowych, poniewa kiedy dokonywane przez niego wybory odzwierciedlaj jego wartoci, wwczas jego ycie jest
bardziej satysfakcjonujce []. Na najgbszym poziomie spenienie to ycie, ktre
ma sens, spenienie to realizacja wasnego potencjau (Wallerstein, Blakeslee 1989:
31). Sfera stosunkw osobistych czy ycia prywatnego stwarza warunki do samorozwoju, wyraania siebie ipoczucia intymnoci, ale jednoczenie te nowe wzory zachowa s zmienne, niestae iotwarte. Jestemy odpowiedzialni za ogromn ilo spraw,
wktrych istnieje wiele atrakcyjnych opcji wyboru. Jednoczenie zmuszeni jestemy

DOI: 10.7206/cr.2081-7029.2

No. 1(5), 2013

JAK COACHING POMAGA DEFINIOWA TOSAMO?

sprosta wielu wymaganiom, nie rozpraszajc si. Wtak skonstruowanej rzeczywistoci osignicie rwnowagi jest bardzo trudne. Wikszo osb decydujcych si na
coaching szczeglnie zastanawia pytanie, jak to ze sob pogodzi. Lk naturalnie
towarzyszy wszelkiego rodzaju zagroeniom. Wywouj go niepokojce sytuacje lub
groba ich zaistnienia, ale zdrugiej strony uczynnia on mechanizmy przystosowawcze i pobudza do dziaania (Giddens 2010: 27). Podobnie coach, ktry jest swego
rodzaju katalizatorem, ktry przyspiesza zmiany ipomaga na nowo zdefi niowa tosamo. Podobne kwestie dotycz wszystkich innych wymiarw ycia spoecznego.
Kady zjego uczestnikw jest wiadomy tej refleksyjnej konstrukcji sposobu bycia
wwiecie, ajego skutki odczuwa we wasnym yciu. Tosamo wyznacza nam trajektori, ktra naoona zostaje na rnego rodzaju ramy. Kady znas nie tylko ma,
ale refleksyjnie przeywa swoj biografi, pod wpywem spoecznej ipsychologicznej
wiedzy omoliwociach jej ksztatowania. Nowoczesno jest porzdkiem postt radycyjnym, ktry codziennie, wraz zkad decyzj, jak si zachowa, wco si ubra,
co zje, imnstwem innych, wymusza na kadym pytanie jak y ikae interpretowa odpowiedzi wkategoriach wasnej, dynamicznie zmieniajcej si tosamoci
(Giddens 2010: 28).

Zmiany, zaufanie irefleksyjny projekt ja

Sedno sprawy polega na tym, e zmiany wykraczaj poza wszelkie oczekiwania jednostki oraz wymykaj si jej kontroli. Wspczesny wiat wymusza uznanie istnienia
ryzyka jako takiego i przyjcie do wiadomoci, e nasze dziaania zawsze pozostaj otwarte na nowe zdarzenia. Przeprowadzane zmiany zwizane s znaruszaniem
znanego porzdku ioznaczaj wychodzenie poza sfer komfortu. Zapocztkowanie
takiego przeksztacenia moe dawa satysfakcj, jakkolwiek trudno jest unikn
wiadomoci tego, e podejmujemy ryzyko. ycie wspoeczestwie ryzyka to ycie zanalitycznym nastawieniem do moliwych sposobw dziaania pozytywnych
inegatywnych. Wkadym momencie stoi przed nami nieprzebrana ilo potencjalnych sposobw postpowania. Wybieranie spord takich moliwoci zawsze sprowadza si do pytania co by byo, gdyby jest kwesti wyboru jednej zmoliwych
rzeczywistoci. Jeeli rzeczywicie decydujemy si podj ryzyko wprowadzenia
istotnych zmian w swoim yciu, musimy zaryzykowa otwart i szczer rozmow
podczas sesji coachingowej. Gotowo do odsonicia si jest tu kluczowa, poniewa
prowadzi do odkry niezbdnych do podjcia dziaania. Jeli coaching nie daje poczucia bezpieczestwa ispokoju wynikajcych zpoufnoci, klientowi bdzie trudno

No. 1(5), 2013

DOI: 10.7206/cr.2081-7029.2

15

16

Coaching R eview

go potraktowa serio, poniewa cigle bdzie si zastanawia, co kryje si pod powierzchni (Whitworth et al. 2010: 40).
Bezpieczna przestrze, wktrej jednostka zdobywa si na zmian, zdefi nicji niejako musi by miejscem, w ktrym mwi si prawd i w ktrym nie ma osdzania
iniemiych konsekwencji. Proces coachingu to proces nieustannego uczenia si iodkrywania siebie, wci na nowo. Wtym procesie odkrywania, rzecz jasna, pojawiaj
si rnorodne przeszkody, amierzenie si znimi czsto oznacza konieczno wyjcia poza stref wasnego komfortu. Co wicej, dotyczy to obu stron wrelacji [] to
wzajemne inspirowanie si do podejmowania dziaania pomimo towarzyszcego mu
lku (Whitworth et al. 2010: 1112).
Jedn zwaciwoci coachingu jest jego zasig, rozlego. Wtym procesie jednostki mog bez ogranicze tworzy niezliczone fantazje i strategie dziaa. Coaching to przestrze, w ktrej jednostka moe marzy, da ujcie swojemu gniewowi czy poczuciu niesprawiedliwoci. Wwiecie pnej nowoczesnoci to jedna
zniewielu relacji, wktrych poraka traktowana jest jako szansa na nauczenie si
czego nowego osobie. Wcoachingu adna prawda nie jest absolutna, azasada obowizujca niezmienna. Dla coacha rozlego oznacza rwnie nieprzywizywanie si do jakiegokolwiek kierunku dziaania, czy jakichkolwiek osigni klienta.
[] Dbao orozlego relacji wymaga, aby klient dysponowa wieloma rdami inspiracji zasilajcymi jego kreatywno inie czu si ograniczony przez dobre
pomysy coacha, niezalenie od jego mdroci i dowiadczenia (Whitworth et
al. 2010: 42).
Sam proces pomaga jednostce wyj poza konwencje spoeczne, wktrych funkcjonujemy na co dzie. Stanowi one warunek radzenia sobie wrnego rodzaju
sytuacjach yciowych. eby y, przyjmujemy za oczywiste kwestie czasu, przestrzeni, cigoci czy tosamoci. Alternatyw tej zwyczajnoci dochowywanych na co
dzie konwencji jest zpsychologicznego punktu widzenia trwoga wrozumieniu Kierkegaarda (Kirkegaard 1996), czyli perspektywa ogarnicia jednostki przez lki, ktre dotycz najgbszych pokadw spjnego poczucia bycia wwiecie. Ze wzgldu
na kontrol, jakiej podlega tak dyskurs, jak iciao, musimy zachowa sta czujno,
wczym pomagaj nam nawyki idziaania rutynowe. To, jak pisze Giddens, najpotniejszy bastion obrony przed grocymi nam lkami. Zdrugiej strony same dziaania
rutynowe i nawykowe wywouj stan napicia. To wanie ta sprzeczno pozwala
zrozumie, dlaczego na co wskazuje poprzez swoje eksperymenty H. Garfi nkel
(2007) pozornie nieistotne, rutynowe aspekty naszej codziennoci s naadowane

DOI: 10.7206/cr.2081-7029.2

No. 1(5), 2013

JAK COACHING POMAGA DEFINIOWA TOSAMO?

ogromnymi emocjami. Z tego powodu tak trudny bywa pocztek sesji coachingowych, pocztek nowych relacji, kiedy to zdejmujemy kostiumy ksztatujce nasz
dotychczasow tosamo.
Obraz sytuacji, jak jednostki tworz, czy to pod wpywem sugestii, bodca zewntrznego, czy te na skutek nawyku, schematu lub wzorca to powtarzajc za Maciejem Bennewiczem6 mapa wgowie, pewien fragment opisu rzeczywistoci.
Zapis wbibliotece naszych myli jest jedynie wyrywkowym uoglnionym lub
nadmiernie uszczegowionym obrazem sytuacji. Jest tylko fragmentem opisu terenu. Co wicej, nasze rodowisko wychowawcze nie tylko byo autorem wikszoci
naszych map, zwaszcza tych podstawowych, dotyczcych opisu wiata (jedzenia,
wasnego ciaa, seksualnoci, wypoczynku, pracy, tego, kim s ludzie ispoeczno,
jaki jest wiat itd.), ale rwnie nauczyo nas, jak budowa mapy. [] Mapa to nie
teren. Rzeczywisto zawsze jest inna ni jej fotografia irni si od interpretacji teje fotografi i. Ponadto teren zawsze si zmienia. yjemy wdynamicznym otoczeniu,
sami podlegajc dynamicznym zmianom fizycznym, biologicznym, emocjonalnym
ipsychologicznym. Wzasadzie wszelkie mapy, czyli zapamitane iprzetworzone oraz
zarchiwizowane informacje, ju w momencie ich zapamitywania s nieaktualne
(Bennewicz 2011: 84).
Warto si wic zastanowi, jak wtakim razie jednostka uzyskuje taki rodzaj wiary
wsiebie iswoje bycie, by zdecydowa si na proces wychodzenia poza schematy? Skd
czerpie poczucie bezpieczestwa ontologicznego, ktre nie opuszcza jej podczas rozmaitych zdarze czy kryzysw wtrakcie procesu coachingowego? Wyksztacone dziki trosce pierwszych opiekunw podstawowe zaufanie wkrytyczny sposb wie tosamo
jednostki zocenami innych. Wzajemno relacji zopiekunami, na jak pozwala podstawowe zaufanie, jest nieuwiadomion form uspoecznienia, ktra poprzedza ja podmiotowe ija przedmiotowe oraz tworzy dopiero podstaw jakichkolwiek rozrnie
jednego od drugiego (Giddens 2010: 61). Tosamo opiera si wic na jzykowym rozrnieniu ja, mnie, ty. Zaproponowane przez Georga Herberta Meada zrnicowanie na ja podmiotowe ija przedmiotowe nie rozstrzyga jednak kwestii tosamoci do
koca. Wteorii Meada ja przedmiotowe to tosamo spoeczna, ktra wwyniku rozwoju wpewnym momencie ycia uwiadamia sobie ja podmiotowe.
Podobnie ikreatywno, jako zdolno do dziaania wsposb odmienny od ustanowionych wzorw, jest cile zwizana zpodstawowym zaufaniem. Samo zaufanie
6

Maciej Bennewicz to socjolog ipisarz, zaoyciel iwykadowca Norman Benett Academy, prezes EMCC Poland.

No. 1(5), 2013

DOI: 10.7206/cr.2081-7029.2

17

18

Coaching R eview

zawiera wsobie rwnie element kreatywnoci, poniewa zakada krok wnieznane,

zgod na podjcie ryzyka inowych dowiadcze. Kiedy uznajemy wasn warto,
co wicej, mamy szacunek dla samych siebie irefleksyjnie kontrolujemy rzeczywisto nie jestemy wycznie jej bezwolnym elementem. Nasza tosamo uzaleniona jest od zdolnoci do podtrzymywania okrelonej, cigej narracji. Subiektywnie
konstruowania biografia oparta jest na biecych wydarzeniach ze wiata zewntrznego, ktre ukadaj si wcig histori. Tosamo nie zaley bowiem od zachowania ani od sposobu, wjaki jest odbierana przez innych co skdind ma wielkie
znaczenie. Jak podkrela Charles Taylor wpozycji rda podmiotowoci. Narodziny
tosamoci nowoczesnej: Aby mie jakie wyobraenie tego, kim jestemy, musimy
mie wyobraenie tego, jak stawalimy si i dokd zmierzamy (Taylor 2001: 94).
Jak pisze Giddens:
Stabilne poczucie wasnej wartoci zaley od innych wyznacznikw bezpieczestwa ontologicznego uznania za rzeczywiste rzeczy iinnych ludzi ale nie daje si
ich wprost wyprowadzi. Jak pozostae wymiary egzystencjalne bezpieczestwa ontologicznego poczucie wasnej tosamoci jest tyle solidne, co kruche. Jest kruche,
poniewa biografia, ktr jednostka jest w stanie refleksyjnie przywoa, jest tylko
jedn zwielu moliwych do opowiedzenia historii rozwoju jej ja. Jest solidne, bo
mona znim bezpiecznie stawi czoa napiciom izmianom rodowiska spoecznego,
wktrym obraca si jednostka (Giddens 2010: 82).
Osoba, ktra wprocesie coachingu pielgnuje wsobie poczucie pewnoci siebie, nawet dumy, zachowuje psychiczne poczucie spjnoci biografi i, co wzmacnia i chroni jej jestestwo. W wiecie pnej nowoczesnoci najwiksze cierpienia
wywouje niepewno, w co powinnimy wierzy i kim powinnimy a w gruncie rzeczy kim moglibymy by lub si sta (por. Erikson 1968: 293). Jak dziaa? Kim by? te i inne pytania egzystencjalne stanowi wan cz procesu
coachingu i samorealizacji. Jak podkrela J. Rainwater, kady moment ycia jest
momentem, wktrym moemy zada sobie pytanie oto, czego chcemy od ycia,
czego chcemy dla siebie. Refleksyjne nastawienie do ycia oznacza podwyszon
wiadomo myli, uczy i wrae. Ta wiadomo stwarza warunki do zmiany
i j realnie umoliwia (por. Rainwater 1989: 11). Pytanie: Czego w tej chwili
dla siebie chc? nie odnosi si do ycia chwil. Sztuka bycia teraz staje si rdem rozumienia siebie samego, co jest warunkiem planowania przyszoci ikonstruowania takiego przebiegu ycia, jaki odpowiada wewntrznym pragnieniom
(Giddens 2010: 103).

DOI: 10.7206/cr.2081-7029.2

No. 1(5), 2013

JAK COACHING POMAGA DEFINIOWA TOSAMO?

Podsumowanie
Zpunktu widzenia jednostki ycie codzienne wznacznej czci nie niesie ze sob adnych nastpstw inie ma wpywu na realizacj gwnych celw, atym bardziej nie wpywa
na budowanie wasnego ja. Jednake wprzeomowych momentach ycia, jeli nie skaniamy si ku konserwatywnym pogldom, to dymy do przejcia kontroli ikorzystamy
zmoliwoci doszkolenia si. S to momenty, wktrych zaczynamy interesowa si szansami, jakie daj nowe sytuacje, lub co wicej sami ich poszukujemy. Nie powinno wic
dziwi, e w momentach, w ktrych weryfikujemy swoje dotychczasowe ycie, proces
planowania przyszoci przebiega szczeglnie intensywnie. Wsparcie eksperckie coacha
dodatkowo determinuje nas do zaangaowania niezbdnej iloci czasu ienergii wcay
proces. Momenty przeomowe odpowiadaj momentom przejcia, ktre dotycz nie tylko warunkw dziaania jednostki wprzyszoci, ale rwnie jej tosamoci. Podjcie wanych yciowych decyzji przeksztaca bowiem refleksyjny projekt tosamoci jednostki, bo
ma skutki dla stylu ycia (Giddens 2010: 193).
Jednostki wcoraz wikszym stopniu samodzielnie projektuj swoj przyszo,
coraz mniejsze znaczenie przykadaj zkolei do nakazw zewntrznych. Nowoczesna
cywilizacja, wbrew twierdzeniom Z. Freuda, nie opiera si bowiem na wyrzeczeniu
si pragnienia. Powszechne zainteresowanie budz dowiadczenia mwice o ja,
pomagajce je zdefi niowa, zmieni czy rozwin (por. Sennett 2009: 358). Osoba,
ktra jest przystosowana do ycia wnowoczesnym wiecie, to taka, ktra rozwina
zdolnoci samorozumienia ipotrafi zharmonizowa swoje biece sprawy zplanami
na przyszo. Coaching jest wic procesem, ktry ma na celu przygotowanie nas do
funkcjonowania wwiecie zgodnie zwypracowan indywidualnie tosamoci.
Weronika Nowak-Kawalec
specjalizuje si w projektach z zakresu corporate PR, komunikacji wewntrznej i business coachingu.
Absolwentka dziennikarstwa i socjologii na Uniwersytecie Warszawskim, aktualnie doktorantka
w Szkole Gwnej Handlowej, e-mail: weronikan@gmail.com.

Bibliografia
Literatura
Bauman Z. (1994) Ponowoczesne wzory osobowe.
W: Dwa szkice omoralnoci ponowoczesnej. Warszawa: Instytut Kultury, s. 739.

No. 1(5), 2013

Bauman Z. (1998) Prawodawcy itumacze. Warszawa: Instytut Filozofi i iSocjologii PAN.

Beck U. (2004) Spoeczestwo ryzyka. Wdrodze do
innej nowoczesnoci. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.

DOI: 10.7206/cr.2081-7029.2

19

20

Coaching R eview

Bennewicz M. (2011) Mapa wgowie. Coaching, nr 1(4).

Malak B. (1989) Przynaleno do grupy aproble-

Biekowska E. (1988) Wybr itosamo. Aneks,

nr 5152.

my osobistej ispoecznej tosamoci jednostki. W:

Blumer H. (2007) Interakcjonizm symboliczny. Perspektywa i metoda. Krakw: Zakad Wydawniczy

Nomos.

gii spoecznej. Warszawa: Wyd. Uniwersytetu War-

Bokszaski Z. (1989) Tosamo Interakcja

Grupa. Tosamo jednostki w perspektywie teorii
socjologicznej. d: Wydawnictwo Uniwersytetu
dzkiego.

eczestwo polskie po czternastu latach transformacji.

Bokszaski Z. (2005) Tosamoci zbiorowe. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Brown K. (2006) Encyclopedia of Language and Linguistics. Vol. 12. Amsterdam: Elsevier.
Cielecki M. (1989) Wybrane zagadnienia zpsychologii spoecznej. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego.

Cielecki M. (red.), Wybrane zagadnienia zpsycholoszawskiego, s. 153187.

Marody M. (red.) (2004) Zmiana czy stagnacja. SpoWarszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Melchior M. (1990) Spoeczna tosamo jednostki.
Warszawa: Uniwersytet Warszawski.
Rainwater J. (1989) Self-Therapy. AGuide to Becoming Your Own Therapist. London: Crucible.
Rancew-Sikora D. (2007) Analiza konwersacyjna
jako metoda badania rozmw codziennych. Warszawa: Trio.
Raport merytoryczny po konferencji Mentoring
i Coaching w subie przedsibiorczoci Warsza-

Dijk, van T.A. (red.) (2001) Dyskurs jako struktura

iproces. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

wa, 28 czerwca 2011.

Dijk, van T.A. (2007) Discourse Studies. Vol. 1.

London: Sage.

Warszawa: Wydawnictwo Literackie Muza.

Erikson E.H. (1968) Identity. Youth and Crisis.

London: Faber & Faber.
Garfi nkel H. (2007) Studia zetnometodologii. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Giddens A. (2010) Nowoczesno itosamo. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Heidegger M. (1994) Bycie i czas. Warszawa: Wyd.
PWN.

Sennett R. (2009) Upadek czowieka publicznego.

Siciski A. (2002) Styl ycia. Kultura. Wybr. Warszawa: Instytut Filozofi i iSocjologii PAN.
Siciski A., Wyka A. (1988) Badania rozumiejce
stylu ycia narzdzia. WarszawaWrocaw: Instytut Filozofi i iSocjologii PAN, Ossolineum.
Silverman D. (2007) Interpretacja danych jakociowych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Taylor Ch. (2001) rda podmiotowoci. Narodziny

Horolets A. (2008) Analiza dyskursu wsocjologii idla

socjologii. Toru: Wydawnictwo Adam Marszaek.

tosamoci nowoczesnej. Warszawa: Wydawnictwo

Kierkegaard S. (1996) Pojcie lku. Warszawa: Wydawnictwo Aletheia

Turner J.H. (2008) Struktura teorii socjologicznej.

Krzychaa S. (2007) Ryzyko wasnego ycia. Indywidualizacja w pnej nowoczesnoci. Wrocaw:

Wydawnictwo Naukowe Dolnolskiej Szkoy
Wyszej Edukacji.

Wallerstein J.S., Blakeslee S. (1989) Second Chan-

Lemke J. (1995) Textual Politics: Discourse and

Social Dynamics. London: Taylor and Francis.

Yourself. Deerfield Beach, FL: Health Communica-

DOI: 10.7206/cr.2081-7029.2

Naukowe PWN.
Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
ces. Men, Women and Children aDecade aft er Divorce.
London: Bantam Press.
Wegscheider-Cruse S. (1987) Learning to Love
tions.

No. 1(5), 2013

JAK COACHING POMAGA DEFINIOWA TOSAMO?

Whitworth L., Kimsey-House K., Kimsey-House

H., Sandahl P. (2010) Coaching koaktywny. Warszawa: Wolters Kluwer Polska.
Wodak R., Krzyanowski M. (2011) Jakociowa
analiza dyskursu wnaukach spoecznych. Warszawa:
Wydawnictwo Naukowe ograf.
Materiay internetowe
Analiza statystyczna i opis wynikw Coaching
trafna inwestycja czy stracone pienidze? raportu z badania ankietowego przeprowadzonego
przez Instytut Rozwoju Biznesu w ramach VIII
Spotkania Eksperckiego w 2011 roku, htt p://msp.
nf.pl/A rtykul/11234/str_2/Coaching-trafnainwestycja-czy-stracone-pieniadze/ankieta-coaching-raport-rozwoj/.
Badanie Wyzwania HR w2011 roku Pracuj.pl iInteraktywny Instytut Bada Rynkowych; htt p://
www.hrweb.pl/wyzwania-hr-w-2011-roku-raport/.
Coaching apokrewne dyscypliny raport PIFS, htt p:
//www.inspira.com.pl/inspiracje/2800-coaching_a_pokrewne_dyscypliny_raport_pifs.

No. 1(5), 2013

Coaching to, http://www.nlpcoaching.pl/pl/coaching/czym-jest-coaching.html.

Dilts R. (2007) Co to jest coaching?, htt p://www.
praca.egospodarka.pl/22201,Co-to-jest-coaching,1,47,1.html, 22.05.2007.
facebook.com/MagazynCoaching.
Hassa T., Generacja Y wartociowy ale trudny klient
banku, http://bankowymokiem.pl/blog/entry/generacja_y_warto%C5%9Bciowy_klient_banku.
Kosa U., Strzelec D., Zarzdzanie pracownikami pokolenia Y, http://www.bankier.pl/wiadomosc/Zarzadzanie-pracownikami-pokolenia-Y-1873216.html.
Kurek J., Pokolenie Y, htt p: //praca.wp.pl/title,Pokolenie-Y,wid,13597585,wiadomosc.html.
Raport opracowany przez Polsk Izb Firm Szkoleniowych oraz Coaching Center, htt p: //www.coachingpolska.pl/raporty/144.
Ruiz Ruiz J., Sociological Discourse Analysis: Methods and Logic, www.qualitative-research.net/index.
php/fqs/article/viewArticle/1298/2882.
Zarzdzanie, htt p://portalwiedzy.onet.pl/34242,,,,
zarzadzanie,haslo.html.

DOI: 10.7206/cr.2081-7029.2

21