David Begg, Stanley Fischer, Rudiger Dornbusch

EKONOMIA MIKROEKONOMI A
Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne

1. WPROWADZENIE DO GOSPOD ARKI I EKONOMII

podstawowe pojcia i problemy rozwinite w dalszych rozdziaach b.szczegowo

EKONOMIA nauka badajca, w jaki sposb spoeczestwo gospodarujce decyduje o tym, co, jak i
dla kogo wytwarza
ZASB RZADKI (ograniczony) przy cenie rwnej 0 popyt na przewysza dostpna poda (ropa po
drastycznym wzrocie cen)
PODZIA DOCHODU informuje, w jaki sposb dochd jest dzielony pomidzy rne grupy i
jednostki co, jak i dla kogo jest wytwarzane? (kluczowe zagadnienie!)- przesdza o tym stopie
nierwnomiernoci
-dochd na 1 mieszkaca przyblionym wskanikiem stopy yciowej w kadej grupie krajw
-olbrzymie rnice w dochodach poszczeglnych grup krajw (dla kogo gospodarka
wytwarza? dla 15% mieszkacw wiata z kraii uprzemysowionych, jak? rnice w
technice i technologii, wyksztaceniu wydajno
- rnice wewntrzkrajowe (kwestia rozdziau wasnoci pomidzy grupy mieszkacw)
- wpyw okrelonej polityki rzdu
RZADKO ZASOBW I ICH ALTERNATYWNE ZASTOSOWANIA:
KRZYWA MOLIWOCI PRODUKCYJNYCH: - przedstawia przy kadej wielkoci produkcji jednego
dobra maksymalna, moliw produkcj drugiego dobra
KOSZT ALTERNATYWNY danego dobra ilo innego dobra, z ktrego trzeba zrezygnowa, aby
moliwe stao si wytworzenie dodatkowej jednostki tego pierwszego dobra
RYNEK = proces prowadzcy do tego, e decyzje gospodarstw domowych dotyczce konsumpcji
alternatywnych dbr, decyzje przedsibiorstw o tym, co i jak wytwarza oraz decyzje pracownikw dot.
tego jak wiele i dla kogo pracowa, zostaj wzajemnie uzgodnione dziki odpowiedniemu
dostosowaniu cen
-wiele perspektyw (pozycja kupca, sprzedawcy, ceny gwn przesank decyzji
brak rynku GOSPODARKA NAKAZOWA wszystkie decyzje dot. produkcji i konsumpcji s
podejmowane przez pastwo. Pastwowy urzd planowania decyduje o tym , co, jak i dla kogo si
produkuje. Szczegowe nakazy s nastpnie kierowane do gospodarstw domowych, przedsibiorstw,
pracownikw (niemono realizacji, poziom skomplikowania paraliuje).
GOSPODARKA WOLNORYNKOWA = brak ingerencji pastwa, kierowanie si wasnymi celami,
maksymalne korzyci bez pastwowej pomocy, Adam Smith Bogactwo narodw (1776)
prowadzenie jednostek przez niewidzialna rke rynku
GOSPODARKA MIESZANA = Pastwo i sektor prywatny wspuczestnicz w rozwizywaniu
problemw gospodarczych. Pastwo kontrola znacznej czci produkcji za pomoc podatkw,
patnoci transferowych oraz dostarczania dbr i usug publicznych (obrona narodowa,
bezpieczestwo wewntrzne), kontroluje te zakres, w jakim jednostki mog kierowa si w swoim
dziaaniu W odpowiedzi wasnym interesem
EKONOMIA POZYTYWNA EKONOMIA NORMATYWNA
EKONOMIA POZYTYWNA - obiektywne, naukowe objanienie zasad gospodarki (bezstronny badacz
poszukujcy prawdy) eksperci jednoznaczne wnioski w kwestii zasadniczych problemw

- jak gospodarka dziaa?

-jak gospodarka zareaguje na zmian warunkw dziaania?
EKONOMIA NORMATYWNA zalecenia i rekomendacje oparte na subiektywnych sdach
wartociujcych (zalene od preferencji i priorytetw) obywatele wielo pogldw
-najszerszy podzia:
MIKROEKONOMIA szczegowa analiza poszczeglnych dziaa gospodarczych, badanie
indywidualnych decyzji dot. Pojedynczych towarw, dla uproszczenia analizy moe pomija rne
wspzalenoci wystpujce w gospodarce
-oglna teoria rwnowagi badanie rwnoczesne wszystkich rynkw poszczeglnych
towarw (stworzenie oglnego obrazu konsumpcji, produkcji i wymiany w caej gospodarce w danym
momencie niebezpieczestwo deformacji rzeczywistoci przez nadmiar szczegw i zoono
ujcia)
-analiza czstkowa analiza mikroekonomiczna ignorujca efekty porednie
MAKROEKONOMI A uwypukla te wspzalenoci kosztem uproszczenia opisu czstkowych zjawisk
i dziaa (troska o przejrzysto obrazu dziaania caej gospodarki), kadzie nacisk na wzajemne
stosunki zachodzce w gospodarce jako caoci
-jeden agregat dobra konsumpcyjne nie samochody, telewizory, buty
-3 pojcia ilustrujce gwne elementy konstrukcyjne makroekonomii:
*produkt narodowy brutto = warto wszystkich dbr i usug wytworzonych wytworzonych gospodarce
w danym okresie, podstawowy miernik cakowitej produkcji dbr i usug w gospodarce
*wskanik cen = miernik przecitnego poziomu cen dbr i usug w gospodarce. Porwnuje ich poziom
w danym okresie z poziomem w wybranym okresie z przeszoci
*stopa bezrobocia = procentowy udzia bezrobotnych bezrobotnych caoci siy roboczej (ludno w
wieku produkcyjnym, ktra byaby gotowa podj prac, gdyby j moga dosta)

2. NARZDZIA ANALIZY EKONOMICZNEJ

MODEL = (inaczej teoria) zawiera szereg zaoe upraszczajcych, dotyczcych sposobw
zachowywania si ludzi. Stanowi wiadome uproszczenie rzeczywistoci
-tworzy ramy organizujce sposb mylenia o zagadnieniu
-pkt wyjcia procesw analizy
-posugiwanie si modelem pozwala okreli, ktre informacje s w danym przypadku najistotniejsze
-weryfikacj modelu uatwiaj fakty, zasoby danych (istotne dobranie odpowiedniego zasobu danychkonieczno teoretycznego zwizku, a nie wpyw blu paznokcia crki ssiada na okres wegetacji
twoich rolin balkonowych)
SZEREG CZASOWY = kolejne wartoci przyjmowane przez dan zmienn w rnych momentach
(uwaga na manipulowanie wykresami ostronie interpretowa)
DANE PRZEKROJOWE = pokazuj, jakie warunki przyjmuje analizowana zmienna u poszczeglnych
osb lub te ich grup w okrelonym momencie
WSKANIKI = wyraaj wzgldn warto danej zmiennej odniesione do jej wartoci w okresie
podstawowym
-rednia cena (rednia waona uwzgldnienie relatywnego udziau poszczeglnych
skadowych)
-cen detalicznych(WCD) wycignicie r.waonej ze wskanikw cen rnych grup
towarowych; roczna procentowa zmiana wskanika cen detalicznych jest powszechnie stosowan
miar stopy zmiany cen (inflacji)
gdy wyraone w wartociach pieninych - rozrnienie:
Koszty nominalne = mierzone w danej walucie (biece zotwki)
Koszty realne = skorygowanie kosztw nominalnych nominalnych zmiany poziomu cen (stae
zotwki)

Sia nabywcza pienidza = wskanik iloci dbr, ktre mona naby za jednostk pienin
STOPA WZROSTU = zmiana procentowa poziomu danej zmiennej w danym okresie (najczciej w
cigu roku (ujemna = spadek zmiennej) ~ wzrost gospodarczy
WYKRES PUNKTOWY = przedstawia pary wartoci zaobserwowane rwnoczenie dla dwch
rnych zmiennych w ukadzie wsprzdnych na podstawie nan punktw punktw odpowiednich
wartociach
-wykresy s czsto przydatne do konstruowania modelu. pokazuj one zaleno midzy dwiema
zmiennymi przy zaoeniu, e pozostae wielkoci nie zmieni si (Ceteris ParIbus)
Aby zrozumie jak zachowuje si gospodarka, potrzebujemy zarwno teorii i faktw. Teoria mwi nam
jakich faktw mamy szuka w celu uzyskania prawidowej odpowiedzi. Bez teorii zginlibymy w
powodzi informacji.

3. POPYT , PODA I RYNEK

Analiza mechanizmu rynku i cen , wykorzystywanego w procesie alokacji zasobw: gra

wzajemna popytu i poday przesdza o iloci wytwarzanych dbr i cenie ich sprzeday

RYNEK = ukad za pomoc, ktrego ceny steruj alokacj zasobw

= zesp warunkw, ktre doprowadzaj do kontaktu kupujcy sprzedajcy
w procesie wymiany dbr i usug

kontakt: - bezporedni
- poredni
Funkcja ekonomiczna rynku:
ustalenie cen, sprawiajcych, e ilo dbr, na ktre zgaszane jest zapotrzebowanie, zostaje
zrwnana z iloci zaoferowan do sprzeday
Rynek w rwnowadze, gdy cena zrwnuje popyt z poda

Ceny kieruj decyzjami co, jak i dla kogo kupowa

Typowy model rynku:

POPYT postpowanie nabywcw

== ilo dobra, jak nabywcy s gotowi zakupi przy rnym poziomie ceny
=/= wielko zapotrzebowania (w odniesieniu do konkretnej ceny)
PODA postpowanie sprzedawcw
== ilo dobra, jak sprzedawcy s gotowi zaoferowa przy rnym poziomie ceny
=/= wielko oferowana (w odniesieniu do konkretnej ceny)
ilo tzn.: nieokrelona ilo, lecz zbir rnych iloci (ograniczony przez opacalno)
np. wyszy poziom ceny redukuje rozmiary zapotrzebowania, pomimo istnienia popytu
*CZYNNIK CENOWY reakcja na zmian ceny = przesunicie wzdu krzywej w gr lub
w d
> im nisza jest cena X, tym wiksze zapotrzebowanie (przejaw popytu)
- przy pozostaych wielkociach niezmiennych np. kampanie dentystw; spadek dochodw
gospodarstwa domowego
> im wysza jest cena X, tym wiksza ilo oferowana (przejaw poday)

- przy pozostaych wielkociach niezmiennych np. usprawnienia techniczne w pakowaniu; spadek cen
surowca

CENA RWNOWAGI = rozmiar zapotrzebowania = ilo oferowana

= cena rwnowaca rynek produktu. Brak nadwyki popytu
i nadwyki poday
ILO RWNOWACA RYNEK = ilo, ktr nabywcy chc kupi, a
sprzedajcy sprzeda
NADWYKA POPYTU = przy danej cenie rozmiar zapotrzebowania przewysza
oferowan ilo
NADWYKA PODAY = przy danej cenie ilo oferowana przewysza rozmiary
zapotrzebowania

Ksztatowanie si ceny rwnowagi (samoregulacja rynku):

-gdy cena wysza ograniczenie nadwyki poday > obnienie ceny dla zlikwidowania zapasw >
wzrost zapotrzebowania i zmalenie iloci oferowanej
-gdy cena nisza ograniczenie nadwyki popytu > podwyszenie ceny

Krzywa popytu obrazuje zaleno cena rozmiar zapotrzebowania przy innych

wielkociach niezmiennych* (zaleno ujemna ze wzrostem ceny popyt maleje
(nieopacalne))
Krzywa poday obrazuje zaleno cena ilo oferowanego towaru przy innych
wielkociach niezmiennych* (zaleno dodatnia - ze wzrostem ceny poda ronie
(opacalne))

Poniej ceny rwnowagi > nadwyka popytu : odlego (pozioma) pomidzy krzyw poday,
a krzyw popytu przy danej cenie
Powyej ceny rwnowagi > nadwyka poday : odlego (pozioma) pomidzy krzyw
popytu, a krzyw poday przy danej cenie

Przecicie krzywej popytu i krzywej poday: cena rwnowagi, rwnowaga rynkowa

* INNE CZYNNIKI (ksztatowane poza rynkiem) reakcja na zmian innych czynnikw =

przesunicie krzywej w lewo lub w prawo

METODA STATYKI PORWNAWCZEJ = zmiana jednej z wielkoci przyjmowanych za

stae (innych czynnikw) i badanie wpywu tej zmiany na cen rwnowagi i odpowiadajce
jej wielkoci popytu i poday (porwnanie poprzedniego i nowego stanu rwnowagi)

POPYT
-ceny innych dbr powizanych z danym dobrem:
KOMPLEMENTARNO - wzrost ceny jednego produktu powoduje obnienie popytu na drugi
wzgldem niego komplementarny (uzupeniajcy)
SUBSTYTUCYJNO - wzrost ceny substytutu (produktu zastpczego) powoduje wzrost
popytu na produkt
-dochody konsumentw:
wzrost dochodw powoduje wzrost popytu
DOBRO NORMALNE (zwyke) = na ktre popyt wzrasta wraz ze wzrostem dochodu
DOBRO NISZEGO RZDU = na ktre popyt maleje przy wzrocie dochodu
-gusty i preferencje konsumentw
ksztatowane przez wygod, zwyczaje, spo. Akceptowane wzorce zachowa

Przesunicia krzywej popytu:

- w prawo wzrost - zmiana ceny rwnowagi na wyszym poziomie poday i popytu i

przy wyszej cenie
- w lewo obnienie
zalene od:
-ceny dobra
-ceny dbr pokrewnych
-gustw
PODA
-technika (wiedza i umiejtnoci, stan i dostpno maszyn):
wzrost produkcji przy danych kosztach cakowitych powoduje wzrost poday
POSTP TECHNICZNY = usprawnienia umoliwiajce zwikszenie efektw przy tych samych
nakadach
-koszty produkcji (sia robocza, maszyny i urzdzenia, energia, surowce):
spadek kosztw pobudza produkcj
-interwencja pastwa (polityka fiskalna i monetarna)
Przesunicia krzywej poday:
- w prawo wzrost - zmiana ceny rwnowagi na wyszym poziomie poday i popytu i
przy niszej cenie
- w lewo obnienie
zalene od:
-techniki
-kosztw produkcji
-zakresu interwencji pastwa
WOLNY RYNEK I KONTROLA CEN
WOLNY RYNEK = umoliwienie ustalenia si cen wycznie w wyniku gry si popytu i
poday (bez bezporedniej ingerencji pastwa; interwencja moliwa)
(istnienie mechanizmu samoregulujcego)
=/=
PASTWOWA KONTROLA CEN = reguy i przepisy uniemoliwiajce dostosowanie si
cen do poziomu rwnowagi rynkowej
np.:
- okrelenie cen maksymalnych (brak pewnych dbr na rynku popyt przewysza
poda, ochrona konsumenta przed wysokimi cenami) > utrzymywanie si nadwyki popytu >
konieczno racjonowania (rozwizanie arbitralne) > tworzenie czarnego rynku
+ czsto:
REGLAMENTACJA = system ogranicze ilociowych dla sprawiedliwego
rozdziau ograniczonej liczby towarw niezalenie od wysokoci dochodw
ustalenie maksymalnego poziomu czynszu ( waciciele zamieszkuj lub sprzedaj > zmniejszenie
poday deficyt mieszka nadwyka popytu; zaostrzenie problemu przy inflacji)
- moliwo podnoszenia cen maksymalnych wraz z inflacj, ale
-wysokie koszty rozbudowanego systemu kontroli (kontrola reglamentacji)
CENA MAKSYMALNA = okrelany przez pastwo puap cenowy , powyej
ktrego nie mog by zawierane transakcje
- okrelenie cen minimalnych (ochrona producentw lub dostawcw)
paca minimalna ( podniesienie stawki pacy dla zatrudnionych > obnienie popytu na prac i wielko
zatrudnienia nadwyka poday
CENA MINIMALNA = okrelany przez pastwo puap cenowy, poniej ktrego nie
mog by zawierane transakcje
-uzupenianie prywatnego popytu lub poday przez pastwo kupujce lub sprzedajce pewne iloci
dbr

Ustanowienie ceny maksymalnej jest skuteczne, gdy jest ona nisza od ceny rwnowagi
rynkowej (zmniejsza wielko poday i prowadzi do nadwyki popytu), chyba, e pastwo zasili
poda dostarczajc dodatkowe iloci danego dobra
Ustanowienie ceny minimalnej jest skuteczne, gdy jest ona wysza od ceny rwnowagi
rynkowej (zmniejsza wielko popytu i prowadzi do nadwyki poday), chyba, e pastwo zasili
popyt sektora publicznego swoim popytem
(pastwo kupuje nadwyk poday zadowala konsumentw i dostawcw; gra masa UE)
Wolny rynek rozwizuje podstawowy dylemat ekonomiczny: co, jak i dla kogo produkowa :
~ustalajc ceny, przy ktrej rozmiary zapotrzebowania s rwne oferowanej iloci decyduje, ile
powinna wynosi produkcji
~informuje, dla kogo s produkowane dobra (dla tych, co s zdolni za nie zapaci) i kto je
produkuje (ci, ktrych zadowala cena rwnowagi)
~decyduje jak s produkowane dobra
~decyduje jakie dobra s produkowane (te ktrych produkcja jest opacalna)

Decyzje rynku nie zawsze zadowalaj konsumentw, zapewnia dobra tylko tym, co s w
stanie i chc zapaci za nie cen rwnowagi > ewentualne regulacje normatywne

4.PASTWO W GOSPODARCE MIESZANEJ

Alokacja wikszoci zasobw w gospodarkach zachodnich dokonuje si poprzez rynki(transakcje).
Wan role odgrywa pastwo (przepisy prawa, kupuje dobra i usugi, patnoci jak emerytury!
=>pastwo wywiera powany wpyw na ceny, stopy procentowe, produkcje.
Co robi pastwo: dziaalno ta obejmuje od 1/3 dochodu narodowego w Japonii do 2/3 w Szwecji.
1.) USTANAWIA PRAWA I PRZEPISY SZCZEGOWE
- gospodarka socjalistyczna - prawo wyklucza prywatn wasno przedsibiorstw
- gospodarka kapitalistyczna - przedsibiorstwa s wasnoci prywatn
wadze na wszystkich szczeblach reguluj zachowania gospodarcze ustanawiajc szczeglne
zasady dziaania przedsibiorstw.
zezwolenia lokacyjne;
przepisy zwizane ze zdrowiem i bezpieczestwem;
przepisy majce zapobiega pewnym dziaaniom gospodarczym (np. sprzeda heroiny)
2.)PANSTWO KUPUJE I SPRZEDAJE DOBRA I USUGI
Np. obrona narodowa, owiata, parki i drogi -bez opaty bezporedniej.
Np.lokalne przejazdy autobusowe i publikacje rzdowe - bezporednio opacane.
Pastwo musi decydowa, co kupowa, a co wytwarza samodzielnie.
Tak np.w niektrych krajach przedsibiorstwa telekomunikacyjne SA wasnoci pastwow. W
wikszoci krajw pastwo jest wacicielem transportu miejskiego.
3.)PANSTWO DOKONUJE PATNOCI TRANSFEROWYCH
To np. ubezpieczenia spoeczne czy zasiki dla bezrobotnych.
Patnoci transferowe- wypaty w zamian, za ktre nie s wiadczone adne bezporednie usugi.
Wydatki pastwa = warto dbr i usug nabywanych + patnoci transferowe
4.)PANSTWO NAKADA PODATKI
finansuje zakupy dobr oraz patnoci transferowe, nakadajc podatki i zacigajc poyczki.
Np. podatek dochodowy czy VAT (s zwykle dopeniane przez podatki lokalne)
deficyt budetowy moe by finansowany za pomoc poyczek (zwiksza dug publiczny)
5.)PASTWO PRBUJE STABILIZOWA GOSPODARK
Kada gospodarka rynkowa cierpi z powodu cykli koniunkturalnych.

Cykl koniunkturalny polega na wahaniach rozmiaru produkcji spoecznej (PKB),ktrym towarzysz

zmiany poziomu bezrobocia oraz stopy inflacji.
Pastwo moe wpywa na to:
obniajc podatki podczas recesji, eby ludzie zwikszyli wydatki i zwikszyli PKB.
kontrolujc ilo pienidza, moe j zwiksza szybciej podczas recesji(Bank Anglii w WB)
kiedy stopa inflacji wysoka, bank centralny moe zmniejsza stop wzrostu poday pienidza.
6.)PASTWO WPYWA NA ALOKACJE ZASOBW
Stosujc regulacje i system prawny wpywa na to jak s produkowane dobra.
bezporednio:
Przy pomocy podatkw i transferw zabiera cz dochodw jednym i przekazuje je innym.
porednio:
Przez podatki zawarte w cenach, oraz przez subsydia, ktre s ujemnymi podatkami.
Np. opodatkowuje papierosy i ogranicza wielko jego produkcji.
Np. subsydiuje dobro takie jak mleko - wzrost jego produkcji.
Co powinno robi pastwo?
Dlaczego powinno ingerowa w gospodark rynkowa? Podstawowym argumentem zawodno rynku.
6 POWODW INGERENCJI rodzajw zawodnoci:
1.)CYKLE KONIUKTURALNE
Podniesienie podatkw i ograniczenie wydatkw z reguy zmniejsza PNB i podnosi ceny.
Polityka pastwa moe albo pogbi cykl koniunkturalny albo przeciwnie.
Pastwo nie moe kontrolowa sytuacji gospodarczej w sposb doskonay.
2.)DOBRA PUBLICZNE
Dobro prywatne dobro, ktre konsumowane przez jedna osob nie moe by jednoczenie
konsumowane dla kogo innego.(Np. ubranie, lody).
Dobro publiczne dobro, ktre bdc konsumowane przez jedna osob moe by jednoczenie
konsumowane przez innych ludzi.(Np. czyste powietrze, zoa mineralne).
Problem gapowicza
Gapowicz to kto, kto bezpatnie konsumuje dobro, ktrego wytwarzanie wymaga ponoszenia
kosztw. Dot. dbr publicznych, poniewa jeliby ktokolwiek naby takie dobro, byoby ono dostpne
dla kadego. Dlatego dobra publiczne w wikszoci nie s dostarczane prze prywatnych producentw.
Np.kto inny kupi obron narodow, to nie bdzie jej w ogle.
Przezwycienie problemu gapowicza polega na ustalenia sposobu podejmowania wsplnej decyzji,
jak ilo rodkw naley przeznaczy na obron. I to pastwo jest powoane dla tego, eby
podejmowa takie wanie decyzje.
Pastwo musi zapewni niezbdne rozmiary produkcji dbr publicznych.
3.)EFEKTY ZEWNETRZNE
Zdarza si ze ceny rynkowe nie odzwierciedlaj w peni kosztw i korzyci.
Efekt zewntrzny wystpuje wtedy, kiedy produkcja lub konsumpcja dobra bezporednio oddziauje na
przedsibiorstwa lub konsumentow, ktrzy nie kupuj i nie sprzedaj tego dobra oraz kiedy ten wpyw
nie znajduje penego odzwierciedlenia w cenach rynkowych.
Ale nie wszystkie efekty zewntrzne s szkodliwe.
Np. wacicielka domu, ktra pomalowala swj dom, dostarcza korzyci sasiadom, nie musza oni
duej patrze na odrapane ciany.
4.)KOPOTY Z INFORMACJ
Jeli decyzje przedsibiorstw i konsumentw nie s oparte na penej informacji, rynki nie bd dziaac
prawidowo.
Np. przedsibiorstwom nie opaca si informowa o zagroeniach zdrowia dla ich pracownikw! Jeli
nie ma kar za oszustwo.
Pastwo powinno dostarcza pewnych niezbdnych informacji na uytek swoich obywateli.
Np. wydajc przepisy zwizane z bezpieczestwem konsumpcyjnych, dbajc eby podstawowe
produkty miay etykietki z niezbdnymi informacjami.
5.)MONOPOL I SIA RYNKOWA

Rynki wolnokonkurencyjne, z reguy dziaaj prawidowo.

Monopolista to wyczny sprzedawca dobra lub usugi.
Monopolici mog osiga wysokie zyski, ograniczajc wielko sprzeday i podnoszc cen, bo nie
ma konkurencji.
Pewne monopole s prawie nieuniknione.
Np.dostawcy gazu.
Kadego sprzedawc lub nabywc, ktry jest w stanie istotnie wpywa na cen rynkowa,okrela si
mianem posiadacza siy rynkowej lub siy monopolowej. Interwencja pastwa moe poprawi alokacje
zasobowa.
6.)REDYSTRYBUCJA DOCHODW I DOBRA SPOECZNIE PODANE.
Dziaanie prywatnych rynkw moe doprowadzi do rozmaitych wariantw podziau bogactwa w
spoeczestwie. Pastwo zmienia ten podzia, opodatkowujc jednych i dajc pienidze innym.
Np. redystrybucja dochodw na korzy
-ludzi starszych(ubezpieczenia spoeczne)
-bezrobotnych(zasiki)
-rolnikw(podtrzymywanie cen produktw rolnych)
Dobra spoecznie podane - dobra, o ktrych spoeczestwo sdzi, e powinny by konsumowane
przez ludzi bez wzgldu na poziom ich dochodw.
Np. ochrona zdrowia, mieszkania, owiata i ywno.
Najtrudniejszy problem, to podejmowanie decyzji, kto co ma dosta. Aktualny podzia:, e ludzie,
ktrzy pracuj ciej, powinni by za to lepiej wynagrodzeni, e ludzie, ktrzy potrzebuj wicej
powinni dosta wicej; lub, e kady powinien mie przyzwoite mieszkanie i nikt nie moe godowa.
W jaki sposb pastwo podejmuje decyzje?
1.)GOSOWANIE
Problem pogodzenia zrnicowanych przekona i interesw. Analiza dwch cech gosowania wedug
zasady wikszoci:
Paradoks gosowania - gosowanie oparte na zasadzie wikszoci prowadzi do podejmowania
niespjnych decyzji. Oznacza to rownie, e podejmowane przez spoeczestwo decyzje mog z
powodzeniem zalee od kolejnoci gosowania nad nimi.
Wynik rodkowego wyborcy - wszyscy maja preferencje jednoszczytowe i s tym bardziej zadowoleni
im bardziej wynik gosowania jest zbliony do tego, za ktrym sami si opowiadaja. Ale take
indywidualne preferencje mog nie by jednoszczytowe.
3.)PRAWODAWCY
Jeeli preferencje s jednoszczytowe, model rodkowego wyborcy pomaga zrozumie sposb ,w jaki
spoeczestwo podejmuje decyzje. Dotyczy to zwaszcza referendum. Jednak proces podejmowania
decyzji przez kompromisy legislacyjne jest o wiele bardziej skomplikowany. Moe wystpi handel
gosami, i jednym z takich przykadw jest porozumienie gosujcych (zawieraj porozumienia, dziki
ktremu kady z uczestnikw porozumienia uzyskuje co, w przypadku nie zawarcia porozumienia,
kady z nich tylko traci).
4.)URZDNICY PASTWOWI
Urzdnicy wywieraj wpyw na proces podejmowania decyzji sprawach publicznych:
I su rad i sporzdzaj ekspertyzy.
I s odpowiedzialni za wykonanie uchwalonych aktw prawnych i realizacje przyjtej polityki.
Urzdnicy pastwowi maja take swoje interesy:
Np.Urzdnicy w ministerstwie obrony bd prbowa przekona rzd do nasilenia dziaa obronnych.
Np. w ministerstwie edukacji bd wywiera presje na zwikszenie wydatkw na owiat.
Paradoksem glosowanie jest to, e cele spoeczestwa mog by sprzeczne. Istnieje uproszczony
pogld zgodnie, z ktrym celem dziaania pastwa jest maksymalizacja dobra spoecznego.
5.)PROBLEM PANA I SLUGI
Jedna osoba-pan-przekazuje prawo podejmowania decyzji komu innemu,czyli sudze,aby ten
dziaa w imieniu pana.
Np. w duych przedsibiorstwach: menederowie s sugami, wybranymi przez pana.
Np.w przedsibiorstwach prywatnych, panami s akcjonariusze
Np. Znacjonalizowane przedsibiorstwa, rol t przejmuje pastwo.

Menederowie, czyli sudzy mog wybra atwe ycie zamiast walk o zyski dla akcjonariuszy,
pracownicy mog unika pracy.
Rozwizanie zaleca sformuowanie umowy, zawieranej ze sug w sposb maksymalnie zgodny z
interesem pana. Musz by take bodce skaniajce sug do zachowania zgodnego z yczeniami
pana. Kontrakt powinien odwoywa si do wynikw, ktre s atwe do zaobserwowania.
Np. Polityka pienina i walka z inflacj w Nowej Zelandii, to wycznie zadanie banku centralnego.
Prezes tego banku musi uzgodni z rzdem planowan roczn stop inflacji. Jeli rzeczywista inflacja
jest znacznie wysza od planowanej, zostaje on zwolniony ze stanowiska.

5. Reakcje popytu na zmiany cen i dochodw.

Aby podj rozsdn decyzj o wysokoci ceny, trzeba przeprowadzi badania empiryczne,
pozwalajce okreli elastyczno cenow popytu na dany towar.
Popyt ten zaley take od cen innych dbr pokrewnych.
Mieszana elastyczno popytu mierzy reakcje popytu na jedno dobro wywoan zmian ceny dobra
pokrewnego.
Elastyczno dochodowa popytu mierzy zaleno miedzy zmianami poziomu dochodw
spoeczestwa.
REAKCJA POPYTU NA ZMIANY CEN
Opadajca krzywa popytu oznacza ze wielko zapotrzebowania wzrasta przy obnieniu ceny dobra.
Jak moemy mierzy reakcje wielkoci popytu na zmian ceny towaru?
Jednym z oczywistych miernikw jest nachylenie krzywej popytu. Obnika ceny danego
towaru,np.biletu na mecz futbolowy o 1$ kadorazowo powoduje zwikszenie liczby biletw
sprzedanych np.o 8 tys. Ale jelibymy chcieli porwna reakcje wielkoci sprzeday biletw na
mecze pikarskie na zmian ceny z podobn reakcj popytu na samochody. Rzecz jasna, zmiana ceny
o 1 $ jest dla nabywcw samochodw wielkoci mieszn, ktra z pewnoci nie wpynie na liczne
nabywanych samochodw. Najlepszym wyjciem jest analiza zmian procentowych. Powinnimy
zastanowi si, jaki jest wpyw obniki ceny o 1% na wielko zapotrzebowania na samochody i bilety.
Elastyczno cenowa popytu jest to stosunek wzgldnej zmiany wielkoci zapotrzebowania na dane
dobro do wzgldnej zmiany jego ceny.
Jeli wzrost ceny o 1% zmniejsza wielko popytu o 2%,to elastyczno cenowa popytu wynosi -2.
(Wielko popytu 2%,a tak jak jest to zmniejszenie tej wielko, to wyraamy to jak -2% dzielimy,
przez 1%,czyli wzrost ceny i dostajemy -2) Poniewa krzywa popytu ma nachylenie ujemne, to
elastyczno cenowa jest z koniecznoci liczb ujemn.
Gdy elastyczno popytu osiga due wartoci ujemne, wwczas mwimy o wysokiej elastycznoci.
Popyt jest wtedy bardzo czuy na zmian ceny.
Gdy za elastyczno wyraa si ma liczb ujemna, popyt jest relatywnie mao wraliwy na zmian
ceny. Wtedy elastyczno popytu jest niska.
Tak, wic te okrelenia dotycz wartoci elastycznoci z pominiciem jej ujemnego znaku.
Przewanie jednak elastyczno cenowa zmienia si, gdy przesuwamy si po krzywej popytu, przy
czym, wyszym cenom odpowiadaj wiksza elastyczno, a niszym - mniejsza
Jeli jednak funkcj popytu nie jest prosta linia, lecz krzywa, to zmiana wikszoci zapotrzebowania
jest rna przy wzrocie ceny i przy jej spadku.
Popyt elastyczny i nieelastyczny
Popyt nazywamy elastycznym ,gdy jego elastyczno cenowa jest mniejsza od -1.
Popyt jest nieelastyczny, gdy jego elastyczno przyjmuje wartoci miedzy -1 i 0.
Gdy elastyczno popytu wynosi rwno -1,wwczas mwimy, e popyt ma elastyczno rwn
jednoci.
Czsto mwi si ze pewne dobra charakteryzuj si wysok lub nisk elastycznoci popytu.
Np. popyt na rop naftow jest nieelastyczny wzgldem ceny.
Determinanty elastycznoci cenowej
Co decyduje o tym, czy elastyczno cenowa popytu jest wysoka czy niska?

Odpowiedzi trzeba szuka w analizie gustw klientw.

Najwaniejszym czynnikiem jest atwo zastpienia tego dobra innym dobrem o podobnym
przeznaczeniu.
Przykady elastycznoci cenowej
Np. takie usugi jak fryzjer, teatr czy sauna wykazuj elastyczno wiksz od jednoci.
Np. popyt na niektre towary takie jak produkty mleczarskie, jest wybitnie nieelastyczny.
Wykorzystanie elastycznoci cenowej
Elastyczno cenowa popytu jest kategori przydatn m.in. do obliczenia, o ile naley podnie cen,
aby zlikwidowa nadwyk popytu, bd o ile j obniy, aby zlikwidowa nadwyk poday.
Np. w rolnictwie mog wystpowa na przemian lata nieurodzaju i lata obfitych zbiorw. Popyt na
produkty rolne jest maoelastyczny - sabe zbiory powoduj silny wzrost cen ywnoci. Z kolei
nadspodziewane dobre zbiory wywouj znaczny spadek cen ywnoci. Przy niskiej elastycznoci
popytu przesunicia krzywej poday wywouj due wahania cen, nie zmieniajc zbytnio wolumenu
sprzeday.
CENA, WIELKO POPYTU I SUMA WYDATKOW.
Skoro obnika wysokiej ceny (przy ktrej popyt jest elastyczny) zwiksza sum wydatkw, za
obnika niskiej ju ceny (przy ktrej popyt jest mao elastyczny)
zmniejsza te sum, to niewtpliwie istnieje jaki poredni poziom ceny, przy ktrym jej obnika nie
wpynie na wielko wydatkw- w ktrym elastyczno popytu jest rwna -1.
Ceny biletw na mecze piki nonej.
1.)Gdy przesuwamy si po krzywej popytu, suma wydatkw w pewnym momencie przestaje si
zwiksza. Nastpuje to przy cenie, przy ktrej elastyczno popytu jest rwna -1.
2.)Najwaniejsze -suma wydatkw, czyli wielko wpyww ze sprzeday, osiga maksimum w
punkcie odpowiadajcym elastycznoci popytu rwnej -1.
To bardzo wana informacja praktyczna dla przedsibiorstw i organizacji.
INNE PRZYKADY ZASTOSOWAN ELASTYCZNOCI CENOWEJ POPYTU
Opaty za przejazd metrem
Jeeli mamy elastyczno popytu, to wiemy, w jakim kierunku naleaoby zmieni wysoko opat za
przejazd, aby zwikszy przychody metra.
Popyt na przejazdy metrem jest elastyczny wzgldem ceny, to podwyka opat za przejazd zmniejszy
sum przychodw metra.
Aby zwikszy wpywy metra, naley obniy wysoko opaty za przejazd.
Gdyby natomiast popyt na przejazdy by nieelastyczny, wwczas celowa byaby podwyka cen
biletw.
Pierwszy szok naftowy
W 1973-1974 kraje OPEC doprowadziy do czterokrotnego wzrostu cen ropy.
Popyt na rop by wwczas bardzo nieelastyczny, okoo -0.1.
Uytkownicy ropy mieli bardzo ograniczone moliwoci zastpienia jej innym surowcem.
Mrz na plantacjach kawy
Przymrozki w Brazylii w 1977,bdcej najwikszym w wiecie producentem kawy, spowodowa
zmniejszenie jej poday. Ceny kawy znacznie wzrosy.
Jeeli popyt jest nieelastyczny, to suma wydatkw i suma wpyww ze sprzeday zwiksz si wraz
ze wzrostem ceny.
Zamiast uderzy w producentw kawy, mrz w istocie rzeczy wyszed im na dobre.
Ten przykad wskazuje na due znaczenie gustw konsumentw.
Rolnicy wobec nieurodzaju
Jeli mianowicie popyt na pewne produkty rolne jest nieelastyczny, to rolnicy mog osign wysze
dochody w latach nieurodzaju ni w latach obfitych urodzajw.
Dlaczego rolnicy nie porozumiej si jak kraje OPEC?
W zbiorowym interesie producentw byoby zmniejszenie poday. Jeli jednak ogie zniszczy cz
plonw pojedynczego rolnika, to tylko ten rolnik poniesie straty.
Zasady, ktre dotycz pojedynczego podmiotu gospodarujcego, mog nie mie zastosowania do
ogu podmiotw. Podobnie prawa odnoszce si do ogu nie musza mie zastosowania do kadej
jednostki z osobna.
Pojedynczy producent zboa ma tu do czynienia z bardzo elastycznym popytem, gdy nabywcy mog
kupi takie samo ziarno od innych rolnikw (chyba, e jest monopolist).

Krtki okres i dugi okres:

Elastyczno cenowa popytu zaley od dugoci czasu, jaki konsumenci maj na
przystosowanie struktury swych wydatkw do zmieniajcych si cen.
(np. gwatowny wzrost cen ropy naftowej w latach 1973-1974 zaskoczy wiele rodzin majcych nowe,
ale zuywajce duo paliwa samochody. Reakcja powinien by wzrost zainteresowania mniejszymi
samochodami. Ale nie wszyscy mogli sobie natychmiast pozwoli na zakup mniejszego samochodu.
Dlatego popyt na benzyn okaza si mniej elastyczny.
W duszym okresie uytkownicy samochodw zdoali ograniczy zuycie paliwa w duo wikszym
stopniu, ni byo to moliwe od razu)
Elastyczno cenowa popytu jest nisza w krtkim okresie, a wysza w okresie dugim.
(wyjtek: naogowi palacze nie s w stanie ograniczy palenia w odpowiedzi na podwyk cen
papierosw)
Jak dugi jest dugi okres?
Krotki okres - nastpujcy bezporednio po zmianie cen.
Dugi okres -to czas niezbdny do penego dostosowania si nabywcw do zmiany cen. Dugo tego
okresu zaley od rodzaju procesw dostosowawczych.
(np. Pena reakcja na zmian ceny benzyny lub papierosw moe potrwa par lat).
Mieszana elastyczno cenowa popytu (Mecp)
Mieszana elastyczno cenowa popytu informuje nas, jak zmienia si wielko popytu na
dobro i pod wpywem zmian ceny dobra j.
Mieszana elastyczno cenowa popytu na dobro i wzgldem zmian ceny dobra j to relacja miedzy
wzgldna zmiana zapotrzebowania na dobro i a wzgldna zmiana ceny dobra j.
Mecp moe by:
-dodatnia, w przypadku dbr substytucyjnych. Jeeli wzrost ceny dobra j zwiksza rozmiary
zapotrzebowania na dobro i.
(np. dobrem i jest herbata, a dobrem j kawa. Podwyka cen kawy spowoduje zwikszenie popytu na
herbat - mecp jest dodatnia)
-ujemna, w przypadku dbr komplementarnych.
(np. podwyka cen benzyny spowoduje zmniejszenie popytu na samochody, t.j. benzyna i samochody
to dobra komplementarne)
Wpyw dochodu nabywcw na popyt
Wzrost dochodw ludnoci zwiksza popyt na wikszo dbr. Jednak popyt na poszczeglne dobra
wzrasta w rnym stopniu.
Udzia okrelonego dobra w budecie konsumenta stanowi wydatki na zakup tego dobra (cena x
ilo), wyraone jako cz caoci wydatkw konsumenta lub cze jego dochodw.
Elastyczno dochodowa popytu to stosunek wzgldnej zmiany rozmiarw popytu na okrelone
dobro do wzgldnej zmiany dochodu (jest z reguy dodatnia)

Elastyczno dochodowa popytu a przesunicie krzywej popytu

Pokazano dwa moliwe przesunicia krzywej popytu, spowodowane wzrostem dochodu o okrelony
procent. Elastyczno dochodowa popytu jest wysza przy przesuniciu krzywej DD do pooenia
DD, ni przy jej przesuniciu do pooenia DD. W przypadku przesunicia w lewa stron
elastyczno dochodowa jest ujemna, co oznacza, ze wzrostowi dochodu towarzyszy spadek
wielkoci popytu przy kadej cenie.

Cena P0

Q0

Q1

Q2

Ilo
1.Dobro normalne (zwyke), na ktre popyt ronie wraz ze wzrostem dochodw. Charakteryzuj si
dodatni elastycznoci dochodowa popytu.
2.Dobra niszego rzdu, na ktre popyt maleje w miar wzrostu dochodw. Maja ujemn
elastyczno dochodowa popytu. Dobra niszego rzdu to na og dobra niszej jakoci. Wzrost
dochodw powoduje spadek popytu na tanie gatunki misa i bielizny.
3.Dobra luksusowe maja elastyczno dochodowa wysz od jednoci, popyt ronie. Dobra
luksusowe s przewanie towarami wysokiej jakoci, ktre maj substytuty niszej jakoci.
4.Dobra podstawowe (niezbdne) maj elastyczno dochodowa nisz od jednoci. Kade dobro
niszego rzdu jest dobrem podstawowym, gdy ma elastyczno dochodowa ujemna. Ale kategoria
dbr podstawowych obejmuje take dobra normalne o elastycznoci dochodowej w przedziale od 0
do 1. Dobra podstawowe bdce dobrami normalnymi zajmuj miejsce porednie miedzy dobrami
niszego rzdu, a dobrami luksusowymi. W miar wzrostu dochodu wielko zapotrzebowania na
ywno ronie, ale stosunkowo wolno.
Wykorzystanie elastycznoci dochodowej
Znajomo elastycznoci dochodowej jest niezbdna do prognozowania zmian w strukturze popytu
konsumpcyjnego, zachodzcych pod wpywem wzrostu gospodarczego i wzrostu poziomu
zamonoci.
Przypumy, i dochody ludnoci w cigu nastpnych 5 lat bd rosy rednio o 3% rocznie =>
spadek popytu na wyroby tytoniowe o 7,5%, a wzronie natomiast o 39% popyt na wina i wyroby
spirytusowe.
Takie prognozy zostan wykorzystane przy podejmowaniu przez przedsibiorstwa decyzji
inwestycyjnych oraz planowaniu przez pastwo wpyww budetowych z podatku akcyzowego od
sprzeday papierosw i alkoholu.
Wpyw inflacji na ksztatowanie si popytu
Przypumy, i kade dobro kosztuje obecnie dwa razy wicej, a pace, czynsze za wynajem
mieszkania take s dwa razy wysze ni w poprzednim okresie. Za obecne dochody mona kupi
taki sam koszyk dbr jak poprzednio => popyt nie ulegnie adnej zmianie.
W sytuacji, gdy wszystkie ceny i wszelkie dochody zmieniaj si rwnoczenie, okazuje si, e nie
mona rozpatrywa wpywu jednej tylko zmiennej, a musimy uwzgldni trzy skadniki:
-efekt zmiany ceny danego dobra
-efekt zmian cen innych dbr
-efekt zmiany dochodw.

6. TEORIA WYBORU KONSU MENTA

Zasady wyboru konsumenta

Model
to:

skada si z czterech elementw charakteryzujcych konsumenta i jego otoczenie rynkowe. S

-dochd konsumenta
-ceny poszczeglnych dbr
-gusty konsumenta
-zaoenie behawioralne, zgodnie, z ktrym konsumenci staraj si w maksymalnym stopniu
zaspokoi swoje potrzeby. Konsument wybiera koszyk dbr dajcy mu najwiksz
satysfakcj.

Dochd konsumenta + ceny poszczeglnych dbr = ograniczenie budetowe konsumenta

Ograniczenia budetowe opisuj rne koszyki (kombinacje ilociowe) dbr dostpne dla
konsumenta. To, jakie kombinacje s dostpne dla konsumenta, zaley od:
-wysokoci jego dochodu
-cen poszczeglnych dbr
Np. Student, ktry swj tygodniowy budet 50 ,moe wyda na posiki albo na kino. Jeden obiad
kosztuje 5, a jeden bilet do kina 10. Jakie kombinacje posikw i filmw moe zafundowa sobie
student? Nie chodzc w ogle do kina moe zje 10 posikw, a nie jedzc posikw, moe kupi 5
biletw do kina => wiele innych kombinacji. Wszystkie dostpne kombinacje nazywamy
ograniczeniami budetowym.
Ograniczenie budetowe wskazuje maksymalna ilo jednego dobra, ktr moemy kupi przy
okrelonej nabywanej iloci drugiego dobra.
Substytucyjno midzy posikami i filmami: mona zje wicej posikw, ale kosztem mniejszej
liczby filmw. Z uwagi na te substytucyjno student musi wybiera miedzy posikami a filmami.
Linia budetowa

Ograniczenia budetowe linia budetowa ilustruje maksymalne kombinacje liczby posikw i

filmw.
Nachylenia linii budetowej zaley jedynie od stosunku cen obu dbr (np.aby kupi jeszcze jeden bilet
do kina musimy zrezygnowa z dwch posikw, bo bilet do kina kosztuje dwa razy wicej ni posiek)
Nachylenie linii budetowej = -Ph : Pv,
Gdzie:
Ph cena dobra, ktrego ilo mierzymy na osi poziomej
Pv cena dobra, ktrego ilo mierzymy na osi pionowej
(np. Cena posiku Ph wynosi 5,a cena biletu do kina Pv 10. Nachylenia linii budetowej wynosi -1/2,
a znak minus wskazuje na odwrotna zaleno (substytucyjno). Musimy zrezygnowa z pewnej
iloci dobra, jeeli chcemy mie wicej drugiego)
Gusty
1.Zaomy, i konsument potrafi uszeregowa rne koszyki (kombinacje) dbr wedug poziomu
satysfakcji, czyli uytecznoci, ktr one przynosz.
2.zakadamy, ze konsument woli mie wicej, a nie mniej.

Kracowa stopa substytucji filmw posikami jest to liczba filmw, z ktrych musi zrezygnowa
konsument, jeeli chce zwikszy o jednostk liczb posikw, nie zmieniajc cznej uytecznoci.
3.Kiedy jednak stosunek liczby ogldanych filmw do liczby posikw jest ju bardzo niski, wtedy nie
opaca si rezygnowa z filmw dla jeszcze wikszej liczby posikw => zaoenie o malejcej
kracowej stopie substytucji.
Gusty konsumenta ujawniaj malejc kracow stop substytucji, gdy przy staej sumie uytecznoci
dodatkowe jednostki jednego dobra mona pozyskiwa kosztem coraz mniejszych iloci drugiego
dobra.
(np. Studentowi moe by obojtne, czy wybierze koszyk X (6 filmw i 0 posikw), czy Y (3 filmy i 1
posiek), czy tez Z ( 2 filmy i 2 posiki). Ale przechodzc od kombinacji X do Y, powica 3 filmy w
zamian za 1 posiek. Natomiast przechodzc od Y do Z, powica tylko 1 film za 1 dodatkowy posiek.
Takie gusty odpowiadaj zaoeniu o malejcej kracowej stopie substytucji.
Krzywe obojtnoci jako sposb przedstawiania gustw
Krzywa obojtnoci obrazuje wszystkie kombinacje dwu dbr dajce konsumentowi tak sam
cakowita uyteczno.
Krzywe obojtnoci maja nachylenia ujemne. Zwikszajc liczb posikw, zwikszamy sum
uytecznoci.
Krzywe obojtnoci staj si bardziej paskie w miar przesuwania si po nich w prawo =>to wynika
bezporednio z zaoenia, ze konsument woli wicej ni mniej oraz ze jego gusty speniaj zaoenia o
malejcej kracowej stpie substytucji.

Z definicji krzywej obojtnoci wynika, e wszystkie punkty na U3U3 reprezentuj jednakow

uyteczno. Rnica miedzy krzywymi U2U2 i U3U3 polega na tym, ze kady punkt pooony na
U3U3 zapewnia zwiksza uyteczno ni jakikolwiek punkt lecy na U2U2 => krzywe obojtnoci
pooone wyej s lepsze.
Krzywe obojtnoci nie mog si przecina!!!
Maksymalizacja uytecznoci a wybr konsumenta
Mapa obojtnoci ukazuje gusty konsumenta. Konsument spord dostpnych koszykw wybiera ten,
ktry daje mu maksymalna uyteczno.
Aby ustali, ktry punkt na tej linii ( na rysunku) maksymalizuje uyteczno, musimy si odwoa do
gustw konsumenta.(np. arok zdecyduje si na inny punkt ni kinoman, wybierajc wicej posikw,
a mniej filmw).
Konsument wybierze punkt D, gdy punkt ten zapewnia maksymalna uyteczno, a wiec
przesuniecie w lewo od C lub w prawo od A zwiksza uyteczno.
Dostosowanie do zmian dochodu
Przy wyszym dochodzie student moe kupi wiksz ilo jednego dobra lub obu dbr. W zwizku z
tym linia budetowa przesuwa si w gor => wybierze konsument punkt w ktrym nowa linia
budetowa jest styczna do najwyszej osigalnej krzywej obojtnoci. Ale to te zaley od gustw
konsumenta.

Tak wiec wzrost dochodu o 60 %powoduje zwikszenie popytu na seanse filmowe o 100%, co
potwierdza, ze kino jest dobrem luksusowym o elastycznoci dochodowej wikszej od jednoci.
Wzrost dochodu o 60% powoduje zwikszenie popytu na posiki 33% ( ywno jest dobrem
normalnym elastyczno dochodowa wysza od zera).
cieka wzrostu dochodu pokazuje, jak pod wpywem wzrostu dochodu konsumenta zmienia si
wybierany przez niego koszyk dbr.
Zmiany cen i linia budetowa
Podwyka ceny zubaa konsumenta, ograniczajc jego moliwoci nabywcze przy danym dochodzie
pieninym. Stopa yciowa konsumenta obnia si.
Efektem substytucyjnym zmiany cen nazywamy dostosowanie popytu do samej zmiany relacji cen.
Efekt substytucyjny wzrostu ceny posikw zmniejsza jednoznacznie wielko zapotrzebowania na nie.
Podwyka relatywnej ceny posikw zachca konsumenta do czstszego chodzenia do kina, ktre
teraz jest tasze.
Efektem dochodowym jest dostosowanie popytu do zmiany realnego dochodu. Jeeli oba dobra s
dobrami zwykymi (normalnymi), to zmniejszenie realnego dochodu spowoduje spadek
zapotrzebowania na obydwa dobra.
Dobra niszego rzdu
Efekt dochodowy moe zadziaa w przeciwnym kierunku, gdy rozwaane dobro jest dobrem
niszego rzdu =>spadek realnego dochodu powoduje zwikszenie popytu.
Takie dobra niszego rzdu s nazywane dobrami Giffena (twierdzi, ze wzrost ceny chleba
zwiksza popyt na chleb, zgaszany przez ludzi ubogich). Nie kade dobro niszego rzdu jest dobrem
Giffena. W praktyce rzadko spotyka si dobra tak niskiego rzdu, by efekt dochodowy mg przeway
nad efektem substytucyjnym.
Empirycznie przyjmuje si obecnie, ze dla dbr niszego rzdu efekt substytucyjny przewaa nad
efektem dochodowym i popyt maleje wraz ze wzrostem ceny.
Mieszana elastyczno cenowa popytu
1.Mieszna elastyczno cenowa popytu jest ujemna.(np. Wzrost ceny posikw prowadzi do
zmniejszenia popytu na filmy)
2.mieszana elastyczno cenowa popytu jest dodatnia. (np. istniej substytuty chleba, np. ziemniaki
popyt na ziemniaki ronie, gdy cena chleba ronie).
Silny jest efekt substytucyjny, dziaajcy w kierunku zwikszenia popytu na inne rodzaje ywnoci.
Dodatni efekt elastycznoci cenowej byby jeszcze wikszy, gdyby inne rodzaje ywnoci byy dobrami
niszego rzdu.
Od indywidualnej do rynkowej krzywej popytu
Rynkowa krzywa popytu jest to suma indywidualnych krzywych popytu wszystkich konsumentw
nabywajcych okrelone dobro.
Otrzymujemy j, pytajc kadego z konsumentw, ile danego dobra zakupi przy ronych cenach.
Poniewa przy obnice ceny kady konsument zwiksza swoje zakupy, wic czny popyt rynkowy
take musi wzrasta w miar spadku ceny.
Rynkowa krzywa popytu jest poziom sum indywidualnych krzywych popytu.(np. przy cenie 5
pierwszy konsument kupuje11 jednostek dobra, a drugi 13 jednostek. czny popyt rynkowy przy
cenie 5 wynosi 24 jednostki).
Dobra komplementarne i dobra substytucyjne
Konsumenci odwrc si od dbr konsumowanych cznie z dobrem, ktrego cena wzrosa. (np.
Ronie cena fajek. Co si stanie z popytem na tyto fajkowy? W miar spadku popytu na fajki bdzie
si zmniejsza rwnie popyt na tyto fajkowy.)
Ilekro mamy do czynienia z dobrami komplementarnymi, wzrost ceny jednego dobra wpywa take na
zmniejszenie popytu na drugie dobro.
wiadczenia rzeczowe i wiadczenia pienine

Transferem nazywamy wiadczenie, zazwyczaj pochodzce z budetu pastwa, ktre rne osoby
otrzymuj za darmo, np. Zasiki dla bezrobotnych wypacane z funduszu ubezpiecze spoecznych.
Niektre transfery maja posta wiadczenia pieninego, inne s dokonywane w naturze.
wiadczenia rzeczowe polegaj na nieodpatnym przekazaniu jakiego dobra (usugi).
Zamy ze konsument dysponuje suma 100, ktr przeznacza na posiki i filmy, przy czym oba dobra
kosztuj 10 za jednostk. Pastwo przyznaje konsumentowi bezpatne bony ywnociowe na cztery
posiki. Jak wpynie to na linie budetow? Konsument moe by mniej usatysfakcjonowany pomoc
ywnociow utrzymywana w naturze ni jej ekwiwalentem pieninym. Konsument wolaby moe
wyda na ywno mniej, a wicej na kino. W przypadku wiadczenia pieninego dostpna jest nowa
linia budetowa. wiadczenia gotwkowe umoliwiaj konsumentowi wydanie dodatkowych pienidzy
w dowolny sposb. Natomiast wiadczenia rzeczowe mog ograniczy swobod wyboru konsumenta.
Jeeli wystpuje takie ograniczenie, to uzyskany przyrost uytecznoci bdzie mniejszy ni przy
transferze gotwkowym o tej samej wartoci pieninej. wiadczenia rzeczowe mimo to ciesz si
du popularnoci w sensie politycznym.

7. ZACHOWANIE I ORGANIZACJA PRZEDSIBIORSTWA

Pytania wane dla przedsibiorstw: jak, przy danych rozmiarach produkcji, ksztatuj si koszty
wytwarzania oraz ile wyniesie utarg (przychody) za sprzeday?
Koszty wytwarzania (przy kadych rozmiarach produkcji) zale od: zastosowanej technologii i cen
poszczeglnych czynnikw decydujcych o sumie wydatkw przedsibiorstwa na ich zakup.
Utarg zaley od ksztatowania si krzywej popytu na wyroby danego przedsibiorstwa. Krzywa ta
okrela cen, przy ktrej dana wielko produkcji moe by sprzedana.
Zyski stanowi nadwyk utargu nad kosztami.
Zaoenie teorii poday: celem wszystkich przedsibiorstw jest maksymalizacja zysku.
Przedsibiorstwa s w stanie ustali tak wielko produkcji, przy ktrej osigaj maksymalne zyski.
Organizacja przedsibiorstwa
Dziaalno gospodarcza jest prowadzona przez:
firmy jednoosobowe (sole traders)
S to przedsibiorstwa nalece do jednego waciciela, ktry ma prawo do caoci dochodw, a
take ponosi pen odpowiedzialno za ewentualne straty. W razie bankructwa aktywa waciciela,
cznie z osobistym majtkiem (Np. dom), musz zosta sprzedane, a pienidze ze sprzeday
rozdzielone midzy wierzycieli.
spki jawne (partnerships)
Jest to organizacja majca cele gospodarcze, ktr tworz dwie lub wicej osb, bdcych
wacicielami spki. Dziel oni pomidzy siebie zyski i ponosz wspln odpowiedzialno za straty.
Istniej rne formy uczestnictwa w spce: cz wsplnikw moe wnie wkad finansowy i
uczestniczy w podziale zysku, ale nie bra aktywnego udziau w prowadzeniu przedsibiorstwa, ale
s te firmy majce wielu udziaowcw czynnie uczestniczcych w prowadzeniu interesw. Sp. jawna
jest spk z nieograniczon odpowiedzialnoci w przypadku bankructwa waciciele musz spaci
dugi firmy, sprzedajc czasem swj majtek osobisty. Dziki temu klienci tych firm darz je
zaufaniem.
spki kapitaowe (companies (ang.) /corporations (amer.))
Jest to organizacja prowadzca w sposb prawnie dozwolony dziaalno produkcyjn i handlow.
Osobowo prawna takiej spki jest oddzielona od osobowoci prawnej jej wacicieli. Wasno jest
rozdzielona midzy akcjonariuszy. Pierwotnymi akcjonariuszami s osoby, ktre zaoyy
przedsibiorstwo, lecz obecnie sprzeday swj udzia w zyskach innym osobom. Sprzeda prawa do
udziau w zyskach jest rdem nowych funduszy dla przedsibiorstwa.
Akcje spek publicznych (notowanych na giedzie) mog zosta odsprzedane na giedzie. Aby sta
si akcjonariuszem spki trzeba kupi akcje na giedzie, pacc za nie cen rwnowagi, czyli cen
rwnowac popyt i poda akcji danej spki w okrelonym dniu. Akcjonariusz uzyskuj dochd
dwojakiego rodzaju:
- dywidendy (ich rdem jest ta cz zysku, ktrej spka nie przeznacza na inwestycje w
przedsibiorstwie)
- zyski/straty kapitaowe (inaczej kursowe) np. gdy kupuj akcj firmy X za 600 z, a w nastpnym
okresie wszyscy bd oczekiwa wysokich zyskw i dywidend od tych akcji, mog sprzeda swoj
akcj za 650 z. 50 z to zysk kapitaowy na 1 akcji.

Akcjonariusze nie mog by zmuszeni do sprzeday majtku osobistego, eby spaci dug spki.
Najwyej ich akcje stan si bezwartociowe.
Sp. kapitaowe s zarzdzane przez rad dyrektorw. Mog oni by zwolnieni przez najwaniejszych
akcjonariuszy (posiadajcych najwicej akcji).
[Kade przedsibiorstwo w momencie rozpoczynania dziaalnoci potrzebuje okrelonej wielkoci
kapitau w celu sfinansowania rozwoju firmy, zakupu zapasw, maszyn, przeprowadzenia kampanii
reklamowej. Firmy opierajce si gwnie na wiedzy ludzkiej (np. zajmujce si wiadczeniem usug
prawniczych) potrzebuj niewielkiego kapitau. Dogodn form dla nich jest spka jawna. Firmy
potrzebujce duych pocztkowych nakadw lub takie, ktre rozwijaj si szybko, wymagaj
wikszych rodkw. Dla nich odpowiedni form jest spka kapitaowa.]
Przychody, koszty, zyski
Utarg (przychd) ilo pienidzy uzyskana ze sprzeday dbr i usug w jakim okresie (zwykle w
cigu roku).
Koszty przedsibiorstwa wydatki poniesione na wytworzenie dbr i usug w jakim okresie.
Zyski nadwyka przychodw nad kosztami.
Przepyw pieniny ilo pienidzy netto faktycznie uzyskana w danym okresie.
Kapita rzeczowy maszyny, wyposaenie i budynki wykorzystywane w produkcji.
Termin kapita jest stosowany przez ekonomistw do okrelenia dbr, ktre nie zuywaj si w caoci
w trakcie jednego cyklu produkcyjnego, np. budynki, ciarwki. Energia elektryczna nie jest dobrem
kapitaowym, bo cakowicie zuywa si j w procesie produkcyjnym w danym okresie.
Dobra kapitaowe = rodki trwae = aktywa rzeczowe
Jak naley traktowa koszt dobra kapitaowego przy obliczaniu zyskw i kosztw? W rocznych
kosztach przedsibiorstwa umieszcza si koszt zuycia (amortyzacji) danego dobra kapitaowego, a
nie koszt jego zakupu.
Amortyzacja utrata wartoci dobra kapitaowego w cigu roku, bdca rezultatem wykorzystania
tego dobra w procesie produkcji.
Uwzgldnienie zuycia kapitau prowadzi do powstania rnicy midzy zyskiem w ujciu
ekonomicznym a przepywami pieninymi netto. Zakupowi dobra kapitaowego towarzyszy duy
odpyw gotwki-wikszy ni warto amortyzacji w pierwszym roku. Moe si zdarzy, e mimo
duych zyskw w tym roku, przedsibiorstwo moe mie problemy z pynnoci finansow. Zakup
dbr kapitaowych jest wydatkiem jednorazowym. W nastpnych latach do kosztw ekonomicznych
przedsibiorstwa (z powodu z utrat wartoci tych dbr) wliczana jest nadal amortyzacja. Dlatego te
strumie pienidza netto w tym okresie jest wikszy od zysku ekonomicznego. Wliczanie amortyzacji
(a nie ceny zakupu dobra kapitaowego) do kosztw ekonomicznych przedsibiorstwa powoduje
rozoenie kosztu zakupu rodkw trwaych na cay okres ich eksploatacji.
Zapasy dobra przechowywane przez przedsibiorstwo na potrzeby przyszej sprzeday.
Gromadzenie zapasw jest niezbdne dla zapewnienia cigoci produkcji i sprzeday.
Np. firma ma na skadzie 500 tys. samochodw. W cigu roku wyprodukowaa 1 mln samochodw a
sprzedaa 950 tys. Pod koniec roku zapas wynosi 150 tys. samochodw. Jak obliczy zyski? Koszty
produkcji powinny by odnoszone do iloci sprzedanej. Wzrost zapasw o 50 tys. sztuk jest
traktowany jako forma powikszenia kapitau przedsibiorstwa, umoliwiajcego sprzeda w
nastpnym okresie. W nastpnym roku te 50 tys. pozwoli osign wpywy pienine bez ponoszenia
wydatkw.
Kredyty
Firmy zacigaj poyczki g. w celu sfinansowania wydatkw zwizanych z ich zaoeniem, rozwojem,
zakupem dbr kapitaowych, opatami za rejestracj firmy itp. Od wszystkich poyczonych sum firma
musi paci odsetki. Stanowi one cz kosztw prowadzenia dziaalnoci i s wliczane do kosztw
biecych przedsibiorstwa.
Bilans zestawienie wszystkich posiadanych przez firm aktyww oraz wszystkich jej pasyww w
odniesieniu do jakiego momentu, np. na koniec roku.
Aktywa posiadany przez przedsibiorstwo majtek (np. ilo gotwki w baku, nalenoci u
odbiorcw, zapasy towarw w magazynach, warto budynku fabryki).
Pasywa to, co firma jest winna innym (np. niezapacone rachunki, nie wypacone wynagrodzenia,
dug hipoteczny,, kredyt bankowy).
Zyski
Na co przeznaczane s zyski pozostae po opodatkowaniu?
Cz moe by wypacona akcjonariuszom w postaci dywidend, cz zatrzymana w firmie jako
zyski nie podzielone/zatrzymane.

Zyski nie podzielone stanowi t cz zyskw do opodatkowania, ktra zostaje zakwestionowana

w przedsibiorstwie, a nie przeznaczona na wypat dywidend dla akcjonariuszy.
Suma zyskw niepodzielonych wpywa na bilans przedsibiorstwa.
Koszt alternatywny (inaczej: koszt utraconych moliwoci) suma dochodw utraconych w wyniku
niewykorzystania posiadanych zasobw (pracy i kapitau) w najlepszym z istniejcych, alternatywnych
zastosowa.
Dla zrozumienia sposobu, w jaki rynek wpywa na wybr miejsca pracy dokonywany przez
poszczeglne jednostki, niezbdne jest wykorzystanie pojcia kosztu alternatywnego, zamiast
ksigowej wyceny rzeczywistych patnoci. Koszt alternatywny musi by rwnie uwzgldniany, gdy
oblicza si warto kapitau. Przy obliczeniu zysku w ujciu ksigowym wykorzystanie wasnego
kapitau finansowego nie pociga za sob adnych kosztw. Pomija si fakt, e kapita ten mona by
wykorzysta w inny sposb, np. wpaci na oprocentowany rachunek bankowy lub przeznaczy na
zakup akcji innego przedsibiorstwa. Koszt alternatywny naszego kapitau finansowego stanowi
element kosztw ekonomicznych przedsibiorstwa, nie jest natomiast elementem kosztw w ujciu
ksigowym.
Zysk nadzwyczajny zysk przekraczajcy dochd, ktry waciciel przedsibiorstwa mgby
otrzyma w postaci odsetek, wypoyczajc swj kapita wedug rynkowej stopy procentowej.
Zysk nadzwyczajny jest prawidowym wskanikiem rzeczywistej efektywnoci wykorzystania rodkw
finansowych, zaangaowanych przez ich wacicieli w okrelon dziaalno gospodarcz.
Decyzje produkcyjne przedsibiorstwa: analiza oglna
Wszystkie decyzje przedsibiorstw dot. wielkoci poday i produkcji s podejmowane po to, aby
zmaksymalizowa zysk.
Jak przedsibiorstwo ustala wielko produkcji?
Celem dziaania przedsibiorstwa jest maksymalizacja zysku przez wybr optymalnych rozmiarw
produkcji. Zmiana wielkoci produkcji wpywa zarwno na koszty produkcji, jak i na wielko
przychodw ze sprzeday.
- minimalizacja kosztw: przedsibiorstwo dce do maksymalizacji zysku musi wytwarza swoj
produkcj przy najniszych kosztach. Przedsibiorstwo ponosi koszty w wysokoci np. 10 z nawet
wtedy, gdy wielko produkcji rwna jest zeru. S one zwizane z koniecznoci utrzymania
przedsibiorstwa (opacenia kosztw funkcjonowania biura, wynajcia telefonu itp.). Rozpoczcie
produkcji powoduje dalszy wzrost kosztw. Koszt cakowity ronie wraz ze wzrostem produkcji,
zmiany te nie s jednak proporcjonalne. Przy rednich rozmiarach produkcji, np. 4 jednostek na
tydzie, koszty zwikszaj si do wolno w miar wzrostu produkcji. Przy wikszych rozmiarach
produkcji, np. 9 jednostek tygodniowo, nastpuje bardzo gwatowny wzrost kosztw. Moe on by
wynikiem np. koniecznoci zapacenia pracownikom dodatkowego wynagrodzenia za prac w
weekend.
- informacja o wysokoci kosztw jest niewystarczajca do obliczenia wielkoci zyskw.
Przedsibiorstwo musi te uwzgldnia przychody, ktre zale od popytu na jego produkty.
Utarg cakowity cena pomnoona przez ilo sprzedanego dobra.
Maksymalizacja zysku nie jest rwnoznaczna z maksymalizacj utargu.
Przedsibiorstwo oblicza zyski dla kadych moliwych rozmiarw produkcji. W tym celu musi
dysponowa informacj o wysokoci przychodw i kosztw dla rnych rozmiarw produkcji. Na tej
podstawie oblicza zyski i wybiera tak wielko produkcji, ktra pozwala zmaksymalizowa cakowity
zysk ekonomiczny.
Koszt kracowy i utarg kracowy
Koszt kracowy (ang. marginal cost) wzrost kosztw cakowitych wywoany wzrostem produkcji o
jednostk.
Utarg (przychd) kracowy (ang. marginal revenue) wzrost utargu cakowitego wywoany
zwikszeniem produkcji o jednostk.
Dopki utarg kracowy jest wikszy od kosztu kracowego, dopty przedsibiorstwo powinno
zwiksza produkcj. Kada dodatkowo wyprodukowana i sprzedana jednostka produktu bardziej
zwiksza cakowite przychody ni koszty cakowite, co oznacza, e wzrastaj zyski przedsibiorstwa.
Gdy koszt kracowy jest wikszy od utargu kracowego, kada nastpna jednostka produktu
zmniejsza sum zyskw.
Koszty kracowe s pocztkowo wysokie, nastpnie spadaj, po czym ponownie rosn. Wynika to
gwnie z charakteru technologii przy rnej skali produkcji. Przy niewielkich rozmiarach produkcji
przedsibiorstwo wykorzystuje proste metody wytwarzania. Przy wikszej skali produkcji opacalne
staje si zastosowanie bardziej skomplikowanych, nowoczesnych maszyn, ktre umoliwiaj

obnienie kosztw wytwarzania dodatkowych jednostek. Automatyczne linie produkcyjne pozwalaj

wytwarza dodatkowe jednostki taniej, ale s bardzo drogie przy niewielkiej skali produkcji. Przy
dalszym wzrocie produkcji pojawiaj si trudnoci z zarzdzaniem duym przedsibiorstwem.
Kolejne przyrosty produkcji staj si coraz drosze i koszty kracowe zwikszaj si jeszcze bardziej.
Zaleno kosztw kracowych od wielkoci produkcji wyglda rnie w rnych przedsibiorstwach.
Wielko utargu kracowego i cakowitego zale od ksztatowania si popytu na produkty danego
przedsibiorstwa. Krzywa popytu ma nachylenie ujemne => utarg kracowy spada systematycznie z 2
powodw:
1. im wyszy jest poziom produkcji, tym nisza musi by cena ostatniej sprzedawanej jednostki
2. kolejne obniki cen zmniejszaj przychody uzyskane ze sprzeday wszystkich
dotychczasowych jednostek produktu.
Prawidowoci charakterystyczne dla przedsibiorstw o opadajcej krzywej popytu:
1. utarg kracowy spada wraz ze wzrostem produkcji
2. utarg kracowy jest niszy od ceny ostatniej sprzedanej jednostki o wielko wpywu obniki
cen na sum przychodw uzyskanych ze sprzeday poprzednich jednostek.
Ksztat krzywej utargu kracowego zaley wycznie od ksztatu krzywej popytu na produkty
przedsibiorstwa.
Jeeli utarg kracowy przewysza koszt kracowy, to zwikszenie produkcji o jednostk bdzie
oznaczao wzrost zyskw.
Przedsibiorstwo dce do maksymalizacji zysku powinno zwiksza produkcj tak dugo, jak dugo
przychody kracowe s wiksze od kosztw kracowych. W momencie, gdy koszty kracowe
zaczynaj przekracza przychody kracowe, nie naley ju dalej zwiksza produkcji. Stosowanie tej
zasady pozwala na wybr optymalnej wielkoci produkcji. Jeeli nawet wtedy przedsibiorstwo nie
osiga zyskw, to powinno zosta zlikwidowane.
Krzywe kosztw kracowych i utargu kracowego: MC = MR
Wykres funkcji kosztw kracowych => MC, wykres funkcji utargu kracowego => MR
Zysk jest maksymalny w punkcie przecicia obydwu linii (E).
Wielko produkcji (Q1) zapewnie najwyszy zysk (lub najmniejsze straty). Przy produkcji mniejszej od
Q1 utarg kracowy jest wyszy od kosztw kracowych, a wic wzrost produkcji spowoduje
zwikszenia zysku.
Na prawo od Q1 koszty kracowe s wysze od utargu kracowego. Dalsze zwikszanie produkcji w
wikszym stopniu podwysza koszty ni przychody, a wic ograniczenie produkcji przynosi wiksze
oszczdnoci kosztw, ni wynosz utracone przychody.
W punkcie Q1 koszt kracowy jest rwny utargowi kracowemu.
Gdy przedsibiorstwo godzi si na podwyk pac lub te odczuwa skutki wzrostu cen stosowanych w
produkcji surowcw, koszty kracowe wzrosn przy kadej wielkoci produkcji.
Gdy krzywa popytu na wyroby przedsibiorstwa i linia utargu kracowego przesuwaj si w gr, dla
kadych rozmiarw produkcji cena i przychd kracowy s wysze ni poprzednio.
Przesunicie w gr krzywej kosztw kracowych powoduje zmniejszenie produkcji. Taka sam
zmiana linii utargu kracowego prowadzi do wzrostu wielkoci produkcji.
Przedsibiorstwa nie musz cigle ustala pooenia krzywych swoich kosztw i utargu kocowego.
Ustalenie punktu zrwnania si MC i MR jest tylko metod stosowan przez ekonomistw.

8. ROZWINICIE TEORII PODAY: KOSZTY A PRODUKCJ A

Przedsibiorstwa nie zawsze zaprzestaj produkcji, kiedy pojawiaj si straty. Niekiedy oczekuj one,
e popyt wzronie lub, e jeli bd miay do czasu, to obni koszty produkcji na tyle, aby
przywrci zyskowno produkcji.
Przedsibiorstwa ustalaj produkcj na poziomie, przy ktrym koszt kracowy zrwnuje si z utargiem
kracowym. Oznacza to maksymalizacj zysku (lub minimalizacj strat). Jeli pojawia si zysk,
przedsibiorstwo decyduje si na wytwarzanie tej wanie wielkoci produkcji. Jeli wystpuje strata,
przedsibiorstwo sprawdza, czy mona ja zmniejszy przez cakowit rezygnacj z produkcji.
Nakad (inaczej: czynnik produkcji) dobro lub usuga wykorzystywane w procesie produkcji.

Nakady obejmuj prac (robocizn), maszyny, surowce, energi. Termin nakady obejmuje wszystko,
poczwszy od pac menederw, a po wydatki na bandae w zakadowym ambulatorium.
Funkcja produkcji okrela maksymalne rozmiar produkcji, jakie s moliwe do osignicia przy
rnym poziomie nakadw.
Funkcja produkcji jest zbiorem technicznie efektywnych metod wytwarzania. Metoda wytwarzania jest
technicznie nieefektywna, jeeli do wytworzenia danej wielkoci produkcji zuywa wicej jednego
czynnika produkcji i nie mniej innego czynnika ni inne znane metody wytwarzania, pozwalajce
osign t sam wielko produkcji.
W jaki sposb przedsibiorstwo znajduje kompletny zestaw technicznie efektywnych metod produkcji,
okrelany mianem funkcji produkcji? Czciowo korzysta w tym celu z pomocy inynierw,
projektantw i specjalistw od wykorzystania czasu pracy. Niekiedy przeprowadza si eksperymenty,
stosujc rne metody wytwarzania i obserwujc ich wyniki.
Technologia okrelona metoda czenia czynnikw produkcji w procesie wytwarzania dbr.
Technika zbir wszystkich znanych technologii.
Funkcja produkcji zbir wszystkich technicznie efektywnych technologii.
Postp techniczny wynalazek lub udoskonalenie organizacyjne, ktre pozwala na wytwarzanie danej
wielkoci produkcji przy niszym ni poprzednio poziomie nakadw. Technologia uwaana
dotychczas za efektywna moe okaza si przestarzaa, jeeli wskutek postpu technicznego
uzyskamy now, wydajniejsz metod produkcji.
Funkcja produkcji pozwala poczy ze sob wielko nakadw z rozmiarami produkcji.
Technologi wymagajc zastosowania duej iloci kapitau i maej iloci pracy okrelamy mianem
kapitaochonnej. Technologia zuywajca duo pracy i relatywnie mao kapitau nazywana jest
technologi pracochonn.
Jeeli krzywa popytu na produkty przedsibiorstwa i krzywa utargu kracowego przesun si w gr,
to przedsibiorstwo zwikszy produkcj. Jednak proces dostosowywania do nowych warunkw musi
by rozoony w czasie. W cigu paru pierwszych miesicy przedsibiorstwo moe wprowadzi prac
w nadgodzinach. W dugim okresie za znacznie taszym rozwizaniem bdzie zbudowanie nowej
fabryki i zwikszenie dziki temu zdolnoci wytwrczych.
Dugi okres czas niezbdny do dostosowania do nowych warunkw wszystkich rodzajw czynnikw
produkcji w przedsibiorstwie.
W dugim okresie mog si zmieni rozmiary przedsibiorstwa, moe by wprowadzona inna metoda
produkcji, przyjci dodatkowi pracownicy lub wynegocjowane nowe umowy z dostawcami surowcw.
Krtki okres czas, w ktrym przedsibiorstwo jest w stanie tylko czciowo dostosowa czynniki
wytwrcze do nowych warunkw.
Przedsibiorstwo moe niemal natychmiast wyduy lub skrci czas trwania zmiany roboczej.
Zatrudnienie pracownikw lub ich zwolnienie zajmuje wicej czasu. Jeszcze duej trwa
zaprojektowanie, budowa i uruchomienie nowej fabryki.
Krzywa dugookresowych kosztw cakowitych opisuje minimalne koszty wytwarzania rnych
rozmiarw produkcji wwczas, gdy przedsibiorstwo jest w stanie dostosowa wszystkie czynniki
wytwrcze.
Dugookresowe koszty cakowite (LTC ang. long-run total costs) to zbir metod wytwarzania
rnych rozmiarw produkcji p najniszych kosztach. Poniewa zawsze istnieje moliwo likwidacji
przedsibiorstwa, dugookresowe koszty cakowite wytwarzania zerowych rozmiarw produkcji s
rwne zeru. LTC opisuje kocow wysoko kosztw po dokonaniu wszystkich niezbdnych
dostosowa.
Dugookresowe koszty kracowe (LMC ang. long-run marginal costs) to przyrost
dugookresowych kosztw cakowitych przy rnej wielkoci produkcji, wywoany kolejnymi
przyrostami produkcji o jednostk.
Dugookresowe koszty cakowite musz rosn wraz z powikszeniem produkcji. Wytwarzanie
wikszego wolumenu produkcji kosztuje wicej.
Przecitne koszty produkcji s rwne kosztom cakowitym podzielonym przez wielko produkcji.
Koszty przecitne s na pocztku wysokie, pniej spadaj i znowu rosn. Ten typowy wykres
kosztw przecitnych przypomina ksztatem liter U.
Korzyci ze skali produkcji (inaczej: rosnce przychody ze skali) wystpuj wtedy, kiedy
dugookresowe koszty przecitne spadaj wraz ze wzrostem rozmiarw produkcji.
Stae przychody ze skali pojawiaj si, gdy dugookresowe koszty przecitne s stae przy
wzrocie produkcji.
Niekorzyci skali (inaczej: malejce przychody ze skali) wystpuj wtedy, kiedy dugookresowe
koszty przecitne rosn wraz ze wzrostem produkcji.

Pojcie skali produkcji wystpujce w powyszych definicjach odnosi si do rozmiarw

przedsibiorstwa mierzonych wielkoci jego produkcji.
Na krzywej kosztw przecitnych w ksztacie litery U dziaanie rosncych przychodw ze skali
produkcji jest widoczne na odcinku od punktu A, w ktrym koszt przecitny jest najniszy. Przy
wikszych rozmiarach produkcji wystpuj malejce przychody ze skali. (rys. str. 206) To, czy przy
danych cenach czynnikw produkcji jednostkowe nakady rosn czy malej wraz ze wzrostem
produkcji, zaley od rodzaju stosowanej technologii.
3 grupy przyczyn wystpowania korzyci ze skali produkcji:
majca zwizek z niepodzielnoci procesu produkcji, rozumian jako konieczno
ponoszenia przez przedsibiorstwo okrelonego minimum nakadw niezbdnego do
prowadzenia dziaalnoci i niezalenego od rozmiarw produkcji. Minimum to jest nazywane
kosztem staym (bo jego wielko nie zmienia si wraz ze zmianami wielkoci produkcji). Przy
niewielkich rozmiarach produkcji pocztkowo koszty nie zwikszaj si wraz ze wzrostem
produkcji. Wystpuj wic korzyci skali, bo koszty stae rozkadaj si na wiksz produkcj,
obniajc przecitny koszt wytworzenia jednostki produktu. Przy dalszym wzrocie rozmiarw
produkcji przedsibiorstwo musi m. in. zatrudni wicej menederw, zainstalowa wicej
telefonw, co oznacza, e korzyci skali si wyczerpuj. Krzywa kosztw przecitnych
przestaje opada.
zwizana ze specjalizacj. Waciciel jednoosobowego przedsibiorstwa jest zmuszony
zajmowa si wszystkimi sprawami zwizanymi z prowadzeniem firmy. W miar jak
przedsibiorstwo rozwija si i zatrudnia coraz wicej ludzi, kady pracownik moe
skoncentrowa si na wykonywaniu pojedynczego zadania i zwiksza dziki temu swoj
efektywno.
produkcja na du skal jest na og niezbdna, aby mc zastosowa lepsze maszyny.
Inynierowie czsto powouj si na zasad dwch trzecich, ktra ma zastosowanie w
przypadku wielu nakadw produkcyjnych i wyposaenia. Z zasady tej wynika, ze koszty
wybudowania fabryki lub skonstruowania maszyny zwikszaj si tylko o dwie trzecie
wartoci osiganego z tego tytuu przyrostu produkcji.
Dlaczego krzywa kosztw przecitnych w ksztacie litery U zaczyna w pewnym momencie wznosi si,
co oznacza, e pojawiaj si niekorzyci skali? Podstawowym powodem pojawienia si niekorzyci
skali s trudnoci zarzdzania duym przedsibiorstwem. Wystpuj wtedy menederskie niekorzyci
skali. Due firmy wymagaj wielu szczebli zarzdzania, a kady z nich rwnie musi by odpowiednio
zarzdzany. Przedsibiorstwo staje si zbiurokratyzowane, powstaj problemy z koordynacj pracy
poszczeglnych dziaw i z tego powodu moe wystpi wzrost kosztw przecitnych. Niekorzyci
skali mog by te zwizane z czynnikami geograficznymi. Gdy pierwszy zakad jest zlokalizowany w
najdogodniejszym miejscu, to nastpny bdzie pooony mniej korzystnie.
Ksztat krzywej kosztw przecitnych zaley od 2 czynnikw:
1. jak dugo utrzymuj si korzyci skali
2. jak szybko pojawiaj si niekorzyci skali przy wzrocie produkcji.
Szczeglnie due znaczenie maj korzyci skali w przemyle cikim. Przy niewielkich rozmiarach
produkcji koszty przecitne s duo wysze ni przy rozmiarach odpowiadajcych minimalnej skali
efektywnej. Taki sam przebieg kosztw jest charakterystyczny dla przemysu lotniczego i
samochodowego, czyli tam, gdzie wystpuj bardzo wysokie koszty stale w zwizku z koniecznoci
ponoszenia nakadw na badania i rozwj nowych modeli, a jednoczenie istniej moliwoci
wprowadzania wysoce zautomatyzowanych linii produkcyjnych przy dostatecznie duych rozmiarach
produkcji.
Istnieje bardzo wiele przedsibiorstw, szczeglnie poza przemysem przetwrczym, w ktrych koszty
przecitne zmieniaj si zgodnie z krzyw w ksztacie litery U. w przedsibiorstwach tych moliwoci
osigania korzyci skali s ograniczone i najczciej maj one do czynienia z rosncymi kosztami
przecitnymi przy umiarkowanie duej wielkoci produkcji.
Wnioski z wykresu 8.5. na str. 212:
1. koszty przecitne (LAC) spadaj, gdy koszty kracowe (LMC) s mniejsze od kosztw
przecitnych, oraz rosn, gdy koszty kracowe s wiksze od kosztw przecitnych. [Kiedy
koszt kracowy wytworzenia nastpnej jednostki przekracza koszt przecitny wytworzenia
wszystkich jednostek, produkcja tej jednostki musi podnie koszt przecitny. Gdy koszt
kracowy kolejnej jednostki jest niszy od kosztu przecitnego dotychczas wyprodukowanych
jednostek, ostatnia wytworzona jednostka produktu obnia wielko kosztu przecitnego. Gdy
koszt kracowy jest rwny kosztowi przecitnemu, zwikszenie produkcji o jednostk nie
zmienia kosztu przecitnego.

2. koszty przecitne (LAC) osigaj minimum dla rozmiarw produkcji, przy ktrych nastpuje
przecicie si krzywej kosztw przecitnych z krzyw kosztw kracowych. Krzywa kosztw
przecitnych przecina krzyw kosztw kracowych w punkcie A, odpowiadajcym
jednoczenie minimum kosztw przecitnych. Dzieje si tak, dlatego, e na lewo od punktu A
krzywa kosztw kracowych przebiega poniej krzywej kosztw przecitnych, a wic koszty
przecitne cigle spadaj. Na prawo od punktu A krzywa kosztw kracowych ley powyej
krzywej kosztw przecitnych, a wic koszty przecitne rosn. Punkt A odpowiada wielkoci
produkcji, przy ktrej koszt przecitny osiga minimum.
Zalenoci te maj charakter arytmetyczny.
Wielko produkcji zapewniajca maksymalny zysk lub minimalne straty znajduje si w punkcie B,
czyli punkcie zrwnania kosztu kracowego z utargiem kracowym. Zadaniem przedsibiorstwa jest
sprawdzenie, czy przy tej wielkoci produkcji osiga zyski, czy te ponosi straty. Jeeli straty maj
trway charakter, to kontynuowanie dziaalnoci gospodarczej staje si niecelowe.
Zysk cakowity przedsibiorstwa jest rwny iloczynowi zysku przecitnego (przypadajcego na
jednostk produktu) i wolumenu (liczby jednostek) produkcji.
Zysk cakowity jest dodatni tylko wtedy, kiedy zysk przecitny jest wikszy od zera.
Zysk przecitny to przecitny utarg (przypadajcy na jednostk produktu) pomniejszony o wielko
kosztw przecitnych. Przecitny utarg rwna si cenie, po ktrej s sprzedawane poszczeglne
jednostki produktu. Jeeli dugookresowe koszty przecitne w punkcie B przewyszaj cen, po ktrej
produkcja o rozmiarach Q1 moe by sprzedana, to przedsibiorstwo ponosi straty nawet w dugim
okresie i powinno zosta zlikwidowane. Jeeli przy tej samej wielkoci produkcji cen a jest rwna
kosztom przecitnym, to przedsibiorstwo pokrywa jedynie woje koszty i osiga prg rentownoci.
Natomiast, jeeli cena przy produkcji Q1 przewysza dugookresowe koszty przecitne, to
przedsibiorstwo osiga w dugim okresie zyski i powinno nadal prowadzi swoj dziaalno.
Krtki okres to czas, w ktrym przedsibiorstwo nie jest w stanie w peni dostosowa si do zmian
warunkw dziaania. W tym okresie ilo niektrych czynnikw produkcji jest staa.
Stay czynnik produkcji czynnik, ktrego nakad nie moe ulec zmianie.
Dugo trwania krtkiego okresu zaley od gazi. Do zbudowania nowej elektrowni potrzeba niekiedy
10 lat, ale otwarcie nowej restauracji moe nastpi po paru miesicach.
Koszty stae koszty, ktre nie zmieniaj si wraz ze zmianami wolumenu produkcji.
Koszty stae wystpuj te wtedy, gdy produkcja jest rwna zeru. Po pierwsze, jeeli przedsibiorstwo
nie potrafi szybko uzupeni posiadanych czynnikw produkcji lub pozby si istniejcej fabryki, to
nadal musi ponosi koszty amortyzacji budynku i paci odsetki od poyczek zacignitych wczeniej
na zakup fabryki. Po drugie, poniewa przedsibiorstwo nie moe w krtkim okresie w peni
dostosowa si do nowych warunkw, jego koszty produkcji w tym okresie musz si rni od
kosztw dugookresowych, musz by wysze.
Koszty zmienne koszty, ktre si zmieniaj wraz ze zmianami wolumenu produkcji.
Zaliczamy do nich koszty zwizane z wynajciem zmiennych czynnikw produkcji, np. pracy lub
surowcw.
Krtkookresowe koszty cakowite (STC) = krtkookresowe koszty stae (SFC) + krtkookresowe
koszty zmienne (SVC)
Krtkookresowe koszty kracowe (SMC) s rwne wzrostowi kosztw cakowitych w krtkim okresie,
a te z kolei s rwne przyrostowi krtkookresowych kosztw zmiennych wywoanemu zwikszeniem
produkcji o jednostk. Dzieje si tak, dlatego, e koszty stae w krtkim okresie nie zmieniaj si wraz
ze zmian wolumenu produkcji.
Krzywa kosztw kracowych w krtkim okresie ma taki sam ksztat jak krzywa dugookresowych
kosztw kracowych.
W dugim okresie przedsibiorstwo moe dowolnie zmienia wielko nakadw wszystkich czynnikw
produkcji. Przy rozszerzeniu skali produkcji moe si okaza, e najwiksze oszczdnoci uzyskuje
si przez wprowadzenie skomplikowanych linii montaowych, dziki ktrym znacznie tasze staje si
wytworzenie dodatkowych jednostek produktu. Dopiero przy dalszym zwikszaniu produkcji pojawiaj
si niekorzyci skali i koszty kracowe zaczynaj znw wzrasta.
Konstruujc krzyw krtkookresowych kosztw kracowych (SMC), zakadamy istnienie min. 1
czynnika staego. Najczciej jest nim kapita.
Kracowy produkt zmiennego czynnika produkcji (np. pracy) jest rwny przyrostowi produkcji
uzyskanemu dziki zwikszeniu o jednostk iloci czynnika zmiennego, przy zaoeniu, e ilo
pozostaych czynnikw si nie zmienia.
Prawo malejcych przychodw dziaa wtedy, kiedy wszystkie, z wyjtkiem jednego, czynniki
produkcji s stae. Sprawia ono, e on pewnego poziomu nakadw czynnika zmiennego jego
produkcyjno kracowe stale si zmniejsza.

Prawo to ma zwizek z technik. Cige zwikszanie liczby pracownikw przy staej liczbie maszyn
przynosi coraz mniejsze korzyci.
Zwykle przez produkcyjno rozumie si produkt przecitny. Np. przecitny produkt pracy,
najczciej okrelany jako produkcyjno (wydajno), jest to wielko produkcji podzielona przez
cakowity nakad pracy. Jeeli kracowy produkt pracy jest wikszy od produktu przecitnego, to
zwikszenie zatrudnienia o jednostk podniesie produkt przecitny, czyli produkcyjno (wydajno).
W przypadku dziaania prawa malejcych przychodw produkt kracowy stosunkowo szybko spadnie
poniej produktu przecitnego. W rezultacie, przy dalszym wzrocie liczby zatrudnionych rwnie
produkt przecitny bdzie si zmniejsza.
Krtkookresowe przecitne koszty stae (SAFC) s rwne krtkookresowym kosztom staym (SFC)
podzielonym przez wielko produkcji.
Krtkookresowe przecitne koszty zmienne (SAVC) s rwne krtkookresowym kosztom
zmiennym (SVC) podzielonym przez wielko produkcji.
Krtkookresowe przecitne koszty cakowite (SATC) s rwne krtkookresowym kosztom
cakowitym (STC) podzielonym przez wielko produkcji.
Krtkookresowe przecitne koszty cakowite (SATC) = krtkookresowe przecitne koszty stae (SAFC)
+ krtkookresowe przecitne koszty zmienne (SAVC)
Koszty zmienne to rnica midzy kosztami cakowitymi a kosztami staymi. Poniewa koszty stae nie
zmieniaj si wraz ze zmianami wolumenu produkcji, koszty kracowe odzwierciedlaj rwnie
zmiany w cakowitych kosztach zmiennych. Krzywa SMC musi przeci krzyw SAVC w jej minimum
(punkt B). na lewo od punktu B krzywa krtkookresowych kosztw kracowych (SMC) ley poniej
krzywej krtkookresowych przecitnych kosztw zmiennych (SAVC), a wic przecitne koszty
zmienne spadaj. Na prawo od punktu B przecitne koszty zmienne rosn. Poniewa przecitne
koszty cakowite s wysze od przecitnych kosztw zmiennych o wielko przecitnych kosztw
staych, krzywa krtkookresowych przecitnych kosztw zmiennych (SAVC) ley poniej krzywej
krtkookresowych przecitnych kosztw cakowitych (SATC). W konsekwencji punkt B musi by
pooony poniej punktu A.
Ad. rysunek 8.9 ze str. 223 (decyzje produkcyjne przedsibiorstwa w krtkim okresie):
Poniewa w krtkim okresie ilo czynnikw staych si nie zmienia, optymaln wielko produkcji
wyznacza punkt zrwnania krtkookresowych kosztw kracowych z utargiem kracowym. Przy tej
wielkoci (Q1) przedsibiorstwo osiga maksymalny zysk lub minimalne straty. Nastpnie
przedsibiorstwo musi podj decyzj, czy w krtkim okresie opaca mu si w ogle prowadzi
dziaalno produkcyjn, czy te nie. Sprawdza, wic, czy dla rozmiarw produkcji Q1 zysk jest
dodatni, tzn. czy cena sprzeday p pokrywa przecitne koszty cakowite. Waciwym punktem
odniesienia jest w tym przypadku poziom SATC1. Jeeli p przewysza SATC1, to przedsibiorstwo
osiga w krtkim okresie zyski i jego produkcja powinna wynosi Q1. Jeeli cena p jest nisza od
SATC1, przedsibiorstwo ponosi straty, bo cena nie pokrywa kosztw. W dugim okresie taka sytuacja
oznacza konieczno podjcia decyzji o likwidacji przedsibiorstwa, ale w krtkim okresie jest nieco
inaczej. Nawet przy produkcji rwnej zeru przedsibiorstwo musi w krtkim okresie pokry koszty
stae. Std te wana jest informacja, czy straty s wiksze przy produkcji Q1, czy przy produkcji
wynoszcej 0.
Jeeli suma przychodw przewysza koszty zmienne, to przedsibiorstwo zarabia na pokrycie czci
swoich kosztw oglnych. Dlatego te bdzie wytwarza Q1, pod warunkiem, e przychody s wysze
od kosztw zmiennych, mimo e ta wielko produkcji oznacza pewne straty. Przedsibiorstwo
produkuje wic Q1, jeeli p jest wysza od SAVC 1. W przeciwnym przypadku jego produkcja jest
rwna zeru.
W krtkim okresie przedsibiorstwo wybiera rozmiary produkcji Q1 tzn. wielko, przy ktrej MR
(utarg kracowy) = SMC, pod warunkiem, e przy tych rozmiarach produkcji cena nie jest nisza ok.
krtkookresowych przecitnych kosztw zmiennych SAVC1. Jeeli cena jest nisza od SAVC1, to
przedsibiorstwo zaprzestaje produkcji.
Nawet wtedy, gdy przedsibiorstwo ponosi w krtkim okresie straty, nie zaniecha ono swojej
dziaalnoci, jeeli wpywy ze sprzeday pokrywaj koszty zmienne. W dugim okresie natomiast, aby
utrzyma si na rynku, musi ono pokry wszystkie ponoszone koszty.

9. KONKURENCJA DO SKONAA I PENY MONOPOL : SKRAJNE PRZYPADKI

STRUKTURY RYNKU

Ga- zbir wszystkich przedsibiorstw wytwarzajcych ten sam produkt

Wielko produkcji gazi to suma produkcji wszystkich przedsibiorstw
Rynek doskonale konkurencyjny rynek, na ktrym sprzedajcy i kupujcy uznaj, ze ich decyzje
nie wpywaj na poziom ceny rynkowej
Monopolista- jedyny sprzedawca lub jeden potencjalny sprzedawca dobra w danej gazi
Monopsonista- jedyny nabywca lub jedyny potencjalny nabywca dobra pochodzcego z danej ga

Przedsibiorstwo dziaajce w gazi doskonale konkurencyjnej moe sprzeda dowolna ilo

produktu w danej cenie( P0) krzywa popytu na jego produkty jest pozioma( tu wykres str. 233)
Ga musi mie 4 waciwoci:
- bardzo wiele przedsibiorstw
-wytwarzany produkt musi by jednakowo jednorodny, standaryzowany(np. pszenica)( produkt od
jednego sprzedawcy jest taki sam jak u innego)
- nabywcy musza mie pen wiedze o sprzedawanych produktach
-swoboda wejcia i wyjcia z gazi
Szczegln cecha konkurencji doskonaej jest stosunek miedzy utargiem kracowym a cen( tu chyba
odesanie do rozdz. 8)
Dla przedsibiorstwa konkurencyjnego utarg kracowy pokrywa si z cena
MR(utarg kracowy) = P(cena)
Takie przedsibiorstwo wytwarza taka wielko produkcji, przy ktrej cena rwna si z kosztem
kracowym(pod warunkiem, e jest to bardziej opacalne ni zamkniecie firmy)
Cena P(1) odpowiadajca punktowi A oznacza cen, przy ktrej przedsibiorstwo musi zosta
zamknite, aby nie ponosi wicej strat.
Krzywa ilustrujca wielko produkcji, ktr przedsibiorstwo chce wytwarza przy rnych
cenach, jest krzyw poday przedsibiorstwa.

Przedsibiorstwo wolnokonkurencyjne wytwarza tak

wielko produkcji, przy ktrej cena zrwnuje si z kosztem
kracowym (pod warunkiem, e jest to bardziej opacalne ni
zamknicie firmy). Krzyw krtkookresowej sprzeday
przedsibiorstwa jest krzywa SMC
powyej punktu A, czyli punktu oznaczajcego likwidacj
przedsibiorstwa, poniej ktrego nie jest ono w stanie
pokry krtkookreosowych przecitnych kosztw
zmiennych.(SAVC)

Krzywa dugookresowej poday przedsibiorstwa jest to linia obrazujca zwizek midzy

iloci dostarczanej produkcji a cen w dugim okresie czasu.
Przedsibiorstwo wolnokonkurencyjne wytwarza tak wielko produkcji, przy ktrej cena
rwna si kosztowi Kracowemu (pod warunkiem, e kontynuowanie produkcji jest bardziej
opacalne ni jej zaniechanie) A zatem wybiera ono punkty lece na krzywej LMC. Przy cenie
wyszej od P3 przedsibiorstwo osiga zysk, poniewa cena jest wysza od
dugookresowego kosztu przecitnego
(LAC). Przy cenie niszej od P3, np. P2,
przedsibiorstwo ponosi straty, bo cena
jest nisza od dugookresowego kosztu
przecitnego. Dlatego wanie przy cenie
poniej wartoci P3 nie wytworzy ono adnej produkcji. Krzywa dugookresowej poday to
krzywa LMC powyej punktu C.

Zamy, e przedsibiorstwa maj rne krzywe kosztw. Przedsibiorstwo A, o najniszych

kosztach w gazi, ma krzywe dugookresowych: kosztw przecitnych LACA, oraz kosztw
kracowych LMCA. Przedsibiorstwo B ma o wiele wysze koszty LACB i LMCB. Koszty innych
przedsibiorstw le porodku. Przy cenie P* przedsibiorstwo A wytwarza QA i i osiga zyski.
Przedsibiorstwo B wytwarza QB i nie ma ani strat, ani zyskw. B jest przedsibiorstwem kracowym
w tej gazi, producentem o najwyszych kosztach, ktry moe pozosta w gazi w dugim okresie.

10. STRUKTURA RYNKU I KONKURE NCJA NIEDOSKONAA

STRUKTURA RYNKU-opis zachowa kupujcych i sprzedajcych na tym rynku. Okrela liczb
podmiotw na rynku oraz ich zachowania.
4 modele struktur rynkowych:
1) Konkurencja doskonaa(rozdz.8),
2) Konkurencja niedoskonaa:
a) konkurencja monopolistyczna,
b) oligopol,
c) monopol,- ,- wytwarza mniej sprzedaje droej, czarny rynek, wiksze zasoby wasne
d)
Cechy

Liczba firm
Wpyw na cen
Bariery wejcia

Konkurencja
doskonaa
Wiele
Brak
Brak

Konkurencja niedoskonaa
Konkurencja
monopolistyczna
Wiele
Ograniczony
Brak

Oligopol

Monopol

Kilka
redni
Wystpuj

Jedna
Znaczny
Pene

O strukturze rynku decyduj:

a) czynniki takie oglne:
-prawodawstwo(np. gazie pastwowe, chronione prawem monopole),
-dostpno surowcw,
b) czynniki ujawniajce swe dziaanie w dugim okresie czasu: popyt i koszty,
Decydujcym wyznacznikiem struktury rynku jest stosunek minimalnej efektywnej skali produkcji do
wielkoci caego rynku, o ktrej informuje krzywa popytu.
Minimalna efektywna skala produkcji= wielko produkcji, przy ktrej dugookresowa krzywa
kosztw przecitnych przedsibiorstwa przestaje opada.
(na ch. roz.:Gdy firma zwiksza skal produkcji-zmniejsza jednoczenie przecitne koszty
wytworzenia jednego produktu <=korzyci skali> a do momentu w procesie produkcji tzn.
min.efekt.sk.prod. od ktrego dalsze zwikszanie produkcji zacznie powodowa wzrost kosztw
przecitnych= spadek zyskw= straty przedsibiorstwa)
Stosunek min. efektywnej skali produkcji do wielkoci rynku daje obraz struktury rynku. Gdy stosunek
may= wystpuje konkurencja doskonaa, gdy przecitny= oligopol, gdy duy= monopol naturalny.
Badanie struktury rynkowej przeprowadza si w celu oszacowania wielkoci rynku. Aby zbada
wielko rynku nie wystarczy zna liczby podmiotw, ale ich wielko i znaczenie. Aby ustali liczb
znaczcych przedsibiorstw uywa si wskanika koncentracji N firm(to udzia N najwikszych
przedsibiorstw w rynku danych gazi).np.: wskanik koncentr. 3 firm= jaki % udziau w poday
rynkowej towaru ma 3 najwikszych producentw danej gazi.
Im wskanik procentowy wyszy (np.: 80-100%) tym mniej podmiotw funkcjonuje na rynku.
KONKURENCJA NIEDOSKONAA- sprzeda produktu po danej cenie jest uzaleniona od popytu na
dane wyroby, ktry maleje wraz ze wzrostem ceny, a cena zaley od iloci wytwarzanych i
sprzedawanych produktw. Producent nie jest tylko biorc cen i napotyka malejc krzyw popytu
na swe produkty.
KONKURENCJA MONOPOLISTYCZNA:
-wzgldnie dua liczba niezalenych przedsibiorstw,
-przedmiotem produkcji s wyroby bdce bliskimi, ale nie doskonaymi substytutami, rni si od
siebie cechami, ktre odrniaj go od produktw innych firm danego rynku(np. : lokalizacj,
przywizaniem klientw do marki),
-producent moe do pewnego stopnia wpywa na wielko swego udziau w rynku, ksztatujc ceny
swojego produktu w stosunku do innych wyrobw w celu osignicia ja najwikszego zysku.

-np. : handel detaliczny, mae sklepiki osiedlowe, przemys odzieowy, zakady usugowe(np. :fryzjer,
restauracja),
OLIGOPOL= model struktury rynkowej w ktrej dziaa niewielu producentw (kilku, kilkunastu)
dominujcych nad caym rynkiem w produkcji danego dobra. Kady podmiot musi uwzgldni wpyw
wasnych dziaa na decyzje stosunkowo nielicznych rywali (krzywa popytu na ich wyroby decydujco
zale od zachowania si rywali i ich reakcji na okrelone dziaania).
-optymalne decyzje konkretnej firmy dotyczce wielkoci produkcji zale od jej przypuszcze, co do
reakcji rywali.
Zachowania oligopolistyczne:
zmowa- jawne lub tajne porozumienie midzy funkcjonujcymi przedsibiorstwami, ktre ma na
celu usunicie wzajemnej konkurencji.
-dziaajce firmy zachowuj si jak wielozakadowy monopolista-d do maksymalizacji
cznych zyskw(zyskw cakowitych),
-dochodzi do porozumienia monopolistycznego- oligopolici ustalaj wielko produkcji caej
gazi przy ustalonej cenie,
konkurencja-moe do niej doj, gdy np. jeden z producentw wyamie si ze zmowy-amie
umow podnoszc cen(= obnia cen na sprzedawane produkty)- wtedy wzrastaj jego zyski
kosztem partnerw zmowy (musz straci),
Formy rynku oligopolistycznego: min. KARTEL (=porozumienie producentw, ktre moe dotyczy:
1)rozmiarw produkcji w poszczeglnych firmach, 2)podziau rynkw zbytu, 3)ustaleniu ceny).
Najsynniejszy kartel obecnie: OPEC.
Zamana krzywa popytu w oligopolu
- podwyszenie cen nie powoduje adnej reakcji cenowej konkurentw- prowadzi to do duej
straty udziau w rynku na rzecz innych firm,
- obnienie cen jest naladowane przez inne firmy (udziay w rynku nie zmieniaj si)
Pomocna przy analizie oligopolu jest TEORIA GIER- pozwala zbada jak podejmowane s
wspzalene decyzje konkurentw w celu doboru najlepszych posuni wasnych.
GRA- sytuacja, w ktrej rozsdne decyzje nieuchronnie zale od siebie.
- gracze (firmy) d do maksymalizacji wygranych (dugookresowych zyskw) stosujc
dugookresowe strategie.
STRATEGIA- plan gry, opisujcy jak gracz bdzie dziaa tzn., jakie posunicia wykona w kadej
wyobraonej sytuacji.
-rwnowaga= sytuacja, w ktrej kady z graczy wybra najlepsz strategi przy danych strategiach
innych graczy.
-strategia gracza wchodzcego jest zalena od strategii wybieranych przez innych graczy
-dylemat winia- rozdarcie midzy zmow i konkurencj,
-istniej bardzo silne bodce skaniajce firmy do amania zmowy.
-w celu zabezpieczenia zawiera si umow wstpn (= dobrowolne uzgodnienie ograniczajce
moliwoci przyszego wyboru kadej ze stron).
Nieformalny sposb wpynicia na przestrzeganie warunkw gry:
- strategia karania- gdy kto oszukuje, stosujemy kar nie pozwalajc mu osign max
zyskw,
- naley stosowa wiarygodne groby (= ich urzeczywistnienie po zaistnieniu zdarzenia moe
by uznane za rozwizanie optymalne)
- nie mona kara, jeli przynosi to straty,
Wejcie na rynek:
1) atwe,
2) Trudne za spraw przypadku,
3) utrudniane celowo,

RYNEK SPORNY= panuje na nim swoboda wejcia/wyjcia (umoliwia zastosowanie taktyki nagego
wtargnicia i natychmiastowego wycofania):
- swoboda wejcia= wszystkie firmy maja dostp do tych samych technologii, czyli identyczne
krzywe kosztw,
- swoboda wyjcia= firma opuszczajc dan ga moe odzyska wszystkie poniesione do tej
pory koszty,
Niezamierzone bariery wejcia- nie stworzone rozmylnie przez dziaajce w gazi firmy.
3 typy barier:
1) rnicowanie produktu (bar. zamierzone)
2) bezwzgldna przewaga w wielkoci kosztw (mog by niezamierzone)
3) bezwzgldna przewaga korzyci ze skali (niezamierzone)
Gdy bariery niezamierzone s wysokie- stare firmy lekcewa nowych i gdy s niewielkie- stare firmy:
- akceptuj t sytuacj (konkurencja doskonaa)
tworz wasne bariery naduywajc siy rynkowej,
Strategie odstraszania konkurentw;
Posunicia strategiczne- zachowanie, ktre wywiera korzystny dla autora wpyw na wybory innej
osoby, oddziaujc na jej przewidywania dotyczce jego wasnych dziaa.

11. ANALIZA RYNKW CZ YNNIKW PRODUKCJI: RYNEK PRACY.

-popyt na rynkach czynnikw produkcji jest popytem pochodnym, poniewa wynika z popytu na
produkty, do wytwarzania, ktrych te czynniki s uywane
-aby stwierdzi jak duy bdzie popyt przedsibiorstwa na czynniki produkcji naley okreli przysze
rozmiary popytu na produkty tego przedsibiorstwa
-istnieje poda czynnikw produkcji w gospodarce jako caoci oraz poda dla pojedynczego
przedsibiorstwa lub gazi gospodarki
-wyrwnawcze rnice pac- s to pienine rekompensaty za rnice w pozapieninych cechach
tego samego zajcia w rnych gaziach gospodarki. Sprawiaj one, e
pracownicy o okrelonych kwalifikacjach nie maj bodcw do przenoszenia si do innych gazi(np.
prace niebezpieczne opacane s powyej redniej krajowej)
> Dugookresowy popyt przedsibiorstwa na czynniki produkcji: ceny czynnikw i wybr
techniki produkcji.
-w przypadku produkcji o danych rozmiarach przy uyciu najtaszej dostpnej technologii, wzrost
jednostkowego kosztu pracy w stosunku do jednostkowego kosztu kapitau skania przedsibiorstwo
dosignicia po bardziej kapitaochonne metody produkcji
-popyt na czynniki wytwrcze zaley od wielkoci produkcji i relacji cen tych czynnikw
-wzrost stawki pacy skoni przedsibiorstwo do zastpowania pracy kapitaem
-efekt substytucyjny-odzwierciedla zmian relacji cen rnych dbr
-efekt dochodowy-wynika ze zmiany realnego dochodu, spowodowanej zmian ceny
-im wiksza elastyczno popytu na produkty przedsibiorstwa tym wikszy bdzie spadek produkcji
pod wpywem okrelonego przyrostu ceny czynnika produkcji.
-efekt substytucyjny skania przedsibiorstwo do wytwarzania danej produkcji przy uyciu technologii,
ktra pozwoli zaoszczdzi czynnik wzgldnie droszy
-efekt podaowy dziaa w kierunku obnienia popytu na wszystkie czynniki produkcji.
> Krtkookresowy popyt przedsibiorstwa na prac.
-warto kracowego produktu pracy MVPL- dodatkowy utarg uzyskany w wyniku sprzeday
produktu wytworzonego przez dodatkowego pracownika i rwna si ona
fizycznym rozmiarom wytworzonej przez niego produkcji pomnoonej przez cen tego produktu
-prawo malejcych przychodw- dalsze zwikszenie zatrudnienia zaczyna powodowa spadek
kracowego produktu pracy, mierzonego iloci wytworzonych dbr, a tym samym rwnie spadek
jego wartoci

-przedsibiorstwa rozszerzaj/zmniejszaj zatrudnienie wtedy, gdy warto kracowego produktu

pracy jest wiksza/mniejsza ni paca dodatkowego pracownika
-przedsibiorstwo o pozycji monopolistycznej wpywa na ceny czynnikw produkcji, poniewa wzrasta
krzywa poday danego czynnika, musi oferowa wysz cen, aby przycign wiksz jego ilokoszt kracowy dodatkowej jednostki produkcji przekracza wic jego cen
-kracowy przychd z pracy- odnosi si do przedsibiorstw dostarczajcych wyroby, na ktre
krzywa popytu opada, aby go obliczy naley znale kracowy produkt pracy wyraony w
jednostkach fizycznych, a nastpnie naley obliczy zmian cakowitego utargu przedsibiorstwa
bdc wynikiem sprzeday tych dodatkowych jednostek towaru
-najkorzystniejsze dla przedsibiorstw jest wybieranie takiej wielkoci zatrudnienia, przy ktrej
kracowy koszt ostatniej jednostki pracy bdzie rwny kracowemu przychodowi uzyskanemu dziki
jej zatrudnieniu ( kracowy koszt pracy MCL= kracowy przychd z pracy MRPL)
-przedsibiorstwo wolnorynkowe dce do maksymalizacji zyskw powinno zatrudnia si robocz
do punktu, w ktrym kracowy produkt pracy zrwnuje si z pac realn
-paca realna-paca nominalna pomnoona przez cen produktu
> Krzywa popytu gazi na prac.
-

popyt na czynniki produkcji ma charakter pochodny. Przedsibiorstwa zgaszaj zapotrzebowanie

na owe czynniki tylko, dlatego, e widz moliwo zaspokojenia z zyskiem popytu na swoje
produkty - elastyczno popytu na prace konkretnej gazi powinna odzwierciedla elastyczno
popytu na produkty tej gazi
nakad pracy w procesie produkcji rwna si liczbie pracownikw pomnoonej przez ilo
przepracowanych przez nich godzin
zasb siy roboczej-og jednostek pracujcych lub poszukujcych zatrudnienia

-alternatyw dla przepracowanej godziny jest przyjemno pozostania w domu. Jednostka bdzie
gotowa wyduy czas pracy, a do momentu, w ktrym uyteczno kracowa dbr uzyskanych w
wyniku dodatkowej godziny pracy zrwna si z uytecznoci kracow ostatniej godziny czasu
wolnego, rezygnujc z godziny pracy na rzecz wypoczynku zwikszamy swj dobrobyt i na odwrt-gdy
uyteczno kracowa dbr, ktre mona by uzyska dziki dodatkowej godzinie pracy przewysza
uyteczno ostatniej godziny wypoczynku, z punktu widzenia dobrobytu jednostki czas pracy jest
zbyt krtki
-wzrost pacy realnej zwiksza opacalno pracy. Wyzwala to efekt substytucyjny tj. czysty efekt
zmiany wzgldnych cen, ktry sprawia, i ludzie chc duej pracowa. Jednoczenie wysze pace
realne zwikszaj realne dochody ludnoci. Pojawia si czysty efekt dochodowy.
-w przypadku mczyzn oba efekty niemal cakowicie si znosz. Zmiana pacy realnej nie wywiera
prawie adnego wpywu na czas pracy
-w przypadku kobiet efekt substytucyjny zdaje si przewysza na efektem dochodowym. Krzywa
poday pracy jest rosnca. Wzrost pacy realnej skania kobiety do duszej pracy
-w odniesieniu do mczyzn zmiany podatku dochodowego prawie wcale nie wpywaj na ilo
wiadczonej pracy
-rezygnacja z danej liczby godzin czasu wolnego przynosi tym wyszy dochd realny, im wysza jest
paca realna
-podjecie pracy w zbyt maym wymiarze godzin moe nawet zmniejszy cakowity dochd realny. Niski
dochd z pracy nie wystarcza na pokrycie kosztw zwizanych z prac.
-im nisza bdzie paca realna, tym wicej godzin trzeba przepracowa tylko po to, aby pokry koszty
stae(puapka ubstwa)
-wysze pace realne powoduj wzrost liczby ludzi nalecych do zasobw siy roboczej. Waga
kosztw staych zwizanych z podjciem pracy maleje w miar wzrostu realnej godzinowej stawki
pracy
-wyszy dochd nie zwizany z prac dziaa na rzecz zwikszenia popytu na wszelkie dobra, w tym
rwnie na czas wolny i odwrotnie
- na wzrost aktywnoci zawodowej wpywaj:
a)wzrost godzinowych stawek pacy realnej
b)obnika staych kosztw podjcia pracy
c)niszy dochd ze rde innych ni praca
d)zmiana gustw, czyli preferowanie pracy kosztem czasu wolnego

-na czna poda pracy , mierzona w roboczogodzinach, znacznie silniej wpywa wywoane zwyka
pacy podniesienie stopnia aktywnoci zawodowej ni wzrost liczby godzin przepracowanych przez
osoby ju zatrudnione
-gdy dana ga jest znaczcym uytkownikiem siy roboczej o okrelonych kwalifikacjach, wzrost
zatrudnienia w niej bdzie podbija pace pracujcych w tym zawodzie, w krtkim czasie ich poda w
gospodarce jako caoci cechuje bowiem wzgldna cao
-cakowit poda pracy w gospodarce okrelaj pace realne. W krtkim czasie poda pracownikw o
okrelonych kwalifikacjach jest wzgldzie staa. W dugim czasie w takiej mierze, w jakiej poda siy
roboczej o okrelonych kwalifikacjach moe by zwikszona-kada ga moe oczekiwa bardziej
paskiej krzywej poday pracy.
-podwyki pac z jednej gazi przenosz si do innych gazi. Powizanie rnych gazi wynika z
mobilnoci siy roboczej. Pracownicy jednych gazi przenosz si do innych w wyniku podniesienia w
nich pac
> dochd transferowy, renta ekonomiczna
-dochd transferowy czynnika produkcji o okrelonym zastosowaniu- jest to minimalna wypata
potrzebna, aby skoni ten czynnik do wiadczenia usug wanie w tym zastosowaniu
-renta ekonomiczna-jest to dodatkowa wypata jak otrzymuje dany czynnik produkcji, ponad dochd
transferowy konieczny do skonienia go do wiadczenia swoich usug, wanie w tym zastosowaniu
-renta odzwierciedla rnice w decyzjach jednostek, dotyczce poday ich usug nie za rnice w ich
wydajnoci
-z punktu widzenia gazi renta stanowi zbdn patno
> Rwnowaga na rynku pracy.
-dla pracownikw wykwalifikowanych paca zapewniajca rwnowag, bdzie najprawdopodobniej
przewyszaa uzgodnion stawk minimaln(porozumienie o minimalnych stawkach nie powoduje
adnych skutkw)
-przedsibiorstwom bdzie si opacao zapaci wysza stawk, aby przycign dodatkowych
pracownikw, dopki utrzymywa si bdzie rnica midzy pac, a wartoci kracowego produktu
pracy.
-przymusowo bezrobotni- s to ci, ktrzy s gotowi pracowa za wystpujce na rynku stawki pac,
lecz nie mog znale zatrudnienia
-w przypadku zaj niewymagajcych wysokich kwalifikacji paca minimalna przewyszajca pace
rwnowagi spowoduje wzrost wynagrodze tych, ktrzy znaleli prace, ale jednoczenie wywoa
spadek oglnego poziomu zatrudnienia w porwnaniu z tym , jak ustaliby si na wolnym rynku pracy.
Porozumienia okrelajce minimalna stawk pac mog wic by przyczyna przymusowego
bezrobocia wrd pracownikw o niskich kwalifikacjach
-gdy zwizkom zawodowym uda si na pracodawcach okrelona stawk pacy, wysza od stawki
wyznaczonej nieskrpowanym dziaaniem rynku pracy, spowoduje to spadek zatrudnienia w danej
gazi
-przymusowe bezrobocie moe by efektem naoenia si na siebie efektw skali oraz konkurencji
niedoskonaej(rozdz.10)
-mog istnie rne przeszkody zwizane z zatrudnianiem nowych pracownikw min.: koszt rekrutacji,
koszt nabycia osobistych rozmw z kandydatem, koszt szkolenia nowych pracownikw(naturalne
bariery wejcia)
-jednak take pracownicy ju zatrudnieni w danym przedsibiorstwie mog stwarza bariery wejcia
nowym pracownikom(straszenie rozmaitymi zakceniami w funkcjonowaniu przedsibiorstwa w
przypadku zwikszenia zatrudnienia)
-teoria pacy efektywnociowej-w trosce o swoje zyski przedsibiorstwo powinno paci
zatrudnionym ju pracownikom tyle, aby ich rednia paca bya wysza od tej, za ktr gotowy jest
podj prac og pracownikw. Zabezpieczy to przed odpywem pracownikw do innych firm i
pozwoli wykry leniwych pracownikw
-izokwanta -przedstawia rne kombinacje minimalnych nakadw czynnikw wytwrczych
niezbdnych do wytworzenia okrelonej wielkoci produkcji.
-wysze izokwanty odpowiadaj wikszym rozmiarom produkcji. Ich osignicie wymaga wikszego
nakadu czynnikw produkcji
-potrzebne jest angaowanie coraz wikszych dodatkowych nakadw kapitaw, aby zrwnoway
kolejne takie same obniki nakadw pracy niezbdnych do wytworzenia danej wielkoci produkcji

-dysponujc ograniczonymi funduszami przedsibiorstwo moe uy wicej jednostek kapitau tylko

wwczas, gdy zaangauje mniej jednostek pracy.

12.KAPITA LUDZKI, DYSKRYMINACJI I ZWIZKI ZAWODOWE.

-ludno kolorowa zarabia mniej nawet po uwzgldnieniu rnic w wyksztaceniu i dowiadczeniu
zawodowym, jest to ewidentny dowd dyskryminacji na rynku pracy
-w gaziach o stuprocentowym udziale pracownikw fizycznych w zwizkach zawodowych paca jest
wysza, ni w sytuacji, w ktrej nie byoby tam zwizkw. W przypadku pracownikw umysowych w
gaziach o wysokim stopniu zaangaowania zwizkowego jest odwrotnie. Ich pace s nisze
-kapita ludzki- to nagromadzony przez pracownika zasb wiedzy fachowej dowiadczenia i
umiejtnoci. O jego wartoci decyduj stwarzane przeze moliwoci uzyskiwania dochodw w
przyszoci. Kapita ten wynika z poczynionych w przeszoci inwestycji, a jego cel to przynoszenie
dochodw w przyszoci
-teoria kapitau ludzkiego-zakada, e rnice w pacach s odbiciem rnic w wydajnoci
poszczeglnych pracownikw. Pracownicy wykwalifikowani, o wyszej wydajnoci zarabiaj wicej
-istniej dwie interpretacje faktu, ze ludzie lepiej wyksztaceni zarabiaj lepiej:
1)wyksztacenie bezporednio podnosi wydajno pracownikw, co z kolei pozwala mu prdzej czy
pniej uzyska lepsze zarobki
2)wyksztacenie nie wpywa na sprawno zawodowa, a przez to na wydajno pracownika. Ludzie
rni si raczej wrodzonymi predyspozycjami.
-pracownicy z wyszym wyksztaceniem s wprawdzie wydajniejsi, jednak przedsibiorstwa
zatrudniajce ich podlegaj prawu malejcych przychodw
-jeeli warto zaktualizowana korzyci jakkolwiek bymy j obliczyli, przewysza warto
zaktualizowana poniesionych kosztw, to inwestycja w wyksztacenie , majca na celu powikszenie
zasobu wiedzy i kwalifikacji ma uzasadnienie
-analiza kosztw i korzyci- jest procedur uatwiajc podejmowanie dugofalowych decyzji.
Decyzja jest prawidowa, gdy wynika z porwnania zaktualizowanej wartoci kosztw ze
zaktualizowana wartoci korzyci
-podejmowanie dalszej nauki przez jednostki wynika z:
1)ogln wielkoci oczekiwanych w przyszoci dochodw(wraz z uznaniem pozapieninych
korzyci z ksztacenia)
2)poziomu bezrobocia
3)wartoci zaktualizowanej dodatkowego dochodu absolwentw uniwersytetu pomniejszonej o
warto dochodu utraconego w skutek niepodjcia pracy bezporednio po ukoczeniu szkoy
-jeeli wyksztacenie jest dobrem nominalnym majca samoistna warto konsumpcyjn, to popyt na
nie bdzie wzrasta w miar wzrostu dochodw.
-wyrniamy dwa typy kwalifikacji:
-kwalifikacje specjalistyczne dla danego przedsibiorstwa- wpywaj na zwikszenie wydajnoci
danego pracownika tylko wtedy, gdy pracuje on w danym przedsibiorstwie
-kwalifikacje oglne-to takie umiejtnoci, ktre mog by wykorzystane przez pracownika w innym
przedsibiorstwie np. znajomo funkcjonowania rynku papierw wartociowych
im bardziej oglny i uniwersalny charakter maja nabywane w trakcie pracy umiejtnoci, tym wiksza
bdzie skonno do obcienia pracownika kosztami szkolenia
-teoria sygnalizacji-mwi, e wyksztacenie moe mie uzasadnienie nawet wwczas, gdy nie
przyczynia si bezporednio do zwikszenia wydajnoci pracownika. Zakada ona, e ludzie rodz si
z rnymi wrodzonymi zdolnociami
-spoecznym poytkiem ze studiw jest selekcja zdolnych pracownikw. Kierujc ich do trudnych zaj
spoeczestwo uzyska wiksza produkcj.
12.2 Dyskryminacja.
-rnice rednich zarobkw mczyzn i kobiet czy ludzi rnych ras wynikaj z dwch powodw
1)rne grupa maja zrnicowany dostp do wysoko patnych zaj
2)rne grupy mog otrzymywa rn zapat za wykonywanie tej samej pracy

-pracodawca moe doj do wniosku, i warto zaktualizowana przyszych dodatkowych korzyci z

wyszej wydajnoci jest w przypadku kobiet nisza ni w przypadku mczyzn, gdy bd one
prawdopodobnie pracowa krcej ni mczyni. Dlatego bardziej opaca si szkoli i awansowa
mczyzn
Istniej dwa systemy pac:
1)system zakadajcy wolny przebieg awansu pacowego
2)system, ktry w punkcie wyjcia zakada nisz stawk pac, ale umoliwia osignicie wyszych
pac w przyszoci(ten system powoduje swoiste ujawnienie planw kobiety, co do czasu trwania
zatrudnienia w danym przedsibiorstwie)
-jeeli wyksztacenie wpywa na wzrost pac, to naley oczekiwa , e przecitne zarobki mczyzn
bd wysze, poniewa: sam system owiatowy moe dyskryminowa kobiety oraz dlatego, ze
kobiety mog mie odrbne preferencje
-rozkad zarobkw zalenie od wieku w przypadku mczyzn kolorowych jest znacznie bardziej paski
ni w przypadku biaych mczyzn. Ci drudzy maj take wiksze szans na systematyczny awans
zawodowy i pacowy
-biali wykonuj trudniejsze zajcia, w ktrych istotn role odgrywaj wyksztacenie i praktyka
zawodowa
12.3 Zwizki zawodowe.
-zwizki zawodowe- to organizacje pracownikw, ktrych celem jest wpywanie na pace i warunki
pracy
istnieje zaoenie, e stopie zaangaowania siy robotniczej w zwizkach zawodowych spada wtedy,
kiedy wzrasta bezrobocie
-moliwo zawierania odrbnych umw z pracownikami wzmacniaj pozycje negocjacyjna
przedsibiorstwa, dlatego stosuj si zasad jeden zakad- jeden zwizek(umowa zgodnie z ktr
wszyscy pracownicy przedsibiorstwa s czonkami zwizku zawodowego)
-pene efekty istnienia zwizku zawodowego obejmuj zatem nie tylko wzrost pac i spadek
zatrudnienia w gazi, lecz rwnie wzrost cen produkowanych wyrobw i nisz produkcje
caej gazi w punkcie rwnowagi
-im wiksza jest troska zwizku o najstarszych czonkw, tym bardziej prawdopodobne jest denie do
maksymalizacji pacy niezalenie od skutkw dla wielkoci zatrudnienia
-im bardziej demokratyczny zwizek i im silniej zajmuj go sprawy potencjalnych czonkw oraz
wszystkich zatrudnionych, tym mniej prawdopodobne jest, aby godzi si on na ostre ograniczenie
rozmiarw zatrudnienia w celu zapewnienia wyszych pac tym, ktrzy utrzymuj si w pracy
-w gaziach o duym nateniu krajowej i zagranicznej konkurencji zwizki zawodowe nie osigaj
adnej premii pacowej na rzecz swoich czonkw. W gaziach chronionych przed konkurencja
zagraniczn, ale obejmujcych du liczb konkurujcych ze sob przedsibiorstw krajowych, rnice
pac z tytuu wysokiego stopnia przynalenoci zwizkowej wystpuj tylko wtedy , kiedy caa ga
jest objta dziaalnoci jednego zwizku. Zwizki zawodowe zyskuj natomiast znaczne korzyci
pacowe w tych gaziach , w ktrych dziaa jedynie kilka przedsibiorstw krajowych lub zagranicznych
-w dziedzinach kontrolowanych przez zwizki zawodowe praca ma pewne cechy specyficzne min:
rozbudowany ukad zalenoci i hierarchii, nieelastyczny czas pracy, nadgodziny ustalane przez
pracodawc, wysze tempo pracy
-moe by to rekompensata za uciliwoci przedsibiorstwa -istniej na ten temat dwa pogldy:
1)w chwili, gdy zwizkowi udaje si wywalczy podwyk pac, przedsibiorstwo korzysta z okazji, aby
wymusi wzrost wydajnoci
2)zmiany w organizacji pracy nie s relacja pracodawcw na ograniczenie przez zwizek poday
pracy w celu podniesienia pacy , lecz raczej przyczyna i uzasadnieniem istnienia zwizku
zawodowego
- zwizki zawodowe zapewniaj wysze pace swoim czonkom, poniewa:
1) wpywaj one na ograniczenie poday pracy, wiadomie godzc si na ograniczenie zatrudnienia
w gazi w zamian za wysze pace
2) odgrywaj one wana rol w negocjowaniu warunkw pracy, zapewniajc wzrost wydajnoci, przy
czym dbaj o to, aby stosowna cze wynikajcych z tego korzyci przypada rwnie zaodze w
postaci kompensujcych podwyek pac

-powodem strajku moe by spadek wiarygodnoci partnerw. Jeeli kierownictwo przedsibiorstwa

jest przekonane, i pracownicy bd strajkowa a do osignicia uczciwej ugody, to natychmiast
bdzie skonne zaakceptowa takie warunki

13. KAPITA I ZIEMIA: UZUPENIENIE ANALIZY RYNKW CZ YNNIKW

PRODUKCJI.
Rozwj przemysu wymaga zwikszenia zasobw kapitaowych, tzn. liczby maszyn, sprztu,
budynkw fabrycznych i biurowych, etc. Inwestycje oznaczaj powikszenie kapitau w gospodarce.
Funkcjonalny podzia dochodu informuje o proporcjach podziau dochodu narodowego midzy
czynniki produkcji. Udziay poszczeglnych czynnikw wykazuj wzgldn stabilno w duszym
okresie. Nie powinno to przesania faktu wzrostu iloci zastosowanego kapitau w stosunku do
nakadw pracy i odpowiadajcego mu spadku relacji midzy stawk wynagrodzenia kapitau a stawk
pacy.
Podmiotowy podzia dochodu dotyczy proporcji podziau dochodu narodowego midzy czonkw
spoeczestwa, niezalenie od tego, z usug, jakich czynnikw produkcji jest czerpany ten dochd.
(Gwn przyczyn nierwnomiernego podziau dochodw w UK jest bardzo nierwnomierny rozkad
majtku przynoszcego dochd)
Kapita rzeczowy (w przeciwiestwie do finansowego) obejmuje aktywa rzeczowe, dostarczajce
uytecznych usug przedsibiorstwom produkcyjnym bd gospodarstwom domowym. Podstawowymi
skadnikami kapitau rzeczowego s maszyny i urzdzenia produkcyjne, budynki mieszkalne, inne
budynki,
dobra trwaej konsumpcji i zapasy. Ziemia jest czynnikiem produkcji dostarczanym przez
natur. Majtek rzeczowy to kapita rzeczowy plus ziemia.

Inwestycje brutto to produkcja nowego i ulepszenie istniejcego kapitau rzeczowego. Inwestycje

netto to inwestycje brutto pomniejszone o zuycie istniejcego zasobu kapitau rzeczowego(majtku
produkcyjnego).
Jeeli inwestycje netto s dodatnie, to inwestycje brutto z nadwyk kompensuj zuycie kapitau i
istniejcy majtek produkcyjny si powiksza.
CENY USUG KAPITAU, STOPY PROCENTOWE I CENY AKTYWW

Zasb to ilo skadnika aktyww w jakim momencie. Strumie to potok usug, dostarczanych przez
dany skadnik aktyww w cigu pewnego okresu.
Koszt uycia usug kapitau okrela stawka najmu (wynagrodzenia) kapitau (rental rate)
Warto zaktualizowana 1$ z jakiego momentu w przyszoci to taka suma, ktra, dzi poyczona
komu na procent, da warto 1$ w tym wanie momencie.
Rachunek wartoci zaktualizowanej przeksztaca przysze wpywy lub patnoci w ich wartoci
dzisiejsze. Poniewa kredytodawcy pobieraj odsetki, a dunicy musz je paci, funt otrzymany jutro
jest warty mniej ni ten sam funt dzisiaj. Rnica zaley od wysokoci stopy procentowej. Im jest ona
wysza, tym nisza jest warto zaktualizowana przyszej patnoci. Poniewa oprocentowanie
kredytw jest obliczane przy zastosowaniu zasady procentu skadanego, dla dowolnej rocznej stopy
procentowej, warto zaktualizowana konkretnej kwoty jest tym mniejsza, im bardziej oddalony w
czasie jest przyszy moment jej otrzymania lub wypacenia.
Warto zaktualizowana bezterminowego prawa do dochodu rwna si zapewnianej przez jego
posiadanie staej rocznej sumie dochodw, podzielonej przez stop procentow.
(przy rocznej stopie procentowej rwnej 10%, bezterminowe prawo do dochodu w wysokoci 100$ jest
dzi warte 1000$)

Nominalna stopa procentowa wyznacza kwot odsetek od kredytu.

Realna, tj. skorygowana o wpyw inflacji, stopa procentowa okrela dodatkow ilo dbr, jak
moe naby kredytodawca, udzielajc rocznego kredytu i odkadajc na ten czas zamierzony zakup.
Realna stopa proc.= nominalna stopa proc. stopa inflacji w tym samym czasie.
POPYT NA USUGI KAPITAU
Warto kracowego produktu kapitau (MVPK marginal value product of capital) to przyrost
wartoci produkcji przedsibiorstwa spowodowany zastosowaniem dodatkowej jednostki usug
kapitau.
Popyt na usugi kapitau ma charakter popytu pochodnego. Krzywa popytu przedsibiorstwa na usugi
kapitau pokrywa si z krzyw wartoci kracowego produktu kapitau. Jeli ilo innych
zastosowanych czynnikw produkcji lub ceny produktw wzrosn, krzywa popytu pochodnego
przesunie si w gr. Gaziowa krzywa popytu na kapita i jego usugi jest mniej elastyczna ni suma
indywidualnych krzywych popytu poszczeglnych przedsibiorstw, gdy uwzgldnia wpyw
zwikszenia produkcji gazi na obnienie ceny produktu.
PODA USUG KAPITAU

W krtkim okresie poda usug kapitau jest staa. W dugim okresie moe si ona zmieni w wyniku
dopywu nowo wytworzonych dbr kapitaowych lub dopuszczenia do zuycia rzeczowego majtku
produkcyjnego.
Wymagana stawka wynagrodzenia kapitau to taka stawka, ktra pozwala dostawcy usug kapitau
pokry koszty nabycia rodkw trwaych. Jest ona tym wysza, im wysza jest stopa procentowa,
stopa amortyzacji i cena zakupu rodkw trwaych.
Stopa amortyzacji- odzwierciedla proces ekonomicznego i fizycznego zuycia rodkw trwaych.

RWNOWAGA I PROCESY DOSTOSOWAWCZE NA RYNKU USUG KAPITAU

Zaleno paca/zysk
Wzrost pac gazi w dwojaki sposb oddziauje na pooenie krzywej pochodnego popytu na usugi
kapitau. Primo wskutek zmniejszenia nakadw pracy maleje rwnie kracowa produkcyjno
kapitau (co obnia popyt na kapita); drugie primo- podwyka pac (podnoszc koszty produkcji)
prowadzi do zmniejszenia rozmiarw produkcji gazi i wzrostu jej ceny jednostkowej (co podnosi
rentowno kapitau i stymuluje popyt na kapita). Jeli popyt na produkcj gazi jest nieelastyczny,
przeway ten drugi efekt (drugie primo). Krzywa pochodnego popytu na usugi kapitau przesunie si
w gr. Ga zastpuje prac kapitaem, wytwarzajc niemal tak sam wielko produkcji. Jeli
popyt na produkty gazi wykazuje wysok elastyczno, przewag zyskuje pierwszy efekt. Krzywa na
usugi kapitau przesuwa si w d. Ga ogranicza zuycie pracy i kapitau i znacznie mniej
produkuje.
13.6 CENY DBR KAPITAOWYCH
Cena aktyww to cena, za jak nabywa si i sprzedaje dobra kapitaowe. Cena ta rni si
oczywicie od stawki opaty za ich usugi (najem). W stanie rwnowagi dugookresowej jest to zarwno
cena, przy ktrej dostawcy dbr kapitaowych pragn je wytwarza, jak i cena, jak gotowi s za nie
zapaci nabywcy. Ta ostatnia jest po prostu zaktualizowan wartoci oczekiwanych dochodw,
uzyskiwanych dziki usugom tych dbr.

ZIEMIA I RENTA GRUNTOWA

Ziemia jest szczeglnym dobrem kapitaowym, ktrego poda nawet w dugim okresie jest staa. W
dugim okresie s jednak moliwe midzygaziowe przemieszczenia ziemi i kapitau. Bd si one
dokonywa tak dugo, a nastpi wyrwnanie stawek najmu za ziemi lub kapita w rnych gaziach.
Renta gruntowa to cena pacona wacicielowi za wynajcie (dzieraw) ziemi, ktrej wysoko
zaley od urodzajnoci gleby i odlegoci od rynkw zbytu.
Gwnym czynnikiem powodujcym midzygaziowe zrnicowanie wspczynnikw kapitaowych
(stosunku kapita/praca) s rnice w stosowanej technologii. Wszystko zaley od atwoci w
zastpowaniu pracy kapitaem.
Stosowana technologia i moliwoci czynnikw produkcji powoduj bardzo znaczne midzygaziowe
zrnicowanie kapitaochonnoci w dugim okresie. W wikszoci gazi jest zauwaalna tendencja do
wzrostu kapitaochonnoci, jej sia jest jednak zrnicowana. Czciowo odzwierciedla to atwo, z
jak w konkretnej gazi moe dokonywa si substytucja pracy kapitaem, w miar wzrostu pac w
porwnaniu ze stawk opat za usugi kapitau. Inny powd to opracowywanie i wdraanie w
poszczeglnych gaziach innowacji technicznych.

14. RYZYKO W DZIAALNOCI GOSPOD ARCZEJ

Gwne zagadnienia:
- w jaki sposb istnienie ryzyka wpywa na nasze postpowanie?
- jak zmieniay si instytucje ekonomiczne, aby uatwi ycie w warunkach ryzyka?
14.1 Indywidualne postawy wobec ryzyka.
Gra uczciwa- w tym przypadku zyski przecitnie rzecz biorc rwne s zeru, np.: dostaje si szans
zarobienia 100z z prawdopodobiestwem wygranej wynoszcym 50% i przegranej rwnie 50%.
Gra nieuczciwa- szansa wygrania 30%, poraki 70%.
Gra korzystna- szansa wygrania 70%, poraki 30%.
Ekonomici dziel ludzi na:
Neutralnych wobec ryzyka- decyzj o rozpoczciu gry podejmuj, gdy szansa zysku przewaa.
Unikajcych ryzyka- szanse wygranej musz by due, nie wemie udziau w grze uczciwej.
Lubicych ryzyko- podejmie ryzyko nawet, gdy moliwo poraki jest wysoka.
Przy ubezpieczeniu np. domu, kiedy stawki s niekorzystne tylko osoba unikajca ryzyka wykupi
polis, reszta uzna, e jest to nieopacalne.
a) Niech do ryzyka a malejca uyteczno kracowa- przy danych cenach obliczmy, ile
uytecznoci uzyskamy dziki temu, co zakupimy za 1000z. Nastpnie obliczmy uyteczno
wydania 2000z. Rozmiary tego przyrostu to uyteczno kracowa dodatkowego 1000 z, o
ktry wzrs dochd. Wzrost dochodu o kolejne 1000z (mamy ju 3000) powoduje, e coraz
trudniej znale dobra, ktre rzeczywicie mamy ochot kupi. Tym samym uyteczno
kracowa pierwszego 1000z jest bardzo wysoka, a nastpnego ju maleje. Oczywicie s
wyjtki i ludzie, ktrzy naprawd musz mie samolot, jednak wikszo pocztkowo wydaje
pienidze na rzeczy najbardziej potrzebne i dalej zastanawia si co zrobi z reszt.
14.2 Ubezpieczenie a ryzyko.
Istot dziaalnoci firm ubezpieczeniowych stanowi czenie ryzyka od siebie niezalenego.
Przykadowo 1mln. Ludzi w wieku 55 lat wpaca 100z. Statystycznie umiera z nich 1%, co daje liczb
10 ty., wic kady spadkobierca otrzymuje10 ty. z. Im wicej ludzi wpaca ( czy ryzyko) tym lepiej.

Nikt nie gwarantuje, e umrze dokadnie 1% (moe by mniej lub wicej) i to jest wanie ryzyko firmy
ubezpieczeniowej.
Wiele firm nie ubezpiecza od klsk ywioowych np. trzsie ziemi, poniewa niesie to za sob zbyt
due ryzyko, bo gdy nastpi dotyka zbyt du liczb klientw. W takim przypadku stosuje si
dzielenie ryzyka. Przykadowo Tow. Ubezp. Lloyd skada si z setek syndykatw i kade z nich
grupuje liczb ok. 20 czonkw wnoszcych po 100 ty. wkadu. Kady syndykat bierze na siebie np.:
1% sumy transakcji i odsprzedaje cz innym firmom ubezpieczeniowym. W ten sposb ryzyko jest
kilkakrotnie dzielone, a udzia pojedynczej firmy w transakcji minimalny.
2 czynniki zakcajce liczb transakcji na rynku ubezpiecze:
Ryzyko moralne- pojawia si, gdy ubezpieczenie zwiksza prawdopodobiestwo wystpienia
zdarzenia np. nie bdziemy dba o serce, lub bdziemy to czyni w mniejszym stopniu, gdy
ubezpieczymy si na wypadek zawau.
Selekcja negatywna- klienci nalecy do grupy najwikszego ryzyka (np. palacze) s bardziej skonni
do ubezpieczania si ni inni, dlatego firmy nie mog korzysta ze statystyk umieralnoci
uwzgldniajc redni wszystkich obywateli.
Niepewno a dochody z posiadanych aktyww.
Ludzie gromadz rne dobra w postaci pienidzy zota itp.
Bony skarbowe a akcje przedsibiorstw:
Bony emituje rzd na okres 3 mies., po ich odsprzedaniu zyskuje si 3%, czyli w skali rocznej 12%.
Realny zysk to jednak dochd pomniejszony o stop inflacji w okresie posiadania bonu.
Akcje przedsibiorstw przynosz dochd przez dywidendy ( patnoci, ktrych rdem s zyski z
przedsibiorstwa pomniejszone o wydatki) oraz zyski kapitaowe (wzrost cen akcji). Tu rwnie
naley uwzgldnia inflacj.
Stopa zwrotu z akcji podlega nieporwnanie wikszym wahaniom ni stopa z bonw skarbowych.
Akcj s wic bardziej ryzykown form gromadzenia pienidzy ni bony. Przewanie dochody a akcji
s wiksze, jednak obcione s sporym ryzykiem straty.
Wybr portfela inwestycyjnego:
Portfel inwestycyjny jest to zbir aktyww finansowych i rzeczowych: bonw obligacji, zota itp.,
ktre su do lokowania majtku. Wybr midzy tymi dobrami ksztatuje oczekiwany wpyw z danego
portfela aktyww , a zwizane z nim ryzyko. Zaley od:
Gusta- kto kto unika ryzyka preferuje wikszy zysk, lecz nie lubi zwizanego z tym ryzyka. Jeli wic
ma portfel z samymi akcjami ryzyko jest wiksze ni przy bonach.
Moliwoci- Im wicej majtku przeznacza si na akcje a nie na bony, zysk moe by wikszy, ale
ronie i ryzyko.
Wybr portfela- inwestor zacznie rozwaa kupno aktyww obcionych wikszym ryzykiem, gdy
przecitny z nich dochd przewyszy ten uzyskany z aktyww bezpiecznych.
a) Dywersyfikacja (zrnicowanie) aktyww to strategia zmniejszania cakowitego ryzyka przez
czenie ryzyka zwizanego z kilkoma rnymi aktywami o odmiennym rozkadzie dochodu
np. zakup akcji w sektorze bankowym i naftowym. Trzymanie w portfelu rnych aktyww o
niezalenych dochodach i rnym ryzyku pozwala zmniejszy ryzyko caego portfela. Dlatego
te drobni inwestorzy rnicuj posiadane akcje.
b) Dywersyfikacja w przypadku aktyww o skorelowanych dochodach: gdy zmiany
dochodw z rnych aktyww zale od siebie mwimy o dochodach skorelowanych. Kiedy
zmiany podaj w tym samym kierunku mwimy o dodatniej korelacji np. czynniki
gospodarcze wpywaj na zysk z akcji banku i przedsibiorstw przemysu samochodowego.
Jeli zyski zmieniaj si w przeciwnych kierunkach nastpuje ujemna korelacja np. kryzys
powoduje wzrost cen akcji firmy wydobywajcej zoto, a ceny akcji innych sektorw w
wikszoci malej.
c) Wspczynnik beta- jest miar stopnia, w jaki dochd z danej akcji zmienia si w porwnaniu
ze redni dochodowoci wszystkich akcji na giedzie.
Jeli beta =1 to dochd jest taki sam jak rednia giedowa
Beta wysokie- wysze dochody od redniej giedowej, jednak obniaj si gwatownie, jeli
przychodzi zamanie
Beta niskie- przynosi dochd reagujcy na zmiany (zaamania itp.) zmieniajcy si w tym samym
kierunku co beta=1 , jednak ich amplituda jest mniejsza

Beta ujemne- zachowuje si odwrotnie ni tendencje rynkowe np. podczas recesji ich warto
ronie.
Bankierzy poszukuj akcji o ujemnym beta, bo wczanie ich do portfela, gdzie inne skadniki
zmieniaj si z oglnymi tendencjami zmniejsza ryzyko. Kupowanie akcji o wysokim beta jest
niekorzystne, gdy dochody z nich podlegaj wahaniom i zmieniaj si w tym kierunku co
tendencje rynkowe. Samodzielne kupowanie akcji o ujemnym beta te jest ryzykowne, jednak
wesp z innymi zmniejszaj ryzyko caego portfela.
Efektywne rynki aktyww
2 teorie na rynek papierw wartociowych
Teoria kasyna- Brak racjonalnych podstaw gry, wszystko zaley od szczcia. J.F Keynes
przekonywa, e gieda dziaa jak kasyno, poniewa jest zdominowana przez krtkoterminowe
transakcje spekulacyjne. Kto, kto kupuje akcje nie oczekuje zyskw z dywidend, lecz chce
szybko zyska po sprzeday akcji po wyszej cenie.
Teoria rynkw efektywnych- traktuje gied jak czuy instrument przetwarzania informacji, ktry
szybko reaguje na nowe wiadomoci i przystosowuje do nich ceny akcji (np. znajc
dugoterminowe prognozy pogody atwiej oceni zyski w przemyle produkujcym lody). Jeli ceny
rzeczywicie odzwierciedlaj wysoko dywidend (zyskw) to rynek prawidowo rozdziela zasoby
midzy przedsibiorstwa. Jeli jednak ceny ksztatuje przypadek to moliwe, e szanse rozwoju
otrzymaj niewaciwe firmy.
Bble spekulacyjne- np. zoto nie przynosi odsetek czy dywidend i jego obecna cena zaley od
przewidywanych zyskw kapitaowych, a te od ludzkich oczekiwa. Przysze ceny zota za zale
od zyskw kapitaowych oczekiwanych w przyszoci, a te od oczekiwa dotyczcych cen w
jeszcze odleglejszej przyszoci itd. Na takim polu pojawiaj si wanie bble spekulacyjne
niemajce konkretnego potwierdzenia w faktach
Nieco wicej o ryzyku.
Rynek transakcji terminowych- obejmuje kontrakty podpisane dzi na dostaw dbr w
ustalonym terminie w przyszoci po cenach okrelonych dzi np. tona miedzi dzi kosztuje 800z i
oczekuje si, e za rok bdzie kosztowa 880z. Dlatego opaca si j przez ten czas trzyma.
Asekuracja na rynku transakcji terminowych np. sprzedajemy dzi mied za 860 z z dostaw za
rok, mimo, e oczekujemy, e wtedy sprzedalibymy j za 880z.
Na rynku transakcji terminowych nabywc jest kupiec tzw. gracz. To on np. kupuje z
wyprzedzeniem mied po to by j potem droej sprzeda. W praktyce ceny na rynku dostaw
natychmiastowych odbiegaj od cen przewidywanych, dlatego te gracze mog ponosi straty.
Rnice wyrwnania (pac)- kto, kto wykonuje zawd o wysokim ryzyku miertelnoci ma
wysz pac, ni ten, kto wykonuje zawd rwnie uciliwy i wymagajcy, wymagajcy
podobnych kwalifikacji, jednak bez duego ryzyka mierci.

15. WPROWADZENIE DO EKONOMII DOBROBYTU

EKONOMIA DOBROBYTU- ga ekonomii zajmujca si problemami normatywnymi (tzn.
wartociujca ocena, czy gospodarka dziaa dobrze)
RWNO:
Pozioma= identyczne traktowanie identycznych osb,
Pionowa= zrnicowane traktowanie rnych osb (w tym celu zmniejszanie skutkw
przyrodzonych rnic)
ALOKACJA ZASOBW= wyczerpujcy opis tego, kto co robi i kto co dostaje. Rynek jest jednym z
mechanizmw alokacyjnych. Zakres moliwoci alokacyjnych zaley od stanu technologii i wielkoci
zasobw w gospodarce. Ostateczna warto alokacji zaley od oceny samego konsumenta.
=inaczej: kompletny opis zuywanych czynnikw produkcji, wytwarzanych dbr i sposobu, w jaki s
one dostarczane konsumentom.
EFEKTYWNO W SENSIE PARETO= alokacja jest efektywna, jeeli niemoliwe jest przejcie do
innej alokacji, ktra polepszyaby pooenie niektrych osb bez szkody dla innych.

Gospodarka jest efektywna, jeeli nie moe wytwarza jakiego dobra nie zmniejszajc wielkoci
produkcji innych dbr.
Teza: jeeli wszystkie rynki w gospodarce s doskonale konkurencyjne to powstajcy dziki ich
dziaalnoci stan rwnowagi w caej gospodarce jest efektywny w sensie Pareto.
Ceny peni tu gwn rol- zapewniaj sytuacj rzeczywistej rwnowagi konkurencyjnej. Cena
motywuje indywidualnych konsumentw i producentw, kierujcych si swym wasnym interesem do
zachowa powodujcych efektywn w sensie Pareto alokacj zasobw znajdujcych si w
gospodarce.
Istnieje nieskoczenie wiele efektywnych w sensie Pareto sposobw rozdysponowania zasobw.
Co decyduje o wyborze konkretnego sposobu alokacji?
Zdolnoci wrodzone jednostek,
Rny poziom kapitau ludzkiego,
Rny poziom majtku finansowego.
Czynniki te powoduj zrnicowane dochody, co wpywa na struktur popytu konsumentw. Rnicom
w strukturze popytu towarzysz rnice w przebiegu krzywych popytu na poszczeglne dobra i usugiprowadzi to do ustalenia rozmaitych cen rwnowagi i odpowiadajcych im wielkoci popytu i poday.
Rzdy prowadz prawidow i najlepsz polityk gospodarcz, jeeli alokacja zasobw jest efektywna
w sensie Pareto.
W warunkach wolnej konkurencji rozkad zdolnoci do zdobywania dochodu wywouje rozmaite
warianty efektywnoci w sensie Pareto= rzd moe ograniczy swe dziaania do redystrybucji
dochodu i bogactwa za pomoc podatkw dochodowych, od spadkw oraz zasikw- nie musi si w
ogle martwi o dziaania interwencyjne majce zapewni efektywn alokacj zasobw. Mechanizm
wolnej konkurencji automatycznie zapewnia efektywne rozdysponowanie zasobw.
=rzd powinien pozwoli, aby problem efektywnej alokacji rozwizywa mechanizm rynkowy
(wolnokonkurencyjny).
Rwnowaga powstajca w warunkach konkurencji jest efek.w sensie P. poniewa niezalene
dziaania: producentw (ustalajcych koszty kracowe na poziomie odpowiadajcym cenie) i
konsumentw (ustalajcych na tym samym poziomie uytecznoci kracowe) zapewniaj, e
kracowy koszt produkcji dobra= jego kracowa uyteczno.

Gdy spoeczny koszt kracowy nie jest rwny spoecznej korzyci kracowej mamy do czynienia z
ZAKCENIEM.
Opodatkowanie jako zakcenie:
Rzd chce ustanowi podatek, aby subsydiowa ubosze warstwy ludnoci- jednak dc do
rwnoci powoduje zakcenia w efektywnoci alokacji,
Podatek powoduje rozbieno midzy cen pacon przez nabywc, a cen otrzymywan
przez sprzedawc,
System cen dziaajcy za porednictwem wolnego rynku nie bdzie ju wyrwnywa
kracowych uytecznoci opodatkowanych towarw z ich kosztem kracowym,
Rwnowaga w gospodarce nie jest efektywna pod wzgldem alokacji zasobw,
=spoeczestwo marnotrawi cz zasobw, produkujc niewaciwe iloci rozmaitych dbr.
ZAWODNO RYNKU= wszelkie sytuacje, gdy rwnowaga ksztatujca si na wolnych rynkach nie
prowadzi do efektywnej alokacji zasobw= niesprawno rynku.
rda zakce prowadzcych do zawodnoci rynku:
1. niedoskonao konkurencji- tylko mechanizm konkurencji doskonaej prowadzi do
efektywnej alokacji zasobw,
2. preferencje spoeczne- np. denie do rwnej dystrybucji (poprzez opodatkowanie)
powoduje zakcenia w alokacji (odrywa cen pacon przez konsumenta od ceny otrzymywanej
przez producenta),
3. efekty zewntrzne- np. skaenie rodowiska, haas, tok,

4. brak innych rynkw: dobra, ktre powstan w przyszoci, ryzyko, informacja,

ad 3. EFEKTY ZEWNTRZNE- powstaj wtedy, gdy decyzja jednostki o produkcji lub konsumpcji
wywiera bezporedni wpyw na produkcj lub konsumpcj innych osb inaczej ni za porednictwem
cen rynkowych. W sytuacji, gdy istniej efekty zewntrzne, rwnowaga wolnorynkowa doprowadzi do
nieefektywnej alokacji zasobw, gdy nie istnieje rynek ani rynkowa cena tych wanie efektw
zewntrznych.
Np. fabryka zanieczyszcza wod- nie ponosi z tego tytuu adnych kosztw, ale wpywa to na koszty
ponoszone przez innych np. rybakw lub kpicych si.
Powstaj rnice midzy bilansem kosztw i uytecznoci kracowych, ktrego dokonuje jednostka, a
analogicznym bilansem przeprowadzonym z punktu widzenia spoeczestwa. Rnice te powoduj
przesunicie punktu rwnowagi cenowej na dane dobro (aby wyrwna straty spoeczne
spowodowane efektem zewntrznym).

Produkcyjne efekty zewntrzne= gdy decyzje jednego producenta bezporednio wpywaj na

koszty produkcji innych, np. gdy fabryka zanieczyszcza wod zuywan przez inn fabryk,
Konsumpcyjne efekty zewntrzne= decyzje jednej osoby bezp. Wpywaj na wielko
uytecznoci osiganej przez innych konsumentw, np. gdy malujemy swj ogrd inni
korzystaj z wzrostu walorw estetycznych naszej ulicy.

Zanieczyszczenie rodowiska:
Stosujc opaty (kary) za zanieczyszczanie rodowiska wyrwnuje si rnic midzy
prywatnym i spoecznym kosztem kracowym (wzrasta prywatny koszt produkcji=
ograniczenie produkcji= spadek kosztu spoecznego jakim jest ycie w zanieczyszczonym
rodowisku),
Opodatkowanie szkodliwej dziaalnoci,
Ad 4. Nie mona stworzy rynkw dbr przyszych i ryzyka- bez nich rynkowy system cen nie moe
doprowadzi do zrwnania si spoecznych kosztw i uytecznoci kracowych dla dbr przyszych i
dla ryzykownych rodzajw dziaa.
Brak informacji moe spowodowa rnic midzy kosztem prywatnym, a kosztem spoecznym.

16.PODAT KI I WYDATKI PUBLICZNE: ROLA PASTWA W ALOKACJI

ZASOBW
Rozdzia ten dotyczy rozmiarw interwencji pastwa w gospodarce. Jak wysokie podatki powinno
ciga pastwo? Czy istniej dobre i ze podatki? Jeeli podatki s po to, aby opaci wydatki
pastwa, to czy te wydatki s rzeczywicie potrzebne? Naley odrni wydatki pastwa na:

Dobra i usugi -(np. szkoy, obron narodow, policje itd.)wydatki na nie oznaczaj
bezporednio zuycie czynnikw produkcji, ktre mogyby zosta zatrudnione w inny sposb w
sektorze prywatnym.

Patnoci transferowe-(np. ubezpieczenia spoeczne, oraz wypacane przez pastwo

emerytury)nie angauj bezporednio rzadkich zasobw spoeczestwa. Przekazuj one raczej si
nabywcz konsumentw, ktrzy pac podatki, innym grupom konsumentw, a mianowicie tym, ktre
otrzymuj patnoci transferowe lub subsydia.
Jednym z powodw podejmowania prb redukcji wydatkw publicznych jest ch stworzenia
warunkw do obnienia podatkw.
Kracowa stopa podatku dochodowego to odsetek zabierany przez pastwo z ostatniego funta
zarobionego przez jednostk. W przeciwiestwie do tego przecitna stopa podatkowa to
odsetek cakowitego dochodu, ktry jest pobierany przez pastwo w formie podatku
dochodowego.
Progresywne opodatkowanie wystpuje wtedy, kiedy przecitna stopa opodatkowania ronie w miar
wzrostu poziomu dochodu jednostki. Pastwo zabiera wwczas proporcjonalnie wicej bogatym ni
biednym. Degresywne opodatkowanie wystpuje, gdy przecitna stopa opodatkowania maleje w
miar wzrostu poziomu dochodu. Pastwo zabiera wtedy stosunkowo mniej bogatym.

Rozwamy teraz argumenty, ktrych mona uy na usprawiedliwienie wydatkw pastwowych w

gospodarce rynkowej. Zaczynamy od dbr publicznych.
Dobro prywatne to takie dobro, ktre bdc konsumowane przez jedn osob, nie moe by
jednoczenie konsumowane przez kogo innego bez uszczerbku dla osoby pierwszej(przy
danej poday lodw nasz konsumpcja zmniejsza ilo lodw dostpna dla innych
konsumentw)
Dobro publiczne to takie dobro, ktre bdc konsumowane przez jedna osob(bez uszczerbku
dla innej osoby) moe by jednoczenie konsumowane przez innych ludzi.( np. czyste
powietrze, obrona narodowa)
W przypadku czystych dbr publicznych wszyscy jestemy zmuszeni konsumowa t sam ilo, czyli
tyle ile globalnie zaoferowano. Najwaniejsza waciwoci dbr publicznych jest to, e:
1. Jedna osoba moe konsumowa dane dobro, nie zmniejszajc przy tym jego iloci dostpnej
dla innych;
2. Nie jest moliwe wykluczenie kogokolwiek z udziau w konsumpcji bez poniesienia
prohibicyjnych kosztw takiej operacji(jednak wykluczenie jest moliwe np. stadion pomieci
tylko okrelon liczb widzw);
gapowicze- dostajemy te sama ilo obrony narodowe, co wszyscy obywatele, nie zalenie od tego,
czy pacimy czy nie, nie ley, wic w naszym interesie kupowanie obrony narodowe na rynku
prywatnym. Jeeli wszyscy obywatele rozumowaliby podobnie nie mielibymy obrony narodowej,
nawet gdybymy tego wszyscy chcieli. Ktokolwiek paci za obron narodowa, korzystaj z niej
wszyscy obywatele. Poniewa w przypadku dbr publicznych wystpuje rnica miedzy spoeczn i
prywatn uytecznoci kracowa, rynek prywatny nie zapewni spoecznie optymalnej iloci dobra.
Jest to problem, ktry musi rozwiza interwencja pastwa, zapewniajc zrwnanie spoecznego
kosztu kracowego ze spoeczn uytecznoci kracow.
Indywidualne krzywe popytu(P1, P2) zsumowane
pionowo daj w efekcie krzyw popytu
spoecznego, czyli krzyw spoecznej uytecznoci
kracowej.(DD). Jeeli MC oznacza prywatny i
spoeczny koszt kracowy wytworzenia dobra
publicznego, optymaln spoecznie wielkoci
produkcji jest Q*, kiedy to spoeczny koszt
kracowy oraz spoeczna uyteczno kracowa
s rwne.
Konstruujc krzywa spoecznej uytecznoci
kracowej pastwo rozstrzyga, jaka ilo dobra
publicznego jest optymalna spoecznie.
Problem gapowicza powoduje, i rynki prywatne
nie wyprodukuj spoecznie efektywnej iloci dobra
publicznego i e jest tu miejsce na interwencje pastwa, wywoana wzgldami efektywnoci. Wynika
std rwnie, e pastwo musi okreli jak wiele tych dbr naley produkowa. Nie wynika za, e to
ono samo ma je wytwarza.
To czy dobra publiczne powinny by produkowane przez sektor publiczny, nie zaley od sposobu ich
konsumpcji, lecz od sposobu ich wytwarzania.(zamiatanie ulic to nic nadzwyczajnego i moe by z
atwoci wykonywane zarwno przez suby publiczne, jak i prywatne)
Pastwo wydaje pienidze na dobra publiczne, gdy pozostawienie ich w gestii sektora prywatnego
powodowaoby zawodno rynku. Motywem tej interwencji jest, zatem efektywno spoeczna. W
przeciwiestwie do tego wydatki pastwa na patnoci transferowe wi si przede wszystkim z
kwesti rwnoci i redystrybucji dochodw. Skala redystrybucji, do ktrej osignicia zmierza
pastwo, jest kwesti uznaniow- czystym sdem wartociujcym, bdcym przedmiotem sporu
rnych partii politycznych. Wystpuje tu ponadto nieunikniona konkurencja pomidzy dwoma celami:
efektywnoci i rwnoci. Aeby zwikszy skale redystrybucji, pastwo bdzie zmuszone podnie
stopy podatkowe.
Dobra spoecznie podane to takie dobra, o ktrych spoeczestwo sdzi, e kady powinien
je posiada, bez wzgldu na to, czy tego pragnie(owiata, ochrona zdrowia). Natomiast
dobrami spoecznie niepodane to takie dobra, ktre zdaniem spoeczestwa powinny by

wyeliminowane bez wzgldu na to, jaki stosunek do nich maja poszczeglne

jednostki(papierosy, narkomania, hazard).
Istniej dwa powody uzasadniajce wyrnianie dbr spoecznie podanych:
1. Skoro wzrost wyksztacenia zwiksza wydajnoci nie tylko ksztaccego si pracownika, lecz
wszystkich innych, z ktrymi on wsppracuje- to mamy do czynienia z produkcyjnym efektem
zewntrznym niebranym pod uwag, kiedy jednostka rozstrzyga, jakie wyksztacenie warto
uzyska. Jeeli ludzie zgaszaj za may popyt na wyksztacenie, spoeczestwo powinno
zachca do jego pobierania, czynic wyksztacenie bardziej dostpnym.
2. Pojawia si wwczas, gdy spoeczestwo uznaje, e jednostki przestaj dziaa w swym
dobrze pojtym interesie.(narkomania)
Celem interwencji pastwa jest nie tyle wmawianie ludziom, czego powinni chcie, ile uwiadamianie
im, czego ju pragn. Pastwo moe, zatem wydatkowa pienidze na obowizkowe ksztacenie lub
obowizkowe szczepienia, poniewa zdaje sobie spraw z tego, e jednostki pozostawione same
sobie zachowuj si w sposb, ktrego w przyszoci bd aowa.
Rodzaje podatkw.
Podatki bezporednie. Osoby fizyczne paca podatek dochodowy od otrzymywanych wynagrodze za
prac, czynszw i opat dzierawnych, dywidend i odsetek. Rwnie s to dokonywane przez ni
wpaty na pastwowy fundusz ubezpiecze.
Podatki porednie. To podatki nakadane na wydatki na dobra i usugi. Najwaniejszy jest podatek od
wartoci dodanej(VAT), bdcy w rzeczywistoci podatkiem od sprzeday detalicznej. Podczas gdy
podatek od sprzeday jest cigany jedynie na etapie ostateczne sprzeday konsumentowi, VAT
obcia rne stadia procesu produkcji. Uzupeniaj go dochody z innych podatkw porednich, w tym
ze specjalnych opat akcyzowych nakadanych na tyto oraz alkohol, opat licencyjnych pobieranych
od posiadaczy samochodw i telewizorw oraz cel importowych.
Podatki majtkowe- dwa rodzaje. Pierwszy to podatek od posiadanego majtku, stanowicy gwne
rdo dochodw samorzdw lokalnych. Drugim jest podatek od transferw kapitau, stosowany w
przypadku przekazywania majtku pomidzy jednostkami ( darowizny lub spadki).
Rwno pozioma tzn. rwnorzdne traktowanie jednakowych osob, oraz rwno pionowa tzn.
redystrybucja polegajca na zabieraniu tym, ktrzy maja i dawaniu tym, ktrzy nie maj.
Zabierajc proporcjonalnie wicej zamonym, podatek dochodowy urzeczywistnia zasad zdolnoci
patniczej.
Zasada korzyci orzeka, e ci, ktrzy otrzymuj wicej, ni wynosi przypadajca na nich porcja
wydatkw publicznych, powinni paci odpowiednio wysze podatki.
Zasada korzyci czsto popada jednak w otwarty konflikt z zasada zdolnoci patniczej.
Jeeli gwnym celem jest osignicie rwnoci pionowej, to zasada zdolnoci patniczej powinna
uzyska pierwszestwo.
Progresywne elementy opodatkowania sugeruj to, e:
1) Patnoci transferowe s gwnie przeznaczone dla osb ubogich.
2) Pastwo dostarcza dbr publicznych, ktre s konsumowane przez biednych, nawet, jeeli nie
pacili oni adnych podatkw na ich sfinansowanie.
Oprcz tych progresywnych elementw system podatkw, transferw i wydatkw publicznych zawiera
rwnie pewne elementy degresywne, zabierajce proporcjonalnie wicej ubogim (podatki naoone
np. na piwo, tyto- na te dobra ubodzy wydaj du cz swoich wydatkw).
Ciar podatku. Chodzi tu o ostateczny rozkad ciaru podatku pomidzy rnych ludzi, przy
uwzgldnieniu wszystkich jego skutkw.
Niezalenie od tego czy rzd ciga podatek od przedsibiorstw, czy tez od pracownikw, ciar
podatku jest taki sam. Obcia on czciowo przedsibiorstwa, zmuszone do pacenia wyszych pac
brutto, czciowo za pracownikw, otrzymujcych nisz pac netto.

Jeeli krzywa poday SS przebiega pionowo(jest

skrajnie nieelastyczna) to cay ciar podatku
obcia pracownikw. Ich paca po opodatkowaniu
zmniejsza si o pen wielko podatku.
Jeeli mamy do czynienia elastyczn krzyw poday
a nieelastyczn krzyw popytu, to ciar podatku
spadnie wtedy przede wszystkim na nabywcw.
W przypadku, gdy krzywa poday lub krzywa popytu
na dobro lub usug jest mao elastyczna, naoenie
podatku doprowadzi jedynie do niewielkiej zmiany
iloci nabywanej i sprzedawanej.
Przyjmujc, e, pastwo musi zwikszy swoje
dochody z podatkw, najmniejsz strat cakowit
spowoduje skoncentrowanie podatkw na dobrach,
ktrych poda lub popyt s najmniej elastyczne.

Wydaje si, e gwnym powodem zastrzee wobec wysokich wydatkw pastwowych jest
konieczno zapewnienia odpowiednio wysokich wpyww do budetu. Wysokie opodatkowanie
niezbdne do opacenia wysokich wydatkw pastwowych nieuchronnie dawi gospodark.
Przede wszystkim wydajc mniej na dobra i usugi, pastwo przestaje zuywa zasoby, ktre bdzie
teraz mona zastosowa w sektorze prywatnym.
Nisze podatki i mniejsze zakcenia zmniejszyyby straty. Poniewa zakcenie zwizane z istnieniem
podatku dochodowego prowadzi do zatrudnienia mniejszej iloci pracy ni ilo efektywna spoecznie,
obnienie podatku zwikszyoby take poziom zatrudnienia w gospodarce.
Im mniej elastyczna jest poda pracy, tym mniejsze jest zakcenie spowodowane przez konkretne
stawki podatku dochodowego. Jeeli poda pracy jest zupenie sztywna to podatek dochodowy nie
wywouje adnego zakcenia i obnienie podatku nie daje adnych korzyci lokacyjnych.
Uwzgldniajc czne zmiany czasu pracy i aktywnoci zawodowej, stwierdzamy, zatem, e krzywa
poday pracy (czas pracy pomnoony przez pracujcych) nie bdzie zupenie pionowa. Zmniejszenie
podatku dochodowego zwikszy poda pracy, przede wszystkim przez przycigniecie nowych
pracownikw do zasobu siy roboczej.
Krzywa Laffera- obrazuje zwizek midzy stawkami podatkw a wielkoci wpyww z podatkw.
Powyej pewnego poziomu t zwikszenie
stawek opodatkowania prowadzi do
zmniejszenia sumy przychodw
budetowych, a to ze wzgldu na
antymotywacyjny wpyw podatkw na
rozmiary dziaalnoci podlegajcej
opodatkowaniu.

Dwa modele opisujce zachowanie

lokalnego samorzdu:
Model Tiebouta, jest niekiedy
nazywany modelem niewidzialnej stopy. Ludzie gromadz si tam, gdzie lokalny samorzd
oferuje im taki pakiet wydatkw i podatkw, ktrego sobie ycz. Niewidzialna stopa
zapewnia optymalna alokacje zasobw dziki konkurencji midzy samorzdami w rnych
miejscowociach.
Naley rozszerzy obszar geograficzny podlegy kademu z lokalnych samorzdw, aby obj
on wikszo ludzi, ktrzy bd korzystali z dostarczanych przez ten samorzd usug
publicznych.

17. POLITYKA OCHRONY KONKURENCJ I I POLITYKA PRZEMYSOWA

spoeczny koszt monopolu

Spoeczestwo powinno dy do wytwarzania poszczeglnych dbr w takich ilociach, by speniony
by warunek:
kracowy koszt spoeczny ( k) = kracowa korzy spoeczna ( p)
Zatem produkowana powinna by taka ilo, przy ktrej p = k. Tak wanie jest w wolnej konkurencji.
Monopol postpuje inaczej, ustala cen na poziomie wyszym od kosztu kracowego: p > k.
Spoeczny koszt monopolu przejawia si w tym, e monopol zmniejsza produkcj, a
zwiksza cen.
W gazi wolnokonkurencyjnej wielko produkcji w dugim okresie ustala si na poziomie Qk, (S = D).
W gazi zmonopolizowanej wielko produkcji ustala si na poziomie zrwnujcym utarg kracowy z
kosztem kracowym (Qm).
Pole H oznacza strat ponoszon przez tych konsumentw, ktrzy zrezygnowali z zakupu danego
towaru na skutek podwyki ceny.
Natomiast pole T oznacza dodatkowe koszty ponoszone przez nabywcw kupujcych towar po
wyszej obecnie cenie.

S(k)
pm

pm

pk

pk

D( u )

D( u )

Zapobieganie praktykom monopolistycznym

Qm

Qk

Qm

Qk

Monopol (czysty) jest wycznym sprzedawc jakiego dobra lub usugi. Poniewa monopol nie ma
konkurentw, moe ograniczy produkcj (zmniejszajc wielko poday), nakada wysze ceny i
pobiera wysze zyski ni inne firmy.
Pastwo moe nie dopuszcza do powstawania monopoli oraz zmowy midzy najwikszymi
producentami danego dobra, jak i przeciwdziaa wyej wspomnianym praktykom monopolistycznym
w przypadku gdyby z jakich powodw monopole powstay.

FUZJE

Fuzje i przejcia s transakcjami stosowanymi przez przedsibiorstwa celem osignicia

okrelonych zamierze strategicznych i finansowych.
Ich konsekwencj moe by poczenie dwch podmiotw gospodarczych w jedn
organizacj w taki sposb, aby osign nowe cele, wsplnie uczestniczc w rynku (fuzja) lub
nabycie takiej liczby akcji (udziaw) jednego przedsibiorstwa przez drugie, ktra daje
moliwo kontroli nad caoci, wynikiem, czego wykupiona firma zostaje w pewien sposb
wczona w struktury jednostki przejmujcej (przejcie).

Uczestnikami fuzji i przej mog by przedsibiorstwa zupenie odmienne pod wzgldem

stylu zarzdzania, kultury organizacyjnej, czy systemw wartoci, std sukces takiej operacji
uzaleniony jest od tego jak skutecznie potrafi si one ze sob zintegrowa.
Motywy fuzji i przej mona okreli w kategoriach strategii i polityki przyjtej przez spk
dokonujc przejcia. Na przykad due przedsibiorstwo z brany spoywczej, posiadajce
rozbudowan sie dystrybucji, moe przej ma, mniej znan spk z tej samej brany w
celu osignicia synergii w sferze marketingu i dystrybucji. Inne rodzaje przej mog wynika
midzy innymi z denia do zwikszenia siy rynkowej, zdobycia kontroli nad strategicznym
dostawc bd konsolidacji nadmiernych zdolnoci produkcyjnych. Jak to wspomniano, cho
transakcje przej wynikaj gwnie z celw strategicznych, to strategie te tworzone s po to,
aby suy stronom zainteresowanym dziaalnoci firmy dokonujcej przejcia

Rodzaje fuzji
Fuzja pozioma (horyzontalna) - gdy czce si przedsibiorstwa produkuj podobne produkty w tej
samej brany.
Fuzja pionowa (wertykalna) - gdy cz si przedsibiorstwa zajmujce si rnymi etapami powstania
tego samego produktu.
Fuzja konglomeratowa - ma miejsce, gdy przedsibiorstwa dziaaj w innych branach.

MONOPOL NATUARLNY
wystpuje w danym segmencie rynku, wwczas, gdy pojedyncza firma moe obsuy ten rynek po
niszych kosztach ni jakakolwiek kombinacja dwch lub wicej firm. To, czy dana dziaalno stanowi
naturalny monopol zaley od kombinacji warunkw technologicznych, kosztowych oraz popytowych.
Monopole naturalne charakteryzuje gwatowny spadek krzywych dugoterminowego kosztu
przecitnego i kracowego, ktry pozostawia miejsce tylko dla jednej firmy, w peni wykorzystujcej
osigaln oszczdno skali i zaopatrujcej rynek. W istocie monopole naturalne istnieje z powodu
oszczdnoci skali i oszczdnoci zakresu, ktre zaley od popytu na rynku. Najczciej monopole
naturalne wystpuje w niektrych (sieciowych) czciach takich dziedzin gospodarki, jak: energetyka,
transport kolejowy, gaz ziemny, telekomunikacja. Ze wzgldu na to, e wydajna dziaalno
produkcyjno-usugowa wymaga istnienia tylko jednej firmy, monopole naturalne s zazwyczaj
przedmiotem rzdowych regulacji. Regulacje zawieraj z reguy wymogi dotyczce cen, jakoci oraz
warunkw wejcia na rynek.
Sytuacja na okrelonym rynku moe zmienia si w czasie wraz ze zmianami w zakresie technologii i
popytu w taki sposb, e dziaalno, ktra stanowia naturalny monopol przestanie nim by i na
odwrt.

POLITYKA PRZEMYSOWA
Nie istnieje jednoznaczna definicja polityki przemysowej. Pojcie to kojarzone jest czsto ze
szkodliwymi metodami interwencjonizmu pastwowego, oddziaujcymi na rynkowy mechanizm
alokacji zasobw w przemyle. Jednak zwolennicy polityki przemysowej uwaaj j za konieczny
element oglnej polityki gospodarczej, zwaszcza w okresie transformacji gospodarki. Oglnie, polityka
przemysowa moe by okrelona jako stymulowanie zmian w podanych kierunkach (przede
wszystkim ze wzgldu na utrzymanie konkurencyjnoci w skali midzynarodowej) w rnych
aspektach przemysowej struktury wytwarzania. Oznacza wic ona ingerencj rzdow w rozwj
struktury przemysowej danej gospodarki i std czsto jest okrelana jako polityka przemysowostrukturalna. Ingerencja ta polega najczciej na dziaaniach redestrybucyjnych w stosunku do
okrelonych dziedzin gospodarki.
W przeciwiestwie do polityki konkurencji, ktra zakada dla wszystkich podmiotw gospodarczych te
same podstawowe warunki uczestnictwa na rynku, polityka przemysowa w tym rozumieniu ma na
celu wywieranie selektywnego wpywu na przedsibiorstwa w zalenoci od dziedziny ich dziaalnoci,
poprzez zastosowanie takich zabiegw jak np. ulgi i zwolnienia podatkowe, pomoc finansow,
zamwienia pastwowe, porednictwo w kooperacji czy transfer technologii.
Aktywna polityka przemysowa (jak i handlowa) moe, wic polega na przyznaniu priorytetw
pewnym sektorom gospodarki kosztem pozostaych. Zasadnicze znaczenie ma wobec tego okrelenie

kryteriw selekcji sektorw. Teoria ekonomii nie daje jednoznacznych kryteriw, pozwalajcych
wyznaczy, kierunki oddziaywania polityki przemysowej na okrelone sektory przemysu. Ryzyko
rozstrzygni administracyjnych w tym zakresie jest bardzo due i moe prowadzi do decyzji
nieefektywnych. Protekcjonizm w stosunku do duej iloci sektorw prowadziby do znacznych
transferw i wywoaby koszty zwizane z odejciem od optymalnej struktury produkcji i konsumpcji.
Najczciej kryteriami wyboru sektorowej polityki przemysowej s:
- kryteria ekonomiczne, np. walka z bezrobociem, potrzeba wspierania sektorw bdcych nonikami
postpu technicznego lub sektorw przycigajcych kapita zagraniczny, oglnie osigajcych
midzynarodow konkurencyjno,
- kryteria spoeczne i regionalne, np. ochrona okrelonych grup zawodowych, czy regionw
gospodarczych,
- kryteria zwizane z ochron rodowiska.
Ryzyko prowadzenia aktywnej polityki przemysowej wie si rwnie z nadmiernymi oczekiwaniami,
kierowanymi pod jej adresem. Oczekiwania te zwizane s z ca wizk celw do realizacji, jakie ma
spenia polityka przemysowa. Nie do, e w warunkach ograniczonoci rodkw s one wzgldem
siebie konkurencyjne, to jeszcze czsto s midzy sob sprzeczne. Polityka promujca rozwj
konkurencyjnoci gospodarki i wzrost eksportu, jest czsto sprzeczna z polityk podtrzymywania
upadajcych dziedzin i przedsibiorstw, nowoczesna polityka techniczna wymuszajca niezbdny
wzrost wydajnoci pracy kci si z polityk, majc na celu ochron zatrudnienia. Rwnie polityka w
zakresie ochrony rodowiska naturalnego jest sprzeczna z polityk przemysow, ktra polegaaby na
ochronie starej, nienowoczesnej technologicznie, a wic zanieczyszczajcej rodowisko, struktury
przemysu.
Polityka przemysowa moe te by rozumiana jako tworzenie oglnych warunkw sprzyjajcych
dziaalnoci gospodarczej, promowanie restrukturyzacji przedsibiorstw oraz otwieranie rynkw. W
tym przypadku, polityka przemysowa nie jest alternatyw polityki konkurencji i prowadzi do tworzenia
warunkw dla poprawy konkurencyjnoci przedsibiorstw przemysowych.

18. NACJON ALIZACJA I PRYWATYZACJA

Nacjonalizacja-przejcie przedsibiorstw prywatnych przez sektor publiczny.
Prywatyzacja-sprzeda firm bdcych wasnoci publiczn sektorowi prywatnemu.

W idealnej sytuacji przedsibiorstwa pastwowe powinny ustala ceny na poziomie spoecznego

kosztu kracowego i inwestowa, a warto zaktualizowana przyszej produkcji zrwna si z
wyjciowym kosztem spoecznym dokonywanych inwestycji, cznie z kosztem oprocentowania
pocztkowych wydatkw inwestycyjnych.
Podane moe by ustalenie cen na poziomie znacznie wyszym od spoecznego kosztu
kracowego, co pozwoli na obnienie powodujcych zakcenia podatkw. Podatki te byyby
niezbdne do sfinansowania deficytu budetowego, ktry pojawiby si wwczas, gdyby koszt
kracowy by niszy od kosztu przecitnego.
Wprowadzenie cen obcienia szczytowego oznacza obcienie odbiorcy penym spoecznym
kosztem kracowym. Dziki wikszemu obcieniu uytkownikw szczytowych popyt rozkada si
bardziej rwnomiernie, a spoeczestwo moe powici mniej zasobw na tworzenie mocy
produkcyjnych potrzebnych do zaspokojenia szczytowego popytu.
Sprzeda aktyww majtkowych po uczciwej cenie rynkowej nie zmienia stanu majtkowego pastwa.
Jeli przed prywatyzacj przedsibiorstwa publiczne staj si bardziej efektywne, podnosi to ich
warto, a zarazem take warto majtku pastwa. Jeeli jednak pastwo wykorzysta dochody z
prywatyzacji na obnienie podatkw, a nie na inwestycje, to majtek pastwa moe si zmniejszy.
Co jest bardziej efektywne: przedsibiorstwo prywatne czy pastwowe?
-jedn z paszczyzn dyskusji na powyszy problem jest aspekt motywacji menaderw do obniania
kosztw

-w sektorze prywatnym konkurencja jest najskuteczniejszym rodkiem dyscyplinujcym do

kierowania przedsibiorstwem
-w sektorze publicznym wszystko zaley od skutecznoci pastwowego nadzoru nad prac
menaderw, kierujcych przedsibiorstwem

Argumenty na rzecz nacjonalizacji

Wyeliminowanie prywatnego monopolu z kluczowego dla spoeczestwa przedsiwzicia.

Zmniejszenie nierwnoci spoecznych.
Ograniczenie wolnej konkurencji, kiedy nacjonalizuje si wiele prywatnych firm i tworzy
pastwowy monopol.
Ochrona gospodarki przed wpywami zagranicznymi.
Zmiana odpowiedzialnoci przed wacicielami na odpowiedzialno przed bardziej
sprawiedliw wadz pastwow.
Nacjonalizacja zyskownych przedsibiorstw sprawia, e ich dochody zasilaj pastwo, a nie
prywatnych udziaowcw.
Nacjonalizacja ratuje upadajce przedsibiorstwa, ktre s istotne dla spoeczestwa
(wiadcz istotne, cho mao dochodowe usugi; daj prac).

Zapewnienie bardziej racjonalnego wykorzystania zasobw narodowych. W Polsce Argumenty na rzecz prywatyzacji

Zarzdzanie pastwowe powoduje, e czsto firmom trudniej szybko dostosowa si do

zmian na rynkach. Wiele firm zamiast inwestowa w nowoczesne technologie, utrzymuje
przestarzay przemys ciki.
Zdaniem zwolennikw prywatyzacji pastwowy monopolista nie musi odpowiada przed
konsumentem, ktry nie moe wybiera rnych usugodawcw. Podzia i prywatyzacja firmy
moe wprowadzi konkurencj.
Pastwowe zakady staj si polem do walki o wpywy polityczne. Odbywaj si wojny o to,
kto ma by prezesem pastwowej firmy. Populistyczni politycy prbuj rozgrywa gosy zag
wielkich pastwowych molochw. Obiecuj im walk z bezrobociem i w zamian za to chc,
eby na nich gosowa. Zdaniem zwolennikw prywatyzacji efektem s ogromne straty
generowane przez pastwowe firmy, za ktre musi paci cae spoeczestwo.

Argumenty przeciwko prywatyzacji

W wielu krajach rednio lub sabo rozwinitych szybka prywatyzacja stwarza nierwne szanse
dla rodzimego przemysu. Bogate koncerny z krajw wysokouprzemysowionych wygrywaj
przetargi prywatyzacyjne ze wzgldu na lepsz ofert, jak mog zoy. W niektrych
sektorach przemysowych jest to zagroeniem dla bezpieczestwa kraju, np. w przypadku
surowcw lub energii.
Wiele przedsibiorstw zajmujcych si mnoeniem kapitau (inwestorzy finansowi)
wykorzystuje prywatyzacj jako instrument do wzbogacania si. Staraj si tanio zakupi i
droej sprzeda. Czsto zaniedbuj przy tym interesy zatrudnionych, czasami nawet
zakadajc w swojej strategii dziaania masowe zwolnienia.
Czasami prywatyzacja prowadzi do zaniku rodzimych marek, ktre zostaj zmienione na
nazwy nowych zagranicznych wacicieli.
Prywatyzacja, mimo i argumentuje si inaczej, najczciej prowadzi do zwolnie lub
ogranicze dla zatrudnionych w ramach tzw. restrukturyzacji.
Midzynarodowy Fundusz Walutowy stawia przewanie wprowadzenie procesw
prywatyzacyjnych jako warunek uzyskania kredytw dla pastw tzw. wschodzcych rynkw.
Czsto powoduje to "fal" prywatyzacyjn - okres w ktrym znaczna cz gospodarki tych
krajw zostaje zdominowana przez wiatowe koncerny. Zdaniem krytykw, owe koncerny
czuj si zobowizane przede wszystkim swoim akcjonariuszom, tote w wielu przypadkach
zamiast prowadzi do dobrobytu, prywatyzacja powoduje zuboenie i bezrobocie. Najczciej
koncerny te maj swoj siedzib w USA, UE lub w tzw. azjatyckich tygrysach. Zdaniem

przeciwnikw niekontrolowanej prywatyzacji, prowadzi ona do wzbogacenia najbogatszych

kosztem sabszych i stwarza powane zagroenie nowoczesnego wyzysku.

odbudowa kraju w sposb planowany.

Pojcia:
Ceny obcienia szczytowego-system rnicowania cen, w ktrym odbiorcy w okresie najwikszego
zapotrzebowania pac wysze ceny, co odpowiada wyszemu kosztowi kracowemu zaspokojenia
ich potrzeb.
RWNOWAGA OGLNA: UZUPENIENIE MIKROEKONOMII I WSTP DO MAKROEKONOMII
Alokacja zasobw to kompletny opis zuywanych dbr i sposobu, w jaki s one dostarczane
konsumentom. Daje odpowied na pytania: co, jak i dla kogo gospodarka ma produkowa.
Aby alokacja bya w peni efektywna (w sensie Pareta) potrzebne s:
1.maksymalna wielko produkcji
efektywno produkcyjna.
Gospodarka produkuje efektywnie, jeli przy danych zasobach, technologii i poziomie produkcji innych
dbr wytwarza maksymaln moliw ilo branego pod uwag dobra.
Jeeli produkcja jest efektywnie wytwarzana mwimy, e gospodarka znajduje si na krzywej
moliwoci produkcyjnych ( jest to warunek efektywnoci w sensie Pareta) we waciwym punkcie na
krzywej moliwoci produkcyjnych
przykad:
Istniej dwie gazie przemysu, z ktrych jedna wytwarza filmy a druga posiki, przy staych zasobach
kapitau i ziemi, oraz funkcji produkcyjnej (ilo dobra, ktr mona wytworzy dodajc zmieniajce si
iloci nakadu pracy do zasobu staych czynnikw produkcji w tej gazi).
Przyrosty iloci pracy zaangaowanej w produkcj filmw zwikszaj ich liczb, lecz ze wzgldu na
sta ilo czynnikw produkcji w przemyle filmowym, praca ta przynosi zmniejszajcy si produkt
kracowy (im wicej pracownikw, tym mniejszy przyrost liczby wyprodukowanych filmw).
Krzywa moliwoci produkcyjnych powstaje dziki przenoszeniu pracy, jednostka po jednostce z
przemysu filmowego do gazi produkujcej posiki.
Nachylenie krzywej moliwoci produkcyjnych jest nazywane kracow stop transformacji (MRT),
ktra informuje o relacji wymiennej dwch elementw ze wzgldu na moliwoci produkcyjne w
sytuacji, gdy wszystkie zasoby s w peni wykorzystane. Jeli jest ona rwna kracowej stopie
substytucji (MRS) w pewnym punkcie pooonym na krzywej.
Przy przeniesieniu jednego pracownika z produkcji filmw do produkcji posikw uzyskamy dokadnie
tyle posikw ile wynosi kracowy produkt tego ostatniego pracownika zatrudnionego przy produkcji
posikw, natomiast wytwarzana ilo filmw obniy si o wielko kracowego produktu pracownika,
ktrego przenielimy z gazi produkujcej filmy
MRT = przyrost produkcji posikw : spadek produkcji filmw = - MPL
MRT jest ujemna, poniewa krzywa moliwoci produkcyjnych opada

: MPL f

Kracowa stopa transformacji, czyli nachylenie krzywej moliwoci produkcyjnych nadaje precyzyjn
form idei kosztu alternatywnego, informuje ile jednego dobra musimy powici, aby zwikszy
produkcj innego dobra, gdy gospodarka pracuje efektywnie na granicy moliwoci produkcyjnych
2.wytworzenie najbardziej podanej przez konsumentw kombinacji dbr
Ocena uytecznoci naley do konsumentw (konsumpcja i gusty)
Wg Pareta: z popraw efektywnoci mamy do czynienia, gdy niektrzy konsumenci maj si lepiej a
niczyja sytuacja nie ulega pogorszeniu.

Kracowa stopa substytucji (MRS) charakteryzuje konsumpcj, konsumenci wol wzgldnie

zrwnowaone kombinacje dbr, daj coraz wikszych dodatkowych porcji jednego dobra, aby
zrekompensowa sobie utrat kolejnych jednostek drugiego, ktrego konsumuj ju tylko niewielk
ilo i utrzyma swoj uyteczno na niezmienionym poziomie, MRS wyraa relacj, wedug ktrej
konsumenci mog wymienia jedno dobro na inne przy niezmienionym poziomie uytecznoci
Wszystkie wolnokonkurencyjne przedsibiorstwa zatrudniaj pracownikw a do zrwnania si pacy z
wartoci kracowego produktu pracy (MVPL)
np. w gazi produkujcej filmy warto (MVPL f) = iloczyn Pf (cena filmu) i MPLf (kracowy produkt
pracy w tej gazi)
Rwnowaga wolnorynkowa prowadzi do alokacji zasobw w sensie Pareta, w tym stanie:
- gospodarka znajduje si na krzywej moliwoci produkcyjnych, dziki gitkoci pac
- pod t krzyw nadwyka poday pracy powoduje obnik pacy, co skania przedsibiorstwa do
zatrudnienia wikszej liczby pracownikw niezalenie od ceny produkowanego dobra
- nad krzyw, nadwyka popytu na prac podnosi pace, co sprawia, e obnia si popyt na prac we
wszystkich gaziach
- w miar zmiany wielkoci produkcji poszczeglnych gazi, aby utrzyma rwnowag na odnonych
rynkach, musz zmienia ceny
- gitko pac i cen zapewnia osignicie stanu rwnowagi na krzywej moliwoci produkcyjnych przy
penym zatrudnieniu (system cen i pac nie tylko umieszcza gospodark na krzywej moliwoci
produkcyjnych, ale decyduje on rwnie, w jakim punkcie na tej krzywej gospodarka si znajdzie)
Jeli mechanizm rynkowy dziaa bez zakce, rwnowaga wolnokonkurencyjna jest efektywna, co
stanowi fundamentalny argument za tym, aby pozwoli rozstrzyga o alokacji zasobw wolnej grze si
rynkowych i powstajcym w jej wyniku cenom.
Rwnowaga oglna przegld zagadnie:
i)
rwnowaga na rynku pracy
-przedsibiorcy zatrudniaj pracownikw dopki MVPL nie zrwna si z pac
- mobilno pracy doprowadza do wyrwnania si pac w rnych gaziach
-gitkie pace rwnowa rynek pracy w skali caej gospodarki, zapewniajc pene zatrudnienie i
sprawiaj, e osiga ona krzyw moliwoci produkcyjnych
ii) rwnowaga produkcji
przedsibiorstwa zrwnuj cen z kosztem kracowym produkcji, ktry wzrasta, gdy rosn pace
iii)rwnowaga konsumenta
styczno linii budetowej z krzyw obojtnoci jako warunku maksymalizacji uytecznoci

iv) rwnowaga oglna

-konsumenci i producenci, ktrzy s biorcami cen maj do czynienia z tymi samymi cenami
- maksymalizujcy zysk producenci, ktrzy s biorcami cen d do wyrwnania wartoci MVPL z
poziomem pac wytwarzaj takie iloci dbr, ktrym odpowiada punkt na krzywej moliwoci
produkcyjnych gdzie jej nachylenie (MRT) zrwnuje si z wysokoci wzgldnej ceny obu dbr
pomnoonej przez -1
- konsumenci jako biorcy cen, wybieraj punkt na swojej linii budetowej, ktry jest styczny do
najwyszej osigalnej krzywej obojtnoci, nachylenie tej krzywej (MRS) zrwnuje si z relatywn
cen obu dbr pomnoon przez -1
- w stanie rwnowagi wolnokonkurencyjnej MRT = MRS
-popyt na dobro = poda (rwnowaga pojawia si w punkcie przecicia MRT i MRS, ktry oznacza
alokacj efektywn w sensie Pareta)
Aby jednak cakowicie powstrzyma si od interwencji w gospodark, pastwo musiaoby mie
cakowit pewno, e nie wystpuj takie zjawiska jak: efekty zewntrzne i dobra publiczne, brak
pewnych rynkw, konkurencja niedoskonaa, i e podzia dochodu narzucony przez rwnowag
wolnorynkow jest prawidowy i sprawiedliwy.

Oszczdnoci to rnica midzy dochodem a konsumpcj biec, decyzje o oszczdnociach

podejmuj gospodarstwa domowe.
Inwestycje to wielko, o jak przedsibiorstwa chc powikszy zasb kapitau, potrzebny do
produkcji dbr konsumpcyjnych w przyszoci, ilo biecej produkcji odoona na powikszenie
majtku, nie za przeznaczona do natychmiastowej konsumpcji.
Dochd wytwarzany w gospodarce jest rwny sumie kosztw ponoszonych przez przedsibiorstwa
(opata usug czynnikw produkcji) oraz ich zyskw (dochodu wacicieli przedsibiorstw), warto
produkcji = warto dochodw gospodarstw domowych
oszczdnoci = inwestycje (stan rwnowagi) relacja
Oszczdnoci tutaj to cz biecego dochodu, ktr gospodarstwa domowe odkadaj na przysz
konsumpcj a inwestycje to cz biecej produkcji firm, ktra powiksza zasb kapitau, co jest
warunkiem pojawienia si tej konsumpcji.
Do zrwnania oszczdnoci z inwestycjami doprowadzaj stopy procentowe
- konsumpcja bieca (nie robi si adnych zapasw na przyszo)
- konsumpcja przysza (wszystkie dzisiejsze zasoby s zuywane do powikszenia zasobu kapitau na
przyszo)
Przy niszej stopie procentowej niezapewniajce dotd zysku projekty stan si opacalne a bardziej
zapobiegliwe spoeczestwo bdzie oszczdza wicej.
Zwikszona poda kredytu spowoduje spadek stp procentowych i pobudzi inwestycje zapewniajc
rwnowag midzy oszczdnociami a inwestycjami.
Stopa procentowa jest najwaniejsz z cen, sprawia ona, e gospodarka rynkowa osiga efektywn
alokacj, jeli stopa procentowa ma odpowiada rwnowadze musi zalee od produkcyjnoci (
nachylenia krzywej moliwoci produkcyjnych opisujcego moliwoci zamiany konsumpcji biecej
na przysz) oraz zapobiegliwoci (stopy zgodnie, z ktr konsumenci zamieniaj konsumpcj biec
na konsumpcj przysz wzdu danej krzywej obojtnoci), w stanie rwnowagi MRT i MRS wynosz
- ( 1+ r )