Biuletyn Instytutu Zachodniego

Seria Specjalna Uchodcy w Europie

Kryzys migracyjny z perspektywy francuskiej
Jacek Kubera
Znaczcy

wzrost

liczby

uchodcw

imigrantw

ekonomicznych przekraczajcych granice Unii Europejskiej, a

take kolejne reakcje Niemiec na kryzys imigracyjny stanowi
dzi jedn z gwnych kwestii podejmowanych w debacie
spoecznej i politycznej we Francji. Szczeglnie ciekawe w niej
jest to, e nie skupia si tylko na sprawach wewntrznych, ale
dotyczy te relacji midzypastwowych w Unii Europejskiej, w
tym stosunkw midzy Francj a Niemcami. Inaczej ni we
wczeniejszych dyskusjach o imigrantach, obecne wpisane s
w kontekst roli, jak Francja wsplnie z jej gwnymi partnerami
powinna odgrywa w Europie i na obszarach znajdujcych si

Nr 196/2015
221015
INSTYTUT ZACHODNI
im. Zygmunta
Wojciechowskiego
Pozna

w jej bezporednim geopolitycznym ssiedztwie. Problem

napywu mas ludnoci stawiany do niedawna niemal wycznie
przez Wochy i Grecj sta si wyzwaniem dla caej Unii, a
zwaszcza

Korekta:
Hanna Ranek

krajw

strefy

Schengen.

Wobec

zdecydowanego, przynajmniej na pocztku, pozytywnego

sygnau Niemiec wysanego w kierunku uchodcw oraz
propozycji

Redakcja:
Marta Gtz
Radosaw Grodzki
Krzysztof Malinowski

dla

Komisji

Europejskiej

kwotowym

podziale

uchodcw pomidzy kraje czonkowskie Unii Francja wczya

si w wypracowanie na gruncie europejskim rozwizania
kryzysu migracyjnego.
Francuzi zobligowali si do udzielenia pomocy 24

tys.

uchodcw w cigu najbliszych dwch lat. Przyjmowani oni

bd, tak jak to odbywao si do tej pory, w specjalnych
centrach rozpatrujcych wnioski o azyl (Centres daccueil des
demandeurs dasile CADA).

Dotychczasowa liczba 25 tys. miejsc w tego rodzaju centrach zostanie zwikszona o

kolejne 4 tys., co jednak i tak bdzie niewystarczajce ze wzgldu na fakt, e tylko w
2014 r. Francja otrzymaa ok. 65 tys. prb o azyl. Dlatego gminy, ktre wyra
gotowo stworzenia takich centw, otrzymaj finansowe wsparcie rzdu. Status
uchodcy daje prawo do posugiwania si przez dan osob, a take wspmaonka i
nieletnie dzieci, kart rezydenta Francji przez okres dwch lat, co wie si z
dostpem do rynku pracy i uzyskania tych samych praw socjalnych, jakie posiadaj
obywatele francuscy. We Francji podkrela si, e kraj ten w porwnaniu z Niemcami
jest mniej chtnie wybierany przez uchodcw z Syrii. Wrd najczciej
wskazywanych powodw nale: dusze ni w Niemczech trwanie procedur
udzielania azylu (ok. 9 miesicy, w czasie ktrych nie ma si prawa do pracy), wysze
bezrobocie, mniej liczna diaspora syryjska oraz gorsze warunki bytowe osb, ktre nie
otrzymaj statusu uchodcw.
Za punkt zwrotny we francuskiej debacie na temat imigrantw i uchodcw
uzna mona wystpienie Franois Hollandea i Angeli Merkel w Parlamencie
Europejskim (7.10.2015), w ktrym zaprezentowali oni wspln wizj rozwizania
kryzysu. We Francji podkrela si, e ostatnim razem podobna demonstracja
francusko-niemieckiej jednoci miaa miejsce w 1989 r., co wiadczy ma o wadze
wyzwania, przed jakim stoi obecnie Europa. Niedawne wystpienie francuskiego
prezydenta i niemieckiej kanclerz odczyta mona zarwno w wymiarze europejskim,
jak i wewntrzfrancuskim. Gdy mowa o tym pierwszym, Francja jednoznacznie popara
ide przyjmowania przez kraje Unii Europejskiej uchodcw w systemie kwotowym.
Jeszcze w maju tego roku Francja sprzeciwia si temu pomysowi, a pniej z
ostronoci przygldaa si niemieckiej polityce bezwzgldnej otwartoci wobec
przyjmowania kolejnych fal imigrantw. Rzd francuski dystansowa si wobec
propozycji Komisji Europejskiej, a sam Hollande w czerwcu wyrazi pogld, e system
kwotowy nie jest dobr metod rozwizania kryzysu. Tymczasem na pocztku
wrzenia, w Brukseli, Francja doczya do Niemiec i zachcaa inne kraje europejskie
do dziaania poprzez przyjcie staego i obowizkowego mechanizmu podziau
uchodcw. Paac Elizejski t zasadnicz zmian swego stanowiska okreli jako
ewolucj uzasadnion dynamik sytuacji, na ktr w aktywny sposb reagoway
dotychczas przede wszystkim Niemcy.
Wsplne wystpienie przywdcw Niemiec i Francji byo wic jasnym
sygnaem wobec innych partnerw europejskich, e francusko-niemiecki tandem ma
si dobrze i co do zasady obydwa kraje nie rni si w ocenie tego, jak wobec
kryzysu uchodczego naley postpowa. Wystpienie to uzna naley za ostateczne

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 2

zamknicie okresu, kiedy w tle kryzysu migracyjnego Francja i Niemcy prezentoway

odmienne stanowiska i konieczne byo z dbaoci o dobre stosunki bilateralne ich
uzgadnianie na poziomie ministrw spraw wewntrznych. We wrzeniu powodem
takich wzajemnych konsultacji byo np. chwilowe wprowadzenie kontroli przez Niemcy
na swych granicach, co Francja potraktowaa jako zagroenie dla strefy Schengen,
jednego z filarw integracji europejskiej. Mniej powcigliwi w krytyce Niemiec byli
zarwno politycy centroprawicy, zazwyczaj chwalcy kanclerz Merkel, jak i niektrzy
przedstawiciele pozarzdowej lewicy (np. Jean-Luc Mlenchon). Nie podobao im si
gwnie to, e Niemcy w sprawie uchodcw dziaaj samodzielnie. Byy doradca
Nicolasa Sarkozyego Bruno Le Maire wypomina swym wschodnim ssiadom, e
najpierw zaskakuj swych partnerw, ogaszajc wakie dla caej Europy decyzje (o
przyjciu nawet 800 tys. osb), a dopiero pniej rozmawiaj o ich konsekwencjach i
koniecznoci wsppracy. Zaprezentowanie politycznej jednoci w Strasburgu przez
Hollandea i Merkel, wywodzcych si z odpowiednio partii socjalistycznej i partii
chadeckiej, byo wic sygnaem, e w kwestii sposobu rozwizania problemu
uchodczego, naley wznie si, take w debatach narodowych, ponad podziay
polityczne. I rzeczywicie, cho problem ten cigle jest wykorzystywany do wzajemnej
krytyki opozycji i rzdu, to ujawniajce si rnice w dyskusjach europejskich o
systemie kwotowym, spowodoway, e spora liczba publicystw francuskich powrcia
do mwienia o innego rodzaju podziale: na kraje zachodniej Europy, ktrym
przewodniczy duet francusko-niemiecki, oraz na kraje rodkowowschodniej Europy, w
tym Grup Wyszehradzk, w ktrej dostrzeono potencja wpywania na polityk caej
Unii. Patrzc na przebieg dziaa zwizanych z napywem imigrantw, nietrudno
jednak odnie wraenie, e ton europejskiej debacie na ten temat nadaj przede
wszystkim Niemcy, a Francja przyczajc si do niemieckiego gosu, potwierdzia sw
nieco drugorzdn pozycj w nie tylko tej debacie.
O ile dla partnerw politycznych z Europy najbardziej istotny by wsplny
dyskurs Hollandea i Merkel, o tyle francuskie media zwrciy uwag na wymian zda
osnut rwnie wok tematu uchodcw midzy prezydentem Francji a Marine Le
Pen (deputowan do Parlamentu Europejskiego), do ktrej doszo w czasie tej samej
sesji w Strasburgu. Po tym, jak znana z niechci wobec imigrantw Le Pen nazwaa
Hollandea wicekanclerzem administrujcym francusk prowincj, Hollande w mocnej
wypowiedzi odrni suwerenno od suwerenizmu, a wspprac z Niemcami w
kwestii przyjmowania uchodcw powiza z niezgod na powrt jak to okreli
nacjonalizmw, populizmw i ekstremizmw. Sowa te, w kontekcie zapowiadanych
na przyszy rok prawyborw prezydenckich, odebrano jako pocztek realizacji

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 3

politycznej strategii Franois Hollandea, w ktrej wystpuje on jako stranik takich

wartoci Republiki, jak neutralno pastwa wobec dzielcych obywateli rnic
religijnych czy etnicznych. W strategii tej chodzi take o przekonanie Francuzw, e
rnice midzy Frontem Narodowym Marine Le Pen a centroprawic Nicolasa
Sarkozyego, s niewielkie (cho obie partie wyranie dystansuj si wobec siebie). Co
znamienne,

dzie

po

wystpieniu

Parlamencie

Europejskim

Hollande

zakomunikowa, e Republika nie zna rasy ani koloru skry, w jasny sposb
nawizujc

do

centroprawicy,

wzbudzajcej
ktra

kontrowersje

powtrzya

za

de

wypowiedzi
Gaulleem,

Nadine
Francja

Morano
to

kraj

judeochrzecijaski, biaej rasy (Le Monde 2.10.2015). Stawiajc w jednej linii partie
znajdujce si na prawo od centrum, Hollande prbuje przekona wszystkich
sceptycznie nastawionych do Frontu Narodowego, e popierajc centroprawic (gdzie
w prawyborach, obok innych kandydatw, zmierz si zapewne Morano i Sarkozy) w
istocie oddaj wadz ludziom zagraajcym w interpretacji lewicy podstawowym
republikaskim wartociom.
Sytuacja ta nie jest z pewnoci komfortowa dla partii Nicolasa Sarkozyego,
ktra w maju tego roku zmienia nazw na wanie Republikanie. Centroprawica w
wypowiedziach na temat koniecznoci przyjcia przez Europ uchodcw z rnych
krajw wiata staraa si w sposb do umiejtny odrni si zarwno od Frontu
Narodowego, jak i rzdu socjalistw. Pierwszych oskarano o brak humanitaryzmu
wobec ludzkiej tragedii i sprzeniewierzanie si francuskiej tradycji gocinnoci wobec
osb przeladowanych politycznie, wskazujc take na przepisy midzynarodowe
obligujce do udzielenia pomocy uciekinierom wojennym. Drugich natomiast
krytykowano za niespjn, nieprzemylan polityk. Centroprawica podkrela, e w
przeciwiestwie do Frontu Narodowego, nie jest za cakowitym zastopowaniem
imigracji. W opinii Sarkozyego Francja, co prawda, nie moe sobie pozwoli w
obawie przed, jak si wyrazi, dezintegracj spoeczn na przyjmowanie kolejnych
imigrantw ekonomicznych, jednak jej obowizkiem jest udzielenie schronienia
uchodcom politycznymi. Co do uchodcw wojennych, postuluje on, aby w krajach
ssiadujcych z Uni Europejsk, m.in. w Maghrebie, utworzy specjalne centra, w
ktrych rozpatrywane byyby wnioski o przyjcie. Uchodcy wojenni (i tylko oni)
otrzymaliby czasowe pozwolenie na pobyt we Francji, a do kraju pochodzenia mieliby
powrci, gdy tylko nastanie w nich pokj.
Komentatorzy s zgodni, e kryzys migracyjny sprzyja szybkiemu
przynajmniej do momentu opublikowania zdj syryjskiego chopca, Aylana,
wyrzuconego przez morze na tureckiej play wzrostowi popularnoci Frontu

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 4

Narodowego, a politykw centrolewicy i centroprawicy skoni do przyjcia postawy

ma stanu, ktry z jednej strony opowiada si za pomoc dla uchodcw, z drugiej
mwi o koniecznoci ograniczenia ich napywu i odrnienia uchodcw od imigrantw
innego rodzaju. Z tego wzgldu premier Francji Manuel Valls, odrzucajc
prezentowan przez Front Narodowy retoryk wielkiego zastpienia obecnych
mieszkacw Francji przybyszami z innych regionw wiata, stwierdzi, e niemoliwe
jest powiedzenie: Przybywajcie do Europy wszystkim Syryjczykom opuszczajcym
swj kraj. Opowiedzia si te za odsyaniem do krajw pochodzenia imigrantw
ekonomicznych, argumentujc to trosk o moliwo zapewnienia dobrych warunkw
pobytu przede wszystkim uchodcom.
Poparcie dla przyjcia uchodcw we Francji uzalenione jest w duej mierze
od pogldw politycznych. Obrazuj to wyniki sonday, gdzie pytania odnosz si
rwnie do niemieckiej reakcji na kryzys uchodczy (Le Parisien 6.10.2015). Ponad
2/3 sympatykw prawicy (69%) nie zgadza si ze stwierdzeniem, e Francja powinna
pj ladem Niemiec i zagodzi warunki przyznawania statusu uchodcy imigrantom.
Dokadnie odwrotnie sytuacja przedstawia si wrd zwolennikw lewicy: 69% z nich
poparoby takie rozwizanie. Ponadto, zdaniem 1/3 ogu Francuzw (33%) ich kraj
jest mniej gocinny wobec uchodcw ni Niemcy (22% bardziej, 44% ani mniej,
ani bardziej). Francuzi generalnie popieraj polityk kwotowego podziau uchodcw
pomidzy poszczeglne kraje Unii Europejskiej, z tym e wicej zwolennikw takiego
rozwizania znajduje si wrd sympatykw lewicy (77% z nich jest za, 22% jest
przeciw) ni wrd sympatykw prawicy (57% za, 42% przeciw). Na kryzysie
migracyjnym zyskuje przede wszystkim Front Narodowy. Wedug jednego z sonday
(Les Echos 16.09.2015), 34% Francuzw zapytanych o to, czyje wypowiedzi na
temat imigrantw uwaaj za sobie najblisze, wskazao na Marine Le Pen, 34% na
Franois Hollandea, a 32% na Nicolasa Sarkozyego. Jak wida, prawdopodobna
kandydatka Frontu Narodowego w wyborach prezydenckich w 2017 r. ma spore
szanse, aby zmierzy si w drugiej turze zarwno z reprezentantem lewicy, jak i
centroprawicy.
Kryzys migracyjny okaza si prb dla relacji Francji i Niemiec. Po
pocztkowym zaskoczeniu dziaaniami wschodniego ssiada, Francja zdecydowaa si
poprze system kwotowy, mimo e nie wycofaa si z przekonania o potrzebie
odrnienia uchodcw od imigrantw ekonomicznych i z ostronoci reagowaa na
deklaracje kanclerz Merkel o moliwoci przyjcia przez Niemcy coraz to wikszej
liczby osb. Niezrozumienie wywoywaa postawa pastw Grupy Wyszehradzkiej
bardzo

dugo

wsplnie

przeciwstawiajcych

si

przyjciu

uchodcw

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 5

wedle

rozdzielnika zaproponowanego przez Komisj Europejsk. W tym kontekcie mona

zatem wnioskowa, e kryzys migracyjny osabi w jakim stopniu partnerstwo Polski
(cho w mniejszym stopniu ni pozostae kraje V4, ktre nie zmieniy stanowiska)
zarwno z Niemcami, jak i z Francj. Dalszy rozwj sytuacji, w tym to, jak Polska
wywie si z przyjtych na siebie zobowiza wobec uchodcw, pokae, na ile
osabienie to miao charakter tymczasowy.

Tezy zawarte w tekcie wyraaj jedynie opinie autora.

Tekst powsta w ramach Serii Specjalnej Biuletynw IZ powiconej biecym problemom

masowych migracji ludnoci z terenw objtych konfliktami do Europy. Prezentowane
zagadnienia obejmuj kwestie skutkw spoecznych, percepcji i nastawienia opinii publicznej,
oraz wyzwa politycznych i ekonomicznych zwizanych z napywem uchodcw w Niemczech,
Polsce, a take innych krajach Europy. Kolejne numery Biuletynu bd przybliay te kwestie z
rnych perspektyw.

Jacek Kubera dr, socjolog i romanista, autor prac z zakresu socjologii migracji, narodu i
stosunkw etnicznych oraz socjologii miasta, adiunkt w Instytucie Zachodnim.

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 6