You are on page 1of 248

Bryn C.

Collins

Emocjonalna

niedostpno

Bryn C. Collins

Emocjonalna
niedostpno
przekad:
Agnieszka Nowak

GDASKIE
WYDAWNICTWO PSYCHOLOGICZNE

dla Roda

Tytu oryginau: EMOTIONAL UNAVAILABILITY:


Recognizing It, Understanding It, and Avoiding Its Trap
Copyright

1997 by Bryn C. Collins

Copyright

for the Polish edition by Gdaskie Wydawnictwo Psychologiczne,


Gdask 2000

Wszystkie prawa zastrzeone. Ksika ani jej cz nie moe by przedrukowywana


ani w aden inny sposb reprodukowana, powielana mechanicznie, fotograficznie,
elektronicznie lub magnetycznie, ani odczytywana w rodkach masowego przekazu
bez pisemnej zgody Gdaskiego Wydawnictwa Psychologicznego.

Pierwsze wydanie w jzyku polskim

Redakcja: Izabela Biliska


Korekta: Sylwia Rzedzicka
Opracowanie graficzne: Agnieszka Wjkowska

ISBN 83-87957-11-9

Druk: Drukarnia Wydawnictw Naukowych b.A.


90-450 d, ul. wirki 2

Gdaskie Wydawnictwo Psychologiczne


ul. Bema 4/la, 81-753 Sopot, tel./fax (0-58) 551-61-04
e-mail: gwp@gwp.gda.pl
http://www.gwp.gda.pl

Spis treci
Podzikowania

11

Wprowadzenie

13

Co miaam na myli?
Plan
Rozdzia 1

Pan Wspaniay, Pani Doskonaa i przyjaciele


Romeo/Romietta: wspaniay balkon i brak wytrwaoci
Indiana Jones: niebezpieczny mczyzna
Dziesitki i inne trofea
Synek Mamusi i Creczka Tatusia
Holicy: alko..., jedzenio..., sklepo..., sekso..., praco
Emocjonalny Einstein: mio czowieka mylcego
Czowiek w lustrze: Narcyz i inni zakochani w samych sobie
Piskorze i inne liskie Stworzenia
James Bond: szpiedzy i kamstwa
Z powrotem na przyjciu
Rozdzia 2

Przyczyny. Cztery podstawowe uczucia/emocje


Zo
Smutek
Strach
Zadowolenie
Skd zatem bior si emocje?
Jak to si stao?
Szara Strefa
Gniew: uniwersalna przykrywka
Bezsilno
Systemy wewntrznego i zewntrznego sprzenia zwrotnego
Teoria wizi
Problem niskiej samooceny
Granice
Kontrola

15
16

17
18
20
22
24
26
30
31
33
34
37

38
^40
40
41
42
48
49
50
53
57
60
64
67
68
70

Toksyczny balon
Wielkie sekrety rodzinne

72
75

Rozdzia 3

Gboko Zrozpaczeni.
Opowieci o nieodwzajemnionej mioci
Gboko Zrozpaczeni
Rozdzia 4

Zataczymy? Cza-cza, tory, acuchy i tango


Rozdzia 5

Romeo... i Julie. Mczyzna, kobiety i kopoty

79
81

86
93

Rozdzia 6

Gowa ponad serce. Intelektualna wiea


z koci soniowej
Rozdzia 7

Cokolwiek powiesz, kochanie. Nierpwno si


Rozdzia 8

Poszukiwacze przygd. Zwizki na krawdzi

99
105
110

Rozdzia 9

Mam pewien sekret. Kamstwa, pprawdy


i ukryte puapki
Rozdzia 10

Pomwmy otwarcie. Upychacze emocji


Rozdzia 11

Tak, ale... Ty, ja i cae zo wiata


Rozdzia 12

Jednostronne lustro. Narcyz

116
121
126
131

Rozdzia 13

Pozwl, e to za ciebie naprawi.


Klatka wspzalenoci
8

137

Rozdzia 14

Holicy

142

Rozdzia 15

Skaa i Rakieta

145

Rozdzia 16

Rodzice niedostpni emocjonalnie

150

Nowe narzdzia
Najpierw sprawd sam siebie

154
155

Rozdzia 17

Model zmian i rozwoju


Pi pl Lokalizacji Emocjonalnej
Podstawy Lokalizacji Emocjonalnej
Pozostae wizi w sieci pl emocjonalnych
Magiczne Sowa doktora Collinsa
Praktyczne zastosowania
Konfrontacja
Konfrontacja a rozwizywanie problemw
Asertywno
Przeformuowanie
Granice
Zakazane dlaczego"
Cele i struktura
Odpowiedzialno emocjonalna
Wykorzystanie narzdzi
Rozdzia 18

Narzdzia zmian i rozwoju

157

159
160
172
176
179
185
186
187
187
189
191
193
195
197

199

Wewntrzny system sprzenia zwrotnego


199
Uczenie si zalene od stanu
202
czenie emocji z odczuciami cielesnymi
204
Nawizywanie kontaktu z innymi ludmi
205
Budowanie wartoci i przekona
205
Budowanie zaufania
207
Budowanie empatii
211
Cele i struktura
213
Pozbd si starego bagau: przywizanie, przemoc, porzucenie . . 216
Wybr i wsppraca z terapeut
217
Budowanie pozytywnej samooceny
221
9

Rozdzia 19

Odrzu to, co toksyczne, i id naprzd


Zaburzenia osobowoci
Prawdziwa trucizna
Sygnay zagroenia i znaki ostrzegawcze
Dlaczego li ludzie s tacy atrakcyjni?

Lista polecanych ksiek


Rozwizywanie konfliktw
Jak doj do siebie po naduyciach
Rozwj i zmiany
Granice
Samoocena

Indeks

225

226
228
234
239

241
241
241
241
242
242

243

Podzikowania
odobnie jak potrzeba wsppracy caej wioski, eby dobrze wychowa
dziecko, tak trzeba rwnie wielu yciowych dowiadcze i nauk, aby
wychowa terapeut! Chciaabym podzikowa ludziom, ktrzy byli
moimi nauczycielami podczas tej drogi. Chocia by moe nie zawsze wiet
nie si bawiam podczas ich lekcji, bez wtpienia ceni je i nosz w sobie.
Specjalne podzikowania skadam mojej agentce, Jean Naggar, ktra
jest wyjtkow nauczycielk, wyjtkow kobiet i niezwyk przyjacik;
moim rodzicom - Ronowi i Ellen Christgauom - ktrych mdro i niewin
no nauczya mnie ceni kad z tych wartoci; mojej teciowej, Rose
Collins, ktra nauczya mnie bezwarunkowej mioci, z caym jej cierpie
niem i chwa; mojej nauczycielce, mentorce i terapeutce - Judith Barnitt;
mojej najdroszej przyjacice, Molly Anderson, ktra nauczya mnie, czym
jest prawdziwa przyja; mojemu bratu, Jayowi Christgauowi, z niesko
czenie wielu powodw; moim przyjacioom - Roxanne Currie, Dave'owi
Estokowi, Jimowi Keenanowi, Brendzie DeMotte, Donnie Waldhauser, Lesliemu Lienemannowi, doktorowi Mike'owi Share'owi oraz Brianowi Hawkinsowi - ktrzy suyli mi wsparciem i zacht; mojej redaktorce, Susan
Schwartz, za jej niezwyk redakcj; Bessie, Splashowi, Rosie i Rangerowi
za niekoczcy si entuzjazm i pocaunki; oraz mojemu mowi i przyjacie
lowi, Rodowi, za rzeczy, ktrych jest zbyt wiele, aby je wymieni.

Wreszcie dzikuj wszystkim moim klientom i kolegom, od ktrych


nieustannie ucz si czego nowego.

Wprowadzenie

yobra sobie tak sytuacj: zaproszono ci na przyjcie, jednak


kiedy nadchodzi dzie, w ktrym - o ile pamitasz - ma si ono
odby, uwiadamiasz sobie, e nie jeste pewna, jakiego rodzaju
bdzie to przyjcie, ani o ktrej godzinie powinna si na nim zjawi. No c,
mylisz sobie, gow masz przecie nie od parady, wic po prostu wybierzesz
najlepsz opcj. Ubierasz si zatem w neutralnym, nieformalno-eleganckim
stylu i zjawiasz si na przyjciu o sidmej wieczorem.
Kiedy zbliasz si do domu gospodarza, dobiegaj ci odgosy przyj
cia: muzyka, rozmowy, miech, delikatny brzk kieliszkw. Mylisz sobie:
To bdzie wietna impreza". Wchodzc po schodach na ganek, czujesz
kuszce aromaty wydostajce si z domu i raz jeszcze mwisz sobie: To
bdzie znakomite przyjcie".
Dzwonisz do drzwi i pojawia si gospodarz z zagadkowym, enigmaty
cznym umiechem na twarzy... odziany w smoking.
- Spnia si - mwi.
- Przepraszam, ale nie powiedziae mi, o ktrej godzinie zaczyna si
przyjcie.
- Mylaem, e sama si domylisz.
- Jeszcze raz przepraszam. Ale teraz ju jestem - prbujesz przywoa
na twarz pewny siebie umiech, niestety raczej bez powodzenia.
Gospodarz mierzy ci od stp do gw.
- Moe i tak, ale nie jeste odpowiednio ubrana.
Spogldasz na swj elegancki, cho niezbyt formalny strj, a potem
na jego czarny krawat i oficjalne ubranie.
- To prawda. Ale mieszkam niedaleko, mog po prostu wrci i szyb
ko si przebra. Nawet si nie obejrzysz, a ju bd z powrotem. Nie minie
nawet godzina.
W mylach rozpaczliwie przegldasz swoj garderob, szukajc w niej
czego wystarczajco formalnego, i zastanawiasz si, ile czasu zajmie ci
wyprasowanie nowej kreacji. Dodajesz do tego czas przejazdu, zastanawiasz
si, co bdziesz musiaa zrobi z wosami, eby fryzura pasowaa do wybra13

nego stroju, oraz jak szybko zmieni makija. Nadal jednak wydaje ci si, e
to bdzie wspaniae przyjcie.
Twj gospodarz krci gow.
- Ale wtedy bdziesz naprawd spniona. Bdzie ju po kolacji, a ja
tak liczyem, e usidziesz tu przy mnie przy pierwszym stole.
Serce zamiera ci w piersi. Jedna jedyna szansa, a tyj zmarnowaa!
W mylach wypowiadasz kilka niepochlebnych opinii o sobie, swoich zdol
nociach, inteligencji i moliwociach, jednak gono obiecujesz:
- Naprawd, bd z powrotem za czterdzieci pi minut. Bd wygl
da doskonale. Nie moesz zaczeka? To tylko czterdzieci pi minut.
Nie masz pojcia, w jaki sposb zdoasz wrci tak szybko, ale tak
bardzo chcesz zosta honorowym gociem.
Twj gospodarz raz jeszcze krci gow.
- Hmm..., sam nie wiem. Ale co ze sob przyniesiesz? Mwiem ci
kiedy, jak bardzo lubi te niezwyke, dziewitnastowarstwowe ciasteczka,
ktre pieczesz. Miaem nadziej, e przyniesiesz po jednym dla kadego z goci.
Za jego plecami wci syszysz miechy i muzyk, czujesz zapachy
egzotycznych potraw i widzisz szampana w kieliszkach. Nadal uwaasz, e
to najwspanialsze przyjcie spord wszystkich, na ktrych kiedykolwiek
bya, i wci chcesz by honorowym gociem.
- Moe uda mi si wrci na deser... Ilu jest goci?
Oto jak odczuwa si emocjonalnie niedostpny zwizek. Nigdy nie
jeste do dobry, eby dosta si na przyjcie. Dajesz si zwie wyranym
- cho czsto porednim i niewypowiedzianym - sygnaom, e co jest tylko
odrobin nie w porzdku. Kryje si za tym obietnica, e jeli to naprawisz,
zostaniesz honorowym gociem i zdobdziesz gwn nagrod: mio.
Ale kiedy naprawisz to, co byo nie w porzdku za pierwszym razem,
znajdzie si co innego, co take jest troch nie tak jak trzeba. Kiedy i to
naprawisz, pojawi si kolejny, rwnie drobny problem.
Twj gospodarz wcale nie zamierza uczyni ciebie - ani nikogo innego
- gociem honorowym. Twj gospodarz nie potrafi uczyni ci gociem
honorowym ani nawet otworzy drzwi, eby ci wpuci do rodka. Twj
gospodarz cierpi na niedostpno emocjonaln, czyli na niezdolno do
wycignicia rki i zbudowania uczuciowej wizi z inn osob.
Szczeglnie niepokojce i bolesne jest to, e ostatecznie nabierasz
przekonania, i jest to w jaki sposb twoja wina, a wic to ty musisz to
naprawi przez osignicie doskonaoci. Jeli bd" nie zostanie napra
wiony, bdzie to oznacza, e nie jeste wystarczajco doskonay.
Pozwl mi powiedzie ci wyranie po raz pierwszy to, co powtrz
jeszcze wiele razy:
NIE ZEPSUE TEGO...
NIE MUSISZ TEGO NAPRAWIA!
14

Co miaam na myli?
Wanie przeczytae afirmacj (afirmacja - prawdziwe i pozytywne twier
dzenie, dotyczce idealnego stanu rzeczy) oraz metafor o przyjciu i powie
dziae sobie: To takie oczywiste. Ja nigdy nie dabym si wcign w co
takiego".
Wydaje si to oczywiste - dopki nie znajdziesz si w samym rodku
podobnej sytuacji. Nie zaczyna si ona od nierealnych oczekiwa doskona
oci. Gdyby tak byo, odszedby po pierwszych piciu minutach. Wszyscy
dajemy si wcign w emocjonalnie niedostpne sytuacje (nie chc naduy
wa sowa zwizek, kiedy opisuj co tak jednostronnego), poniewa proces
ten przebiega subtelnie i stopniowo. Wymagania wzrastaj po trochu, spy
chajc ci centymetr po centymetrze z dogodnej pozycji i przesuwajc kon
trol nad sytuacj ku osobie niedostpnej emocjonalnie.
Oto jeden z kluczy do zrozumienia niedostpnoci emocjonalnej. Oso
ba niedostpna pragnie nie tyle mioci, ile raczej kontroli. Emocje s nie
bezpieczne; kontrola daje zudne poczucie bezpieczestwa.
To zupenie zrozumiae, e spodziewamy si wizi emocjonalnej z oso
b, z ktr jestemy zwizani. W yciu bardzo czsto oczekujemy, e w pew
nych sytuacjach inni ludzie bd zachowywa si w okrelony sposb.
Czciowo to dziki temu szczegy ycia codziennego nie wydaj si nam
przytaczajce. Wykorzystujemy nasze oczekiwania jako przewodnikw,
ktrzy pomagaj nam przewidzie zachowania otaczajcych nas ludzi.
W przeciwnym wypadku musielibymy rozwaa oddzielnie kad z sytu
acji, ktre przydarzaj si nam co minut, kadego dnia. Sprbujmy sobie
wyobrazi ruch uliczny w godzinach szczytu!
Oczekujemy, e policjanci bd czuwa nad przestrzeganiem prawa
i zapewni nam bezpieczestwo. Spodziewamy si, e nauczyciele bd
uczy, a lekarze pomog nam wyzdrowie. Oczekujemy wizi emocjonalnej
z naszymi partnerami yciowymi. Takie oczekiwania wywouj u nas szcze
glne stany umysu, kiedy znajdujemy si w pobliu tych osb.
Wyobra sobie, e jeste w banku, a za tob w kolejce stoi umunduro
wany policjant. Nagle do rodka wbiega uzbrojony przestpca, eby obrabo
wa bank. Decydujesz, co robi, na podstawie uzasadnionych oczekiwa, e
policjant bdzie prbowa ochroni ciebie i inne osoby przebywajce w ban
ku. Kiedy policjant" okazuje si w rzeczywistoci przebranym wsplni
kiem napastnika, dla wiadkw rabunku bardziej traumatycznym prze
yciem jest jego zdrada ni samo dowiadczenie uczestnictwa w napadzie.
Jeli wiesz si z kim, spodziewasz si, e z upywem czasu wasz
zwizek bdzie si rozwija i pogbia; oczekujesz trwaej wizi uczuciowej.
Zaczynasz dostosowywa swoje ycie do tych oczekiwa. Kiedy okazuje si,
e twj partner nie buduje emocjonalnej wizi, zaczynasz cierpie. To dlate
go tego typu zwizki s tak bolesne. Powstay uraz powoduje dalsze szkody,
15

poniewa umniejsza twoj wiar w siebie i w tw wasn zdolno budowa


nia wizi. Chocia moe si to wydawa nielogiczne, w naturze czowieka
ley skonno do szukania winy w sobie, gdy sprawy nie tocz zgodnie
z oczekiwaniami. Ostatecznie takie zwizki staj si dla nas podwjnie traumatyczne: najpierw z powodu poczucia straty i opuszczenia, a nastpnie
w wyniku utraty wiary w siebie. To dlatego zerwanie wizi tego rodzaju
moe by o wiele bardziej bolesne ni zakoczenie zwizku cakowicie spe
nionego. Zastanawiamy si wwczas bez koca, co moglimy zrobi inaczej,
eby zapobiec rozpadowi zwizku.

Plan
Jednym z celw tej ksiki jest przedstawienie typw osb niedostpnych
emocjonalnie, aby mg je rozpozna, kiedy pojawi si w twoim yciu.
Temu zagadnieniu powicono rozdzia pierwszy.
W rozdziale drugim przyjrzymy si niektrym z drg prowadzcych
ku niedostpnoci emocjonalnej. Zbadamy take emocje, trwae stany umy
su i kilka rnych sposobw spojrzenia na komunikacj, co pomoe ci roz
pozna ludzi niedostpnych emocjonalnie, zanim zdysz pokn haczyk.
Rozdziay od trzeciego do szesnastego mwi o tym, w jaki sposb
zachowuj si typy osb, poznane w rozdziale pierwszym, kiedy wejd
w zwizek z innym czowiekiem. Znajdziesz w nich testy i kwestionariusze,
ktre pomog ci zidentyfikowa takich ludzi, oraz narzdzia, ktre uatwi
ci zrozumienie, w jaki sposb mona wpa w puapk.
Rozdziay siedemnasty i osiemnasty dostarcz ci narzdzi, dziki kt
rym bdziesz mg zmieni swoje podejcie do ludzi i zwizkw. Uywajc
tych narzdzi w codziennym yciu, bdziesz przyciga ku sobie osoby do
stpne emocjonalnie, poniewa sam bdziesz zdecydowanie dostpny.
Rozdzia dziewitnasty uatwi ci rozpoznawanie tych ludzi i zwiz
kw, ktre przekraczaj granic niedostpnoci emocjonalnej i staj si to
ksyczne. Nauczysz si, jak rozpoznawa toksyczne osobowoci oraz jak
trzyma si od nich z daleka.
Mam nadziej, e dziki tej ksice nauczysz si nie tylko unika ludzi
i zwizkw niedostpnych emocjonalnie, ale take rozpoznawa i zblia si
do osb, ktre, podobnie jak ty, s emocjonalnie dostpne.

Rozdzia 1

Pan Wspaniay,
Pani Doskonaa
i przyjaciele
ie znam chyba nikogo, komu przez cae ycie udao si unikn
zwizku z osob niedostpn emocjonalnie. Nie istnieje jaki szcze
glny okres w yciu, kiedy zdarzaj si owe niezdrowe zwizki - jedni
dowiadczaj ich jako nastolatki, inni - w wieku dojrzaym.
Niektrym znanym mi pechowcom nigdy nie przydarzy si emocjonal
nie dostpny zwizek! Wydaje si, e ci nieszcznicy nie potrafi znale
odpowiedzi na pytanie, jak to si dzieje, i nieustannie wchodz w ze zwiz
ki. Nie zdaj sobie sprawy, e jest to kwestia wyboru - a take edukacji.
Stara, powszechnie uznawana zasada gosi, e ludzie wybieraj na
swych partnerw osoby, przypominajce im tego z rodzicw, z ktrym wi
zao si najwicej spord ich nierozwizanych problemw. Rzeczywicie
okazuje si, e zwykle tak wanie si dzieje. Co wicej, w rezultacie dana
osoba wybiera za kadym razem ten sam typ zwizku. Partner moe poja
wia si w rnych opakowaniach, jednak zawarto - przynajmniej pod
wzgldem emocjonalnym - jest zawsze podobna. Cz procesu edukacji to
nauczenie si rozpoznawania typu osoby niedostpnej emocjonalnie, ktry
dotd wybierae. W ten sposb uzyskasz wskazwki, ktre pomog ci znale
odpowiedz na pytanie, co w takich osobach wydaje ci si tak znajome i wabi
ci ku nim za kadym razem.
Przyjrzyjmy si teraz niektrym spord typw osobowoci niedostp
nych emocjonalnie. Lista ta nie jest kompletna, ale prezentuje najwaniej
szych przedstawicieli omawianej grupy. Zauwamy, e zachowania s uszergowape od cakiem w porzdku" do ekstremalnych". Owe typy osobowo-

17

ciowe mieszcz si w takim samym przedziale: od agodnych do niemoli


wych do przyjcia. Oczywicie okrelenie moliwy do przyjcia" moe zna
czy co zupenie innego dla rnych osb.
Warto take zauway, e ludzie mog si zmienia. Owe zmiany
zachodz nieustannie. Nic nie zostao wyryte w kamieniu. W kadym z tych
typw osobowoci (z wyjtkiem dwch) tkwi potencja rozwoju i zmiany.
Oczywicie wymaga to pracy, a czasami pomocy terapeuty. Zasig i gbo
ko zmian zale od tego, w ktrym miejscu omawianego przedziau znaj
duje si dana osoba. Jednak zmiany s moliwe tylko wtedy, gdy jest ona
przekonana o ich wadze i koniecznoci.

Romeo/Romietta:
wspaniay balkon i brak wytrwaoci
Ale to romantyczne: muzyka Barry'ego White'a w tle, przygaszone wiata,
zapach r wypenia powietrze.
Pierwszy tydzie: Kochanie, jeste bez wtpienia najwspanialsz
i najcudowniejsz kobiet, jak kiedykolwiek spotkaem. Nie mog nawet
patrze na ciebie bez nieodpartego pragnienia wzicia ci w ramiona".
Spotykasz Romea (bd Romiett) i nagle wciga ci potny wir.
Czue telefony, urocze kartki, kwiaty, niezwyke, romantyczne starania.
Jestecie razem, a ty jeste w samym centrum uwagi.
Drugi tydzie: Nie wiem, jak mogem y bez ciebie".
Nic na to nie poradzisz - nagle czujesz, e caa jeste tym czym.
Kada piosenka miosna zostaa napisana dla was dwojga. Kady romantycz
ny film jest wanie o was. Autorzy romansw musieli kry si w waszych
kuchennych szafkach, zapisujc w swoich powieciach wszystko, co powie
dzielicie i zrobilicie.
Trzeci tydzie: Nie mog przesta o tobie myle. Przez ciebie mam
problemy w pracy, bo nie mog si skoncentrowa. Chc spdza z tob
kad chwil".
Zaczynasz planowa. Coraz czciej uywasz sw nasz i my. W two
ich uszach zaczyna rozbrzmiewa odlege echo weselnych dzwonw. Twoi
przyjaciele maj do opowieci o waszym idealnym zwizku.
Czwarty tydzie: Niestety, w tej chwili nie mog odebra telefonu.
Zostaw numer; oddzwoni, kiedy tylko bd mg".
Pity tydzie: Niestety, w tej chwili nie mog odebra telefonu. Zo
staw numer; oddzwoni, kiedy tylko bd mg".
Szsty tydzie: Niestety, w tej chwili nie mog odebra telefonu.
Zostaw numer; oddzwoni, kiedy tylko bd mg".
18

Nagle ju po wszystkim. Bez poegnania, bez adnego id do diaba",


wszystko si koczy. Nie byo adnej ktni. adnej rozmowy. Nie zdarzy
si aden wypadek (wiesz, bo sprawdzia izby przyj we wszystkich okolicz
nych szpitalach), nie byo adnego pogrzebu. Romeo (bd Romietta) po
prostu znikn.
Zaczynasz roztrzsa sytuacj ze wszystkich stron. Wymylasz zwa
riowane scenariusze, takie jak cakowita amnezja lub porwanie. Rzucasz si
dziko do telefonu, ilekro dzwoni. Drczysz si domysami, w jaki sposb
doprowadzia do takiej sytuacji, i zostawiasz rozpaczliwe, niezachcajce
wiadomoci pod wszystkimi numerami, pod ktrymi jeszcze kilka dni temu
bez trudu kontaktowaa si z Romeem (bd Romiett). Niestety twoje
wiadomoci pozostaj bez odpowiedzi. Potem popadasz w przygnbienie.
W kocu moesz nawet oszale.
Tym, czego prawdopodobnie nie uda ci si uzyska, s wyjanienia,
nawet jeli przez przypadek wpadniesz na Romea (lub Romiett) na ulicy.
Zamiast nich czeka ci ciepe, 'powierzchowne powitanie i wymijajce odpo
wiedzi na twoje pytania.
Zanim do reszty zmieszasz si z botem, sprbujmy przez chwil
przeanalizowa ten hipotetyczny zwizek. Na samym pocztku ujmuje ci
jego intensywno. Wydaje si gboki i szczery, jednak dzieje si tak po
czci dlatego, e Romeo powica ci tak wiele uwagi. Dla wikszoci z nas
znalezienie si w samym centrum uwagi jest niezwykym przeyciem, ktre
przyprawia nas o zawrt gowy.
Poniewa uwaga skupia si na tobie, nie dowiadujesz si zbyt wiele
0 swoim Romeo (lub Romietcie). Wszelkie pytania natury osobistej lub emo
cjonalnej pozostaj bez odpowiedzi lub zostaj przeksztacone w pytania na
twj temat. Takie uniki bardzo odpowiadaj Romeowi, poniewa w ten spo
sb uzyskuje wiele informacji o tym, czego pragniesz, co lubisz i w co wie
rzysz. Romeo (bd Romietta) wykorzystuje te informacje, aby jeszcze bar
dziej zaangaowa ci w wasz zwizek. W zamian otrzymuje uwielbienie,
gorcy romans i spenienie - nie wspominajc ju o emocjach pocigu
1 triumfie zdobywcy. C za wspaniaa, pena blasku nagroda!
Czym, co zupenie nie interesuje osoby tego typu, jest wyblaka paty
na rzeczywistoci. Kiedy tylko pojawiaj si pierwsze oznaki powtarzalnoci
lub powszednioci - gdy zaczynasz napiera na Romea, eby dowiedzie si,
co czuje - w jego gowie wcza si sygna alarmowy i Romeo zaczyna
rozglda si za nowym podbojem. Pamitasz weselne dzwony, rozbrzmie
wajce w twoich uszach? To wanie wtedy uruchamia si ten alarm.
Romeo (lub Romietta) nie zainwestowa niczego w wasz zwizek.
Wi, ktr odczuwasz, to wi z sob sam, poniewa Romeo skupi swoj
- a take twoj - uwag na tobie.
Chocia wcale si takim nie wydaje, jest to zwizek jednostronny, bo
wikszo z nas bdc w samym centrum czyjej uwagi, czuje si tak wdzicz19

na i zadowolona, e nawet po wielu latach nie zauwaa owej jednostron


noci.
Wdziczno i zaspokojenie wasnej prnoci nie mog zastpi mi
oci i prawdziwej wizi emocjonalnej. To wanie dlatego ten rodzaj porzu
cenia sprawia tyle blu. Waciwie czujesz si tak, jakby opucia sam
siebie. Tymczasem Romeo (lub Romietta) zachowuje uczuciowy dystans
i pozostaje emocjonalnie niedostpny przez cay czas trwania zwizku,
a wic po jego zakoczeniu nie cierpi ani nie czuje si opuszczony. Zamiast
tego poddaje si natychmiast emocjom zwizanym z nowym podbojem.
Dlaczego ktokolwiek miaby tak postpowa? Chocia takie zachowa
nie wydaje si pode i manipulacyjne, to jednak jego rda tkwi w pustce
i smutku. Ludzie tacy jak Romeo (bd Romietta) s tak zobojtniali na
wszystko i niezdolni do wyjcia poza siebie nawet na odlego ramienia, e
nie potrafi zbudowa adnej autentycznej wizi z inn istot ludzk.
Kiedy wic oprniasz kolejn paczk chusteczek do nosa, wpychajc
w siebie cukierki, ciasteczka, pczki i potrjn porcj lodw, wane, eby
przypomniaa sobie, e tutaj nie chodzi o ciebie. Zostaa potraktowana jak
cenny przedmiot, ktry traci swj urok, kiedy zostanie zdobyty.
Uprzedmiotowienie - czyli traktowanie innej osoby jak przedmio
tu - to jedna z charakterystycznych cech zwizkw, w ktrych dochodzi do
naduy. Nie jest to ani w porzdku, ani przyjemne i w aden sposb na to
nie zasugujesz. Uleczenie nadchodzi wtedy, kiedy potrafisz uwolni si
z haczyka i zrozumie odebran lekcj lub niedokoczon spraw, ktr by
moe udao ci si zakoczy dziki temu spotkaniu. Zanim wic skoczysz
z balkonu, na ktrym zostawi ci Romeo (lub Romietta), przeczytaj do
koca t ksik, dokocz swoj porcj lodw i postaraj si przypomnie
sobie, jak dobrze jest odczuwa zadowolenie z samej siebie! To najwikszy
prezent, jaki moesz otrzyma od Romea (lub Romietty).

Indiana Jones: niebezpieczny mczyzna


Odgosy szalejcej alpejskiej wichury niemal cakowicie zaguszaj jego so
wa, moesz jednak usysze: ...piknie w tej... to takie cudowne by... adre
nalina jest jak mio".
Najczciej spotykasz Indy'ego w sytuacjach penych mocnych wra
e: jest instruktorem narciarstwa, kierowc rajdowym lub mionikiem
nurkowania. W swoich opowieciach wspomina o egzotycznych miejscach
i ekscytujcych wydarzeniach. Nie ma rzeczy, ktrej nie sprbowaby ot
tak, dla mocnych wrae". Moe pojawi si w mundurze policjanta, straa
ka lub pilota odrzutowca. Opanowany, spokojny ratownik, ktry nie traci
gowy nawet w najtrudniejszej sytuacji. Panuje rwnie nad swoim sercem
- i emocjami!
20

Snujc opowieci o swoich wyczynach, Indiana nieprzerwanie dostar


cza ci kolejnych dawek adrenaliny. Czasami moesz nawet nagle znale si
tu za nim, wyskakujc z zupenie bezpiecznego samolotu, migajc w d
ryzykownym szlakiem narciarskim lub badajc dno rafy strzeonej przez
rekiny; nie masz przy tym pojcia, w jaki sposb si tam znalaza. Indy
skada si z samej adrenaliny. Nawet kiedy siedzicie przy kominku tylko we
dwoje, przytulny pokj wypenia si jego elektryzujc energi spadochro
niarza, nieugitego policjanta czy te zuchwaego straaka. Podczas gdy
Romeo (lub Romietta) jest cakowicie skoncentrowany na tobie, Indy po
wica ca swoj uwag ekscytujcym wyczynom i mocnym wraeniom.
Obsadza sam siebie w roli gwnej, ale to tylko akcja - a nie interakcja.
Dopki pozostajesz penym uwielbienia widzem/kibicem, wasz zwi
zek trwa. Jeli jednak zaczniesz szuka jakiej treci emocjonalnej lub spr
bujesz podzieli si z Indym jakimkolwiek uczuciem wykraczajcym poza
oh, jeste wspaniay!", nagle poczujesz si porzucona lub uwiziona w lepej
uliczce, podczas gdy on wyruszy ju na kolejn dalek wypraw dokdkolwiek,
po cokolwiek i z kimkolwiek. Kiedy poziom adrenaliny opada, Indy znika.
Dlaczego zatem kobiety lgn do Indy'ego? Przyciga je wanie adre
nalina i ekscytacja. Wydarzenie i osoba, ktra jest jego sprawc, w jaki
sposb cz si w jedno, a wic osoba staje si ekscytujcym elementem
zdarzenia lub dziaania. Prawdopodobnie Indy przyj ten styl ju we wczes
nych latach swego ycia, kiedy nagradzano go za to, co robi, a nie za to, kim
by, lub te kiedy ktry z jego zwariowanych wyczynw wywoa ostre
(prawdopodobnie skrajnie rne) reakcje rwienikw czy rodzicw. Nagle
znalaz si w samym centrum wydarze, w wietle reflektorw. Nie musia
si angaowa ani budowa adnych wizi emocjonalnych, nie musia podej
mowa uczuciowego ryzyka lub odsania si, aby zwrci na siebie uwag.
Pomyl o bohaterze ze szkoy redniej, ktry - dziki swym sporto
wym osigniciom - skupia na sobie wiele pozytywnej uwagi, nie angaujc
ani odrobiny samego siebie lub wasnej duszy. Nie twierdz, e kady spor
towiec jest Indym, jednak wielu Indych to dawne gwiazdy sportu, ktrych
kariera zakoczya si w chwili opuszczenia szkoy. Kiedy reflektor zgas,
zaczli szuka innych sposobw, eby wczy go ponownie. Czasami takim
rozwizaniem okazuje si suba w wojsku czy przynaleno do subkultury
punkw lub do gangu; w innych wypadkach moe to by hobby albo zain
teresowanie zwizane z duym ryzykiem - wspinaczka skakowa, nurkowa
nie lub kajakarstwo grskie. Wszystkie te sytuacje unaoczniaj jedno prze
konanie: warto Indy'ego zaley od tego, co robi, a nie od tego, kim jest.
atwo zauway, e wybrane przez niego dziedziny nie sprzyjaj zgbianiu
emocji, co wicej, mog nawet do niego zniechca, poniewa w przeciwnym
razie Indy musiaby si odsoni, a przecie twardzi faceci nigdy tego nie
robi.
21

Kiedy wreszcie zmcz ci jego wojenne historie i zapragniesz czego


zblionego do wizi emocjonalnej, Indy wsidzie do pierwszego samolotu do
Timbuktu - lub do jego lokalnego odpowiednika - i znajdzie kolejn mio
niczk swoich przygd.
Podobnie jak nie kady sportowiec jest Indym, tak nie jest nim rw
nie kady nurek, skoczek bungee, policjant, straak itp. Zamiowanie do
jakiego sportu (lub sportw) albo ekscytujce hobby nie oznacza jeszcze, e
dana osoba nie potrafi budowa wizi emocjonalnych. Indy ujawnia si
wtedy, gdy w sport lub dziaanie zastpuje prawdziwe wizi uczuciowe gdy dziaanie samo staje si wizi.
Podczas gdy Romeo wylizguje si po cichutku, Iridy znika w prawdzi
wej burzy aktywnoci. Jest po prostu bardzo zajty, a w jego planach niema
ju miejsca dla ciebie. By moe wyrusza ha spotkanie przygodyiub znajdu
je sobie zajcie, ktre ci nie interesuje, moe te przyczy si do nowej
paczki przygodowych" kumpli. Tylko popro go, eby si zaangaowa,
a zobaczysz ten niezwyky wybuch aktywnoci!
Tym razem zerwanie koczy si nie tyle potrjn porcj lodw, ile
raczej wyprzeda zawartoci twojego garau, kiedy pozbywasz si sprztu
do nurkowania lub butw narciarskich. Poniewa by to zwizek nie tyle
z osob, ile z jej dziaaniem i zachowaniem, jego zakoczenie wywouje ra
czej spadek poziomu adrenaliny ni cierpienie. Jednak po zwizku z takim
czowiekiem pozostaje w nas apetyt na dreszczyk emocji. Jest to do nie
bezpieczne, bo moe zaprowadzi nas prosto do kolejnego Indy'ego; na na
stpn przejadk wspania kolejk mierci" w lunaparku penym nie
bezpiecznych mczyzn (lub kobiet).
Uwierz w siebie. Naprawd moesz nauczy si czu dobrze z osob,
dla ktrej ekscytacja oznacza dobry film i obiad w McDonadzie. Potrzeba
tylko autentycznej wizi emocjonalnej.

Dziesitki i inne trofea


Sobowtr JFK Juniora, Claudii Schiffer lub Cindy Crawford, brat bliniak
Brada Pitta. Tam, gdzie Indy polega na swoim wspczynniku ekscytacji,
Dziesitki licz na to, e ich uroda pozwoli im oczarowa partnera, uwalnia
jc od koniecznoci budowania wizi. Wewntrzny mechanizm jest tu bardzo
podobny. We wczesnym okresie ycia Dziesitki odebray wyrany (i prze
raajcy) przekaz, e wygld jest najwiksz z wartoci, jak maj do
zaoferowania, i zareagoway na to, rozwijajc w sobie t warto. Wkrtce
przekonay si, e zwizek z osob pen uwielbienia dla ich wygldu niesie
ze sob bardzo niewielkie ryzyko emocjonalne. Tworz zatem zudzenie
wizi, nie muszc dawa nic w zamian.
22

- Jak wyglda na mnie ta sukienka?


- wietnie. Naprawd do ciebie pasuje.
- Czy moja fryzura jest w porzdku?
- Wyglda znakomicie. Najlepsza, jak kiedykolwiek miaa.
- Pij tylko wod Evian, bo chc, eby moja skra bya idealna.
- Pjd i przynios ci szklaneczk.
- Chyba zaczn bra lekcje konnej jazdy. Myl, e dobrze wygldaa
bym na koniu.
Od samego pocztku twoja rola w tym zwizku jest jasno okrelona.
Masz za zadanie podziwia i uwielbia. To do ciebie naley prawienie kom
plementw, eksponowanie i usuwanie si z drogi, podczas gdy twoja Dzie
sitka lni w blasku reflektorw.
W pewnym sensie jest to kolejna posta uprzedmiotowienia, jednak
tym razem przedmiotem jest wanie Dziesitka, ktra przyjmuje t rol
dobrowolnie! Oto klucz do zrozumienia, jak niska jest jej samoocena. Jeli
uwierzysz, e masz jak warto jedynie jako trofeum lub przedmiot podzi
wiany przez innych - sam z siebie czynisz ofiar. Zatem, pytasz sam siebie,
jeli zwi si z Dziesitk, ktra postanawia uprzedmiotowi sam siebie,
czy tym samym stan si sprawc uprzedmiotowienia?
Dobre pytanie. Trafia w samo sedno, poniewa ofiarowujc si dobro
wolnie jako przedmiot, czowiek dokonuje take uprzedmiotowienia osoby,
ktrej si ofiarowa. Innymi sowy, stajc si dobrowolnie ofiar, Dziesitka
czyni te ofiar z ciebie. Jest to sytuacja, w ktrej nikt nie wygrywa!
Upywa zwykle troch czasu, zanim wyczerpie si cay zasb podziwu,
jednak w kocu odbite wiato reflektorw przestaje ci wystarcza i zaczy
nasz pragn czego, co pynie z gbi serca. Zamiast tego otrzymujesz
jeszcze wicej pikna. Nie ma nic zego w zewntrznym piknie, ale to za
mao, gdy twoje serce potrzebuje uwagi. Pikno nie jest uczuciem.
Czasami Dziesitki przycigaj ku sobie owcw trofew. Takie zwiz
ki polegaj na wzajemnym pasoytnictwie i s niepene emocjonalnie, jed
nak oczekiwania kadej z osb zostaj spenione, a zatem nie bdziemy
zajmowa si podobnymi kombinacjami. Moemy uzna je za przykady
niedostpnoci emocjonalnej podniesionej do kwadratu.
Osoba zwabiona urod Dziesitki zyskuje co innego ni poredni
przypyw adrenaliny u kogo, kto wybra Indy'ego. Jej nagrod jest uczucie
dumy i wiadomo odniesionego sukcesu. Nie sposb nie zauway spoj
rze penych zachwytu i zazdroci! eby jednak unikn nieporozumie tak jak nie kady mionik przygd jest Indym, tak i nie wszyscy pikni
ludzie s Dziesitkami. Tym, co wyrnia Dziesitki, jest dystans emocjo
nalny, ktry utrzymuj wobec kadego, kto prbuje si z nimi zwiza lub
sta si czci ich ycia. Wydaje si, e utrzymujc wiat na odlego ramie
nia, musz by do samotne, prawda?
23

Zerwanie z Dziesitk jest bolesne, bo godzi w twoj wasn samo


ocen. Jeli przez jaki czas - jako partner Dziesitki - lnie odbitym od
niej blaskiem, a potem nagle zostae usunity, musiaby, by bardzo pewy siebie, eby nie zacz zastanawia si, czy nie stao si tak przypadkiem
dlatego, e nie jeste do atrakcyjny. Takie domysy daj pocztek niezwy
kle skalistej i niebezpiecznej ciece, ktrej podczas twojej wyprawy musisz
unika za wszelk cen. Trudno pamita, e mio i pikno to dwie rne
rzeczy, jednak pomoe ci to omin puapk negatywnych rozwaa. Wy
starczy kilka pozytywnych uwag pod wasnym adresem, niewielka konfron
tacja z rzeczywistoci oraz emocjonalne okulary soneczne, ktre przymi
odbity blask reflektora, i bdziesz gotw odnale autentyczn wi uczu
ciow z kim innym.

Synek Mamusi i Creczka Tatusia


No c, moja mama zawsze wiedziaa, czego pragn - nie musiaem jej nic
mwi. Dlaczego ty tego nie potrafisz? Dlaczego zawsze musz ci mwi,
czego potrzebuj?"
Gdyby mj tatu sdzi, e jestem nieszczliwa, kupiby mi co,
ebym poczua si lepiej. A co ty dla mnie zrobisz?"
Dorastali z poczuciem bezpieczestwa, przekonani, e wiat krci si
wok nich. Mama i tata dali im wszystko - z wyjtkiem wizi emocjonal
nych. Kiedy wiesz si z Synkiem Mamusi albo z Creczk Tatusia, twj
partner spodziewa si, e przejmiesz paeczk w miejscu, w ktrym oddaa
j jego mamusia lub tatu. To oczekiwanie rodzi niezliczone problemy.
Po pierwsze, jest mao prawdopodobne, by mamusia czy tatu zgodzili
si zrezygnowa choby z czci swej obecnoci w yciu Synka lub Creczki.
Zamiast tego oczekuj od ciebie, e przyczysz si do penej podziwu publi
cznoci, jednak nie na penych prawach czonkowskich. Masz raczej przyj
rol podrzdn - wobec nich i wobec Synka/Creczki - oczekuj oni, e
staniesz si satelit.
,
Drugi problem pojawia si wtedy, gdy twoja mio zostaje porwnana
do mioci ofiarowanej przez mamusi lub tatusia. Najczciej wynik takiej
konfrontacji jest dla ciebie niekorzystny. Czsto miar porwnania s dobra
materialne lub pienidze (Tatu kupiby mi...") albbezgraniczna akcep
tacja (Nie mam pojcia, dlaczego si wciekasz. Mama nigdy nie bya za,
"kiedy...").
Pozwol sobie tutaj na ma dygresj. Wydaje si, e mamy problemy
z odrnieniem bezwarunkowej mioci/akceptacji (bardzo podanej) od
akceptacji bezgranicznej (dysfunkcjonalnej). Mio/akceptacja bezwarun24

kowa to: Kocham ci, poniewa istniejesz. Akceptuj ci takim, jakim


jeste. Jednak musisz postpowa waciwie i by dobrym obywatelem tego
wiata - w przeciwnym razie poniesiesz konsekwencje".
Z kolei bezgraniczna akceptacja mwi: Wiem, e Junior nie powinien
bra narkotykw, sypia ze wszystkim, co si rusza, ani okrada nas i swoje
go pracodawcy. Jednak nie chc, eby musia ponosi jakiekolwiek konse
kwencje. Potrzebuje pomocy. To wina spoeczestwa. Jego nauczycieli. Jego
terapeuty. Nie rozumiecie go. Jest taki wyjtkowy".
O Juniorze mona powiedzie wiele rzeczy, ale na pewno nie to, e
jest gupi. Bardzo szybko uczepi si tej myli. Jestem wyjtkowy. Reguy
mnie nie dotycz. Jeli bd mia ponie jakie konsekwencje, mama to
zaatwi". Wikszo nauczycieli w szkoach podstawowych mogaby opowie
dzie nam o skutkach takiego wychowania, musz bowiem walczy z klasa
mi penymi dzieciakw, ktre wierz, e mog zrobi, cokolwiek im przyj
dzie do gowy, kiedykolwiek zechc.
Wielu moich kolegw klinicystw i ja sama wielqkrotnie stajemy
przed zadaniem naprawienia" dorastajcych modych ludzi, ktrym w dzie
cistwie dano do zrozumienia, e w razie potrzeby mamusia lub tatu uwol
ni ich od wszelkich konsekwencji. Aby funkcjonowa w wiecie i w zwiz
kach z innymi, dzieciaki i ludzie w ogle musz mie wiadomo struktury
relacji midzyludzkich i musz rozumie, e jej naruszenie prowadzi do
okrelonych konsekwencji. Kiedy wiesz si z kim, kto nigdy nie musia
bra na siebie odpowiedzialnoci za swoje zachowanie, twj partner oczeku
je, e bdziesz kontynuowa prac rozpoczt przez mam lub tat i uwol
nisz go od wszelkich konsekwencji.
Kiedy prbujesz ustali pewn struktur, problemy tylko si pogbia
j. Zamy, e twoim - jasno wyraonym - oczekiwaniem jest monogamia.
Twojego partnera zaczyna jednak pociga kto spoza waszego zwizku.
Jak sdzisz, czym bdzie si kierowa przy podejmowaniu decyzji: twoim
oczekiwaniem monogamii czy swoj wasn przyjemnoci? I jak zareaguje
na twj bl, zo lub prb wycignicia konsekwencji?
Mama nigdy by...".
Id do tatusia!".
Przez cae ycie rodzice chronili Synkw Mamusi i Creczki Tatusia
przed wszelkimi potencjalnie bolesnymi, a tym samym pouczajcymi do
wiadczeniami. Synkowie i Creczki nigdy nie musieli odczuwa swoich emo
cji. Zanim maleka dolna warga miaa jakkolwiek szans zadre, mama ju
tam bya, nie dopuszczajc, by jej malestwo poczuo jakikolwiek bl.
Nie ma zwycizcw w zwizku z osob, ktra utrzymuje swoje uczu
cia na odlego ramienia. Jest jeszcze gorzej, gdy pierwszy obroca czai si
w pobliu i czeka na pierwszy sygna blu u swojego Synka lub Creczki,
25

gotowy rzuci si na rdo tego cierpienia - czyli na ciebie - i raz jeszcze


przyj z odsiecz swojemu malestwu.
Gdy jeste w zwizku z Synkiem Mamusi lub Creczk Tatusia, mo
esz spodziewa si, e twoja emocjonalna inwestycja przyniesie negatywne
rezultaty. Prowadzi to do ogromnej frustracji. Zwizek zakoczy si gwa
townie, jeli tylko poprosisz swego partnera, by w jakikolwiek sposb uzu
peni wasz krg emocji, albo gdy zasugerujesz, e zachowania wi si
z okrelonymi konsekwencjami, lub wyrazisz niezadowolenie z czegp, co
zrobi czy te powiedzia twj partner. Bdzie to gone i burzliwe rozstanie;
natychmiast rozlegnie si aosne zawodzenie dziecka, ktremu kto popsu
szyki, zawodzenie wzmacniane przez obronny chr mamusi lub tatusia. Ty
zostajesz z siniakami i poczuciem zagubienia. Twoje uzasadnione oczekiwa
nia zadray u podstaw, zaczynasz zatem rewidowa swj obraz siebie i system
przekona.
To smutne wieci dla Synka/Creczki, lecz dobre dla ciebie: oni nicze
go si nie naucz, ale ty dojdziesz do siebie.

Holicy: alko..., jedzenie..,


sklepo..., sekso..., praco...
Uwaga! Zanim przejd do tematu, pozwol sobie zaj przez moment miej
sce na prowizorycznej mwnicy, eby wyrazi swj sprzeciw wobec panuj
cej obecnie teorii, e wszystko jest uzalenieniem - sprzeciw wobec modelu,
ktry zdominowa wiele wspczesnych podej terapeutycznych. Jestem
przekonana, e definicja uzalenienia powinna by bardzo wska, ograni
czona do fizycznego uzalenienia od jakiej substancji. Nie wierz, by nega
tywne wybory lub reakcje behawioralne danej osoby na kolejne dowiadcze
nia skaday si na uzalenienie. Nazywajc negatywne wybory behawioral
ne uzalenieniem, mylimy wyjanienie zjawiska z przyjmowaniem odpowie
dzialnoci.
Wytumaczenie nie jest usprawiedliwieniem. Ludzie musz bra od
powiedzialno za wasne zachowania - i te niepodane, i wszystkie inne.
Od czasu do czasu wszyscy dokonujemy zych wyborw. Takie dowiadcze
nia pozwalaj nam rozwija si i unika podobnych, niewaciwych decyzji
w przyszoci.

Trafne oceny przychodz wraz z dowiadczeniem.


Dowiadczenie bierze si z nietrafnych ocen!

26

Zastosowanie modelu uzalenienia pozwala danej osobie wykorzysta


wyjanienie jako wymwk i unikn odpowiedzialnoci za swoje zachowa
nie. To uzalenienie. Jestem wobec niego bezsilny". Bzdura! Bd odpo
wiedzialny za wasne zachowania, trzymaj si swoich wyborw i bd silny.
Koniec kazania.
Holicy to ludzie, ktrzy tak bardzo koncentruj si na jednym zacho
waniu, e nie ma ju miejsca na nic innego - take na zwizek. Jednocze
nie wymagaj od ciebie bezwarunkowego i cakowitego oddania si im i ich
obsesji. To oczekiwanie pozwala holikowi sprawowa nad tob kontrol bez
wikszego wysiku z jego strony.
W zamian otrzymujesz jasny przekaz, e jeli zrobisz wszystko, jak
naley, moesz uzyska miosn wi, ktrej pragniesz. W takim ukadzie
problemy s wielowymiarowe: holik dostaje wszystko, czego chce, nie mu
szc dawa nic w zamian; holik nie potrafi stworzy z tob obiecanej wizi
uczuciowej, poniewa koncentruje si na zachowaniu. Zatem jest zwizany
(lub zwizana) przede wszystkim z owym obsesyjnym zachowaniem.
Jest to bardzo wana uwaga. Emocje holika koncentruj si przede
wszystkim na jego obsesji. Oznacza to, e uczucia takiej osoby nigdy nie
bd si skupiay na tobie. To miejsce jest ju zajte - na stae! Trudno
zadowoli si drugoplanow rol. Moja przyjacika, Connie Day, sparafra
zowaa Szekspira w odniesieniu do tego wanie zagadnienia: Muzyka pie
kie nie dorwna kobiecie, grajcej drugie skrzypce!".
W niniejszym tekcie bd stosowaa okrelenia uzalenienie i ob
sesja zamiennie, w znaczeniu powtarzajcych si wyborw behawioral
nych, ktre odzwierciedlaj obsesyjn koncentracj na jakim zachowaniu".
Tak bdzie prociej; co wcale nie znaczy, e odstpuj od mojej wczeniejszej
opinii na temat uzalenie.
Moemy podzieli holikw na dwie grupy: osoby uzalenione od za
chowa oraz osoby uzalenione od substancji. Grupy te maj ze sob wiele
wsplnego. Po pierwsze, w obu obsesyjna koncentracja na zaspokojeniu
uzalenienia przewaa nad wszystkim innym. Po drugie, uzalenienia rzad
ko rzucaj si w oczy od pierwszego kontaktu. Obsesja zaczyna si ujawnia
dopiero, kiedy bliej poznajesz dan osob, a wtedy jeste ju zaangaowa
ny. Po trzecie, uzalenienie pochania mnstwo psychicznej i emocjonalnej
energii, tak e zostaje jej bardzo niewiele na cokolwiek innego.
Przyjrzyjmy si najpierw grupie holikw uzalenionych od zachowa.
Nale do niej praco-, sklepo-, jedzenio-, sportoholicy itp. Nie mam tu na
myli ludzi, ktrzy po prostu lubi robi pewne rzeczy i wietnie si bawi
swoim hobby. Dla jasnoci - hobby to co, co lubimy robi, o czym z przyjem
noci rozmawiamy z osobami o podobnych zainteresowaniach (a czasem
z osobami, ktre tylko udaj zaciekawienie, bo s naszymi przyjacimi),
ale co nie staje si gwnym motorem, naszego ycia. Uywajc okrelenia
holik", mwi o ludziach, ktrzy waciwie nie potrafi myle o niczym
27

oprcz swej obsesji. Kada rozmowa z tak osob albo od pocztku dotyczy
owej obsesji, albo zostaje sprowadzona na jej temat drog manipulacji - o ile
w ogle dojdzie do rozmowy, bo holik jest czsto tak pochonity swoj
obsesj, e bywa po prostu nieobecny.
Posumy si przykadem pracoholika, pamitajc jednak, e nasze
obserwacje dotycz wszystkich holikw uzalenionych od zachowa. Pracoholikami bywaj zarwno kobiety, jak i mczyni. Ci ludzie pracuj kade
go dnia - w biurze, w domu czy w podry. Nawet kiedy nie pracuj, myl
0 pracy, rozmawiaj przez telefon, wysyaj faksy lub siedz przy kompute
rze. Jeli zapytasz ich, jak zarabiaj na ycie, to albo otrzymasz wymijajc
odpowied, ktra wynika z przekonania, e ich praca jest zbyt skompliko
wana, eby mg j zrozumie,-albo te zaleje ci potok niezrozumiaych
informacji, majcych ci zupenie oszoomi. W obu wypadkach odpowied
ujawnia pasj.
Ujawnia rwnie koncentracj. Jest co fascynujcego w osobie tak
skoncentrowanej na swojej pracy. Owa fascynacja przeksztaca si w (myl
ne) przekonanie, e bdziesz w stanie oderwa pracoholika od jego pasji,
a wtedy cz jego uwagi przeniesie si na twoj osob. Ta myl, by moe
niezupenie wiadoma, rodzi si jednak w twoim umyle.
Kolejn przyczyn owej fascynacji jest oczekiwana pozycja i status
zawodowy pracoholika. Oto jak przebiega rozumowanie: kto, kto jest do
wany, by pracowa przez tyle godzin, musi by naprawd niezwyky! Nie
koniecznie. Pracoholicy to najczciej menederowie redniego szczebla,
kobiety prbujce stuc szklany sufit lub waciciele prywatnych firm, kt
rzy maj do wyboru: pracowa albo przepa. A moe pracoholik zdobywa
si na ten nadludzki wysiek po prostu dlatego, e jest winien pienidze
caemu wiatu!
Holicy uzalenieni od zachowa s cakowicie optani wybranym za
chowaniem, co oznacza, e w najlepszym razie moesz liczy na to, i zaj
miesz drugie miejsce. Perspektywa bycia numerem dwa u boku robicego
karier pracoholika moe wyda si przez chwil kuszca, poniewa do
strzegasz wwczas potencjalne korzyci finansowe i ju syszysz przysze
oklaski. Poza tym cakiem podoba ci si poczucie, e jeste czci tego
wszystkiego. Jednak ani pienidze, ani oklaski nie mog zastpi mioci
1 obecnoci drugiej osoby. Ksieczka czekowa w niczym nie przypomina
czuego ucisku.
- Jasne, moemy pj do Ralpha i Judy na kolacj. Mylisz, e powin
nimy zabra ze sob butelk czego mocniejszego?
- Na pewno bd mieli wino do kolacji.
- Sdzisz, e to wystarczy?
Druga grupa to holicy uzalenieni od substancji. Jeli zwizae swj
los z osob, ktra naduywa alkoholu i/lub narkotykw (z prawdziwym
28

holikiem wedug mojej wskiej definicji), toczysz bardzo nierwn walk.


Przeczytaj to i uwierz mi: Dla holika uzalenionego od substancji nie
ma niczego - ani na tej planecie, ani poza ni - co byoby waniej
sze od narkotyku. Koniec, kropka. Nie ma adnych wyjtkw.
Oczywicie, holik ani myli si do tego przyzna. Powie ci raczej, e to
ty jeste centrum jego/jej wiata. Bdzie ci to mwi dopty, dopki bdziesz
tolerowa jego nag. Jeli jednak ustanowisz pewne ograniczenia, za
czniesz twardo broni swoich granic i "nie zgodzisz si podtrzymywa nisz
czcego zachowania (ani" emocjonalnie, ani finansowo, ani poprzez dzia
anie), nagle rodek wiata przesunie si w stron holika. Zanim jednak
wyznaczysz granice, twj wkad w negatywne zachowanie holika pozwala ci
pozosta w waszym zwizku: oczywicie na pozycji podrzdnej wobec naogu.
Jeli jeste zwizany (lub zwizana) z osob uzalenion od jakiej
substancji, nie wolno ci zapomnie o dwch rzeczach. S one absolutnie
prawdziwe, niezmienne i stae:
1. Zawsze bdziesz gra drugie skrzypce - pierwsze nale do substancji;
2. Ani teraz, ani nigdy nie bdziesz do silny, eby skoni swego part
nera do zmiany, porzucenia naogu, odpowiedzialnego zachowania
lub traktowania ci tak, jak na to zasugujesz.
Nie moesz zdoby czego, co nie istnieje. Powtarzaj to zdanie
jak mantr. piewaj j, ilekro poczujesz, e powiniene w jaki sposb
zasuy sobie na mio holika, chronic jego zwizek z substancj, ktrej
odda si we wadanie.
Holik uzaleniony od zachowania lub substancji oczekuje, e przyj
miesz wspierajc rol i bdziesz tak jak on powica si dla jego obse
sji/uzalenienia - nie mogc przy tym liczy na adn wzajemno. Jeli mu
to wypomnisz, zaryzykujesz utrat swojego drugiego miejsca lub oskarenie
0 nielojalno (ktre stanowi podstaw rozstania w wypadku wikszoci ho
likw uzalenionych od substancji). Kilka takich grb i uczysz si nie wal
czy o swoj pozycj w zwizku. Kiedy na dobre przyjmiesz ju sw rol,
holik moe zacz powica ci jeszcze mniej czasu i energii, bo teraz ju
wie, e zawsze moe na ciebie liczy", co w jego jzyku oznacza, i jest
zupenie pewien twojego wspudziau. Gdy twoja tolerancja wreszcie si
wyczerpie i, nie chcc ju duej zadowala si tylko malekim kawaecz
kiem ciasta, zakoczysz w zwizek, to gwnie na ciebie spadnie brzemi
smutku i cierpienia, poniewa holik utrzyma swj najwaniejszy zwizek
1 niczego nie straci.
Oto zasadnicza przyczyna, dla ktrej holicy trwaj przy swoich zacho
waniach: s zamknici w relacji z niedostpnym emocjonalnie obiektem
mioci, ktry, jak sdz, mog zdoby, jeli tylko bd pracowa do ci
ko. Brzmi znajomo? Oto gbokie pokady niedostpnoci emocjonalnej.
29

Emocjonalny Einstein:
mio czowieka mylcego
- Charles, co do mnie czujesz? Jestemy razem od jakich szeciu miesicy
i chciaabym wiedzie, na czym stoj.
- Clarisse, myl, e mamy wiele wsplnych celw. Myl, e jeste
bardzo inteligentna, i sdz, e wietnie si razem bawimy.
- Tak, to prawda, ale co do mnie czujesz?
- Myl, e jeste czarujca - pena uroku i absolutnie zachwycajca.
- Dzikuj. Ale co do mnie czujesz?
- Myl, e masz wiele zalet. Uwaam, e bdziesz wietn on i matk.
- Dzikuj. Ale co do mnie czujesz?
- Clarisse, nie rozumiem ci. Co jeszcze chcesz usysze? Przecie cay
czas mwi ci, co czuj.
Mio nie jest wiczeniem intelektualnym, a wizi emocjonalnej nie
sposb zbudowa tylko przy pomocy rozumu. Rozum jest konieczny, eby
tworzy takie wizi, ale to nie w nim zapala si iskra.
Gdyby by Emocjonalnym Einsteinem, powiedziaby mi teraz: Nie
ma czego takiego, jak uczucie pynce z serca. Serce nie jest zdolne do
odczuwania emocji, bo jest przede wszystkim miniem". Co oznaczaoby,
e zupenie nie rozumiesz, o co w tym wszystkim chodzi.
Emocjonalni Einsteini charakteryzuj si zadziwiajc umiejtnoci
ujmowania wszystkiego w kategoriach intelektualnych. Aby Emocjonalny
Einstein mg czego dowiadczy, musi to najpierw przeanalizowa, roz
oy na czynniki pierwsze, policzy, okreli, sklasyfikowa i zapakowa do
maej, zgrabnej paczuszki. Emocje nie podlegaj dziaaniom tego typu, wic
Emocjonalny Einstein nie uznaje ich istnienia.
- Kocham ci.
- Masz na myli mio w sensie romantycznym, czy te w uniwersal
nym znaczeniu... ?
Tak to wyglda w najwikszym skrcie.
Jeli zwiesz si z Emocjonalnym Einsteinem, wszystko zostanie
poddane gruntownej analizie. Dokadne plany, wnikliwe oceny i adnych
uczuciowych niespodzianek. Nawet najbardziej emocjonalne chwile bd
starannie kontrolowane, aby nie wyrway si na swobod i nie stay, no
wanie, emocjonalne.
Dla Emocjonalnego Einsteina jedyn bezpieczn rzecz na wiecie
jest myl. Emocje s burzliwe, nieprzewidywalne i trudno je kontrolowa,
a zatem trzeba ich unika za wszelk cen.
Jeli zapragniesz owego burzliwego, nieprzewidywalnego, niepoddajcego si kontroli emocjonalnego baaganu i nieopatrznie wspomnisz o tym
swojemu Emocjonalnemu Einsteinowi, natychmiast zastygnie on w przera30

eniu jak jele w jaskrawym wietle samochodowych reflektorw, a potem


w szalonym popiechu ucieknie do bezpiecznego, intelektualnego wiata,
ktry mona z atwoci kontrolowa. Dopki jednak nie domagasz si
emocjonalnego, nieintelektualnego zwizku i maszerujesz posusznie w rytm
miarowej muzyki granej przez Emocjonalnego Einsteina, dopty wasze y
cie posuwa si naprzd logicznymi, dobrze zaplanowanymi krokami.
Ten modus operandi odpowiada wielu ludziom i jeli sprawdza si
take w twoim wypadku, jeli potrafisz przej przez najbardziej emocjonal
ne chwile swego ycia, lub, narodziny dziecka, przepikny zachd soca,
nie mogc dzieli si swymi przeyciami z drug osob - nie czytaj dalej tego
rozdziau. Jeeli jednak chciaby, aby w twoim yciu byo miejsce na emo
cje, a jeste zwizany z osob zamknit w wiecie intelektu - musisz radzi
sobie sam, nie liczc na pomoc ze strony Emocjonalnego Einsteina. Moesz
poprosi o to, czego potrzebujesz w sferze emocji, a Emocjonalny Einstein
by moe nawet sprbuje ci to da, jednak bdzie to tylko intelektualne
wiczenie, a nie dar pyncy z gbi serca.
Kiedy w kocu zaczniesz mie do jego gowy i zadasz serca, Emo
cjonalny Einstein nie bdzie w stanie ci go da. Dla obu stron rozstanie
bdzie pene smutku i ez. Twoje zy popyn dlatego, e nie moesz dosta
tego, czego potrzebujesz; zy Emocjonalnego Einsteina popyn, poniewa
nie bdzie on mg w aden sposb zrozumie, czego ci nie da (lub nie daa).
Jednake nawet wasze rozstanie zostanie poddane intelektualnej analizie,
kiedy Emocjonalny Einstein sprbuje zrozumie, co si stao i naprawi
usterk".
Emocji nie mona kategoryzowa, wartociowa, ocenia, kwantyfikowa ani analizowa. Nie mona ich take naprawia, bo przecie si nie
psuj!

Czowiek w lustrze:
Narcyz i inni zakochani w samych sobie
Mam znajomego o imieniu Pete, ktry jest Narcyzem. Jeli od jakiego
czasu nie kontaktowaam si z Pete'em i nagle dowiaduj si z telewizyj
nych wiadomoci o strasznej katastrofie lotniczej, myl sobie: Jaki strasz
ny wypadek. Biedne rodziny ofiar musz radzi sobie z tyloma rzeczami po
tej tragedii". Kiedy natomiast jestem w kontakcie z Pete'em i usysz t
sam wiadomo, myl: Jaki straszny wypadek. Mam nadziej, e nie byo
tam Pete'a!".
Osoby narcystyczne wywieraj na nas taki wpyw, poniewa s wi
cie przekonane, e rodek-wszechwiata mieci si tu obok ich wasnego
31

nosa, i oczekuj, i bdziemy podziela to przekonanie bez adnych pyta


ani zastrzee.
Podobnie jak wszystkie inne typy osobowoci, Narcyzi tworz konti
nuum od stosunkowo agodnych do skrajnie zoliwych. Istnieje jeden, szcze
glnie drapieny gatunek Narcyzw. Tych ludzi naley unika za wszelk
cen. To rekiny w ludzkiej postaci, osoby niezdolne do adnych uczu, ani do
zbudowania jakiejkolwiek wizi. Wicej szczegw znajdziesz w ostatnim
rozdziale tej ksiki, zatytuowanym.Odrzu to, co toksyczne, i id do przo
du. W niniejszym rozdziale omwimy bardziej powszechne typy Narcyzw.
Osoby narcystyczne otacza aura niezwykoci - s wyjtkowe (przynajmniej we wasnym mniemaniu) i mog zosta zrozumiane tylko przez
innych wyjtkowych ludzi. Jednak poniewa uwaaj, e tak naprawd nikt
nie jest rwnie niezwyky, jak one same - s przekonane, i nikt, prcz nich
samych, nie moe ich zrozumie. Ludzie narcystyczni maj skonno do
przeceniania swoich sukcesw i umniejszania niepowodze. Czuj si take
w wysokim stopniu uprawnieni do wielu rzeczy. Nie tylko jeste im wszyst
ko winien, ale take powiniene by zachwycony, e moesz im to da.
Poczmy owo poczucie uprawnienia z charakterystycznym dla Narcyza
brakiem empatii, czyli umiejtnoci wspodczuwania blu i cierpienia z in
n osob, a otrzymamy kogo, kto zupenie nie potrafi zbliy si do drugie
go czowieka i oczekuje, e to inni bd wyciga rk do niego. Gdyby
jeszcze umia czyta w mylach, eby Narcyz nie musia nigdy na nic cze
ka...
Zwizek z Narcyzem rodzi ogromn frustracj, poniewa cokolwiek
zrobisz, nigdy nie bdzie to do dobre. Wci jeszcze czujesz ukucie blu
po kolejnym odrzuceniu, a ju pojawiaj si nowe dania, ktrych nie
potrafisz waciwie speni; nie mwic ju o twoich wasnych potrzebach,
ukrytych w kulkach przeciw molom... na samym dnie zamraalnika...
w opuszczonym magazynie... w innym kraju... na innej planecie.
W show-biznesie funkcjonuje stare powiedzenie: jeste tak dobry, jak
twj nastpny wystp. W zwizku z Narcyzem jest ono cakowicie suszne.
Gdzie zatem tkwi haczyk? Po pierwsze, ludzie skoncentrowani na
sobie mog by bardzo atrakcyjni, bo na pierwszy rzut oka wygldaj na
pewnych siebie, a pewno siebie przyciga jak magnes. Jednake osoby
pewne siebie i nienarcystyczne dziel si sw pewnoci z innymi; kontakt
z nimi wzbogaca ci. Podczas gdy ludzie pewni siebie ciesz si, kiedy mog
ci pomc we wzmacnianiu twojej siy, osoby narcystyczne koncentruj si
cakowicie na wzmacnianiu wasnej. Bd przy tym erowa na tobie jak
pasoyty. Haczyk tkwi jednak w zudzeniu, e uczestniczysz w czym wyjt
kowym i wspaniaym, czyli w jego/jej narcystycznej wizji siebie w otaczaj
cym wiecie. W zamian otrzymujesz satysfakcj pync z tego, e przy
czyniasz si do dobrego samopoczucia swojego Narcyza - stanu, ktry trze
ba nieustannie podtrzymywa.
32

Jeli Narcyz nie czuje, e twoja uwaga skupia si nieustannie na nim,


wycofuje si. Otrzymujesz wyrany przekaz, i jeli nie wsidziesz do tego
pocigu, zostaniesz sam na peronie, a Narcyz nawet si za tob nie obejrzy.
Osoby narcystyczne wybieraj ludzi, ktrzy s stworzeni do zadowalania
innych. Groba porzucenia wywouje u nich lawin dziaa zaradczych.
Z tego wanie mechanizmu kontroli korzysta Narcyz. Kiedy masz wreszcie
dosy zadowalania osoby narcystycznej i zaspokajania jej potrzeb z nie
ustannym poczuciem, e twoje wysiki pozostaj niezauwaone i niedoce
nione oraz e nie ma midzy wami adnej wizi, pozostajesz sam z ogromn
frustracj i poczuciem winy. Nie bye do dobry, by stworzy prawdziwy
zwizek - oto przekonanie, ktre Narcyz wtoczy ci w umys.
Uleczenie przychodzi wraz z powracajcym poczuciem rzeczywistoci,
czasami z pomoc terapeuty. Czci procesu terapeutycznego jest w takich
wypadkach wymazanie z pamici owych przekona. Niebezpieczestwo po
lega na tym, e dopki przekonania te nie zostan wymazane, jeste bardzo
naraony na wejcie w zwizek z innym Narcyzem.
Jeli zmczye si ju trzymaniem przed kim lustra, wydawaniem
westchnie zachwytu i nieotrzymywaniem niczego w zamian, zacznij od
powiedzenia sobie kilku dobrych, mocnych, pozytywnych rzeczy - tylko
w ten sposb moesz zaguszy lamenty Narcyza.

Piskorze i inne liskie Stworzenia


- Nie wiem, czy jestem gotowy na zwizek.
- Maestwo to przestarzaa instytucja wymylona przez
(oto kilka moliwych wersji: ludzi starej daty, konwencjonalne spoecze
stwo, koci, rzd, socjalistw, konserwatystw, rodzicw).
- Myl, e kade z nas powinno nadal y wasnym yciem. Chocia
mieszkamy razem, nie chc si zbyt mocno angaowa.
Ach! Pie godowa liskiego Stworzenia - typu, ktry po prostu niepotrafi si w nic zaangaowa. A przynajmniej w nic, czego pragniesz. li
skie Stworzenie moe si do ciebie zbliy. Wprowadzi si do ciebie. Bdzie
dzieli z tob ksieczk czekow. liskie Stworzenie moe nawet mie
z tob dziecko. Nigdy jednak nie dotrzyma sowa; co wicej - nigdy nawet ci
go nie da.
Moesz co najwyej uzyska poowiczn obietnic, dotyczc ewen
tualnego zwizku w dalekiej przyszoci, kiedy jakie nieokrelone warunki
bd sprzyjajce albo kiedy osignity zostanie pewien cel, ktry liskie Stwo
rzenie by moe (ale wcale nie na pewno) ma w swoich planach. Innymi sowy,
prdzej ci kaktus wyronie na doni, ni doczekasz si tego, czego pragniesz.
W midzyczasie trwasz w niespenionym zwizku, przycigany mag
nesem nadziei. Skupiasz si na odlegych celach twojego liskiego Stworze33

nia, poniewa sdzisz, e dziki nim speni si twoje pragnienia. Jeli,


przez przypadek, liskie Stworzenie rzeczywicie osignie cel, ktry sta na
drodze ku wyczekiwanemu przez ciebie zaangaowaniu, zawsze pojawi si
jakie nowe denie. Oczywicie teraz ono musi zosta zrealizowane, zanim
liskie Stworzenie bdzie mogo si zaangaowa.
Szataskie igraszki!
apiesz si na haczyk wspaniaego i potnego by moe". Jak si
z niego uwolni? Ustal granice, popro o to, czego pragniesz, wyznaczajc
konkretne ograniczenia czasowe, a potem przygotuj si na wielce prawdo
podobne odejcie liskiego Stworzenia, ktre nie znosi jasnych oczekiwa,
wyranych granic i dojrzaych zwizkw.
Aby doj do siebie po tego typu zwizku, trzeba odzyska zaufanie do innych i do siebie. Tylko w ten sposb moesz usun ze swej doni
niepodan, kolczast narol.

James Bond: szpiedzy i kamstwa


- Rick, kim jest Jennifer?
- Jaka Jennifer?
- To ja ci pytam. Znalazam t karteczk w kieszeni twoich dinsw.
Jest od kogo o imieniu Jennifer, kto najwyraniej dobrze ci zna.
- Dlaczego szperasz w moich rzeczach?
- Wcale nie szperam. Po prostu robiam pranie. No wic kim jest ta
Jennifer?
- To po prostu taka dziewczyna...
- Po prostu jaka dziewczyna?
- Dlaczego si mnie czepiasz? Nie ufasz mi? Co si z tob dzieje?
Nie powie ci, gdzie mieszka. Poda ci tylko numer do pracy. Unika
rozmw o swojej przeszoci, przyjacioach, pracy, rodzinie. Po lubie okazuje
si, e mia ju kiedy on. Pojawia si kochanka. Znajdujesz rachunki na
kaity^kredytowe, o ktrych istnieniu nie miaa pojcia.
Sekrety i kamstwa, ktre je chroni, bardzo utrudniaj zbudowanie
emocjonalnej wizi. Dzieje si tak czciowo dlatego, e tajemnice tworz
szczelny mur. Poza tym utrzymanie sekretw pochania bardzo duo ener
gii, ktra zostaje skradziona" zwizkowi z drug osob.
James Bond jest tajemniczy, nie dzieli si informacjami ze swoim part
nerem. Czasami do takiego postpowania skania go przekonanie, e sekre
ty dodadz mu ekscytujcej aury (lub tylko zudzenia) tajemniczoci.
W innych wypadkach dzieje si tak dlatego, e ujawnienie sekretw mogo
by doprowadzi do zakoczenia zwizku, a wtedy James Bond przestaby
dostawa to, czego pragnie - jest to zwykle najwaniejszy powd utrzymy
wania tajemnic.
34

RNICA POMIDZY
SEKRETEM A SPRAW OSOBIST
Sprawy osobiste to te myli, prawdy, przekonania i idee dotyczce nas
samych, ktre zachowujemy dla siebie. Mog do nich nalee nasze
fantazje i marzenia, odczucia na temat funkcjonowania wiata i przeko
nania duchowe. Kiedy - wiadomie lub przez przypadek - ujawnimy je
innej osobie, uzyska ona pewien wgld w nasze wntrze.
Z kolei sekrety to informacje, ktre mog mie negatywny wpyw na
innych - w sferze emocjonalnej, fizycznej lub materialnej. Kiedy zostan
ujawnione - intencjonalnie czy te przez przypadek - sekrety wywouj
wielki chaos albo wyrzdzaj krzywd osobie, ktra je miaa, i ludziom
wok niej.
SPRAWA OSOBISTA: Wierz w reinkarnacj.
SEKRET: Mam on i kochank, a jedna nie wie nic o drugiej.
SPRAWA OSOBISTA: W szkole redniej miaam fatalne oceny.
SEKRET: Sfaszowaam dyplom Akademii Medycznej.

Kiedy zwiesz si z Jamesem Bondem, pocztkowo moesz ulec uro


kowi tajemniczoci. To ekscytujce nie mie pojcia, kiedy on (lub ona)
pojawi si nagle i porwie ci do swojego aston martina albo prywatnego
odrzutowca, a potem - rwnie niespodziewanie - znowu zniknie.
Jednak w miar trwania zwizku coraz bardziej zaley ci na przewidy
walnoci zdarze. Niestety, James Bond nie zamierza wpa w puapk twoich
(zupenie uzasadnionych) oczekiwa, e wasz zwizek bdzie trway i cigy.
Zaczynasz szpera. Bond zostawia ci przez kilka minut w samocho
dzie albo w mieszkaniu, a twoje palce zdaj si same trafia do schowka na
rkawiczki lub do szuflady w biurku. Nienawidzisz si za to, co robisz, ale
nie potrafisz si powstrzyma. Rachunki, listy, wistki z numerami tele
fonw - zalewa ci powd niewyjanionych informacji. Tym, czego szu
kasz, s brakujce fragmenty ycia Bonda, do ktrych nie masz adnego
dostpu. Problem polega jednak na tym, e nie znajdujesz adnych nici,
uatwiajcych ci dotarcie do kbka prawdy. Dysponujesz tylko strzpkami
o niejasnym znaczeniu.
Jeli jednak masz jeszcze mniej szczcia, moesz rzeczywicie co
znale - namitny list miosny, ktrego nie napisaa, seksown kartk,
ktrej nie wysaa, nie swoje zdjcie. Co masz wtedy robi? Dysponujesz
teraz informacjami, ale pojawia si nowa zagadka. Aby doprowadzi do
konfrontacji Jamesa Bonda z owymi informacjami, musiaaby si przy35

zna, e szperaa w jego rzeczach. Wwczas Bond znajdzie wietny sposb


wybrnicia z trudnej sytuacji: moe wciec si na ciebie za grzebanie w jego
rzeczach i ju nie bdzie musia odpowiada na twoje pytania.
Inn konsekwencj takiej sytuacji jest cakowita utrata zaufania.
Zwizek z kim, komu nie ufasz, nie jest adnym zwizkiem. Zaczynasz
traci take zaufanie do samej/samego siebie, co z kolei obnia twoj samo
ocen; w rezultacie spada twoja pewno siebie i tak oto nakrca si nega
tywna spirala.
Tymczasem James Bond niczego nie zmienia. Nadal bdzisz w gsz
czu jego sekretw i kamstw, wysuchujc zaprzecze i penych oburzenia pro
testw -jak moesz podejrzewa go o najdrobniejsz choby nieuczciwo?!
James Bond ma trudnoci zarwno ze szczeroci, jak i z mwieniem
prawdy, co cakowicie wyklucza zaufanie. Niestety, nawet jeli Bond zupe
nie si zmieni, przeszo bdzie bardzo utrudnia zbudowanie zaufania.
Stajesz si wic coraz bardziej podejrzliwa i nieufna, podczas gdy James
kroczy nadal egocentryczn ciek, na ktrej liczy si przede wszystkim
zaspokojenie jego (jej) potrzeb.
Kiedy sytuacja dojrzewa wreszcie do wielkiego wybuchu - a takie
zwizki kocz si niemal zawsze nagle i z wielkim hukiem, a nie powoli
i stopniowo - wraz z ni eksploduje take twoja zdolno do zaufania komu
kolwiek innemu. Nastpna osoba, ktra pojawi si w twoim yciu, wkrtce
znajdzie si pod mikroskopem, a dla kadego z nas jest to niezwykle niewy
godne miejsce. Nowy, potencjalny partner czsto odchodzi, eby unikn
nieufnoci, ktr okazujesz mu na kadym kroku.
Aby wyzdrowie, musisz przede wszystkim odbudowa oparty na za
ufaniu zwizek z samym sob - to na nim opieraj si wszelkie ufne zwizki
w innymi. Poza tym, oczywicie, musisz uciszy swj dzwonek ostrzegawczy.
RNICA POMIDZY
PRAWD A SZCZEROCI
Prawda jest empirycznym, moliwym do wykazania faktem. Prawda to
stan twojego konta, dzisiejsza data, twj stan cywilny.
Szczero dotyczy uczu. Jeli jeste szczery, potrafisz otwarcie i jasno
wyraa swoje uczucia. Mona mwi prawd, nie bdc szczerym;
mona te by szczerym, nie mwic prawdy (to drugie jest troch
trudniejsze). Najlepsze zwizki to oczywicie takie, w ktrych panuje
i prawda, i szczero. Zaufanie buduje si zarwno na prawdzie, jak
i na szczeroci, a waciwej trwaoci nadaj mu przewidywalno i wia
rygodno.

36

W kategoriach wyszczeglnionych w tym rozdziale mieci si wiele


typw ludzi niedostpnych emocjonalnie, ktrych moesz spotka na swojej
drodze. Oczywicie, istniej take inne typy, tutaj nieuwzgldnione. Wane,
by umia rozpozna, e jeli czujesz si tak, jakby to ty wykonywa ca
prac w waszym zwizku, albo jeste z kim, kto nie potrafi si zaangao
wa, lub twoje potrzeby nigdy nie s zaspokojone - by moe osoba, z ktr
jeste zwizany, cierpi na niedostpno emocjonaln. Uwierz mi, lepiej,
eby odkry to, zanim zaczniesz obwinia si za wszystkie problemy, ktre
trapi wasz zwizek. To nie twoja wina, e kto nie pozwala ci zbliy si do
siebie bardziej ni na odlego ramienia! Pamitaj: niczego nie zepsue
i niczego nie musisz naprawia.

Z powrotem na przyjciu
Pewnego dnia, po spdzeniu niezliczonych godzin na ganku czy na rozpacz
liwych prbach stania si wystarczajco doskonaym, by twj askawy go
spodarz zechcia wpuci ci do swego domu, przez przypadek udaje ci si
zajrze do rodka, kiedy on nieuwanie uchyla na chwil drzwi.
Odkrywasz, e muzyka dobiega z tamy magnetofonowej, rozmowa z telewizora, a ludzie, ktrych wczeniej widziae, to tylko^wycite z karto
nu figury. Okazuje si te, e jedzenie to najzwyklejszy gulasz podany
w glinianym garnku.
To tylko rzut oka, ale kiedy ju zauwaysz, i cae to przyjcie jest
jedn wielk gr pozorw - mam nadziej, e ta ksika pomoe ci odwrci
si i odej. A waciwie mam nadziej na co wicej: e, przede wszystkim,
nigdy nie znajdziesz si pod tymi drzwiami.

Rozdzia 2

Przyczyny
Cztery podstawowe uczucia/emocje

eli chcemy zaj si niedostpnoci emocjonaln, musimy zacz oc


omwienia emocji i uczu. Trudno bdzie nam bowiem okreli, co jest
a czego brakuje w tej sferze, jeli nie bdziemy si posugiwa jedno
znacznym, zrozumiaym dla wszystkich jzykiem.
Czym zatem s uczucia i emocje, poza tym e stanowi dwa rnt
okrelenia tego samego pojcia? Uczucia/emocje s nieintelektualn tre
ci dowiadcze.
Kade z naszych dowiadcze zapisuje si w dwch rnych sferach
Pierwsza z nich to sfera intelektu; to do niej wdruj informacje empirycz
ne, czyli takie, ktre moemy zobaczy, dotkn, posmakowa i udokumen
towa. Druga to sfera uczu; zapisuje si w niej nasza emocjonalna reakcji
na informacje empiryczne - owa nieintelektualn tre kadego dowiad
czenia.
Posu si tutaj przykadem. Wyobra sobie, e stoisz w kolej
w banku, kiedy nagle do rodka wpada zamaskowany osobnik, ktry wyma
chuje broni, da pienidzy i po wypenieniu nimi torby wychodzi. Tei
cig wydarze powdrowaby do sfery intelektu - jako empiryczna prawda
moliwa do zweryfikowania i odtworzenia na kasecie wideo. W sferze uczu
znalazyby si twoje wewntrzne reakcje na owe wydarzenia: strach, pod
niecenie, poczucie zagubienia, a moe nawet wcieko.
O ile tre intelektualna byaby, przynajmniej w znacznym stopniu
podobna u wszystkich wiadkw tego wydarzenia, tre uczuciowa mogab;
si wyranie rni. Niektrzy ludzie by moe sdziliby, e cae zdarzeni
byo do zabawne i ekscytujce; inni mogliby odczuwa zo; jeszcze inni
przeraenie.
38

Emocje s zatem nieintelektualne, subiektywne, indywidualne, re


aktywne i natychmiastowe; to dlatego tak trudno je zdefiniowa i mwi
o nich. Kady nas dowiadcza emocji na swj wasny sposb i definiuje
powszechnie uywane okrelenia emocji na podstawie wasnych wewntrz
nych reakcji. Jeli zatem nie potrafimy precyzyjnie wyjani ani jasno zdefi
niowa emocji inaczej ni przy pomocy jzyka naszych wewntrznych
przey, jak moemy opowiedzie o tym, co czujemy, innej osobie?
Odpowied na to pytanie skada si z dwch czci. Po pierwsze,
musimy nauczy si, jak powiza to, co czujemy, z odpowiedni nazw. Po
drugie, trzeba nauczy si wykrywa i interpretowa owe emocje u innych
ludzi. Kiedy przejdziemy pomylnie przez te dwa etapy, trzeci - rozmawia
nie o emocjach - okae si atwy i logiczny. Najpierw jednak zajmijmy si
istotn rnic pomidzy myl" i czuj". To rozrnienie jest bardzo
wane. Kiedy masz do czynienia z emocjonaln czci swego ycia, myle
nie ma niewielkie znaczenie - to uczucia staj si najwaniejsze. Gdy roz
mawiasz o emocjach, powiniene uywa wyraenia czuj". Mwic
o prawdzie albo przynajmniej o tym, jak j postrzegasz, powiniene stoso
wa okrelenia myl" lub Jestem przekonany, e...".
Ludzie czsto mwi czuj" wtedy, gdy tak naprawd chodzi im
o myl". Zdanie Czuj, e jeste zupenym idiot" nie okrela emocji, ale
przekonanie, a wic naley do sfery intelektu. Jego tre mona by wyrazi
janiej, mwic: Uwaam, e jeste zupenym idiot". Mona rwnie po
wiedzie: Jest mi smutno, bo uwaam, e jeste idiot" - w ten sposb
jedno zdanie zawieraoby zarwno emocje, jak i tre intelektualn.
Terapeuci mwi czasami o intelektualizowaniu; jest to kolejny
przykad rnicy pomidzy myl" i czuj". Kiedy ludzie nie s pewni
swych emocji - gdy nie wiedz, jak je nazwa, jak je odczuwa i jak o nich
mwi - wydaje si im, e znacznie atwiej bdzie zachowa owe emocje
w gowie. Oznacza to, e pozostaj przy faktach i przebiegu wydarze, ana
lizujc to, co si stao, a nie jak si czuj wobec tego, co si stao. To
dua rnica, ktra staje si jeszcze wiksza, jeli jeden z partnerw intelektualizuje, a drugi emocjonalizuje.
Zatem pierwszym krokiem ku stworzeniu silnej wizi emocjonalnej
jest upewnienie si, e obie osoby mwi o emocjonalnej treci wydarze
nie uywaj okrelenia czuj" wtedy, gdy powinny mwi myl.".
Jednym ze sposobw nawizania kontaktu ze swoimi emocjami jest
nauczenie si, jak czy uczucia z ich nazwami.
Zacznijmy od fundamentalnych emocji, ktre nazywam podstawow
czwrk". Jeli jzyk emocji jest ci ju znany, moesz potraktowa ten
podrozdzia jako okazj do odwieenia i wyjanienia pewnych kwestii.
Musisz pamita, e wszystko, co czujesz, jest powizane z jakim
wewntrznym lub zewntrznym wydarzeniem, a zazwyczaj i z jednym, i z dru
gim. We wszystkich sytuacjach emocjonalnych uczestnicz zarwno wyda39

renia zewntrzne (sytuacja, w ktrej si znajdujesz), jak i wewntrzne


(twoje uczucia wobec owej sytuacji oraz Wspomnienia poprzednich, podob
nych dowiadcze). Dodaj do tego wewntrzne wskaniki fizjologiczne, na
przykad omotanie serca lub ciskanie w odku, a otrzymasz peen obraz
emocji! Jak zatem powiza to, co czujesz, z waciw nazw?
W naszym jzyku istniej setki, a moe nawet tysice sw, ktrymi
mona nazwa emocje. Cz z nich jest do oczywista i prosta - inne
bywaj znacznie bardziej subtelne i niejasne. Podstawowa czwrka stanowi
fundament dla niemal wszystkich innych uczu. Skadaj si na ni zo,
smutek, strach i zadowolenie. Przyjrzyjmy si im teraz po kolei.

Zo
Zo obejmuje emocje, ktre wystpuj w sytuacjach, gdy czujemy, e kto nas
oczerni, wykorzysta, okama, zawid itp. Moe ona przybra form agodnej
irytacji lub wybuchu wciekoci, ale moe by take zwizana z zakopota
niem, rozdranieniem, frustracj itp. Zo nie jest jednak tosama z gniewem.
Jak to? Tak, to prawda. Gniew jest stanem umysu, a nie emocj.
Pozwl, e to wyjani. Zo - emocja - jest ograniczona w czasie, skoncen
trowana na danej sytuacji i reaktywna. Kto kradnie ci samochd. Przez
chwil jeste naprawd wcieky. Potem policja aresztuje zodzieja, odzysku
jesz swj samochd i zaczynasz si uspokaja. W kocu zodziej trafia do
wizienia, firma ubezpieczeniowa wypaca ci odszkodowanie za napraw
i twoja zo mija bez ladu.
Gniew jest z kolei trwaym stanem umysu, ktry wpywa na twoj
aktywno we wszystkich sferach ycia. To ognisty dywan, ktry pokrywa
wszelkie inne emocje i sytuacje. Jest oglny, dugotrway i nieokrelony.
Gniew staje si okularami, przez ktre dana osoba oglda wiat. Wydaje si,
e rodzi si on w dziecistwie, kiedy dowiadczamy niesprawiedliwoci i na
bieramy przekonania, e wiat nigdy nie bdzie w porzdku.
Jednak gniew nie jest emocj. Jest ni zo. Pomieszanie tych dwch
poj wynika by moe z rosncej presji poprawnoci politycznej i spoecz
nej. Kto, kto dyktuje, jak naley si zachowywa, zadecydowa, e zo jest
nieco zbyt agresywna i zacz nas zachca, abymy zamiast niej odczuwali
gniew. C, by moe brzmi to agodniej, ale powoduje emocjonalny zamt.

Smutek
Smutek obejmuje emocjonalne terytorium alu, melancholii, samotnoci,
beznadziei i wielu innych, pokrewnych uczu. Podobnie jak w wypadku roz40

rnienia pomidzy zoci i gniewem, smutek z pewnoci nie jest de


presj.
Depresja to trway stan umysu, mga, ktra okrywa wszystko szarym
caunem, odbierajc yciu wszelk rado i zastpujc j mrocznym przy
gnbieniem. Depresj mona okreli jako ogln, globaln i dugotrwa,
poniewa jest stanem umysu, a nie emocj.
Kto, kogo kochasz, umiera. Pocztkowo odczuwasz siln rozpacz,
jednak z upywem czasu jeste w stanie rozszerzy swe emocjonalne hory
zonty, a twoja rozpacz zamienia si w gboki smutek, a nastpnie w akcep
tacj. W kocu smutek ustpuje i przestaje dominowa w wiecie twoich
emocji. adne z tych uczu nie jest depresj. Smutek moe by jednym
z elementw skadowych epizodu klinicznej depresji, jednak depresja i smu
tek nie s tosame; smutek jest bowiem specyficzn, ograniczon w czasie
reakcj na konkretn sytuacj.
Depresja rozszerza si poza smutek, dotykajc wszelkich aspektw
ycia. Nieleczona, moe trwa miesicami, a nawet latami, a stan osoby,
ktra na ni cierpi, bdzie si pogarsza. Tak jak gniew prawdopodobnie ma
swoje rdo w dowiadczeniu i przekonaniu, e ycie bdzie zawsze niespra
wiedliwe - depresja wydaje si by powizana z koncentracj na przeszoci.
Gdyby depresj mona byo wyrazi jedn fraz brzmiaaby ona: gdyby tyl
ko..."

Strach
Strach zawiera w sobie uczucia, ktre opanowuj nas, gdy jestemy niespo
kojni, zdenerwowani, przestraszeni, a nawet miertelnie przeraeni. Trwaym
stanem umysu, ktry odpowiada strachowi, jest lk; obowizuje tutaj takie
samo rozrnienie, jak w wypadku zoci i gniewu oraz smutku i depresji.
Stan umysu zwany lkiem objawia si w postaci emocji takich jak
trwoga, groza i napicie lub dowiadcze takich jak napady paniki, ktrych
nagle dowiadcza dana osoba wraz z omotaniem serca i poczuciem zbliaj
cej si katastrofy - czsto nieproporcjonalnych do zdarze, rzeczywicie
zachodzcych w jej yciu.
Strach jest niewtpliwie zwizany z czym, co mona bardzo wy
ranie wskaza - lwy, tygrysy, niedwiedzie, o mj Boe!" to dopiero po
cztek. Ludzie boj si konkretnych, wyranie wyodrbnionych rzeczy.
Strach opiera si czsto na bezporednim lub porednim dowiadczeniu,
poczonym z wyobrani. Kiedy osigasz doroso, czsto nie pamitasz
ju zbyt dobrze rda swego strachu, jest on jednak gboko zakorzeniony.
Wiele osb boi si pajkw, latania samolotem, wy, psw, obcych,
burz z piorunami i ciemnoci. Syszaam te o ludziach, ktrzy boj si
klownw (jest to znacznie czstsze, ni mogoby si wydawa), gryzoni,
41

prysznicw, wody, gbek i odkurzaczy. Kada rzecz, jakiej boi si dana


osoba, w momencie spotkania wywouje u niej zarwno reakcje emocjonal
ne, jak i fizjologiczne.
Lk, trway stan umysu, mona okreli jako ycie w przyszoci.
Jego korzenie tkwi w braku wiary, e sprawy mog potoczy si pomylnie
oraz w przekonaniu, i wiat jest niezwykle przeraajcym miejscem.
Jednym z charakterystycznych elementw lku jest martwienie si.
Zmartwienie to projekcja przyszoci penej okropnoci - miejsce, do ktre
go prowadzi nas wyobrania. Jeli ju tam trafisz, zaczniesz naprawia
rzeczy, ktre jeszcze si nawet nie wydarzyy. Lkowi towarzyszy wyraenie
a jeli...?", na przykad: , A jeli strac prac i nie bd mg spaca kredytu
a oni przyjd i odbior mi dom i bd musia zamieszka na ulicy..." i tak dalej
atwo zauway, jak szybko lk moe zepchn ci w d, po stromym zboczu!

Zadowolenie
Zadowolenie zawiera w sobie bogat gam okrele, takich jak rado
szczcie, zachwyt i wiele innych, ktrych uywamy, by wyrazi chwil*
szczcia, spokoju i spenienia. Jest to take jedyny wypadek, gdy emocjj
i stan umysu nosz t sam nazw, a take wywieraj taki sam wpyw ni
nastrj i zachowanie danej osoby.
Miaam do szczcia, by spotka w yciu kilka osb, ktrych staj
umysu mona rzeczywicie okreli mianem zadowolenie". Tacy ludzi
zachowuj dystans wobec problemw yciowych, z wdzikiem przyjmuj;
rzeczywisto tak, jaka jest, z powodzeniem unikaj zmartwie i wciekaj;
si w uzasadnionych wypadkach - nigdy jednak nie pozwalajc, by ich zo
przeksztacia si w gniew. Nie daj si wykorzystywa, ale zawsze pierws
wycigaj pomocn do do kogo, kto popad w tarapaty. Buduj trwa
wizi uczuciowe z innymi i s emocjonalnie dostpni. Ilekro myl o tyci
ludziach, na mojej twarzy pojawia si umiech.
Stan umysu jest czci tosamoci danej osoby, jednym z elementw
jej osobowoci. To perspektywa, z jakiej dana osoba postrzega zwykle rzi
czywisto, i filtr, przez ktry przepuszcza nowe (a take stare) informacje
Trudno zmieni czyj stan umysu, poniewa splata si on cile z rzc
czywistoci. Tym, co mona wyksztaci, jest umiejtno skupiania si n
sytuacji. Owa umiejtno moe zaj miejsce globalnej, niespecyficzni
reaktywnoci, co usprawnia funkcjonowanie danej osoby w kontekcie ji
trwaego stanu umysu i osobowoci. Taka zmiana nie polega na cakow
tym przebudowaniu danego czowieka, ale na poszerzeniu jego horyzont
i zwikszeniu jego zdolnoci przystosowawczych; innymi sowy - na ucz;
nieniu z niego osoby bardziej dostpnej emocjonalnie.
42

Ludzie, ktrzy przez wikszo czasu pozostaj w jakim negatyw


nym stanie umysu, s zwykle mniej dostpni emocjonalnie. Kiedy przyj
rzysz si ponownie rnym typom osb, opisanym w rozdziale pierwszym,
moesz sprbowa przyporzdkowa je do rnych stanw umysu i do
strzec, jak ycie z pewnymi stanami umysu nie pozwala im wiza si
z innymi na poziomie emocjonalnym.
Na przykad Romeo, podobnie jak Indiana Jones, yje prawdopodob
nie w nieustannym lku. Holicy s zwykle pogreni w depresji, tak jak
Synkowie Mamusi i Creczki Tatusia, chocia mog rwnie odczuwa
strach. Emocjonalni Einsteini i Narcyzi pozostaj zazwyczaj w gniewnym
stanie umysu, podczas gdy liskie Stworzenia i osoby typu James Bond
bywaj czsto zalknione.
Problem polega na tym, e jeli trwamy w jakim stanie umysu,
wkrtce zaczyna on dominowa w naszym yciu uczuciowym, nie pozwala
jc nam kontaktowa si z emocjami. Wystarczy jednak, e poznamy sygna
y i oznaki naszych emocji, a bdziemy mogli pozostawa z nimi w kon
takcie, bez wzgldu na nasz trway stan umysu.

POZNAJ SWJ STAN UMYSU


Przeczytaj opis kadej z sytuacji i wybierz odpowied, ktra najlepiej
odzwierciedla twoj reakcj. Bd brutalnie szczery. Za kadym razem
postaw kropk w polu oznaczonym liter ktra odpowiada twojemu
wyborowi. Innymi sowy, jeli w wypadku pierwszego pytania wybierasz
odpowied A, postaw kropk w polu oznaczonym liter A.

43

1.

Jeli utkn w korku ulicznym, najprawdopodobniej:


A. bd nerwowo stuka palcami w kierownic i martwi si, e si
spni.
B. zamyl si nad swoim parszywym szczciem.
C. podjad naprawd blisko do samochodu przede mn i wcz
klakson.
D. posucham radia.

2.

Jeli w rodku nocy dzwoni nagle telefon:


A. chwytam za suchawk z sercem walcym nieprzytomnie ze
strachu.
B. spodziewam si zych wiadomoci.
C. przeklinam tego, kto dzwoni, na czym wiat stoi i rzucam sucha- wk jeli to pomyka.
D. podnosz suchawk.

3.

Jeli kasjer wydaje mi za mao reszty:


A. martwi si, e kierownik sklepu nie uwierzy mi, jeli zo
skarg.
B. uwaam to po prostu za typowe dla tego wiata.
C. uderzam pici w lad i dam rozmowy z kierownikiem.
WD. zwracam uwag kasjerowi.

4.

Kiedy sysz rozmow prowadzon szeptem:


A. przypuszczam, e rozmowa dotyczy czego, co zrobiem le.
B. nie mam siy, eby si tym przejmowa.
C. wiem, e ktokolwiek zdradza jakie tajemnice, bdzie mia prob
lemy.
D. zakadam, e to nie moja sprawa.

5.

Kiedy przestaje dziaa pilot do telewizora:


A. bardzo si przejmuj i jestem przekonany, e to ja go zepsuem.
B. myl, e to po prostu jeszcze jedna rzecz, ktra si nie udaa.
C. rzucam pilotem w telewizor.
D. sprawdzam i wymieniam baterie albo sigam po instrukcj.

44

6.

Jeli przychodz do kina i zauwaam, e kto zaj moje miejsce:


A. boj si konfrontacji z t osob bo moe sta si agresywna.
B. przypuszczam, e mam zy bilet.
C. wzywam ochroniarza, eby wyrzuci intruza.
D. prosz, eby ta osoba sprawdzia numer miejsca na swoim bilecie.

7.

Jeli mj pies zjad jak rolin w ogrodzie:


A. martwi si, e rolina moga by trujca i wzywam weterynarza.
B. rozmawiam ze znajomym, ktrego pies zdech po zjedzeniu
dziwnej roliny, ebym wiedzia, co zrobi, jeli spotka to rw
nie mojego psa.
C. kopi psa.
D. staram si ustali, co to za rolina, a nastpnie dzwoni do infor
macji weterynaryjnej, nie przestajc pieszczotliwie gaska psa.

8.

Jeli moja crka dostaje jedynk z algebry:


A. nie mog zasn, martwic si, e nie dostanie si na studia
i bdzie musiaa pracowa fizycznie do koca ycia.
B. przypominam sobie moje wasne fatalne stopnie w szkole redniej.
C. uziemiam j do koca szkoy.
D. oferuj pomoc, a jeli odmawia - ze sowami otuchy i wspczu
cia puszczam ca spraw w niepami.

9.

W kwietniu, gdy zblia si ostateczny termin skadania deklaracji


podatkowych:
A. martwi si, e mog sprawdzi moj deklaracj.
B. jestem pewien, e sprawdz moj deklaracj i znajd w niej ja
kie nieprawidowoci.
C. narzekam na rzd.
D. wypeniam deklaracj.

10. Jeli gona muzyka, dobiegajca z ssiedniego mieszkania, nie


pozwala mi spa:
A. le bezsennie i prbuj zdecydowa, jak mam poprosi ssia
da o ciszenie muzyki.
B. le bezsennie i myl o moim parszywym szczciu, ktre
sprawio, e mieszkam tu obok tego idioty.
C. wal w drzwi ssiada groc, e zaraz tam wpadn i zrobi
z nim porzdek.
D. dzwoni do ssiada i uprzejmie prosz, eby ciszy muzyk.
45

11. Kiedy znajduj zadrapanie na drzwiach mojego nowego samochodu:


A. biegam po caym miecie, usiujc znale pasujcy lakier, eby
samochd nie straci swojej wartoci rynkowej.
B. nie dziwi si, bo tego wanie oczekiwaem.
C. zostawiam naprawd paskudn notk za wycieraczk stojcego
obok samochodu i spisuj jego numer rejestracyjny, eby mc
zoy skarg na policji.
D. prbuj znale pasujcy lakier, eby mc naprawi uszkodzenie.
12. Uwaam, e totolotek jest:
A. moliwym sposobem rozwizania wszystkich moich problemw
finansowych.
B. oszustwem.
C. gr w ktrej zawsze wygrywa jaki idiota, ktry nigdy przedtem
nie wypeni kuponu.
D. zabawnym marzeniem o wygrywaniu.
13. Jeli ssiad poycza ode mnie kosiark do trawy:
A. martwi si, e jego dzieci mog si skaleczy i ssiad wytoczy
mi spraw w sdzie.
B. przypuszczam, e odda j zepsut.
C. zadrczam go przypominaniem, eby odda j na czas.
D. ciesz si, e mog j poyczy i mio mi spotka si z ssiadem.
14. Odczuwam dziwny bl w plecach:
A. zadrczam si myl e musz pj do lekarza, a potem za
czynam si martwi.
B. przypuszczam, e to rak.
C. wciekam si, e nie mog chodzi do pracy.
D. id do lekarza, eby sprawdzi, co mi jest.
15. Z jakiej firmy dzwoni do mnie z wiadomoci e wygraem nagrod:
A. wietrz jaki podstp.
B. jestem pewien, e pomylili numer telefonu.
C. dobrze wiem, e te ajdaki prbuj mnie nacign.
D. pytam o szczegy.

46

16. Moja ona (m) spnia si z pracy:


A. przypuszczam, e miaa wypadek.
B. przypuszczam, e wpltaa si w jak histori.
C. jestem naprawd wcieky.
D. ciesz si, e j widz, kiedy wreszcie wraca.
17. Wok panuje epidemia grypy:
A. dzwoni do lekarza, eby si dowiedzie, czy ma szczepionki
przeciw wirusowi panujcej w tym roku grypy.
B. zaczyna mnie ama w kociach.
C. wydzieram si na faceta, ktry kichn w windzie.
D. mam nadziej, e si nie zara.
18. Dostaj mandat za przekroczenie szybkoci:
A. zastanawiam si, kiedy wzrosn moje skadki ubezpieczeniowe.
B. przypuszczam, e gliniarz si na mnie zaczai. C. wpadam we sza i na oczach policjanta dr mandat na strzpy.
D. pac mandat.
19. Umiera mj znajomy ze szkoy redniej:
A. staram si dowiedzie jak najwicej o przyczynie mierci.
B. myl, e ycie jest krtkie.
C. przypuszczam, e ten czowiek sam sobie na to zasuy trybem
ycia.
D. wysyam kondolencje rodzinie zmarego.
20. Bank nie przyjmuje mojego czeku. Myl, e to ich pomyka:
A. spdzam dugie godziny, prbujc znale bd i go poprawi.
B. przypuszczam, e bdzie mnie to sporo kosztowa.
C. wpadam do banku i wymylam dyrektorowi.
D. dzwoni i prbuj si dowiedzie, jak to si stao i jak mona
rozwiza problem.

Spjrz teraz na tabel wynikw i policz, w ktrym polu postawie


najwicej kropek. Jeli wikszo znalaza si w polu A, jeste typem lkliwym, a jeli w polu B - to odznaczasz si depresyjnym stanem umysu
Jeeli wikszo twoich odpowiedzi znalaza si w polu C, w twoim stan
umysu dominuje gniew, jeli natomiast najwicej kropek umiecie w po
D - zadowolenie.
Im wicej kropek znajduje si w jednym z pl, tym silniej dominuje
u ciebie dany stan umysu. Jeli w trzech lub czterech polach znalaza ii
podobna liczba kropek - jeste osob o zmiennych nastrojach, jednak adna
z nich nie stanowi trwaego stanu umysu. Oznacza to, i potrafisz
dobrze przystosowa si do sytuacji lub e sam nie masz jasnoci co do wasnnych uczu. Pamitaj, twj stan umysu to sposb, w jaki spogldasz na wiat.
Trudno go zmieni, jednak mona nauczy si minimalizowa jego wpyw.

Skd zatem bior si emocje?


Emocje stanowi poczenie nieuchwytnych wskazwek, zdarze i wspo
mnie.
Uczymy si ich w dziecistwie i to dlatego wydaj si one czasem
potniejsze ni samo ycie i zarazem dziecinne. Dotyczy to gwnie tych
emocji, ktre wydaj si szczeglnie wane, poniewa zwizane s z istotnymi wydarzeniami. Emocje ksztatuj si w cigu caego naszego ycia. Z biegiem czasu uczymy si subtelniejszych odmian wielkich emocji z okresu
dziecistwa; uczymy si take, w jaki sposb mona je mierzy i kontrolowa. Niestety, wiele osb ma kopoty z przyswojeniem sobie tej lekcji, zamiast kontrolowa swe uczucia w sposb akceptowany przez otoczenie, pozwalaj oni, by emocje cakowicie nimi zawadny. Na przykad moesz przybi
pitk ze swoim kumplem, kiedy wasza druyna zdobywa gola, ale zrobienie
tego samego po wysuchaniu arii w operze byoby postrzegane jako ze
maniery. Na przeciwlegym kracu znajduj si ludzie, ktrzy usiuj ograniczy wpyw emocji, odcinajc si od wasnych stanw emocjonalnych lub
znacznie zawajc ich zakres, aby unikn poczucia przytoczenia.
Osoby, u ktrych kade dowiadczenie wywouje maksymaln reakcj
emocjonaln, w rzeczywistoci ograniczaj swe moliwoci nawizania wizi emocjonalnej. Dzieje si tak dlatego, e owe wyolbrzymione reakcje sprawiaj, i trudno jest przewidzie lub oceni emocje takiej osoby.
Zarwno zbyt silne, jak i zbyt sabe reakcje emocjonalne prowadz do
zawenia rzeczywistego zakresu przey. Innymi sowy, dochodzi do ograniczenia dostpnoci emocjonalnej danej osoby. Oczywicie, mona nauczy
si otwarcia emocjonalnego, jednak wymaga to dobrej woli i gotowoci do podjcia prby.
48

Teraz, kiedy dysponujemy ju oglnym obrazem emocji i trwaych


stanw umysu, czas powiza t wiedz z pojciem dostpnoci emocjonalnej.
Dostpno emocjonalna to umiejtno wycignicia rki
i zbudowania wizi emocjonalnej z inn osob. Ta definicja opiera si
na zaoeniu, e dana osoba stworzya ju wewntrzn wi z wasnymi
emocjami, ma jasno co do wasnych uczu i potrafi rozpozna uczucia
innych. Jeli ktrykolwiek z tych warunkw nie zostanie speniony, nie
sposb zbudowa wizi emocjonalnej.
Ludzie niedostpni emocjonalnie zostaj odcici od procesw emocjo
nalnych, zachodzcych w nich samych i w innych, oraz odizolowani od emo
cjonalnej treci swego ycia. Ich ycie jest bardzo samotne. Mona temu
zaradzi, jednak najpierw musimy zrozumie, skd si to bierze.

Jak to si stao?
Jako przedstawiciele naszej kultury lubimy, kiedy mona kogo lub co
obwinia. Bardzo wygodnie jest stwierdzi: Stao si to lub tamto i to
Marvin jest temu winien". Czujemy si wietnie. To Marvin jest czarn
owc, a wic wiemy, kogo obciy win. Moemy zatem spotka si przy
filiance obudy, eby porozmawia o tym, jakim wrednym facetem jest
Marvin. Dla kontrastu my jestemy tymi dobrymi" i to te si nam podoba.
Wina nabiera zatem uzasadnienia.
Wyjanienie nie jest usprawiedliwieniem. Pozwl, e dodam take:
wyjanienie nie daje prawa do obarczania innych win. Jest po prostu
wyjanieniem. Ludzie, ktrzy czuj potrzeb, by obwinia innych, szukaj
tylko powierzchownego, szybkiego, niewymagajcego wzicia na siebie od
powiedzialnoci sposobu zaradzenia sytuacji, zamiast podj prb zbada
nia gbszych interakcji, ktre mog w niej zachodzi.
Wyjanienia s istotne dla zrozumienia procesu. Ludzie, ktrzy
krzywdz innych, zasuguj na sprawiedliwy osd - dokonany przez jury
podczas oficjalnej rozprawy lub przez opini publiczn. Maj midzy innymi
prawo do tego, by ich wyjanienia zostay wysuchane i rozwaone, tak jak
ocenia si wybrane przez nich zachowania. Jeli s jakie konsekwencje,
trzeba je ponie. Obarczenie win moe by jedn z nich, podobnie jak
przeprosiny, ktre powinny by kolejnym, logicznym krokiem.
Prbujc zrozumie niedostpno emocjonaln, musimy przyjrze
si kilku wyjanieniom, ktre dotycz pochodzenia takich zachowa. Poszu
kiwanie przyczyn nie ma na celu obarczenia kogokolwiek win lecz raczej
poznanie gbszych rde niedostpnoci emocjonalnej oraz zrozumienie
zarwno czowieka emocjonalnie niedostpnego, jak i osoby, ktra decyduje
si na zwizek z kim takim.
49

Jedn z cech typowych dla ludzi niedostpnych emocjonalnie jest ich


niezdolno do nawizania kontaktu nie tylko z emocjami innych osb, a
take z wasnymi uczuciami. Ten brak kontaktu przejawia si na wiele
sposobw. Przyjrzymy si teraz kilku z nim.

Szara Strefa
Ludzie niedostpni emocjonalnie prawie cakowicie utracili kontakt z wasnymi emocjami. Chwilowa utrata kontaktu moe zdarzy si kademu z nich
pod wpywem jakiego traumatycznego dowiadczenia, ktre paraliuje
nasz system emocjonalny. Jest to emocjonalny odpowiednik sytuacji, gdy
uderzysz si w okie i na chwil drtwieje ci rka. Ludzie, ktrzy cierpi na
chwilow utrat kontaktu z emocjami, w kocu stopniowo odzyskuj sswoje
uczucia. Osoby niedostpne emocjonalnie pochodz jednak z zupenie innej
krainy - z Szarej Strefy.
Korzenie Szarej Strefy tkwi w dowiadczeniach z dziecistwa.
dzie, ktrzy yj w Szarej Strefie, ju w dziecistwie nauczyli si nie u
wasnym emocjom; w rezultacie, ju w dorosym yciu, maj problemy z
dowaniem wizi emocjonalnych.
Mamy tu do czynienia z nastpujcym procesem: dzieci wierz
e ich rodzice s doskonali, niezalenie od tego, jak dalecy s w rzeczystoci od ideau. Jeli zatem dziecko dorasta w rodzinie, w ktrej parze
brak emocjonalnej spjnoci - na przykad ojciec mwi: Bij ci pasem do
nieprzytomnoci dlatego, e ci kocham" albo matka, alkoholiczka, w pewnych momentach zblia si do dziecka, po to by zaraz potem jeszcze bardziej
si oddali - dzieci przypuszczaj, e to z nimi, a nie z ich rodzicami, co jest
nie w porzdku. Stosujc dziecic logik tumacz sobie: Tata mwi
mio polega na biciu. Mylaem, e mio to pocaunki, pieszczoty i bezpieczestwo. C, tata to tata, wic na pewno to on ma racj".
Podobne dowiadczenia gromadz si; wkrtce dziecko stwierdza
jego sygnay emocjonalne s nieprawidowe, i przestaje im ufa. Tak
rodzi si Szara Strefa, czyli emocjonalny obszar spowity gst mg, w ktrym dana osoba umieszcza wszelkie subtelne, delikatne, codzienne emocje
nawet ich nie dowiadczajc, poniewa nauczya si im nie wierzy.
Mieszkacy Szarej Strefy odczuwaj niektre emocje, jednak tylko
naprawd wielkie. Niebosine szczyty i gbokie przepaci. Nie ma mioci
jest tylko pasja. Nie ma rozdranienia, jest tylko wcieko. Nie ma smutku, jest tylko rozpacz. Rysunek na nastpnej stronie przedstawia ich stan
emocjonalny.
Jeli nie jeste mieszkacem Szarej Strefy, lecz zwizae si z osob
ktra w niej yje, moesz zauway u swojego partnera ogromne wahania.
Chwilami sprawia wraenie bardzo pytkiego emocjonalnie; nagle jest
50

dochodzi u niego do emocjonalnych eksplozji, ktre wydaj ci si niepropor


cjonalnie gwatowne w stosunku do twojego odbioru sytuacji. Zycie z osob,
przebywajc w Szarej Strefie, przypomina zwariowan jazd kolejk gr
sk w lunaparku. atwo zrozumie, jak trudne moe by zbudowanie emo
cjonalnej wizi z czowiekiem, ktrego uczucia zostay zamknite w Szarej
Strefie.
Po pierwsze, tacy ludzie nie wyczuwaj codziennych, subtelnych wa
ha nastrojw i emocji ani u siebie, ani u innych. Sdz, e nie naley ufa
osobom, ktre wiod blisze normom ycie emocjonalne. Wywodzi si to
z ich dawnego, dziecicego dowiadczenia niemonoci zaufania emocjom,
ktre widzieli u innych.
Po drugie, jeli odczuwasz wasne emocjonalne przypywy i odpywy,
przebywanie z kim, kto przeywa jedynie wzloty i upadki, stanie si dla
ciebie wyczerpujce. Wanie zdoae si dostroi do euforycznego nastroju
partnera, a ju - zupenie nieoczekiwanie - musisz radzi sobie z jego gbo
k depresj.
Po trzecie, nie sposb przewidzie reakcji i odczu mieszkaca Szarej
Strefy wobec jakiejkolwiek kwestii. Czujesz zaniepokojenie na sam myl
o tym, eby poprosi go o wkad emocjonalny w wasz zwizek lub o jakiekol
wiek informacje zwrotne; boisz si zacz rozmow na temat emocji, oba
wiajc si reakcji, jak mogoby to wywoa.
Tymczasem osoba z Szarej Strefy podejrzewa, e twoje subtelne wa
hania nastrojw i reakcje na codzienne wydarzenia s nieuczciwym narz
dziem manipulacji. Nie ma ona pojcia, jak odczytywa twoje stany emocjo
nalne, jak przewidywa twoje zachowania ani jak interpretowa niewielkie
zmiany, ktre w nich zachodz. W rezultacie mieszkaniec Szarej Strefy
prbuje czsto wywoywa u ciebie silne reakcje emocjonalne.
Zjawisko to znane jest jako przyciskanie guzika" i wywodzi si z tego
samego miejsca, w ktrym powstao pierwotne zaburzenie emocjonalne.
Kiedy dzieci przestaj ufa swoim przeyciom emocjonalnym, musz
znale co innego, czemu mogyby zawierzy. Bardzo czsto owym zastp51

czym obiektem zaufania staje si ten sam emocjonalny chaos, ktry niszczy
ich uczucia. Bardzo szybko ucz si, jak uzyska wi emocjonaln z post
pujcym niewaciwie rodzicem (lub rodzicami) poprzez wprowadzanie
chaosu. Mama i tata, ktrzy prawdopodobnie sami s ludmi z Szarej Strefy, reaguj na w chaos bardzo szybko i w ten sposb tworzy si wizi.
Niewane, e jest ona bardzo dysfunkcjonalna - caa rodzina mimo wszystko j uznaje, co potguje oddziaywanie Szarej Strefy i podwaa zaufanie
wobec mniej gwatownych uczu.
Dziecko, ktre bito, mwic mu jednoczenie, e to jest wanie mio, moe stara si rozgniewa swego ojca tak bardzo, eby sprawi mu
kolejne lanie. W kocu dla tego skrzywdzonego dziecka bicie jest oznaka
mioci, a dzieci bardzo pragn odczuwa i odwzajemnia mio swoich rodzicw. Dziecko bardzo szybko uczy si, jak przyciska odpowiednie guziki
u swojego ojca. Nie ma nic skuteczniejszego ni aresztowanie za kradzie
w sklepie, poyczenie" samochodu lub napad, eby wyrwa tat z emocjonalnej mgy i wznie go na widoczne i dostpne szczyty emocjonalnych gr.
W miar jak dziecko dorasta i nie udaje mu si zbudowa emocjonalnych wizi, jakie tworzy wikszo ludzi wok niego, bardzo szybko uczy
si ono rozpoznawa i przyciska odpowiednie guziki u swoich przyjci
i partnerw yciowych, aby uzyska wizi emocjonalne typowe dla Szarej
Strefy. Czsto przyciskanie guzika przybiera form ataku - agresji sownej
lub wyzwisk. Mieszkaniec Szarej Strefy prbuje zbudowa emocjonaln
wi z wan dla siebie osob w jedyny znany sobie sposb. Czsto prowadzi
to jednak do katastrofalnych skutkw. Osoby, ktre nie zamieszkuj Szarej Strefy, czuj si ofiarami tajemniczych atakw w samym rodku zwizku
ktry uwaay dotd za cakowicie bezpieczny. Czsto zaczynaj podejrzewa
e same robi co zego - co, co prowokuje ich partnera do takiego zachowania. Mog prbowa si zmieni, eby zadowoli atakujcego.
Napastnik nie potrafi zinterpretowa owych subtelnych zmian inaczej ni jako zagroenie dla emocjonalnej wizi, ktr zbudowa. Bdzie
przyciska guzik coraz silniej, prbujc rozpaczliwie utrzyma emocjonalny
ukad na swoich warunkach. Nietrudno zrozumie, dlaczego w takich
zwizkach moe doj do eskalacji agresji (od napaci sownych do fizycznej
przemocy), w miar jak ronie frustracja osoby z Szarej Strefy i pogbia
poczucie niedostpnoci emocjonalnej u jej partnera.
Szara Strefa w duej mierze przyczynia si do umacniania niedostpnoci emocjonalnej - jest przecie bardzo wygodn kryjwk dla kogo, kto
yje w niej przez wikszo ycia. Wyobra to sobie tak: gdyby wychowa
si w rodzinie, w ktrej wszyscy chodz do tyu i mwi po francusku, a p
niej nagle znalaz si w wiecie, w ktrym wszyscy chodziliby do przodu
i mwili po angielsku - gdzie czuby si bezpieczniej i bardziej swobodnie.
Mieszkacy Szarej Strefy s wanie takimi chodzcymi do tyu, francusko52

jzycznymi osobami, ktre zrobi wszystko, eby tak pozostao, nawet jeli
wszyscy wok s zwrceni w przeciwn stron i mwi innym jzykiem.
Ludzie zwykle wybieraj co, co znaj - nawet jeli jest to bardzo
przykre lub niewygodne - a nie co, co mogoby okaza si przyjemniejsze,
ale jest nieznane. Kiedy pytamy, dlaczego maltretowana kobieta za kadym
razem powraca do swego przeladowcy albo dlaczego dziecko wykorzysty
wane seksualnie tskni za kontaktem z rodzicem, ktry je wykorzystuje odpowied odnajdziemy w Szarej Strefie. Jak gosi stare powiedzenie: Lep
szy diabe znany ni nieznany".
Chocia ludzie, ktrzy od dawna ukrywaj si w Szarej Strefie, mog
odczuwa wewntrzne odrtwienie, bd trzyma si tego uczucia do mo
mentu, gdy wydarzy si co, co sprawi, e poczuj si tak le, i zdecyduj
si poszuka innego miejsca. Co powoduje, e ludzie czuj si a tak le?
Zwykle jest to emocjonalne cierpienie, pod ktrego wpywem mieszkacy
Szarej Strefy osigaj najwyszy poziom gwatownoci uczu; to wanie
tam, na samym szczycie, potrafi zbudowa wi.
Wsparcie terapeutyczne jest istotne wtedy, gdy dana osoba zaczyna
rozglda si we mgle, prbujc zrozumie, o co tak naprawd chodzi. Zada
niem terapeuty jest pomc takiemu czowiekowi w nawizaniu kontaktu
z jego dawnym, emocjonalnym blem i w ponownym dowiadczeniu cierpie
nia, tym razem w moliwej do opanowania postaci. Dziki temu procesowi
mga spowijajca Szar Stref staje si znacznie rzadsza i wszystko nabiera
wyrazistoci - w ten sposb emocjonalne ycie i dowiadczenia danej osoby
wydostaj si z zamknicia. Pamitajmy jednak, e takie zagbienie si
w sobie wymaga od czowieka, ktry przez dugi czas przebywa w Szarej
Strefie, przypywu wielkiej wiary oraz gotowoci do przejcia przez przera
ajc prb otwierania starych ran. Bardzo wane^ abymy umieli doceni
t gotowo i wiar, jeli kto si na ni zdobdzie!

Gniew: uniwersalna przykrywka


Bardzo wiele w naszym yciu emocjonalnym dzieje si pod dyktando zasad
i wzorcw kulturowych, ktre socjologowie nazywaj normami. W kadym
spoeczestwie normy tworz si stopniowo, wraz z upywem czasu i naby
waniem kolejnych dowiadcze. S one przekazywane z pokolenia na poko
lenie przez instytucje kulturowe takie jak rodzina, systemy religijne i edu
kacyjne, media oraz grupy rwienicze.
W naszej kulturze ludzie otrzymuj jasny przekaz, e okazywanie
emocji powinno by w jaki sposb ograniczone do pewnych wyranie okre
lonych okolicznoci. Co ciekawe, chocia ostatnio zagodzilimy nieco w
paradygmat, podstawowa zasada nadal obowizuje. Posu si tutaj przy
kadem.
53

Jeszcze nie tak dawno dopuszczano bardzo niewiele odstpstw od


spoecznej zasady, e mczyznom nie wolno paka. Owe wyjtkowe sytuacje ograniczay si zasadniczo do narodzin, mierci oraz momentw skrajnego, patriotycznego uniesienia. Teraz, kiedy w naszej kulturze zapanowao
pewne rozlunienie, mczyni ciesz si w tym wzgldzie znacznie wiksz
swobod. Jednake zakazy nadal obowizuj; co wicej, w swych najwszych ramach s sztywniejsze ni kiedykolwiek. Jedn z podstawowych
norm jest ta, e mczyznom nie wolno paka w biurze lub innym miejscom
pracy. Inna niepisana zasada wydaje si akceptowa plcz kobiet w miejscu
pracy, jednak tylko jeden raz, zanim dojdzie do gwatownego spadku wiarygodnoci.
Zakazy, dotyczce okazywania emocji w miejscu pracy, sigaj poza
kwesti unikania ez. Owa zasada, oczywicie niepisana, w pewnym sensie
umieszcza nas wszystkich w Szarej Strefie, dajc wyrany przekaz, e co
za duo, to niezdrowo". Za duo radoci, za duo smutku, za duo ciepa, za
duo miechu, za duo zakopotania, za duo frustracji - adna z tych
rzeczy nie jest waciwa w miejscu pracy. Przede wszystkim potrzebne jest
opanowanie. Oglnie mwic, nie jest to za zasada, jednak stosuje si
czsto zbyt rygorystycznie.
Jest jednak jedna emocja, ktra niemal w kadych okolicznociach
dostaje carte blanche - gniew. Jeli mczyzna pacze w biurze, inni uznaja
to za niestosowne zachowanie lub za objaw saboci, ale jeeli wpadnie
w gniew, wzbudzi strach lub szacunek i bdzie postrzegany jako silny, zy
na boisku pikarskim wywoayby zdziwienie i zakopotanie. Gniew uwaany jest niemal za niezbdny element gry.
Mona powiedzie, e gniew jest uniwersaln, emocjonaln przykrywk dla prawdziwych uczu. Jeden z moich kolegw, Jim Keenan, wyjani to
w sposb, ktry bardzo mi odpowiada:

Jak zatem naley to rozumie? Teoria Jima gosi, e kiedy jeste


maym dzieckiem i jest ci smutno - szukasz pocieszenia, a wic zwracasz si
do wanej dla ciebie osoby dorosej, na przykad do jednego z rodzicw lub
do nauczyciela. To samo dzieje si, gdy jeste przeraony i szukasz bezpie54

czestwa, albo gdy cierpisz i pragniesz ukojenia. Te reakcje s pene mio


ci. Mona zatem uzna, e wyraajc swe prawdziwe uczucia wobec osoby
dorosej, ktrej na tobie zaley, tak naprawd poszukujesz i otrzymujesz
mio.
Kiedy dorastasz, odbierasz jasny przekaz, e w wielu okolicznociach
nie moesz lub nie powiniene okazywa prawdziwych uczu. W tym mo
mencie pojawia si jedyna emocja, ktra zawsze spotyka si z akceptacj.
Zatem, powiada Jim Keenan, kiedy kto okazuje gniew, tak naprawd prosi
o mio.
Zao si, e jeli sprbujesz przypomnie sobie okolicznoci, w kt
rych wana dla ciebie osoba okazywaa gniew, i zastanowisz si, co kryo si
za ow pocztkow, powierzchown reakcj - odkryjesz, e tak naprawd
chodzio o zupenie inn emocj. Czsto taka ukryta emocja jest jedn z od
mian strachu: Boj si, e mnie opucisz", Boj si, e nie bdziesz moga
mi wybaczy", Boj si, e ju nigdy nie bdziesz mnie ceni".
Bradley i Marsha pobrali si tu po ukoczeniu szkoy redniej. Ka
de z nich kontynuowao nauk w college'u; zacignli wwczas poyczki
studenckie, ktre do chwili, gdy uzyskali tytuy magisterskie, osigny
rozmiary bliskie zadueniu krajowemu. Bradley zdecydowa si pniej na
rozpoczcie studiw doktoranckich. W midzyczasie oboje starali si pogo
dzi ze sob obowizki wynikajce z roli rodzicw, osb aktywnych zawodo
wo oraz czonkw lokalnej spoecznoci. Cinienie w ich samowarze osig
no najwyszy poziom.
Dla Bradleya najlepszym sposobem rozadowania napicia bya gra
w baseball w lokalnej druynie. y meczami ligowymi, a podczas sezono
wych przerw w rozgrywkach intensywnie trenowa. Bradley przyszed do
mnie pewnego marcowego dnia, zupenie zdruzgotany, bo chocia potrafi
uderzy pik z wielk si i by doskonaym apaczem", nie zal^alifikowa
si ani do swojej druyny, ani do adnej innej.
Tak, jestem agresywny. Fakt, cigle wrzeszcz. I co z tego? I tak
jestem najlepszym zawodnikiem w okolicy". Nastpnie Bradley opowiedzia
mi histori z poprzedniego sezonu, kiedy zawieszono go na sze meczw za
p tuzina rnych wykrocze, z ktrych kade wizao si z wybuchem
wciekoci, wywoanym przez co, co wydarzyo si na boisku. Pewnego
razu rzuci kijem baseballowym w awk rezerwowych druyny przeciwnej,
bo wydawao mu si, e usysza komentarz przeciwnikw pod swoim adre
sem. Innym razem popchn sdziego. Powiedzia nii, e najgorszym wybry
kiem, jakiego si dopuci, byo wtargnicie w tum kibicw i znokauto
wanie jednego z nich uderzeniem pici. Owszem, wydawa si zawstydzo
ny, kiedy o tym mwi, ale tylko dlatego, e, jak sdzi, uderzy nie tego
faceta - nie tego, ktry co powiedzia".
55

Przyzna te, i na dwa tygodnie przed nasz pierwsz sesj zosta


aresztowany za udzia w bjce w restauracji oraz e uderzy par razy"
Marsh, kiedy nie suchaa, co do niej mwi".
Uniwersaln emocj Bradleya by gniew, jednak kiedy zaczam go
pyta, jak si czuje wobec faktu, e nie zosta powoany do druyny, uy
sowa wcieky", ale jego oczy mwiy: nieszczliwy, smutny, przeraony,
opuszczony, samotny, niedoceniony, odizolowany, porzucony". Kiedy mu
o tym powiedziaam, wciek si na mnie - Co pani moe wiedzie?".
Mino troch czasu, zanim Bradley zdoa zedrze z siebie warstw
gniewu, pod ktr si ukrywa, w kocu jednak udao nam si zastosowa
model Jima Keenana, aby przedosta si przez gniew i znale ukryte pod
nim prawdziwe uczucia. Bradley odkry, e jest osob znacznie bardziej
zoon emocjonalnie, ni mu si wydawao. W jego trwaym stanie umysu
prawdopodobnie zawsze dominowa bdzie gniew, jednak odkd Bradley
zdoa skontaktowa si z innymi emocjami, gniew w znacznej mierze utra
ci sw moc odcinania go od wszelkich innych uczu. Gniewna kryjwka jest
perspektyw, z ktrej Bradley spoglda na wiat. Wybra gniew jako jedyn
reakcj na wszelkie sytuacje emocjonalne.
Terapeuci cytuj czsto stare powiedzenie: Jeeli twoim jedynym
narzdziem jest motek, wwczas cay wiat wyglda jak gwd". W wy
padku Bradleya jedynym narzdziem by gniew, wic wali we wszystko tym
motkiem. Odkd zacz poszerza swj zestaw emocjonalnych narzdzi,
potrafi odczuwa znacznie wicej ni tylko gniew. Rezultat? Wcieka si
znacznie rzadziej.
Bradley nauczy si take, e ycie w jednym stanie umysu czynio go
emocjonalnie niedostpnym dla samego siebie i dla wszystkich, ktrych ko
cha. Wiedziaam, e naprawd nawiza kontakt z samym sob, kiedy zdo
by si na to, by spontanicznie przeprosi Marsh za wczeniejsze akty
przemocy oraz za swj stan nieustajcego gniewu, i kiedy poprosi j o prze
baczenie, nie uciekajc si przy tym do manipulacji.
Jeli zwizae si z kim, kto uywa gniewu jako uniwersalnej emo
cji, bardzo trudno bdzie ci przebi si przez t zewntrzn warstw i na
wiza kontakt z ukrytymi pod ni prawdziwymi uczuciami. Niewtpliwie
tym, co powiniene zrobi - jeli wierzysz, e wasz zwizek moe przetrwa
- jest zachowanie wiernoci wasnym uczuciom i niereagowanie wcieko
ci na skierowan ku tobie wcieko. Mona z du doz prawdopodobie
stwa podejrzewa, e w zwizku, w ktrym nieustannie dochodzi do ktni,
co najmniej u jednego z partnerw wystpuje gniewny stan umysu.
Nie nale do grona moich kolegw sdzcych, e wszyscy ludzie
potrzebuj terapeuty, ktry mieszkaby w ich garau i by zawsze pod rk,
gotowy zaradzi wszelkim problemom. Jednak jeli gniew jest twoj uni
wersaln emocj, praca z terapeut moe przypieszy proces twojego wyj
cia z mrocznego ukrycia ku penemu wiatu emocji.
56

Bezsilno
Kolejnym rdem niedostpnoci emocjonalnej jest dowiadczenie bycia
ofiar. Poczucie bycia ofiar odbiera czowiekowi jego osobist moc. Mwic
o mocy, nie mam na myli potgi dyktatora, lecz mono, czyli zdolno
do podejmowania niezalenych wyborw.

MOC = WYBR!

Przekaz otrzymywany od napastnika jest bardzo jasny: Nie masz


prawa dokonywa wyborw, ktre wpywaj na twoje ycie. To do mnie
naley caa moc, ty nie masz jej wcale". Dowiadczenie odebrania mocy
moe mie rne rda, jednak w kadym wypadku wynik jest ten sam:
u ofiary dochodzi do zmniejszenia lub cakowitej utraty siy. Ofiara moe
rwnie zaoferowa napastnikowi ca sw moc w akcie dobrowolnego pod
dania si. Ludzie czasami zostaj ofiarami z wyboru, mylc, e tego wa
nie chc, mog take zdecydowa si na aktywne przeciwstawienie si
wiktymizacji i jej skutkom. W tym ostatnim wypadku mog wyj z sytuacji
obronn rk. Przyjmujc rol ofiary, decydujesz si na dobrowolne oddanie
swej mocy. Gdy wybierasz sprzeciw, decydujesz si na prb jej odzyskania.
Dowiadczenie bezsilnoci jest straszliwym nauczycielem, a lekcje,
ktrych nam udziela, trwaj dugo. Poczucie to moe narodzi Si w wyniku'
pojedynczego dowiadczenia lub jako efekt kumulacji wielu negatywnych
przey, ktre wzmacniaj poczucie utraty kontroli w okolicznociach zew
ntrznych. W rezultacie osoba, stajca si ofiar, otrzymuje jasny przekaz,
e nie ma adnej mocy ani praw. Ludzie pozbawieni mocy trac rwnie
gos. Ludzie, ktrzy nie maj gosu, uwaaj samych siebie za upoledzo
nych. Osoby upoledzone nie mog ufa swoim emocjom, a zatem musz je
negowa. Oto w jaki sposb ofiary staj si emocjonalnie niedostpne.
Przedstawi teraz pokrtce dwa przykady.
BECKY
Becky miaa dziecistwo, jakiego wikszo z nas nie potrafiaby sobie
nawet wyobrazi. Jej dziadek traktowa j jako obiekt seksualny od czasu,
gdy bya niemowlciem, a do swej mierci, ktra nastpia, kiedy Becky
wkroczya ju w wiek dorastania.
Wykorzystywanie seksualne wiedzie prosto ku bezsilnoci, poprzez
zjawisko uprzedmiotowienia, czyli traktowania drugiej osoby jako przed
miotu. Kiedy wsiadasz do samochodu, czy to on decyduje, dokd jedziesz?
Czy twj piekarnik decyduje, co bdziesz jad na kolacj? Czy twoja maszyna
do szycia decyduje o tym, w co si ubierzesz? Oczywicie, e nie. To s tylko

przedmioty, pozbawione jakiejkolwiek mocy. Kiedy jaka osoba zostaje uprzedmiotowiona, traci prawo do decydowania o tym, co si wydarzy. Prze
moc seksualna jest niezwykle potn, cho bynajmniej nie jedyn, form
uprzedmiotowienia.
Dziadek Becky regularnie wykorzystywa j seksualnie, a jej psychicz
nie chora matka waciwie udzielia mu swego przyzwolenia, nie powstrzy
mujc go przed tymi praktykami nawet wtedy, gdy zada tego od niej
ojciec Becky. Co wicej, matka dziewczynki rozwioda si z mem, kiedy
nalega na ograniczenie kontaktw Becky z dziadkiem. Zatem wykorzysty
wanie trwao nadal, bez przeszkd ze strony dorosych.
W wieku dziesiciu, a nastpnie pitnastu lat Becky pada ofiar zbio
rowego gwatu. Jej matka winia j za mier dziadka i ukaraa j, zmusza
jc do zamieszkania z wujkiem. Wujek take wykorzystywa Becky seksu
alnie. Nic dziwnego, e Becky zacza dziaa przeciwko sobie samej, choru
jc na anoreksj i podejmujc wiele prb samobjczych. W rezultacie uprzedmiotowia sam siebie.
Tym, czego brakowao Becky, bya wewntrzna moc. Tak czsto od
bierano jej prawo wyboru, e kiedy trafia do mnie jako dwudziestokilkulet
nia kobieta po tym, jak molestowano j seksualnie w pracy, nie miaa
pojcia, jak dokonywa wyborw i akceptowa wasne prawa. Becky zostaa
cakowicie pozbawiona mocy przez innych ludzi, ktrzy podejmowali za ni
decyzje i tym samym odebrali jej moliwo wyboru innych opcji. Nagroma
dzenie dowiadcze bycia ofiar nauczyo Becky, e nie ma adnych praw,
i odebrao jej zdolno do budowania emocjonalnych wizi z sob sam lub
innymi ludmi. Jej autodestrukcyjne zachowania byy w pewnym sensie
prb odzyskania kontroli nad wasn sytuacj poprzez moliwo wyboru
ycia lub mierci. Historia Becky jest ekstremalnym przykadem prby
odzyskania mocy.
SYLVIA
Sylvia okrelaa swoje dziecistwo mianem sielanki. Bya najmod
szym dzieckiem w rodzinie, uwielbianym zarwno przez szeciu starszych
braci, jak i przez rodzicw oraz dziadkw. Jej ojciec by odnoszcym sukcesy
biznesmenem, ktry rzadko bywa w domu, a nawet kiedy to si zdarzao jak mi opowiedziaa - spdza z ni niewiele czasu. Jednake, jak szybko
mnie zapewnia, zawsze wiedziaa, e ojciec j kocha, chocia nie umiaa
wyjani, skd braa si w niej ta pewno. Bya wyksztacona i miaa wielu
przyjaci.
Spotkaa Jima w kociele i, jak pniej mi powiedziaa, spodoba si
jej, bo wydawa si taki inny". Jim by niebieskim ptakiem bez adnych
zasug, poza udziaem w wojnie wietnamskiej, z czym obnosi si jak pokut
nik z wosiennic - dwigajc wasny ciar i win innych ludzi. Pracowa
58

wwczas dla firmy realizujcej zamwienia rzdowe; do miasteczka Sylvii


przywiodo go na pewien czas jedno z takich zlece.
Sylvia bya nim zafascynowana. Jej rodzina i przyjaciele byli przera
eni, jednak Sylvie cakowicie pochon zwizek z Jimem. Pniej, z per
spektywy czasu, Sylvia zdaa sobie spraw, e ju wtedy dostrzegaa w Jimie
dystans podobny do tego, jaki cechowa jej ojca, jednak zaangaowaa si tak
bardzo, bo Jim wydawa si znajomy" na poziomie emocjonalnym. Czsto
zdarza si, e ludzie pobieraj si z osob bardzo przypominajc tego z rodzi
cw, z ktrym wie ich najwicej nierozwizanych problemw, a nastpnie
prbuj naprawi relacj z owym rodzicem, naprawiajc" ma lub on.
Po lubie Jim zacz stosowa wobec Sylvii przemoc - pocztkowo
tylko sown, potem take fizyczn. Sylvia powiedziaa mi, e zostaa z nim,
bo wierzya, e w kocu si opamita i bdzie znowu miy". Zauwaya
take, e prbuje zmusi Jima, by sta si w jej yciu takim mczyzn,
jakim nigdy nie by jej ojciec. To pragnienie skonio j do trwania w ich
zwizku. Czekajc na, chwil, kiedy Jim stanie si miy, urodzia mu troje
dzieci, wobec ktrych rwnie, stosowa przemoc.
Po dwudziestu szeciu latach takiego ycia Sylvia przysza do mojego
gabinetu nie po to, by poradzi sobie ze skutkami postpowania Jima, ale
z powodu rozpaczy, jak odczuwaa po mierci matki, ktra zmara kilka
miesicy wczeniej. Jim przyszed z ni na kilka pierwszych sesji terapeutycz
nych, nie po to, aby j wspiera, ale eby dopilnowa, czy trzymamy si
tematu i przypadkiem nie wyrzucamy w boto jego pienidzy".
Kiedy udao mi si wreszcie tak go znudzi, e przesta przychodzi na
nasze spotkania, Sylvia zdoaa jedynie powiedzie, e nie ma pojcia, w jaki
sposb jej ycie zaczo toczy si obecnym torem. Kiedy zapytaam j
o naduycia w rodzinie, natychmiast opowiedziaa mi o swoim cudownym
dziecistwie i zaprzeczya, by w ogle mona byo mwi o jakichkolwiek
naduyciach.
Bya nieugita co do tego, e nikt nigdy nie dotkn jej w celach
seksualnych, a jej bracia, ojciec i dziadkowie byli wspaniaymi facetami.
Ogromnie si zdziwia, kiedy powiedziaam jej, e miaam take na myli
naduycia w wieku dorosym oraz i naduycie to co wicej ni tylko nie
waciwe zachowanie seksualne.
Upyno duo czasu, zanim Sylvia zrozumiaa, e postpowanie Jima
wywaro na ni taki sam wpyw, jaki mogyby mie naduycia w dzieci
stwie. Sporo czasu zabrao jej take zrozumienie, jak wiele wasnej mocy
oddaa dobrowolnie Jimowi, prbujc zadowoli go, zanim si opamita.
rda bezsilnoci tkwi zatem w rzeczywistej lub postrzeganej nie
monoci dokonywania wyborw. Jaki jest wic zwizek pomidzy bezsil
noci a niedostpnoci emocjonaln? Kto, kto odbiera ci twoj moc, aby
Stweiay^wr-nie jest ani zdrowy, ani dostpny emocjonalnie. Taka osoba
zbyt silnie koncentruje si na zdobyciu nad tob wadzy, aby moga uczest59

niczy w charakterystycznym dla autentycznych zwizkw procesie dawa


nia i brania. To zupenie oczywiste, prawda?
Mniej oczywisty moe jednak wyda si fakt, e kto, kto staje si
ofiar grabiecy mocy", uczy si pewnego konkretnego systemu zwizkw
i emocji - takiego, w ktrym podporzdkowanie si drugiej osobie jest pod
stawowym warunkiem powstania i utrzymania wizi. Wizi tworzone przez
tak osob nie s autentyczne; wypacza je nierwny ukad si, niemal tak,
jakby w zwizku by kto trzeci, przez kogo musz zosta przefiltrowane
wszelkie emocje.
Zachowanie dostpnoci emocjonalnej jest wielkim wyzwaniem dla
ludzi, ktrzy stali si ofiarami i zostali pozbawieni mocy. Nie tylko trudno
im - a czasami zupenie tego nie potrafi - zdoby si na zaufanie, ale take
ich wiedza na temat budowania wizi wywodzi si z wypaczonej definicji
zwizku. Owo bdne rozumienie istoty funkcjonowania zwizku wyjania,
dlaczego ofiary naduy czsto wybieraj na swych partnerw (czasami
kilka razy z rzdu) osoby, ktre peni rol przeladowcw: w obliczu rzeczy
znanej, nawet jeli jest nieprzyjemna, czujemy si sw0bodniej.
Aby zwizek by emocjonalnie dostpny, oboje partnerzy musz by
dostpni. Kiedy ofiara wybiera na swego partnera przeladowc, adne
z nich nie jest emocjonalnie dostpne, a zwizek opiera si na oddawaniu
i pobieraniu mocy, a nie na wzajemnej wymianie emocji.
Takie zwizki przypominaj czsto rozgrywk, w ktrej obie strony
zapisuj skrupulatnie wyniki. Osoba, majca wicej mocy, notuje wyniki,
aby si upewni, e druga strona nie odzyskuje utraconej siy; osoba pozba
wiona mocy notuje wyniki, eby mc oceni zwizek. adna z nich nie jest
emocjonalnie dostpna.

Systemy wewntrznego i zewntrznego


sprzenia zwrotnego
Kiedy podejmujesz wane decyzje yciowe - w jaki sposb oceniasz swe
wybory i dochodzisz do ostatecznej decyzji? Wikszo ludzi stosuje w takich
sytuacjach poczenie wewntrznego i zewntrznego sprzenia zwrotnego.
Posu si tutaj przykadem. Wyobra sobie, e zastanawiasz si nad
przeprowadzk. Zazwyczaj najpierw prowadzisz wewntrzn dyskusj z sa
mym sob. Mwisz sobie: Chciabym mie wicej miejsca na ubrania.
I mam ju dosy gonej muzyki za cian. Poza tym, skoro bdziemy mieli
dziecko, potrzebujemy wicej przestrzeni".
Nastpnie rozmawiasz ze swoim partnerem. Co o tym mylisz? Sta
nas na zmian mieszkania? W jakiej okolicy chciaaby zamieszka? Co
60

mylisz o domu w centrum?". Te rozmowy su zdobyciu informacji i uzu


penieniu twoich odczu i pomysw.
Nastpna tura rozmw odbywa si w gronie przyjaci i rodziny. Po
nownie zbierasz informacje, opinie i pomysy, eby uzyska wicej przesa
nek do podjcia ostatecznej decyzji.
- Wiesz, mamie i mi naprawd dobrze mieszka si w centrum. Nie
musimy si przejmowa malowaniem, strzyeniem trawnika i odgarnia
niem niegu.
- Kiedy wprowadzilimy si z Markiem do Hidden Valley Hills, okoli
ca spodobaa nam si jeszcze bardziej, ni przypuszczalimy. Jest bezpiecz
nie, czysto i przyjemnie.
- Nie cierpi domw w miecie. Cigle kto wtrca si we wszystko, co
chcesz zrobi z wasnym domem. Domek na wsi - to jedyne dobre rozwiza
nie!
- Od szeciu lat podatki od nieruchomoci w Hidden Valley Hills
rosn z roku na rok. Teraz s najwysze w caym stanie.
W kocu jeste gotw do podjcia decyzji. Rozwaasz wszystkie uzy
skane informacje, a nastpnie negocjujesz ostateczn decyzj z partnerem.
Proces zewntrznego sprzenia zwrotnego polega na zbieraniu
informacji od przyjaci, rodziny, kolegw z pracy, twojego prawnika, ban
kiera oraz wszystkich innych osb, ktrych pomysom i opiniom ufasz,
a ktre s w jaki sposb zwizane z twoim procesem decyzyjnym, a nastp
nie na podjciu rozwanej, waciwej decyzji, opierajcej si na caoci uzy
skanych informacji.
System wewntrznego sprzenia zwrotnego polega na przyoe
niu twojej wewntrznej miary do poszczeglnych opcji. Na ow miar ska
daj si wartoci i przekonania, dowiadczenia, wyksztacenie i wiedza o so
bie samym. Wikszo ludzi korzysta z poczenia (na zasadzie wywaania)
wewntrznego i zewntrznego sprzenia zwrotnego w procesie dokonywa
nia wyborw.
Niektrzy nie dysponuj jednak ptl wewntrznego sprzenia
zwrotnego, a ich zachowanie koncentruje si cakowicie wok materiau
uzyskanego z zewntrznego systemu. Terapeuci czsto obserwuj funkcjo
nowanie owej zewntrznej ptli u dorastajcej modziey, ktra cigle jesz
cze jest w trakcie budowania systemu wewntrznego sprzenia zwrotnego.
To wanie w wyniku korzystania wycznie z zewntrznego systemu dzie
ciaki decyduj si na kolorowe irokezy" na gowach, kolczyki w nosach,
ppkach i innych czciach ciaa oraz na przerne rodzaje tatuay. Nieste
ty, modzie uywa tego systemu take w wypadku bardziej niebezpiecz
nych zachowa, takich jak zaywanie narkotykw, przynaleno do gan
gw czy przypadkowe stosunki seksualne. W jzyku psychiatrii nazywa si
to formalnie zewntrznym umiejscowieniem poczucia kontroli.
61

Hipotetycznie, w miar przechodzenia przez kolejne prby wieku do


rastania u danej osoby powstaje wewntrzna ptla - wewntrzne umiej
scowienie poczucia kontroli. Zwykle proces ten zachodzi rwnolegle
z formowaniem si osobistego systemu wartoci, na ktrym opiera si mo
ralno dorosego czowieka. Nastolatek wnosi w burzliwy wiek dorastania
swj dziecicy system przekona, zwykle przejty od rodzicw, a nastpnie
czy go z przekonaniami i wartociami, ktre naby w szkole, grupie religij
nej, lokalnej spoecznoci oraz wrd rwienikw. W wieku okoo dwudzie
stu lat pojawia si ptla wewntrznego sprzenia zwrotnego, ktrej dana
osoba uywa odtd, wprowadzajc kolejne udoskonalenia i modyfikacje, do
koca ycia.
Niektrzy ludzie z rnych powodw zatrzymuj si na etapie chara
kterystycznym dla okresu dorastania - podejmuj yciowe decyzje jedynie
na podstawie informacji zwrotnych pochodzcych z zewntrz. Zamiast sku
pi si na zbudowaniu wewntrznego systemu sprzenia zwrotnego, kon
centruj si jedynie na tym, co otrzymuj od innych. Takie ograniczanie si
do informacji zwrotnych pochodzcych z zewntrz nie stanowioby wielkie
go problemu, gdyby wszyscy wok byli idealistami o doskonaej, bezintere
sownej moralnoci, a ich jedyn motywacj stanowioby najwysze dobro
innych. Powany problem pojawia si jednak wtedy, gdy zewntrzne rda
okazuj si niedoskonaymi istotami ludzkimi, penymi wad i egoistycznych
motyww.
Jeli u danej osoby wyksztaci si system wewntrznego sprzenia
zwrotnego, w wypadku kontaktu z niedoskonaymi ludmi o egoistycznych
motywach jej wewntrzny mechanizm monitorujcy dokonuje pomiaru
owego wkadu z zewntrz - w tym take wad i samolubnych motyww i pozwala jej podj jednoznaczn decyzj. Jednake kto, u kogo nie wytwo
rzy si w wewntrzny system, nie dysponuje narzdziami niezbdnymi do
dokonania oceny wkadu z zewntrz. Taka osoba zwykle ocenia rzeczy
bardzo powierzchownie i pozwala nie si tumowi.
Bez wewntrznej ptli sprzenia zwrotnego czowiek nie potrafi
okreli wasnych uczu, idei i wartoci wobec jakiejkolwiek sprawy. Co
gorsza, taka osoba nie jest w stanie przewidzie moliwych konsekwencji
wybranych przez siebie zachowa, poniewa nie wyksztaci si u niej sy
stem wartoci, ktry pozwoliby jej odrnia dobro od za.
Wikszo ludzi uwaa zapewne, e przestpcy dobrze wiedz, i po
stpuj le, oraz zdaj sobie spraw z faktu, e mog zosta schwytani,
a poniimo tego pod wpywem wypaczonej chci przeywania przygd decy
duj si popenianie czynw niezgodnych z prawem. W rzeczywistoci
u ogromnej wikszoci (by moe nawet a u 95%) przestpcw nie wy
ksztaci si wewntrzny system sprzenia zwrotnego i w konsekwencji nie
maj oni pojcia o moliwych rezultatach swoich zachowa. Oglnie m62

wic, ich reakcje s czysto impulsywne - nie poprzedzone adn racjonaln


ocen sytuacji.
Oczywicie, nie wszyscy, u ktrych brak wewntrznej ptli sprzenia
zwrotnego, staj si przestpcami. Jednake wszyscy ludzie pozbawieni
owego wewntrznego systemu s odcici od wasnych emocji i w rezultacie
niezdolni do zbudowania wizi z kimkolwiek innym. Zatem kadego, u kogo
nie wyksztacia si wewntrzna ptla sprzenia zwrotnego, mona okre
li jako niedostpnego emocjonalnie, rliezalenie od tego, czy jest przestp
c czy te nie. Oczywicie, ludzie, ktrzy decyduj si wej na drog prze
stpstwa, borykaj si w yciu ze znacznie bardziej zoonymi problemami
ni tylko z niedostpnoci emocjonaln, jednak dla potrzeb niniejszej pracy
warto zanotowa t prost zaleno.
Osoby, u ktrych brak wewntrznego systemu sprzenia zwrotnego,
najatwiej rozpozna po wadze, jak przywizuj do opinii i pomysw in
nych. Bd pyta o zdanie ciebie, pracownika stacji benzynowej, farmaceutki w aptece i swoich przyjaci, a nastpnie, w momencie podejmowania de
cyzji, nadadz wszystkim uzyskanym informacjom - dobrym, zym i neu
tralnym - tak sam wag. Okae si, e jeste dla nich tak samo wany jak
nieznajomy w autobusie, co jest do deprymujce, jeli tak si akurat ska
da, i podejmowana decyzja dotyczy take twojego ycia.
Oznacza to take, e twj wkad nie bdzie ani bardziej, ani mniej
wartociowy lub istotny ni opinia jakiejkolwiek innej osoby. Zatem jeli
kumple twojego partnera namawiaj go, eby wzi tydzie wolnego i poje
cha z nimi na polowanie do Montany dokadnie w tym samym czasie,
w ktrym ty zaplanowaa romantyczny rejs, jego wybr nie bdzie uzale
niony od tego, co jest najlepsze dla was jako dla pary. Jego decyzja zostanie
raczej dostosowana do opinii, ktr usysza jako ostatni. Odkrycie u part
nera takiego typu procesw decyzyjnych moe okaza si do nieprzyjem
nym przeyciem.
Jedna z moich klientek, ktrej m nieustannie podejmowa niedorzecz
ne decyzje, oparte cakowicie na zewntrznych rdach, opisaa to tak:
Czuam si tak, jakby otacza go wysoki mur. Za kadym razem, kiedy mj
m podejmowa decyzj, byam tam, walc w niego gow, prbujc znale
ukryt bram, dziki ktrej mgby usysze moj opini i podj dobr
decyzj, uwzgldniajc choby w niewielkim stopniu ycie moje i naszych
dzieci". W kocu zdaa sobie spraw, e drzwi mogy si otworzy jedynie od
wewntrz.
W przypadku, ktry wanie opisaam, m mojej klientki przey
epifani - wielkie objawienie, ktre pomogo mu nawiza kontakt z samym
sob. Zosta wtedy w domu sam z trjk dzieci. Jak zwykle, kiedy przyjmo
wa rol opiekunki do dzieci" (pozwol sobie tutaj na may komentarz jcostwo oznacza penienie roli rodzica, a rodzic jest zupenie kim innym
opiekunka do dzieci!), by cakowicie pochonity przeszukiwaniem In63

ternetu. Usysza krzyk, ale uzna, e to tylko dziecica zabawa. Zignorowa


take drugi krzyk. Nagle jego omioletni synek wpad do pokoju, zapakany
i przeraony, powtarzajc pord ka: Billy nie yje!".
Wybieg z domu i znalaz swego syna, lecego na podjedzie, nieprzy
tomnego i zakrwawionego, z ogromn ran na czole. Wyzna pniej, e
wtedy wanie po raz pierwszy w yciu i z ca jasnoci uwiadomi sobie,
jak wielki wpyw mia na rodzin jego egoizm. Postanowi si zmieni i z cza
sem nie tylko otworzy bram, ale take zburzy otaczajcy go mur.
eby jednak moga si wyksztaci wewntrzna ptla sprzenia
zwrotnego, potrzeba czego wicej ni tylko nagego olnienia. Zbudowanie
i utrzymanie tego systemu wymaga wiele pracy, a ludziom czsto trudno
jest zdoby si na takie powicenie, jeli nie rozumiej, dlaczego jest im ono
potrzebne. Praca nad stworzeniem wewntrznego systemu sprzenia
zwrotnego jest kolejn sytuacj, w ktrej pomoc dobrego terapeuty moe
uatwi cay proces i utrzyma go na waciwym torze.
Ludzie, kierujcy si jedynie zewntrzn motywacj - a moe to trwa
przez cae ycie - nigdy nie bd potrafili stworzy trwaych i autentycz
nych wizi emocjonalnych z innymi, poniewa nie s w stanie nawiza
kontaktu z samym sob. To wanie od zbudowania wizi z samym sob
musz si rozpocz wszelkie przemiany.

Teoria wizi
Inne wyjanienie (lecz, jak pamitamy, nie usprawiedliwienie) niezdolnoci
ludzi do budowania wizi emocjonalnych cofa si a do momentu narodzin.
Teoria ta zostaa poddana empirycznej weryfikacji w pracach brytyjskiego
badacza Johna Bowlby'ego, Harry'ego Harlowa z Uniwersytetu w Wisconsin
oraz Mary Ainsworth z Uniwersytetu w Teksasie. Wszyscy troje badali,
w jaki sposb rodzice (przede wszystkim matki) wi si ze swoimi nowo
narodzonymi dziemi. Bowlby i Harlow badali przywizanie u map, pod
czas gdy Ainsworth pracowaa z ludzkimi matkami i ich pociechami. Wszy
scy troje opisali szeroko wpyw wczesnodziecicego przywizania na
pniejsze wizi - zajmowali si zatem jednym z elementw dostpnoci
emocjonalnej.
Przedstawi teraz pokrtce wnioski doktor Mary Ainsworth, ktra
przeprowadzia eksperyment z udziaem grupy matek i ich jednorocznych
dzieci. Kad z kobiet przyprowadzono wraz z dzieckiem do pokoju, ktrego
wntrze mona byo obserwowa przez jednostronne lustra. Na rodku
pokoju stao krzeso (nieraz dwa), na ktrym moga usi matka. Czasami
na drugim krzele siedziaa obca osoba. W pokoju byo take mnstwo
zabawek, uoonych w piercie. Po pewnym czasie matka wstawaa i wy
chodzia z pokoju, eby po krtkiej chwili wrci. Jeli w pokoju przebywaa
64

obca osoba, zostawaa w nim podczas nieobecnoci matki. Wszystko byo


obserwowane i skrupulatnie notowane, a nastpnie dokonano kompilacji
danych.
Na podstawie przeprowadzonych eksperymentw Ainsworth wyod
rbnia trzy typy dzieci: pierwszy z nich nazwaa przywizanym z poczu
ciem bezpieczestwa". Dzieci z tej grupy baday pokj zgodnie z wzorcem
patkw stokrotki" - przychodziy do mamy, odchodziy ku uoonym
w piercie zabawkom, wracay do mamy, pniej ponownie do zabawek
itd. Kiedy matka wychodzia, dzieci przywizane z poczuciem bezpiecze
stwa" okazyway niepokj albo pakay. Po powrocie matki dziecko podcho
dzio do niej, uspokajao si i wracao do badania znajdujcych si w pokoju
zabawek.
Dzieci nalece do tej grupy ywi przekonanie, e wani dla nich
doroli nie skrzywdz ich ani nie porzuc; zaufay wiatu, w ktrym yj.
Wedug Ainsworth okoo 25% dzieci, ktre przebadaa, mona zaliczy do
przywizanych z poczuciem bezpieczestwa". W dorosym yciu ludzie
przywizani z poczuciem bezpieczestwa" buduj bezpieczne i trwae
zwizki, charakteryzujce si mioci, zaufaniem, komunikowaniem emo
cji oraz przewidywalnoci. S to ludzie dostpni emocjonalnie.
Do drugiej grupy naleay dzieci, ktre Ainsworth nazwaa przywi
zanymi bez poczucia bezpieczestwa" (jedna z moich przyjaciek nazwaa
je dziemi Velcro"). Trzymay si one kurczowo matki i nie baday pokoju.
Kiedy matka wychodzia, nie daway si uspokoi. Gdy obcy czowiek ofero
wa im pociech, nie przyjmoway jej. Jednak kiedy matka wracaa, dziecko
odrzucao j ze zoci, nie przestajc paka, i przywierao do obcego. Dzieci
przywizane bez poczucia bezpieczestwa" stanowiy okoo 50% wszy
stkich zbadanych przez Ainsworth niemowlt.
Dzieci przywizane bez poczucia bezpieczestwa" wyrastaj na do
rosych przywizanych bez poczucia bezpieczestwa" - na przemian cze
piaj si kurczowo swego partnera i odrzucaj go, nie potrafi jednak zwi
za si z nim na poziomie emocji i zaufania. Mog naiwnie ufa niewaci
wym osobom, a pniej odmawia zaufania ludziom, ktrzy naprawd na
nie zasuguj. Boj si porzucenia. Czsto nie potrafi zdoby si na asertywno i zamiast tego podejmuj beznadziejne prby zdobycia uwagi i tro
ski innych.
Trzeci wyodrbnion przez siebie grup Ainsworth okrelia jako
nieprzywizan". Dzieci nalece do tej grupy ignoroway matk i pozosta
way obojtne na jej wyjcie z pokoju i powrt. Kiedy matki bray je na rce
- dzieci czsto wyginay si w uk i odchylay do tyu. Mona sobie wyobra
zi, e w dorosym yciu tacy ludzie zupenie (lub prawie zupenie) nie
potrafi budowa emocjonalnych wizi z innymi. Co wicej, mog by take
niebezpieczni.
65

Nieprzywizane" dziecko czsto wyrasta na agresywnego ub destruk


cyjnego dorosego. Moe mie za sob bogate dowiadczenia przestpcze,
poczwszy od okresu dorastania albo i jeszcze wczeniej. Ludzie nieprzywizani" odrzucaj wszystko, co przypomina im kontrol lub wadz, std
czsto popadaj w konflikt z rodzicami, nauczycielami, przeoonymi i poli
cj. Maj kopoty z odrnieniem prawdy od kamstwa i wydaj si pozba
wieni sumienia. Realizuj swoje cele, manipulujc innymi.
Doktor Ainsworth uznaa pierwszych kilka dni ycia za kluczowe dla
pniejszego stylu budowania wizi przez dan osob. Jest to czciowo
zwizane z osobowoci dziecka, a czciowo z emocjonaln dostpnoci
matki. Jeeli matka nie jest dla dziecka dostpna emocjonalnie, jeli boi si
go i nie ufa sobie jako matce, dziecku udziela si jej niepokj i w rezultacie
staje si ono kim, kto nie potrafi nawiza bezpiecznej wizi. Czsto takie
dziecko wyrasta na osob emocjonalnie niedostpn.
Biorc pod uwag zaobserwowany przez Ainsworth procentowy udzia
dzieci w poszczeglnych grupach, czy powinnimy wnioskowa, e tylko 25%
populacji ma szans na to, by sta si ludmi dostpnymi emocjonalnie? Nie.
Przecie ludzie mog si uczy, rozwija i zmienia. Wiele dzieci przywiza
nych bez poczucia bezpieczestwa" rozwija si i wyrasta poza ten model dziki
terapii albo w wyniku nabywania kolejnych yciowych dowiadcze.
Inni badacze zajmowali si osobami, okrelanymi przez nich jako
elastyczne", czyli zdolne do regeneracji. S to ludzie, ktrzy w dziecistwie
mogli dowiadczy okropnych rzeczy, jednak dziki temu, e pozostawali
jednoczenie w znaczcym i dobrym zwizku z kochajcym dorosh/m, osta
tecznie nie maj adnych lub maj tylko nieznaczne blizny emocjonalne. To
samo mona powiedzie o dzieciach przywizanych bez poczucia bezpie
czestwa"; jeli maj one ojca, dziadka, ciotk, ssiada albo nauczyciela,
ktry pomaga im budowa dobre, oparte na zaufaniu wizi, istnieje szansa,
e w przyszoci nie bd budowa zwizkw, charakteryzujcych si bra
kiem poczucia bezpieczestwa.
Wi opiera si przede wszystkim na zaufaniu. Oczywicie, jeli, jak
sdzi Ainsworth, styl budowania wizi tworzy si w okresie wczesnego nie
mowlctwa - zaufanie musi by czym instynktownym i bardzo pierwotnym
dla ludzkiej natury. Teoria ta znajduje potwierdzenie w przeprowadzonych
przez Harlowa i Bowlby'ego badaniach nad mapami - wi/zaufanie stanowi
podstaw zwizku pomidzy dzieckiem i matk u wszystkich naczelnych.
Osoba nieprzywizana" moe by niezdolna do nauczenia si zaufa
nia. Nie ma pewnoci co do tego, czy zoone emocje, takie jak zaufanie,
powstaj w mzgu, moemy wic wnioskowa o ich obecnoci lub braku
jedynie przez obserwacj zachowania*Ludzie, ktrzy we wczesnym dzieci
stwie nie byli przywizani do swojej matki, maj pniej problemy z zaufa
niem komukolwiek." Ow oglny brak zaufania jest jedn z form niedostp
noci emocjonalnej, bo ta emocja jest przecie podstaw dobrych wizi emo66

cjonalnych. Oczywicie kto, kto nie potrafi zbudowa relacji opartej na


podstawowym zaufaniu, nie jest prawdopodobnie najlepszym materiaem
na partnera.
Jacy s zatem ludzie ze wszystkich trzech grup po osigniciu doros
oci? Dzieci przywizane z poczuciem bezpieczestwa" wyrastaj na oso
by, ktre potrafi wycign rk i zbudowa emocjonaln wi. S zdolne
do obdarzenia drugiej osoby zaufaniem bez zazdroci i podejrze. Myl
gow, ale czuj sercem i umiej odrni jedno od drugiego. Potrafi wyra
a emocje i odnale ludzi podobnych sobie.
Osoby przywizane bez poczucia bezpieczestwa" bywaj czsto za
zdrosne i kurczowo trzymaj si partnera. Czowiek przywizany bez po
czucia bezpieczestwa" nie wierzy w prawdziwo twoich sw - dlatego
czsto sprawdza ci i testuje, eby si przekona, czy mwisz prawd. Tym
czasem on sam nie jest do koca godny zaufania. Osoba przywizana bez
poczucia bezpieczestwa" korzysta czsto z potnego, zewntrznego syste
mu sprzenia zwrotnego, a jednoczenie niekoniecznie mu dowierza. Dzie
je si tak dlatego, e ludzie przywizani bez poczucia bezpieczestwa"
maj problemy z zaufaniem komukolwiek, nawet swoim partnerom.
Ludzie nieprzywizani" s emocjonalnie nieobecni. Skadaj obietni
ce, ktrych nie dotrzymuj, i rzadko przepraszaj. Czsto bezwzgldnie wy
korzystuj innych; okrela si ich jako zimnych, odlegych i gniewnych.
Niestety, wiele osb dostrzega w nich wyzwanie - Mog przebi si przez
zewntrzn powok i znale ukrytego pod ni prawdziwego czowieka".
Nawet o tym nie myl. To zdarza si bardzo rzadko. Zazwyczaj ko
czy si na tym, e czujesz si sfrustrowany, zraniony, wyniszczony, wyko
rzystany albo jeszcze gorzej.

Problem niskiej samooceny


My, terapeuci, bardzo czsto mwimy o samoocenie - jak j podnie, w jaki
sposb wpywa ona na zachowania i wybory, skd si bierze - nie jestem
' jednak pewna, czy definiujemy j w sposb jasny dla nas samych i dla na
szych klientw. Wedug mojej definicji - ktra, przyznaj, stwarza ryzyko
stwierdzenia rzeczy oczywistych - samoocena jest umiejtnoci postrzega
nia siebie w realistycznym i pozytywnym wietle, ustanawiania i ochrony
wasnych granic, ksztatowania znaczcych, wzajemnych relacji oraz ufania
zarwno swojej gowie, jak i sercu.
Osoba o niskiej samoocenie postrzega siebie w negatywnym wietle.
Na przykad kobiety czsto ceni si bardziej za sw figur i wygld ni za
wewntrzne zalety. Naszym zadaniem nie jest pokonanie tych demonw napisano ju na ten temat grube tomy. Jednak, najprociej mwic, jeli
nimy opakowanie bardziej ni zawarto, jest to wanie niska samooce67

na. Jeeli, co wicej, ywimy przekonanie, e inni ludzie take ceni opako
wanie bardziej ni zawarto, i w zwizku z tym podejmujemy obsesyjne
wysiki, eby sta si wystarczajco szczupymi, wystarczajco modymi
i wystarczajco adnymi - jest to przykad jeszcze niszej samooceny.
Czasami ludzie o niskiej samoocenie sprawiaj wrcz przeciwne wra
enie. Mog przechwala si swoimi osigniciami lub rozdmuchiwa was
ne znaczenie. Mog take atakowa innych sowami krytyki lub pogardy.
Osoby o niskiej samoocenie czsto porwnuj powierzchowne cechy i posia
dane dobra materialne, eby poczu si silniejszymi, bogatszymi lub lepszy
mi. W rzeczywistoci nie akceptuj jednak ani siebie, ani innych.
Ludzie o wysokiej samoocenie nie czuj si zagroeni przez osigni
cia, sukcesy, dobra materialne, cechy fizyczne lub majtek innych osb - nie
osdzaj i bezwarunkowo akceptuj innych. Kiedy opowiadaj o wasnych
sukcesach i osigniciach, zachowuj wobec nich odpowiedni dystans. Po
trafi odczuwa i okazywa dum proporcjonalnie do osigni, nie umniej
szajc przy tym wartoci innych ludzi. Osoby o zdrowej samoocenie buduj
waciwe wizi emocjonalne z innymi. Relacje te s jasno okrelone, dost
pne emocjonalnie i harmonijne zarwno na poziomie umysu, jak i serca.
Ludzie o zdrowej samoocenie potrafi take zaufa wasnej gowie i sercu.
Umiej rozpozna prawd i szczero u innych; sami rwnie potrafi by
szczerzy i prawdomwni.
By moe jedn z najwaniejszych cech zdrowej samooceny jest jed
nak umiejtno ustanawiania granic. Dobre granice stanowi integraln
cz pozytywnych zwizkw i odwrotnie - ze granice przyczyniaj si do
nawizywania negatywnych relacji.

Granice
Robert Frost powiedzia kiedy: Tam, gdzie s dobre poty, tam s te
dobrzy ssiedzi" i to jest wanie najistotniejsze znaczenie waciwych gra
nic. Granice midzyludzkie to zachowania, ktre wyraaj szacunek dla
odrbnoci, prywatnoci, osobistej przestrzeni i czasu innej osoby, przy za
chowaniu wasnej odrbnoci, prywatnoci, przestrzeni i czasu.
Oto przykad. Judy bya moj szefow podczas pracy nad specjalnym
projektem, ktry realizowaam dla pewnej nowojorskiej firmy. Byo powszech
nie wiadomo, e Judy zaoferowano stanowisko, ktre zajmowaa, z przyczyn
politycznych, zwizanych z wewntrzn sytuacj firmy. Judy nie staraa si
nawet zrozumie, na czym polega projekt, ktry realizowalimy, robia jednak
co w jej mocy, eby kontrolowa i zastraszy pracujcych nad nim ludzi.
Problemy z granicami ujawniay si u Judy na wiele sposobw. Prze
szukiwaa biurka swoich pracownikw pod ich nieobecno, zabierajc i ka
dc na nich dokumenty bez adnego zwizku z sytuacj. Do momentu
68

powrotu pracownika udawao jej si zazwyczaj zrobi potworny, sztuczny


baagan, z ktrym pracownik musia sobie poradzi. Nastpnie wykorzysty
waa ten baagan, aby upokorzy i skrytykowa podwadnego. Bya to jej
metoda pozostawania w samym centrum wydarze.
Osobiste zwizki Judy trafiay do biura z wszystkimi enujcymi,
intymnymi szczegami. Nie potrafia zachowa niczego dla siebie, wic
ujawnione zostay nasze pensje, a take wszelkie szczegy prywatnego y
cia, ktre udao jej si wydoby z naszych teczek. Trzeba byo nieustannie
walczy o zachowanie silnego poczucia wasnej prywatnoci wobec jej inwa
zyjnych poczyna.
Judy bya chodzcym przykadem zych granic. Kady, kto dla niej
pracowa, musia przeznaczy dwukrotnie wicej wysiku na obron przed
jej atakami ni na realizacj swych waciwych zada. W rezultacie wytworzya
si nieprzyjemna atmosfera pracy, w ktrej nikt nie czu si bezpiecznie.
Bezpieczestwo to podstawa dobrych granic. Podobnie jak zaufanie,
jest jedn z owych kluczowych kwestii, ktre w cigu caego ycia wywieraj
wpyw na nasz zdolno budowania dobrych wizi.
Jeli pochodzisz z rodziny o dobrych granicach - dorastasz w otocze
niu, w ktrym czujesz si szanowany, doceniany, powaany i zdolny do
kierowania wasnym losem. Jeli natomiast pochodzisz z rodziny o zych
granicach - nigdy nie zdoa wytworzy si w tobie poczucie odrbnoci i nieza
lenoci od rodzicw, a zatem moesz mie problemy z przyznaniem komukol
wiek innemu prawa do poczucia odrbnoci i niezalenoci. Ze granice
sprzyjaj inwazjom na osobiste terytorium innych ludzi, a takie zachowanie
umniejsza zdolno do tworzenia autentycznych wizi emocjonalnych.
Jeeli zwizae si z kim o zych granicach, prawdopodobnie nie
czujesz si bezpiecznie, poniewa odebrano ci prawo do prywatnoci. Nie
moesz zaufa swemu partnerowi, bo wiesz, e nie szanuje on twojej prze
strzeni, czasu, wasnoci ani ciebie samego. W skrajnej formie naruszenie
granic wie si z przemoc, fizyczn lub seksualn agresj, i jest naprawd
przeraajce. Najczciej wie si po prostu z brakiem szacunku. W ka
dym wypadku naruszenie granic jest nie do przyjcia.
Sabo zaznaczone granice czyni ludzi niedostpnymi emocjonalnie,
poniewa, w pewnym sensie, sprawiaj, e staj si oni zbyt dostpni. Osoba
pozbawiona granic nie zachowuje nawet drobnej czci wasnego Ja", kt
re jest niezbdne, aby kady z nas mg stanowi spjn cao. Ludzie bez
poczucia Ja" nie potrafi take dostrzec Ja" w kim innym. S zatem
niezdolni do rozpoznania emocji drugiej osoby ani do okrelenia wasnego
pooenia w emocjonalnym kontakcie z innym czowiekiem. W zamian poja
wia si poczucie cakowitego zanurzenia w penym niebezpieczestw base
nie. Kiedy ju si tam znajdziesz, toniesz wrd planw i potrzeb osoby
pozbawionej granic. Nie jest to miejsce, w ktrym mona zachowa dostp
no emocjonaln, poczucie bezpieczestwa czy otwarto.
69

Kontrola
U niektrych ludzi niedostpnych emocjonalnie izolacja wynika z potrzeby
kontrolowania zachowa otaczajcych je osb: zarwno znaczcych emocjo
nalnie, jak i obcych.
Owa potrzeba sprawowania kontroli rozszerza si poza zachowanie,
obejmujc take system myli i przekona. Jest to niebezpieczne dla obu
stron. Osoba, ktra pragnie sprawowa kontrol, przez wikszo czasu
czuje si nieszczliwa, poniewa musi nieustannie sprawdza swego part
nera, aby mie pewno, e nie utracia panowania. Osoba kontrolowana
czuje si zwykle nieszczliwa, poniewa boi si moliwych konsekwencji
niespenienia oczekiwa partnera mimo e owe oczekiwania nie zostay nigdy
jasno sprecyzowane, a konsekwencje pozostaj rwnie sabo okrelone.
Charlotte miaa pitnacie lat, kiedy zjawia si u mnie po raz pierw
szy. Jej rodzice nie potrafili zrozumie, dlaczego nagle przestaa odrabia
prace domowe, spenia swoje obowizki i spotyka si z przyjacimi. Wy
dawao si, e chce tylko bawi si ze swoim kotem.
Spdziymy kilka sesji terapeutycznych na rozmowach o relacji Char
lotte z jej kotem - o tym, jak bardzo czua si z nim bezpiecznie i jak bezgrani
cznie mu ufaa, jak j kocha bez zastrzee i wymaga, jak realistyczne byy
jego oczekiwania wobec ich zwizku, jak bardzo j szanowa. Kot sta si
milczcym rzecznikiem tego, co dziao si w yciu Charlotte, jednake mu
siao upyn troch czasu, zanim udao nam si dotrze do sedna.
Rodzice Charlotte byli nauczycielami, ktrzy stawiali swojej jedynej
crce wysokie wymagania. Miaa kilka wasnych marze, uznanych przez
jej rodzicw za wspaniae - na przykad uprawiaa skoki do wody na olimpij
skim poziomie i zamierzaa dosta si na Akademi Medyczn. Bya rwnie
jedn z najpopularniejszych dziewczt w klasie, przynajmniej do czasu, gdy
caa jej uwaga skupia si na kocie.
Po jakim czasie, kiedy Charlotte zacza darzy mnie zaufaniem,
opowiedziaa mi o tej czci swego ycia, o ktrej jej rodzice nie mieli poj
cia. Charlotte poznaa pewnego chopaka podczas zawodw pywackich
w Iowa. Mark, bo tak mia na imi, by wwczas w ostatniej klasie szkoy
redniej oddalonej o okoo pidziesit kilometrw od szkoy Charlotte.
Z nim take rodzina wizaa ogromne nadzieje, do tego stopnia e popycha
a go bezlitonie ku kolejnym sukcesom, dajc, by by najlepszym uczniem
w klasie, przewodniczcym rady uczniowskiej i kapitanem kadej druyny,
w ktrej gra (uprawia cztery sporty). Krtko mwic, Mark by ich idealnym
synem-eksponatem. Ciko pracowa, starajc si sprosta wszystkim tym
oczekiwaniom, ktre zupenie nie pokryway si z jego wasnymi marzeniami.
Kiedy Charlotte poznaa Marka, rdem stresu byy dla niego nie
tylko oczekiwania rodzicw, ale take oczekiwania trenerw, doradcw oraz
licznych specjalistw, zajmujcych si rekrutacj do druyn uniwersytec70

kich i zawodowych, ktrzy starali si wpyn na niego, roztaczajc przed


nim wspaniae wizje przyszoci. Mark natychmiast spodoba si Charlotte,
bo by taki fajny" i taki wysportowany. Tym, co przycigno Marka do
Charlotte, bya jej mikka i ufna natura.
Charlotte wiedziaa, e jej rodzicom nie spodoba si rnica wieku
pomidzy ni a Markiem, a nawet ju sam fakt, e w ogle si z kim spoty
ka, wic zachowaa ich zwizek w tajemnicy, okamujc swoich rodzicw,
ilekro wybieraa si na randk.
Mark zacz wkrtce stawia Charlotte pewne wymagania. Poprosi
j, eby dzwonia do niego i meldowaa si o okrelonych godzinach; nalega
take, aby zerwaa znajomo z przyjacimi, ktrych nie zna. Domaga si
z jej strony wikszego zaangaowania seksualnego, ni bya w stanie mu
zaoferowa, a poniewa okamywaa rodzicw, nie moga poprosi ich o po
moc i rad w sprawie zwizku z Markiem. Udao mu si odci j od przyja
ci i rodziny. Charlotte uwierzya, e musi robi wszystko, czego Mark od
niej zada, bo to wanie on jest jej jedynym sprzymierzecem i przyjacie
lem. Powiedziaa mi, e wcale nie wydawa jej si prawdziwym sojusznikiem
czy przyjacielem, ale nie wiedziaa, co innego mogaby robi.
Nieustanna kontrola ze strony Marka coraz bardziej ciya Charlotte.
Przekona j, eby z nim wspya, manipulujc ni tak, by uwierzya, e si
na to zgodzia, lecz jednoczenie wytwarzajc w niej poczucie, i zostaa zgwa
cona. Zacza wycofywa si do bezpiecznego wiata swojego kota, aby uciec
przed kontrol i tyrani, ktr roztoczy wok niej Mark. Jednak jej prby
ucieczki spowodoway nasilenie kontrolujcych zachowa Marka, a przygn
bienie i strach Charlotte zwikszay si wraz ze wzrostem jego wymaga.
Spotkaam si ju z dorosymi zwizkami, w ktrych kontrola wysu
waa si na pierwszy plan, jednak rodzice powinni zdawa sobie spraw, e
sytuacja Charlotte jest do czsta wrd dorastajcej modziey. Charlotte
to tylko jedna z wielu moich modych pacjentek, ktre stay si ofiarami
swych dnych wadzy chopakw.
Charlotte przyprowadzia Marka na jedn z naszych sesji i rozmawia
limy o tym, co mia nadziej osign poprzez kontrolowanie swojej dziew
czyny. Jaka bya jego odpowied? Chcia dopilnowa, eby nie skrzywdzi jej
Jaki dra". Nie by zbyt zadowolony, kiedy zwrciam mu uwag, e sam
zachowywa si wobec niej jak dra. Nieatwo byo mu zrozumie, e dopu
szcza si wobec Charlotte przemocy.
Kiedy Mark zacz opowiada o presji, jak wywieray na niego rodzi
na, szkoa, klub sportowy i wasne aspiracje, zacz okazywa wyrane zde
nerwowanie, wic zapytaam go, jak si czuje.
- Pod kontrol - krzykn. - Nienawidz tego!
Potem spojrza na Charlotte i wymierzy w ni oskarycielsko palec.
- Nie widzisz, e to przez ciebie? Gdyby powiedziaa mi-nie", wyco
fabym si - po czym wybieg wzburzony z mojego gabinetu.
71

Charlotte podja odwan decyzj i zdecydowaa si zerwa z Mar


kiem. Zdobya si rwnie na to, by porozmawia ze swoimi rodzicami
o tym, co si wydarzyo. Udao jej si zaangaowa ponownie w sprawy
szkoy (wszystko to robia jednoczenie) oraz odbudowa kontakty z przyja
cimi i rodzin, a take powrci do swych dawnych zaj. Charlotte nale
aa do grupy szczciarzy!
Ludzie, ktrzy odczuwaj potrzeb sprawowania kontroli, nie wierz,
e ich wiat moe by bezpieczny bez cigego sprawdzania i interwencji.
Nie wierz we wasn umiejtno budowania wewntrznego bezpiecze
stwa. S silnie zwrceni na zewntrz i czsto maj bardzo may wgld we
wasne uczucia oraz w emocje drugiej osoby. Koncentruj si wycznie na
zaspokajaniu osobistych potrzeb, nawet jeli dzieje si to kosztem kogo
innego. yj w ndznym, odizolowanym wiecie i s cakowicie niedostpni
emocjonalnie. Nie mona by dostpnym dla kogo innego, jeli nie jest si
w kontakcie z samym sob.

Toksyczny balon
Co si stanie, jeli nadmuchasz balon, nie zwiesz jego szyjki i wypucisz
go na wolno? Bdzie fruwa po caym pokoju, obierajc nieprzewidywalne
kierunki i wydajc nieprzyjemne, wiszczce odgosy, a wreszcie spadnie
na podog w nieoczekiwanym miejscu - paski i sflaczay. Podobny efekt
uzyskasz, jeli wepchniesz cay swj emocjonalny baagan do toksycznego
balonu", nie pracujc nad nim i nie prbujc go jako przetworzy. Ostatecz
nie emocje wymkn ci si spod kontroli i rozpoczn szaleczy bieg. Poczu
jesz si przytoczony, a twj delikatny system wewntrznej kontroli zaamie
si. Wszystko zacznie wylewa si przez coraz szersze szczeliny, czy tego
chcesz czy nie, tworzc do przeraajce rodowisko wewntrzne.
Teraz wyobra sobie, co si stanie, jeli nadmuchasz balon ponownie,
ale tym razem przytrzymasz jego szyjk pomidzy kciukami, a palce wska
zujce nieco j rozchyl. Balon nadal bdzie traci powietrze, ale nie bdzie
ju lata szaleczo po caym pokoju. Kiedy ujdzie z niego cae powietrze nadal bdzie go mona kontrolowa i przewidywa, co si z nim stanie. To
jest wanie terapia.
Toksyczny balon staje si czci niedostpnoci emocjonalnej, jeli
trafia do niego caa emocjonalna tre ycia danej osoby. Wpycha si do
niego wszystko - dobre i ze uczucia, przeraenie i szczcie - cay ten
baagan staje si czym niemoliwym do ogarnicia.
Nieatwo jest czu emocjonalny wpyw jednej rzeczy w danym mo
mencie, a jeszcze trudniejsze wydaje si jednoczesne odczuwanie efektw
oddziaywania dwch lub wicej czynnikw. Niemal zupenie niemoliwe
jest jednak przeywanie wszystkich yciowych emocji w jednej chwili. To
72

wanie nagego zalewu emocji boi si czowiek na sam myl o tym, e


zawarto toksycznego balonu mogaby wydosta si na zewntrz. Taka
osoba obawia si, e przygniot j nagromadzone w cigu wielu lat uczucia,
z ktrych kade byo przytaczajce samo w sobie. Reaguje wic w sposb,
jaki wydaje si oczywistym rozwizaniem - wpycha wszystko do swego
wasnego toksycznego balonu i przestaje odczuwa cokolwiek.
Ludzie, ktrzy uciekaj od jakichkolwiek uczu, aby chroni owe emo
cje i dowiadczenia oraz nie pozwoli nikomu si do nich zbliy, s niewt
pliwie niedostpni emocjonalnie. Nie maj pojcia, co znajduje si w to
ksycznym balonie i wcale nie chc si tego dowiedzie. Co wicej, jeli za
pragniesz nawiza z tak osob emocjonalny kontakt, zostaniesz uznany
za zagroenie dla jej ochronnego balonu.
Miaam kiedy klienta, ktry by prawdziwym mionikiem kina
i opowiada o swoim yciu, odwoujc si do rnych filmw, jakie obejrza.
Napeni swj toksyczny balon latami przemocy i naduy ze strony swego
ojca-alkoholika oraz emocjonalnie nieobecnej matki. Oeni si z kobiet,
ktra dopuszczaa si wobec niego i dzieci fizycznych oraz emocjonalnych
naduy (sama pochodzia z rodziny o nieprawidowych relacjach). Nie by
w stanie osign swych osobistych celw, co wzbudzao w nim silny gniew
i uraz, ale nigdy nie ujawni nawet odrobiny tych uczu. Zapewni sobie
bezpieczestwo, pozostajc w ukryciu i trzymajc swe emocje w zamkniciu.
Podczas jednej z sesji rozmawialimy o jego dziecicych dowiadcze
niach, uczc si jak w kontekcie jego rodziny obdarzy innych zaufaniem,
kiedy nagle na jego twarzy ukazao si przeraenie.
- Przepraszam, ale to jest ju poza sieci - powiedzia.
- Poza sieci? - zapytaam, starajc si uy mojego najlepszego,
terapeutyczno-neutralnego tonu.
- Pamitasz, jak w Pogromcach duchw inspektor kontroli poziomu
zanieczyszcze wszed do budynku stray poarnej i wyczy ochronn sie
wysokiego napicia? Pamitasz, co si wtedy stao?
Powiedziaam, e, o ile pamitam, wszystkie duchy nagle ucieky.
- No wic, ja te mam w sobie tak sie i ilekro rozmawiamy o spra
wach emocjonalnych, wydaje mi si, e zaraz przyjdziesz i j wyczysz,
a wtedy wszystkie ze rzeczy w moim yciu wydostan si nagle na wolno.
Wydawa si naprawd przeraony perspektyw emocjonalnego przy
toczenia. Nie zdawa sobie jednak sprawy z tego, e sytuacja terapeutyczna
pomogaby mu unikn tego poczucia. Pracowalimy nad tym problemem
przez dugi czas, zanim wreszcie wyczylimy sie - odcinek po odcinku,
w bezpieczny i poddajcy si kontroli sposb.
Dysponujc tak sieci lub toksycznym balonem, czowiek moe po
cztkowo czu si bezpiecznie, jednak po jakim czasie utrzymanie linii
obrony zaczyna pochania ca jego energi. Nie zostaje jej ani troch na
budowanie relacji, odczuwanie aktualnych uczu lub uczenie si nowych
73

technik i przey emocjonalnych. Taki stan prowadzi w oczywisty sposb do


niedostpnoci emocjonalnej. Mona go zmieni, jednak aby to si mogo
uda, osoba odcita od wasnych emocji musi wykaza wiele dobrej woli
i stara si zrozumie, e nie trzeba wcale wycza caej sieci lub wypusz
cza zawartoci balonu w jednej chwili!

WYKRYWACZ TOKSYCZNYCH BALONW

Dla kadego z poniszych zda zakrel P (prawda) lub F (fasz).


1. Rzadko pacz.

2. Kiedy chce mi si paka, robi wszystko, eby


si powstrzyma.

3. Kiedy dorastaem, rzadko widziaem, eby moja


rodzina wyraaa jakie emocje.

4. Emocje s enujce.

5. Istnieje wiele rzeczy z mojego dziecistwa, o kt


rych nie chc rozmawia.

6. Sdz, e ludzie, ktrzy wyraaj emocje, s


sabi albo gupi.

7. Ludzie, ktrzy poddaj si emocjom w pracy, ry


zykuj e zrujnuj prac nas wszystkich.

8. Emocje to strata czasu. Ludziom wiedzie si znacz


nie lepiej, gdy uywaj rozumu, a nie emocji.

9. Kiedy ktry z moich przyjaci chce porozma


wia o swoim zwizku, zmieniam temat. To po
prostu nudne.

10. Kiedy ludzie mwi o swoich uczuciach, nie


jestem pewien, o co im chodzi.

Im wicej zakrelie odpowiedzi prawda" (P), tym wiksze jest praw


dopodobiestwo, e chronisz w sobie toksyczny balon.

74

Wielkie sekrety rodzinne


Ludzie, ktrzy pochodz z rodzin ukrywajcych wielkie sekrety, maj trud
noci z utworzeniem wizi emocjonalnych, poniewa w swoich rodzinach
nauczyli si, e sprawy nie s czsto takie, jakimi si wydaj.
Przez dugi czas w naszej kulturze panowao przekonanie, e dzie
ciom nie naley mwi o tym, i zostay adoptowane. Rodziny zachowyway
t tajemnic latami, czasami nawet wtedy, kiedy dziecko domylao si
prawdy i zaczynao zadawa pytania. Sekret zaczyna y wasnym yciem,
uzyskujc pierwszestwo przed emocjonalnymi potrzebami czonkw rodzi
ny. Stawa si spraw, wok ktrej koncentrowaa si caa emocjonalna
energia rodziny.
Wiele rzeczy trafia do skrzyni z rodzinnymi sekretami. W mojej rodzi
nie nie wolno byo rozmawia o rozwodzie brata mojej matki, chocia wszy
scy o nim wiedzielimy. Wszyscy, kuzyni i kuzynki, gromadzilimy si
wok niewielkiego, dziecicego stolika (o czym innym moglimy tam roz
mawia, odizolowani od duego gocinnego stou?) i zastanawialimy si,
jak to moliwe, e caa sprawa jest tajemnic, skoro w rzeczywistoci wcale
ni nie jest. Nawet moi adoptowani kuzyni uznawali to za dziwne!
Niektre rodzinne sekrety s znacznie bardziej tragiczne ni rozwody
i adopcje. Wydaje si czsto, e im gorszy sekret, tym bardziej rozbudowane
metody tworzy rodzina, aby go chroni. Skrajnym przykadem takiej sytua
cji jest kazirodztwo.
To odraajce, kiedy pozostali czonkowie rodziny wiedz o trwaj
cym wykorzystywaniu seksualnym, jednak decyduj si chroni raczej ow
rodzinn chorob ni ochrania ofiar lub ofiary kazirodztwa. Ofiara (lub
ofiary) uzyskuje w ten sposb jasny przekaz, e jest mniej wana ni publicz
ny wizerunek rodziny. Owo przesanie zadaje jej powan emocjonaln
ran. Ofiary takich czynw dwigaj nie tylko potworny ciar kazirodztwa,
ale take obcienie wynikajce z tego, e s powodem, dla ktrego rodzi
na musi co ukrywa. To bardzo wielki ciar nawet dla dorosego. Dla
dziecka jest on zbyt wielki, by zdoao go udwign.
Jedna z moich klientek pochodzia z licznej rodziny, zamieszkujcej
odludne tereny w Pnocnej Dakocie. Jej matka pochodzia z rwnie licznej
rodziny z tego samego obszaru i znaczna cz ycia spoecznego mojej
klientki koncentrowaa si wok kontaktw z rodzin jej matki. Niestety,
brat matki by pedofilem, ktry napastowa wszystkie dzieci w rodzinie
podczas rodzinnych spotka. Jego ofiar pado co najmniej trzydziecioro
dzieci w rnym wieku, a przynajmniej pi z nich opowiedziao o wszy
stkim swoim rodzicom. Jednak nic si nie zmienio, bo wszyscy rodzice bali
si reakcji gowy rodziny - babki mojej klientki.
Zatem Wujek Pedofil mg swobodnie kontynuowa swoje praktyki,
podczas gdy rodzina przeznaczaa sw emocjonaln energi na dochowanie
75

tajemnicy. Rezultaty takiego postpowania byy przeraajce. Moja klientka


i jej trzy ku2ynki zaczy zbiera w cao fragmenty informacji i odkryy, e
wujek nie tylko wykorzysta seksualnie trzydzieci osb w ich rodzinie, ale
take dopuci si innych nikczemnoci. Wraz z on prowadzi wwczas we
wasnym domu prywatne przedszkole, kierowa take chopic druyn
skautowsk i trenowa druyn Maej Ligi. By jednym z liderw w lokal
nym kociele; wszyscy podziwiali zawsze jego zainteresowanie dziemi! Po
dobnie jak reszta rodziny, otrzyma wiele wyrazw wspczucia, gdy trzej
spord jego bratankw popenili samobjstwo, a dwie siostrzenice prbo
way to zrobi w przecigu zaledwie dwch lat.
Kiedy babka mojej klientki zmara, ona i jej trzy kuzynki uznay, e
nadszed czas konfrontacji z Wujkiem Pedofilem. Postanowiy zmierzy si
z nim podczas rodzinnego zjazdu. Niestety, wynik tej konfrontacji nie spe
ni ich oczekiwa. Cztery kobiety sdziy, e kiedy zmierz si z wujem,
pozostae osoby, ktre pady jego ofiar, natychmiast wystpi z szeregu
i przycz si do nich. Jednak w rzeczywistoci to wanie one znalazy si
w samym centrum awantury i przeciw nim rodzina skierowaa swj gniew.
Pozostali kuzyni i kuzynki, o ktrych cztery kobiety wiedziay, e take
padli ofiar wuja, stanli w jego obronie. Moja klientka i jej trzy kuzynki
zostay ukarane potpieniem i szyderstwem za prb obalenia podstawowe
go filaru rodzinnej spoecznoci. To wanie w tym okresie moja klientka
zacza si ze mn spotyka. Pracowaymy ciko nad przywrceniem jej
wiary w siebie i w innych, podczas gdy burza wok niej trwaa. Nawet
matka mojej klientki zdecydowaa si stan po stronie wuja.
Jednak w dwa miesice pniej, kiedy moja klientka i jej trzy kuzynki
miay za sob straszliwy okres wrzawy i zamieszania, zaczo dzia si co
pozytywnego. Najpierw pewna moda kobieta, ktra pada ofiar wujka
w prowadzonym przez niego przedszkolu, pozwaa go do sdu. Nastpnie
wystpi przeciwko niemu mody mczyzna - onierz, ktry wczeniej
nalea do jednej z trenowanych przez niego druyn sportowych. Wiele
innych osb spoza rodziny otworzyo si i opowiedziao swoje historie. Wy
daje si, e te odkrycia posuyy pozostaym czonkom rodziny jako przyz
wolenie na opowiedzenie ich wasnych przey. Kilkoro innych kuzynw
przyznao, e ich take obdarzy swymi-niechcianymi wzgldami.
Nadal jednak wielu czonkw rodziny wolao broni straszliwego se
kretu, atakujc cztery kobiety, ktre jako pierwsze oskaryy wujka. Dzisiaj
kobiety te walcz o to, by ich rodzina zdaa sobie spraw, i ujawniajc
prawd, postpiy susznie. Kada z nich zmaga si z poczuciem odpywu
emocjonalnej energii, spowodowanym przez w straszliwy rodzinny sekret.
atwo dostrzec, jak tajemnica moe wyssa ycie emocjonalne z rodzi
ny jako caoci oraz z jej poszczeglnych czonkw. Umniejsza to zdolno
odwanych, ocalaych jednostek, takich jak moja klientka, do budowania
dobrych wizi emocjonalnych.
76

Wielkie tajemnice rodzinne wyrzdzaj ogromne szkody emocjonalne


i ksztatuj emocjonalnie niedostpnych ludzi! Jeli nie moesz wierzy
w bezpieczestwo emocji we wasnej rodzinie, jak mgby ufa emocjom
ofiarowanym ci przez kogokolwiek innego? Emocjonalnie zaburzonym lu
dziom wydaje si, e bezpieczniej jest pozosta w ukryciu i nie wiza z in
nymi, chocia w ten sposb skazuj si na ycie w samotnoci i izolacji.
Sytuacja komplikuje-si jeszcze bardziej przez to, e przeraajce lub
bolesne wspomnienia mog zosta wyparte - ukryte przez psyche, ktra
stara si obroni Ja". Jeli podejrzewasz, e ciy na tobie rodzinna taje
mnica, moesz poczyni pewne obserwacje i zada pewne pytania. Zapytaj
o to tego czonka rodziny, ktry moe by najbardziej skonny do rozmowy
o tym problemie. Porozmawiaj z czonkami swojej rodziny w oparty na emo
cjach, nieoceniajcy sposb na temat sekretu, ktrego istnienie podejrze
wasz. Postpuj tak, aby sekret mg wydosta si bezpiecznie na wiato
dzienne. Jeli mga tajemnicy okrywa wydarzenia, ktre wyrzdziy powa
ne szkody, na przykad wykorzystywanie seksualne lub przemoc w rodzinie,
by moe bdziesz wola pracowa z terapeut, ktry pomoe ci poradzi
sobie z radioaktywnym pyem emocjonalnym.
Jeeli na rodzinie twojego partnera ciy straszliwa tajemnica, pami
taj o znaczeniu dobrych granic. Rodzinom nieatwo jest tolerowa tych spo
rd swoich czonkw, ktrzy zdradzaj sekrety. Zwykle okazuj jeszcze
mniej tolerancji komu z zewntrz, kto prbuje zakci ich spokj. Twoja
rola bdzie polegaa na wspieraniu partnera w jego poszukiwaniach. Musisz
przy tym zdoby si na niezwyk finezj i zachowa idealn rwnowag,
aby ani twj partner, ani jego rodzina nie postrzegali ci jako zagroenia.
Jeli rodzinna tajemnica twojego partnera jest z rodzaju nie mwcie
nikomu, e wujek Harry ogosi bankructwo", lepiej zostawi j w spokoju.
Jeli jednak jest to niebezpieczny sekret - taki jak kazirodztwo, przemoc czy
naduywanie narkotykw - ktry moe w przyszoci zaway na twoim
maestwie lub na yciu twoich dzieci, partner bdzie potrzebowa twego
wsparcia - penego wspczucia suchania, umocnienia jego decyzji o ujaw
nieniu tajemnicy oraz,dziaa takich, jak wsplne wizyty u terapeuty albo
obecno podczas konfrontacji. Pamitaj jednak, aby cile strzec swoich
granic i nie wykonywa pracy za partnera - zrb to raczej z nim.
Podsumowujc: wiele kluczowych czynnikw wywoujcych niedostp
no emocjonaln tkwi w rodzinach, z ktrych pochodzimy, lub w naszych
najwczeniejszych relacjach, a ich wpyw trwa przez cae nasze ycie.
Owe podstawowe zagadnienia wi si zwykle z zaufaniem oraz
poczuciem bezpieczestwa. Jeli kto nie nauczy si ufa (a zaufanie wie
si z przewidywalnoci, wiarygodnoci oraz emocjonaln obecnoci),
w przyszoci nie wyksztac si u niego narzdzia, niezbdne do budowania
zwizkw opartych na zaufaniu. Zamiast tego zacznie stosowa dezadapta77

cyjne sposoby tworzenia iluzji zaufania. Przykadem moe tu by osoba,


ktra stara si stworzy co, co ma pozory zwizku opartego na zaufaniu,
poprzez prb przejcia cakowitej kontroli nad swym partnerem.
Jeli kto nie czuje si bezpiecznie w swojej rodzinie lub z wasnymi
rodzicami, bdzie mu trudno nauczy si czu bezpiecznie z innymi ludmi
lub sprawi, by inni poczuli si bezpiecznie z nim samym.
Osoby, ktre chc stworzy zwizek, musz by emocjonalnie dost
pne. W przeciwnym razie ulegnie on zniszczeniu. W nastpnych rozdziaach
przyjrzymy si, jak powstaj niektre z takich relacji, i dowiemy si, jak je
rozpozna.

Rozdzia 3

Gboko Zrozpaczeni
Opowieci o nieodwzajemnionej mioci

rzyjrzymy si teraz, jakimi partnerami w zwizku s osoby emocjonal


nie niedostpne. Najpierw jednak przeanalizujmy kilka wstpnych
poj.
Zwizki. Mnstwo czasu zajmuje nam w yciu mwienie o nich, mar
twienie si o nie, przewidywanie ich, rozkadanie na czynniki pierwsze,
definiowanie oraz prby dostosowania ich do naszych potrzeb.
Zwizki cz nas z partnerami, rodzicami, dziemi, wsppracowni
kami, terapeutami, szefami, wsplnot kocieln, podwadnymi, rzdem,
sawnymi osobistociami, a nawet z obcymi. Zwizki mog by namitne
lub beznamitne, dajce spenienie i wyczerpujce, jednostronne, wzajem
ne, poddajce lub niepoddajce si kontroli, przewidywalne albo przypadko
we.
Zwizki s energi w samym centrum naszego ycia. S motorami,
ktre nas napdzaj. Czsto bywaj dla nas rwnie miar osobistego su
kcesu lub poraki. Mog nam pomaga, ale mog nas rwnie rani. Co
dziwne, s czsto tym elementem naszego ycia, nad ktrym, jak nam si
wydaje, mamy najmniejsz kontrol czy te wadz.
Na rozpoczcie zwizku dwojga ludzi wpywa szereg wzajemnie po
wizanych przyczyn, jednak o trwaoci ich relacji decyduj czsto zupenie
inne czynniki. Po zwizaniu si z kim a przed rzeczywistym byciem razem
pada mistyczne pytanie - co jest w tobie takiego, co mi odpowiada?
Bdc w tym punkcie, atwo zauway, e kady z nas jest w pewnym
stopniu niedostpny emocjonalnie. W naturze ludzkiej tkwi pewna rezerwa.
Owa rezerwa wnika we wszelkie rodzaje zwizkw i pomaga ksztatowa
sposoby, w jakie ludzie wi si ze sob. Stopie rezerwy u kadej z osb
79

jest miar dysfunkcjonalnoci zwizku. Jeli jeste osob dostpn emocjo


nalnie w 95% i zwiesz si z kim, kto jest dostpny tylko w 60%, natych
miast zauwaysz, o ile wicej wysiku musisz woy w utrzymanie wizi.
Jeli kade z was jest dostpne w 90%, moecie stara si zachowa odpo
wiedni dla siebie dystans, jednak kade z was przeznaczy na utrzymanie
wizi podobn ilo energii, co niekoniecznie oznacza zdrowie waszego
zwizku, lecz raczej to, e startujecie z tego samego miejsca
Bardzo wana jest umiejtno oszacowania rnic pod wzgldem
dostpnoci emocjonalnej oraz przewidzenia, do jakich typw zwizkw
prowadz owe rozbienoci. Taka ocena wymaga uwanego, surowego spoj
rzenia na samego siebie. Jednym z momentw w yciu, kiedy mamy wyra
n wiadomo siebie i wasnych marze, jest chwila, w ktrej decydujemy
si na zwizek z kim, kto - jak sdzimy - moe okaza si wany. Nagle
jasny reflektor ycze i przyszych zdarze sprawia, e wszystko wydaje si
bardziej intensywne.
Oceniamy si wwczas bardzo szczegowo. Niestety, najczciej po
szukujemy tych wad i uomnoci, ktre mog zniszczy nasz zwizek i ode
pchn od nas obiekt naszych marze. Stajemy si nadmiernie wyczuem
na najdrobniejsze nawet niuanse, odchylenia czy zachowania - nasze was
ne lub obiektu naszego zainteresowania.
Jeli czowiek, z ktrym wkraczamy w w nowy krajobraz emocjonal
ny, jest dostpny, czyli zdolny do dawania i przyjmowania mioci, kada
z osb stawia ostronie krok za krokiem, rozwaa, uwanie obserwuje i oce
nia zwizek w miar jego rozwoju. Przeywa take chwile lku, zwtpienia
i przeszacowa, aby upewni si, e wanie w tym miejscu chce si znajdo
wa w danym momencie ycia. Ten proces jest prawidowy i konieczny dla
uksztatowania si zdrowego, rozwijajcego si, penego ycia zwizku.
Mylce jest jednak zastosowanie sowa zwizek dla okrelenia relacji
budowanych przez ludzi silnie niedostpnych emocjonalnie. S to raczej
kontakty stworzone dla wygody osoby niedostpnej emocjonalnie albo po to,
aby moga si umocni lub wzbogaci. Partner uwzgldniany jest o tyle, o ile
jego obecno moe zaspokoi potrzeby osoby niedostpnej emocjonalnie.
Wikszo ludzi niedostpnych emocjonalnie nie jest wiadoma ad
nego z tych procesw, chocia dla potencjalnego partnera moe to wyglda
tak: Zobaczmy, czy uda mi si zrobi z Julie ochocz niewolnic i po prostu
wykorzystywa j dla wasnych potrzeb, nie dajc jej w zamian nic prcz
cierpienia i smutku".
Manipulacja tego rodzaju zarezerwowana jest wycznie dla najbar
dziej nikczemnych otrw. Takie osoby oczywicie istniej (patrz rozdzia
dziewitnasty, zatytuowany Odrzu to, co toksyczne, i id do przodu) jed
nak wikszo ludzi niedostpnych emocjonalnie nie zadaje celowo cierpie
nia innym. Rzecz w tym, e yj oni i funkcjonuj w miejscu, ktre nie jest
powizane z nikim innym - nawet z nimi samymi.
80

Czsto ludzie ci odczuwaj silne wyrzuty sumienia, kiedy odkrywaj,


e kogo zranili. Problem w tym, e nie potrafi rozpozna ani emocji, ktre
sami odczuwaj, ani tych, ktre wzbudzaj u innych. Osoba niedostpna emo
cjonalnie trzyma si zwykle z daleka od wszelkich treci emocjonalnych, ponie
wa wydaj si jej zbyt zoone i tajemnicze, a czsto take zdecydowanie nie
bezpieczne. Zanim jednak wpadniesz w rol opiekuna i zaczniesz ochrania to
biedne stworzenie, przypomnij sobie, e jest to wyjanienie, a nie uspra
wiedliwienie. Nie zasugujesz na to, by y w jednostronnym zwizku, bez
wzgldu na to, jak rozsdne moe wydawa si wytumaczenie.
Jeli w twoim zwizku ty sam jeste dostpny w 95%, a twoja part
nerka lub partner - w zaledwie 50, musisz podj pewne decyzje. Mona
oczywicie rozwaa szerok gam wyborw, jednak trzy wydaj si do
oczywiste: moesz zrezygnowa z siebie dla zachowania status quo i nadal
wykonywa ca prac, a kiedy zwizek si rozpadnie - wzi na siebie cay
smutek i al; moesz zerwa zwizek; moesz take wzi gboki oddech
i rozpocz proces zmian.
w trzeci wybr wymaga wiele odwagi; odkryjesz te, e zarwno ty,
jak i twj partner musicie zmieni swoje podejcie do zwizku. Czasami,
cho niekoniecznie, czci tego procesu jest terapia. Podczas omawiania
rnych typw zwizkw zaznacz, w ktrych wypadkach terapia byaby
przydatnym narzdziem. Innymi czynnikami, umoliwiajcymi ten proces
s: otwarta komunikacja, zbudowanie zaufania, wysza samoocena obu stron
i, co najwaniejsze, c h wprowadzenia zmian. Wicej o zmianach i rozwo
ju dowiemy si w rozdziaach siedemnastym i osiemnastym.
Przyjrzyjmy si teraz pierwszemu ze zwizkw, w jakich moesz si
znale.

Gboko Zrozpaczeni
Moja przyjacika, Connie Day, poczynia kilka lat temu pewn obserwacj,
ktr pamitam do dzi. Zauwaya mianowicie, e wydaje si, i chodzenie
na randki stao si celem samym w sobie. Dawniej celem chodzenia na
randki byo maestwo. Zaczynao si z kim spotyka i z czasem zwizek
albo dojrzewa i stawa si coraz peniejszy, albo rozpada si, a wtedy kady
z partnerw prbowa ponownie z kim innym. Jeli zwizek zaczyna si
rozwija, przechodzi fazy od chodzenia na powanie", poprzez zarczyny,
ku maestwu. By moe nie by to system doskonay, ale sprawdza si
cakiem dobrze.
Dzisiaj zasady si zmieniy. Zmiana sama w sobie nie jest niczym
zym, jednak wywiera ona wyrany wpyw na sposb, w jaki ludzie podcho
dz do ycia, a w wypadku niektrych wywouje spore zamieszanie. Ja, na
przykad, czuj si zdezorientowana, kiedy dwoje ludzi, ktrzy maj wspl81

ny dom, dwoje lub troje dzieci, psa i kota, ale nie maj lubu, mwi o sobie
mj chopak" i moja dziewczyna". Te okrelenia s zupenie nieadekwat
ne wobec realiw czcego ich zwizku.
Dezorientacja niektrych ludzi stanu wolnego staje si coraz silniej
sza, kiedy staraj si ze wszystkich si zdefiniowa zwizki wedug nowego
paradygmatu i zmieni swoje oczekiwania. Kontrakty spoeczne opieraj si
na oczekiwaniach i dowiadczeniu. Dowiadczenie uczy nas, czego oczekuje
od nas spoeczestwo. Oczekiwania buduj si wok tego, czego spodziewa
my si dowiadczy w kontekcie spoecznym. Tu wanie zaczynaj si
kopoty. Jeli nasze oczekiwania s nierealne lub niemoliwe do spenienia,
wkrtce przychodzi frustracja i rozczarowanie, a osoby sfrustrowane i roz
czarowane nie tworz znaczcych wizi.
Mogoby si wydawa, e ludzie, ktrzy rozpaczliwie poszukuj mio
ci, nale do najbardziej dostpnych emocjonalnie, ale nie sdz, aby rzeczy
wicie tak byo. Ju sama rozpaczliwo poszukiwa bierze gr nad ich
umiejtnoci budowania wizi, poniewa sia potrzeby zwizku pochania
ca dostpn energi.
Patricia ma dwadziecia par lat. Ukoczya kilka lat nauki w college'u, przez cay czas pracujc zawodowo. Mieszka na osiedlu znanym z wy
sokiego odsetka mieszkacw wolnego stanu. Kiedy przysza do mnie po raz
pierwszy, bya zalkniona i caa we zach, bo jej wsplokatorka wanie si
zarczya i chciaa wprowadzi si do swojego narzeczonego. Mieszkay ra
zem od szkoy redniej i Patricia czua si przytoczona myl, e musi
znale now wsplokatork. Jak si pniej okazao, przygnbiaa j take
myl, e zostanie sama i opuszczona. Zarczyny wsplokatorki spowodowa
y wydostanie si wszystkich tych uczu na powierzchni.
Patricia nie potrafia myle ani mwi o niczym innym ni tylko
0 znalezieniu odpowiedniego mczyzny i ustatkowaniu si. Prbowaa
wszdzie: w barach, agencjach matrymonialnych, klubach samotnych serc,
Internecie, lokalnym ekskluzywnym supermarkecie spoywczym, a nawet
w gazetowych kcikach samotnych serc. W kadym wypadku postpowaa
wedug tego samego schematu - poznawaa kogo i natychmiast zaczynaa
opowiada, jaki wspaniay byby z niego m. Jeli nie owiadcza si
w krtkim czasie, zaczynaa rozglda si za kim nowym - natychmiast
1 rozpaczliwie.
Zapytaam j, czy poznanym przez siebie mczyznom opowiadaa to
samo, co mnie, na temat ich zadatkw na ma, a ona przyznaa, e prawdo
podobnie tak wanie byo. Pracowaymy wsplnie nad tym, aby zacza
podchodzi do tych spraw z nieco wikszym dystansem; a w kocu Patricia
spotkaa mczyzn o imieniu Jerry, ktry wydawa si ni zainteresowany
i gotowy zosta z ni na stae. Cigle zachcaam Patrici, eby ya
w teraniejszoci i cieszya si kad chwil; przez jaki czas zupenie do
brze jej to wychodzio. Jednak w miar, jak zblia si lub jej wsplokator82

ki, Patricia zacza traci grunt pod nogami. Jeny zosta zaproszony na
lub, a Patricia bya druhn. Opowiedziaa mi pniej, e by to niezwykle
romantyczny wieczr, a podczas taca wyznaa Jerry'emu, e go kocha.
Nasze spotkanie odbyo si w dziesi dni po weselu, a Jerry nie skontakto
wa si z ni w tym czasie ani razu.
- Na pewno jest po prostu bardzo zajty - powiedziaa drcym go
sem. - Ma tak odpowiedzialn prac.
Zwrciam jej delikatnie uwag, e przedtem umia znale dla niej
czas i zasugerowaam, e by moe wywara na niego nieco za du presj.
- Ale ja chc by zakochana - powiedziaa ze smutkiem w gosie. I chc, eby kto by zakochany we mnie.
Patricia potraktowaa Jerry'ego jak swego rodzaju misj. cigaa go z
niezmordowan determinacj, mimo e wielokrotnie wyrazi jasno swj
brak zainteresowania zwizkiem przez due Z " oraz pomimo moich prb
skonienia jej do ocalenia choby czci szacunku do samej siebie i do wyco
fania si. Patricia skoncentrowaa si wycznie na stworzeniu staego,
zobowizujcego zwizku z Jerrym, chocia byo jasne, e on wcale sobie
tego nie yczy.
Moga opowiada bez koca o swoich uczuciach do Jerry'ego, ale kiedy
poprosiam, eby mi powiedziaa, jak si czuje, kiedy jest w nim zakochana,
potrafia jedynie mwi o swoich potrzebach. Patricia nie dostrzegaa, e jej
uczucia koncentroway si nie na Jerrym, ale na niej samej i jej oczekiwa
niach. Nie byo zatem autentycznych emocji, ktre umoliwiyby zbudowa
nie wizi.
Wielu ludzi myli potrzeby z uczuciami, poniewa s one ze sob cile
zwizane, przy jednoczesnym zachowaniu znacznej niezalenoci i dziel
cych je rnic. Podstawowe potrzeby su wewntrznym celom czowieka
i s zwizane z jego przetrwaniem. Nale do nich rzeczy takie jak poywie
nie, schronienie, bezpieczestwo - a wic te, bez ktrych nie moglibymy
przetrwa. Emocje i wizi emocjonalne znajduj si na innym poziomie - to
rzeczy, ktre sprawiaj, e nasze ycie staje si peniejsze, ale nie s nie
zbdne dla przetrwania. Ludzie mog y bez wizi emocjonalnych, chocia
ich brak moe uczyni egzystencj pytk i pust. Emocje takie jak mio
i przyja wzbogacaj nasze ycie, dodaj mu ciepa i sprawiaj, e rozkwi
tamy. Umoliwiaj nam wizanie si z innymi ludmi, ktrzy wnosz w na
sze ycie dodatkowe bogactwo.
W wypadku ludzi, ktrzy - tak jak Patricia - klasyfikuj mio jako
jedn z potrzeb, trudno polega na tym, e zamiast wzbogaca ycie, szalo
na pogo za mioci zawa ich wiat tak bardzo, e w kocu yj tylko na
poziomie przetrwania - poywienia, schronienia, bezpieczestwa - eliminu
jc liczne rda wzbogacajcych emocji, dostpnych poprzez kontakty
z przyjacimi, rodzin i spoecznoci. Potrafi myle wycznie o znale83

zieniu mioci i, jak na ironi, zupenie nie zdaj sobie sprawy, jak czsto nie
dostrzegaj mioci i pozwalaj jej odej!
Patricia odcia si nie tylko od Jerry'ego, ktry szybko umkn przed
jej desperacj, ale take od spotka z kimkolwiek, kto mgby zgra si"
z ni z lepszym skutkiem. Zamiast tego Patricia postanowia wypeni swoje
ycie dysfunkcjonalnym zwizkiem z sam sob, koncentrujc si obsesyj
nie na czym, co nigdy nie mogo si zdarzy, zamykajc si przed uzdro
wieniem i uniemoliwiajc sobie stworzenie autentycznej wizi.
Jeli bye obiektem nieodwzajemnionej mioci, dobrze wiesz, jaka to
nieprzyjemna sytuacja. Jestem pewna, e Jerry - porzdny i miy czowiek cierpia katusze z powodu nieproporcjonalnie wielkich wzgldw oraz pre
sji, jak wywieraa na niego Patricia. Tymczasem Patricia uparcie domagaa
si, ebym uznaa Jerry'ego za niedostpnego emocjonalnie, dlatego e nie
spenia jej da. Trzeba byo cikiej pracy i dugiego czasu, aby Patricia
zrozumiaa, e w tej sytuacji to o n a jest niedostpna emocjonalnie, ponie
wa jej zwizek z wasnymi, nierealistycznymi oczekiwaniami blokuje
wszelkie inne moliwoci.
Ludzie, ktrzy koncentruj si na procesie uzyskiwania mioci, za
zwyczaj s przekonani, e to obiektowi ich zainteresowania brakuje emocjo
nalnego potencjau. Uwaaj, e sami s przepenieni mioci, ktra tylko
czeka, by zjawi si odpowiedni partner i odkrci kurek z yciodajn zawar
toci. Zamiast znale Tego Jedynego, Patricia znalaza caa seri Panw
Tu i Teraz, po czym wszystkich ich opakaa jako niedostpnych emocjonal
nie, nie zdajc sobie sprawy, e w rzeczywistoci to ona trzyma mio na
dystans.
Sprawy komplikuj si jeszcze bardziej, kiedy, co si czasami zdarza,
osoba taka jak Patricia przyciga ku sobie kogo, kto jest rwnie niedostp
ny emocjonalnie - powstaje poczenie dwojga ludzi zaangaowanych w 50%.
Wielka gra zaczyna si wtedy, kiedy kada ze stron stara si przej kontrol.
Gboko Zrozpaczeni uzyskuj wwczas dodatkowe wzmocnienie swego syste
mu przekona, e nikt nigdy nie odwzajemni mioci, ktra, jak sdz, wypy
wa z nich szerokim strumieniem.
Gboko Zrozpaczeni utrzymuj potencjalnego partnera na odlego
ramienia za pomoc niemoliwych do spenienia standardw emocjonalnego
przywizania oraz wyolbrzymionych oczekiwa, dotyczcych sprawczej mo
cy mioci w ich yciu. Kiedy potencjalny partner (bez wzgldu na to, czy
sam jest emocjonalnie dostpny czy te nie) nie spenia owych standardw
i oczekiwa, Gboko Zrozpaczony odczuwa podwjne odrzucenie, poniewa
odrzucony zostaje sam rdze jego Ja".
Jeli dostrzege w Patricii samego siebie, nie musi to wcale oznacza,
e jeste skazany na nieustann pogo i cige odrzucenie - chyba e to
wanie wybierzesz. Pust studni w twoim yciu moe wypeni tylko jed
na osoba - ty sam! W miar budowania zdrowej wizi z samym sob b84

dziesz otwiera si coraz szerzej, a z czasem w twoim yciu znajdzie si


miejsce dla drugiej osoby.

GBOKO ZROZPACZENI - CECHY CHARAKTERYSTYCZNE

Nieadekwatne oczekiwania wobec potencjalnego partnera

N iewaciwe g ran ice

Nieustanne poszukiwanie doskonaego partnera"

Przekonanie, e mio jest potrzeb

Rozdzia 4

Zataczymy?
Cza-cza, tory, acuchy i tango

ie tylko Gboko Zrozpaczeni tworz rozbudowane wzorce przywiza


nia i jego braku, aby chroni wasn niedostpno emocjonaln.
Zawio wzorw, ktre opracowuj niektrzy ludzie, mogaby wpra
wi w podziw i osupienie samego Arthura Murraya, jednak wymylone
przez nich tace tylko krzywdz tych, ktrzy bior w nich udzia.
Zwizek acuchowy to seria bardzo intensywnych kontaktw, prze
dzielonych okresami znacznego dystansu, podczas ktrych kady z partne
rw stara si przewidzie nastpne posunicie drugiej strony. Taki wzorzec
relacji prowadzi do tego, e okresy kontaktu s bardzo krtkie, a w okre
sach dystansu zawiera si znacznie wicej substancji" zwizku. Obie stro
ny koncentruj si jednak na chwilach intensywnego kontaktu, co nie od
zwierciedla rzeczywistoci. Koncentrujc si na bliskoci i uywajc jej w ce
lu zdefiniowania zwizku, partnerzy z gry skazuj si na rozczarowanie.
To nie zwizek stanowi tu problem, ale to, gdzie partnerzy szukaj jego
definicji.
Aby zilustrowa moj tez, opowiem pewn histori. Miaam kiedy
niezwyk okazj porozmawia ze synnym trbaczem jazzowym, Milesem
Davisem, w zupenie swobodnych, nieformalnych okolicznociach. Z tej roz
mowy wyniosam jedn z najmdrzejszych myli, jakie kiedykolwiek sysza
am. Rozmawialimy o muzyce (jakeby inaczej?) i w pewnej chwili on
powiedzia: Musisz zrozumie, e muzyka polega na ciszy w takim samym
stopniu co na dwikach. Bez ciszy muzyka jest po prostu haasem. To
chwile ciszy definiuj muzyk".
W wypadku relacji acuchowych zwizek okrelaj momenty dystan
su, a nie krtkie chwile kontaktu. Niemal kady potrafi utrzyma intensyw86

ny zwizek przez jaki czas. Sztuka polega na tym, by utrzyma go na


dusz met. Dla kogo, kto jest emocjonalnie niedostpny, myl o dugo
trwaym bliskim kontakcie wcale nie jest pocigajca; taka osoba bdzie
zatem ciko pracowa nad zachowaniem moliwego do przyjcia dystansu.
Krtkie chwile intensywnego kontaktu pomagaj osobie niedostpnej
emocjonalnie utrzyma przy sobie partnera, a jednoczenie umoliwiaj jej
zachowanie emocjonalnie bezpiecznego dystansu. Moja przyjacika z No
wego Jorku bya kochank pewnego sawnego (i onatego) mczyzny.
Wspiera j finansowo w czasie, gdy staraa si robi karier aktorsk. Paci
za jej mieszkanie, samochd, ubrania, szko i pokrywa wszelkie inne wy
datki. W zamian da tylko, aby bya do dyspozycji, ilekro do niej zadzwo
ni. Czasami oznaczao to, e jechaa spotka si z nim w miejscach,
w ktrych wystpowa. Do kadej z takich podry przygotowywaa si bar
dzo starannie - robia wielkie zakupy i spdzaa dugie godziny w salonach
piknoci, eby wyglda jeszcze wspanialej, kiedy si spotkaj. Potem wy
jedali w jakie egzotyczne miejsce i spdzali tam sielankowe dni, pene
namitnoci i bliskoci. Pomidzy tymi spotkaniami ich kontakty byy bar
dzo ubogie. Kiedy zapytaam moj przyjacik, jak si z tym czuje, odrzek
a:- O wiele atwiej jest utrzyma zwizek, ktry polega na krtkich
wybuchach szczcia, ni pracowa nad nim dzie po dniu".
Moja przyjacika jest olniewajco pikn kobiet, ktrej intelekt
dorwnuje urodzie. Ma talent, pienidze, wietny wygld i bystry umys. Jej
zwizek by dokadnie taki, jakiego pragna, umoliwia jej bowiem skupie
nie si na tym, na czym zaleao jej najbardziej - na karierze. Mczyzna
z kolei mg cieszy si intymnym zwizkiem z pikn, inteligentn kobie
t, co zaspokajao jego prne ego, a jednoczenie nie stanowio emocjonal
nego zagroenia dla jego maestwa. Problem pojawi si wtedy, gdy moja
przyjacika zapada na gron dla ycia chorob i potrzebowaa cigego
wsparcia emocjonalnego, jakie mg jej zapewni tylko prawdziwie bliski
partner. Zacza wwczas zdawa sobie spraw, jak wiele sobie odebraa,
kiedy pozostawaa zamknita na jakikolwiek zwizek, ktry mgby rozwi,n si i sta si peniejszy. Podja wtedy trudn decyzj o powrocie do
rodziny na Florydzie i o zakoczeniu zwizku z onatym kochankiem. Wy
zdrowiaa, a podczas rekonwalescencji poznaa pewnego lekarza - swego
obecnego ma, z ktrym czy j bardzo silny zwizek emocjonalny.
W jaki sposb, prawdopodobnie pod wpywem wczesnych zwizkw
z rodzicami, osoba niedostpna emocjonalnie (A) dochodzi do przekonania,
e to wielkie ryzyko pozwoli komu podej zbyt blisko, a zatem kiedy kto
kolwiek (B) zblia si do niej, uruchamia si alarm i A si wycofuje. Ale na tym
sprawa si nie koczy, bo kiedy B oddala si na znaczn odlego, osoba A
czuje si rwnie przeraona i ponownie prbuje stworzy intymn wi, co
wywouje w niej taki przestrach, e wkrtce znowu si wycofuje. Ow wzo
rzec przeplatajcych si zblie i wycofa skada si na taniec acuchowy.
87

Po jakim czasie osoba B (dostpna emocjonalnie) traci zaufanie i nie


potrafi ju przewidzie kolejnych wydarze w zwizku. Zamiast tego yje
w cigym poczuciu zagroenia i niepewnoci. Najczciej jednak wtpliwo
ci osoby B dotycz jej wasnego zaangaowania.
Pamitajmy, e zwykle zakadamy, i nasi partnerzy pochodz z tego
samego miejsca, skd i my. Jeli wychodzimy z tego zaoenia, logiczne
wydaje si przypuszczenie, e jeli w zwizku co si nie ukada, przyczyna
musi tkwi w naszym postpowaniu. Zaczynamy wwczas podejmowa
wszelkiego rodzaju dziaania zaradcze, prbujc naprawi co, czego wcale
nie zepsulimy. Powoduje to frustracj i przynosi niewiele korzyci!
^
Wzorzec zwizku, w ktrym adna z osb nie potrafi zbliy si do
drugiej, przypominaby tory kolejowe, wijce si w grzystej okolicy. Kiedy
jeden z partnerw zblia si, drugi czuje si zagroony i wycofuje si, jednak
tylko na okrelon odlego, tak by zachowa emocjonalny dystans rwny
dugoci ramienia - ani nie za bliski, ani za daleki. Jeli jeden z partnerw
si wycofuje, drugi prbuje zbliy si do niego, jednak nie bardziej ni na
odlego, ktra - zgodnie z niepisan umow - jest dla obojga bezpieczna.
Taki schemat utrzymuje zwizek w zawieszenuLr nie dochodzi ani do
wikszego zblienia, ani do wikszego oddalenia - i nie pozwala mu si
rozwija. Emocjonalna energia w tym zwizku przeznaczona jest na utrzy
manie idealnego dystansu, a nie na umacnianie i rozwj wizi.
Harry i Linda s osobami aktywnymi zawodowo, a ich kariery rozwi
jaj si bardzo dynamicznie. Pracuj dla konkurencyjnych firm i wyranie
rywalizuj ze sob na tym polu. Ich ycie prywatne wypeniaj zajcia
organizacji zawodowych oraz sporty. Harry gra w golfa, osigajc wyniki
bliskie rezultatom zawodowych graczy, a Linda jest wysokiej klasy tenisistk. Wiod starannie zaplanowane i uporzdkowane ycie. Bardzo rzadko
uczestnicz w wydarzeniach, ktre nie wywieraj zaplanowanego wpywu
na ich ycie osobiste lub zawodowe.
Harry przyszed na terapi, eby porozmawia o swej rosncej fru
stracji, zwizanej z oporem Lindy wobec samej myli o powikszeniu ich
dwuosobowej rodziny, chocia, jak twierdzi Harry, Linda od dawna wie
dziaa, e dziecko byo jednym z najwaniejszych celw, ktre chcia osig
n po trzydziestce. Zwrciam mu uwag, e mwi o tym tak, jakby chcia
mie dziecko nie po to, eby je kocha, lecz raczej po to, aby zrealizowa
swj cel. Harry okaza si nieugity.
- Oczywicie, e bdziemy je kocha. To si rozumie samo przez si.
- To nie takie atwe, jak ci si wydaje. Powicasz im swj sen, czas,
energi, pienidze i troski, a one i tak w kocu dorastaj! - powiedziaam mu.
- Czy jeste gotw zrezygnowa z golfa dla dziecicej pieczki? Czy jeste gotw
wraca wczeniej z pracy, kiedy dziecko bdzie miao gorczk? A moe Linda
ma opory dlatego, e wie, ile trzeba powici i nie chce tego zrobi?
88

Linda przyczya si do nas po kilku sesjach i stao si jasne, e kade


z nich byo silnie przytwierdzone do zawodowych i osobistych torw, ktre
wybrali. Tak dugo, jak ich kalendarz mia tylko dwa wymiary, biznesowy"
charakter ich zwizku nie stanowi problemu. Dodanie trzeciego wymiaru,
potrzeb dziecka, oznaczaoby konieczno modyfikacji i dostosowania ich
torw - zarwno rwnolegych, jak i tych zupenie oddzielnych. By moe
byli w stanie utrzyma si nawzajem na odlego wycignitej rki, ale
dzieci nie toleruj takiego dystansu.
Linda i Harry musieli najpierw popracowa nad przetworzeniem ich
starannie rozdzielonego zwizku; dopiero pniej mogli przyj do swojego
wiata dziecko.
Jeli yjesz w zwizku, ktry wydaje si tkwi od dawna w tym sa
mym miejscu, by moe dzieje si tak dlatego, e ty i twj partner utrzymu
jecie moliwy do przyjcia dystans. Aby przeama t zastyg form musisz
podj ryzyko zblienia si do partnera i pozosta tam, zachcajc jedno
czenie partnera, eby si do ciebie przyczy. Nie moesz zrobi tego
szybko ani bez udziau partnera, a zatem pierwszym krokiem powinno by
nawizanie otwartej komunikacji na temat stanu waszego zwizku i moli
woci jego dalszego rozwoju. Jeli partner nie chce ci towarzyszy na tym
nieatwym szlaku, by moe nadszed czas, by zmieni tory!
Zwizek, ktry charakteryzuje si podobn sekwencj zblie i wyco
fa, sprawiajcych jednak wraenie serii przeplatajcych si odepchni
i przycigni, mona nazwa cza-cz, w ktrej oboje partnerzy na prze
mian wycofuj si i gwatownie zbliaj do siebie. W odrnieniu od acu
cha - w ktrym jest znacznie wicej dystansu ni bliskoci - i toru
kolejowego - w ktrym gwnym celem jest utrzymanie dystansu - cza-cza
polega na cigym, naprzemiennym poszukiwaniu bliskoci, nieustannie si
wymykajcej.
Oboje partnerzy s przekonani, e pragn intymnego kontaktu, jed
nak kiedy blisko jest ju naprawd tu obok, poszukujca jej osoba czuje
si przytoczona i robi krok do tyu. Jej partner przesuwa si wwczas do
przodu tak dugo, a dotrze do swej wasnej granicy tolerancji, a wtedy on
take si wycofuje.
Rob i April zjawili si u mnie po okoo omiu miesicach chodzenia ze
sob na powanie. April nie bya szczeglnie zainteresowana terapi, jednak
przysza, bo chciaa, abym powiedziaa Robowi, e si myli, bo to ona ma racj.
Rob wyjani, e pragnie dalszego rozwoju ich zwizku, ale ma wrae
nie, i April wcale tego nie chce. Kiedy jednak pyta j o to, odpowiadaa, e
jest silnie zaangaowana w ich zwizek i to on stosuje taktyk unikw.
W cigu kilku pierwszych sesji prbowaam pomc im lepiej si komu
nikowa, jasno wyraa swoje uczucia i uwaniej sucha tego, co mwi
partner, ale musiaam przyzna, e ich zwizek stoi w miejscu. Ja take
89

utknam w martwym punkcie, a do jednej z kolejnych sesji, kiedy April


zapytaa:
- Rob, dlaczego zawsze troch si ode mnie odsuwasz, kiedy siadam
obok ciebie?
- A moe ty tego nie robisz? - odpowiedzia. To tyle, jeli chodzi
o umiejtnoci komunikowania si.
- Aha! - powiedziaam, wywoujc zdziwienie u obojga. - Jak czsto
zdarza si wam takie bdczucie?
Rob odrzek:
- Za kadym razem, kiedy staram si zbliy, April si odsuwa. Wtedy
musz znowu si przysun, a ona znowu si oddala. W kocu jestem ju ^
zmczony t pogoni i daj spokj. Wtedy ona zawsze do mnie przychodzi.
- A wtedy to ty si odsuwasz - dodaa szybko April.
- Potem znowu si do ciebie przybliam, a ty ponownie si oddalasz.
eby usiada blisko mnie, musz si zatrzyma.
Cza-cza-cza. Powiedziaam:
- Tak to wyglda fizycznie. A na poziomie emocjonalnym?
Oboje zgodnie przytaknli - Zawsze. To jest po prostu mczce.
W zwizku Roba i April, podobnie jak w wypadku innych tancerzy,
ca energi pochaniaa sekwencja zblie i cofni. W rezultacie nie pozo
staje nic, na czym mona by si oprze. Kady z partnerw boi si odej, bo
oboje wierz, e ich zwizek przetrwa. Jest przecie taki aktywny! Niestety,
jest aktywny tylko w paszczynie poprzecznej i nie posuwa si do przodu,
poniewa adna ze stron nie chce jako pierwsza podj ryzyka i podej bliej.
Jeli wycigasz ku partnerowi rk i zbliasz si ku niemu coraz
bardziej, a nagle twj partner czuje, e jeste o wiele za blisko, robisz krok
do tyu, a potem kolejny i jeszcze jeden, a druga osoba czuje, e jeste za
daleko, a ty zaczynasz znowu przyblia si do niej krok po kroku i... czacza-cza... oznacza to, e dostae si w wir tego taca. Aby przeama ten
schemat, musisz nauczy si tolerowa blisko, a to wymaga wicze i za
ufania.
Tango jest zawiym, namitnym i wysoce sformalizowanym tacem,
ktry wywodzi si z Argentyny. Zwizek-tango sprawia to samo wraenie
niekoczcych si, stylizowanych kroczkw i z gry ustalonych pz, ktre
odzwierciedlaj uczucia i wzajemne relacje partnerw w zwizku. Przepyw
energii przypomina tu wodny wir, ktry utrzymuje obie osoby w zwizku,
wprawiajc go w cigy, obrotowy ruch i uniemoliwiajc jakkolwiek zmia
n lub rozwj.
Anita i Ron pobrali si pod koniec studiw. Zaoyli wsplnie firm na
przedmieciach duego miasta. Ron mia powane problemy zdrowotne,
o ktrych nie powiedzia przed lubem Anicie, chocia ograniczay one jego
moliwoci zostania ojcem, a Anita bardzo pragna dziecka. Kiedy Anita
zacza wywiera na niego coraz wiksz presj w sprawie dziecka, Ron
90

prbowa sprzeda firm konkurentom. Kiedy Anita sprzeciwia si sprze


day, Ron zacz otwarcie flirtowa z inn kobiet z ich niewielkiej lokalnej
spoecznoci. Anita dostaa pniej prac poza ich firm. W odpowiedzi Ron
przyj do firmy innego partnera. Kiedy biznes Anity zacz przynosi spore
zyski, Ron wplta si w romans z jej sekretark.
Kady ruch wywoywa kontrposunicie, ktre z kolei powodowao
kolejny przeciwruch. Wszystkie owe posunicia i kontrposunicia wprawia
y zwizek w nieustanny ruch wirowy jeszcze dugo po wyganiciu mioci
i po zerwaniu wizi. Oboje partnerzy byli tak zajci tangiem, e stracili
zdolno dostrzegania siebie lub drugiej osoby. Potrafili skupi si jedynie
na zawiociach samego taca.
Jeli dostaniesz si w wir tanga, poczujesz, e zwizek wysysa z ciebie
ca energi, prbujc napeni taniec kolejnymi krokami i ruchami. Aby
zatrzyma ten szalony taniec, po prostu przesta reagowa. Zamiast tego
myl, wyraaj swoje uczucia i domagaj si tego samego od partnera.
We wszystkich opisanych przeze mnie tacach oboje partnerzy s
w pewnym stopniu niedostpni emocjonalnie, co skania mnie do powtrze
nia mojej wczeniejszej uwagi, e nikt z nas nie jest cakowicie dostpny
emocjonalnie przez cay czas. Kady czowiek ma wasny poziom dostpno
ci emocjonalnej, ktry w pewnych sytuacjach spada poniej 100%. S take
ludzie zupenie niedostpni emocjonalnie, wyjtkowo niebezpieczni i toksy
czni, poniewa nie potrafi stworzy jakiejkolwiek wizi emocjonalnej, a tym
samym zmuszaj innych do wzicia na swe barki caego emocjonalnego
wysiku. Ich nieszczni partnerzy nie dostaj nic w zamian (wicej szczeg
w na ten temat znajdziesz w rozdziale dziewitnastym).
Indywidualny poziom niedostpnoci emocjonalnej danej osoby poma
ga nam okreli, w jakie typy zwizkw bdzie si ona angaowa. W wy
padku acuchw, cza-czy, torw i tanga oboje partnerzy mieszcz si zwyk
le w tym samym przedziale dostpnoci/niedostpnoci. Kade z nich musi
zatem poradzi sobie z dwoma nieatwymi zadaniami, czyli: prac nad was
n dostpnoci oraz prac nad zmian i uzdrowieniem zwizku.
. Kady z tych typw zwizkw charakteryzuje si wysokim poziomem
ostronoci i maym zaufaniem do drugiej osoby. Partnerzy dostrajaj si do
siebie z niewaciwej przyczyny. Zamiast tworzy wi, ktra pomogaby
scali i umocni ich zwizek, s wobec siebie nieufni i podejrzliwi, a wic
zaws'ze zachowuj dokadnie okrelony, bezpieczny dystans emocjonalny.
Nie udaje im si jednak uzyska rwnowagi w zwizku, poniewa kade
z nich ma*inn stref emocjonalnego bezpieczestwa. Zatem taniec trwa
nadal, a tancerze pozostaj w nieustannym ruchu.
Aby przeama ten zaklty krg, oboje partnerzy musz ponownie
nawiza kontakt z emocjonalnymi czciami samych siebie i zbudowa
wzajemne zaufanie, ktre pozwoli im stworzy lepsz, blisz relacj. Wy
maga to od kadego z partnerw wielkiej wiary, determinacji i zgody na
91

ycie w miejscu, ktre pocztkowo moe im si wydawa bardzo niewygod


ne, wymaga take wewntrznego denia ku peniejszemu zwizkowi i bo
gatszemu yciu.

TANCERZE - CECHY CHARAKTERYSTYCZNE

Schemat zwizku - przypywy i odpywy

Oboje partnerzy s niedostpni emocjonalnie

Oboje partnerzy boj si bliskoci

Partnerzy nie ufaj sobie nawzajem

Rozdzia 5

Romeo... i Julie
Mczyzna, kobiety i kopoty

rzysya ci kwiaty, czekoladki i kartki. W najdziwniejszych chwilach


dzwoni, mwic ci rzeczy tak sodkie i urocze, e twoje serce zaczyna
taczy zwariowane flamenco. Kiedy jestecie razem, cauje ci po
rkach, nalewa szampana i patrzy gboko w twoje oczy, a mikn ci kolana
i padasz wprost w jego objcia.
Przez gow przebiegaj ci sodkie brzmienia Some Enchanted Eve
ning i zaczynasz marzy o waszym idealnym lubie, miesicu miodowym
i o waszym dugim i szczliwym yciu we dwoje. Jeste mia dla ebrakw
i akwizytorw i wiesz, e to jest wanie to. Przeywasz wielk, wymarzon

miiiiiiiiio!

Wkrtce jednak wkraczasz w faz niepokoju. Czy on mnie kocha?


Musz to wiedzie". Stara piosenka w stylu Motown radzi, e prawdziwym
sprawdzianem mioci jest ,jego pocaunek". By moe to wanie o ten test
chodzi, bo pocaunki s dobrym miernikiem bliskoci i wizi. Moe rozwa
ysz take takie czynniki jak konsekwencja, intensywno wizi, rozwj
zwizku, szacunek i szczero. A moe po prostu zapytasz.
Oczywicie, w ten sposb wiele ryzykujesz. Zwykle nie chcemy wnika
zbyt gboko, olepione przez gwiazdy, ktre Romeo rozrzuca dla nas po
caym niebie... i w naszym wasnym mieszkaniu. yjemy wic w cigym
niepokoju <- od telefonu do spotkania, majc nadziej, e pewnego dnia on
nareszcie to powie! By moe wanie tak si stanie. By moe nawet
przedefiladujdsz tryumfalnie wzdu kocielnej nawy penej r i ziarenek
ryu, a potem spdzisz baniowy miesic miodowy na Hawajach. Twoje
ycie potoczy si dalej, a ty bdziesz przekonana, e wszystko jest w porzdku.
93

Lecz nagle pewnego dnia odkryjesz rachunek za re, ktrych nie


dostaa. Albo za hotel, w ktrym nigdy nie bya. Albo jaki nieznany
numer telefoniczny zacznie wywietla si na waszym aparacie. Zapytasz
to swojego Romea, a on udzieli ci wiarygodnego, cho zoonego wyjanie
nia na temat pomocy przyjacielowi (ktrego nigdy nie poznaa) w jego
wysikach zdobycia pewnej dziewczyny (jej take nie znasz).
Kochasz i ufasz mu, wic przyjmujesz jego wyjanienie. Pniej jed
nak Romeo przejawia nage zainteresowanie nocnymi meczami futbolowy
mi, ktre oglda w domu jednego ze swoich kolegw z pracy - faceta, kt
rego nie znasz - i wraca do domu dopiero wczesnym rankiem, opowiadajc
ci jak mao przekonywajc historyjk o tym, jak musia podwie do
domu pewnego faceta, a potem zabrako mu benzyny i zasn w domu Billa.
Kochasz i ufasz swojemu Romeo, a wic przyjmujesz jego wyjanie
nia, ale kiedy opowiadasz o tym swoim przyjacikom, wszystkie jako dziw
nie krc gowami i wydaj dwiki, ktre najwyraniej oznaczaj: Moe
i tak jest, ale lepiej to sprawd".
Wreszcie pewnego dnia przychodzi ta straszna chwila. W trakcie mo
jej praktyki terapeutycznej syszaam wiele opowieci ojej nadejciu, pocz
wszy od telefonu od kobiety, ktra przedstawia si jako jego dziewczyna,
poprzez znalezienie dwch biletw na Jamajk z jego nazwiskiem obok
nazwiska obcej kobiety, a po pojawienie si owej nieznanej kobiety
w drzwiach. wiat, ktry dotd znaa, rozpada si na kawaki.
O co tu chodzi? Jak kto tak romantyczny i namitny moe zdradzi
wasz mio? Bo nie chodzi tu o ciebie. To Romeo stanowi problem. Poci
ga go romantyczny stan zakochania, ale kiedy musi utrzyma stay zwizek
z ca jego zoonoci i emocjonalnymi przypywami, jego fascynacja i za
kochanie znikaj i w wyniku tego Romeo nie potrafi odnale si w zwiz
ku. Wybiera zatem szybki jazz potajemnego romansu, ktry zaspokaja jego
potrzeb romantycznego zauroczenia i pozwala mu znowu co poczu.
Prosz, nie zrozum mnie le. Nie twierdz, e wszystkie romanse s
wynikiem syndromu Romea. Ludzie maj romanse z milionw przyczyn.
Jednak niektre z nich zawizuj si dlatego, e Romeo nie potrafi utrzy
ma mioci i chce poczu znowu podniecenie pierwszych wybuchw
miiiiiiioooooci, a nie gbsze i subtelniejsze odcienie tej mioci, dziki
ktrej zwizki trwaj przez cae ycie.
Niezalenie od tego, czy jeste on Romea czy jego dziewczyn, taka
zdrada rodzi gbokie, bardzo osobiste cierpienie, jednak powtrz raz jesz
cze: to naprawd nie ma nic wsplnego z tob. Chodzi tu wycznie o zwi
zek Romea z samym (lub sam) sob.
Ustalmy kilka faktw. Wrd Romew jest znacznie wicej mczyzn
ni kobiet. Jednake twierdzenie, e kobiety nigdy nie zachowuj si w ten
sposb (z dokadnie tych samych powodw) byoby niezgodne z prawd.
94

Romeowie ucz si postpowa w ten sposb, poniewa nie potrafi


odczuwa subtelniejszych emocji. Dostrzegaj jedynie emocje w wielkiej
skali, podobne obrazom na ogromnym ptnie, i oczekuj, e wszystkie
uczucia bd odpowiada owym potnym emocjom. Kiedy mio przycho
dzi - jest ogromna. Jednak w miar upywu czasu Romeo zaczyna czu, e
jego mio coraz bardziej si kurczy.
Popenia tym samym oczywisty bd, wydaje mu si bowiem, e inne
oznacza mniejsze. Mio ma, rzecz jasna, swoje chwile wielkoci, ale pole
ga take na subtelnej wymianie emocji pomidzy dwojgiem zaangaowa
nych ludzi, ktrzy potrafi rozpozna i uszanowa emocje partnera.
Miiiiiooo z kolei skada si z samych niebosinych szczytw, bez dolin
i rwnin. Jest jedn wielk ekscytacj i dramatem i niemal zupenie nie ma
w niej przyziemnoci. Jeli miiiiiooo rozwija si w mio, Romeo odczu
wa j jako mniej wan, mniej intensywn. W rezultacie zaczyna poszuki
wa bardziej ekscytujcych szczytw.
Dlaczego wic zdradza mio dla miiiiioooci? Romeo prawdopodob
nie nie uwaa tego za zdrad. Pozwl, e opowiem ci o Luke'u. Luke'a i jego
on Meliss zobaczyam po raz pierwszy w poczekalni mojego gabinetu.
Ona pakaa, a on powica jej ca sw uwag - koncentrowa si na niej
zupenie. Caowa jej donie, dotyka agodnie jej ramion, gaska j po wo
sach i policzku, delikatnie ociera jej zy.
Odebraam z recepcji ich formularze zgoszeniowe, oczekujc, e przy
czyn ich przyjcia jest jaka straszna strata, ktr poniosa Melissa. Ku
swemu zdziwieniu w formularzu Melissy przeczytaam zdrada ma",
a Luke napisa mj may, brudny sekrecik".
W moim gabinecie usiedli na jednej sofie. Melissa powiedziaa mi
przez zy i przy nieustannej, czuej uwadze ze strony Luke'a, e niedawno
odkrya szereg wskazwek, ktre doprowadziy j w kocu do rozmowy
telefonicznej z Juli - kobiet, z ktr Luke mia od ponad szeciu miesicy
gwatowny i namitny romans. Kiedy o tym opowiadaa, Luke siedzia
w milczeniu, a jego oczy byy skupione na onie.
W kocu delikatnie przerwaam Melissie, eby zapyta Luke'a, czy
chciaby co doda. Odpowiedzia: Byem kompletnym ajdakiem dla mojej
cudownej ony. Chc, eby mi wybaczya. Uwielbiam j i nie mam pojcia,
dlaczego to zrobiem". Zapytaam go, czy szczerze przeprosi Meliss za
swoje postpowanie (bo zawsze dobrze jest zacz od tego proces przebacza^
nia) a on zapewni mnie, e to zrobi.
Kiedy to mwi, Melissa pokrcia gow. Podniosam do, eby prze
rwa strumie wyzna Luke'a, a wtedy ona powiedziaa:
- Powiedzia mi, e czuje si podle, bo by ajdakiem, i wie, jak bardzo
mnie zrani, ale tak naprawd nigdy mnie nie przeprosi. Chc tylko usy
sze, e przeprasza za to, co zrobi.
Luke sprbowa znowu.
95

- Byem okropny dla Melissy. Nie mam pojcia, dlaczego to zrobiem.


Ona jest dla mnie taka dobra.
- Luke, Melissa powiedziaa, e chce, aby j przeprosi za swj ro
mans.
Nie mg si zmusi do wypowiedzenia tych sw. Podczas wielu sesji
pracowalimy nad jednym sowem - przepraszam". Pod koniec jednego
z naszych pierwszych spotka potrafi powiedzie: przepraszam za to, e
ci zraniem", ale nigdy - przepraszam za to, e miaem romans".
W kocu spotkaam si z nim indywidualnie. Przyzna wtedy, e Julia
bya tylko jedn z wielu kochanek, ktre mia w cigu swego siedmioletnie
go maestwa z Meliss. Przyzna rwnie, e nie rozumie, dlaczego musi
za to przeprosi, skoro te nierozwane czyny nie miay nic wsplnego z jego
maestwem. Powiedzia, e ubstwia swoj on.
Poprosiam, eby pomg mi zrozumie swj punkt widzenia. Luke
wyjani, e jego pogldy na wiat s bardzo europejskie", a wielu m
czyzn w Europie ma romanse - ich ony rozumiej to i akceptuj. Wyjani
mi rwnie, e zasuguje zarwno na mio, jak i na romantyczne uniesie
nia. Doda, i kocha swoj on, ale romantyczne uniesienia wymagaj
dreszczyku emocji, zwizanego z pogoni i podbojem - a tego Melissa nie
moga mu ofiarowa.
Zapytaam Luke'a, gdzie si urodzi. Nie miaam pojcia, e Milwau
kee to takie kosmopolityczne miejsce! Luke nigdy nie by w Europie, z ca
pewnoci nie mia wic okazji nasikn tamtejsz kultur, ale informacje
na temat tradycji posiadania kochanek w niektrych krajach europejskich
tak bardzo pasoway do zachowa, na ktre si decydowa, e postanowi
uczyni z nich swj styl ycia.
Romeowie tacy jak Luke s naprawd przekonani o swoim prawie do
podwjnych zwizkw, chocia Luke wyrazi to znacznie dobitniej, ni uczy
niaby to wikszo z nich. Nie trapi go konflikt interesw typowy dla
sytuacji, w ktrej z jedn kobiet jest zwizany z mioci, a z drug dla
ekscytujcych przey. W jego pojciu s to dwie zupenie rne i oddzielne
sprawy; nie moe zrozumie, jak jedna ma si do drugiej, poza tym e
dziki temu jego zwizek z Meliss jest bardziej intensywny, bo krew
szybciej kry mu w yach".
Luke jest emocjonalnie niedostpny zarwno dla ony, jak i dla swo
ich kochanek. Jego jedyn wizi jest ta, ktra czy go z intensywnoci
dozna, jakie moe odczuwa.; Nawet jego al by intensywny i dziki temu
sprawia wraenie, jakby odbudowa wi z Meliss. Luke widzia jej bl
i mg emocjonalnie dostrzec siebie, kiedy j pociesza w stylu czowieka
z Szarej Strefy, ktrym rzeczywicie jest - bowiem wynurzy si z mgy i od
razu wspi si na szczyty. Raz jeszcze poczu przez chwil dreszczyk emocji
pocigu i podboju w kontekcie swojego maestwa. By niemal zadowolo96

ny, e jego tajemnica wysza na jaw, bo dziki temu mg nawiza z Melis


s kontakt w sposb, ktry mu odpowiada.
Luke nie rozumia jednak, e brak przeprosin z jego strony przekre
la wszystko, co cenne w prawdziwej mioci; lojalno, zaufanie, uczciwo
i wierno zupenie dla niego nie istniay. W pojciu Luke'a warto zwizku
polegaa na zaspokojeniu jego wasnej potrzeby intensywnych dozna.
Mino sze sesji, zanim Luke zdoby si na przeprosiny za swj
romans, a nawet wtedy zabrzmiay one tak nieszczerze, e Melissa wysza
z mojego gabinetu i, ostatecznie, z maestwa. Luke zupenie tego nie
rozumia; wydawao mu si, e bardzo si do siebie zbliyli. Bdnie zinter
pretowa intensywn zo Melissy jako odbudowan wi. Jej zo pozwo
lia mu opuci mg Szarej Strefy, sdzi zatem, e jest to wane i pozy
tywne przeycie emocjonalne.
Podejrzewam, e Luke - podobnie jak wikszo Romew - ma prob
lemy z rozpoznaniem jakichkolwiek emocji, ktre nie nale do kategorii
romantycznych przey. Pozostaa cz emocjonalnego horyzontu jest dla
tych osb zasnuta chmurami i tylko od czasu do czasu ich szaro rozwiet
laj byskawice gniewu lub smutku.
Nie majc dostpu do penego wachlarza emocji, Romeo stara si
wepchn cay wiat w scenariusz romans-pocig-podbj. Wikszo zna
nych mi Romew wykonuje zawody zwizane w jaki sposb ze sprzeda,
ktre umoliwiaj im przeywanie podobnych emocji pocigu i zdobywania.
Nie licz jednak na to, e zajm si jakkolwiek obsug po sprzeday. To
stanowczo wymaga zbyt wiele wysiku.
Inna prawda o Romeach: zazwyczaj nie ograniczaj si do jednego
romansu, bez wzgldu na to, co obiecuj w momentach najbardziej ogniste
go zauroczenia. Dzieje si tak dlatego, e dla Romea - co otwarcie przyzna
Luke - romans i mio to dwie rne sprawy. Romeo uwaa zatem, e to
zupenie w porzdku mie obie te rzeczy, nawet jeli w tym celu musi y
w co najmniej dwch zwizkach jednoczenie.
Wszelkie prby zmiany stanowiska Romea przynosz niewielki - albo
wrcz aden - skutek, o ile nie nawie on silniejszego kontaktu z pozosta
ymi emocjami i nie nauczy si uzyskiwa romantycznych wrae w jaki
inny sposb. Romeo yje emocjami podboju, a kiedy dobrze ci pozna i wa
sza mio nieco spowszedniaa, nie moe ju uprawia z tob swojego
ulubionego sportu.
Musisz nieustannie przypomina sobie, e jego romanse nie maj nic
wsplnego ani z tob, ani z twoj osobist wartoci. wiadcz one jedynie
o tym, e |Romeo nie potrafi tworzy autentycznych, trwaych wizi, bez
wzgldu na to, jak bardzo jest romantyczny)' Pamitaj - romans jest zbio
rem zachowa. Mio jest zbiorem emocji. Mio jest tym, czego naprawd
pragniesz. Romans powinien j wzmacnia, lecz nie zastpowa.
97

ROMEO - CECHY CHARAKTERYSTYCZNE

Intensywne zainteresowanie tob w pocztkowej fazie zwizku

Niewyjanione nieobecnoci, wydatki, spnienia

Romantyczny, ale nie potrafi stworzy bliskoci

Skryty

Silny w sytuacji kryzysowej, ale niezdolny do utrzymania


zwizku

Powierzchowny i nieszczery

Brak kontaktu z wasnymi emocjami

Niezdolny do wzicia odpowiedzialnoci za wasne zachowanie

Brak granic

Rozdzia 6

Gowa ponad serce


Intelektualna wiea z koci soniowej

Peter jest lekarzem i prowadzi prywatn praktyk w dziedzinie gerontologii


- nowoczesnej gazi medycyny, ktra zajmuje si starszymi ludmi. Cieszy
si ogromn sympati pacjentw i ich rodzin, ktrzy widz w nim niemal
cudotwrc. Sylvia, jego ona, jest adwokatem. To ciepa, otwarta kobieta,
ktra podchodzi do ludzi i problemw ze skupieniem i rozwag.
Kiedy zjawili si w moim gabinecie, Sylvia bya caa we zach, a Peter
nie rozumia, o co chodzi.
- Peter oddaje ca emocjonaln energi swoim pacjentom, a dla mnie
nic ju nie zostaje - powiedziaa.
Peter pokrci gow.
- To kamstwo. Przecie jestem tu z tob, prawda? Wiesz, e jeste dla
mnie bardzo wana. Przez cay czas staram ci si to powiedzie. Prbuj da
ci do zrozumienia, jak znaczce miejsce zajmujesz w moim yciu. Wiesz,
jaka jeste dla mnie wana.
Teraz z kolei Sylvia potrzsna gow.
- Niczego nie wiem, bo niczego nie o d c z u w a m z twojej strony.
Wiem tylko tyle, ile widz - oddajesz ca sw emocjonaln energi klien
tom, a dla mnie nie zostaje ju nic.
Sylvia i Peter mwi o dwch zupenie rnych sprawach. Ona mwi
o sferze wizi emocjonalnych, o uczuciach czcych ludzi. On mwi o swo
im umyle i sposobie mylenia.
Sylvia ma kontakt z wasnymi uczuciami. W kadym momencie wie,
jakich emocji dowiadcza i potrafiaby opowiedzie jasno o swych stanach
uczuciowych. Peter w jaki sposb nabra przekonania, e emocje s intele99

ktualn funkcj, ktra wystpuje nie w Ja" czujcym, ale w Ja" myl
cym.
Bardzo wielu niezwykle inteligentnych ludzi - kobiet i mczyzn znalazo sposb na zapewnienie sobie emocjonalnego bezpieczestwa, dzie
lc uczucia na bity i bajty intelektualnych dziaa i aktywnoci. Peter po
trafi okazywa swoim pacjentom i ich rodzinom co, co przypomina emocje,
poniewa w przeszoci wiczy na poziomie intelektu tworzenie pozorw
wizi i przekona si, e ludzie daj si na to nabra. Peter ywi przekona
nie, e umiejtno werbalizacji emocji jest sposobem na ich przeywanie.
Nie potrafi jednak rzeczywicie zaangaowa si w proces emocjonalny oraz
w uczucia, ktre z niego wynikaj. Angaowanie si we wasne emocje byo
by dla niego przeraajce, woli wic tego unika.
System Petera sprawdza si w wypadku krtkotrwaych relacji, ktre
nie wymagaj bliskoci. Kiedy jednak stoi przed zadaniem zbudowania
trwaego zwizku, stosowana przez niego intelektualizacja emocji zawodzi,
poniewa pod przykrywk procesu intelektualnego nie ma adnej emocjo
nalnej stabilnoci. Zatem emocje nie s zwizane z mylami. Dosy dziwny
moe wydawa si pogld, e emocje i mylenie nie id ze sob w parze,
skoro oba te zjawiska s funkcjami mzgu i wydaj si wzajemnie powiza
ne. To jest wanie puapka. Im wicej mylisz o jakiej emocji, tym mniej
prawdopodobne, e jej dowiadczysz, i tym bardziej prawdopodobne, i b
dziesz nadal zastpowa uczucie mylami.
Mylenie wymaga utrzymania dystansu wobec jego obiektu. Jeli po
pyniesz w beczce w d wodospadu Niagara i znajdziesz si w samym sercu
dowiadczenia, raczej nie bdziesz si zastanawia nad prawami fizyki,
zjawiskami geologicznymi, ktre uksztatoway wodospad, ani nad histori
innych idiotw, ktrzy odwayli si wczeniej na taki sam wyczyn. W pew
nym sensie sam stajesz si dowiadczeniem. Kiedy zostaniesz ju uratowa
ny i znajdziesz si w szpitalu, bdziesz mie do czasu na zastanowienie si
nad tym przeyciem, poznanie go, obejrzenie z rnych perspektyw i doko
nanie jego oceny z dystansu.
Zycie emocjonalne przypomina w pewnym sensie t sytuacj. Gdy
znajdujesz si w samym centrum przeycia emocjonalnego, jeste wchoni
ty przez sam emocj i nie moesz cofn si o krok, eby rozbi j na
drobne kawaeczki, ktre mona by nastpnie przeanalizowa i skategory
zowa.
Z kolei ludzie, ktrzy intelektualizuj, nieustannie utrzymuj wszyst
ko i wszystkich na dystans. Radz sobie z si emocji, dyskutujc nad ni
z dalekiej, bezpiecznej grzdy, na ktrej siedz.
Peter jest doskonaym przykadem. Powiedzia mi, e wybra medycy
n, poniewa wszyscy wiedz, e trzeba by naprawd inteligentnym, eby
zosta dobrym lekarzem. Doda: Wiedziaem, e jestem cakiem niezy
w rozgryzaniu, co w kim siedzi, i naprawd dobry w naukach cisych. Me100

dycyna wydawaa mi si wic naturalnym wyborem drogi zawodowej. Mj


ojciec by lekarzem i wygldao na to, e lubi swoj prac - wiem rwnie, e
zarabia na tym nieze pienidze. Zdawaem na dwa kierunki - na prawo
i na medycyn. Kiedy jako pierwsze nadeszy pozytywne wyniki z akademii
medycznej, wydawao si, e wanie t drog powinienem pj". Nie ma
w tym zawodowej pasji, mioci do ludzi, ani powizania pomidzy tym, kim
Peter jest, a tym, czym si zajmuje. To jedna wielka praktyczno, rozsdek
i proces intelektualny.
Peter nie uwaa tego za problem. Wprost przeciwnie - postrzega
siebie jako osob racjonaln, opanowan i rozwan, ktra nie dziaa impul
sywnie i nie podejmuje decyzji jedynie w oparciu o uczucia. W cigu wielu
przeytych wsplnie lat Sylvia nie bya w stanie nakoni go do wyamania
si z owego schematu utrzymywania dystansu, poniewa Peter nie dostrze
ga, e jego styl krzywdzi j emocjonalnie. Teraz Sylvia nie potrafi mwi
o jego dystansie inaczej, jak tylko wyraajc zazdro o uwag, jak Peter
obdarza swoich pacjentw, bo z jej punktu widzenia energia ofiarowana
przez niego pacjentom to wizi emocjonalne, ktrych ona aknie. Sylvia nie
zauwaa, e powierzchowne wizi, ktre Peter tworzy ze swoimi pacjentami
s wanie takie - pytkie i tymczasowe. W naszej kulturze szanuje si
inteligentnych ludzi. Zakadamy, e czowiek rozumny jest take wysoce
rozwinity na wszelkich innych paszczyznach. Przecie takim si wanie
wydaje, przynajmniej do momentu, gdy rozbijesz zewntrzn powok. Jed
nymi z moich najbardziej przeraajcych klientw byli wanie ci najinteli
gentniejsi.
George z zadowoleniem opowiada wszystkim, ktrzy chc go sucha,
i jego wskanik inteligencji (IQ) jest tak wysoki, e nie da si go zmierzy
za pomoc standardowych testw, a take o swoim czonkostwie w Mensie.
Moim zdaniem inteligencja to znacznie wicej ni tylko IQ; jednak George
nie podziela mojej opinii. Pracuje dla firmy dziaajcej na zlecenie Minister
stwa Obrony, a jego praca polega na zarzdzaniu niezwykle zoonym syste
mem komputerowym oraz niezbdnym sprztem. W swojej brany jest zna
ny z szerokiej wiedzy w tej dziedzinie.
Ludzie nie maj jednak pojcia o okruciestwie George'a. W prze
szoci dopuszcza si brutalnych aktw przemocy zarwno wobec obcych,
jak i wobec czonkw wasnej rodziny. Zjawi si w moim gabinecie na za
rzdzenie sdu, po tym jak pobi brutalnie swoj on, ktra zoya na
niego skarg w nadziei, e w ten sposb zmusi go do rozpoczcia terapii.
Rzeczywicie, zosta zmuszony do podjcia terapii, jednak sama obec
no w gabinecie terapeuty nie gwarantuje, e nastpi jakiekolwiek zmia
ny w zachowaniu. George by fizycznie obecny w moim gabinecie, ale nie
wykazywa nawet odrobiny zainteresowania wprowadzeniem jakichkolwiek
zmian. Zamiast tego chcia wcign mnie w dyskusj na temat swego po
gldu, e terapia to po prostu bzdura.
101

Ilekro prbowaam porozmawia z nim o tym, jak si czuje, gdy


zaciska pi i uderza on, George mwi mi, e wszyscy terapeuci s
szarlatanami, ktrzy wycigaj pienidze od ludzi sabych i gupich. Prowa
dzio to donikd, wic poprosiam, eby opowiedzia mi o swoich relacjach
z bratem. Zastanowi si nad tym przez chwil, prbujc domyli si, jaki
by cel mojego pytania, a potem zacz mi opowiada o rzeczach, ktre
w dziecistwie robi z bratem dla zabawy. Zauwa, e zapytaam go o emo
cje, ale jego odpowied dotyczya dziaa, co jest typowe dla ludzi, ktrzy
intelektualizuj.
George opisa swoje dziecistwo w Chicago, kiedy to wraz z bratem obecnie lekarzem - robili kastety z metalowych puszek, a potem wychodzili
w poszukiwaniu wczgw, ktrym mona by dooy". George mia si
opisujc, ile mieli zabawy, kiedy widzieli krew i zby fruwajce wszdzie
wok, wiedzc, e nikt nie wysunie przeciw nim adnych zarzutw, bo kt
by uwierzy, i dwch wyrniajcych si uczniw szkoy redniej mogoby
robi co takiego. W swojej opowieci George przedstawi siebie i brata
niemal jak dwch aniow zemsty, ktrzy wywiadczali spoeczestwu przy
sug, bijc bezdomnych. Wymkno mu si rwnie, e nawet teraz, gdy
czuje si spity lub zestresowany, czasami wychodzi i znajduje kogo, komu
moe porzdnie przyoy, po prostu po to, eby zagodzi napicie.
Zapytaam go, jak ma si do tego bicie ony, a on zmarszczy brwi.
Ona chyba nie zrozumiaa regu. Nie wiedziaa, e powinna po prostu
zostawi sprawy swojemu biegowi. Nie pojmuj, dlaczego zoya na mnie
skarg. Przecie wiedziaa, e jej nie zabij. Jestem na to za mdry i ona
dobrze o tym wie".
Zupenie nie potrafi przyzna si (ani intelektualnie, ani emocjonal
nie) do tego, e sprawia bl innym osobom - swojej zonie lub nieznajomym,
ktrych, jak sdzi, mia prawo napastowa. Dystans, jaki dzieli tego czo
wieka od jakiegokolwiek ycia emocjonalnego, zmrozi mnie do szpiku koci.
George nie potrafi dostrzec emocjonalnej czci ani w sobie, ani w nikim
innym i czu si uraony, kiedy ludzie nie zgadzali si z jego intelektualnym
stanowiskiem, e wie, co robi i, co wicej, ma prawo dopuszcza si wszy
stkich tych potwornych rzeczy.
George jest ekstremalnym przykadem typu intelektualizujcego; jest
take ywym dowodem na to, e u ludzi moe wystpi mieszanina rnych
rodzajw niedostpnoci emocjonalnej. W wypadku George'a owa mieszan
ka daa w rezultacie osob niezwykle toksyczn, ktrej naley unika za
wszelk cen.
Niestety, jego ona chciaa, ebym go naprawia (nie zepsuam go...
nie mog go naprawi), wierzc, e jego imponujcy intelekt pozwoli mu
zbudowa emocjonaln wi. Przyszed na wszystkie dziesi sesji nakaza
nych przez sdziego, a ja za kadym razem czuam si zupenie wyczerpana,
102

prbujc znale w nim jaki czuy punkt, dziki ktremu mogabym mu


pomc dowiadczy samego siebie jako osoby emocjonalnej.
Wiedziaam, e gdyby zdoa zbudowa jakkolwiek wi z samym
sob, uczucia zwizane z krzywdami, ktre przez wiele lat wyrzdza innym
ludziom, mogyby go cakowicie przytoczy, jednak byam na to przygoto
wana i wiedziaam, jak pomc mu sobie z tym poradzi, gdyby tylko udao
mi si skoni go do podjcia takiej prby. Byam przekonana, e tylko w ten
sposb mona byo uchroni jego on przed kolejnymi atakami, poniewa
dopki mg intelektualizowa zadawany przez siebie bl, by bardzo nie
bezpiecznym osobnikiem. W pewien sposb George czyni ofiary z wszyst
kich, ktrych spotyka na swojej drodze - z rodziny, znajomych, wsp
pracownikw, sdziw, a nawet ze swojej terapeutki. Trzyma si twardo
swego intelektualnego stanowiska, niezdolny do uwolnienia wasnych emo
cji z wizienia swojej gowy.
ona George'a przysza na nasze ostatnie spotkanie. Powiedziaam
im, e mam zamiar poinformowa sdziego, i George okaza si niepodatny
na leczenie i nie wykaza woli wprowadzenia jakichkolwiek zmian. George
prbowa wwczas podj dyskusj na temat znaczenia okrelenia podatny
na leczenie", ale powiedziaam mu, e nie bdziemy o tym rozmawia. Po
tem wyraziam niepokj o bezpieczestwo jego ony, jeli pozwoli mu wr
ci do domu.
Syszc to, George zerwa si na rwne nogi i ruszy ku mnie z gron
min. Spojrzaam mu w oczy i nie dostrzegam w nich prawie nic ludzkiego;
wtedy naprawd si przestraszyam! Jego ona siedziaa skulona na krzele,
pochlipujc z przeraenia. Nie miaam pojcia, co robi, wic po prostu
zdaam si na swoje emocje. Wstaam i zrobiam krok w kierunku George'a,
nie spuszczajc z niego wzroku.
- Nie musisz jeszcze bardziej komplikowa sobie ycia. Jeli mnie
dotkniesz, trafisz do wizienia.
Ku mojej uldze George zawaha si, wic dodaam:
-A teraz siadaj.
Moje kolana dray tak mocno, e mona byo taczy w rytm obijania
si jednego o drugie, ale on mnie usucha. Zauwa jednak, e nie by to
przeom emocjonalny. Zbliyam si tylko do procesu intelektualnego uderz mnie, a pjdziesz do wizienia. Nie chcia trafi za kratki, wic mnie
nie uderzy.
Jeli zwizae si typem intelektualizujcym, nigdy nie zabraknie ci
powodw, wyjanie, idei i koncepcji, ktre wszystko tumacz. Bdzie ci
jednak brakowao uczu, emocji i wizi. Przeamanie owego cile chronio
nego systemu wymaga oddania ze strony obu partnerw, a take dugich
wicze odczuwania tam, gdzie dotd byo mylenie.
Jak wszystko inne, dobre dowiadczenia emocjonalne wymagaj wi
cze. Jzyk, intymno i komunikowanie uczu - wszystko to poprawia si
103

w miar stosowania, jednak zarwno ty, jak i twj partner musicie napraw
d chcie podj ryzyko i zdoby si na wysiek.
Jeli jedno z was yje w swojej gowie, a drugie w sercu, nadajecie
z dwch rnych miejsc. Aby osign fizyczn i emocjonaln blisko musi
cie zacz zblia si do wsplnego punktu, podj si znalezienia go, a po
tem wiczy, wiczy i jeszcze raz wiczy.

TYP INTELEKTUALIZUJCY- CECHY CHARAKTERYSTYCZNE

Odlegy, niezdolny do stworzenia emocjonalnej bliskoci

Nadmiernie analizuje sytuacj, ignorujc treci emocjonalne

Brak kontaktu z wasnymi emocjami

Dumny ze swoich osigni intelektualnych, lekceway wizi


emocjonalne

Nie potrafi rozpoznawa emocji u siebie ani u innych

Silne nastawienie obronne

Rozdzia 7

Cokolwiek powiesz,
kochanie
Nierwno si

Prowadziam kiedy zajcia w lokalnym orodku edukacyjnym na temat


rozwizywania konfliktw w zwizkach. Kiedy zastanawiam si nad nie
rwnoci si w zwizku, przychodzi mi na myl pewna para, ktra przysza
na jedn z sesji. On by od niej znacznie starszy, ale sama rnica wieku nie
wiadczy jeszcze o nierwnym ukadzie si. W ich zwizku wiksze znacze
nie miao to, e on by jej szefem w firmie, ktra syna ze swej pater
nalistycznej, mizoginistycznej polityki oraz praktyk.
Mczyzna siedzia z ramionami skrzyowanymi na piersiach i umie
cha si z przymusem, kiedy mwiam o tym, jak wana jest w zwizku
dobra komunikacja. Kobieta bya wyranie zdenerwowana. Ilekro co m
wia, jej oczy pochliwie lustroway jego twarz; wycofywaa si z niektrych
stwierdze, jeli dostrzega u niego najmniejsz oznak dezaprobaty.
Pod koniec pierwszej sesji, kiedy pozostae pary pracoway nad wi
czeniem komunikacyjnym, ktre miao pomc partnerom otworzy si na
siebie nawzajem, tamta para siedziaa w milczeniu obok siebie. Podeszam
do nich, eby zachci ich do wykonania wiczenia, ale m potrzsn
gow.
- Nie, nie bd tego prbowa. Wie pani dlaczego? Bo ona dostaje
wszystkie komunikaty, jakich potrzebuje. Mwi jej, czego chc, a ona to
robi. Tak byo, kiedy pracowaa u mnie w biurze, i tak jest teraz.
Potem oboje wstali i wyszli. Do dzi zastanawiam si, czy ona nadal to
znosi. Zastanawiam si take, jak moga zdecydowa si wyj za tego czo105

wieka i jak udao jej si przyprowadzi go na t jedn sesj. Przypadkiem


odrzuciam pniej ich wniosek o zwrot kosztw kursu!
Walka o wadz toczy si nieustannie w kadym zwizku - nie tylko
midzy partnerami yciowymi, ale take wrd przyjaci, w szkole i pracy,
biznesie, w strukturach kocielnych oraz we wszystkich innych dziedzinach
ludzkiej dziaalnoci. Walka o dominacj jest wieczna i instynktowna. Sta
nowi ona podstaw teorii Darwina o przetrwaniu najsilniejszych; to rw
nie przyczyna, dla ktrej my, ludzie, przetrwalimy jako gatunek.
Problem z walk o kontrol i wadz polega na tym, e si rzeczy
stawia ona parterw w zwizkach na pozycji zwycizcw lub przegranych.
Prowadzi to do konfliktu wewntrz zwizku i, w konsekwencji, do nasilenia
walki o wadz.
Pozwol sobie tutaj na filozoficzn dygresj, jako e jest to dobry
moment na rozwaenie rnicy pomidzy poddaniem si i ulegoci. Wa
nie ta regua tkwi w samym centrum walki o wadz w zwizku. Warto
pamita, e problemy mona najskuteczniej rozwiza wtedy, gdy ludzie s
w stanie zachowa swoje wewntrzne zasoby si.
Poddanie si ma miejsce wtedy, gdy zachowujesz swoj osobist moc,
a jednoczenie pozwalasz swemu partnerowi odnie zwycistwo. Mwisz
zatem: Postanawiam da ci to, o co prosisz. Wybierajc twoje zwycistwo,
sam nie przegrywam". O ulegoci za mwimy wtedy, gdy druga osoba
odbiera ci tw osobist moc, bez twojego udziau lub przyzwolenia. Kwestia
owego uzurpatora brzmi mniej wicej tak: Chc, czego chc, a ty nic mnie
nie obchodzisz". S to oczywicie dwa zupenie rne stanowiska. atwo
dostrzec, e pierwsze wie si z szacunkiem oraz respektowaniem praw
drugiej osoby, a drugie prowadzi prosto do niewaciwego zwizku.
Czsto radz parom, w ktrych partnerzy walcz ze sob o wadz,
aby staray si przyj w swoich negocjacjach stanowisko chc, eby to ty
wygra (wygraa)". Jeli bdziesz pragn zwycistwa swego partnera, spr
bujesz znale takie rozwizanie, ktre poprawi jego sytuacj. Jeeli kade
z was bdzie miao na celu osignicie szczcia drugiej osoby, oboje poczu
jecie si dobrze. Kiedy w wyniku negocjacji obie strony czuj si dobrze,
mamy do czynienia z podwjnym zwycistwem.
"~
Walka o wadz zakoczona rezultatem zwycistwo - poraka cechuje
zwizki, w ktrych brakuje rwnowagi si. Pomyl o parze z mojego kursu.
Zona prbowaa znale sposb na zdobycie choby niewielkiej siy w zwiz
ku, ale to m mia w nim zawsze wadz i nie zamierza ustpi ani na jot.
Zona miaa zatem dwa wyjcia: y wedug jego zasad lub odej.
Jeli czujesz, e nieustannie ulegasz, aby utrzyma swj zwizek istnieje w nim problem z rwnowag si. Wrd pozostarych oznak powanej
nierwnoci si wymieni mona poczucie, e nie masz w zwizku prawa
gosu albo i nigdy si nie liczysz. Jeli robisz rzeczy, ktrych nie lubisz, jesz
w restauracjach potrawy, ktre ci nie smakuj, spotykasz si ze znajomymi,
106

ktrych wcale nie uwaasz za interesujcych, lub w niedogodnym dla siebie


czasie chodzisz do miejsc, w ktrych nie chcesz bywa - by moe powinie
ne zastanowi si nad ukadem si w waszym zwizku. Moesz take spr
bowa odpowiedzie sobie na pytanie, ile wasnej mocy oddae po prostu
dlatego, e tak byo najatwiej.
W wielu wypadkach ludzie mwi mi, i nie ma znaczenia, kto w ich
zwizku wybiera filmy i restauracje - najwaniejsze, eby byli razem. Bzdu
ra! Jeli czsto ulegasz i oddajesz sw si drugiej osobie, sam prosisz si
o straszliwe kopoty - nie dlatego, e by moe ju nigdy nie bdziesz jad
w swojej ulubionej restauracji, ale przede wszystkim poniewa w ten sposb
przyzwyczajasz si do roli wiecznego przegranego.
Pozycja osoby pozbawionej mocy moe prowadzi do rnorakich ne
gatywnych konsekwencji. Pc-pierwsze, z czasem bardzo cierpi na tym twoja
samoocena, w miar jak walczysz o odzyskanie swej osobistej wartoci w ob
liczu dowodw na to, e niewiele znaczysz.
Po drugie, twoja bezsilno zaczyna si przenosi na inne zwizki;
wydaje si niemal, e w ten sposb usprawiedliwiasz wasn ulego w naj
waniejszej relacji. Zaczynasz oddawa wadz swojemu szefowi, rwieni
kom, ssiadowi z niszego pitra. Tak jakby prbowa wszystko naprawi,
rozdajc wok wasn moc. Jedynym skutkiem jest dalsze obnienie twojej
samooceny.
Po trzecie, nie we wszystkich zwizkach o nierwnym ukadzie si
wystpuje przemoc, ale w wikszoci relacji, w ktrych ma ona miejsce,
brakuje owej rwnowagi. W takich zwizkach kada ze stron czuje, e to
partner ma cakowit wadz. Ten z partnerw, ktry zaczyna stosowa
przemoc, stara si zrwnoway w brak rwnowagi przez uycie siy fizycz
nej. Z kolei osoba, ktra pada ofiar przemocy, sdzi, e to jej partner
dysponuje ca moc, poniewa jest silniejszy, bardziej brutalny i mniej
przewidywalny. W rzeczywistoci obojgu brakuje mocy i poczucia wasnej
wartoci, bo adne z nich nie prbowao tak naprawd ich uzyska.
Proces utraty osobistej mocy przebiega zazwyczaj powoli i niezauwa
alnie. By moe bdziesz musia wybra si w podr w przeszo, aby
przekona si, czy oddajesz sw si w zamian za utrzymanie zwizku.
Moliwe, e nierwno si w twoim zwizku jest bardzo agodna i wynika
przede wszystkim z przyzwyczajenia; moe rwnie okaza si, e partner
agresywnie zagarnia twoj moc. W kadym z tych dwch wypadkw b
dziesz dziaa na wasn szkod, jeli pozwolisz, by trwao to dalej.
Brak rwnowagi si kroczy take rami w rami z niedostpnoci
emocjonaln, poniewa potrzeba utrzymywania, monitorowania i kontrolo
wania przepywu mocy pomidzy partnerami pochania ca emocjonaln
energi, ktr mona by wykorzysta do budowania wizi.
Jak zatem przerwa i zrwnoway przepyw si?
107

1. Pracuj nad wasn samoocen. Przekonanie, e jeste wartociow


osob, ktra zasuguje na dobre traktowanie w kadych okoliczno
ciach oraz na zachowanie wasnej siy, ma kluczowe znaczenie dla odzy
skania wiary w siebie. Nikt nie zaopiekuje si tob lepiej ni ty sam.
2. Pozostaw sobie wolny wybr. Jeli zachowujesz wolno wyboru utrzymujesz take swoj moc.
3. Nie bj si konfrontacji z grabiec mocy", kiedy poczujesz, e pr
buje zmusi ci do przyjcia pozycji pokonanego. Uda ci si, jeli
zbudujesz dobre granice i bdziesz asertywny.

Jzyk asertywny wyraa uznanie i szacunek dla osobistych praw in


nych ludzi, cho jednoczenie wyraa prob o spenienie pragnie lub
potrzeb osoby mwicej.

Panie Clark, chciabym wzi wolne we wtorek, ale dopilnuj, eby


caa praca zostaa wykonana".

Harry, zaley mi na twojej pomocy przy przygotowaniu przyjcia".

Julie, nie lubi poycza innym pienidzy, ale chtnie zastanowi


si razem z tob nad tym, jak zaradzi twoim problemom finanso
wym".

Jzyk agresywny wyraa brak szacunku dla praw innej osoby, a jego
jedynym celem jest realizacja pragnie mwicego - za wszelk cen.

Bior wolne we wtorek" albo Wziem sobie wolne we wtorek. I co


z tego?".

Harry, lepiej przyjd i popracuj nad przygotowaniem przyjcia, albo


bdziesz mia kopoty".

Nawet mnie nie^pro".

Asertywno polega na proszeniu o to, czego pragniesz lub czego po


trzebujesz, jednak nie kosztem innej osoby. Agresywno to danie, groe
nie, lekcewaenie i brak szacunku.
Nauczenie si asertywnoci wymaga wicze i kilku podstawowych
narzdzi. Wymaga take odpowiednio wysokiej samooceny - przekonania,
e zasugujesz na to, o co prosisz. Oczywicie, twoja proba powinna by
moliwa do spenienia, osigalna i realistyczna. Niezalenie od tego, jak
asertywnie poprosisz, nigdy nie staniesz si modszy, wyszy lub szczuplej
szy. Moesz jednak uzyska od innych wicej wsppracy i szacunku oraz
lepsz komunikacj.
108

Przemoc fizyczna nie ma uzasadnienia w adnych okolicznociach.


Koniec, kropka. Jeli czujesz, e twj partner straci panowanie nad sob
wezwij policj albo wyjd. Nie prbuj uywa rozsdnych argumentw wobec
kogo, kto porzuci rozsdek. Za wszelk cen ochraniaj si przed napaci.
Jednak nie tylko przemoc, ale take wszelkie inne formy nierwnoci
si w zwizkach s niezdrowe! Najwaniejsze, aby nigdy nie pozwoli, by
ktokolwiek wyrzdza ci krzywd - sown, emocjonaln, finansow, reli
gijn, moraln lub fizyczn. Zasugujesz na to, by ci wysuchano. Zasugu
jesz na szacunek i niewtpliwie zasugujesz na to, by zachowa swoj si.
Zasugujesz rwnie na bliski, zrwnowaony, emocjonalnie dostpny zwi
zek. Kiedy osigniecie rwnowag si, otworzy si przed tob przestrze,
w ktrej bd mogy si rozwija twoje emocjonalne wizi.

NIERWNO SI - CECHY CHARAKTERYSTYCZNE

Rozwizania konfliktw typu wygrany- przegrany"


Jeden z partnerw chce kontrolowa zwizek
Jeden z partnerw wydaje si cigle ulega
Partner o maej mocy ma nisk samoocen
Partner o duej mocy ma nisk samoocen
Zdarzaj si agresywne zachowania
Partnerw nie czy wi emocjonalna

Rozdzia 8

Poszukiwacze przygd
Zwizki na krawdzi

Przez pewien czas przychodzia do mnie para, ktra by przykadem najgor


szego rodzaju zachowania na krawdzi". Opowiem o niej pokrtce, zanim
porozmawiamy o ludziach, ktrzy wybieraj trasy bliej rodka drogi.
Mickey i Josie poznali si w szkole redniej, a pobrali si nazajutrz po
jej ukoczeniu. Ona pochodzia z zamonej, zwariowanej rodziny, a on z rodziny zamonej, zwariowanej i obcionej kryminaln przeszoci.
Pierwszy raz rozwiedli si po dwch burzliwych latach i oboje z zemsty
szybko weszli w nowe zwizki maeskie. Oba maestwa zakoczyy si,
kiedy nasi bohaterowie niespodziewanie wpadli na siebie w centrum hand
lowym i zaraz potem spdzili ze sob dwa tygodnie w motelu, zanim w ogle
pomyleli o powiadomieniu swoich wczesnych maonkw.
Pobrali si ponownie. Tym razem rozstali si po niespena roku, ale
najpierw on spali swoj corvette, a ona oddaa wszystkie swoje ubrania
Armii Zbawienia. Tym razem w obu zawartych z zemsty maestwach
przyszy na wiat dzieci, ktre - na swoje nieszczcie - do dzi s niewinny
mi obserwatorami owej emocjonalnej katastrofy. Nie zdziwia mnie wiado
mo, e w midzyczasie Mickey trafi na pewien czas do wizienia.
Kiedy si u mnie zjawili, byli trzy lata po swoim trzecim lubie i mieli
jedno wsplne dziecko. W owym okresie kolejnym partnerem w ich mae
stwie bya ju kokaina, podobnie jak fortuna, ktr Josie odziedziczya po
mierci ojca. Prowadzili kilka dziwacznych interesw, napdzani faszyw
energi kokainy i rozpaczliw koniecznoci pacenia za ni, ale stan ich
maestwa znowu si pogorszy. Kada sesja przypominaa pojedynek
dwojga adwokatw - oboje prbowali usprawiedliwi wszystkie bezczelne,
niewaciwe, pode i nikczemne rzeczy, ktre robili, eby zwrci na siebie
110

uwag partnera. Brzmiao to jak kolejna wersja pytania Markiza de Sade:


Czy zdoasz zrobi co jeszcze gorszego?".
Sd szeciokrotnie zakazywa mu kontaktw z on, a jej - siedmio
krotnie - kontaktowania si z mem. Towarzyszyy temu liczne wezwania
do sdu. Ponadto toczyy si rwnie przeciwko obojgu sprawy sdowe
innego rodzaju, wiadczce o ich raczej lekcewacym stosunku do prawa
w wiecie biznesu. By take epizod strzelaniny na parkingu przed restau
racj, w ktrej Mickey nakry" Josie z innym mczyzn.
Niewtpliwie by to zwizek na krawdzi. Ich wzajemna relacja bya
rwnie wysoce toksyczna i wyjtkowo zagmatwana, obsesyjna u niego,
a u niej - zwizana z pewnymi, trwajcymi od dawna problemami. Jednak
przypadek ten jest niezwykle mocnym dowodem na to, e nawet bardzo
szkodliwe zwizki mog przetrwa. To take doskonay przykad ycia na
krawdzi.
Dla zwizkw na krawdzi charakterystyczne s skrajne zachowania
partnerw wobec siebie nawzajem czy wobec caego wiata. Wydaje si, e
partnerzy nawizuj ze sob kontakt wycznie poprzez szalone dziaania.
Przykadem mog tu by gwatowne awantury o najmniejsze drobiazgi.
Wszyscy znamy stare powiedzenie: To okropne, kiedy si kcimy, ale tak
wspaniale jest si godzi". Oto wtek przewodni zwizkw na krawdzi!
Ludzi, ktrzy decyduj si na zwizki na krawdzi, pociga kryjce si
w nich niebezpieczestwo. Moe si ono wywodzi ze sfery fizycznej lub
psychicznej, ale wynik jest zawsze taki sam - partnerzy prbuj wciekle
zniszczy to, co, jak twierdz, kochaj.
Mniej skrajnym przykadem jest historia Gary'ego i Lindy, ktrzy
pobrali si po czterech miesicach znajomoci, kiedy okazao si, e Linda
zasza w ci. Niestety, kiedy si poznali, Linda bya zarczona z innym
mczyzn i nie zakoczya definitywnie tamtej sprawy, zanim zaangao
waa si w zwizek z Garym.
Emocje hucznego wesela (zakconego nieznacznie - jakby dla rwnowa
gi - przez pewne nieporozumienia w najbliszej rodzinie), a nastpnie cia
i pord sprawiy, e pierwszy rok maestwa upyn im niemal w mgnie
niu oka. Kiedy jednak zostali statecznymi maonkami i rodzicami, a take
odnoszcymi sukcesy ludmi biznesu, emocje opady i oboje zaczli postrze
ga niewyksztacone elementy swego zwizku jako wady i pknicia.
Poniewa nie znali si zbyt dobrze, brakowao im fundamentw, na
ktrych mogliby zbudowa rozwizanie problemu. Oboje ukryli si wic za
zason grb odejcia. Kiedy zjawili si u mnie po raz pierwszy, kade
z nich kilkakrotnie zastosowao wobec drugiego zagrywk lepiej po prostu
si rozwiedmy", a wzajemne zaufanie waciwie przestao ju istnie. Na
dal jednak mieli wsplne dziecko oraz wygodne wsplne ycie i nie mieli
ochoty zrezygnowa z tego wszystkiego.
111

Co wicej, cigle bardzo si nawzajem kochali, jednak nie potrafili


tego dostrzec, poniewa ich mio wzrastaa w cieniu emocji zwizanych
z maestwem, dzieckiem i karier, pord wielkiego chaosu. Ich zwizek
koncentrowa si wok ycia na krawdzi, a nie wok mioci.
Podobnie jak wiele innych par, Gary i Linda musieli dotrze do kra
wdzi przepaci i stan w obliczu groby rozpadu zwizku, aby uwiado
mi sobie, e ich sposb na wsplne ycie nie sprawdzi si. Rozwd to
niebezpieczna przepa, ale ludzie, ktrzy yj w zwizkach na krawdzi,
poznaj j z czasem coraz lepiej. Czasami samo spojrzenie w d przepaci
moe przynie uzdrowienie, kiedy partnerzy dostrzeg nagle samotno
i smutek zerwania. Mog wwczas cofn si o krok, peni determinacji
i gotowi zmierzy si z problemami. Dzieje si tak najczciej w wypadku
dugich, dojrzaych zwizkw o mocnych podstawach.
Inne pary zbliaj si do przepaci, przygldaj si moliwym rozwi
zaniom i z okrzykiem co, do diaba!" rzucaj si w d. W takiej sytuacji
nawet nie warto podejmowa prby naprawy zwizku, jest on bowiem peen
problemw, z ktrymi partnerzy nie prbowali w aden sposb si zmie
rzy, a wreszcie owe wady okazay si miertelne dla ich relacji.
Gary i Linda zbliali si do przepaci i wycofywali znad jej krawdzi
wiele razy, jednak kade z tych zblie byo bolesne i nadwyrao saby
fundament, ktry zdoali wsplnie zbudowa. Wydawao si, e nie potrafi
si zatrzyma, zanim nie dotr do samej krawdzi - dla adnego z nich nie
istniao nic porodku. Za kadym razem zatrzymywali si na samym skraju
i byo niemal pewne, e w kocu run w przepa, o ile nie zmieni czego
w sposobie wzajemnej komunikacji.
Komunikacja jest kluczem do zrozumienia, dlaczego zwizki na kra
wdzi nie sprawdzaj si. Kiedy nieustannie dochodzi do ktni lub grb
porzucenia, problem moe czciowo wynika z faktu, e partnerzy nie
potrafi komunikowa swoich emocji, albo - co wicej - sami nie maj
z nimi adnego kontaktu.
W przypadku Mickeya i Josie adne z nich nie miao pojcia o was
nych uczuciach. Wszystko byo reakcj na zewntrzne bodce, a kada z tych
reakcji bya nieproporcjonalnie wielka wobec rzeczywistej sytuacji. Podczas
jednej z sesji pokcili si zaarcie o to, kto ostatnio zmieni pieluszk ich
dziecku. Zanim zdoaam pomc im wycofa si na bezpieczne pozycje,
awantura nasilia si do tego stopnia, e oboje zaczli grozi sobie nawzajem
zoeniem skargi w sdowej komisji ochrony praw dziecka i odebraniem
praw rodzicielskich. Jak opowiedzia mi pniej Mickey, po wyjciu z moje
go gabinetu ohfcge byli tak podnieceni, e poszli prosto do motelu. Naj
wyraniej emocje zwizane z yciem na krawdzi zawieray w sobie take
element seksualny. Seks bywa czsto wan czci owego magnesu, ktry
wci na nowo przyciga ku sobie partnerw, yjcych w zwizkach na
krawdzi.
112

W przypadku Gary'ego i Lindy emocje byy na swoim miejscu, jednak


brak dowiadczenia w odczytywaniu i interpretacji uczu partnera spra
wia, e kade z nich musiao si odwoywa do najbardziej skrajnych grb
po to tylko, by poczu, e druga osoba obdarza je sw uwag.
Przede wszystkim ze wzgldu na ow z komunikacj Gary i Linda,
podobnie jak Mickey i Josie, byli dla siebie niedostpni emocjonalnie.
Zarwno Mickey, jak i Josie, wzrastali w rodzinach yjcych w emo
cjonalnym chaosie, w ktrych nikt nie by bezpieczny ani przewidywalny.
Nietrudno dostrzec, e pniej odtworzyli podobny chaos we wasnym
zwizku. Komu, kto nie pochodzi z rodziny, w ktrej panowa chaos, ycie
w wiecie sdowych zakazw kontaktowania si, wezwa na policj i wybu
chajcej od czasu do czasu strzelaniny wydaje si zapewne koszmarem,
jednak dla Mickeya i Josie wszystko to byo zupenie normalne.
atwo zatem zrozumie, dlaczego terapeuci dostaj gsiej skrki, kie
dy sysz od swoich klientw: Chc tylko by normalny", tak jakby norma
bya czym, co (a) mona zdefiniowa i (b) ku czemu naley dy.
Jednake u ludzi funkcjonujcych na wysokich obrotach, takich jak
Gary i Linda, trudniej dostrzec izolacj, spowodowan przez ich niedost
pno emocjonaln - s bowiem prawdziwymi mistrzami w jej ukrywaniu.
Zarwno Gary, jak i Linda doskonale wiedz, e ludzie oczekuj od nich
kontaktu; kade z nich odwoao si zatem do swych umiejtnoci spoecz
nych i zdolnoci nawizywania kontaktw w biznesie i znalazo wasny spo
sb na stwarzanie pozorw wizi. Wypracowane przez nich systemy zawo
dz jednak, kiedy trzeba utrzyma kontakt przez pewien czas. Podtrzyma
nie faszywych wizi wymaga ogromnego nakadu psychicznej energii, a to
kosztuje. W kocu system rozpada si w proch, a oni wyruszaj w podr ku
krawdzi przepaci, eby tam, na skraju, nawiza ze sob kontakt.
Gary i Linda rwnie wychowali si w rodzinach, w ktrych panowa
chaos, a ich postpowanie odzwierciedla ten rodzaj zamtu, jaki towarzyszy
kademu z nich w domu rodzinnym. Zarwno nazwisko, jak i niewyjanio
na nieobecno biologicznego ojca Gary'ego okryte byy rodzinn tajemnic.
Gary wie tylko tyle, e zosta zaadoptowany przez swego ojczyma, ktry
mia z jego matk czworo innych dzieci. Gary nigdy nie czu si penopraw
nym partnerem w relacjach z rodzestwem, musia wic osania si take
i przed tym cierpieniem, a nie tylko przed blem spowodowanym przez
odejcie biologicznego ojca.
Niedostpno emocjonalna, ktra wynika z ycia w rodzinie penej
emocjonalnego chaosu, jest narzdziem obronnym. Na podstawie dowiad
cze wyniesionych z takiej rodziny czowiek sdzi, e nadmierna otwarto
moe prowadzi do cierpienia, a wic otacza si murem, ktry nie pozwala
nikomu - nawet jemu samemu - zbliy si do niego emocjonalnie. Kiedy po
latach wkracza w dorose zwizki, mur pozostaje nienaruszony, co uatwia
pene odtworzenie rodzinnego chaosu w nowej relacji.
113

W rodzinie Lindy rwnie panowa chaos. Swego biologicznego ojca


nazywaa Szatanem. By moe zreszt bya to najprzyjemniejsza rzecz, jak
kiedykolwiek mi o nim powiedziaa. Kiedy Linda bya dzieckiem, dynamik
ycia jej rodziny rzdzia potrzeba ochrony przed szalonym ojcem, ktry
pojawia si bez ostrzeenia, robi potworny emocjonalny baagan, a potem
znika, stawiajc matk Lindy przed nieatwym zadaniem przywrcenia
porzdku. Poniewa matka rwnie cierpiaa na zaburzenia emocjonalne,
jej wysiki posprztania pozostawionego przez ojca baaganu miay przede
wszystkim charakter obronny i przynosiy niewielkie skutki. Matka czsto
uciekaa z domu, kiedy czua si przytoczona, wcieka lub zestresowana.
Nie byo jej caymi dniami, a nawet tygodniami, a wtedy bez adnego wyja
nienia pojawiaa si babcia Lindy, eby zaj si dziemi. Po powrocie matki
babcia znikaa bez poegnania - tak jak poprzednio - bez choby jednego
sowa wyjanienia. Linda szybko nauczya zamyka si szczelnie przed ro
dzin, aby ochroni sw sfer emocjonaln. Osaniaa si poprzez nieustan
n aktywno - bya zawsze zajta prac, zajciami pozaszkolnymi lub
uprawianiem sportw. Dziki temu nie musiaa angaowa si w ycie ro
dzinne ani dowiadcza go na poziomie emocji.
Co zatem dzieje si z ludmi, ktrzy mieli szczliwe dziecistwo
i wchodz w dorose zwizki bez owego emocjonalnego obcienia, a jednak
pniej ruszaj biegiem ku krawdzi przepaci? Zagadnieniu temu powi
cono kilka bada; przygldano si w nich kobietom, ktre pochodziy ze
stosunkowo normalnych" rodzin, lecz w dorosym yciu wchodziy w zwiz
ki naznaczone fizyczn lub emocjonaln przemoc. Nie chc przez to powie
dzie, e badane kobiety angaoway si w owe zwizki, zdajc sobie spraw
z ich dysfunkcjonalnoci. Przemoc lub kontrola (przemoc sowna) pojawiaj
si w zwizku stopniowo, w miar jak kada z osb stara si dostosowa
swoj osobist histori do wzajemnej relacji. Jeli czowiek wkracza w zwi
zek obarczony rodzinn histori przemocy, nierwnoci si, napaci sow
nych, zazdroci lub zachowa kontrolujcych, ktre suyy jako narzdzia
rozwizywania problemw, w zwizek moe sta si dysfunkcjonalny wraz
z pojawieniem si zwyczajnych problemw.
Jedne z bada wykazay, e po zaledwie szeciu miesicach ycia
w dysfunkcjonalnym zwizku, kobieta, ktrej w dziecistwie nie wyrzdzo
no adnych szkd emocjonalnych, zaczyna pod wieloma wzgldami zacho
wywa si podobnie jak kto, kto w dziecistwie pad ofiar naduy.
Pynie std smutny wniosek, e negatywne dowiadczenia mog spo
wodowa w nas znaczne zmiany, niezalenie od tego, na jakim etapie ycia
nas spotykaj. Tym wikszej wagi nabiera zatem dobry wybr zwizkw!
Relacje na krawdzi wi si zarwno z psychologicznym, jak i fizycz
nym ryzykiem. Znam pewn par, gdzie partnerzy staraj si nieustannie
przeciga w ryzykownych zachowaniach. On zapisuje si na kurs skokw
spadochronowych, wic ona zaczyna uprawia snowboarding. Ona chce
114

mie kota, wic on kupuje ocelota. Planuj wakacje i decyduj si na piesz


wypraw po Arktyce w samym rodku zimy.
W wypadku tej pary mocne wraenia zwizane z fizycznym ryzykiem
stanowi przykrywk dla ogromnego niezadowolenia panujcego w ich
zwizku. Kiedy za duo czasu spdzaj wsplnie w domu, zaczynaj odkry
wa, e czy ich bardzo niewiele - a moe nawet zupenie nic - poza
niebezpiecznymi wyczynami, na ktre si porywaj. To odkrycie doprowa
dza ich wielokrotnie do skraju emocjonalnej przepaci, a jedynym sposobem
uratowania sytuacji jest dla nich kolejna ryzykowna przygoda, ktra po
nownie ich poczy.
Jeli wasz zwizek nieustannie balansuje na krawdzi, moecie zmie
ni ten schemat poprzez poprawienie technik komunikacji i wzmocnienie
wizi emocjonalnych.
Mocne wraenia i niebezpieczestwo mog raz na jaki czas dostar
czy niezej zabawy, jednak nie mog by sposobem na codzienne ycie, jeli
chcesz, by wasz zwizek rozwija si i nabiera dojrzaoci. Zdolno do
odczuwania zadowolenia bez docierania na skraj przepaci przychodzi wraz
z rosnc wiadomoci i coraz sprawniejsz komunikacj oraz w wyniku
wicze utrzymywania rwnowagi porodku drogi.

POSZUKIWACZE PRZYGD - CECHY CHARAKTERYSTYCZNE

Dziaanie zamiast emocji

Wyzwania, zarwno psychiczne, jak i fizyczne

Czste konflikty

Groby porzucenia

Skrajne zachowania obojga partnerw

Saba komunikacja

Brak kontaktu z mniejszymi" uczuciami

Rozdzia 9

Mam pewien sekret


Kamstwa, pprawdy i ukryte puapki

aka jest rnica miedzy prawd a szczeroci? Prawda jest faktem,


ktry mona wykaza. Moesz powiesi j na cianie i obejrze. Moesz
j udowodni. Bdziesz w stanie j udowodni za sze tygodni, sze
miesicy lub sze lat. Mona uzna j za niezmienn. Woda gotuje si
w temperaturze 100C. Prawo cienia jest niezmienne. Albo bye na hippisowskim festiwalu w Woodstock, albo nie. Prawda to moliwy do wykaza
nia fakt, poparty konkretnymi dowodami.
Szczero dotyczy natomiast emocji i uczu. Moe si zmienia. Dzi
siaj moesz szczerze kocha swojego chopaka. Jutro moesz odkry prawd
o nim, e ma on i siedmioro dzieci, i twoje uczucia ulegn uzasadnionej
zmianie. Dzisiaj moesz szczerze powiedzie, e go kochasz, ale nie jeste
w stanie przewidzie, co bdziesz czua jutro. Moesz tylko zgadywa. Kiedy
mowa o emocjach, nie ma prawd absolutnych, bo emocje s czci ludzkiej
kondycji.
Kiedy zatem kto mwi: Bd z tob szczery", moesz przypuszcza
(jeli zgadzasz si z moj definicj prawdy i szczeroci), e chodzi mu o emo
cje. Wychodzc z tego samego zaoenia, jeli dana osoba mwi: Pozwl, e
powiem ci prawd", moesz oczekiwa, e chodzi jej o fakty. Czy owe
wskazwki nie byyby wygodnym i trafnym sposobem na ustalenie, co drugi
czowiek prbuje nam przekaza?
Niestety, granice midzy prawd i szczeroci zatary si; czsto sto
sujemy zatem oba okrelenia zamiennie, co prowadzi do wielkiego zamie
szania. Jeli yjesz w zwizku z osob niedostpn emocjonalnie, a twj
partner proponuje ci, e bdzie z tob szczery, moe to oznacza, e w rze
czywistoci jego przekaz nie bdzie ani prawdziwy, ani szczery!
116

Czasami ludzie niedostpni emocjonalnie stosuj komunikat Bd z to


b szczery" jako sposb zachowania emocjonalnego dystansu, dziki ktremu
mog kontrolowa sytuacj i nie musz angaowa w zwizek swojej sfery
emocjonalnej. W tych wypadkach moe chodzi o ochron czego wicej ni
tylko emocjonalnego Ja" danej osoby. Posu si tutaj pewnym przykadem.
William i Sarah yli w maestwie od niemal dwudziestu lat. Byli
typow par z wielkiego miasta. Oboje pracowali w centrum, nie mieli dzie
ci i poczynili mnstwo korzystnych inwestycji, eby zabezpieczy sw przy
szo. Zanim zjawili si w moim gabinecie, kade z nich kilkakrotnie
rzucio na st kart rozwodu. Zaznaczyli, e chc ustali, czy nadszed ju
czas na zakoczenie ich zwizku.
Zarzuty Sary wobec Williama dotyczyy kilku spraw: jego romansu
z inn kobiet, ktrego zreszt on nie uwaa za wielki problem, poniewa
powiedzia onie o caej sprawie, jeszcze zanim si zakoczya; aborcji, do
ktrej j zmusi, a potem - ju po zabiegu - zmieni zdanie i odtd zacz
wzbudza w niej poczucie winy; a take sownej agresji, jakiej si wobec niej
dopuszcza. Zapytaam j, jakie formy przybiera owa sowna agresja, a ona
odpowiedziaa:
- William mwi Pozwl, e bd z tob szczery", a pniej mwi mi
straszne rzeczy, na przykad e nie jestem dla niego do wysoka ani wy
starczajco adna.
Williama bardzo wzburzyy jej sowa.
- Jestem po prostu szczery. Boli mnie, e Sara nie jest adna. Smutno
mi, e ma krtkie wosy i musi zrzuci jakie dziesi kilo, bo nie wyglda
dobrze, kiedy jestemy razem. Chce mi si paka na myl, e ma ju ponad
czterdzieci lat. Ale nie uywam wobec niej sownej agresji i sdz, e to ona
jest agresywna, gdy mwi takie rzeczy.
Kiedy zapytaam go, dlaczego po prostu si z ni nie rozwiedzie, skoro
nie jest odpowiedni kobiet dla niego, William odpowiedzia:
- Moja rodzina byaby oburzona, gdybymy si rozwiedli. Tylko moje
siostry mogy zrobi co podobnego.
William pochodzi z rodziny z czternaciorgiem dzieci, o rwnej licz
bie chopcw i dziewczt. Jego rodzice byli rolnikami ze rodkowego Zacho
du - emocjonalnie odlegymi stoikami o tradycyjnym podziale rl i surowej
religijnoci, zamknitymi w sobie i skrywajcymi uczucia.
William zobrazowa swe rodzestwo na podobiestwo portretw Granta
Wooda - z typow mieszanin pogardy i podziwu. Zaznaczy, e on i wszyscy
jego bracia odnosz same sukcesy, podczas gdy siostry s sabe", bo wszystkie
korzystay ju z pomocy terapeutw, a cztery spord nich s rozwiedzione.
Kiedy zapytaam go, czy wiedzia, na czym polegay ich problemy,
umiechn si szyderczo i powiedzia:
- Chc, eby ludzie uwierzyli, e mielimy nieszczliwe dziecistwo,
co jest wierutnym kamstwem. Nasze dziecistwo byo cudowne.
117

Nie powiedzia jednak ani sowa o przyczynach rozpadu maestw


swoich sistr.
Na jego formularzu zgoszeniowym zauwayam, e odpowiedzia twier
dzco na pytanie Czy kiedykolwiek bye wykorzystywany seksualnie?". Za
pytaam go o to, a on wzruszy ramionami i machn lekcewaco rk.
- Zdarzyo si to dwukrotnie, ale to naprawd bez znaczenia.
Powiedziaam mu, e ciesz si, i udao mu si poradzi sobie z tym
problemem, a on potrzsn przeczco gow.
- Nie wiem, co pani rozumie przez poradzi sobie". Powiedziaem
sobie, e to nie ma adnego znaczenia, wic nie miao.
Bycie ofiar nigdy, ale to przenigdy, nie jest bez znaczenia!
Dowiadczenie bycia potraktowanym jak przedmiot na stae zmienia spo
sb, w jaki dana osoba postrzega wiat. Czowiek ju nigdy nie poczuje si
znowu bezpieczny, jeli kto naruszy jego najbardziej intymn przestrze,
wdar si na teren jego Ja" i odebra mu moc. Powiedziaam o tym Willia
mowi, na co on odrzek:
- Bd z pani szczery. Po raz pierwszy zdarzyo si to, kiedy miaem
jakie dwanacie lat, a trener naszej kocielnej druyny baseballowej zabra
nas na nocny rajd. Znalazem si z nim w ku i po prostu leaem tam,
a on zrobi to, na co mia ochot, ale to nie miao adnego znaczenia. Za
drugim razem zrobi to pastor, ktry opiekowa si modzie z naszego
kocioa. Miaem jakie osiemnacie lat i znalazem si z nim w tym samym
piworze podczas jednego z naszych obozw. Zrobi, co chcia, ale ja w tym
nie uczestniczyem, wic to nie miao adnego znaczenia. Widzi pani, mog
o tym mwi i to nie ma znaczenia.
Raz jeszcze zauwayam, e kiedy kto czyni z ciebie ofiar i odbiera
ci moc, to jest to straszne przeycie, tym gorsze, im bardziej wczeniej
ufae napastnikowi. Jeszcze raz zaprzeczy.
Pniej, kiedy rozmawialimy o jego romansie, William powiedzia:
- To nie bya moja wina. To Lily zacza. Ja tylko tam byem, a Lily
wszystko zrobia.
Nagle wszystko stao si dla mnie jasne. William wierzy, e jeli sam
aktywnie czego nie zainicjowa - nic si tak naprawd nie wydarzyo. Kiedy
powiedziaam o tym im obojgu, Sarah natychmiast przyznaa mi racj.
Stwierdzia, e ilekro przychodzio do konfrontacji lub pojawiaa si potrze
ba wytyczenia granic w relacjach z inn osob, Willim zachowywa si jak
czowiek zagubiony w gstej mgle. Ze zami w oczach dodaa, e to ona
dya ku maestwu, a teraz zrozumiaa, e gdyby wwczas tak nie naci
skaa, nigdy nie zdecydowaliby si na ten krok.
William rozzoci si.
- A teraz chcesz mnie zmusi do rozwodu tylko dlatego, e kto inny
nakoni mnie do romansu. To niesprawiedliwe. Co sobie pomyli moja
rodzina?
118

William ma do wypaczone pojcie zarwno o prawdzie, jak i o szcze


roci. Wybudowa sobie tak zawi sie przeksztaconej rzeczywistoci, e
gdyby poruszy jakkolwiek cz emocjonalnej treci swego maestwa,
romansu (a moe romansw?) lub dawnych dowiadcze wykorzystania
seksualnego, musiaby spojrze na emocjonaln tre wszystkiego, a to by
oby dla niego przytaczajce.
Dostrzega wic tylko rzeczy powierzchowne (wygld zewntrzny, wa
ga, publiczny wizerunek) i prbuje uczyni z nich swe emocjonalne rodowi
sko. Ponadto widzi samego siebie w roli ofiary cudzych kaprysw i wad,
a z tej pozycji sam krzywdzi innych, czynic z nich ofiary. Kiedy William
atakuje Sar za jej wygld, dugo wosw, wiek i wag, mwi, e sam czuje
si osobicie zraniony przez jej niedostatki.
William prbuje odzyska moc przez uczynienie ofiary z kogo innego.
Nie potrafi szczerze ani zgodnie z prawd mwi o adnym ze swych uczu.
Tylko w roli ofiary czuje si bezpiecznie, poniewa ta pozycja zwalnia go od
odpowiedzialnoci za uleganie zewntrznym zdarzeniom - w chwili kiedy
si dziej lub pniej, ju podczas przetwarzania. Jednoczenie musi przyj
mowa rol napastnika, aby zachowa dystans wobec wszystkich, ktrzy
mogliby si do niego zbliy.
Z kadej strony jest cakowicie niedostpny emocjonalnie, uwiziony
w nieznonym stanie zawieszenia pomidzy utrzymywaniem szczeroci
wasnych uczu moliwie daleko od stworzonej przez siebie rzeczywistoci,
a cigym wypieraniem i skrywaniem prawdy o okropnych rzeczach, ktre
wydarzyy si w jego yciu. William yje w sfabrykowanej rzeczywistoci,
w ktrej nie ma miejsca ani na prawd, ani na szczero.
Zowrogi sekret uniemoliwia otwart i szczer komunikacj
w zwizku. Koniec, kropka.
Drug stron medalu s kamstwa szpiega. W tym wypadku zamiast
zachowywa wasn tajemnic, osoba niedostpna emocjonalnie prbuje od
kry wszystko na twj temat, ujawniajc bardzo niewiele o sobie. W ten
sposb odbiera ci twoj si i prawa, a wic czyni z ciebie ofiar.
Moe si to zacz od caego mnstwa pyta. Wszyscy lubimy, gdy
kto zadaje nam pytania na nasz temat: czym si zajmujesz, co mylisz, co
lubisz? Dziki takim pytaniom czujemy si wani i interesujcy, prbujemy
wic udziela dokadnych, wyczerpujcych odpowiedzi, ktre zo si na
szczegowy obraz naszej osoby. Ta swoista wymiana jest naturaln czci
procesu poznawania si.
Nienaturalny jest jednak kolejny etap. Moesz odkry, e ona spraw
dza wiadomoci na twoim pagerze lub odsuchuje twoj automatyczn se
kretark. On moe szpera w twoim notesie z adresami lub otwiera twoje
listy. Ona powica nieco za duo uwagi zapiskom w twoim kalendarzu. Do
skrajnoci dochodzi oczywicie wtedy, gdy druga osoba zaczyna rzeczywi
cie ci ledzi. Moe wynaj prywatnego detektywa - nie po to, eby si
119

upewni, e jeste tym, za kogo si uwaasz, ale aby odkry te szczegy


twojego prywatnego ycia, do ktrych nie powinna si wtrca. Robi to,
eby poczu, i ma nad tob kontrol. Poszukuje informacji, ktre pomog
jej trafi w twj czuy punkt i sprawi, e bdzie wiedzie o tobie wicej, ni
ty wiesz o niej.
Znaam kiedy kobiet, ktra zaoya w mieszkaniu swojego chopa
ka taki podsuch, e nawet KGB mogoby jej pozazdroci liczby zamonto
wanych pluskiew, a potem wcieka si, kiedy odkrya, e chopak chce z ni
zerwa z powodu jej wcibstwa!
W tym miejscu trudno mi oprze si poczynieniu uwagi, e jeli w
szysz dookoa i w kocu rzeczywicie co znajdujesz, stajesz przed trudn
decyzj - co zrobi z uzyskan informacj i jak wytumaczy partnerowi,
skd j masz. Nie moesz tego uczyni w aden godny i waciwy sposb,
wpadasz wic w puapk kamstwa lub zmagasz si w miertelnym pojedynku
z informacj, ktra nigdy nie powinna bya znale si w twoim posiadaniu.
Istnieje jednak znacznie lepszy sposb! Partnerzy, ktrzy komunikuj
si ze sob zarwno szczerze, jak i zgodnie z prawd, potrafi rozmawia
nawet na najbardziej bolesne tematy w sposb, ktry umoliwia zachowa
nie szacunku i uzdrowienie.
- Clark, jest mi bardzo smutno na myl o twoim romansie. Wiem e
upyno ju sporo czasu, ale czasami cigle jeszcze czuj wielki smutek.
- Lois, dokonaem wtedy zego wyboru i codziennie tego auj. Czuj
si rwnie le ze wiadomoci, e tak bardzo ci zraniem, postpujc tak
egoistycznie i bezsensownie. Naprawd bardzo przepraszam. Czy mog
w jakikolwiek sposb zagodzi twj smutek?
Rozmawiajc o romansie zarwno Lois, jak i Clark pozostaj w zgo
dzie z prawd i szczerze mwi o swoich uczuciach. Owa sowna wymiana
pozwala im stworzy fundament otwartoci, na ktrym bd mogli dalej
budowa swoj wi.
Jeli jeste z kim zwizany, upewnij si, e wasza wzajemna relacja
opiera si na prawdzie i szczeroci. Jeli tak nie jest, wasz zwizek to tylko
fikcja.

STRANICY TAJEMNIC - CECHY CHARAKTERYSTYCZNE

120

Maj trudnoci ze szczeroci i prawdomwnoci


Obwiniaj innych za wasne postpowanie
Dochowuj tajemnic; naginaj prawd, eby pasowaa do
sytuacji
Mog wszy lub szpera w prywatnym yciu partnera

Rozdzia 10

Pomwmy otwarcie
Upychacze emocji

iedy jaka osoba przeywa intensywne dowiadczenie emocjonalne,


ktre nie ulega przetworzeniu, emocja zostaje w efekcie upchnita",
czyli wyparta i sprytnie ukryta.
Mj sposb mylenia jest bardzo obrazowy - gdy co sobie wyobra
am, zwykle przyjmuje to najpierw form wizualn, a dopiero potem wer
baln. Kiedy myl o czci mzgu, odpowiadajcej za pami, wyobraam
j sobie jako olbrzymie archiwum wypenione szafami, w ktrych przecho
wuje si dokumenty. Niektrych z nich uywa si bardzo czsto, wic szu
flady i segregatory s pootwierane. Inne - zamknite i zakurzone zawieraj wspomnienia, ktre rzadko trafiaj do wiadomoci. Oprcz tego
w pokoju znajduje si specjalny dzia, ogrodzony acuchem zamknitym na
potn kdk i opatrzony rnymi ostrzeeniami, takimi jak Zachowaj
odlego", Substancje toksyczne", Zakaz wstpu". Te szafy pomalowano
na czerwono, a szuflady s zamknite na potne zamki i zasuwy. Wok
niektrych z nich mona dostrzec zowrog powiat, ktra sprawia, e
samo spojrzenie na nie budzi strach. W owym dziale czerwonych szuflad
przechowywane s niebezpieczne wspomnienia.
Kiedy jestemy modzi, w szufladach jest mnstwo miejsca, mog wic
z atwoci pomieci bolesne wspomnienia, ktre do nich wpychamy, by
zaraz potem uciec z owej niebezpiecznej okolicy. Jednak w miar gromadze
nia si kolejnych dowiadcze i emocji, szuflady zaczynaj pka w szwach,
usiujc pomieci wszystkie wspomnienia i utrzyma je w ukryciu. Niekt
re zaczynaj nawet przecieka, a wtedy toksyczne wspomnienie zatruwa
pozostae, agodne zapisy przeszych dowiadcze.
121

Oto jakie niebezpieczestwo wie si z upychaniem emocji. Prdzej


czy pniej, w postaci gotowej lub nie, emocje wydostaj si na zewntrz zazwyczaj w najmniej odpowiednim momencie. Stwierdziam jednak, e
bardzo trudno jest przekona kogo, kto przez cae ycie upycha emocje
w wydzielonych szafach, eby nagle otworzy czerwone szuflady, nawet jeli
zapewniam go, e moemy to zrobi stopniowo, centymetr po centymetrze.
Pamitasz mj wczeniejszy przykad z toksycznym balonem? To wanie
o nim tutaj mwimy.
Minnesota, w ktrej prowadz praktyk terapeutyczn, uznawana
jest za krajow stolic stoicyzmu, ktry jest inn nazw upychania emocji.
Stoicyzm cieszy si tutaj szacunkiem jako tradycyjny sposb, w jaki miesz
kacy Minnesoty radz sobie z sytuacjami emocjonalnymi. Emocje postrze
gane s jako co, co naley ukrywa, a jeli ju wydostan si na zewntrz uznaje si je za rzecz wstydliw. Pamitam, jak w przeszoci przekomarza
am si z moj wspania ciotk Valborg na temat jej minnesockich uci
skw i pocaunkw", czyli uciskw, ktre polegay na najlejszym dotkni
ciu przedramion - w adnym wypadku nie doni! - i pocaunkach na odle
go przynajmniej trzydziestu centymetrw od policzka drugiej osoby. Sub
telne ojej" jest tutaj reakcj na naprawd wielkie niespodzianki - zarwno
pozytywne, jak i negatywne. ywioowy aplauz w hali sportowej Dome" po
dwukrotnym zwycistwie Twinsw w rozgrywkach World Series by w Min
nesocie czym tak niezwykym, e trafi do nagwkw lokalnych gazet.
Biorc pod uwag stoick natur wielu (cho oczywicie nie wszyst
kich) mieszkacw Minnesoty, atwo zrozumie, e upychanie emocji jest
bardzo powszechnym problemem w tutejszych zwizkach.
Sally pochodzi z rolniczej rodziny, zamieszkujcej w Minnesocie, a jej
przodkowie przybyli tutaj ze Skandynawii. Ona i Nick byli maestwem od
piciu lat i mieli dwoje dzieci, kiedy zjawili si w moim gabinecie. Nick
powiedzia:
- Ona nigdy na nic nie reaguje. Kiedy jedno z naszych dzieci omal nie
umaro, opowiedziaa mi o tym wypadku spokojnym gosem, tak jakby nie
wiele j to obchodzio. Jeli przyjrzy si pani naszym zdjciom lubnym Sally umiecha si na nich, ale nie wyglda na szczeglnie szczliw. Ten
sam wyraz twarzy mona zauway na jej zdjciach z naszymi nowo naro
dzonymi dziemi. I nigdy nie pacze. Nie mam pojcia, co czuje. Jestem
Wochem i wszystkie moje uczucia wida jak na doni. Musz wiedzie, co
ona czuje.
Sally wysuchaa Nicka z beznamitnym wyrazem twarzy.
- Po prostu taka ju jestem. Moja rodzina te jest taka. Nie robimy
wok niczego szumu. Jeli za bardzo si ekscytujesz, czeka ci potem gbo
ki smutek. Jeli zostajesz porodku, nie czujesz si zraniony i nikt nie myli
o tobie le.
Zapytaam j o najsmutniejsz rzecz, jakiej kiedykolwiek dowiadczya.
122

- mier mojej mamy w ubiegym roku - odpowiedziaa.


Poprosiam, eby mi o tym opowiedziaa. Z tym samym obojtnym
wyrazem twarzy zdaa mi szczegowe sprawozdanie z choroby i mierci
swojej matki. Kiedy mwia, wydawaa si cakowicie pozbawiona emocji.
Jej wyraz twarzy ani razu si nie zmieni.
Zapytaam j wtedy, co czuje na myl o odejciu mamy.
- To smutne - odpowiedziaa.
- Zgadzam si, e to smutne, ale co ty czujesz po jej mierci? nalegaam.
- To bardzo trudne dla mojego ojca.
Jeszcze kilka razy zadawaam Sally to samo pytanie, ale nigdy nie
zacza mwi o swoich uczuciach wobec owego tragicznego wypadku.
Mwia o wydarzeniach i mylach, ale nie o uczuciach. Z upywem czasu
stao si dla mnie jasne, e Sally nie potrafi rozpozna swoich uczu na
aden temat.
Sally chciaa ponad wszystko zosta porodku", jak sama to nazwaa.
Oznaczao to dla niej brak jakichkolwiek uczu; przez cae ycie wpychaa
wszystkie emocje do czerwonych szuflad.
Podczas terapii Sally pracowaa bardzo ciko. Miaa szczcie, e by
przy niej Nick, mczyzna o penym dostpie do wasnych emocji, ktry
wspiera j w procesie zmian. Kiedy zacza odczuwa wasne emocje, w ich
maestwie pojawio si znacznie wicej bliskoci.
Jeli jeste zwizany z kim, kto od dawna upycha wasne emocje,
szanse na to, e ta osoba otworzy si na ciebie, s znikome - nie tyle
z powodu braku zaufania z jej strony, ale raczej dlatego, e po prostu nie
wie, jak otworzy swoje wewntrzne, emocjonalne drzwi. Niestety kto,
kogo czerwona szuflada pena jest nieprzetworzonych wspomnie i emocji,
trzyma tam w zamkniciu zarwno dobre, jak i ze wspomnienia - powiza
ne z dowiadczeniami szczcia, smutku, strachu i wciekoci, ktre poja
wiy si w ich konsekwencji. Ci ludzie boj si, e po otwarciu szuflad nie
uda im si pomieci w nich z powrotem caego smutku, lku i wciekoci
i, w konsekwencji, nadal upychaj wszelkie emocje. Problem polega na tym,
e w kocu dochodzi do przeadowania szuflad, a wtedy emocje i tak wydo
staj si na zewntrz. Taka osoba musi zatem nieustannie zmaga si
z emocjami, ktre nie zostay przetworzone i z powizanymi z nimi wspo
mnieniami. Ten proces pochania ca jej energi emocjonaln.
William, facet z poprzedniego z rozdziau - ten, ktry bdzie z nami
szczery" - jest dobrym przykadem kogo, kto upchn swoje uczucia. Jed
nak w odrnieniu od Williama ludzie, ktrzy upychaj wasne emocje, zwy
kle nie wymylaj kamstw ani historyjek, sucych jako przykrywka dla
ich niedostpnoci emocjonalnej. Po prostu zaprzeczaj istnieniu jakichkol
wiek uczu.
123

Jeli spytasz: Co czujesz w zwizku z tym lub owym?", najczstsz


odpowiedzi Upychacza bdzie wzruszenie ramionami i komentarz: Nie
wiem". To nie jest kamstwo. Upychacze naprawd nie wiedz, co czuj
w zwizku ze spraw, o ktr zapytae, ani w zwizku z czymkolwiek in
nym. Uczucia po prostu nie istniej. Ludzie, ktrzy nabrali zwyczaju upy
chania wasnych emocji, ywi gbokie przekonanie, e s najzupeniej
w porzdku oraz e to reszta wiata zwariowaa.
Jeli zwizae si z kim, kto upycha wasne emocje, wielokrotnie
usyszysz zaprzeczenie istnienia uczu. Dostrzeesz take mnstwo zacho
wa, ktre su unikniciu nawizania emocjonalnego kontaktu z innymi.
Te zachowania mog przybiera form artw lub przekomarzania si, tak
by nic nie wydawao si zbyt powane. Mog te wystpowa w postaci
czstych i nagych zmian tematu - w pewnej chwili zaczynasz mwi o mi
oci i przywizaniu, a tu nagle bum!" - i ju rozmowa dotyczy wyniku
ostatniego meczu Jankesw. Upychanie emocji moe take ujawni si
w formie wybuchw gniewu, ilekro prbujesz porozmawia z partnerem na
temat emocji lub uczu. Moliwe s rwnie burzliwe odejcia, po ktrych
nastpuj okresy absolutnego spokoju, tak jakby nic si nie stao.
Dla Upychacza naprawd nic si nie zdarzyo. Przey krtki przeb
ysk emocji, ktre zostay natychmiast szczelnie zamknite, zanim ulegy
wewntrznemu lub zewntrznemu przetworzeniu.
Nigdy jednak nie uzyskasz poczucia wizi. Przypomina to spogldanie
w czarne lustro - nic do ciebie nie wraca. Niezalenie od tego, jak ciko
bdziesz pracowa nad zbudowaniem wizi, nie dostaniesz nic w zamian, bo
nie masz kluczy do archiwum, w ktrym wszystko jest skrupulatnie prze
chowywane. Twj partner przeznacza ca swoj emocjonaln energi na
utrzymanie owych teczek w szczelnym zamkniciu, nawet jeli mimo wszyst
ko wszdzie pojawiaj si szczeliny i przecieki.
Dla Upychacza proces zdrowienia oznacza odwane wejcie do archi
wum, otworzenie szuflad i przyjrzenie si zawartoci teczek. Wyprawa ta
bdzie dla niego mniej przeraajca, jeli towarzyszy mu bdzie terapeuta,
ktry moe pomc Upychaczowi w poznawaniu samego siebie jako istoty
emocjonalnej. Bez wsparcia terapeutycznego taka podr w gb siebie jest
bardzo trudna. To tak, jak gdyby kto, kto nigdy nie by w dolinie Amazon
ki, mia nagle stan na czele wyprawy w tamte okolice - jeli nie wiesz,
czego szukasz, podr trwa o wiele duej, jest znacznie bardziej przeraaj
ca, a jednoczenie jest o wiele bardziej powierzchowna i nie tak interesujca.
Wspomnienia wydobyte z toksycznych teczek wymagaj przetworze
nia. Tym miym mona powici mniej pracy; wspomnienia negatywne
mog jednak wymaga sporo wysiku i tutaj nieoceniona bywa pomoc tera
peuty.
Jeli Upychacz nie zbada owych toksycznych teczek i nie przetworzy
ich zawartoci, a ty znajdziesz si w pobliu, kiedy dojdzie wreszcie do nie124

uniknionego wybuchu - ujrzysz jedynie mas surowych emocji, przede


wszystkim strachu, a to nie bdzie miao wikszego sensu.

UPYCHACZE EMOCJI - CECHY CHARAKTERYSTYCZNE

Ograniczona obecno emocjonalna lub jej zupeny brak

Nieliczne wspomnienia emocjonalne

Brak reakcji na emocje innych

Dystans i chd

Niezwykle szczelne granice

Sabe umiejtnoci komunikacyjne

Rozdzia 11

Tak, ale...
Ty, ja i cae zo wiata

oleanka z pracy prosi ci o pomoc i rad w sprawie swego zwizku


z chopakiem. Przypadek wydaje si raczej beznadziejny, jednak jako
osoba troskliwa, pomocna i skoncentrowana na rozwizywaniu prob
lemw, wysuchujesz koleank uwanie, rozwaasz ca sytuacj i sugeru
jesz jakie rozwizanie.
- Wydaje si, e on naprawd nie jest pewny twojego zaangaowania.
Moe jeli zapewnisz go, e nie masz zamiaru odej, poczuje si lepiej mwisz.
- Tak, ale wtedy bdzie myla, e prbuj wywrze na nim presj.
Spoglda na ciebie wzrokiem zranionego szczeniaka, wic prbujesz
jeszcze raz.
- Hmm... Moe mogaby mu powiedzie, jak bardzo ci na nim zaley,
i e zauwaya, i co go trapi. Moe to zachcioby go do rozmowy?
- Tak, ale jeli to zrobi, on pomyli, e zbyt uwanie go obserwuj.
Umiecha si dzielnie i patrzy na ciebie wyczekujco.
Zaczynasz teraz odczuwa pewn frustracj.
- A moe po prostu zapytasz go, czy co go gnbi? - pytasz bez
ogrdek.
- Tak, ale jeli to zrobi...
Wkroczya w stref Tak, ale..." - miejsce, w ktrym obarczono ci
odpowiedzialnoci za problemy innej osoby, poniewa jednak nie jeste
w stanie ich rozwiza, zostajesz na zawsze uwiziona w puapce wymyla
nia kolejnych rozwiza, z ktrych wszystkie zostaj odrzucone. Oto dosko
nay przykad sytuacji, gdzie adna ze stron nie zwycia.
126

Po pierwsze, musisz zrozumie, e nie ponosisz odpowiedzialnoci za


naprawienie sytuacji! Niczego nie zepsua i niczego nie musisz naprawia!
Po drugie, musisz zrozumie, e wszystko zostao z gry zaplanowa
ne. Osoba, ktra prosi ci o rad, tak naprawd wcale nie chc znale
rozwizania. Pragnie tylko zagodzi wewntrzne napicie, ponarzeka, zy
ska wspczucie, uali si nad sob i upewni si, e kto si o ni trosz
czy. Oto jakiej relacji poszukuje i w danym momencie ty stajesz si jej
partnerem.
Z czasem odkryjesz, e twoja koleanka ma due grono takich chwilo
wych przyjaci - kry pord nich, proszc o rady i nigdy ich nie przyjmu
jc. Twoja rola w tej relacji polega na wymylaniu kolejnych odpowiedzi
i sugestii, ktre stanowi dla niej potwierdzenie twojej uwagi i troski.
Proby o rad bd dotyczy rnych spraw - chopaka/dziewczyny,
starzejcych si rodzicw, dorastajcych dzieci, pienidzy (prawdziwa bom
ba zegarowa!), zdrowia. Temat nie ma tu adnego znaczenia. Poruszenie
jakiegokolwiek tematu sprawia, e owi niezmordowani poszukiwacze po
twierdze znowu czuj si z kim zwizani. Pamitaj jednak, e bez wzgl
du na to, jak dobre s twoje rady i sugestie oraz niezalenie od tego, ile si
napracowaa, eby wymyli doskonae rozwizanie - zawsze usyszysz
dobrze ci znane Tak, ale..."
Potrzeba owego Tak, ale..." pojawia si u ludzi o niezwykle niskiej
samoocenie, ktrzy nie wierz, e zasuguj na to, by zwiza si z kim ze
wzgldu na wasne zalety. ywi oni przekonanie, e musz mie jak
wymwk, by stworzy wi z osob, ktr ceni. Jednake czowiek o ni
skiej samoocenie nie chce wprowadza adnych zmian, bo kada zmiana
wydaje mu si zbyt zagraajca. By moe take wcale nie ma problemu,
o ktrym ci opowiada - musi zatem wymyla powody, dla ktrych zapro
ponowane przez ciebie rozwizania nie przynios podanych efektw, nie
ma bowiem do odwagi, eby powiedzie ci, e tak naprawd nie ma adne
go problemu (albo - nawet jeli taki rzeczywicie istnieje - e on wcale nie
zamierza go rozwiza). Ca spraw pogarsza dodatkowo fakt, e taka
osoba prawdopodobnie nie jest wiadoma tego, co robi.
Nie mwi tutaj o wzajemnych zwierzeniach midzy przyjacimi,
kiedy kada ze stron testuje rne rozwizania, odbijajc" je od drugiej
osoby, eby sprawdzi, jak brzmi, a potem poddaje je w wtpliwo, aby
zobaczy, czy si wybroni. Osoba typu Tak, ale..." poszukuje rozwizania
problemw, ktrych wcale nie chce rozwiza, tylko dlatego eby podtrzy
ma twoje zainteresowanie. U podstaw tego mechanizmu tkwi jej przekona
nie, e nie jest wystarczajco interesujca, eby zdoby twoj przyja bez
adnego pretekstu.
Tym, co utrzymuje ci w takiej relacji, jest twoje wasne ego. Wi
kszo ludzi lubi, gdy kto prosi ich rad. Dziki temu czujemy si warto
ciowi, mdrzy i potrzebni. Kiedy syszymy od kogo odpowied Tak, ale...",
127

pocztkowo brzmi to jak skrcona wersja zdania To naprawd wietny


pomys i zrobiabym to bez wahania, ale nie rozumiesz, e to ten idiota, mj
chopak, jest tu problemem", a nie jak skrt od Tak naprawd nie mam
adnego powanego problemu, ktrego nie mogabym sama rozwiza; tak
naprawd chc stworzy relacj z tob, a nie sdz, eby mnie polubi,
gdybym bya po prostu sob". Zatem kiedy po raz pierwszy syszymy owo
Tak, ale...", jeszcze gbiej poykamy haczyk i zamiast uprzejmie si wyco
fa, podwajamy wysiki znalezienia odpowiedniego" rozwizania.
Jedn z odmian typu Tak, ale..." s katastrofici. Helen jest matk
dwch aktywnych, dorastajcych dziewczt, ktre stanowi dla niej powa
ne wyzwanie; rnica wieku pomidzy crkami Helen wynosi osiemnacie
miesicy. Po raz pierwszy zacza do mnie przychodzi, kiedy dziewczta
miay odpowiednio dwanacie i prawie czternacie lat. Podczas kadej sesji
opowiadaa wtedy o problemach, jakich jej przysparzay. W szkole zawsze
pakoway si w kopoty, nigdy nie przestrzegay zasad. Kady z ich okro
p n y c h w y b o r w zadawa jej gbokie emocjonalne cierpienia. Co tydzie
pojawia si nowy problem, a wreszcie zaczam si zastanawia, czy Helen
nie jest przypadkiem matk Dzieci Rosemary. Zacza pyta mnie o za
mknite orodki terapeutyczne dla dziewczt, wic zaproponowaam, eby
posaa je do jednego z moich kolegw, ktry mgby w neutralny sposb
oceni ich stan.
Mj kolega dokonuje cudw w pracy z dziemi. Potrafi bardzo szybko
do nich dotrze i tworzy warunki pene wzajemnego szacunku, w ktrych
dzieci mog otwarcie z nim rozmawia. Spotka si z dziewcztami cztero
krotnie, a potem skonsultowalimy si w obecnoci Helen. Mj kolega zada
jej mnstwo pyta, a na kocu powiedzia:
- Czego tu nie rozumiem i zastanawiam si, czy na pewno widziaem
te same dziewczynki, ktre pani opisuje. Spotkaem si z par bystrych,
adnych, aktywnych nastolatek, ktre robi dokadnie to, czego mona ocze
kiwa od mdrych, czynnych, dorastajcych dziewczt - prbuj samodziel
nie zrozumie, jak dziaa wiat.
Potem zapyta Helen o konkretne sytuacje, opowiedziane mu przez
dziewczynki, na ktre tak gorzko narzekaa podczas naszych spotka
w cztery oczy. Jeden z tych epizodw szczeglnie mocno utkwi mi w pami
ci. Zapyta: W dniu, kiedy dziewczta spniy si na szkolny autobus, jak
dotary do domu?".
Pamitam, e Helen potrzebowaa wtedy caej sesji, eby opowiedzie
o tym, jak jej crki wracay do domu auto-stopem i jak zabra je kierowca
ciarwki, ktry rwnie dobrze mg by morderc-gwacicielem-porywaczem dzieci. Potem bardzo si zdenerwowaa i zy stany jej w oczach.
Kiedy mj kolega zapyta o to samo zdarzenie, odpowiedziaa:
128

- Domylam si, e chodzi panu o dzie, kiedy wrciy do domu wiel


k ciarwk naszego ssiada. Powinny byy zadzwoni do mnie ze szkoy
i za kar uziemiam je wtedy na jaki czas.
Wpatrywaam si w ni ze zdumieniem.
- Znaa kierowc? - wykrztusiam wreszcie.
- Tak, nie mwiam ci o tym?
Mj kolega przytoczy opowie dziewczt o tym, jak Helen wpada
wtedy w histeri i zadzwonia na policj, dlatego e spniy si do domu
o pitnacie minut. Opowiaday te, e Helen upieraa si, i musi jecha na
pogotowie, aby zaaplikowano jej co na nerwy", oraz e lekarz na ostrym
dyurze odmwi jej przepisania leku i doradzi rozpoczcie terapii. W wersji
Helen brakowao rwnie fragmentu o pogotowiu.
Byam wcieka na Helen, bo poczuam si zdradzona. Wykorzystaa
nasz opart na zaufaniu relacj, aby zapa mnie na haczyk przy pomocy
opowieci, ktre zupenie mijay si z prawd, i prosia mnie o wsparcie
w sprawie, ktra nie miaa nic wsplnego z rzeczywistoci. Powiedziaam
Helen, e czuj, i wystawia nasz relacj na pomiewisko, decydujc si na
wyolbrzymianie faktw, na co ona zareagowaa natychmiast wybuchem
paczu, bagajc mojego koleg przez zy, eby przekona mnie, abym jej nie
potpiaa.
Helen jest katastrofistk. Tworzy katastrofy tam, gdzie ich nie ma,
aby umocni swoje zwizki z wanymi dla siebie ludmi. Jak kady, kto
wyolbrzymia fakty lub kamie, Helen czsto gubia si w szczegach swych
niesamowitych historii i zapominaa co, kiedy i komu opowiedziaa.
Styl katastroficzny rwnie ma swe rda w niskiej samoocenie i podobnie jak typ Tak, ale..." - wywouje u suchacza poczucie chaosu.
Zaproponowaam Helen dalsz wspln prac, postawiam jednak warunek,
e opowiadajc mi o zdarzeniach, bdzie cile trzyma si prawdy, tak
bymy mogy pracowa nad rzeczywistymi problemami - przede wszystkim
nad jej samoocen. Pragn doda, e kiedy po jakim czasie przerwaa
terapi z powodu przeprowadzki, nadal nie ufaam do koca jej opowie
ciom. Nigdy nie byam w 100% pewna, e obraz, jaki mi przedstawia, jest
zgodny z rzeczywistoci, chocia udao jej si podwyszy mj poziom
zaufania do jakich 90%. Jednake 90% nie stanowi jeszcze dobrej podsta
wy, na ktrej mona by zbudowa rozwojowy, oparty na zaufaniu zwizek.
Wystpujca u Helen potrzeba budowania wizi przez wyolbrzymia
nie rzeczywistych problemw, zaowocowaa u niej skomplikowanym stylem
rodzicielskim. Jej dzieci musiay nieustannie porwnywa rzeczywisto
z wersj przedstawian im przez matk, a potem ocenia, ktra z nich jest
prawdziwsza. To rzeczywisto staje si ofiar w zwizku z katastrofist lub
przedstawicielem typu Tak, ale...".
Wyleczenie si z poczucia, e jestemy oszukiwani, wymaga odbudo
wania zaufania w zwizku, a take pracy nad problemami zwizanymi z sa129

moocen. Jeli yjesz w jednym z takich zwizkw, jest bardzo wane, by


uwanie strzeg swych granic i stawia czoo rzeczom, ktre nie zgadzaj si
z twoimi obserwacjami lub wydaj si mao wiarygodne. Powiedz wyranie
sobie i drugiej osobie, e zwizek moe istnie bez pretekstu lub wyolbrzy
miania.

TAK, ALE..." - CECHY CHARAKTERYSTYCZNE

Ma nisk samoocen
Nieustannie prosi o rad
Odrzuca lub lekceway rady
Nawizuje kontakt poprzez problemy
Katastrofizuje
Ma sabe granice

Rozdzia 12

Jednostronne lustro
Narcyz

arker, jeden z moich klientw, moe posuy jako dobry przykad


egocentrycznych, le ulokowanych i niewaciwie zinterpretowanych
emocji, jakich dowiadcza Narcyz. Wysoki, dobiegajcy czterdziestki,
wysportowany, przystojny, ubrany w drogi garnitur i jedwabny krawat,
emanujcy profesjonaln pewnoci siebie - przy pierwszym spotkaniu po
trafi natychmiast oczarowa rozmwc. Patrzy ci prosto w oczy, wydaje si
sucha z uwag, umiecha si w odpowiednich momentach i kiwa gow
wanie wtedy, kiedy tego oczekujesz.
Parker zdecydowa si na terapi, poniewa jego ona - a byli ww
czas maestwem od ponad dziesiciu lat - owiadczya mu, e ma ju do
czekania, a on nauczy si nawizywa z ni bliski kontakt, i postanowia
si rozwie. Parker zupenie nie rozumia, co si stao, i dosownie ton we
zach.
Parker by mistrzem niejednoznacznych sygnaw. Jego oczy nape
niay si zami, kiedy opowiada o tym, jak zosta nagle porzucony przez
odnoszcego sukcesy ojca, ale nie potrafi dostrzec, e sam w podobny spo
sb porzuca swych czterech synw i on, kiedy przez dugie miesice
mieszka samotnie na swej odzi na rzece Missisipi.
Parkerowi zy staway w oczach take wtedy, gdy mwi o tym, jak
bardzo pragnie uratowa swoje maestwo. C z tego, e mia zwyczaj
chodzi do lokalnych barw, eby podrywa w nich nieznajome kobiety. By
szczerze zdziwiony, kiedy powiedziaam mu stanowczo, e maestwo
i chodzenie na randki wzajemnie si wykluczaj i jeli chce odzyska on,
musi przesta flirtowa z innymi kobietami.
131

Parker wiedzia, e powinien co czu - by moe dlatego, e bya to


jedyna rzecz, nad ktr pracowalimy podczas trzech pierwszych sesji - ale
nie mia pojcia, co i do kogo miaby czu. Wygldao to tak, jakby jego
emocje byy poczone niewidzialnymi przewodami z wszelkimi niewaci
wymi obiektami. Miaam poczucie, e prbuje zwiza si take ze mn,
usiujc udziela mi dobrych odpowiedzi".
Parker zupenie nie potrafi powiza emocji ciaa - dowiadcze z emocjami serca - uczuciami. Nie umia tego zrobi nawet z wasnymi
emocjami, wic z pewnoci nie by w stanie dokona tego, obserwujc
emocje otaczajcych go osb. Nigdy nie przyszo mu na myl, e inni ludzie,
uwikani w jego skomplikowane i egocentryczne zwizki, maj wasne ycie
emocjonalne, oczekiwania, nadzieje i marzenia.
Parker nie mg nawiza kontaktu z poczuciem izolacji i cierpieniem
swojej ony, poniewa nie potrafi skontaktowa si nawet z wasn izolacj
i blem. Umia rozpozna te fragmenty ich zwizku, ktre wizay si
z wciekoci i ktniami - nie z perspektywy emocjonalnej, ale dlatego, e
byy one gone, jaskrawe i nieprzyjemne. Nie potrafi jednak dopeni tego
obrazu i dostrzec cierpienia, jakiego przysparza.
Kiedy powiedziaam mu, co - wedug mnie - moe czu jego ona,
biorc pod uwag okolicznoci, najpierw by bardzo zdziwiony, potem wcie
ky, a na kocu jego oczy znowu wypeniy si zami. Zapytaam go wic,
dlaczego pacze, a on odpowiedzia: Ona na pewno uwaa mnie za kawa
drania"! Reszta tamtej sesji upyna nam na prbach powizania jego
egocentrycznej oceny z jej emocjami.
Motywacj Parkera byo samozadowolenie. Chcia czu si wietnie
przez cay czas i przez to popada w kopoty. Jego egocentryzm, poczony
z dziwacznymi powizaniami midzy zachowaniem a emocjami oraz z bra
kiem umiejtnoci rozpoznawania wasnych lub cudzych uczu, sprawia, e
ludziom, ktrzy mieli kontakt z wasnymi emocjami, wydawa si zoliwy.
Kto, kto ma kontakt z wasnymi emocjami, nie dokonuje niszczcych wy
borw typowych dla typu Parkera.
Powtrz raz jeszcze: to jest wyjanienie, a nie usprawiedliwienie. To,
e Parker nie dostrzega swego wpywu na innych ludzi, nie oznacza wcale,
i ich nie krzywdzi, ani nie agodzi ich cierpienia. Wyobra sobie, co musia
y czu jego ona i kobiety spotykane przez niego podczas wieczornych
eskapad do barw, gdy on tymczasem bka si w swych emocjonalnych
ciemnociach.
Zwizek z kim, kto jest cakowicie zatopiony w relacji z samym sob,
niesie ze sob frustracj i bl. Warto rwnie pamita, e osoba, ktra
dokada stara, by taki zwizek funkcjonowa, prawdopodobnie sama nie
dotara do tego punktu wolna od wszelkich obcie! Co zatem widzi w ta
kim zwizku? Ktre spord jej potrzeb zostaj zaspokojone poprzez podda
nie si tego rodzaju frustracji? Aby mc si zmienia i rozwija, ludzie
132

musz przyjrze si drodze, ktr dotd przebyli; musz rwnie chcie si


zmieni. W przeciwnym razie bd nadal cierpie.
Jak Parker mg robi te wszystkie straszne rzeczy i nawet nie podej
rzewa, co czuje jego ona i inni ludzie? Ludzie narcystyczni przetwa
rzaj to, co dostrzegaj w tobie, we wasnym zwierciadle.
Pozwl, e wyjani znaczenie tego zdania. Osoby narcystyczne nie
maj systemu wewntrznego sprzenia zwrotnego. Musz wic polega
wycznie na zewntrznych sygnaach, aby okreli, jaki wpyw ma ich
zachowanie, oraz wyksztaci w sobie poczucie ycia emocjonalnego. Owe
zewntrzne sygnay pochodz od otaczajcych ich ludzi, pamitajmy jednak,
e kady z nas przepuszcza wasne dowiadczenia przez filtr swoich uprze
dze i indywidualnej percepcji. Zatem Narcyz wykorzystuje zewntrzne
sygnay, aby stworzy przewodnik, ktry pomoe mu interpretowa emocje
dostrzegane u innych, jednak najpierw musi przepuci owe emocje przez
cay zestaw swych dziecinnych, egocentrycznych filtrw. W ten sposb wi
zi, ktre buduje, odzwierciedlaj jego znieksztacony obraz wiata.
Pragn tu doda, e nie jest to wiadomy proces, lecz sposb, w jaki
Narcyz nauczy si przystosowywa. Przypomina mi to raczej mojego stare
go przyjaciela, znawc sztuk walki i zdobywc wielu tytuw mistrzowskich
w dyscyplinach, w ktrych si specjalizowa - midzy innymi w walce na
maczugi. W tej dyscyplinie punkty przyznawane s za cios zatrzymany tu
przed fizycznym kontaktem z przeciwnikiem. Im bliej si zatrzymasz, tym
wicej punktw zdobdziesz. Mj przyjaciel zawsze uzyskiwa wysokie wy
niki. Tylko nieliczni wiedzieli, e w dziecistwie straci oko. Tak dobrze
przystosowa si do percepcji gbi przy pomocy jednego oka, a jest to nie
zwykle trudne zadanie, e nikt nie dostrzega jego uomnoci.
Adaptacja emocjonalna jest mieczem obosiecznym. Umoliwia czo
wiekowi funkcjonowanie w otaczajcym go wiecie - i to jest niewtpliwie
jej zalet. Jednake taki czowiek funkcjonuje nieprawidowo, przez co
krzywdzi wasne Ja", a take otaczajcych go ludzi. Narcyz staje si takim
mistrzem w odbijaniu jak w zwierciadle emocji innych i w stwarzaniu pozo
rw obecnoci emocjonalnej, e rzadko musi budowa rzeczywiste wizi. To
zudzenie pozwala mu utrzymywa szkodliwe zachowania, wywoujc ros
nc frustracj u otaczajcych go ludzi.
Narcyz jest doskonaym obserwatorem innych. Ju sama intensyw
no obserwacji moe zwie potencjalnego partnera, poniewa stwarza
pozory silnej wizi. Nie-Narcyz, przekonany o wysokim poziomie zaintere
sowania ze strony partnera, zaczyna budowa swe plany i cele wok owej
bdnej interpretacji.
Posu si tu przykadem. Caroline zakochaa si w Augucie jeszcze
w college'u. By klasycznie przystojnym gwiazdorem futbolu, a ona - typo
w dziewczyn z maego miasteczka z roziskrzonymi oczami. Kiedy si
pobrali, Caroline bya przekonana, e speniy si jej marzenia.
133

Caroline opowiedziaa mi, e pierwsze wtpliwoci narodziy si


w niej, gdy bya w ciy z pierwszym dzieckiem. August wykupi czterotygo
dniow wycieczk do Kanady, eby owi tam ryby wanie wtedy, kiedy ona
miaa urodzi dziecko. Caroline miaa znacznie wicej powodw do niepoko
ju podczas swej drugiej, trudnej ciy bliniaczej. Augusta nie byo przy niej
w szpitalu, kiedy pojawSy. si przedwczesne ble porodowe. Wybra si na
mecz golfa, podczas gdy ona przeya koszmar pnego poronienia. Po
narodzinach dwojga kolejnych dzieci August powiedzia Caroline, e nie
chce mie z nimi nic wsplnego, nie wierzy, e to on jest ich ojcem, i wcale
nie jest pewien, czy chce je utrzymywa.
W trakcie ich dziewitnastoletniego maestwa August wielokrotnie
stosowa wobec Caroline przemoc sown i emocjonaln - poniajc j bez
wzgldu na to, co robia. Sta si rwnie agresywny fizycznie i brutalny
seksualnie. Podczas naszych sesji Caroline opowiadaa mi przez zy, jak
August mwi jej, e wszystkie ony kochaj si ze swoimi mami w za
mian za pienidze na wydatki domowe i e jeli nie bdzie z nim uprawia
seksu oralnego - nie dostanie pienidzy najedzenie.
Cigle jednak wierzya w swoj gbok mio do ma, bo wydawao
si jej, e on zawsze bezbdnie zgaduje jej pragnienia. Jednak dziki naszej
wsplnej pracy Caroline zacza odkrywa, e August nie tyle rozpoznawa
i stara si speni jej pragnienia, ile raczej odzwierciedla w niej wasne
zachcianki i przekonywa j, e to by jej pomys. Znalaz w Caroline dosko
nae lustro i wykorzystywa je, manipulujc ni, aby dosta to, czego chcia.
Owa umiejtno projektowania wasnych pragnie na wzory zacho
wa partnerw jest kolejn zdolnoci adaptacyjn osb narcystycznych.
Poniewa nie potrafi one tworzy wizi z innymi ludmi - nie rozumiej,
e wystarczy po prostu poprosi o to, czego si pragnie.
Jeli si nad tym zastanowi, wikszo ludzi ju w dziecistwie uczy
si (z rnym rezultatem), e jeli poprosz o co sensownego - dostan to.
Osoby narcystyczne dorastaj bez tego przekonania. Zamiast niego wytwarza
si u nich poczucie, e aby otrzyma to, czego pragn, powinni manipulowa
zarwno sytuacj, jak i zaangaowanymi w ni ludmi. Aby to uczyni, musz
nauczy si trafnie odczytywa innych i rozpoznawa ich czue punkty. Wa
nie na owych czuych punktach koncentruje si pniej presja, jak wywieraj.
Potrzeba manipulowania stanowi reakcj na niejednoznaczne sygna
y, ktre Narcyz odbiera w dziecistwie od rodzicw oraz pozostaych
czonkw rodziny. Przykadem moe by sytuacja, w ktrej rodzic mwi
dziecku: Jeste najwspanialszym dzieckiem na wiecie", a nastpnie lekce
way wszystkie jego potrzeby i pragnienia.
Powrmy na moment do Augusta. Jego ojciec by znanym, odnosz
cym sukcesy czowiekiem biznesu. Czsto zabiera swych dwch synw na
subowe spotkania i oficjalne imprezy, podczas ktrych przedstawia ich
134

jako przywdcw przyszoci. August zdradzi si z tym ktrego dnia, kiedy


opowiada mi o swoim ojcu. Powiedzia wwczas:
- Tata traktowa nas jak swj drogi samochd. Bylimy wasnoci,
ktra napeniaa go najwysz dum, i musielimy temu sprosta.
Kiedy zapytaam go, jak to osiga, August odrzek:
- Kadego dnia byo inaczej. Nigdy nie wiedziaem, czego oczekuje;
wiedziaem tylko, e lepiej, ebym przez wikszo czasu by chodzcym
ideaem. Staem si w tym naprawd dobry, ale i tak nigdy nie byem wy
starczajco doskonay. Tata zawsze znalaz co, co mg skrytykowa.
August i jego brat otrzymywali od ojca jasny przekaz, e ich jedyn
wartoci jest to, co mog zrobi dla dodania mu splendoru. Ich gwnym
celem stao si zatem zadowolenie ojca, a poniewa ten nie dawa im wyra
nych wskazwek, musieli uwanie go obserwowa, eby odgadn jego prag
nienia, zanim on sam zdawa sobie z nich spraw. Oczywicie, czsto zda
rzay im si pomyki. Taki cig zdarze - typowy dla sytuacji, w ktrych
wystpuj niejednoznaczne sygnay i niewypowiedziane wymagania - pro
wadzi do ksztatowania si w pniejszym yciu osobowoci narcystycznej.
Po pierwsze, dziecko koncentruje si na interpretowaniu zewntrz
nych sygnaw i przekazw, ktre otrzymuje od rodzicw, a w rezultacie nie
powstaje u niego wewntrzna ptla sprzenia zwrotnego, umoliwiajca
mu dokonywanie niezalenych, wiarygodnych ocen wiata. Po drugie, dziec
ko uczy si ufa jedynie wasnej rzeczywistoci, ktra czsto zupenie nie
przystaje do rzeczywistoci widzianej oczami innych.
Taka reakcja dziecka wynika czciowo z faktu, e jest to jego wasna
rzeczywisto. Dzieci s bardzo egocentryczne - pytaj raczej: Jak wiat wpy
wa na mnie?", a nie Jak ja wpywam na wiat?". Zamiast jednak ulec typowej
przemianie od dziecicego Jak wiat dziaa na mnie?" ku Jak ja dziaam na
wiat?" - co zwykle odbywa si w okresie dorastania - Narcyz zamyka si
w owej dziecicej perspektywie. Freud nazywa to fiksacj rozwojow.
Kiedy dziecicy egocentryzm wkracza w wiat dorosrych zwizkw, nienarcystyczni doroli dostaj si pod cis obserwacj, ktr bior mylnie za
zainteresowanie. Tymczasem Narcyz pozostaje skoncentrowany na sygnaach
zewntrznych i odcity od swych prawdziwych uczu; interesuje go jedynie
osignicie dziecinnego celu - samozadowolenia. Owa rnica odzwierciedla
sprzeczne sygnay i bdne interpretacje typowe dla zwizku Narcyza z ro
dzicami, a nastpnie rozszerzone na relacje z innymi znaczcymi osobami.
Ostatecznym celem Narcyza jest co poczu". Czsto sdzi on, e
odczuwa to co, zaspokajajc swe pragnienia. To dlatego tak cakowicie
koncentruje si na osigniciu samozadowolenia. W ten sposb moe uzy
ska wi, ktr potrafi rozpozna.
Czasami Narcyz jest w stanie osign punkt, w ktrym zaczyna na
wizywa kontakt z wasnymi uczuciami, a pierwszym z nich jest czsto emo
cjonalna pustka. Jeli si nad tym zastanowi, uczucie to jest do nieprzy135

jemnym punktem wyjcia i czsto klient rzuca si w popochu ku drzwiom


gabinetu, aby czasami ju nigdy nie wrci. W takiej sytuacji robi wszystko,
aby pomc mu w poradzeniu sobie z tym pocztkowym uczuciem i pozostaniu
z owym doznaniem tak dugo, a rozwinie si w szersz gam emocji.
Owa pustka - cho przeraajca dla osoby, ktra j odczuwa - jest
pomylnym znakiem. wiadczy bowiem o tym, e rozpocz si proces zdro
wienia z emocjonalnego chaosu, ktry narodzi si w okresie dziecistwa.
Uczucie pustki jest punktem wyjcia dla naszej pracy; kolejny krok to
zapenianie owej pustki emocjami. W ten sposb Narcyz moe zacz do
wiadcza wiata emocji i wyksztaca w sobie wewntrzny system sprze
nia zwrotnego.
Jeli yjc w zwizku z osob narcystyczn, uznae, e istnieje cho
by niewielka szansa na dokonanie zmian i jeste gotw podj ryzyko przy
szego cierpienia lub porzucenia - bdziesz musia wyraa swoje uczucia
i potrzeby konsekwentnie, jasno i w sposb przewidywalny dla drugiej oso
by. Bdzie to cika praca, a prawdopodobiestwo sukcesu jest niewielkie.
Niestety, wikszo osb narcystycznych nie zamierza zmienia swojego
stylu i najprawdopodobniej zdecyduje si na odejcie, jeli bdziemy wyma
ga od nich czego, czego wcale nie chc nam ofiarowa.
Pamitaj, e zasugujesz na kompletny zwizek, opierajcy si na
silnej wizi emocjonalnej. Nie zasugujesz na to, by twoja rola ograniczaa
si do dostarczania zadowolenia komu, kto nawet nie doceni twojego po
wicenia. Jeli postanowisz da Narcyzowi szans na dokonanie zmian miej oczy szeroko otwarte i wyznacz wyrane granice, aby w rezultacie
sam nie da si zniszczy.
Nie zapominaj, e to nie w tobie tkwi problem i nie ty ponosisz odpo
wiedzialno za naprawienie czego, czego nie zrobie!

NARCYZ - CECHY CHARAKTERYSTYCZNE

136

Skoncentrowany na wasnym zadowoleniu


Niezdolny do budowania emocjonalnych wizi z innymi
Niezdolny do rozpoznawania emocji innych
Czarujcy, pewny siebie, manipulator
Egocentryk
Dostrzega innych tylko w lustrze samego siebie
Uwanie obserwuje innych
Nastawiony przede wszystkim na obron: niezwykle szczelne
granice wasnego Ja", nie uznaje granic innych ludzi

Rozdzia 13

Pozwl, e to za ciebie
naprawi
Klatka wspzalenoci

nic si nie martw. Ja si wszystkim zajm".


Te sowa budz w twoim sercu przeraenie. Dzieje si tak dlatego, e
takie zdanie nie jest zwykle propozycj pomocy. Kryje si w nim
obwieszczenie inwazji. Wydaje si, e druga osoba chce by pomocna i udzie
li ci wsparcia, jednak jej prawdziwym motywem jest ch przejcia nad tob
wadzy.
Oczywicie, nie wszystkie propozycje pomocy s prbami przejcia
wadzy. To wanie dlatego oferta pomocnika" jest tak skuteczna. Wszyst
ko zaczyna si dosy podstpnie. Musisz posprzta mieszkanie i dlatego
nie moesz si ze mn spotka? Chtnie ci pomog, a wtedy bdziemy mogli
spdzi razem wicej czasu". Czy znasz kogo, kto nie przyjby takiej
propozycji z radoci? Uchylasz zatem drzwi, a szczelina wkrtce si posze
rza. I tak robi pranie, wic moe wypior i twoje rzeczy?", a nastpnie
Mog zaj si przygotowaniem tej oficjalnej kolacji dla twojego szefa, to
aden problem" - i wkrtce okazuje si, e twoje ycie nie naley ju wcale
do ciebie.
Pamitasz stare powiedzenie, e wszystko ma swoj cen"? Za sprz
tanie, pranie lub kolacj dla szefa rwnie trzeba zapaci. Z kad drobn
przysug, ktr przyjmujesz, tracisz stopniowo swoj moc i prawa, a twj
pomocnik" gromadzi coraz wicej energii. Kiedy w kocu jego inwazja
staje si tak dokuczliwa, e zaczynasz czu si nieswojo i prbujesz ustali
pewne granice, nagle okazuje si, i to twj ochoczy pomocnik jest zranion
ofiar, wykorzystan przez podego, starego oportunist - czyli przez ciebie.
137

Aby uratowa sw samoocen i poczucie wasnej wartoci, przepraszasz go


szczerze za tw nierozsdn prb odzyskania wasnych praw i odtd ju
naprawd tkwisz w kopotach po same uszy. Witaj w klatce wspzalenoci.
Zachowanie zmierzajce do schwytania drugiej osoby w puapk po
przez nadmiern obecno w jej yciu jest jedn z form wspzalenoci nieco rn od powszechnych przekona na ten temat. Mwic o wspza
lenoci, ludzie maj zwykle na myli zachowanie osoby wspzalenej,
a nie jego skutki dla obiektu jej zainteresowania. Osoba wspzalena to
kto, kto wierzy, e potrafi stworzy wi emocjonaln z drugim czowie
kiem poprzez odczytywanie jego myli i uprzedzanie jego wszelkich potrzeb.
Postpujc w ten sposb, osoba wspzalena prbuje uzyska poczucie bez
pieczestwa.
Wiem dokadnie, czego ci trzeba" - mawiaj najpierw tacy ludzie,
a zaraz potem przetaczaj si jak burza przez twoje ycie, naprawiajc
rzeczy, ktre wcale nie s zepsute, i bezpardonowo naruszajc twoj osobi
st przestrze oraz prywatno. O nic si nie martw. Ja si wszystkim
zajm". Zajmujc si wszystkim, osoba wspzalena jest w stanie stworzy
wiat, w ktrym dowiadczenia drugiego czowieka ograniczaj si do sfery
pozostajcej pod jej kontrol. Dziki owej kontroli - bez wzgldu na to, jak
bardzo moe by zudna - ludzie wspzaleni mog przekona samych
siebie, e s bezpieczni i nie grozi im porzucenie lub cierpienie.
Problem poczucia bezpieczestwa towarzyszy wielu dysfunkcjonalnym zachowaniom. Poczucie bezpieczestwa to wiadomo, e
w kadych okolicznociach masz prawo wyboru. Z tej definicji mona
wywnioskowa, e poczucia bezpieczestwa brakuje ludziom, ktrych do
wiadczenia yciowe nauczyy, i mog utraci prawo do dokonywania wy
borw.
Pamitajmy: wybr to moc, a jego brak oznacza bezsilno. Dlatego
ludzie, ktrych w przeszoci pozbawiono prawa wyboru, w pniejszym y
ciu koncentruj si czsto na utrzymaniu wadzy. Mona to zrobi w zdro
wy sposb, jednak zazwyczaj ludzie, ktrzy dowiadczyli utraty mocy i nie
poradzili sobie z tym dowiadczeniem, nie wybieraj zdrowych metod, pole
gajcych na asertywnoci i wytyczeniu granic. Zamiast tego zuywaj ca
sw energi emocjonaln na wysiki kontrolowania drugiej osoby, przeko
nani, e kiedy ju przejm nad ni wadz - nie bdzie moga ich porzuci,
skrzywdzi, zada im blu ani wykorzysta ich w jakikolwiek sposb. W ta
kim rozumowaniu tkwi jednak powany bd - nikt nie moe przej cako
witej kontroli nad inn osob. Spdziam mnstwo czasu, pracujc nad tym
wanie problemem z rodzicami moich dorastajcych klientw!
Kitty zostaa wychowana przez narcystycznego ojca. Trening", ktry
odebraa jako jego crka, uczyni j bezbronn wobec dwch narcystycznych
mczyzn, ktrych w przyszoci polubia. Zjawia si u mnie po drugim
138

rozwodzie, poszukujc ukojenia oraz pragnc si nauczy, jak unikn ko


lejnego destrukcyjnego zwizku.
Kitty jest inteligentn, dowcipn kobiet, ktra odniosa wielki su
kces, prowadzc wasn firm. Dwch spord jej trzech synw osigno
wietne wyniki w sporcie i nauce, uzyskujc stypendia na prestiowych uni
wersytetach. Trzeci syn Kitty, Scott, mieszka razem z ni i wykazywa
zupenie inne zainteresowania. W rezultacie Kitty spdzaa sporo czasu na
spotkaniach z kuratorami i dziekanem do spraw dyscyplinarnych ze szkoy,
w ktrej Scott sporadycznie si pojawia.
Podczas naszych spotka Kitty czsto narzekaa na Scotta, rozpacza
jc nad jego wybrykami i proszc mnie o aprobat dla swych szczegowych
planw, jak to tym razem da mu wreszcie nauczk". Odebraa mu samo
chd, rower, deskorolk, telefon, buty i komputer. Zabia na stae okno
w jego pokoju i zamontowaa zamek po zewntrznej stronie drzwi jego sy
pialni. Jednak ilekro Scott wychodzi z domu do szkoy, nieodmiennie
pakowa si w kopoty. Nawet kiedy Kitty zmienia godziny pracy tak, aby
mc codziennie zawozi i odbiera Scotta ze szkoy, on zawsze znajdowa
jaki sposb na zamanie zasad.
Ilekro Scott popada w kopoty, Kitty natychmiast przyjmowaa ta
ktyk musz to zaatwi". Wynajmowaa prawnika, dzwonia do kuratora,
rozmawiaa z sdzi lub prowadzia negocjacje z policj.
Za kadym razem, kiedy szukaa u mnie potwierdzenia susznoci
swego rozwizania, mwiam jej to samo: Scott dostanie nauczk tylko
wtedy, kiedy wreszcie przestaniesz go kontrolowa i naprawia za niego
wiat. Musisz pozwoli mu wypi piwo, ktrego nawarzy, i samodzielnie
poradzi sobie z problemem".
Kitty nie moga si jednak zdoby na to, by pozwoli Scottowi nauczy
si czegokolwiek na wasnych bdach. Scott wiedzia, e Kitty za kadym
razem wpaci za niego kaucj, wic nigdy nie prbowa dokonywa lepszych
wyborw. Wprost przeciwnie, jego wybory staway si coraz gorsze, a jego
prawne tarapaty - coraz bardziej skomplikowane.
Nazajutrz po swoich osiemnastych urodzinach Scott dokona kolejne
go niewaciwego wyboru i zosta aresztowany. Jednak tym razem jego czyn
podlega ju prawu karnemu dla dorosych, a nie, jak dotd, dla nieletnich.
Kitty stracia grunt po nogami, kiedy wyznaczona kaucja znacznie przeros
a jej finansowe moliwoci. Czua, e nie ma innego wyjcia i zadzwonia do
ojca Scotta.
- Tom nie tylko mi nie pomg - opowiadaa mi przez zy - ale jeszcze
powiedzia, e Scott powinien ponie konsekwencje swojego postpowania.
Nie mog na to pozwoli!
Powiedziaam jej, e zgadzam si z Tomem. Kitty bya wcieka, ale
musiaa pozwoli na to, by Scott ponis konsekwencje swojego czynu, bo
nie miaa skd wzi pienidzy na zapacenie kaucji.
139

Kiedy Scott wyszed z wizienia, niespodziewanie zacz si pakowa.


Kitty w panice zapytaa go, dokd si wybiera.
- Bd mieszka z tat - odpowiedzia. - On przynajmniej pozwala mi
by mczyzn.
Kitty nigdy nie nauczya si trudnej sztuki pozostawiania spraw was
nemu biegowi. Zamiast tego prbowaa sprawowa nad Scottem wadz
poprzez naprawianie wiata wok niego. To manipulacja. Smutna prawda
jest taka, e cho manipulacja moe pocztkowo przynosi podane skutki
- manipulowana osoba, w miar jak czuje si coraz bardziej schwytana
w puapk, zaczyna si wycofywa i prbuje odzyska wasn moc. Scott
usiowa poczu sw si poprzez kolejne wybryki i pakowanie si w kopoty.
W ten sposb deklarowa sw niezaleno i prbowa broni si przed
wtargniciami matki na jego prywatne terytorium.
W rezultacie podejmowanych przez Scotta prb wyzwolenia, Kitty
poczua si jeszcze bardziej zagroona, a jej reakcj byo wzmoenie wysi
kw utrzymania go na smyczy. Ja si tym zajm. Mog by idealn matk,
ktra wszystko zaatwi".
Jeli w jakimkolwiek zwizku tylko jedna z osb daje, rodzi si poczu
cie zobowizania, nawet jeli druga strona wcale nie prosia o pomoc. Po
mocna do daje coraz wicej i wicej, a tym samym zacienia krg.
Tymczasem osoba, za ktr kto nieustannie naprawia wiat, zaczyna czu
si nieswojo, bo ten miy czowiek tak wiele dla niej zrobi".
Odbiorca pomocy zawdzicza pomocnikowi bardzo duo i nieustannie
zadaje sobie pytanie: A niech mnie, dlaczego sprawiam przykro czowie
kowi, ktry najwyraniej chce dla mnie jak najlepiej?".
Odbiorca pomocy nie jest wcale draniem. Nie wykorzystuje bezbron
nej ofiary. To nie on zacz. Popeni tylko jeden bd - by zbyt miy,
przyjmujc co, co wygldao jak dar pyncy prosto z serca.
Warto, aby zapamita, e podarunki osoby wspzalenej s zwykle
opakowane w wesoy, kolorowy papier i przewizane byszczcymi wstka
mi. Zadaniem tych ostatnich jest przywizanie ci relacj, w ktrej dosta
niesz mnstwo kolorowych wstek, ale najprawdopodobniej adnej praw
dziwej wizi emocjonalnej.
Ze wzgldu na sw potrzeb bezpieczestwa, osoby wspzalene nig
dy - w adnym zwizku - nie bd dostpne emocjonalnie. W przeciwnym
razie czuyby si zbyt naraone na ciosy. Ich sygnay bezpieczestwa podpo
wiadaj im, e dostpno emocjonalna wywouje bezbronno, ktra z kolei
prowadzi do zagraajcych relacji, a wic chowaj si za barykad aktyw
noci i skierowanych na zewntrz zachowa.
Ludzie, ktrzy byli ofiarami, trac poczucie bezpieczestwa, kiedy
czuj si bezbronni. Wiele spord osb wspzalenych pado w przeszoci
ofiar przemocy emocjonalnej lub porzucenia. Przemoc emocjonalna ma
miejsce wtedy, gdy kto, kogo kochasz i komu ufasz, dopuszcza si zdrady,
140

wyrzdzajc ci fizyczn lub emocjonaln krzywd. Twj mzg skrztnie


przechowuje wszystkie yciowe dowiadczenia wraz z emocjami, ktre s
z nimi zwizane. Tym samym przemoc zostaje powizana z uczuciami
i emocje staj si nagle ze, niebezpieczne lub zagraajce. A emocje to
emocje. Nie s ze ani dobre, po prostu s. Uzdrowienie osoby, ktra w prze
szoci pada ofiar przemocy emocjonalnej, jest moliwe wtedy, gdy nauczy
si ona, jak budowa zdrowe wizi, niewymagajce manipulacji.
Zanim sam wpadniesz w puapk zaatwi-to-za-ciebie" i podejmiesz
prby naprawienia osoby wspzalenej, przypomnij sobie, e jest ona do
brze uzbrojona i nie pozwoli nikomu podej zbyt blisko. Natychmiast uru
chomi si u niej mechanizmy obronne i wkrtce znajdziesz si z powrotem
w klatce wspzalenoci. Powtarzaj wic sobie bez koca: nie zepsuem ci
i nie musz ci naprawia!
Zwizki funkcjonuj najlepiej wtedy, gdy obie strony daj z siebie
mniej wicej tyle samo, a kada z osb bierze na siebie odpowiedzialno za
wasne bdy i sama stara sieje naprawi.

OSOBA WSPZALENA - CECHY CHARAKTERYSTYCZNE

Kontroluje poprzez oferowanie pomocy

Wie si z innymi poprzez kontrol

Boi si porzucenia

Oferuje pomoc, ktra przeksztaca si w inwazj

Nie ma granic

Boi si bezradnoci

Rozdzia 14

Holicy

eli zwizae si z kim zwizanym z jak substancj lub negatywnym


zachowaniem, masz rywala, z ktrym nie moesz wygra. Musisz grun
townie i bezkompromisowo zastanowi si nad waszym zwizkiem
i swoimi oczekiwaniami wobec niego. Musisz take uwanie oceni rzeczywi
st sytuacj i porwna j z wasnymi pragnieniami oraz yczeniami.
Nie jestem zwolenniczk metody dwunastu krokw. Wierz, e ludzie
uzaleniaj si od rnych substancji (od kokainy, heroiny, amfetaminy
i czasami od alkoholu), jednak nie sdz, by mogli uzalenia si od zacho
wa (seksu, hazardu, zakupw itd.). To s wybory, a nie choroby. Wierz, e
w wypadku niektrych ludzi pewne programy dwunastu krokw mog si
sprawdza, ale nie sdz, by jakikolwiek program mg pomc wszystkim.
Kiedy pracuj z kim, kto regularnie wybiera destrukcyjne zachowa
nia, takie jak hulanki alkoholowe, palenie marihuany, przepracowywanie
si, objadanie, hazard lub naogowe zakupy, nie stosuj podejcia zgodnego
z modelem uzalenienia. Staram si raczej dotrze do problemu, ktry dana
osoba usiuje rozwiza poprzez swe zachowanie, a nastpnie prbujemy
wsplnie znale inne metody poradzenia sobie z tym kopotem.
Kiedy jednak jeste zwizany z kim, kto regularnie dokonuje nie
waciwych wyborw, twoim zadaniem nie jest prowadzenie terapii; w tej
relacji penisz rol partnera i tu wanie sprawy si komplikuj. Podczas
gdy ty starasz si uzyska zaspokojenie wasnych potrzeb, twj partner
koncentruje si na swej relacji ze zym zachowaniem. Poniewa jego zacho
wanie jest kwesti wyboru, szansa na jego zmian oraz przeniesienie uwagi
partnera na zwizek z tob istnieje tylko wtedy, gdy druga osoba jest goto
wa zaangaowa si w proces zmian.
Jeli jednak jeste zwizany z kim, kto jest fizycznie uzaleniony od heroiny, kokainy, amfetaminy, alkoholu itp. - to sytuacja wydaje si
142

znacznie trudniejsza, a prawdopodobiestwo rozpadu waszego zwizku


wzrasta. Trudno jest y z partnerem, ktry regularnie wybiera jakie nega
tywne zachowanie, poniewa musisz wtedy nie tylko radzi sobie z wyzwa
niami typowymi dla zwyczajnych zwizkw, ale take konkurowa z zacho
waniem, na ktrym koncentruje si uwaga twojego partnera. Jeli sprzeci
wisz si takiemu stanowi rzeczy, twj partner uzna to za prb zakwestio
nowania jego prawa wyboru. Moe stwierdzi, e to ty jeste problemem.
Taki pogld czsto prowadzi do powanych ktni, ty bowiem prbujesz
broni swojego terytorium, a twj partner usiuje zachowa dotychczasow
rwnowag, a jednoczenie nadal dostawa wszystko, czego pragnie. Jednak
w sytuacji, gdy uzaleniony partner dostaje wszystko, czego chce, najpraw
dopodobniej to ty musisz zdobywa si na wyrzeczenia.
Jeli godzisz si na ustpstwa, by twj partner mg ponawia ze
wybory, to jeste czci problemu. Ustpstwa mog wydawa si jedynym
sposobem ocalenia zwizku, ale ostatecznie bdziesz zawsze gra drugie
skrzypce i nie otrzymywa w zamian niczego pozytywnego.
Jeli zwizae si z osob uzalenion, nigdy nie bdziesz na pierw
szym miejscu. Koniec, kropka. Pierwszym zwizkiem - tym, ktry twj
partner bdzie wybiera cigle na nowo, za kad cen - bdzie jego relacja
z uzaleniajc substancj. Nie masz do siy, eby przezwyciy moc tej
substancji. Nie moesz z ni wygra. Bdziesz cierpie, a moe nawet zaa
miesz si. Taki zwizek naley przerwa do czasu, gdy twj partner bdzie
trzewy i czysty", ale ty nie moesz zmusi go do podjcia takiej decyzji.
Nie sposb podkreli tego do mocno: miej cakowit jasno co do
rnicy pomidzy wyborami zachowa, ktre podlegaj negocjacjom
i nad ktrymi mona zapanowa, a prawdziwymi uzalenieniami, bo
w ich wypadku jest to zupenie niemoliwe. Jeli twj partner jest uzale
niony, nie moesz mu pomc, dopki on sam nie bdzie gotowy pomc sobie.
To nie zaley od ciebie. Twj partner jest jedyna osob, ktra moe dokona
tych zmian. Nie bdziesz w stanie sprawi, aby co si wydarzyo, dopki
twj partner nie bdzie na to gotowy. To nie twoja wina. Niczego nie
zepsue i niczego nie musisz naprawia.
Jeli jednak twj partner jest czysty i trzewy lub jeli jest gotowy
zaprzesta dokonywania negatywnych wyborw, moesz przyczyni si do
przeksztacenia waszego zwizku tak, by sta si zdrowy i odnale stan
rwnowagi dla was obojga. Jeeli twj partner nie chce zrezygnowa z sub
stancji, od ktrej jest uzaleniony, wasz zwizek tak naprawd nie istnieje.
Jeste tylko rekwizytem. Wiem, e to bolesne wieci, ale przysporz ci one
mniej cierpienia ni ycie w wiecie kamstwa, w ktrym ty udajesz, e wasz
zwizek istnieje, a twj partner koncentruje si wycznie na wybranej
przez siebie substancji.
143

HOLICY - CECHY CHARAKTERYSTYCZNE


Podstawowym zwizkiem jest relacja z wybran substancj
To ty si powicasz
Brak rzeczywistej wizi emocjonalnej
Sabe granice
Zawsze bdziesz na drugim miejscu, za substancj od ktrej
uzaleniony jest twj partner
Wiele obietnic, e si zmieni, ale w lad za obietnicami nie id
adne czyny

Rozdzia 15

Skaa i Rakieta

n lubi lee na kanapie z misk popcornu, ustawion ostronie na


brzuchu i oglda w telewizji mecz swojej ulubionej druyny. Jest
zadowolony, spokojny, zawsze w domu. Ona lubi by cigle w ruchu,
wic kad minut wypenia jak aktywnoci. Rozmawia przez telefon,
robic pranie i piekc szeciowarstwowy tort dla swojego dziecka. Planuje
otwarcie wasnej firmy. Kiedy ze sob rozmawiaj, on mwi powoli, szczeg
owo i mao entuzjastycznie. Ona przeskakuje z tematu na temat, wypenia
jc przestrze pomidzy nimi szczebiotem i potokiem sw, czasami zupenie
bez skadu i adu. Ona woli wydawa pienidze i by w cigym ruchu. On
jest oszczdnym domatorem. Ona wypenia swj emocjonalny wiat aktyw
noci, on wypenia swj spokojem; jednak adne z nich nie wypenia swego
wiata drug osob.
Ona jest Rakiet, wypeniajc niebo swym migotliwym blaskiem
i odgosami niespodziewanych wystrzaw. On jest Ska, zakotwiczon g
boko w ziemi i zupenie niezainteresowan lataniem.
Jak to si stao, e s razem? Jeli si nad tym zastanowi, oczywiste
wydaje si, e kada ze stron ma do zaoferowania co, czego brakuje drugiej:
on daje jej stabilno, a ona jemu - mocne wraenia. Obojgu brakuje jednak
nie tylko stabilnoci czy ekscytacji, ale take emocjonalnego poczenia,
dziki ktremu mogliby je uzyska.
Czasami mwi moim klientom, e proces terapeutyczny przypomina
nieco obieranie cebuli: najpierw musisz przedrze si przez przypominajce
papier paty zewntrznej warstwy. To jest wanie problem, sprowadzajcy
ci do terapeuty - czynnik motywacyjny, ktry przepycha ci przez drzwi
gabinetu. Kolejne warstwy s coraz grubsze i bardziej soczyste. Grubo
oznacza zoono - a soki wywouj zy!
Obierajc cebul w tym wypadku, cidkryjemy, e powody, dla ktrych
Skaa i Rakieta zeszli si ze sob, s nieco bardziej zoone. Wedug mojej
145

teorii jest to przykad sytuacji, w ktrej ludzie uywaj si wzajemnie jako


lekarstwa.
Zarwno Rakiet, jak i Ska moe by kobieta lub mczyzna. Nie
sugeruj si moim przykadem. Wane, e Rakiet jest czsto osoba o gwa
townej hutawce nastrojw. Moe nawet cierpie na chorob dwubiegunow
(zwan niegdy psychoz maniakalno-depresyjn) lub na zaburzenie zwane
cyklotymi (z greckiego, dosownie cykliczne nastroje"), ktre klinicyci
okrelaj czasem mianem dziecicej choroby dwubiegunowej". Zaburzenia
te charakteryzuj si hutawk nastrojw - pomidzy gbok depresj
a wybuchami dzikiej energii - ktre nie maj zwykle okrelonego kierunku,
ale s bardzo intensywne.
Rakieta odczuwa potrzeb zakotwiczenia i normalnoci, ktr czasa
mi zaspokaja poprzez zwizanie si z kim, kto jest powolny i solidny.
Mona powiedzie, e to wanie skalisto Skay jest tym, czego potrzebu
je Rakieta, aby poczu si bezpiecznie.
Skaa natomiast jest czsto osob popadajca atwo w przygnbienie.
Rakieta wnosi w ycie Skay posmak ekscytacji, pomagajc jej wydoby si
z depresji. Spotkaam si take ze Skaami, ktre w przeszoci uyway
substancji stymulujcych (kokainy, amfetaminy), a pniej zerway z nao
giem. Wkraczajc w ich ycie, Rakieta wypenia stymulacj i mocnymi wra
eniami pustk, ktr pozostawiy po sobie narkotyki.
Problem polega jednak na tym, e Rakieta nie cierpi ogranicze, jakie
Skaa nakada na jej wysokie loty, a Skaa nienawidzi impulsywnoci i ener
gii Rakiety. Innymi sowy, najbardziej na wiecie nienawidz i najgwatowniej buntuj si wanie przeciw temu, co ich ku sobie przyciga.
Ten konflikt celw tkwi take u podoa niedostpnoci emocjonalnej
pomidzy obojgiem partnerw. Kade z nich zachowuje dystans, aby ochro
ni samego siebie. Utrzymywanie dystansu prowadzi z kolei do polaryzacji
zachowa Skay i Rakiety. Tworzy si bdne koo.
Jeff zjawi si na terapii, bo chcia sprbowa zrozumie swoj on".
Kiedy przeczytaam to na jego formularzu zgoszeniowym, westchnam,
mylc sobie: oto kolejny facet, ktry chce, eby to jego ona bya proble
mem. Okazao si jednak, e Jeff ma racj.
Jeff i jego ona, Marla, byli par ju w szkole redniej. On by szorst
kim, maomwnym mczyzn, ktry po skoczeniu szkoy zacz pracowa
w rodzinnej firmie, zajmujcej si sprzeda cikich maszyn. Lubi rozma
wia z ludmi o maszynach i przebywa w ich otoczeniu, a zatem praca
sprawiaa mu wiele radoci. Przynosia mu rwnie mnstwo pienidzy.
Marla nigdy nie bya w stanie utrzyma si przez duszy w jakiejkol
wiek pracy. Chodzia do wielu szk - dla kosmetyczek, pomocy stomatologi
cznych, barmanw, pielgniarek oraz do college'u ekonomicznego. Praco
waa jako kelnerka, barmanka, operatorka telefoniczna, stewardessa, po
moc pielgniarska, pomoc stomatologiczna, sekretarka w przychodni lekar146

skiej, kasjerka oraz akwizytorka. Kiedy Jeff przyszed do mnie po raz pier
wszy, Marla zajmowaa si sprzeda samochodw. W cigu rocznej terapii
Jeffa jego ona zmieniaa prac moe ze dwadziecia razy.
Marla miaa take problem z przyzwyczajeniem si do roli matki ich
czteroletniej creczki, Melissy. Marla uwielbiaa ubiera Meliss w dziecic
wersj swoich strojw, a nastpnie zabiera ma do barw i innych miejsc
przeznaczonych dla dorosych.
Kolejnym problemem tej pary byy pienidze. Jeff zarabia ich mn
stwo, dysponowa take pokanym majtkiem rodzinnym. Maestwo mie
szkao w ogromnym domu nad jeziorem; kade z nich jedzio wasnym,
nowym samochodem. Marla uwielbiaa robi zakupy i czsto si na nie
wybieraa. Zdarzao si, e jej miesiczne zakupy kart kredytow osigay
warto dziesiciu tysicy dolarw. Kiedy Jeff prbowa wprowadzi jakie
ograniczenia, Marla zdobywaa nowe karty kredytowe, nie mwic mu o tym.
Pewnego razu jej miesiczny rachunek za telefon komrkowy wynis trzy
tysice dolarw.
Chocia Marla robia rzeczy, ktre doprowadzay Jeffa do furii, zda
rzao si, e oboje wietnie si razem bawili. Jeff powiedzia, e uwielbia
spontaniczno Marli. Przyzna take, e kiedy jest z ni, to czuje, e yje".
Problem polega jednak na tym, e wraz z upywem czasu zachowania Marli
przybieray na sile. Wydawaa coraz wicej, zarabiaa coraz mniej, pia coraz
wicej, coraz rzadziej zajmowaa si Meliss i coraz czciej si wciekaa.
Jeff prbowa wszystkiego - ustpowa jej, robi awantury, blokowa jej
karty kredytowe, da, aby wzia si w gar - wszystko na prno.
Pewnego dnia Marla przysza na spotkanie z Jeffem. Bya wysok,
szczup, pikn kobiet, a jej wewntrzny motorek pracowa na najwy
szych obrotach. Kiedy siedziaa, poruszaa szybko stop, jej rce byy w cig
ym ruchu i czsto mrugaa. Wydawao si, e ma problemy z koncentracj
na jednym zagadnieniu; czsto przeskakiwaa z tematu na temat. W jej
odczuciu problem tkwi w Jeffie, ktrego okrelia mianem lenia, ktremu
nigdy nie chce si nic robi; cigle tylko zasypia w fotelu przy wczonym
telewizorze".
Jeff by wedug niej winien wszystkiemu, o czym wspomina. Ponosi
win za jej zakupy, bo by nudziarzem. By take winien jej brakowi wizi
z crk, bo nigdy nie pozwoli jej by matk.
Marla opisaa straszne dziecistwo z ojcem alkoholikiem i chor psy
chicznie matk. Opowiadaa o przemocy seksualnej, emocjonalnej, fizycznej
i umysowej. Mwia o tym, e jako mae dziecko zostawaa czasami sama
w domu przez wiele dni, kiedy jej matka trafiaa do szpitala, a ojciec pi
i pomieszkiwa u rnych znajomych kobiet. Jej ojciec zgin w wypadku
samochodowym, a matka popenia samobjstwo, kiedy Marla bya jeszcze
w szkole redniej, wic dziewczyna wychowywaa si sama. Powiedziaa, e
147

Jeff by wwczas jedynym normalnym punktem w jej szalonym wiecie, ale


teraz sta si nudny.
Jeff miesicami zadrcza si, prbujc podj jak decyzj i znale
magiczne sowa lub dziaania, ktre mogyby naprawi Marl, podczas gdy
ona nadal pdzia przez ycie, porzucajc prac za prac, zacigajc nowe
dugi i wpadajc w kolejne kopoty.
Wreszcie pewnej nocy Jeff zadzwoni do mnie po pomoc. Wydawa si
przeraony i zdenerwowany, kiedy opisywa zachowanie Marli. Powiedzia,
e jego ona mwi strasznie szybko i nie moe usiedzie spokojnie. Odda jej
suchawk, a Marla powiedziaa mi, e wyjeda natychmiast do Hollywood,
bo usyszaa w radio rockow piosenk, w ktrej rozpoznaa ukryty przekaz,
e zostanie gwiazd filmow, jeli uda jej si natychmiast tam dotrze.
Dodaa, e zna tajemne sowa, ktre musi powiedzie dyrektorowi studia
filmowego, a wtedy on zrozumie, e Marla zostaa wybrana. Poinformowaa
mnie take, e Jeff uwizi j, a ona nie ma pojcia, kim on jest.
Poradziam Jeffowi, eby wezwa policj i zawiz j na oddzia psy
chiatryczny lokalnego szpitala. U Marli zdiagnozowano tam chorob dwu
biegunow. Bya wanie w samym rodku fazy maniakalnej, kiedy Jeff do
mnie zadzwoni (czasami w ostrej fazie maniakalnej ludzie zupenie trac
kontakt z rzeczywistoci). W szpitalu Marli podano leki, a nastpnie zwol
niono j do domu. Lekarstwo nie wpyno jednak na jej stan. Wkrtce
wystpi u niej kolejny ostry epizod manii i ponownie trafia do szpitala.
Zanim Jeff podj decyzj o rozwodzie, Marla znalaza si w szpitalu stano
wym. Nawet wtedy Jeff czu si rozdarty pomidzy sw mioci do entuzja
zmu Marli, a nienawici do skrajnoci jej zachowa.
Ow tendencj do jednoczesnego odpychania i przycigania wzmacnia
dodatkowo niezdolno obojga partnerw do zbudowania wizi na waci
wym poziomie emocjonalnym. Konflikty i mocne wraenia Rakiety oraz
bezczynno Skay zastpuj autentyczne wizi emocjonalne midzy nimi.
Nie potrafi od siebie odej; nie s te w stanie wzi si w gar i dokona
w sobie zmian.
Trudno jest zmieni takie zwizki, poniewa wystpuje w nich skom
plikowana mieszanka zachowa i braku chemicznej rwnowagi. Rakiety
cierpi czsto na chorob dwubiegunow; u Ska wystpuje niejednokrotnie
kliniczna depresja. Objawy obu chorb mona zagodzi przy pomocy lekw,
jednak niektrzy ludzie cierpicy na zaburzenia dwubiegunowe nie znosz
zobojtnienia, jakie wywouj u nich leki i czsto odmawiaj ich przyjmowania.
W takim wypadku kada ze stron musi poradzi sobie z wasnymi
problemami, zanim mona bdzie zaj si trudnociami zwizku. Czsto
poczenie lekw i terapii moe wzmocni efekty indywidualnej pracy part
nerw. Kada ze stron musi wykazywa ch dokonania zmian w sobie oraz
w zwizku. Osignicie tego celu jest moliwe, wymaga jednak czasu i tera148

pii, a przede wszystkim dugotrwaego zaangaowania si partnerw w pro


ces zmian.
Jeli jeste Ska, pamitaj, e druga osoba nie moe zagodzi twoje
go przygnbienia ani da ci wicej energii. Jeli jeste Rakiet, zrozum, e
powtarzajcy si schemat wzlotw i upadkw nie jest sposobem na ycie.
Mona y porodku i mimo wszystko dobrze si bawi!

SKAA I RAKIETA - CECHY CHARAKTERYSTYCZNE

Jedna z osb jest bardzo energiczna, a druga - spokojna

Partnerzy wykorzystuj si nawzajem jako lekarstwo

Konflikty i chaos zastpuj wi emocjonaln

Sabe granice

Duo emocji, brak wizi

Rozdzia 16

Rodzice niedostpni
emocjonalnie

iewtpliwie relacja z rodzicami jest najbardziej skomplikowanym spo


rd wszystkich zwizkw w naszym yciu. To ona decyduje o pierw
szych krokach, jakie stawiamy na psychologicznej i emocjonalnej cie
ce, ktr kroczymy w cigu ycia. Jest to relacja, ktra - w ten lub inny sposb
- determinuje wszystkie nasze kolejne zwizki i w duej mierze decyduje o na
szych relacjach z wasnymi dziemi.
Dzieci rodzicw niedostpnych emocjonalnie rwnie wyrastaj na
ludzi niedostpnych emocjonalnie. Pamitasz Parkera, Narcyza z rozdziau
dwunastego? Rodzice Parkera prowadzili bogate ycie towarzyskie, kiedy
on i jego rodzestwo byli mali. Powiedzia mi, e pamita, jak jego matka
mawiaa: Spdzamy wicej czasu z przyjacimi ni z wami, bo wy dzieciaki
i tak kiedy odejdziecie, a nasi przyjaciele bd zawsze przy nas". Parker
odebra wic jasny przekaz, e rodzice musz wybiera midzy przyjacimi
a dziemi. Nic dziwnego, e po latach w ten sam sposb podchodzi do relacji
z wasnymi dziemi; czsto przedkada towarzystwo swoich wdkujcych
kumpli nad obowizki rodzinne, nie zwaajc na to, e jego koledzy nieraz
przyprowadzali ze sob swoje pociechy.
Wiele osb, ktre urodziy si podczas wyu demograficznego, to dzie
ci ludzi, ktrzy zostali wychowani przez wiktoriaskich rodzicw. W cza
sach wiktoriaskich obowizywaa zasada, e dzieci powinno by wida, ale
nie sycha. Owych wiktoriaskich dziadw ograniczay surowe zasady.
Midzyludzkie ciepo i wizi z innymi uznawano wwczas za niestosowne.
Ludzie zachowywali wic dystans - fizyczny i emocjonalny.
Nasi rodzice, urodzeni podczas wyu demograficznego lat dwudzies
tych - w okresie przemian obyczajowych - a wychowani w latach trzydzies150

tych, kiedy kryzys ekonomiczny skania ludzi do izolowania si od innych,


sami stali si rodzicami bez wyranie okrelonego stylu oraz bez autentycz
nych zasad dotyczcych wizi. Traf chcia, e wanie w tym okresie pojawi
si B.F. Skinner i jego najsynniejszy ucze, doktor Benjamin Spock.
Skinner i Spock byli behawiorystami. W najwikszym skrcie: przed
stawiciele tej teorii uwaaj, e wszelkie zachowania s determinowane
zewntrznie bez udziau emocji. Doktor Spock zaleca wic styl rodzicielski,
polegajcy na ksztatowaniu zachowa dziecka poprzez nagradzanie zacho
wa uwaanych za dobre oraz karanie tych, ktre wydaway si niewaci
we. Poniewa Spock i Skinner nie uznawali istnienia procesu wewntrzne
go - emocjonalnego - nie przykadali wagi do budowania emocjonalnych
wizi z dziemi. Ta behawioralna perspektywa zostaa przychylnie przyjta
przez pokolenie, ktre samo czuo si tylko w minimalnym stopniu zwiza
ne z wasnymi wiktoriaskimi rodzicami. Niestety, ujcie behawioralne
przyczynio si do tego, e znaczny odsetek osb urodzonych w okresie
wyu demograficznego ma sabe wizi emocjonalne ze swoimi rodzicami.
Jedna z moich koleanek, Andrea Mullenbach, ma bogate dowiad
czenie w pracy z klientami w starszym wieku. Czsto rozmawiaymy
o emocjonalnym dystansie, ktry dzieli tak wiele osb z naszego pokolenia
od ich rodzicw, oraz o tym, jak w problem wydaje si komplikowa z upy
wem lat. Andrea przypuszcza, e w dystans ma dwa rda: niedostpno
emocjonaln z okresu dziecistwa oraz jej pniejsze zastygnicie" w po
staci stylw osobowociowych, opierajcych si na zoci i dystansie. Andrea
nazywa to skrystalizowanym zaburzeniem osobowoci"; to z jego powodu
rodzice staj si dla nas czasami obcymi, nie zawsze lubianymi ludmi.
Poniewa ju od samego pocztku nasze wizi emocjonalne s do delikat
ne, owe przemiany oddalaj nas od siebie i wzmagaj emocjonaln izolacj.
Ludzie, ktrzy nale do tak zwanego pokolenia X, czsto z pewn
satysfakcj zwracaj uwag na to, e ich rodzice - urodzeni w okresie wiel
kiego wyu demograficznego - take nie s cakowicie otwarci ani nie two
rz idealnych wizi emocjonalnych ze swoimi dziemi. Wielu spord moich
pacjentw z tego pokolenia mwi o nadopiekuczoci swoich rodzicw, kt
rzy wtrcali si we wszystkie ich poczynania (z kamer wideo zawsze w po
gotowiu), jednak nie potrafili zbliy si do nich emocjonalnie na tyle, by
zrozumie, e ich dzieci potrzebuj indywidualnej przestrzeni i niezaleno
ci. Styl wizi pomidzy rodzicami z pokolenia wyu demograficznego a ich
dziemi z pokolenia X odzwierciedla zatem zaoenia koncepcji behawioral
nej - w centrum uwagi znajduj si dziaania i zachowania, a nie wspist
nienie oraz emocje.
Ludzie z pokolenia X sami wkraczaj dzi w wiat rodzicielstwa. Do
wiadczenie nauczyo wielu z nich zachowywania emocjonalnego dystansu.
Ciekawe, czy w obliczu nowego zainteresowania wiziami uczuciowymi
151

w naszej kulturze bd potrafili zbudowa ze swymi dziemi lepsze i blisze


relacje emocjonalne?
Najbardziej jednak martwi si o dorastajce samotne matki, ktre
urodziy dzieci na dugo, zanim dorosy do roli rodzicw. W mojej praktyce
terapeutycznej spotykam si z wieloma nastolatkami i dobrze znam egzy
stencjalny niepokj tego okresu. Dodanie niezliczonych potrzeb niemowl
cia do ogromnej presji czasu dorastania, wywouje straszliwe problemy nie
tylko u matki, ale take u dziecka.
Czsto widuj w supermarketach mode matki ze swymi pociechami
i nieodmiennie uderza mnie ich nieszczliwy wygld. Dzieci jak to dzieci krzycz, domagaj si, popakuj - a dorastajca matka, ktra sama jest
jeszcze dzieckiem, nie potrafi zaakceptowa owych naturalnych potrzeb
dziecka; co wicej - czuje si zagroona. Moe zareagowa na zachowanie
swojego malestwa agresj sown, a czasem nawet fizyczn, tworzc w ten
sposb dystans emocjonalny, ktry, jak si obawiam, bdzie dzieli oboje
przez wiele kolejnych lat.
Idealni rodzice nie istniej. Doskonao nie ley w ludzkiej naturze.
Pozwl jednak, e raz jeszcze powtrz: to jest wyjanienie, a nie uspra
wiedliwienie. Nie twierdz, e to rodzicw naley wini za dystans emocjo
nalny, jaki dzieli ich od wasnych dzieci. Sugeruj natomiast, e kady z nas
uczy si stylu budowania wizi emocjonalnych w rodzinie, z ktrej pochodzi.
Nadzieja w tym, e negatywne zachowania nie zawsze ulegaj utrwaleniu.
Pamitajmy o tym, i we wszystkich yciowych sprawach mamy wol
ny wybr. Fakt, e nauczylimy si jakiego stylu, wcale nie oznacza nie
monoci przyswojenia adnego innego. Wane, abymy zdawali sobie
spraw, skd pochodzimy, ale nie moemy na tej podstawie oskara swoich
rodzicw czy dziadkw. Nie mamy take wystarczajcych powodw, aby
oskara wasne dzieci, kiedy same stan si rodzicami, lub dorastajce
samotne matki, ktre z caych si prbuj nauczy si dorosoci.
Zrozumienie stylu, jaki wynielimy z rodzinnego domu, daje nam
natomiast podstaw do zastanowienia si nad wasnymi wyborami i styla
mi, a take do wprowadzenia koniecznych zmian, dziki ktrym bdziemy
mogli tworzy peniejsze wizi emocjonalne z wszystkimi wok.
Kitty, ktr poznalimy w rozdziale trzynastym, kiedy to przyjrzeli
my si jej wspzalenemu zwizkowi ze Scottem, bya crk odnoszcego
ogromne sukcesy ojca - czowieka, ktry zbudowa od podstaw przedsibior
stwo produkcyjne o wartoci wielu milionw dolarw. Chocia ojciec Kitty
spenia wszelkie kaprysy kadej ze swych trzech crek i dawa im wszystko,
czego tylko zapragny, bardzo rzadko bywa w domu. W te nieliczne wieczory,
kiedy zda do domu na rodzinn kolacj, zajmowa si przede wszystkim
przesuchiwaniem crek w sprawie ich stopni, randek, osigni i celw.
Nie interesowa si nimi jako emocjonalnymi istotami, co wicej, odrzuca
ich potrzeb mioci jako przejaw saboci.
152

Kitty dwukrotnie polubia wiern replik swego ojca. Pierwsze


z tych maestw trwao dwadziecia lat, podczas ktrych urodzili si jej
trzej synowie. Jej pierwszy m, Tom, by odnoszcym wielkie sukcesy
biznesmenem, ktry rzadko bywa w domu. Kitty prbowaa przeciwstawi
si jego podejciu do ich zwizku, namawiajc go, by poddali si terapii
maeskiej i popracowali nad rozwizaniem swoich problemw. Jednak
Tom nie potrafi zrozumie, co j denerwuje. Podkrela, e przecie daje jej
wszystko, czego tylko zapragnie, i nigdy nie odmawia pienidzy na wszelkie
zachcianki jej i dzieci.
Kiedy u najstarszego z ich synw objawi si talent hokejowy, Tom
zacz nagle wykazywa zainteresowanie, jedc na mecze druyny syna
i zabierajc ze sob Kitty oraz dwch pozostaych chopcw. Gdy Kitty
zwrcia mu uwag na to zadziwiajce zainteresowanie, powiedzia jej, e
sdzi, i zawsze wanie tego pragna.
Kiedy Kitty miaa ju zupenie dosy emocjonalnego dystansu i narcy
stycznego stylu Toma, rozwioda si z nim. Mniej wicej w rok po rozwo
dzie, podczas kongresu zorganizowanego przez jej firm, poznaa Dave'a.
By dawnym zawodowym wojskowym, jak jej powiedzia - wielokrotnie
odznaczanym za odwag podczas wojny wietnamskiej. Po odejciu z wojska
zaoy wasn firm budowlan, ktra, wedug jego sw, przynosia ogrom
ne zyski. Jego dwudziestoletnie maestwo zakoczyo si mniej wicej
w tym samym czasie co maestwo Kitty.
Dave zacz stara si o wzgldy Kitty, a ona - jak mi powiedziaa - po
raz pierwszy w yciu poczua, e jest wana dla swojego mczyzny. Wolaa
by, eby sprawy toczyy si wolniej, ale Dave'owi bardzo spieszyo si do
lubu. Kitty poczua, e znalaza odpowiedniego mczyzn. Jej synowie
lubili Dave'a, chocia Scott mia z nim kilka utarczek. Kitty uwaaa, e
Dave cakiem niele poradzi sobie z testem Scotta. Czua si gotowa.
W cigu miesica po lubie Kitty odkrya, e firmie budowlanej Dave'a
nie wiodo si wcale tak wietnie, jak jej mwi. W przypywie naprawczego
szalestwa zlikwidowaa fundusz studencki Scotta i zainwestowaa w bi
znes Dave'a. Dave pogry si bez reszty w sprawach firmy, zaniedbujc
Kitty i chopcw. Kiedy prbowaa przeciwstawi si jego dystansowi, krzy
cza i grozi jej. Dave nie zgodzi si na podjcie terapii, ktra pomogaby mu
zmniejszy w dystans, nie wyrazi te zgody na terapi Kitty.
Po czterech latach rosncych zagroe i strat finansowych Kitty zre
zygnowaa ze zwizku z Davem i przysza na terapi. Najpierw zajymy
si jej problemami z synem, a nastpnie zaczymy si zastanawia, dlacze
go jego niezaleno wydaje jej si takim zagroeniem. Kitty zacza zdawa
sobie spraw, e boi si zaakceptowa samodzielno swych synw, ponie
wa nigdy nie bya naprawd zwizana ani z ojcem, ani z adnym z mw.
Czua, e jeli pozwoli odej swoim synom, zostanie na wiecie zupenie
sama.
153

Kitty ciko pracowaa nad gniewem, jaki odczuwaa wobec ojca, a


w kocu poradzia sobie z problemem porzucenia. Od wielu lat nie rozma
wiali ze sob, jednak Kitty postanowia, e w ramach procesu zdrowienia
sprbuje zbudowa midzy nimi wi. Pocztkowo ojciec by na ni wcie
ky, bo uwaa, e to ona go porzucia. Zachcaam j, aby si nie poddawaa,
i z czasem powstaa midzy nimi wi. Nie bya doskonaa, ale pozwolia im
dotrze do siebie nawzajem.
Owa wi zagodzia w Kitty potrzeb rozwizania problemu poprzez
zastpcze relacje i otworzya przed ni drog ku zwizkowi wolnemu od
obcie. Kitty spotyka si teraz z profesorem jednego z lokalnych uniwer
sytetw. W jego ustabilizowanym yciu jest do miejsca dla niej, przyjaci,
pracy i zainteresowa. Ma dobre relacje z wasnymi rodzicami i dziemi.
Jak twierdzi Kitty, jej partner utrzymuje dobre relacje nawet z by on.
Po raz pierwszy w yciu Kitty dowiadcza prawdziwego partnerstwa
w zwizku i, jak mwi, czuje si z tym bardzo dobrze. Nadal udoskonala
swj zwizek z ojcem i buduje dobre wizi z synami.
Kitty wybraa dwch pierwszych mw na podstawie dowiadcze
wyniesionych z rodzinnego domu, jednak kiedy ta metoda si nie sprawdzi
a, potrafia nauczy si zupenie nowego stylu.

Nowe narzdzia
Nowe narzdzia uatwiaj ludziom wprowadzanie zmian. Moesz traktowa
swoje umiejtnoci interpersonalne jako narzdzia z twej osobistej skrzyn
ki. Im bardziej rnorodne s twoje umiejtnoci, tym lepszymi narzdzia
mi dysponujesz.
Pozostaa cz tej ksiki pomoe ci uzupeni twoj kolekcj o nowe
narzdzia i podpowie ci, jak ich uywa. Dysponujc narzdziami, ktre
pomog ci uzyska w zwizku to, czego pragniesz, bdziesz take mg
trafniej rozpozna nieprawidowe relacje (kiedy Kitty zacza szuka zdro
wego, dajcego spenienie zwizku, nie spotkaa od razu swojego profesora)
oraz oceni, nad ktrymi zwizkami warto popracowa i jacy ludzie mog
si zmieni.
Narzdzia te pomog ci take zharmonizowa wasne umiejtnoci,
a take zmieni te zachowania i przekonania, ktre przeszkadzaj ci w od
nalezieniu zwizku dostpnego emocjonalnie.

154

Najpierw sprawd sam siebie


By moe jednak podejrzewasz, e sam jeste niedostpny emocjonalnie.
Jak si o tym przekona? Pobrzmiewa tu filozoficzna nuta, przypominajca
stare zagadnienie: Jeli drzewo przewrci si w lesie...". Twoje pytanie
mogoby brzmie tak: Jeli nie mam kontaktu z wasnymi emocjami, jak
mog sprawdzi, czy mam z nimi kontakt?".
Wyprbuj zamieszczony poniej test, a przekonasz si, gdzie si znaj
dujesz na skali niedostpnoci emocjonalnej.

TEST NA NIEDOSTPNO EMOCJONALN


Zaznacz odpowiedni liczb punktw (od 1 do 4) dla kadego z nast
pujcych twierdze:
1 - nigdy

2 - czasami

3 - czsto

4 - zawsze

1. Kiedy ogldam film, naprawd wczuwam si


w emocje bohaterw.

12

2. Kiedy kto mwi mi, e jest mu smutno, po


trafi dzieli jego emocje.

3. Kiedy spogldam na mojego partnera, czuj


jednoczenie wiele rnych rzeczy.

4. Zo szybko mi mija.

5. Bardzo chciabym, eby mj zwizek trwa dugo.

6. Kiedy sysz weso piosenk, czuj rado.

7. Lubi mia si i paka.

8. Mog domyli si wszystkich uczu mojego


partnera na podstawie jego zachowania.

9. Mwi innym, co czuj.

10. Kiedy si boj, potrafi sobie z tym poradzi.

11. Bez wzgldu na to z kim jestem, dobrze wiem,


kim jestem.

12. Znam swoje wartoci i zasady i trzymam si


ich.

3.

13. Nie mam wtpliwoci co do swoich celw tych, ktre dotycz mnie samego, i tych, ktre
odnosz si do zwizkw.
155

14. Potrafi rozmawia z partnerem o swoich uczuciach.


15. Lubi dostrzega emocje u innych.

3 4

12
12

Teraz oblicz cakowit liczb punktw. Jeli wynosi ona:


1 - 1 5 : Emocje s dla ciebie tylko tajemnicz pogosk; odnalezienie
swego emocjonalnego Ja" bdzie od ciebie wymagao cikiej pracy.
16 - 30: Masz jaki kontakt ze swoim yciem emocjonalnym, ale
spdzasz sporo czasu w Szarej Strefie.
31 - 45: Masz emocjonalny kontakt z wieloma obszarami swego ycia,
ale niektre sprawy ka ci ucieka i ukrywa si.
46 - 60: Masz peen kontakt ze swoimi uczuciami. Dobrze znasz swoje
emocje i potrafisz rozpoznawa je u innych.
Teraz, kiedy ju wiesz, gdzie si znajdujesz, moesz wykona nastp
ny krok, czyli rozpocz wprowadzanie pozytywnych zmian w swoich rela
cjach z innymi. Pamitaj, e zmiany mog by nieprzyjemne, bez wzgldu
na to, jak pozytywne s ich skutki, a wic nie spiesz si. Daj sobie do
czasu, aby zmiana moga przeobrazi si w bezpieczny zwyczaj. W ten spo
sb bdzie ci atwiej uczyni owe zmiany czci twojego ycia.

Rozdzia 17

Model zmian i rozwoju

eraz, kiedy przyjrzelimy si ju emocjonalnie niedostpnym ludziom


i zwizkom oraz kiedy poznae twoje wasne miejsce na skali niedo
stpnoci emocjonalnej, moemy przystpi do gromadzenia narzdzi.
Odpowiednie narzdzia pomog nam i naszym partnerom otworzy si emo
cjonalnie, uatwi nam take radzenie sobie z ludmi, ktrzy nie chc si
zmieni.
Zmiana jest kwesti wyboru - moe go dokona jedynie osoba, ktrej
zmiany s potrzebne. Niezalenie od tego, jak bardzo pragniesz, by twj
partner zachowywa si inaczej, prawda jest taka, e on (lub ona) moe
wybra trwanie przy swoim dotychczasowym postpowaniu. Nie moesz go
zmusi do przesunicia si nawet o milimetr, dopki sam nie bdzie na to
gotowy. Przed tob stoi natomiast zadanie dokonania wasnego wyboru:
zosta z nim (lub z ni), majc nadziej, e nadejd lepsze czasy lub odej
w przekonaniu, e nic nie zmieni si na lepsze.
Pamitaj rwnie, e chocia perspektywa pozostania z partnerem
z nadziej na lepsze czasy moe wydawa si bardzo kuszca, to jednak
ludzie zmieniaj si tylko wtedy, kiedy dotychczasowa sytuacja staje si dla
nich naprawd trudna do zniesienia. Ludzie odcici emocjonalnie od sa
mych siebie dopracowali si jednak tak wielu technik radzenia sobie, e
czsto musi min bardzo wiele czasu, zanim poczuj si nieswojo. Moesz
zatem na prno czeka na zmian, ktra osobie niedostpnej emocjonalnie
wydaje si zdecydowanie zagraajca.
Jeeli jednak osoba niedostpna emocjonalnie chce si zmieni lub
jeli chodzi o relacj, z ktrej bardzo trudno zrezygnowa - na przykad
z rodzicami albo z dziemi - kluczem do otwarcia emocjonalnego wiata jest
otwarcie kanaw komunikacji.
157

Ani w szkoach, ani w naszej szeroko pojtej kulturze, nie powica


si wiele uwagi umiejtnociom komunikacyjnym i technikom suchania.
Jedynym sposobem na nauk, jak mamy si komunikowa jako doroli, jest
obserwacja tego, co dzieje si w naszych domach rodzinnych. Jeli dorasta
e w rodzinie, w ktrej musiae krzycze, aby ci usyszano, a twoja part
nerka wzrastaa w domu, w ktrym wybuchy emocjonalne w ogle si nie
zdarzay lub naleay do rzadkoci, wasze odmienne style komunikacyjne
bd wam utrudnia osignicie porozumienia. Kade z was bdzie walczy
z tym, co druga strona uznaje za waciwe. Moesz dugo zastanawia si,
dlaczego za kadym razem, kiedy zaczynasz nadawa na wasnej fali, twj
partner zachowuje si jak jele w olepiajcym wietle reflektorw. Moe on
przez dugi czas bdnie interpretowa twoje gone argumenty i gniewne krzy
ki. Wydaje si, e strasznie duo si dzieje, prawda? Brak tylko komunikacji.
Istnieje pewien wymiar, ktry warto rozway za kadym razem,
kiedy dochodzi do werbalnej lub niewerbalnej wymiany z kimkolwiek. Mam
tu na myli Lokalizacj Emocjonaln.
Lokalizacja Emocjonalna to uczuciowa perspektywa, przyjmowana
przez czowieka w danym momencie. Osoba lub osoby, z ktrymi si komu
nikujesz, rwnie przyjmuj okrelon pozycj emocjonaln. Wyobra sobie
Lokalizacj Emocjonaln jako plac do gry w klasy z picioma podstawowymi
polami, ktre kady moe emocjonalnie zaj" w dowolnej chwili. Kieru
nek rozwoju komunikacji wie si zarwno z polem zajmowanym przez
osob, z ktr si porozumiewasz, jak i z polem zajmowanym przez ciebie
samego. Ludzie czsto przeskakuj bez ostrzeenia na inne pole w samym
rodku procesu komunikacyjnego. Nie wpadaj jednak w panik. Kiedy sko
czymy, bdziesz prawdziwym ekspertem w dziedzinie Lokalizacji Emocjo
nalnej.
Rozpoczn od zdefiniowania jednostki komunikacyjnej, ktr nazy
wam wymian. Wymiana to kady akt komunikacji werbalnej lub niewer
balnej pomidzy dwiema lub wicej osobami. Wymiana moe trwa zaledwie
sekund, ale take wiele godzin, a nawet lat. Moe zachodzi podczas bez
poredniego spotkania, listownie, przez telefon lub za pomoc wszelkich
innych rodkw przekazywania idei. Mog w niej uczestniczy dwie osoby
lub miliony, a take kada porednia liczba ludzi. Wymiana moe by jedno
stronna (na przykad znajomy, ktry pomacha do ciebie na ulicy, wykadow
ca czy te prezenter telewizyjny), dwustronna (rozmowa, ktnia, art) lub
wielostronna (kibice na meczu, dyskusje grupowe, debaty podczas kongre
sw i sympozjw). Oczywicie, w ramach jednej wymiany wielostronnej mo
e zachodzi wiele wymian jedno- i dwustronnych. Wymiana moe by zu
penie pozbawiona emocji albo przepeniona uczuciem. Moe by wana lub
zupenie baha. Wymiany s podstaw komunikacji, a tym samym funda
mentem wszelkich zwizkw. To rwnie narzdzia Lokalizacji Emocjonal
nej.
158

Pi pl Lokalizacji Emocjonalnej
Zaczn od zej wiadomoci: spord owych piciu pl a cztery s dysfun
kcjonalne. Doprawdy nie lubi okrelenia dysfunkcjonalny", poniewa
stao si ono niejednoznaczne i bywa czsto naduywane. Klienci przycho
dz do mnie i wyznaj, e pochodz z dysfunkcjonalnej rodziny", tak jakby
to sowo nie tylko wyjaniao wszystko, co powinnam wiedzie o ich rodzi
nie, ale take stanowio jak mroczn, rodzinn tajemnic. Jedna osoba
moe przez to rozumie, e pochodzi z rodziny, w ktrej ludzie nie zawsze
potrafi si ze sob porozumie. Kto inny chce przez to powiedzie, e
w jego rodzinie naduywa si alkoholu i narkotykw. Kolejna osoba moe
mie na myli rytualne tortury, jakim j poddawano. Tak szerokie zastoso
wanie praktycznie odbiera temu sowu jakiekolwiek znaczenie.
Okrelenie dysfunkcjonalny" ma take charakter oceniajcy. Klienci
wypowiadaj je niemal szeptem, tak jakby w pewnym sensie ponosili odpo
wiedzialno za to, e ich rodziny tak le radz sobie z emocjami. Ludzie,
ktrzy odczuwaj wstyd za swoje rodziny i bior na siebie odpowiedzialno
za ich szalestwo, maj problemy z pozytywn samoocen, co z kolei spra
wia, e trudno im pozwoli sobie na wprowadzenie zmian i uleczenie. Sowo
dysfunkcjonalny" bywa take naduywane w mediach, kiedy mwi si
w nich o rodzinie i szkole, a take zwizkach spoecznych i pracowniczych.
Syszaam nawet, jak okrelenia dysfunkcjonalny" uywano w odniesieniu
do caych narodw!
Aby nie przyczynia si do niejednoznacznej, penej naduy, ocenia
jcej kariery sowa dysfunkcjonalny", podam moj wasn definicj tego
terminu: zachowanie dysfunkcjonalne utrudnia rozwj, jasno komunika
cji oraz sprawiedliwe rozwizywanie konfliktw. Takie zachowanie moe
wystpowa w zwizku, w rodzinie lub w danej kulturze. Wszystko poza
tym zasuguje na inne miano.

159

Podstawy Lokalizacji Emocjonalnej


Lokalizacja emocjonalna jest narzdziem, ktre pomoe ci spojrze na two
jego komunikacyjnego partnera z innej perspektywy, co znacznie uatwi
proces waszej komunikacji.
Pamitajmy, e ludzie wybieraj wasn Lokalizacj Emocjonaln oraz
swoje zachowania czym powodowani. Niezalenie od twojej oceny tego
powodu, suy on jakim celom drugiej osoby. Pamitajmy take, e w
wybr dokonywany jest czsto niewiadomie. Dlatego jeeli sprbujesz po
rozmawia z kim wprost o motywach, skaniajcych go do jakiego zacho
wania, moe on zaprzeczy ich istnieniu w sposb, ktry wyda ci si bardzo
szczery, poniewa jego wybr zosta dokonany niewiadomie.
Ludzie wybieraj zwykle dan lokalizacj emocjonaln dlatego, e
daje im ona poczucie bezpieczestwa- Dla wikszoci z nas poczucie bezpie
czestwa jest rwnoznaczne z zachowaniem kontroli, co wydaje si zreszt
zupenie logiczne. Problem wynika std, e to, co jednej osobie wydaje si
bezpieczne i w peni kontrolowane, moe by postrzegane przez drug stron
owej wymiany jako bardzo zagraajce i wymykajce si spod kontroli.
Greg i Lola maj rne pogldy na temat tego, na czym polega odpo
wiedzialno finansowa. Oboje wietnie zarabiaj, ale Lola nieustannie
martwi si o pienidze. Greg natomiast wydaje duo, chocia nie ponad
miar, i zapisuje wszystkie wypisane przez siebie czeki w ich wsplnej ksi
dze wydatkw. Greg i Lola jeszcze nigdy nie mieli kopotw finansowych.
Przywid ich do mnie bl, jaki odczuwali po trzech kolejnych poro
nieniach Loli, jednak podczas kadej sesji gwnym tematem staway si
pienidze. Zwykle to Lola poruszaa t kwesti, wciekajc si na Grega za
jego nieodpowiedzialne" wydatki. Podczas kadej sesji przegldaa kolejno
wszystkie czeki, ktre wypisa, krytykujc jego decyzje. Greg odpowiada jej
logicznym argumentem, e owe czeki w aden sposb nie zagraay ich
budetowi, i przypomina Loli, e uprzedza j o kadym z wydatkw.
Greg co tydzie proponowa, e odda Loli odpowiedzialno za ich
ksieczk czekow, jeli ona tego chce, ale Lola za kadym razem gniewnie
odrzucaa jego propozycj, zarzucajc mu, e usiuje j kontrolowa i przyj
muje biern postaw, zamiast stawi czoo prawdziwemu problemowi. Trud
no polegaa jednak na tym, e Lola nie potrafia precyzyjnie zdefiniowa
problemu; powtarzaa tylko Gregowi, e za duo wydaje. Greg odpowiada
jej na to, i to ona prbuje go kontrolowa poprzez koncentrowanie si na
nieistotnych szczegach.
Greg i Lola wpadli w schemat wymiany, ktry u kadego z nich wyni
ka z braku poczucia bezpieczestwa. Po kilku sesjach stao si jasne, e
oboje maj poczucie straty i nierozwizane lki z okresu dziecistwa, ktre
zlay si z emocjonalnymi stratami, jakie ponieli w wyniku trzech poro
nie. Dla tej pary kwestie finansowe stay si polem walki z dawnymi
160

lkami i z problemami zachowania bezpieczestwa. Lola postrzegaa swo


bodne wydatki Grega jako zagroenie dla swego poczucia bezpieczestwa.
Greg uznawa obiekcje Loli za prb przejcia nad nim kontroli. adne
z nich nie dostrzegao gbszych problemw, ukrytych pod draliw kwesti
pienidzy.
Kontrola jest potnym czynnikiem motywacyjnym. Spenia zarwno
funkcje wewntrzne, jak i zewntrzne. Wewntrznie kontrola daje poczucie
bezpieczestwa, bo pozwala danej osobie czu, e trzyma w doniach ster
i jest w stanie podejmowa decyzje, ktre uchroni jej wiat od rozproszenia
si w milionach kierunkw. Na zewntrz kontrola to potrzeba odebrania
komu jego mocy po to, eby samemu poczu si silniejszym.
Kontrola suy osigniciu samozadowolenia: Zabior ci wszystko,
czego potrzebuj, ebym mg poczu si lepiej, i wcale mnie nie obchodzi,
ile to ci bdzie kosztowa". Kontrola staje si zatem walk woli - gron
dla obu stron.
Podobnie jak w wypadku trwaej struktury umysu, dana osoba b
dzie si staraa zajmowa za kadym razem t sam pozycj emocjonaln.
Jest ona dobrze znana i przynosi przewidywalne skutki, nawet jeli bywa
niezdrowa lub, co wicej, zagraajca. Jeli spostrzeesz, e czujesz si
emocjonalnie u siebie" w jednej z niezbyt zdrowych lokalizacji, a jedno
czenie nie podobaj ci si jej skutki - moesz zdecydowa si na zmian
pola. Schemat Lokalizacji Emocjonalnej umoliwia jednoczenie wprowa
dzenie zmian i rozwj. Wymaga to wicze i pragnienia zmiany, a take pew
nej wiedzy na temat tego, jak przeskoczy na inne pole i poczu si z tym
bezpiecznie. Zanim jednak bdziesz mg si przenie, musisz pozna swoje
obecne pooenie. Przejdmy zatem do schematu Lokalizacji Emocjonalnej.
Poszukiwacz Rozwiza
Pooenie to umoliwia wszystkim zaangaowanym stronom rozwj, jasn
komunikacj i sprawiedliwe rozwizywanie konfliktw. Jest to pozycja,
w ktrej czowiek czuje si kompetentny, sprawny i otwarty. Zapewnia rw
nie naleny szacunek wszystkim zaangaowanym osobom. Poszukiwacz
Rozwiza koncentruje si na problemie, a nie na osobie i dy do znalezie
nia rozwizania, a nie do samozadowolenia.
Techniki takie maj na celu utrzymanie koncentracji na rozwizaniu.
Oznacza to, e wymiana skupia si na problemie i jego moliwych rozwiza
niach, nie zbaczajc na obszar osobowoci, przeszoci lub innych kwestii.
Celem wymiany jest znalezienie takiego rozwizania, w ktrym obie (lub
wszystkie) zaangaowane strony bd zwycizcami.
Z wymianami skoncentrowanymi na samozadowoleniu mamy nato
miast do czynienia wtedy, kiedy ludzie prbuj doprowadzi do zaspokoje
nia wasnych potrzeb nawet kosztem uczu, potrzeb, rozwoju, komunikacji
161

albo ycia drugiej osoby. Wymiany skoncentrowane na samozadowoleniu


maj niewiele wsplnego z rozwizywaniem problemw. Zamiast tego ich
przekaz brzmi: Chc, czego chc i nie obchodzi mnie, czy w tym procesie
wyrzdz ci krzywd".
Poszukiwacze Rozwiza koncentruj si na problemach i rozwiza
niach, s dostpni emocjonalnie, okazuj innym szacunek, potrafi wyzna
cza granice oraz skupi sw uwag na jednej sprawie - najistotniejszej
w danym momencie. Pragn znale odpowiedzi i rozwizania. Poszuki
wacz Rozwiza dy do przyznania nalenych praw sobie i innym. Prbuje
kontrolowa jedynie swoje zachowania. Jest take asertywny, a nie agre
sywny. Ludzie agresywni s zwykle skoncentrowani na osigniciu samo
zadowolenia, pragn bowiem zaspokoi wasne potrzeby, nie zwaajc na
potrzeby innych. Ludzie asertywni potrafi prosi o to, czego pragn, jed
nak nie domagaj si tego kosztem innych. Zamiast tego prbuj znale
sposb na zaspokojenie potrzeb wszystkich zainteresowanych osb.

POSZUKIWACZ ROZWIZA

Koncentruje si na problemie, a nie na osobie

Szanuje drug stron

Poszukuje rozwiza, a nie samozadowolenia

Przyznaje nalene prawa zarwno mwicemu, jak i suchajcemu

Jest asertywny, a nie agresywny

Poszukuje rozwiza, w ktrych obie strony wygrywaj

Oskaryciel
Kady z nas zetkn si kiedy z Oskarycielem. To kto, kto prbuje
obwinia wszystkich wok, widzc w nich rdo wszelkich problemw.
Niemal wszystkim wypowiedziom Oskaryciela towarzyszy strofujcy ruch
palca wskazujcego. Oskaryciele obwiniaj i zawstydzaj swych partnerw
w zwizkach. Usiuj doprowadzi do tego, by druga osoba poczua si bez
wartociowa, nieudolna, gupia, krtko mwic - staraj si j upokorzy. W
ten sposb Oskaryciele prbuj poczu, e s lepsi,"silniejsi, zdolniejsi,
mdrzejsi oraz e to oni sprawuj kontrol.
Oskaryciel stara si kontrolowa innych poprzez wzbudzanie lku
i zastraszanie. Typowy jzyk Oskaryciela peen jest sw takich jak powi
niene, zawsze, nigdy, wina i gdyby tylko, na przykad: gdyby tylko
zrobi to dobrze..." albo gdyby tylko wiedzia jak...". Jest to pooenie,
162

w ktrym rozwizanie ustpuje miejsca zaspokojeniu potrzeb i pragnie


Oskaryciela. Usiuje on znale win w innych i oszacowa j nie tylko na
podstawie celowych zachowa, ale take przypadkowych zdarze oraz do
pilnowa, by nawet najmniejsza jej cz nie znalaza si na jego wasnym
progu.
Przygldajc si werandzie zniszczonej przez drzewo, ktre przewr
cio si trafione piorunem, Oskarycielka moe ci powiedzie: Pamitasz,
ju ze trzy lata temu mwiam ci, e to drzewo ronie za blisko domu, ale ty
nie kiwne nawet palcem. A kiedy zbudowano tu werand, mwiam ci, e
stoi za blisko drzewa, ale ty upare si, eby zostawi drzewo i zbudowa
werand wanie tutaj. Gdyby mnie wtedy posucha i zbudowa j lepiej,
nic by si teraz nie stao! To twoja wina, e mamy tu teraz taki baagan,
a naprawienie tego bdzie sporo kosztowao. Nigdy mnie nie suchasz".
Oskaryciele wybieraj w agresywny styl, aby osign kilka rzeczy.
Po pierwsze, czuj si znacznie lepsi i silniejsi, kiedy mog zepchn kogo
na uleg pozycj. W tym wypadku jest to pozycja winnego. Po drugie,
Oskaryciele usiuj sprawowa zewntrzn kontrol poprzez wzbudzanie_
w innych strachu. w strach moe by fizycznym lkiem przed przemoc
lub napaci, ale moe take wystpowa w formie emocjonalnej lub psy
chologicznej - jako lk przed porzuceniem, lk przed utrat mioci lub
wizi, lk przed przemoc psychologiczn, lk przed wyszydzeniem lub
oskareniem czy wreszcie jako strach, e nie jest si do dobrym, eby
zachowa mio i zainteresowanie Oskaryciela.
Nikt z nas nie lubi mie poczucia, i podj bdne decyzje albo dopu
ci si w swym zwizku umylnych zaniedba lub te spowodowa powane
problemy. Jednake kiedy wiadomo dokonania niewaciwego wyboru
wie si z poczuciem, e jest si zym czowiekiem - szkody s znacznie
powaniejsze ni samo tylko poczucie winy, poniewa pojawiaj si wwczas
wstyd i upokorzenie.
Poczucie winy wie si zawsze z tym, co zrobie - z konkretnym
zachowaniem lub wyborem, ktrego dokonae. Wstyd natomiast jest nega
tywnym uczuciem wobec samego siebie. Koncentruje si nie na zachowa
niu, ale na osobie. Wstyd niesie ze sob przekonanie, e jeste zym czowie
kiem, a to umniejsza twoj wiar w siebie. W takim pooeniu u obwinianej
osoby dochodzi do spadku mocy, dziki czemu Oskaryciel czuje si pot
niejszy.
W opisanej wczeniej sytuacji Oskarycielka nie pozostawia adnych
wtpliwoci nie tylko co do tego, e to jej partner ponosi win za zniszczon
werand, ale take co do tego, i jest on bardzo zym czowiekiem. Niewy
kluczone, e Oskarycielka rzeczywicie wyranie ostrzegaa (w tym wypad
ku wielokrotnie), i blisko drzewa i werandy moe skoczy si katast
rof. Jednak kiedy katastrofa ju si wydarzya, zajmowanie stanowiska

163

A nie mwiam?" nie przynosi adnego poytku, wzbudza jedynie w dru


giej osobie poczucie winy i wstyd.
Oskaryciel pozostaje niedostpny emocjonalnie, rozrzucajc wok
siebie win i wstyd, aby uniemoliwi drugiej osobie osignicie rwnowagi
i utrzyma j na dystans. yjc w zwizku z Oskarycielem, musisz nie
tylko nieustannie broni si przed atakami poczucia winy i wstydu, ale
take zdawa sobie spraw, e celem kadej wymiany jest zepchnicie ci do
defensywy.
Ze smutkiem zauwaam, e rodzice zajmuj czsto stanowisko Oskar
yciela wobec wasnych dzieci, koncentrujc si na ich negatywnych zacho
waniach oraz ignorujc ich pozytywne uczynki i wybory. Tacy rodzice s
czsto przekonani, e w negatywny strumie bdzie dla ich pociech dobr
lekcj. Boj si, e pochway mogyby wywoa u dziecka lenistwo lub aro
gancj. Nieustanne oskarenia i wyrzuty wzbudzaj jednak w dziecku prze
konanie, e to ono, a nie jego zachowanie stanowi problem. Moe to szybko
przeksztaci si w poczucie dziecka, e nie ma w nim nic dobrego. Zamiast
poprawi swoje niewaciwe zachowanie, dziecko interpretuje wszelk
krytyk jako atak na jego osob. Nie otrzymujc adnych pozytywnych
sygnaw rwnowacych, dziecko zaczyna ywi przekonanie, e jest ze
i bezwartociowe.

OSKARYCIEL

Wzbudza w innych wstyd

Dy do samozadowolenia

Koncentruje si na osobie, a nie na problemie

Poszukuje winnego

Stara si unika sytuacji, w ktrych sam zostaby obwiniony

Jest agresywny i napastliwy

Prbuje przej kontrol

Usiuje wzbudza strach

Biedactwo
Tak jak Oskaryciel dy do obarczenia innych win, tak Biedactwo j
przyjmuje. Tak - mwi Biedactwo. - To moja wina. Jestem zupenie
beznadziejny, zy i gupi, ale tak naprawd to nie moja wina, bo ja sam
jestem ofiar
". Moesz wstawi w to puste miejsce dowoln liczb
164

wskazwek, a wszystkie one obwiniaj Oskaryciela. Jeli drug stron


owej wymiany jest rzeczywicie Oskaryciel - nie ma on zamiaru przyjmo
wa odpowiedzialnoci i zrzuca j z powrotem na Biedactwo. W ten sposb
powstaje cykl, ktry moe szybko przybiera na sile. Wedug Oskaryciela
Biedactwo jest zym czowiekiem, a Biedactwo twierdzi, e cho by moe to
prawd nie jest to jego wina.
Podczas gdy Oskaryciel uzyskuje kontrol za pomoc strachu, Bie
dactwo wykorzystuje w tym celu sw bezradno - czeka biernie, a inni
odczytaj jego myli i pragnienia, a pniej, kiedy okazuje si, e nie zrobili
tego trafnie, przybiera postaw osoby zranionej i smutnej. Bezradno jest
wybranym stanowiskiem, majcym na celu przerzucenie na innych wszel
kiej odpowiedzialnoci. W kocu jeli wierzysz, e jeste bezradny, zawodny
i bezsilny, jak mgby wzi na siebie jakkolwiek odpowiedzialno? Poza
tym kiedy jeste bezradny, zawodny i bezsilny, jeste take cakowicie nie
dostpny emocjonalnie, a wic nie musisz ryzykowa naraania si na pozo
stae skutki owej przegranej pozycji.
Oskaryciel mwi, e to Biedactwo jest wszystkiemu winne, bo gdyby
tylko go posuchao, nigdy nie doszoby do tego strasznego wydarzenia.
Biedactwo nie posuchao, a to oznacza, e jest zym czowiekiem. Biedactwo
zgadza si z Oskarycielem, ale poniewa nie chce czu si le, prbuje
zrzuci odpowiedzialno gdzie indziej - z powrotem na Oskaryciela, na
kogo z zewntrz albo na niekontrolowane okolicznoci. Wydaje si, e
adna ze stron nie rozumie, i w wielu wypadkach w ogle nie trzeba szu
ka winnego. Uznanie tego faktu byoby niewygodne zarwno dla Oskary
ciela, bo nie mona przej wadzy w sytuacji, w ktrej istnieje jasny podzia
odpowiedzialnoci, jak i dla Biedactwa, poniewa nie mogoby wwczas ze
pchn niczego na kogo innego, a zatem nie istniaaby adna wi.
Biedactwo ma problemy z emocjonalnym poznaniem siebie bez pomo
cy z zewntrz. W sytuacji, w ktrej wystpuj wina i wstyd, owa zewntrzna
definicja jest bardzo jasna. Oskaryciel take nie potrafi rozpozna siebie
jako istoty emocjonalnej, ale przypyw mocy sprawia pozory wizi.
Wypowiedzi Biedactwa brzmi zazwyczaj bezradnie: Niczego nie po
trafi zrobi dobrze. Psuj wszystko, za co si bior, wic musz mie kogo,
kto bdzie myla i dziaa za mnie".
Za tym wyznaniem kryje si jednak cel - denie do uniknicia wszel
kich sytuacji, w ktrych Biedactwo musiaoby wzi na siebie odpowiedzial
no lub podj jakie decyzje, a take stworzy wizi emocjonalne, ktrych
tak bardzo potrzebuje, aby okreli swoje miejsce w wiecie.
W gbi ducha Biedactwo ywi rwnie przekonanie, e zasuguje na
wszystko, co mu si przytrafia. W wypadku negatywnych zdarze to prze
konanie Biedactwa sprowadza si do wiary, e zasuguje na przemoc
i krzywd, poniewa jest zym czowiekiem" - co nie jest prawd w odniesie
niu do adnej osoby. Owo przekonanie moe si take przeksztaci w wiar
165

we wasne wyjtkowe uprawnienia, a wtedy brzmi nastpujco: Zasuguj


na to, by nie bra na siebie winy za nic, nawet jeli jestem za co odpowie
dzialny". adne z tych stanowisk nie jest dostpne emocjonalnie, skoncen
trowane na rozwizaniu ani zdrowe dla ktrejkolwiek ze stron.
Czasami Biedactwo moe samo inicjowa wymiany, prbujc zaanga
owa Oskaryciela w emocjonaln komunikacj. W rzeczywistoci mwi
wtedy: Jestem bezradny. Musisz mi powiedzie, jak mam zrobi to, co
powinienem zrobi". Angaujc Oskaryciela, Biedactwo poszukuje jakiej
wizi emocjonalnej, nawet jeli jest to zwizek negatywny. Relacja pomi
dzy Oskarycielem i Biedactwem jest intensywna i zawia. Co wicej obie
strony mog czsto wymienia si rolami, kiedy to Oskaryciel przyjmuje
pozycj Biedactwa, a Biedactwo zajmuje stanowisko Oskaryciela.

w model Oskaryciel/Biedactwo mona odnale w wielu zwizkach


o nieprawidowych wiziach. Podzia rl w ramach tego schematu bywa
czsto nienaruszalny, przy czym dla kadej ze stron jakakolwiek prba
wyjcia z przypisanej roli wizaaby si z ogromnym ryzykiem. Taki zwi
zek jest obciony zasadami i oczekiwaniami. Kade odstpienie od owych
rl, zasad i oczekiwa wywouje chaos, a on z kolei napdza spiral winy
i wstydu. Jest to take zwizek, w ktrym moe wystpowa przemoc
emocjonalna. Podejmowane przez Oskaryciela prby kontrolowania za
chowania Biedactwa poprzez w z b u d c i e w nim strachu s tylko czci
owej przemocy. Skada si na ni rwnie denie Oskaryciela do uka
rania Biedactwa, a take gotowo Biedactwa do przyjcia kary. Biedac
two nie tylko uzyskuje wi emocjonaln w zrozumiaej dla siebie
postaci, ale take umacnia si w przekonaniu, e zasuguje na przemoc,
jaka je spotyka.
Oskaryciel moe uzyska przewag poprzez zastosowanie przemocy
fizycznej, ale wtedy ciy na nim adunek wstydu i poczucia winy zwizany
z takim postpowaniem. Oskaryciel musi wwczas znale jaki sposb na
wyadowanie. Zgadnij, kto staje si jego celem?! w schemat nadaje rozpdu
spirali krzywd, a jednoczenie nadal zaspokaja potrzeby emocjonalne obojga
partnerw.
166

Zwizek Oskaryciela i Biedactwa jest dramatyczny, namitny i peen


emocji. Czsto towarzysz mu wybuchy gniewu i haaliwe spory; tkwi
w nim take potencja przemocy.

BIEDACTWO

Kontroluje poprzez bezradno

Koncentruje si na roli ofiary

Szuka kogo, kogo mogoby obarczy win

Opiekun
Nie jest to owa kochajca, troskliwa osoba, ktra istnieje w kadym z nas kto, kto kocha i troszczy si o siebie oraz o innych we waciwy sposb. To
stanowisko zajmuje emocjonalnie niedostpna osoba, ktra - w najwik
szym skrcie - mwi: Wiem lepiej od ciebie, czego potrzebujesz, wic zdo
bd/zrobi/naprawi to za ciebie, bez wzgldu na to czego, jak twierdzisz,
pragniesz". Jest to nadopiekuczo przy uyciu bata i krzesa elektryczne
go!

Troska polega na robieniu dla innych tego,


czego sami nie mog zrobi.
Nadopiekuczo to robienie za innych tego,
co mog i powinni zrobi sami.

Opiekun stara si przej kontrol poprzez stamszenie i sptanie


drugiej osoby. W odrnieniu od Oskaryciela, ktry prbuje kontrolowa
innych za pomoc strachu, i od Biedactwa, ktre wykorzystuje w tym celu
wasn bezradno, Opiekun sprawuje kontrol poprzez sw uczynno.
Jego wadza polega na agresywnej opiece przyprawionej dowoln iloci
poczucia winy.
Odwoujc si do naszego wczeniejszego przykadu z drzewem i we
rand, Opiekun powiedziaby: Wiem, e denerwujesz si tym wszystkim,
ale nie martw si - ja wiem, co musimy zrobi. Znajd drug prac, eby
zarobi na napraw. Zajm si usuniciem przewrconego drzewa, wybior
nowe drzewo, ktre zasadzimy na miejscu poprzedniego, i zapac za nie. Ty
167

nie musisz nic robi". Moesz .zada sobie pytanie, co jest nie w porzdku
w takiej postawie. Weranda zostaje naprawiona, koszty naprawy pokryte,
a problem drzewa rozwizany. Dlaczego zatem nie jest to idealne rozwizanie?
Nie jest doskonae, poniewa w tej wymianie tylko jedna osoba ma
wadz. To prawda, moe si wydawa, e wszystko jest w najlepszym po
rzdku. Co jednak si stanie, jeli weranda waszego wiejskiego domku zo
stanie odbudowana w stylu z powieci z czasw wojny secesyjnej i pomalo
wana na kolor lawendy, a drzewo wybrane przez Opiekuna okae si klo
nem o czerwonych liciach? Przyjdziesz wtedy do niego i powiesz mu: No
wa weranda niezbyt mi si podoba. Mylaam, e odbudujesz j na wzr
poprzedniej". Uprzejmo Opiekuna ustpuje nagle miejsca urazie i zoci:
Nie podoba ci si mj wybr, tak? Chyba mnie naprawd nienawidzisz.
Pracowaem dodatkowo po szesnacie godzin, eby za to zapaci, a tobie si
nie podoba? Nie mog uwierzy, e mi to mwisz po tym, jak strasznie si
napracowaem, eby bya zadowolona...".
Tam, gdzie Oskaryciel odwouje si do wstydu, Opiekun wykorzystu
je poczucie winy, aby przeway ukad si na swoj korzy. Wyglda to jak
powicenie siebie dla dobra innych, ale to tylko zudzenie. W rzeczywisto
ci Opiekun usiuje podstpnie odebra drugiej osobie jej si i niezaleno
oraz przej nad ni kontrol, oferujc co, co tylko wyglda jak troska.
Jego przekaz jest nastpujcy: Troszcz si o ciebie, wic teraz jeste mi
co winien".
Opiekunowie tamsz innych, a ich prby zaatwienia wszystkiego
znacznie wykraczaj poza pomoc i rozwizywanie problemw. Narzucane
przez nich rozwizania staj si chaotyczne i zagmatwane, poniewa w ich
centrum zawsze znajduje si sam Opiekun. To ja jestem rozwizaniem" tak brzmi, w najwikszym skrcie, jego przesanie. U podstaw postpowa
nia Opiekuna tkwi jego prawdziwa potrzeba - pragnienie bycia kochanym.
Opiekunowie zrobi wszystko, aby zdoby mio, ktrej tak rozpaczliwie
pragn i ktrej nigdy nie odczuwali w stopniu, jaki mgby ich zadowoli.
Jzyk Opiekuna kry wok okrele takich, jak twoje potrzeby,
pomog ci i ochroni ci. W kadym z nim brakuje jednak penego mio
ci wsparcia, z jakim oferuje swoj pomoc Poszukiwacz Rozwiza. Jeli
spojrzysz gbiej, poza zewntrzn warstw sw, dostrzeesz, e chodzi
raczej o podporzdkowanie si rozwizaniu narzuconemu przez Opiekuna.
W porzdku, wydae w kasynie wszystkie pienidze, przeznaczone
na czynsz. Od teraz to ja bd prowadzi nasze finanse, znajd sobie dodat
kow prac, a ty nie musisz si ju o nic martwi, bo ja sobie z wszystkim
poradz".
Brzmi to jak propozycja pomocy - ale tylko do czasu, kiedy zastano
wisz si nad tym, jak wiele mocy traci jedna z osb na rzecz Opiekuna.
Opiekun przejmuje wadz, sprawiajc wraenie, e troszczy si o drug
stron. W rzeczywistoci jednak wcale si o ni nie troszczy, tylko j kontro168

luje. A jeli podopieczny nie bdzie postpowa zgodnie z yczeniami Opie


kuna - tak zwana troska zostanie opakowana w poczucie winy. Podejmowane
przez Opiekuna prby przejcia kontroli maj na celu uzyskanie poczucia
bezpieczestwa i mioci. Chaos, do jakiego prowadz czsto owe prby, ska
nia Opiekuna do wzmoenia wysikw zmierzajcych do uzyskania kontroli.
Opiekun moe si czasami uciec do przemocy fizycznej, ale - w odr
nieniu od Oskaryciela - nie robi tego w celu wzbudzenia strachu albo
stworzenia wizi. Przemoc wynika u niego z frustracji. Opiekun mwi:
Jeli nie pozwolisz mi si sob zaopiekowa i nie bdziesz mnie kocha,
uderz ci". Jest to szczeglnie wyrane w sytuacjach, gdy obiekt zaintere
sowania Opiekuna prbuje stawia opr lub zmienia czc ich relacj.
W naszej siatce pl emocjonalnych najczstszym partnerem Opieku
na jest Gracz.
OPIEKUN

Sprawuje kontrol za pomoc uczynnoci"

Staje si coraz bardziej natarczywy

Stara si wzbudzi w swym podopiecznym poczucie winy

Oferuje pozornie pomocne pomysy, ktre w rzeczywistoci


su przejciu kontroli

To ja jestem rozwizaniem problemu"

Pragnie wzbudzi w drugiej osobie poczucie zobowizania

Gracz
Gracze to egocentrycy, ktrym zaley przede wszystkim na zaspokojeniu
wasnych potrzeb bez wzgldu koszty, jakie ponios przy tym inni. Gracz
jest czsto alkoholikiem lub narkomanem. Moe przegrywa w kasynie pie
nidze przeznaczone na czynsz, wdawa si w romanse lub wydawa ponad
miar - wykorzystujc przy tym innych ludzi i nie przejmujc si krzywda
mi, jakie im wyrzdza. Gracz sprawuje kontrol poprzez sw nierozwag
i manipulacj: Jeli mnie kochasz, jako temu zaradzisz". Takiej postawie
towarzyszy jeszcze bardziej kuszcy element - odroczona obietnica. Jeli
bdziesz dokonay, by moe ci pokocham" - mwi Gracz.
Jedn z charakterystycznych cech Gracza jest niedostpno emocjo
nalna. Takie stanowisko wydaje si naturalnym wyzwaniem dla Opiekunki,
ktra bardzo chciaaby kontrolowa Gracza i ktra moe uwierzy, e jeli
tylko uda jej si osign doskonao - nie tylko zdobdzie jego mio, ale
169

take przejmie nad nim kontrol. Gracz natomiast nie chce mie nic wspl
nego z zaangaowaniem emocjonalnym. Pragnie tylko iluzji zwizku i wszyst
kich pyncych z niej korzyci.
Gracze s zrcznymi emocjonalnymi uwodzicielami. Na pocztku
zwizku sprawiaj wraenie kochajcych i czuych; wydaj si zaspokaja
kad potrzeb drugiej osoby. Niezmiennie jednak jakie wydarzenie lub
nieporozumienie doprowadza nagle do zmiany ukadu si - Gracz wymaga
coraz wicej, a sam daje w zamian coraz mniej. Kiedy tak si dzieje, Opie
kun zaczyna si ba, e straci Gracza i - aby ponownie przywiza go do
siebie - wzmaga swoje opiekucze i naprawcze dziaania.
Nietrudno wyobrazi sobie, jak szybko taki schemat moe zwabi
i wcign kogo, kto jest Opiekunem. Opiekun chce naprawia, poprawia,
kontrolowa przy pomocy uprzejmoci i kierowa postpowaniem innych
ludzi - pozornie dla ich wasnego dobra. Pokusa udzielenia komu pomocy
w uwolnieniu jego emocjonalnego Ja" wabi Opiekuna jak syreni piew.
Co ma z tego Gracz? Wszystko. Opiekun wykonuje w ich zwizku ca
prac, podczas gdy Gracz siedzi sobie wygodnie i czeka, a Opiekun zdziaa
cuda. Jeli si ich nie doczeka - ma kogo obwinie za wasne problemy.
Kogo, kto nie odejdzie, kiedy zostanie oskarony. Wprost przeciwniebdzie si jeszcze bardziej stara osign doskonao, zaj si wszystkim
i dokona cudw. U podoa niedostpnoci emocjonalnej Graczy tkwi lk
przed porzuceniem i ich silne przekonanie, e sami nie s w stanie zadba
o siebie. Z kolei pod wzbudzanym przez Opiekunw poczuciem winy i ich
prbami sprawowania kontroli znale mona silne poczucie wasnej bezwartociowoci, ktra podpowiada im, e mog by akceptowani i kochani
tylko za to, co robi, a nie za to, kim s.
Oto klamry, ktre zespalaj w zwizek. Opiekun stara si zasuy
na mio Gracza, dc do perfekcji we wszystkim, co robi. Gracz jest
przekonany, e musi mie kogo, kto bdzie robi i odczuwa za niego wszy
stko, bo sam nie jest do tego zdolny Jednak Gracz nie moe pozwoli, by
ktokolwiek zanadto si do niego zbliy, poniewa odsonicie si jest zbyt
niebezpieczne.

170

Jzyk Gracza zawiera zdania takie jak: Nie chciaem wyda wszy
stkich pienidzy, ale..." lub Gdyby barman/waciciel kasyna/handlarz na
rkotykami/prostytutka mnie nie nacignli..." albo Tyle mogem na tym
zarobi..." czy wreszcie Gdyby ona nie bya tak flirciar...". W kadej
z owych sytuacji powtarza si ten sam motyw - Gracz by tylko niewinn
ofiar czyjego podstpu. Jednake najwaniejszym wyraeniem Gracza jest
Tak, ale...". Zastpuje ono wszelkie usprawiedliwienia i pozwala Graczowi
da wszystkiego od razu. Wielu ludzi mawia czasami Tak, ale...". Jed
nake kiedy to wyraenie staje si odpowiedzi na kade pytanie lub suge
sti, najprawdopodobniej masz do czynienia z Graczem.
Gracz chce, by kto inny wzi na siebie odpowiedzialno za jego
postpowanie, i aktywnie przesuwa punkt cikoci ku tym, ktrzy go ota
czaj. W ten sposb zmusza Opiekuna, by dy do doskonaoci we wszyst
kim, co robi. Jego przekaz brzmi: Jeli mnie naprawd kochasz, zrobisz
to", a Opiekun rozpaczliwie pragnie mioci, wic robi, co w jego mocy, aby
nie tylko wzi na siebie odpowiedzialno, ale take naprawi wszelkie
szkody. Oczywicie Gracz nigdy nie jest do koca zadowolony z jego wysi
kw, ale to wanie napdza ich zwizek.
Taniec Opiekuna z Graczem jest rwnie zawiy, jak taniec Oskary
ciela i Biedactwa, jednak zamiast haaliwej walki o wadz, towarzysz mu
czsto zy i poczucie opuszczenia. W odrnieniu od Oskaryciela i Biedac
twa, Opiekun i Gracz nie zamieniaj si miejscami. Trzymaj si sztywno
swoich rl, jak gdyby byli w nich szczelnie zamknici.
GRACZ

Sprawuje kontrol poprzez obojtno i manipulacj


Jest wykrtny i nieodpowiedzialny
Chocia bywa emocjonalnie uwodzicielski, jest niedostpny
Stosuje Tak, ale..."
Usiuje zrzuci odpowiedzialno na innych

Czy dostrzegasz ktry z opisanych tu zwizkw w swoim yciu? Czy


poczue skurcz strachu, czytajc ktrykolwiek z tych opisw? Czy pomyla
e sobie: Ojej, to jest strasznie podobne do tego, co dzieje si przez cay
czas midzy nami"?
Pamitaj, e wszyscy wskakujemy i wyskakujemy z poszczeglnych
pl emocjonalnych. Jeli odkryjesz, e wraz z partnerem wskakujesz regu
larnie na okrelone pole lub schemat emocjonalny, zawsze moecie wybra
pozycj Poszukiwacza Rozwiza. To bezpieczne i zdrowe pooenie, ale
musisz zdawa sobie spraw, e dotarcie do niego i pozostanie w nim wyma
ga wytrwaego wiczenia.
171

Pozostae wizi w sieci pl emocjonalnych


Oskaryciel/Biedactwo oraz Opiekun/Gracz to podstawowe relacje w ra
mach tego diagramu. Pamitaj, e dotycz one nie tylko intymnych zwiz
kw, ale take przyjani, relacji w pracy, zwizkw rodzicw z dziemi,
a take setek innych wizi emocjonalnych. Pamitaj rwnie, e ludzie wska
kuj i wyskakuj z rnych pl w diagramie, w zalenoci od aktualnej sytu
acji. Kady z nas ma jednak jedno wybrane miejsce, ktre zajmuje naj
czciej. Czy ju wiesz, ktre z pl jest typowe dla ciebie?

Oskaryciel/Gracz
Jak twoim zdaniem mgby wyglda zwizek Oskaryciela i Gracza? Pa
mitajmy, e Oskaryciele pragn sprawowa kontrol przy pomocy pot
pienia i/lub strachu. Prbuj zawsze znale kogo, kogo mona by obwinie
i ukara. Rwnie Gracz usiuje znale kogo, kto wziby na siebie odpo
wiedzialno, a nastpnie naprawi sytuacj. Gracz unika brania na siebie
jakiejkolwiek winy. Oskaryciel mwi zatem: To twoja wina", a Gracz
odpowiada na to: Tak, ale tak naprawd winny jest X, a nie ja. A poza
tym, kto to naprawi?".
Oskaryciele nie bywaj Opiekunami, a Gracze nie maj adnego in
teresu w braniu na siebie winy, wic albo ktry z partnerw zmienia pole Gracz wchodzi w rol Biedactwa lub Oskaryciel w rol Opiekuna - albo
zwizek si rozpada.

Oskaryciel/Opiekun
W zwizku Oskaryciela z Opiekunem problem polega na tym, e kada ze
stron dy do przejcia kontroli. W tej relacji moe dochodzi do czstych
zmian w ukadzie si, jednak odpowiedzi na podejmowane przez Oskary
ciela prby przejcia wadzy poprzez obwinianie, wstyd i strach s denia
172

Opiekuna do kontrolowania zwizku za pomoc poczucia winy i nadmiernej


troskliwoci. Gwatowne protesty Oskaryciela przeciwko tej nadopiekuczoci albo skaniaj Opiekuna do podjcia wzmoonych wysikw, albo te
zniechcaj go do tego stopnia, e przeskakuje na pole Biedactwa. To poo
enie moe by dobrze znane komu, kto przez dugi czas zajmowa pole
Opiekuna, poniewa nauczy si owej roli w rodzinie, w ktrej rodzicw
czy zwizek typu Oskaryciel - Biedactwo.
Dzieci rodzicw, ktrzy zajmuj pola Oskaryciel/Biedactwo, bardzo
wczenie nabieraj przekonania, e musz wzi na siebie odpowiedzialno
za naprawianie sytuacji za mam i/lub tat. Staj si Opiekunami dorosych
czonkw swoich rodzin. Ta rola bdzie im towarzyszy take w dorosym
yciu, jeli wybior partnerw, ktrymi bd mogli si zaopiekowa, a nie
takich, na ktrych bdzie im naprawd zalee.

Opiekun/Biedactwo
Co mona by powiedzie o zwizku Opiekuna z Biedactwem? Wydaje si on
niemal jednym z naturalnych pocze, jednak to tylko pozory - tak na
prawd ta relacja wcale si nie sprawdza. Moe si wydawa, e Biedactwo
nieustannie prosi, by kto zaradzi za nie wszelkim problemom, jednak nie
jest to jego prawdziwe przesanie.
Biedactwo przyzwyczajono do tego, e obwinia si je i upokarza za to,
kim jest i co robi. ywi gbokie przekonanie, e nie zasuguje na to, by ktokol
wiek sprbowa je naprawi; co wicej - sdzi, e wszelkie takie prby byyby
daremne. Kady, kto usiuje mu pomc lub zaj si jego problemami, postrze
gany jest jako intruz, szaleniec lub osoba cakowicie niegodna zaufania.
Biedactwo nie chce, by jego problemy zostay rozwizane, poniewa
wwczas mogoby si okaza, e musi wzi na siebie choby cz odpowie
dzialnoci za wasne ycie. Woli wic pozosta bezbronne i bezradne, pozwa
lajc, by Oskaryciel umacnia jego negatywne przekonania na temat
wasnej siy i wartoci.
Przesanie Opiekuna brzmi: Kady moe zmieni si na lepsze, jeli
tylko odda mi swoj moc". Biedactwo nie wierzy, e ma jakkolwiek moc,
ktr mogoby odda, ani e jest w nim cokolwiek wartociowego, co mona
by naprawi. Nadmierna troskliwo Opiekuna wydaje mu si zatem albo
przeraajca, albo nierealna. W obu wypadkach nie ma mowy o prawdziwej
wizi. Biedactwo wycofuje si coraz bardziej, a w kocu moe nawet wej
w rol Oskaryciela, aby odstraszy Opiekuna.

Gracz/Biedactwo
Inna, drugorzdna relacja mogaby powsta pomidzy Graczem i Biedac
twem. Takie poczenie moe si wydawa do naturalne: Gracz poszukuje
kogo, kogo mgby obwinia, a Biedactwo jest przyzwyczajone do oskare
173

pod swoim adresem. Jednake Gracz pragnie czego wicej ni tylko zrzuci
na kogo win. Chce rwnie, by kto pozbiera i ponownie zoy w cao
porozrzucane kawaki - i tu wanie jego relacja z Biedactwem rozsypuje si
w proch. Gracz mwi: To twoja wina", a Biedactwo zgadza si z nim. Nie
dzieje si jednak nic poza tym, wic Gracz dopuszcza si kolejnego skandali
cznego czynu i ponownie zrzuca win na Biedactwo. Biedactwo po raz kolej
ny przyznaje mu racj i znowu nic si nie dzieje. Gracz prbuje zbudowa
jak widoczn wi emocjonaln poprzez coraz bardziej ekstremalne za
chowania, a Biedactwo staje si coraz bardziej apatyczne w swym oczekiwa
niu na kolejny policzek. W kocu frustracja jednego z nich stanie si
wystarczajco silna, aby doprowadzi do zamiany miejsc. W takiej sytuacji
Biedactwo przyjmuje najczciej jedn z dwch rl - Oskaryciela, aby
odepchn od siebie Gracza, lub Opiekuna. W pewnych wypadkach Gracz
moe wej w rol Oskaryciela i zastosowa fizyczn przemoc, aby wyrazi
frustracj, wywoan biernym zachowaniem Biedactwa.
Do interesujcych wymian emocjonalnych dochodzi rwnie wtedy,
gdy dwie osoby prbuj zaj t sam pozycj.
Oskaryciel/Oskaryciel
Dwoje Oskarycieli bdzie ze sob toczy zaart walk o wadz. Najpierw
orientacyjnie porwnaj swj potencja z zasobami przeciwnika. Nastpnie
mog zagrozi nieznacznie drugiej stronie, eby sprawdzi, jakimi siami ta
dysponuje. Pocztkowo bd prowadzi walk podjazdow, starajc si zy
ska teren i zaj jak najkorzystniejsze pozycje. W kocu dojdzie jednak do
nieuniknionej, wielkiej bitwy. Zachowania tego rodzaju s powszechne w wiel
kich korporacjach oraz na liczcych si uniwersytetach - czyli tam, gdzie
dziaa silna presja, aby wspina si na kolejne szczeble hierarchii, a na
samym szczycie jest miejsce tylko dla nielicznych. W takich instytucjach
panuj niemal sformalizowane zasady prowadzenia wojny, w ktrej prze
trwa mog jedynie najsilniejsi.
Pomidzy dwojgiem Oskarycieli moe si czasami wytworzy intym
na relacja emocjonalna, jednak walka o dominacj, wadz i kontrol wkrt
ce wysysa energi zarwno z jej uczestnikw, jak i z ich zwizku.
Biedactwo/Biedactwo
Zwizek dwojga Biedactw byby niemal na pewno peen biadolenia i na
rzeka. Kade z nich staraoby si okaza bardziej biedne" i bezradne
od partnera, a w rezultacie nikt nawet nie prbowaby zaradzi problemom.
W kocu jedno z nich porzucioby rol Biedactwa, zmieniajc si
w Oskaryciela lub Opiekuna. Taka relacja jest do powszechna w rodzi
nach, w ktrych wystpuje jeden dominujcy Oskaryciel i kilka osb w roli
174

Biedactwa. Mona j take odnale w organizacjach lub zwizkach, w kt


rych wystpuje znaczna nierwno si, podtrzymywana przez dominujce
go Oskaryciela.
Gracz/Gracz
Przykadem pary Graczy mog by kumple, ktrzy czsto wsplnie si
bawi - pij, grywaj w kasynie i pakuj si w mniejsze lub wiksze kopoty.
Takie relacje zdarzaj si take w intymnych zwizkach, w ktrych aden
z partnerw nie bierze na siebie odpowiedzialnoci i oboje chc po prostu
dobrze si bawi. Mona je take spotka wewntrz niektrych organizacji.
Jednak zwizki typu Gracz/Gracz obfituj zwykle w problemy finansowe
i prawne; zazwyczaj takie relacje wypalaj si wic do szybko.
Zjawisko to mona zaobserwowa na przykadzie dwch partnerw
w interesach, z ktrych kady uwaa siebie za zdolnego i przedsibiorczego
biznesmena. Pocztkowo konkurencyjna warto coraz bardziej ryzykow
nych inwestycji wzmacnia zaangaowanie ze strony ego obu Graczy. Prob
lemy pojawiaj si dlatego, e aden z nich nie zastanawia si, skd wzi
pienidze na kontynuacj owych inwestycji lub jak pozyska potencja me
nederski, ktry umoliwiby ich dalszy rozwj. Zajmowanie si takimi
szczegami wydaje si obydwu Graczom zdecydowanie zbyt nudne.
aden z nich nie przerywa zatem gry do momentu, gdy pojawiaj si
audytorzy lub przedstawiciele banku, domagajc si spaty wierzytelnoci.
Wwczas obaj Gracze poszukuj kogo, kogo mogliby obarczy win za w
problem, oraz kogo, kto mgby mu zaradzi.
Opiekun/Opiekun
Dwoje Opiekunw moe ze sob walczy bardzo podobnie, jak czyni to
Oskaryciele - kade z nich bdzie si starao przecign partnera pod
wzgldem troskliwoci, usiujc przej w ten sposb wadz.
Istniej take wizi potrjne, poczwrne itd. Jeli zetkniesz si z wie
lokrotn wymian, zatrzymaj si na chwil, przyjrzyj si jej uczestnikom
i sprawd, czy potrafisz okreli ich pozycje w tej wymianie. Kiedy zorientu
jesz si, jak pozycj wybraa kada z osb, bdziesz dysponowa wszystki
mi potrzebnymi informacjami.
Zauwaye z pewnoci, e w wielu relacjach dochodzi do zmiany rl
w trakcie wymian. Wybr nowej roli bdzie zalea od tego, jak wana jest
dana relacja dla kadej ze stron, a take od dostpnoci emocjonalnej part
nerw oraz od trudnoci sytuacji. Wszystko to moe znacznie komplikowa
wielokrotne wymiany, jednak nawet te najbardziej zagmatwane mona zro
zumie i kontrolowa. Dopki znasz swoje pooenie, nie musisz gubi si
w tym zamieszaniu.
175

Magiczne Sowa doktora Collinsa


adna z wizi, ktrym si dotd przyjrzelimy, nie koncentruje si na po
szukiwaniu rozwiza. W kadym z tych zwizkw ludzie prbuj zaspoko
i wasne potrzeby, nie zwaajc na potrzeby drugiej strony.

SWOISTE POTRJNE POCZENIE

W wielu zwizkach wyksztaca si charakterystyczne potrjne pocze


nie. Punktem wyjcia jest tu relacja Oskaryciel/Biedactwo, jednak Bie
dactwo znajduje kogo innego - zazwyczaj Opiekuna - eby je ura
towa". Wyglda to tak:

Opiekun - w odpowiedzi na co, co przypomina uzasadnion prob


o pomoc - wkracza do akcji i pomaga Biedactwu, atakujc Oskaryciela.
Dochodzi wwczas do pewnego przetasowania w zwizku. Teraz daw
ny Opiekun staje si Oskarycielem. Natomiast dawny Oskaryciel
wskutek ataku zmienia si w Biedactwo. Byemu Biedactwu nie pozo
staje nic innego, jak przyj rol nowego Opiekuna, ktry moe pospie
szy na pomoc nowemu Biedactwu, atakujc nowego Oskaryciela za
to, o co wczeniej sam go poprosi.
Tak oto powstaje prawdziwe bdne koo! Schemat ten jest typowy dla
relacji rodzicw z dziemi, a take dla zwizkw midzy rodzestwem,
rwienikami, kolegami z biura lub znajomymi. Jest on take podstaw
wszystkich dowcipw i skeczw o teciowych.
Jeli wpade w jedno z takich zawirowa, przyjmij rol Poszukiwacza
Rozwiza i przesta gra. Tylko w ten sposb moesz si z niego
wydosta!
Dopki pozostaniesz na pozycji Poszukiwacza Rozwiza, bdziesz
w stanie poradzi sobie z niemal kad wymian nie dajc si zapa
w adn puapk.

176

Jeli uwikae si w jeden z podobnych schematw, a teraz jeste


gotw na zmiany - istnieje sposb przerwania dysfunkcjonalnych wizi
i zbudowania zdrowszego zwizku. Potrzeba tylko troch magii!
Wyobra sobie, e twj szef jest notorycznym Oskarycielem. Kade
sowo, ktre pada z jego ust, niesie ze sob oskarenie, upokorzenie i potpie
nie. Jeli zadasz mu jakie pytanie, jego odpowied bywa czsto obraliwa.
Wiesz Phil, jeste chyba najwikszym idiot, jaki si kiedykolwiek
urodzi. Kady gupi sam by si tego domyli. Ju kiedy ci to mwiem,
chyba z tysic razy. Jeste po prostu niekompetentnym, bezuytecznym
durniem".
Co miaby ochot mu na to odpowiedzie? Mgby odczu pokus,
eby skurczy si w ma kulk - sta si Biedactwem i zgodzi si z szefem,
e istotnie, jeste najwikszym idiot, jaki kiedykolwiek chodzi po wiecie,
albo te wcieli si w Oskaryciela i odpaci mu piknym za nadobne. M
gby nawet wej w rol Gracza i powiedzie szefowi, eby si odczepi.
Kady z tych wyborw umocniby twoj dysfunkcjonaln pozycj, nie dajc
ci nic oprcz rosncej frustracji i zoci - a by moe nawet wypowiedzenia.
Nigdy nie bdziesz w stanie powiedzie szefowi niczego, co mogoby zmieni
jego zdanie, poniewa we wasnym mniemaniu dostaje on to, czego pragnie.
Poprawia swoje samopoczucie, pogarszajc twoje.
A jeli wybraby rol Poszukiwacza Rozwiza?
Wyprbuj to. Przeczytaj raz jeszcze obraliwa wypowied szefa tak jado
wicie, jak tylko potrafisz, a potem - ju wasnym gosem - odpowiedz mu tak:

Pi Magicznych Sw doktora Collinsa:


Przykro mi, e tak czujesz".

Zastanw si teraz, jak odpowiedziaby na to twj szef. Standardowa


eskalacja nie przyniesie tu podanych efektw, bo wanie mu oznajmie,
e nie masz zamiaru gra dalej. Nie bye te wobec niego arogancki. Na
prawd jest ci przykro, e on tak czuje. W taktowny sposb wyrazie jednak
swj sprzeciw i odmwie udziau w tej obraliwej rozmowie.
Potga Piciu Magicznych Stw doktora Collinsa jest zadziwiajca.
Jeli dodasz do nich Magiczne Pytanie doktora Collinsa, skierujesz ca
rozmow w zupenie inn stron.

Magiczne Pytanie doktora Collinsa:


Czego potrzebujemy, eby rozwiza ten problem?".

177

Aby zrozumie, co mam na myli, przeczytaj raz jeszcze kwesti szefa


- z caym jej jadem - a nastpnie uyj Magicznych Sw, a zaraz po nich
Magicznego Pytania. Czy nie brzmi to wspaniale? Nagle nadajesz caej
wymianie zupenie now jako. Zdemaskowae niezdrow komunikacj
szefa, a jednak mimo wszystko zapraszasz go, aby przyczy si do ciebie
w poszukiwaniu rozwiza i - podobnie jak ty - sta si emocjonalnie dost
pnyNiestety, ycie nie zawsze jest takie proste, jakbymy sobie yczyli,
wic szef moe da ci kolejn obraliwa odpowied, tak jak: Moglibymy
rozwiza ten problem, gdyby nie by a taki gupi. Phil, jeste po prostu
idiot". Sprbuj ponownie. Tym razem moesz zastosowa odmian Magicz
nych Sw (prosz, podchod do nich twrczo, kiedy ju wyczujesz, na czym
polega istota zdania skoncentrowanego na rozwizaniu). Oto kilka przyka
dw:
Dzikuj za twj cenny wkad".
Dziki, e podzielie si ze mn swoj opini".
Doceniam twoje zainteresowanie".
Widz, e bardzo si tym przejmujesz".
Chciabym znale jaki sposb, ebymy mogli wsplnie rozwiza
ten problem, zamiast si nawzajem atakowa".
Istota tego przekazu polega na uznaniu drugiej osoby bez wikania si
w jej dysfunkcjonaln pozycj. Jeste skoncentrowany na rozwizaniu prob
lemu. Pozostajesz na emocjonalnie dostpnym stanowisku i zapraszasz dru
g osob, eby si do ciebie przyczya. Powtarzaj Magiczne Sowa i Ma
giczne Pytanie tak dugo, a druga strona usyszy ci i wczy si w ten
proces.
Magia Magicznego Pytania kryje sj w moliwoci dokonania prze
miany. Za jego porednictwem prosisz osob, ktra chce zaj wrog pozy
cj, eby przesza na drug stron i zosiaa twoim partnerem w procesie
rozwizywania problemu. Co wicej, umoliwia ono odoenie na bok wszel
kich starych spraw i skupienie si na biecym problemie. Dodaje take
mocy zaproszeniu do emocjonalnej obecnoci oraz do rezygnacji z ukrywa
nia si i utrzymywania dystansu.
Jako Poszukiwacz Rozwiza trzymasz si z daleka od niezdrowych
wizi. Ponosisz rwnie znacznie mniejsze koszty emocjonalne, poniewa
nie musisz nieustannie si broni. Moesz spoytkowa sw energi na
budowanie zdrowych relacji i na cieszenie si yciem. Pozostajc na pozycji
Poszukiwacza Rozwiza, moesz take uczy innych ludzi, jak dotrze do
tego samego miejsca. Najbardziej interesujce jest jednak to, e pole Poszu
kiwacza Rozwiza jest jedynym, ktre mog zajmowa wszyscy uczestni
cy wymiany rwnoczenie! Jeli uda ci si utrzyma na tej pozycji, zauwa
ysz, jak szybko spadnie liczba destrukcyjnych konfliktw i poziom chaosu
w twoim yciu. Oczywicie, nadal bd si pojawia jakie konflikty, ale
178

bd one raczej zdrowymi, pouczajcymi dowiadczeniami pomidzy emo


cjonalnie dostpnymi ludmi. Przekonasz si, jak dobrze jest znajdowa si
w polu Poszukiwacza Rozwiza i widzie rozwizane problemy oraz ludzi,
ktrzy darz si nawzajem szacunkiem i potrafi ze sob wsppracowa.
Dobre umiejtnoci komunikacyjne s istot wizi emocjonalnych.
Ostatecznie to wanie dziki sprawnej komunikacji inni ludzie mog po
zna nasze myli i uczucia. W trakcie mojej praktyki terapeutycznej wielo
krotnie przekonaam si, e problemy komunikacyjne wielu osb zaczynaj
si ju w dziecistwie, a przyczyniaj si do nich relacje z rodzicami, ktrzy
nie s otwarci ani dostpni. Dzieci takich rodzicw dorastaj w przekona
niu, e ich partnerzy powinni potrafi odczytywa ich myli. Wszyscy wie
my, i w praktyce rzadko si to udaje.
Mam jednak dobre wieci - umiejtnoci komunikacyjnych mona si
z atwoci nauczy, a potem je wiczy. Oznacza to, e kiedy para zaczyna
stosowa dobre wzorce komunikacyjne, otwarto staje si z czasem jej
trwaym zwyczajem; dziki temu zaczynaj si kolejno otwiera pozostae
bramy do wiata emocji.

Praktyczne zastosowania
Teraz, kiedy znasz ju teori, jak moesz wprowadzi j w ycie? Przede
wszystkim pamitaj, e wiczenie jest niezbdne dla osignicia sprawnej
komunikacji. Powiedzmy sobie szczerze: nikt nie bdzie komunikowa si
idealnie ani przy pierwszej, ani nawet przy dziesitej prbie! Jednak im
czciej uywasz dobrych technik komunikacyjnych, tym sprawniej si ko
munikujesz i tym atwiej jest ci pokona problemy w relacjach z emocjonal
nie niedostpnym partnerem. Nie jest to jedyne narzdzie radzenia sobie
z problemami, ale raczej podstawa dla wielu narzdzi, ktre wyprbujemy,
starajc si pomc emocjonalnie niedostpnemu partnerowi poczy si ze
wiatem uczu.
Naley pamita, e nie mona wymusi zmian na drugiej osobie.
Czowiek, ktry jest niedostpny emocjonalnie, musi sam zapragn prze
miany. Bez jego zaangaowania bdziesz stosowa swe doskonae umiejt
noci komunikacyjne na prno.
Pamitaj, eby stara si spdza jak najwicej czasu w polu Poszuki
wacza Rozwiza, nie tylko w kontaktach z emocjonalnie niedostpnym
partnerem, ale take w relacjach ze wiatem w ogle. Przebywanie na pozy
cji Poszukiwacza Rozwiza obniy oglny poziom cierpienia i niepokoju,
podwyszajc jednoczenie twoj skuteczno w yciu zawodowym i pry
watnym. Pozostajc w polu Poszukiwacza Rozwiza, unikniesz take
owych konfliktw bez zwycizcw, ktre pojawiaj si w relacjach z dziemi,
a szczeglnie z dorastajcymi nastolatkami. Unikniesz owych niekocz179

cych si ktni, ktre wydaj si nieodcznym elementem komunikacji


dorastajcych dzieci z ich rodzicami, a ktrych jedynym efektem jest niepo
kj i wcieko obu stron. Przyjcie roli Poszukiwacza Rozwiza uatwi ci
take trudne kontakty z ludmi w innych dziedzinach ycia - z szefami,
rodzicami, ssiadami, a nawet z rozzoszczonymi nieznajomymi. Co zatem
powiniene zrobi, eby utrzyma si w polu Poszukiwacza Rozwiza?
Zacznij od posugiwania si jzykiem uczu.
Uywaj jzyka uczu
W rozdziale drugim przyjrzelimy si rnicy pomidzy myl" a czuj".
Kiedy starasz si pozosta w polu Poszukiwacza Rozwiza, zacznij od po
wiedzenia innym, co czujesz.
Bardzo skuteczne jest wypowiadanie imienia partnera. Wikszo lu
dzi bardzo lubi sysze dwik swojego imienia. Poza tym wypowiadajc
imi drugiej osoby, osigniesz take dwie inne korzyci. Po pierwsze, przy
cigniesz jej uwag. Po drugie, nadajesz waszej rozmowie osobisty ton, co
wzmacnia rol uczu, a tym samym podwysza skuteczno komunikacji.
Prowadzenie rozmowy z pozycji uczu jest bardzo istotne. Dziki temu
druga osoba wie, e nie prbujesz jej uprzedmiotowi. Ludzie, ktrzy dopu
szczaj si przemocy i naduy, posuguj si uprzedmiotowieniem, aby odczowieczy innych i odmwi im prawa do emocji. Kiedy wypowiadasz imi
jakiej osoby, przycigasz jej uwag, a jednoczenie zapobiegasz ewentual
nym napastliwym zachowaniom, czy te agresywnym komunikatom.
Zacznij od imienia drugiej osoby, a potem powiedz czuj" i nazwij
emocj, o ktr ci chodzi. Pamitaj, e sowo czuj" nie ma by substytu
tem myl", ale powinno poprzedza nazw autentycznej emocji.
Jim, czuj wcieko, kiedy...".
Teraz nazwij zachowanie, ktre ci razi.
Jim, czuj wcieko, kiedy nie suchasz, co do ciebie mwi, wtedy
gdy telewizor jest wczony".
Idealnie byoby, gdyby odpowied Jima brzmiaa: Rhonda, sysz, e
mwisz, i czujesz wcieko, kiedy nie sucham, co do mnie mwisz, wtedy
gdy telewizor jest wczony".
Odpowiedziaaby na to: Tak, to prawda. Czuj, e mnie lekcewa
ysz. Czy o to ci wanie chodzi?".
Jim mgby wtedy powiedzie: Oczywicie, e nie. Mam pomys moe przeznaczymy codziennie troch czasu na rozmow, tak eby nic nam
wtedy nie przeszkadzao?".
Ty odpowiedziaaby: Dzikuj. Myl, e to wietne rozwizanie".
Moesz mi wierzy lub nie, ale jeli ty i twj partner jestecie ze sob
emocjonalnie zwizani i macie za sob wystarczajco wiele wicze - tak
oto jak potoczy si wasza rozmowa. I to nie tylko w wypadku przecitnych
180

ludzi bez adnych powanych problemw! Najwaniejsze, aby oboje partne


rzy chcieli posugiwa si jzykiem skoncentrowanym na poszukiwaniu roz
wiza, by skupiali si na problemie oraz eby obojgu zaleao na zna
lezieniu rozwizania. Oboje powinni by take otwarci na to, co mwi druga
strona, i musz pozostawa w polu Poszukiwacza Rozwiza.
Skoncentruj si na problemie
Dobra komunikacja jest nieodzownym warunkiem rozwizania problemu;
czsto bowiem ludzie spieraj si o dwie rne kwestie. Poniewa adne
z nich nie prbuje nawet wysucha partnera, nie zdaj sobie sprawy z tego,
e mwi o dwch zupenie rnych problemach. Oto przykad:
- Jim, czuj wcieko, kiedy mnie nie suchasz, wtedy gdy telewizor
jest wczony.
-Co?
- Powiedziaam, e czuj wcieko, kiedy mnie nie suchasz, wtedy
gdy telewizor jest wczony.
- No a co, kiedy dzieciaki wrzeszcz? Pozwalasz im na wszystko,
a poza tym nigdy nie mwisz swojej matce, eby si nie wtrcaa.
To dopiero baagan! W cigu trzydziestu sekund poruszylicie z Ji
mem trzy tematy. Imponujce! Jednak owe trzy tematy nie pozwol wam
osign jakichkolwiek konstruktywnych rozwiza, poniewa kademu
z was chodzi o inny problem. Nie wszystko jest jednak stracone, bo ty
suchasz Jima, pomimo e on nie sucha ciebie.
- Jim, sysz, e masz jakie zastrzeenia do mojego sposobu wycho
wywania dzieci oraz wobec mojej matki. Myl, e powinnimy porozma
wia o wszystkich trzech sprawach, ale nie jednoczenie. Ktr z nich
chciaby si zaj najpierw?
W ten sposb uznaa wag zastrzee Jima, przypomniaa mu, e
i ty poruszya pewien problem i daa mu moliwo omwienia wszystkich
trzech spraw. Wykonaa take bardzo wany krok, zidentyfikowaa prob
lem, a raczej - w tym wypadku - problemy.
Zadawaj pytania otwarte
W opisanej uprzednio wymianie z Jimem twoje ostatnie pytanie byo otwar
te, co oznacza, e nie mona na nie odpowiedzie po prostu tak" lub nie".
Uywajc otwartych pyta, utrudniasz partnerowi przyjcie pasywnej, ob
ronnej postawy. Nie tylko poprosia Jima, eby zaangaowa si w rozmo
w o waszych problemach, ale take utrzymaa was oboje na pozycji
Poszukiwacza Rozwiza. Zachowaa swoj moc i pozwolia Jimowi utrzy
ma jego prawo wyboru.
Jednak Jim postanawia ci obwinie:
181

- Nie chc o tym rozmawia. Musisz zapanowa nad dziemi i nad


swoj matk. Gdyby nie zachowywaa si tak, jakby twoja praca polegaa
wycznie na robieniu zakupw, nigdy nie doszoby do podobnych proble
mw. Za mao czasu spdzasz z dziemi, a za duo na zakupach.
Jim jeszcze bardziej zmci wod, wprowadzajc co najmniej jeden
dodatkowy problem, ktry najwyraniej nurtowa go od dawna. Nie daj si
sprowadzi z obranego kursu. Nie zniechcaj si. Jim jest twardy, ale ty
cigle trzymasz si mocno w polu Poszukiwacza Rozwiza i jeste zdecydo
wana znale jakie wyjcie z sytuacji. W tym momencie Jim zajmuje pole
Oskaryciela - jego zdaniem to ty jeste problemem, co jednak wcale nie
znaczy, e musisz si z nim zgodzi lub wskoczy na pozycj Biedactwa
i zaangaowa si w gr atak - usprawiedliwienie".
- Przykro mi, e tak czujesz, Jim. Chc pozna twj punkt widzenia
i zastanowi si razem z tob nad sposobem rozwizania tych problemw.
Czy chcesz ustali, kiedy moemy porozmawia o kwestiach, ktre poruszy
e?
Oto jak dziaa Pi Magicznych Sw oraz Magiczne Pytanie doktora
Collinsa. Celem jest powstrzymanie agresywnych wypowiedzi Oskaryciela
i skierowanie go ku stanowisku Poszukiwacza Rozwiza. Ponownie pro
sisz o rozwizania i wyznaczasz granice. Ale Jim nie ustpuje.
- O nie, nie musisz robi z tego a takiego problemu. Ju ci powiedzia
em, e nie chc o tym rozmawia. Musisz po prostu zapanowa nad dziemi
i powiedzie swojej matce, eby nie wtrcaa si w nie swoje sprawy. No
i przesta wydawa tyle pienidzy. W ten sposb rozwiemy wszystkie
nasze problemy.
Jim jest naprawd twardy. Nie- chce usysze twojej wersji, niecierpli
wie szuka winnych i wytacza oskarenia, a poza tym wydaje si mocno
rozwcieczony. Moesz jednak sprbowa ponownie.
- Jim, sysz, e jeste wcieky. Przykro mi, e tak si czujesz. Mam
nadziej, e moemy porozmawia o kwestiach, ktre poruszye, a take
o moich uczuciach, ale nie pozwol, eby obwinia mnie o sprawy, w kt
rych wcale nie zawiniam, a potem odmawia rozmowy o naszych proble
mach. O czym chcesz pogada najpierw?
Wyznacz wyrane granice
Wyznaczenie granic jest szczeglnie istotne w kontaktach z ludmi, ktrzy
uywaj agresywnego jzyka, prbuj obarcza innych win lub nie chc
uczestniczy w rozsdnym dialogu. Ustalajc granice w relacji z Jimem w wyrany, a jednoczenie peen szacunku sposb - a nastpnie proszc go
raz jeszcze o wspprac w poszukiwaniach rozwizania, troszczysz si
o siebie sam.
182

Dotara do punktu, z ktrego nie ma ju odwrotu. Jeli Jim bdzie si


nadal krci w kko, odmawiajc sensownej wsppracy i uczestnictwa, do
wiedzie, e nie chce lub nie potrafi si zmieni. wiadomo tego bdzie dla
ciebie wana na przyszo. Jim moe prbowa si broni; moe take
poczu si oskarony lub zaatakowany, ale jeli nie bdzie chcia lub potrafi
zakomunikowa ci swoich uczu, nie musisz ich zgadywa. Jeeli kolejne
odpowiedzi Jima s rwnie lekcewace lub agresywne, wasz problem wy
kracza poza sfer komunikacji. Nie zmienia to faktu, e dobra komunikacja
jest konieczna i pomocna. Masz prawo do tego, aby ci wysuchano, a twoje
uczucia traktowano z naleytym szacunkiem. Jeli nie otrzymujesz tego
w swoim obecnym zwizku, bo twj partner nie chce pracowa nad udosko
naleniem komunikacji i rozwizaniem problemw, by moe powinna si
powanie zastanowi nad wasz relacj.
Jim ma jeszcze jeden wybr - moe porozmawia z tob przynajmniej
o jednym z problemw, ktre poruszylicie. Jeli si nad tym zastanowi,
zastrzeenia Jima s do powane. Kwestionuje twj styl wychowywania
dzieci, wtrcanie si twojej matki oraz twoje umiejtnoci zarzdzania pie
nidzmi. Ty z kolei poruszya kwesti komunikacji, mwic mu, e czujesz
si lekcewaona. Wszystkie cztery problemy powinny zosta omwione
rozwizane w zdrowy i peen szacunku sposb.
Pierwszy krok ku takiej rozmowie to identyfikacja problemu. Upew
nienie si, e oboje mwicie o tej samej sprawie, jest take czci owego
pierwszego kroku w procesie skutecznego rozwizywania problemw. Obu
stronom musi zalee na znalezieniu rozwizania oraz na uwanym wysu
chaniu drugiej osoby. W ten sposb dobra komunikacja czy si z dostp
noci emocjonaln i w rezultacie wszystkie zaangaowane osoby czuj si
silne i pewne swoich praw. Tacy ludzie s skuteczni w rozwizywaniu prob
lemw, poniewa nie czuj si zagroeni przez uczucia innych i chc znale
takie rozwizanie, ktre umoliwi wygran wszystkich stron. Jest to jeden
z powodw, dla ktrych tak wane jest, abymy uywali jzyka uczu, kiedy
mwimy o sprawach naadowanych emocjami. Bardzo trudno kci si
z kim, kto wypowiada si z poziomu uczu.
Nie toleruj agresywnego lub napastliwego jzyka
Czuj si zlekcewaona, kiedy mwi do ciebie, a ty wydajesz si mnie nie
sucha".
Napastliwa odpowied na takie stwierdzenie nie miaaby sensu. Dru
ga osoba mogaby co najwyej odpowiedzie: Wcale nie czujesz si zlekce
waona", a to zabrzmiaoby dziecinnie i nielogicznie.
Oczywicie, niektrzy ludzie prbuj zaprzeczy istnieniu naszych
uczu, jednak jest to raczej bezsensowne posunicie. Wcale si tak nie
czujesz" - mwi nam, bezporednio lub porednio. Kiedy kto odpowiada
183

zaprzeczeniem na wypowiedziane przez ciebie zdanie, ktre dotyczy twoich


wasnych uczu, oznacza to, e chce ci dyktowa, co powiniene czu. Jest to
zachowanie kontrolujce i agresywne. Nie koncentruje si na rozwizaniu,
a jego jedynym skutkiem jest wzbudzenie negatywnych uczu.
Jeli otrzymasz tak odpowied, moesz zmieni jej kierunek przy
pomocy innej odmiany Piciu Magicznych Sw doktora Collinsa: Doce
niam twj wkad (twoj interpretacj, opini itd.), ale miaam na myli
dokadnie to, e czuj si zlekcewaona": Ta uwaga potwierdza twoje uczu
cia, wykrela jasne granice osobie, ktra prbuje zdefiniowa za ciebie twoj
rzeczywisto oraz skupia ponownie rozmow na waciwym problemie.

wicz, wicz i jeszcze raz wicz


Nieatwo jest zapamita wszystkie te szczegy. Kiedy zastosujesz t tech
nik po raz pierwszy, wyda ci si bardzo dziwaczna. Jednak w miar wicze
nia bdziesz posugiwa si ni coraz sprawniej, a wreszcie stanie si twoj
drug natur - jeeli wolno mi uy takiego okrelenia. Jeli zarwno ty, jak
i twj partner lub tylko jedno z was - bdziecie wiczy i starannie stosowa
t technik, stanie si ona trwaym zwyczajem. w zwyczaj upraszcza cay
proces, znacznie podwysza poczucie komfortu u wszystkich zaangaowa
nych stron i umoliwia znalezienie rozwiza. Obnia take haaliwo
i intensywno sporw, bo teraz nie wystpujecie ju przeciwko sobie na
wzajem, ale stajecie si dwojgiem partnerw, ktrzy wsplnie zmagaj si
z problemami.

ROZWIZYWANIE PROBLEMW
ZASADY KOMUNIKACJI
1. Partner 1: Posuguj si jzykiem uczu. Nazwij uczucie oraz za
chowanie, ktre jest jego przyczyn. Nie obwiniaj i nie oskaraj.
2. Partner 2: Rozpoczynajc od wyraenia Sysz, e mwisz", po
wtrz sowo w sowo to, co powiedzia ci Partner 1.
3. Partner 1: Potwierd lub skoryguj powtrzone przez Partnera 2
sformuowanie problemu. W tym miejscu dodaj wszelkie informacje,
ktre pomog sprecyzowa twj punkt widzenia.
4. Partner 2: Wysuchaj wszystkich informacji, ktrych udziela ci Par
tner 1. Nie zaprzeczaj jego uczuciom, lecz udziel mu wsparcia
i zaproponuj moliwy sposb rozwizania problemu.

184

5. Partner 1: Powtrz zasugerowane przez Partnera 2 rozwizanie,


a potem dodaj wasn propozycj. Przyszed czas na burz mz
gw. Rb notatki. Rozwa ewentualn przydatno kadej propozy
cji z osobna.
6. Wsplnie: Zdecydujcie si na rozwizanie, ktre odpowiada wam
obojgu. Kiedy osignicie ju porozumienie, powiedzcie sobie na
wzajem: ,A wic rozwizanie, do ktrego wsplnie doszlimy, jest
nastpujce
. Czy ty te tak sdzisz?".
7. Drugi z partnerw potwierdza lub poprawia sformuowanie rozwi
zania tak dugo, a osigniecie pene porozumienie. Nastpnie po
stanwcie, kiedy i jak wprowadzi wybrane rozwizanie w ycie
oraz kto bdzie odpowiedzialny za poszczeglne elementy tego
procesu (oboje partnerzy powinni by w jakim stopniu zaanga
owani w proces wdroenia wybranego rozwizania).
8. Po zastosowaniu rozwizania uzgodnijcie, kiedy naley oceni jego
skuteczno, i poprawcie te spord jego elementw, ktre nie
przyniosy oczekiwanych/rezultatw.

Za pierwszym razem ta technika moe si wam wyda do dziwacz


na, jednak w miar nabierania dowiadczenia stanie si coraz atwiejsza,
a wy poczujecie si mile zaskoczeni, e mona tak szybko i sprawnie rozwi
zywa problemy. W kocu, kiedy wyksztacicie swj wasny, indywidualny
styl, wypracujecie pewne skrty i uatwienia. Pamitaj jednak, e sukces
owej techniki zaley od tego, czy oboje pozostaniecie na stanowisku Poszu
kiwacza Rozwiza.
Istniej take inne techniki, ktre mona zastosowa w relacjach z emocjonalnie niedostpnym partnerem - techniki, ktre pomog udoskona
li komunikacj i wasz zwizek.

Konfrontacja
Niemal sysz, jak mwisz: Nienawidz konfrontacji! Zrobi wszystko,
eby ich unikn". By moe to wanie dlatego wpltae si w zwizek
z osob niedostpn emocjonalnie. Ludzie niedostpni emocjonalnie czsto
robi wszystko, co w ich mocy, aby unikn konfrontacji, poniewa kon
frontacja wymaga emocjonalnej obecnoci. Ludzie myl czsto konfrontacj
z agresj, sdzc, e konfrontacja musi by gona, napastliwa i gniewna.
Konfrontacja moe by jednak zupenie inna. Przynosi znacznie lepsze
185

skutki, jeli jest cicha, skoncentrowana na problemie i asertywna (a nie


pena zoci).
Pamitajc nieustannie o Lokalizacji Emocjonalnej, moesz przepro
wadzi konfrontacje bez podnoszenia gosu lub cinienia krwi. Chcesz pozo
sta w polu Poszukiwacza Rozwiza i zapraszasz drug stron konfron
tacji, aby si do ciebie przyczya. I tym razem moesz rozpocz od jzyka
uczu, ale istniej take inne, alternatywne podejcia.
- Susan, czuj si wykorzystany, kiedy poyczasz ode mnie pienidze,
a potem nawet nie prbujesz mi ich odda. Bybym wdziczny, gdyby zwr
cia mi te dwadziecia dolarw, ktre ci poyczyem. Czy to ci odpowiada?
- Przepraszam pana, ale wszyscy stoimy w kolejce do kasy. Ostatnia
jest ta pani w czerwonym paszczu.
- Mamo, to cudownie, e tak bardzo kochasz Gregory'ego, ale prosili
my ci tyle razy, eby nie dawaa mu cukierkw, bo kiedy je cukier, zaczy
na zachowywa si tak, jakby wstpi w niego diabe. Wiem, e chcesz, aby
czu si dobrze i panowa nad sob, wic prosz, nie rb tego wicej.
- Wiem, e trudno jest znale miejsce do parkowania w tej okolicy,
ale czekam ju od pitnastu minut i zamierzam zaj to miejsce, kiedy ta
pani std wyjedzie.
W kadej z opisanych sytuacji uczucia drugiej osoby potraktowano
z szacunkiem, a jednak jeste w stanie zidentyfikowa problem i okreli
jasno swoje stanowisko.

Konfrontacja a rozwizywanie problemw


Kiedy zatem uciekamy si do konfrontacji, zamiast uy jzyka rozwizywania
problemw? Konfrontacji wymagaj te sytuacje, w ktrych twoje prawa lub
granice zostaj pogwacone przez czyny albo decyzje innej osoby. Susan nie
oddaa ci pienidzy, ktre od ciebie poyczya; kto wepchn si przed tob do
kolejki w banku; twoja matka daje waszemu dziecku sodycze wbrew wy
ranym probom; kto usiuje zaj miejsce parkingowe, na ktre czekasz od
duszego czasu. We wszystkich tych wypadkach doszo do wtargnicia na
twoje terytorium. Wszystkie opisane tu sytuacje zawieraj jaki problem, jed
nak tym razem twoim celem nie jest rozwizanie wsplnej, podlegajcej nego
cjacjom kwestii. Zamiast tego prbujesz wyznaczy granice wasnej tolerancji.
Jeli druga osoba reaguje agresj na twoj spokojn, nieagresywn
konfrontacj, moesz ponownie ustali granice, mwic co w rodzaju:
Przykro mi, e tak ci to zoci, ale nie bd tolerowa agresywnego (lub
napastliwego) jzyka (albo zachowania) ani wrzaskw". Zachowujesz spo
kj, nie podnosisz gosu, a twoje zachowanie nie jest agresywne. Zazwyczaj
druga osoba rwnie si uspokaja. Jeli tak si nie stanie, zawsze moesz
186

odej, nie dopuszczajc do zaognienia sytuacji i nie podwyszajc wasnego


poziomu frustracji.

Asertywno
Asertywno jest twoim celem. Pamitaj, e ludzie asertywni prosz o to,
czego pragn, nie pozwalaj, by inni uczynili z nich ofiary, i pozostaj w po
lu Poszukiwacza Rozwiza.
Kiedy jeste asertywny, a nie agresywny, stwarzasz swemu partnero
wi bezpieczne rodowisko. To bardzo wane, bo, jak zapewne pamitasz, dla
wielu osb niedostpnych emocjonalnie bezpieczestwo jest kluczow kwe
sti. Jeli wyraasz si jasno, jeste asertywny i panujesz nad wasnymi
emocjami, twj partner poczuje si wystarczajco bezpiecznie, aby odsoni
si nieco bardziej i wysucha tego, co masz mu do powiedzenia.
Pamitaj jednak, e nawet jeli doprowadzasz do konfrontacji z inn
osob, twoim celem jest nadal znalezienie rozwizania problemu, a nie za
atakowanie drugiego czowieka lub narzucenie mu wasnych pogldw.

Przeformuowanie
Technika przeformuowania (czyli nadania nowych ram) wywodzi si
z terapii rodzin i jest bardzo skuteczna w przeamywaniu impasw komuni
kacyjnych. Dziki niej druga osoba czuje, e naszym celem jest udzielenie jej
wsparcia, a nie zaatakowanie jej. Przeformuowanie pozwala czowiekowi
otworzy si i sprzyja dostpnoci emocjonalnej.
Oto jak to dziaa. Potraktujmy pozycj przyjt przez dan osob jako
obraz, ktry przedstawia jej perspektyw. Obraz ten otoczony jest ram
(ang. frame), ktra zmienia si w zalenoci od sytuacji. Celem przeformu
owania jest zmiana owej ramy w taki sposb, by usprawni komunikacj.
Na przykad: czy zdarzyo ci si kiedy nazwa wyzwaniem" co, co
wydawao si bardzo nieprzyjemne lub niebezpieczne? Czy do drzwi twojej
lodwki przytwierdzony jest jeden z tych magnesw, na ktrych widnieje
napis: Ewa nie jest gruba, jest po prostu nieco puszysta"? Czy kiedykol
wiek wykazae si wielkim taktem i nazwae koncert skrzypcowy swojego
bratanka interesujcym"? Jeli tak, to ju teraz wiesz co o przeformuowaniu.
Peggy i Laura byy przyjacikami od wielu lat. Kiedy Peggy zwizaa
si z pewnym mczyzn, Laura poczua, e jest jedn z ofiar jego jawnych
wysikw wyeliminowania wszystkich przyjaci Peggy. Laura bolaa nad t
strat i wciekaa si, bo kiedykolwiek prbowaa skontaktowa si z Peggy,
187

miaa trudnoci z przedostaniem si przez cenzur jej chopaka, ktry pod


suchiwa rozmowy telefoniczne Peggy i komentowa jej wypowiedzi. Za
kadym razem, kiedy udao jej si zobaczy z Peggy sam na sam, Laura
prbowaa z ni o tym porozmawia. Peggy oskaraa j wwczas o to, e
jest zazdrosna o jej zwizek. Nie potrafia usysze w sowach Laury lku
ani blu.
Laura rozpocza terapi, eby rozwiza wasne problemy uczucio
we, jednak nie moga powstrzyma si przed wyraeniem swego blu i po
czucia opuszczenia z powodu odejcia Peggy. Zachciam Laur, eby za
prosia Peggy na jedno z naszych spotka, abymy mogy popracowa nad
ich wzajemn komunikacj. Podczas tej sesji Laura powiedziaa:
- Peggy, czuj si opuszczona, kiedy pozwalasz Mike'owi wtrca si
w nasze rozmowy telefoniczne, a take dlatego, e nie robimy ju niczego
razem.
- Myl, e jeste zazdrosna o mj zwizek z Mikiem - odrzeka Peggy.
Najwyraniej kada z nich postrzegaa ten problem w inny sposb.
- Peggy, czy nie rozumiesz, co czuje Laura?
Peggy odpowiedziaa:
- Sdz, e ona nie ma racji. Nadal jest moj najlepsz przyjacik.
Jest zazdrosna, bo ja mam chopaka, a ona nie.
- Lauro, co by urobia, gdyby Peggy znalaza si w niebezpiecze
stwie? - zapytaam.
- Zrobiabym wszystko, co w mojej mocy, eby j ochroni - odpowie
dziaa bez wahania Laura.
- A skd wiedziaaby, e co jej grozi? To znaczy, gdyby ci o tym nie
powiedziaa.
Laura zastanowia si nad tym przez chwil, a potem powiedziaa:
- Mogaby robi co, co jest niebezpieczne, na przykad zaywa nar
kotyki, jedzi samochodem po pijanemu albo skaka ze spadochronem.
Mogaby te krci si w miejscach, ktre uwaam za niebezpieczne. Albo
spotyka si z niebezpiecznymi ludmi.
- Jednake w kadym z tych wypadkw nie byaby to jej definicja
niebezpieczestwa, tylko twoja. Prawda? - Laura przytakna.
- Ale ty i tak zrobiaby wszystko, eby j obroni?
- Oczywicie.
- A gdyby nie znaa jej tak dobrze, skd wiedziaaby, co i kto jest dla
niej niebezpieczny?
- To mogoby by trudniejsze. Chyba musiaabym wtedy zachowa
wiksz ostrono.
- Czy sdzisz, e to moliwe, i Mike stara si po prostu ochroni
Peggy w zwizku, ktrego sam jeszcze dobrze nie zna?
Peggy skina twierdzco gow.
188

- Mike dokadnie to robi. Jest bardzo opiekuczy, bo jego pierwsza


ona zostaa zamordowana. Jest podejrzliwy wobec wszystkich dookoa.
Tym sposobem uzyskaymy peniejszy obraz podoa caej sytuacji.
- Lauro, a gdyby uznaa, e Mike po prostu chroni Peggy - czy po
czuaby si lepiej? - W ten wanie sposb nadaam sprawie nowe ramy.
Mike sta si teraz obroc ukochanej przyjaciki, a nie gronym smokiem,
odcinajcym Laurze wszelki dostp do Peggy. Laura przyznaa wczeniej, e
rozumie i popiera dziaania, majce na celu ochron przyjaciki. Umiesz
czenie Mike'a w ramach obrocy pomogo Laurze i Peggy znale platform
porozumienia. Peggy bya odtd bardziej gotowa wyznacza Mike'owi pewne
granice, a Laura chtniej widziaa w Mike'u sprzymierzeca, a nie wroga.
Przeformuowanie polega zatem na spojrzeniu na dany problem z in
nej perspektywy, tak aby uzyska platform porozumienia. Nie chodzi tu
o lukrowanie czego, co jest nie do przyjcia. Gdyby na przykad Mike bi
Peggy nigdy nie zastosowaabym tej techniki, aby nada mu wizerunek
dobrego czowieka. Jednak w sytuacji, gdy dwie osoby maj bardzo rne
pogldy na dan spraw, przeformuowanie moe przyczyni si do zniwelo
wania rnic.
Dla osb niedostpnych emocjonalnie przeformuowanie moe by
sposobem na znalezienie nowej, bezpiecznej perspektywy i otwarcie si.
Stosowanie przeformuowania nie wymaga pomocy terapeuty lub in
nego porednika, kiedy wywiczysz ju posugiwanie si tym narzdziem.
Kluczem jest znalezienie innego sposobu spojrzenia na dan kwesti. Mo
esz wiczy t technik przed telewizorem lub w kinie. Posuchaj dialogu
midzy bohaterami i sprbuj zinterpretowa sytuacj w odmienny sposb.
Zastanw si, na przykad, jak wane byo dla Peggy jej przywizanie do
Mike'a. Nie moga znie, kiedy Laura go krytykowaa. Celem Laury byo
utrzymanie ich przyjani, w nadziei, e Mike si zmieni lub zniknie. Dziki
nadaniu Mike'owi roli obrocy Peggy i Laura mogy zachowa przyja:
Laura potrafia spojrze inaczej na zachowanie Mike'a, a wybr Peggy zo
sta uszanowany. Dziki nowym ramom wszystkie zaangaowane osoby
wygray i kada z nich poczua si powaana.

Granice
Oglnie mwic, ludzie niedostpni emocjonalnie nie maj zdrowych granic.
W zamian zakuwaj si w zbroj, ktra cakowicie ogradza ich od wiata.
Jeli zwizae si z kim o nieprawidowych granicach, twoje granice mu
sz by doskonae, bo tylko wtedy uchroni ci przed krzywd i cierpieniem.
Aby zachowa dobre granice, musisz pozostawa w polu Poszukiwa
cza Rozwiza i zachowywa si asertywnie. Dobre granice pozwalaj ci
ograniczy dostp innej osoby do twego ycia i emocji, nie odcinajc jej od
189

ciebie. Dobre granice daj ci wymiern ochron, ktr atwo wzmocni


w stosownym momencie.
Co zatem skada si na dobre granice? Zamieszczona poniej lista
zachowa osb o waciwych granicach powinna pomc ci nie tylko w ich
zdefiniowaniu, ale take w sprawdzeniu, jak dobre s twoje granice.
LUDZIE O DOBRYCH GRANICACH

190

S asertywni

Trwaj na stanowisku Poszukiwacza Rozwiza

Posuguj si jzykiem uczu

Pozostaj w kontakcie z wasnymi uczuciami

Zachowuj dla siebie to, co poufne

Nie daj ani nie dostaj niewaciwych podarunkw; nie


utrzymuj nieodpowiednich kontaktw towarzyskich lub
seksualnych

Maj jasno co do rnych rl, ktre peni w yciu

Nie uywaj seksu jako substytutu mioci

Nie daj prezentw po to, eby otrzyma w zamian przysugi


lub przywileje

Szanuj ciaa, terytorium, myli i uczucia innych

Nie mwi wszystkiego

Nie plotkuj

Ich emocje s wyrane i moliwe do odczytania

Potrafi rozpoznawa ze granice u innych

Nie oczekuj e inni bd automatycznie zaspokaja ich


potrzeby

Nie uwaaj e inni potrafi lub powinni by w stanie


odczytywa ich myli i pragnienia

Nie pozwalaj by kto z jakiegokolwiek powodu dopuszcza si


wobec nich przemocy seksualnej, fizycznej, sownej lub
emocjonalnej

Nie pozwalaj by inni definiowali ich samych lub ich


rzeczywisto

Nie pozwalaj by inni brali od nich lub dawali bez ogranicze

Dobre granice oznaczaj dobre zwizki. Chroni ci w zwizku nieza


lenie od tego, czy twj partner sam ma dobre granice. Jeli wyznaczysz
wyrane granice, pomoesz partnerowi (lub partnerce) o niejasnych grani
cach stworzy blisz wi, poniewa staniesz si dla niego bezpieczniejszy
emocjonalnie i atwiej bdzie mu odczyta twoje uczucia.

Zakazane dlaczego"
Jednym z pierwszych krokw w mojej pracy z parami jest zakazanie obojgu
partnerom zadawania drugiej osobie pytania dlaczego?". Postpujemy tak,
poniewa owo dlaczego?" prowadzi wprost ku obwinianiu. Czsto samo
pytanie niesie w sobie agresj, jako e zawiera niewidzialne zakoczenie, na
przykad: Dlaczego, do diaba, zrobia
?".
Najwaniejsze jest jednak to, e ludzie uywaj sowa dlaczego" tak,
jakby wyjanienie byo rwnoznaczne z rozwizaniem problemu lub stano
wio magiczny rodek, ktry umierza emocjonalny bl. Powszechnie uwaa
si, e wiedza, dlaczego kto dokona takiego a nie innego wyboru moe
w jaki sposb zlikwidowa cierpienie, a tym samym rozwiza problem.
Pamitaj jednak, e wyjanienie nie jest usprawiedliwieniem. Nic nie zmie
ni si tylko dlatego, e wyjaniono motywy jakiego dziaania.
Kiedy jedna ze stron zadaje drugiej pytanie dlaczego?", zmienia
w ten sposb kierunek komunikacji. Zamiast koncentrowa si na znalezie
niu rozwizania, wymiana skupia si na zadowoleniu pytajcego partnera.
Nawet jeli wyjanienie jest negatywne, ten, kto pyta, zyskuje moc, ponie
wa usiuje zepchn drug osob do defensywy. W ten sposb orodek
uwagi oddala si rwnie od pozytywnej wizi emocjonalnej, kiedy jedna ze
stron dokada wszelkich stara, aby wyjani to, czego czsto nie sposb
wytumaczy. Zazwyczaj wyjanienie tylko komplikuje sytuacj, poniewa
motywy naszych decyzji rzadko bywaj proste i oczywiste.
Wrd wielu par, z ktrymi zetknam si w trakcie mojej praktyki,
powszechnym problemem by pozamaeski romans jednego z partnerw.
Niezmiennie dochodzimy w takich sytuacjach do punktu, w ktrym ten
z partnerw, ktry nie dopuci si zdrady, zwraca si ku drugiemu i czsto
przez zy pyta: Ale dlaczego?".
Przyczyny zwizkw pozamaeskich s bardzo zoone. S take
bardzo osobiste i czsto trudno je uj w sowa, szczeglnie jeli partner,
ktry dopuci si zdrady, jest niedostpny emocjonalnie.
Osoba niedostpna emocjonalnie bdzie miaa trudnoci z rozpozna
niem wasnych stanw emocjonalnych; moe by rwnie lepa na emocjo
nalne reakcje zarwno swego pierwszego, jak i drugiego partnera (kochan
ka lub kochanki). Wyjanienie bywa zatem czsto raczej mechaniczne ni
emocjonalne, co dodatkowo powiksza cierpienie partnera.
191

Dziki pytaniu dlaczego?" osoba niedostpna emocjonalnie moe po


zosta wewntrz wiata wasnych myli, zamiast poczy si z emocjami.
Pytanie dlaczego?" umoliwia dokadnie t sam intelektualizacj oraz
umysowe tricki i wybiegi, ktre przyczyniaj si do niedostpnoci emocjo
nalnej danej osoby.
Sowo dlaczego" jest jak niebezpieczne grzzawisko i moe przynie
znacznie wicej szkd ni poytku. Kiedy komunikujesz si z osob dostp
n emocjonalnie, sprbuj oprze si pokusie zadania pytania dlaczego?".
Zamiast tego pozosta w roli Poszukiwacza Rozwiza i bd asertywny.
Wyraenie, ktre przynosi podane skutki, brzmi: Pom mi zrozu
mie". Prosz, pom mi zrozumie, co czue, kiedy zdecydowae si
poszuka kogo poza naszym zwizkiem". Nie pytasz, dlaczego twj partner
postanowi poszuka innej osoby. Pytasz raczej o uczucia i prosisz o pomoc
w ich zrozumieniu. Na tej podstawie moecie stworzy wsplny punkt wyj
cia dla rozwizania problemu, poniewa zadane przez ciebie pytanie doty
czy stanu emocjonalnego twego partnera w momencie rozpoczcia
romansu. Zagbiajc si w jego uczucia, jeste w stanie dostrzec rda
problemu, a moe nawet znale rozwizanie. Narzdzie to suy wic budo
waniu, a nie niszczeniu.
Innym pomocnym sposobem zadawania pyta jest wyraenie zasta
nawiam si", na przykad: Zastanawiam si, czy wiesz, jakie to dla mnie
bolesne, e miae romans"; Zastanawiam si, czy przed rozpoczciem
romansu pomylaa o tym, jakie bd jego emocjonalne skutki dla naszego
zwizku".
Zarwno pom mi zrozumie", jak i zastanawiam si" pozwalaj ci
formuowa trudne pytania w otwarty sposb, co uatwia, szczer dyskusj
na temat danego problemu. Kiedy masz do czynienia z trudnymi sprawami,
wane, aby rozmawia o nich jak najbardziej otwarcie, tak eby kady mia
poczucie, e zosta wysuchany.
Wyraenia pom mi zrozumie" oraz zastanawiam si" s take
bardzo przydatne w sytuacjach o mniejszym adunku emocjonalnym. Po
m mi zrozumie twoj decyzj o chodzeniu na wagary" jest sposobem,
w jaki moesz poprosi swoje dorastajce dziecko, eby wzio na siebie
odpowiedzialno, nie zamykajc przy tym bram waszej komunikacji. Cz
sto w odpowiedzi na tak sformuowane pytanie nastolatek przestanie wzru
sza ramionami i mrucze pod nosem nie mam pojcia", poniewa twoje
pytanie zostao zadane w taki sposb, e jego odpowied zostanie usyszana.
Uywajc ktregokolwiek z obu wyrae, otwierasz najszersze z ka
naw komunikacyjnych, a tym samym pomagasz wszystkim - bez wzgl
du na to, czy s dostpni emocjonalnie, czy te nie - wyraa uczucia
w bezpiecznym, nieoskarajcym, skoncentrowanym na rozwizaniu ro
dowisku.
192

Cele i struktura
Ludzie niedostpni emocjonalnie maj skonno do swobodnego dryfowa
nia przez zwizki. Pyn z prdem wytworzonym przez bardziej dostpnego
emocjonalnie partnera, dopki sytuacja nie stanie si dla nich niewygodna wtedy nagle si ulatniaj. To dryfowanie jest bardzo frustrujce dla ich
partnerw, ktrzy pragn, by zwizek rozwija si i posuwa naprzd. Dry
fowanie wynika z braku jasno okrelonych celw u emocjonalnie niedostp
nego partnera i/lub z braku struktury, ktra umoliwiaby ich osignicie.
W niektrych zwizkach obojgu partnerom brakuje celw i odpowied
niej struktury. Takie zwizki napdzane s pocztkowo przez jak ograni
czon w czasie si: wsplne lecz przelotne zainteresowania, zaangaowa
nie si w t sam kampani polityczn, wsplny projekt w pracy. Kiedy owa
sia napdowa znika, ulatnia si rwnie klej, ktry spaja dotd zwizek.
Przez jaki czas relacja utrzymuje si jeszcze na zasadzie przyzwyczajenia,
w pewnych niefortunnych wypadkach w nawyk prowadzi do nieszczliwe
go maestwa.
Ludzie niedostpni emocjonalnie czsto wietnie sobie radz w pierw
szej fazie zwizku po czci dlatego, e tak czsto nawizuj relacje z nowy
mi partnerami. Problem pojawia si wtedy, kiedy musz opuci w bezpie
czny, dobrze znany etap pocztkowy, aby wej w bardziej intymny, bliszy
i peniejszy zwizek. Poniewa osoba niedostpna emocjonalnie nie odnosia
wczeniej sukcesw w podobnej sytuacji, nie ma najmniejszego pojcia, jak
postpowa. Czuje si zagroona i w konsekwencji opuszcza zwizek. Osoba
bardziej dowiadczona na rnych etapach intymnych zwizkw moe ocze
kiwa od swego partnera umiejtnoci przechodzenia od jednej fazy do
drugiej; bdzie zatem niemile zaskoczona, kiedy okae si, e jej partner nie
potrafi sprosta temu zadaniu.
Jeli chcesz pomc sobie i partnerowi posuwa si naprzd, ustalaj z nim
wsplnie cele. Ustanawianie celw wymaga komunikacji w trybie skoncentro
wanym na rozwizaniach oraz asertywnoci bez uciekania si do agresji.
Vanesso, czuj si naprawd wietnie, kiedy jestemy razem i bardzo
lubi z tob wiczy. Chciaabym spdza z tob wicej czasu. Czy moemy
wiczy wsplnie dwa razy w tygodniu?". Oto ustanowia cel wraz ze stru
ktur, bo obie bdziecie musiay zaplanowa dodatkowe spotkania, uwzgld
niajc wasz dotychczasowy rozkad zaj. Plan ten bdzie wymaga od Vanessy zwikszonego zaangaowania. Powiedziaa jej take o swoich uczu
ciach, dziki czemu Vanessa atwiej zda sobie spraw z twojego emocjonal
nego zaangaowania. Ponadto twoja proba jest bardzo jasna, co pomoe jej
rozpozna twoje uczucia i uzyska kontakt z wasnymi.
Cele i struktura s niezwykle pomocne w relacjach z dziemi i dora
stajcymi nastolatkami, poniewa dziki nim wszystko staje si jasne i prze
widywalne. Cele i struktura pomagaj dzieciom zidentyfikowa wasne
193

granice. Mog one cieszy si wolnoci wyboru w ramach owej struktury


i czu si bezpiecznie.
Cele i struktura stanowi take fundament, na ktrym mona budo
wa zwizki. Oboje partnerzy wiedz, czego powinni si spodziewa i dokd
zmierzaj. Jasno oczekiwa i celw umoliwia ludziom cieszenie si wol
noci w ramach tego kontekstu oraz sprzyja zdrowym relacjom i wiziom
emocjonalnym.
Aby ustanawia cele powinnimy doskonale wiedzie, co chcemy osign. Kada ze stron musi przy tym szanowa pragnienia i denia part
nera. Niewaciwy cel skupiaby si na osobistym zadowoleniu tego, kto go
ustanawia, kosztem drugiej osoby w zwizku. Prawidowe cele umoliwiaj
rozwj oraz pozytywne zmiany.
Pierwszym krokiem w procesie ustanawiania celw jest omwienie
wsplnych de. Kiedy poprosia Vanesse, ebycie wiczyy razem dwa
razy w tygodniu, i powiedziaa jej o radoci, jak daj ci wasze spotkania,
zaproponowaa pewien cel. Teraz to od Vanessy zaley, czy przyjmie twoj
propozycj, odrzuci j lub te zasugeruje wasny cel. Chocia w danej chwili
moecie nie odczuwa tego w ten sposb, kada z was daje drugiej pewne
parametry - swoje granice oraz informacje, ktre mog udoskonali wasz
relacj.
Cele mog by krtko-, rednio- albo dugoterminowe. Cele krtko
terminowe osiga si w przecigu kilku godzin lub dni. Chciaabym, eby
my w tym tygodniu uporzdkowali gara". Musimy dzisiaj zadzwoni do
twojej mamy i zoy jej yczenia urodzinowe". Czy jutro moglibymy
usi razem i porozmawia o twoich planach wakacyjnych?". W kadej
z tych sytuacji mamy do czynienia z krtkoterminowym celem.
Cele rednioterminowe obejmuj okres od okoo tygodnia do mniej
wicej roku. Mam nadziej, e jeszcze w tym roku przeprowadzimy si do
nowego domu". Myl, e w lipcu powinnimy ustali dat lubu". Dopil
nujmy, eby zim zaplanowa to przyjcie, o ktrym rozmawialimy". Cele
redniotenninowe zawieraj czsto zoone zadania, mog wic wymaga
ustanowienia kilku celw krtkoterminowych w ramach wikszego celu. Na
przykad przeniesienie si do nowego domu obejmuje znalezienie odpowied
niego domu, uzyskanie kredytu, spakowanie si oraz przeprowadzk - wszyst
ko to s krtkoterminowe cele, ktre trzeba ustanowi, aby osign w
nadrzdny, rednioterminowy cel.
Cele dugoterminowe to denia, ktrych realizacja oddalona jest
o okoo rok lub wybiega jeszcze dalej w przyszo; niektre z nich mog
nawet zaj niemal cae ycie. Mam nadziej, e po przejciu na emerytur
zamieszkamy w Arizonie". Docelowo chciabym zosta prezesem firmy".
Nasza znajomo rozwija si i przeksztaca w zwizek na cae ycie". Za
uwa, jak szerokie s owe dugoterminowe cele. Specyficzne niuanse i deta194

le pojawi si w krtko- i reclnioterminowych celach, ktre ustanowisz, aby


zrealizowa cele w odlegej perspektywie.
W zdrowych relacjach wystpuj wszystkie trzy typy celw. Cele krtko
terminowe sprawdzaj si w codziennym yciu i uatwiaj nam wykonywa
nie drobnych krokw naprzd. Cele rednioterminowe s rdem de,
ktre pomagaj w ustanawianiu dugoterminowych celw, a take nadaj
sens codziennym czynnociom. Cele dugoterminowe wyznaczaj kierunek
naszego ycia.
Ludzie, ktrzy nie maj celw, yj bardzo reaktywnie - przeskakuj
z wydarzenia na wydarzenie lub z osoby na osob, nie zastanawiajc si nad
przyszoci. w brak koncentracji utrudnia im budowanie wizi, bo nie
potrafi okreli, czego chc od ycia. Z drugiej strony, mog mie cakowit
jasno co do swoich pragnie w danym momencie. Taki typ reaktywnoci
jest bardzo frustrujcy dla kogo, kto ma dobre cele i jasne denia.
Podobnie jak umiejtnoci komunikacyjnych, tak i ustanawiania ce
lw uczymy si w dziecistwie. Ludzie, ktrzy w dorosym yciu potrafi
ustanawia wasne cele, albo dorastali u boku dorosych, ktrzy byli w tym
dobrzy i posuyli im jako modele, albo te sami dooyli stara, aby na
uczy si i wywiczy ustanawianie celw. Najistotniejsze dla procesu wy
znaczania dobrych celw s waciwe granice oraz silny system wewntrz
nego sprzenia zwrotnego. Krtko mwic, ustanawianie celw jest umie
jtnoci, ktra korzysta ze wszystkich omwionych w tej ksice spraw
noci.

Odpowiedzialno emocjonalna
Kady z nas odpowiada za wasne uczucia i emocje, a take za zachowania,
ktre stanowi ich konsekwencj. Ludzie niedostpni emocjonalnie nie bio
r na siebie odpowiedzialnoci za to, czego nie dostrzegaj u siebie i nie
potrafi rozpozna u innych. Zapytani wprost, czsto zaprzeczaj istnieniu
problemu lub spychaj odpowiedzialno na osob, ktra jest obecna emo
cjonalnie.
Owo zrzucanie odpowiedzialnoci wywouje frustracj, tworzy take
sprzyjajce naduyciom rodowisko, w ktrym partner dostpny emocjonal
nie czuje si opuszczony lub ma wraenie, e sta si ofiar manipulacji. To
on wykonuje ca emocjonaln prac, bez adnej reakcji ze strony niedostp
nego emocjonalnie partnera.
Teresa i Jerry zjawili si u mnie po okoo pitnastu latach mae
stwa. Teresa czua si opuszczona ze wzgldu na zaangaowanie Jerry'ego
w prac. Jerry twierdzi, e w ich maestwie wszystko jest w porzdku,
i sdzi, e przyczyn problemw s hormony Teresy.
195

- To jej napicie przedmiesiczkowe. Przez dwa tygodnie w miesicu


jest zupenie w porzdku, ale przez pozostae dwa cigle pacze i nie panuje
nad sob - powiedzia mi Jerry. - Wystarczy, e przepisze jej pani jakie
lekarstwo i wszystko bdzie dobrze.
Teresa natomiast opowiadaa: Jerry traktuje firm, w ktrej pracuje,
tak, jakby naleaa do niego. Kiedy wszystko idzie dobrze, potrafi dzieli
swj czas, powicajc cz uwagi mnie, a cz - swojej pracy. Jednak
kiedy w pracy s jakie problemy, co zreszt zdarza si czsto, obsesyjnie
prbuje wyprowadzi wszystko na prost i nie moe myle o niczymv in
nym, wic nasze maestwo bardzo na tym cierpi. Tak si skada, e byam
ostatnio u ginekologa i rzeczywicie mam pewne objawy zespou napicia
przedmiesiczkowego, ale to tylko kilka dni rozdranienia, a nie dwa tygo
dnie prawdziwego pieka. Jerry potrzebuje po prostu wymwki, eby mg
wcieka si na mnie przez dwa tygodnie w miesicu i czu si w porzdku,
kiedy idzie do pracy i zostaje tam przez trzy lub cztery dni z rzdu. Poza
tym mj lekarz mwi, e lekarstwo raczej tu nie pomoe, bo mj zesp
napicia przedmiesiczkowego wcale nie wymyka si spod kontroli".
Jerry przyzna, e czasami bardzo przejmuje si sprawami firmy, ale
doda, e jest to cz jego pracy, poniewa zajmuje wysokie stanowisko
kierownicze w dziale komputerowym pewnej midzynarodowej firmy. Po
wiedzia mi take, e w jego dziale s jeszcze dwie inne osoby zatrudnione
na tym samym stanowisku, i przyzna, e bardzo rzadko zostaj one po
godzinach, co jednak nie wydaje si wpywa negatywnie na ich ocen.
Przyzna rwnie, e zamierza ostatecznie odej z firmy i zaoy wasny
biznes, a wic nie przejmuje si moliwociami awansu.
Kiedy zapytaam go, czy dostrzega cierpienie Teresy, wzruszy ramio
nami.
- Ona na wszystko reaguje przesadnie. Pewnie kiedy zao wasn
firm, te bdzie si denerwowa. Jest po prostu zazdrosna. I cierpi na
napicie przedmiesiczkowe.
atwo zauway, e Jerry nie jest w stanie wzi na siebie odpowie
dzialnoci za ogromne emocjonalne szkody, jakie powoduje jego zaangao
wanie w prac. Kiedy zapytaam go, czy myla o rozwodzie, by zaskoczony
i uraony.
- Oczywicie, e nie. Dlaczego miabym si rozwodzi z Teres? Prze
cie j kocham.
Stanowisko Jerry'ego stawia Teres w bardzo nieprzyjemnym pooe
niu. Kiedy prosi o to, czego potrzebuje, jest obwiniana za uczucia, ktre s
jak najbardziej uzasadnione. Jerry przeksztaca jej realistyczne poczucie
opuszczenia w co negatywnego i oczekuje od niej poprawy. Jednoczenie
Jerry gloryfikuje wasn rol: przedstawia siebie jako kochajcego ma,
ktry powica czas i energi, eby utrzyma prac, a w przyszoci - zbudo
wa wasn firm. Nie chce dostrzec, e ponosi odpowiedzialno za stwo196

renie warunkw, w ktrych Teresa czuje si opuszczona, sfrustrowana


i oskarana.
Jeli twj zwizek przypomina relacj Teresy i Jerry'ego, musisz wy
znaczy wyrane i nienaruszalne granice. Asertywnie wyraaj swoje oczekiwa
nia, ustanawiaj jasne cele i trwaj na stanowisku Poszukiwacza Rozwiza,
stosujc Pi Magicznych Sw oraz Magiczne Pytanie doktora Collinsa, aby
pomc swemu partnerowi w przyjciu emocjonalnej odpowiedzialnoci.
Teresie w kocu udao si to zrobi. Ustanowia granice, zapropono
waa cel i powiedziaa Jerry'emu, e nie pozwoli mu obwinia si za ich
wsplne problemy lub zrzuca winy na swoje hormony. Jednoznacznie na
zwaa te kwestie, ktrymi, jak sdzia, naleao si zaj. Wreszcie poprosia
ma, eby wzi na siebie swoj cz problemu - eby przyj emocjonaln
odpowiedzialno.
Teraz to Jerry by zaniepokojony. Od tak dugiego czasu wciela si
w rol skrzywdzonego maonka, e wzicie na siebie odpowiedzialnoci za
wasn cz problemu byo dla niego bardzo kopotliwe.
Pocztkowo prbowa stworzy kilka nowych problemw, aby mc
utrzyma si na stanowisku Oskaryciela. Kwestionowa umiejtnoci Te
resy w prowadzeniu domu, zarzdzaniu pienidzmi, krytykowa jej sposb
prowadzenia samochodu oraz gust muzyczny.
Teresa jednak trzymaa si twardo, uywajc Piciu Magicznych Sw
i Magicznego Pytania doktora Collinsa, ilekro byo to potrzebne. Nie daa
si wcign w wir relacji Oskaryciel/Biedactwo i trwaa nieugicie na sta
nowisku Poszukiwacza Rozwiza. Wytrwale powtarzaa te swoje cele
oraz oczekiwania wobec Jerry'ego i ich zwizku.
Wreszcie Jerry zda sobie spraw, e jego postawa prowadzi donikd
i przyczy si do Teresy w polu Poszukiwacza Rozwiza. Z czasem prob
lemy zostay rozwizane, a oni zaczli traktowa si jak partnerzy, a nie jak
przeciwnicy.

Wykorzystanie narzdzi
Jeli bdziesz potrafi zastosowa opisane przeze mnie narzdzia - konfron
tacj, przeformuowanie, jasn komunikacj, dobre granice i odpowiedzial
no emocjonaln - w relacjach z emocjonalnie niedostpn osob, obniysz
poziom wasnej frustracji i pomoesz niedostpnemu emocjonalnie partne
rowi poczu si bezpieczniejszym i silniejszym, a tym samym uatwisz mu
otwarcie si i nawizanie kontaktu ze wiatem emocji.
Jeli stosujc te narzdzia, pozostaniesz na stanowisku Poszukiwacza
Rozwiza, zmniejszysz liczb konfliktw oraz podwyszysz poziom skutecz
noci rozwiza, co umoliwi okazanie szacunku wszystkim zaangaowa
nym osobom, a take rozwj i wprowadzenie zmian.
197

Inna korzy, jaka pynie z umoliwienia osobie niedostpnej emocjo


nalnie dowiadczenia wizi emocjonalnych, polega na tym, e czowiek ten
moe odkry, i emocje s bezpieczne, i w konsekwencji stwierdzi, e warto
popracowa nad zwikszeniem wasnej dostpnoci emocjonalnej. Jeli rze
czywicie chce si zmieni, w rozdziale osiemnastym odnajdziesz narzdzia,
ktre mog mu w tym pomc.

Rozdzia 18

Narzdzia zmian
i rozwoju
rzyjrzelimy si ju metodom, uatwiajcym wprowadzenie zmian
i rozwj twoich zwizkw. Teraz poznamy kilka narzdzi, ktre umo
liwiaj indywidualne zmiany i rozwj.
Podobnie jak w wypadku narzdzi skoncentrowanych na partnerze,
owe indywidualne metody wymagaj zaangaowania i wicze, aby mogy
sta si czci twojego ycia. Pamitaj, e zmiany wydaj si ludziom
niepokojce i uciliwe, nie dziw si wic, jeli odczujesz pewien dyskomfort
emocjonalny. Posu si raczej technik przeformuowania i potraktuj to
poczucie jako wiadectwo rozwoju.

Wewntrzny system
sprzenia zwrotnego
W jednym z poprzednich rozdziaw tej ksiki zastanawialimy si nad
umiejscowieniem kontroli jako jednym z czynnikw niedostpnoci emocjo
nalnej. Dla przypomnienia, w psychologicznym argonie termin umiejsco
wienie kontroli uywany jest w celu okrelenia, dokd sigaj ludzie, aby
rozpozna wasne emocje oraz ustali sposoby reagowania na otaczajcy ich
wiat.
Zewntrzne umiejscowienie kontroli oznacza, e dana osoba
zwraca si na zewntrz, prbujc ustali wasne reakcje i zidentyfikowa
uczucia. Zewntrzne umiejscowienie kontroli jest typowe dla dorastajcych
nastolatkw, ktrym bardzo zaley na opinii innych i ktrzy w swoim po
stpowaniu kieruj si reakcjami otaczajcych ich osb, tak aby zdoby
199

akceptacj ze strony rwienikw. Skrajnym przykadem takiego zachowa


nia jest przynaleno do gangw. Dzieciaki z gangw, kiedy dokonuj
swych wyborw, koncentruj si cakowicie na przekazie z zewntrz i odci
naj si od wasnych przekona na korzy mylenia grupowego.
Wewntrzne umiejscowienie kontroli oznacza natomiast, e
u danej osoby wyksztaci si wewntrzny system sprzenia zwrotnego,
ktry pomaga jej podejmowa decyzje dotyczce wasnych zachowa i uczu
w konkretnych sytuacjach. Moemy to sobie wyobrazi jako wewntrzne
urzdzenie do pomiaru emocji. Powstaje ono pod koniec okresu dorastania,
by odtd nadawa ksztat systemowi przekona danej osoby oraz wyzna
cza kierunek jej reakcji emocjonalnych. To dlatego ludzie, u ktrych nie
wyksztaci si wewntrzny system sprzenia zwrotnego, wydaj si tacy
egocentryczni i niedojrzali. Mog mie czterdzieci lub pidziesit lat, ale
ich procesy emocjonalne s typowe dla wczesnego okresu dorastania.
Przypomnij sobie Toma Hanksa w filmie Duy (Big). Gra w nim czo
wieka, ktry w wieku trzynastu lat musia nagle wydorole w sferze umy
sowej, chocia nie osign jeszcze odpowiedniego poziomu rozwoju emocjo
nalnego. W filmie jest czarujcym mczyzn, ktry dziaa spontanicznie
i bez zahamowa, nie zwaajc jednak zanadto na uczucia i prawa innych.
Dzieje si tak dlatego, e jest dzieckiem w ciele dorosego. Ludzie niedost
pni emocjonalnie s bardzo podobni - s dziemi, ktre wygldaj jak doro
li. Potrafi by czarujcy, jednak ich kontakt z wasnymi emocjami jest tak
niewielki, a ich ptla wewntrznego sprzenia zwrotnego tak skarowaciaa, e nie s w stanie dostrzec emocjonalnych konsekwencji swoich zacho
wa. Innymi sowy, chocia bywaj zabawni lub czarujcy, zazwyczaj nie
potrafi zapewni swym partnerom adnej wizi emocjonalnej ani gbi
uczu.
U ludzi niedostpnych emocjonalnie czsto nigdy nie wyksztaci si
wewntrzny system sprzenia zwrotnego. Dlatego te tkwi niezmiennie
w typowym dla okresu dorastania schemacie, zwracajc si do innych, aby
ci zdefiniowali za nich ich emocjonaln rzeczywisto oraz ustalili ich re
akcje na to, co dzieje si w otaczajcym wiecie.
w system moe sprawdza si w wypadku dorastajcego modego
czowieka, jednak doroli, ktrzy usiuj dowiedzie si poza sob, co czuj
oraz jak maj reagowa, odcinaj si emocjonalnie zarwno od innych, jak
i od samych siebie. Wskutek owego dystansu osobie niedostpnej emocjo
nalnie brakuje empatii - czyli umiejtnoci rozpoznawania, co czuj inni a take wewntrznego schematu jakichkolwiek reakcji emocjonalnych.
w schemat moe powsta tylko wtedy, jeli wyksztaci si wewntrz
ny system sprzenia zwrotnego. Aby go zbudowa, musimy powrci do
okresu dorastania i zacz wszystko od nowa - tym razem bez modziecze
go buntu i bez trdziku na twarzy.
200

Rozpoznaj swoje uczucia


Na szczcie zbudowanie owego systemu nie jest wcale tak trudne, jak
mogoby si wydawa. Pamitaj, e jest to proces. Pierwszym krokiem bdzie
nauczenie si rozpoznawania wasnych emocji oraz zrozumienie, w jaki sposb
ich dowiadczasz. W rozdziale drugim omwilimy cztery podstawowe emocje
oraz ich zwizek ze stanem umysu. Dla przypomnienia, owe cztery podstawo
we emocje to, zo, zadowolenie, smutek i strach.
Wszystkie pozostae emocje mona traktowa jako odmiany lub kom
binacje owych czterech podstawowych uczu. Na przykad: jeli czujesz si
zagubiony, twoja emocja moe by poczeniem zoci i strachu albo stra
chu i smutku. Rozdranienie moe by odmian zoci lub kombinacj
zoci i strachu. W tym systemie nie ma arbitralnych regu, jest on bowiem
tak osobisty i indywidualny jak i same emocje. Uniwersalna jest jedynie
zasada koniecznoci nawizania kontaktu z wasnymi emocjami, aby moli
we byo stworzenie wizi z innymi ludmi.
Emocje mieszcz si nie tylko w mzgu, ale take w ciele. Posu si
tutaj przykadem. Wyobra sobie, e bkasz si po ciemnym, nieznanym
domu w burzliw noc. Byskawice przecinaj niebo i co chwil rozlegaj si
potne grzmoty. Twoja latarka ganie i musisz posuwa si po omacku.
Nagle od tyu chwyta ci jaka rka.
Co i gdzie czujesz w swoim ciele? Jeli jeste podobny do wikszoci
ludzi, twoje serce bdzie wali jak oszalae, a odek skurczy si do rozmia
rw pieczki pingpongowej. By moe bd ci dray kolana i donie. Z pew
noci zaczniesz te szybciej oddycha i poczujesz nagy przypyw energii.
Owa odpowied organizmu nazywa si reakcj walki lub ucieczki.
Wywouje j hormon zwany adrenalin. Fizyczne odczucia przyspieszonego
bicia serca, szybkiego oddechu, drenia i przypywu energii stanowi fizycz
n reakcj na pewn sytuacj emocjonaln.
Owej fizycznej odpowiedzi towarzyszy zwizana z ni reakcja emocjo
nalna - strach. Twoje ciao i umys s ze sob powizane, zatem kiedy
dowiadczasz fizycznego strachu, twj umys kojarzy ow reakcj z emo
cjonalnym dowiadczeniem strachu. Nastpnym razem gdy dowiadczysz
czego, co pasuje do kategorii strachu, pojawi si u ciebie zarwno reakcja
cielesna, jak i emocjonalne wspomnienie ostatniej sytuacji, w ktrej poczu
e si przeraony. Innymi sowy, twj umys odczytuje reakcj fizyczn
i aby dopeni doznanie, dodaje do niej odpowiednie informacje emocjonalne.
Kiedy twj mzg poczy ju odczucie cielesne z odpowiedni emocj,
przechowuje owo dowiadczenie w caoci. Jeli nastpnym razem znaj
dziesz si w podobnej sytuacji, twj mzg signie do dawnego dowiadczenia
i poczy je z nowym.
To poczenie byo niezwykle przydatne w czasach czowieka jaskinio
wego, kiedy ogromne znaczenie miao zapamitywanie fizycznych i emocjo201

nalnych reakcji na spotkanie z tygrysem o mierciononych, ostrych jak


szable kach. Dziki umysowym i cielesnym wspomnieniom czowiek jaski
niowy nie musia za kadym razem dowiadcza na nowo strachu i mg
natychmiast rozpocz wycig o ycie.
Owa wzmoona reakcja moe przynosi nam pewne korzyci take
dzisiaj, poniewa pomaga nam stworzy wewntrzn ptl sprzenia
zwrotnego.

Uczenie si zalene od stanu


Stan emocjonalno-cielesny, w ktrym znajdujesz si, kiedy si czego uczysz,
jest przechowywany wraz z wyuczon wiedz. Odtd za kadym razem, gdy
ponownie dowiadczasz owego stanu, moesz take dowiadczy tego, czego
si nauczye - wspomnie odczu emocjonalnych i fizycznych, ktrych do
wiadczye w momencie uczenia si. To poczenie jest nazywane uczeniem
si zalenym od stanu.
Pozwl, e odwoam si do pewnego przykadu. Zesp eksperymenta
torw zebra grup studentw ostatnich lat psychologii i wprowadzi ich
w stan upojenia alkoholowego (bez wtpienia jest to pewien okrelony
stan), a nastpnie nauczy ich rozwizania problemu matematycznego,
w ktrym krya si pewna sztuczka. Nie sposb byo rozwiza tego proble
mu, o ile nie zastosowao si owego wybiegu. Badacze wiczyli z pijanymi
studentami tak dugo, a wszyscy potrafili bezbdnie rozwiza problem,
a nastpnie odesali ich do domu, proszc o ponowne przyjcie za trzy dni.
Kiedy studenci wrcili - tym razem trzewi - ponownie dano im do
rozwizania ten sam problem. aden z nich nie umia sobie z nim poradzi.
Wtedy eksperymentatorzy jeszcze raz upili studentw i - c za niespo
dzianka! - kady z nich bez trudu rozwiza problem. Jest to doskonay
przykad uczenia si zalenego od stanu. Stan upojenia alkoholowego zosta
zachowany wraz z trickiem, ktry umoliwia rozwizanie problemu, a wy
uczon sztuczk mona byo odzyska z pamici badanych dopiero wtedy,
kiedy wprowadzono ich ponownie w stan.
Traumatyczne wspomnienia
Uczenie si zalene od stanu uatwia wyjanienie traumatycznych wspo
mnie. Jeli dana osoba dowiadczya jakiego traumatycznego wydarzenia,
jest ono przechowywane w pamici inaczej ni zwyczajne, codzienne wspo
mnienia: towarzysz mu liczne, wzajemnie powizane odniesienia do wspo
mnie fizycznych i emocjonalnych. Zapachy, dwiki, uczucia, doznania fi
zyczne i emocjonalne - wszystko to czy owo traumatyczne wspomnienie
z pozostaymi ladami pamiciowymi.
202

Kiedy ofiara traumatycznego przeycia zetknie si pniej z jednym


z tych elementw, moe on w jednej chwili przywoa traumatyczne wspo
mnienie. Jeli niefortunnym zbiegiem okolicznoci taka osoba dowiadczy ko
lejnej traumy, przeycie to moe otworzy drzwi do wszystkich trauma
tycznych wspomnie, ktre w czowiek przechowuje w pamici.
Jest to jeden z elementw pourazowego zespou stresu (ang. PTSD),
a take jedna z przyczyn, dla ktrych tak trudno jest leczy t dolegliwo.
Wszystko, co wydaje si podobne, otwiera na ocie bramy pamici, ktre
prowadz ku szlakom traumy.
Ze wzgldu na odmienny sposb przechowywania traumatycznych
wspomnie nie s one dostpne w dowolnym momencie. Kiedy si pojawia
j, wydaj si zatem nie tylko przeraajce i przytaczajce, ale rwnie
obce i nieznane, co wzbudza jeszcze wikszy strach. Mog by take zupe
nie nieadekwatne do wiadomej oceny wasnej sytuacji przez dan osob.
Ponownie posu si przykadem. Doris przychodzia do mnie, ponie
wa czua si ofiar w swym zwizku z mem, Barneyem. Dziao si to
w nienej Minnesocie. Pewnego dnia, jadc na jedn z naszych sesji w sa
mym rodku marcowej zamieci, Doris miaa wypadek samochodowy.
W cigu nastpnych trzech tygodni pojawiy si u niej objawy PTSD,
ktre wkrtce nasiliy si do tego stopnia, e stay si niemal nie do zniesie
nia. Doris przeladoway nocne koszmary, nage wspomnienia, niekontro
lowane reakcje fizyczne oraz niewyjanione wybuchy paczu i gniewu. Baa
si wychodzi z domu, lkaa si ciemnoci i popada w gbok depresj.
Kilka razy powiedziaa mi, e widzi tylko jedn drog ucieczki od
przeraliwego blu, ktry odczuwaa - samobjstwo.
Wypadek samochodowy wepchn Doris na szlak traumy i przywoa
wszystkie dawne traumatyczne wspomnienia, mieszajc je tak, e poczua
si zagubiona i przytoczona.
Zaczy j przeladowa wspomnienia przemocy seksualnej, ktrej
jako dziecko dowiadczya od swego dziadka ze strony matki. Teraz musiaa
sobie poradzi nie tylko z tym straszliwym przeyciem, ale take ze wspo
mnieniem gwatu, ktrego ofiar pada podczas jednej z randek w college'u,
z fizyczn przemoc, jakiej dopuszczali si wobec Doris matka i pierwszy
m, oraz z dowiadczeniem ulicznego rozboju.
Zamiast pracowa oddzielnie nad kadym z kolejnych problemw,
musiaymy wrzuci je do jednego emocjonalnego kota i radzi sobie
z wszystkim, co si w nim gotowao. Tymczasem Doris, ktra dotd miaa
wraenie, e jest stosunkowo bezpieczna w otaczajcym j wiecie, poczua
si nagle przytoczona ca lawin wspomnie i emocji. W reakcji na owo
wzmoone pobudzenie emocjonalne Doris zamkna si w sobie. Prbowaa
znale jaki sposb, aby poczu, e panuje nad t niepoddajc si kontroli
powodzi. Jest to do powszechne u ludzi, ktrzy w przeszoci dowiad
czyli kilku traumatycznych wydarze.
203

Nawet jeli kto poradzi ju sobie z traumatycznymi wspomnieniami,


nadal wydaj si one obecne na pamiciowym szlaku traumy - jest to
pradawny zawr bezpieczestwa, wbudowany jeszcze w czasach czowieka
jaskiniowego. Stopniowo jednak traumatyczne dowiadczenia wydaj si
traci wikszo swej emocjonalnej siy uderzeniowej. Co wicej, wydaj si
take miesza z nietraumatycznymi wspomnieniami i staj si czci na
szego ycia. Ludzie, ktrzy poradzili sobie ze swoimi traumatycznymi prze
yciami, potrafi rozmawia o nich bez poczucia przeraenia i bez ryzyka
powrotu dawnych koszmarw.
Owa normalizacja traumatycznego wspomnienia i wczenie go w co
dzienn pami robocz jest istot terapii PTSD. Rzeczy, z ktrymi stykasz
si codziennie, wydaj si mniej przeraajce i nie wymykaj si spod kon
troli tak jak wspomnienia, ktre pojawiaj si nagle i z ogromn si, w po
wizaniu z traumatycznym dowiadczeniem.
Osoba, u ktrej niedostpno emocjonalna wywodzi si z przeszych
dowiadcze przemocy i traumatycznych wydarze, musi wykona dodat
kow prac przetworzenia owego traumatycznego przeycia (lub przey)
tak, by przestao stanowi zagroenie. Jest to nieodzowna cz procesu
nawizywania kontaktu z wasnymi emocjami.

czenie emocji z odczuciami cielesnymi


Powizanie emocji z ciaem jest bardzo cenne dla kogo, kto uczy si odczu
wa wasne emocje. Ludzie niedostpni emocjonalnie utracili poczenie
midzy emocjami ciaa i ducha. Te drugie nadal u nich istniej, s jednak
pogrzebane lub gboko ukryte.
Ciao moe pomc ci w nawizaniu kontaktu z wasnymi emocjami.
Kiedy doznajesz czego cielesnego, zatrzymaj si i pozwl sobie dowiadczy
pozostaej czci owego poczenia ducha i ciaa - jego strony emocjonalnej.
Zadaj sobie pytanie: Co odczuwa moje ciao? Jakie emocje towarzysz tym
doznaniom?".
Pocztkowo w proces moe si wydawa dziwaczny i powolny. Upy
nie sporo czasu, zanim nauczysz si rozpoznawa, co czujesz w rnych
czciach siebie i co mog oznacza te doznania. Daj sobie czas na dowiad
czenie kadego odczucia, a pniej dokonaj jego oceny, aby powiza je
z odpowiedni emocj.
Pamitasz dowiadczenie samotnego bkania si po ciemnym, obcym
domu? Wyobra sobie przez moment, e si tam znalaze:
Czego doznaje twoje ciao?
Jak intensywne jest owo doznanie?
Jak dugo bdzie trwao?
204

Ktry z objaww utrzymuje si najduej?


Ktr z czterech podstawowych emocji odczuwasz?
Twoje doznania zaliczaj si zapewne do kategorii strach". W ten
sposb wyksztaci si u ciebie wzorzec strachu. Rozumiesz w peni reakcj
swojego ciaa oraz sposb, w jaki jej dowiadczasz. Nawizae kontakt z emoc
j, ktr odczuby w tej konkretnej sytuacji.
Kiedy po raz kolejny napotkasz co, co sprawi, e twoje serce zacznie
wali jak oszalae, oddech przyspieszy si, odek zawie si w supe,
a kolana zatrzs si jak galareta - bdziesz dysponowa pamiciowym
wzorcem, z ktrym bdziesz mg porwna nowe dowiadczenie.
Na szczcie, moesz zinterpretowa te objawy jako mio lub strach!
Wanie tutaj do akcji wkracza twj intelekt. Jeli doznajesz tego wszystkie
go, bdc w romantycznym miejscu z osob, na ktrej ci zaley, tym co
odczuwasz, jest prawdopodobnie mio. Jeeli jednak pdzisz oblodzon
drog wprost na pie ogromnego dbu - moesz przypuszcza, e czujesz si
przeraony.

Nawizywanie kontaktu
z innymi ludmi
Umiejtno powizania emocji ciaa i ducha stanowi istotn cz nawizy
wania kontaktu z innymi. Jeli nie potrafisz dokona trafnej oceny wasne
go stanu emocjonalnego i zinterpretowa znaczenia tych emocji dla siebie
samego, nie bdziesz w stanie zinterpretowa uczu innej osoby.
Kiedy nauczysz si interpretowa i ocenia wasne uczucia, emocje
innych ludzi stan si dla ciebie znacznie janiejsze i zaczn peni rol
przewodnika, ktry pomoe ci wybiera pene szacunku i mioci reakcje
wzgldem twojego partnera lub jakiejkolwiek innej osoby.

Budowanie wartoci i przekona


Kolejnym kluczem do wyksztacenia wewntrznego systemu sprzenia
zwrotnego jest jasno co do twoich wasnych wartoci i przekona.
W co wierzysz?
Jakie wartoci cenisz?
Mwi tu nie o wartoci w sensie materialnym, ale o wartociach,
ktre cenisz jako czowiek. Wartoci to te spord naszych przekona, ktre
prowadz nas przez ycie.
205

Na przykad czci mojego systemu wartoci jest przekonanie, e


trzeba by prawdomwnym wobec innych. Majc na wzgldzie t warto to przekonanie - kiedy rozmawiam z ludmi, staram si mwi prawd oraz
przekazywa informacje jasno i uczciwie. Ta warto obejmuje take szcze
re wyraanie uczu.
Do pozostaych wartoci cenionych przez ludzi nale: jedno rodzi
ny, sprawiedliwe relacje spoeczne, uczciwo finansowa (w tym terminowe
pacenie rachunkw i unikanie finansowego wykorzystywania innych), mi
o rodzicielska i maeska, dotrzymywanie zobowiza, punktualno,
religijno itp.
Korzenie wartoci, ktre wyznaje dana osoba, tkwi gboko w jej
przeszoci i s niezwykle trwae. Jeli jednak w okresie dorastania z jakich
powodw nie wyksztaci si u ciebie system wartoci, twj wewntrzny kod
moralny, na podstawie ktrego oceniasz postpowanie innych lub swoje
wasne, moe by bardzo ograniczony. W takim wypadku twoje sdy i re
akcje s uzalenione od reakcji otaczajcych ci ludzi.
Owa reaktywna postawa sprawdza si, jeli wok ciebie s wycznie
osoby o silnych i pozytywnych wartociach. Jeli jednak przebywasz w to
warzystwie ludzi o negatywnych lub niejasnych wartociach, zabraknie ci
wiarygodnego ukadu odniesienia.
W tym miejscu pojawia si dodatkowy problem - skoro nie znasz
wasnych wartoci, trudno bdzie ci oceni, czy wartoci i przekonania innej
osoby s pozytywne. Wanie dlatego nastolatki czasami tak szybko wpltu
j si w intensywne, negatywne zwizki. Nie chodzi tu tylko o to, e wybie
raj niewaciwe osoby. Ich problem polega na tym, e maj pewne trud
noci z ocen, ktre osoby s zdrowe", a ktre nie. Reaguj raczej na
zewntrzne wskazwki, poniewa ich wasny system wartoci wci jeszcze
nie jest w peni uksztatowany.
Podobnie jak emocje, ktre wystpuj, cho poza zasigiem i wiado
moci, u osoby niedostpnej emocjonalnie - system wartoci take u niej
wystpuje. Czsto taki czowiek nie potrafi go dostrzec, bo przez lata wy
ksztaci w sobie ow charakterystyczn umiejtno zmieniania barw jak
kameleon, by w kadej sytuacji zyska akceptacj innych. Powracamy tu do
zagadnienia zewntrznego umiejscowienia kontroli. Jeli zawsze szukasz
informacji zwrotnych na zewntrz, stajesz si mistrzem w dostosowywaniu
si do wymaga, do ktrych - jak sdzisz - musisz si dostosowa, aby
zachowa swoje miejsce w wiecie.
Wartoci s w tobie ukryte. Przyswoie sobie wartoci twojej rodziny,
spoecznoci lokalnej, religii, szkoy i ssiedztwa. Teraz musisz tylko je roz
pozna. Oto wiczenie, ktre ci w tym pomoe.

206

ROZPOZNAWANIE WARTOCI
1. Podziel kartk na osiem kolumn. W nagwku kadej z nich umie
jedno z nastpujcych sw:
Rodzina
Spoeczno lokalna
Biznes
Religia/Duchowo
Szkoa
Ssiedztwo
Nard
Grupa etniczna
2. Wymie tyle wartoci, ile uda ci si znale dla kadej z tych
kategorii. Moesz to zrobi w cigu kilku dni lub tygodni, podczas
ktrych bdziesz zastanawia si nad tym, w co wierzysz.
3. Zastanw si kolejno nad/wszystkimi wymienionymi przez siebie
przekonaniami i przyznaj sobie od 1 do 10 punktw, w zalenoci
od tego, w jakim stopniu twoje postpowanie odzwierciedla wartoci
i przekonania, ktre wymienie dla kadej z kategorii. 1 oznacza
ani troch", a 10 - .zawsze". Dodaj wyniki uzyskane w kadej z ka
tegorii i podziel sum przez osiem. Im twj redni wynik jest bliszy
dziesiciu, tym wiksz masz jasno co do wasnych wartoci i tym
silniejsza jest zgodno pomidzy twoim yciem a wartociami, kt
re wyznajesz.
4. Przyjrzyj si uwanie tym wartociom, dla ktrych uzyskae wynik
poniej omiu punktw. Zastanw si, dlaczego w nie wierzysz,
skoro nie realizujesz ich w swoim yciu.

Budowanie zaufania
Kiedy dowiesz si ju, w co wierzysz, i pozwolisz, by te wartoci znalazy
odzwierciedlenie w twoim postpowaniu, staniesz si bardziej dostpny
emocjonalnie dla siebie i dla innych. Twoje emocje bd widoczne i spjne przestaniesz przypomina kameleona. Dziki tej przemianie innym ludziom
atwiej bdzie ci zaufa, a przecie dobre zwizki emocjonalne buduje si
wanie na zaufaniu.
Umiejtno wzbudzania zaufania i obdarzania nim innych jest jed
nym z najwaniejszych elementw procesu budowania wewntrznego syste207

mu sprzenia zwrotnego. Wiele osb niedostpnych emocjonalnie dowiad


czyo w dziecistwie naduycia zaufania wskutek przemocy, porzucenia
emocjonalnego lub innego traumatycznego przeycia.
W wyniku tego dowiadczenia osoba niedostpna emocjonalnie przy
znaa sobie prawo, aby nie ufa nikomu, ywic przekonanie, e jeli nie
dopuci nikogo do swego Ja", nigdy nie zostanie ponownie zdradzona.
Niestety, wydaje si, e skutek jest zupenie odwrotny. Zamiast chroni,
bariery staj si przyczyn izolacji, ktra wydaje si otwiera drog ku
zdradzie i porzuceniu.
Nauczenie si zaufania moe si wydawa bardzo trudnym zadaniem,
jednak w rzeczywistoci proces ten jest do prosty. Wybierz osob i sytu
acj, z ktrej zazwyczaj wycofujesz si nieufnie, lecz tym razem zachowaj si
wprost przeciwnie. Bdziesz czu si bardzo nieswojo, ale moesz nieco
zagodzi w dyskomfort, mwic drugiej osobie: Nie potrafi ufa innym,
ale w tej sytuacji prbuj si tego z twoj pomoc nauczy". Wikszo ludzi
przyjmie twoje uczucia z yczliwoci i postara si pomc.
Kiedy nabdziesz ju pewn umiejtno dowiadczania zaufania
i akceptowania go, bdzie ci atwiej zdoby si na zaufanie w nowych sytu
acjach. Zachodzi tu ten sam podstawowy proces, ktry wykorzystujemy
w celu wytworzenia emocjonalnych wspomnie, do ktrych moemy si
odwoywa w przyszoci. Jeli masz pecha i twoje wysiki zakoczyy si
czyj zdrad, zdobd si na odwag i sprbuj jeszcze raz.
Czci procesu nabywania zaufania jest nauczenie si, jak oceni, czy
kto na nie zasuguje. Czasami wymaga to dugotrwaych wicze, szczegl
nie jeli przez dugi czas bye odcity od siebie i innych.
Drug stron problemu zaufania jest to, czy sam na nie zasugujesz.
Tym, co wzbudza zaufanie, jest emocjonalna przewidywalno. Aby zaufa
innym, musimy by w stanie trafnie przewidzie, jak si zachowaj, jak
zareaguj i jak emocjonaln postaw przyjm.
Jeli obdarzasz kogo zaufaniem, sam musisz na nie zasugiwa. W
przeciwnym razie odbierasz drugiej osobie moc i obarczasz j pewnym ci
arem.
Aby pokaza drugiej osobie, e jeste godny zaufania, musisz podj
ryzyko i odsoni si przed ni emocjonalnie. W ten sposb oboje budujecie
zaufanie. Przyjemny efekt uboczny polega na tym, e zaczynasz take ufa
sobie oraz wasnej umiejtnoci oceniania innych ludzi.
Katie i Susie byy dobrymi koleankami z pracy przez mniej wicej
rok przed przybyciem nowego menedera. Kiedy si pojawi, zacz napasto
wa obie mode kobiety - agresywnie i z wyranym podtekstem seksual
nym. W obliczu zagroenia czca je wi staa si jeszcze silniejsza i ko
leanki postanowiy zamieszka razem.
208

Wobec kadej z nich dopuszczono si w dziecistwie przemocy i obie


miay powane trudnoci z zachowaniem dostpnoci emocjonalnej. Jednak
bardzo ceniy czc je przyja.
Po pewnym czasie Susie zarczya si i chciaa zamieszka ze swoim
narzeczonym. Katie czua si zdruzgotana, poniewa sdzia, e w ten spo
sb Susie odrzucaj i koczy ich przyja.
Obie kobiety pakay, kiedy o tym rozmawiaymy. Susie bardzo zale
ao zarwno na zachowaniu przyjani Katie, jak i na zamieszkaniu z na
rzeczonym. Susie yczya Katie jak najlepiej, ale baa si, e ju nigdy si nie
zobacz, poniewa obie odeszy z biura, w ktrym byy napastowane przez
szefa, i podjy prac w dwch rnych firmach, a nawet w rnych miejsco
wociach.
Kada z nich musiaa nauczy si, jak zaufa przyjacice. Zachciam
je, eby zaplanoway jakie wsplne przedsiwzicie. w plan mia na celu
wytworzenie przewidywalnoci. Ustaliy rwnie harmonogram rozmw
telefonicznych i zaplanoway, e raz w tygodniu zjedz razem niadanie.
Obie musiay zdoby si ria podjcie ryzyka i emocjonalne zaufanie drugiej
stronie, przy czym konieczne byo rwnie wykazanie si konsekwencj.
Innymi sowy, kada z nich musiaa by zarwno ufna, jak i godna
zaufania. Kada musiaa znale w sobie do odwagi, aby podj emocjo
nalne ryzyko, ktre mogo doprowadzi do porzucenia lub opuszczenia jej
przez przyjacik.
Dziki temu nauczyy si, e emocjonalna blisko wymaga gotowoci
do naraenia si na zranienie lub odrzucenie. Lekcja ta bya dla obu kobiet
bardzo cenna, pokazaa im bowiem, jak budowa wewntrzny system sprz
enia zwrotnego przy pomocy zaufania.
Chocia jest to by moe tak oczywiste, i nie warto nawet o tym
wspomina, pozwol sobie doda, e niektrym osobom zdradzanie innych
sprawia przyjemno. Niestety, wszyscy yjemy pord ludzi godnych i nie
godnych zaufania. Jednake majc dostp do wasnego ufnego Ja", b
dziesz potrafi wybiera na swych parterw w zwizkach osoby, ktre za
suguj na zaufanie, a take unika ludzi, ktrzy nie s jego godni.
Wymaga to czasu i gotowoci do podejmowania ryzyka, pamitaj jed
nak o pewnej uwadze mojego mdrego przyjaciela, Charliego Jonesa: Nie
ktre wstrzsy mog nie prowadzi do zmian, jednak nie ma zmian bez
wstrzsw!". Wstrzsy i zmiany bywaj nieprzyjemne, ale samotno, izola
cja i smutek s rwnie uciliwe!
Ludzie potrzebuj jeszcze czego, eby mogli wyksztaci w sobie we
wntrzny system sprzenia zwrotnego - a mianowicie umiejtnoci wspodczuwania z innymi. Wspodczuwanie i empatia s w zasadzie tosame.
Aby mogy si w nas narodzi, musimy pozostawa w kontakcie z wasnymi
emocjami oraz stara si zrozumie uczucia innych. Aby osign empati,
209

trzeba nie tylko interpretowa emocje innych, ale przede wszystkim wczuwa si w nie i samemu ich dowiadcza.
Nie jest to ani tak natrtne, ani tak trudne, jak mogoby si wydawa.
Pozwl, e posu si przykadem. Jason mia pitnacie lat, kiedy zacz
am spotyka si z nim i z jego rodzicami, penic rol mediatora w coraz
gwatowniejszych ktniach, ktre midzy nimi wybuchay.
Wydawao si, e Jason nie potrafi skupi si na niczym poza wasny
mi potrzebami, nie zwaajc na potrzeby i pragnienia kogokolwiek innego,
a szczeglnie czonkw najbliszej rodziny. Wyraa swe dania gono
i agresywnie, zachowujc si jak ostatni dra w stosunku do wszystkich
dookoa - wobec rodzicw, nauczycieli, policjantw, dorosych w sklepach,
a nawet wobec mnie.
Podczas terapii pracowalimy ciko, prbujc stawi czoo kademu
problemowi, ktry si pojawia. Za kadym razem Jason trzyma si twardo
swojego stanowiska i nawet nie prbowa zrozumie swych rodzicw lub
w jakikolwiek sposb wczu si w ich sytuacj.
Jason chcia na przykad, eby rodzice pozwalali mu wraca do domu
po pnocy, i nie docierao do niego, e jest to nie tylko uciliwe i potencjal
nie niebezpieczne, ale take niezgodne z prawem, jako e w ich regionie
osoby poniej osiemnastego roku ycia obowizywaa godzina policyjna.
Jason powiedzia, e nic go to nie obchodzi. Chcia jedzi z przyjaci
mi na deskorolce tak dugo, jak mu si podobao. Negocjowalimy, argu
mentowalimy i rozmawialimy. W kocu Jason zgodzi si przestrzega
godziny policyjnej, ale i tak wraca do domu wtedy, gdy mia na to ochot.
Wzrusza ramionami, kiedy ostrzegalimy go, e moe zosta aresztowany,
lekceway zakazy wychodzenia z domu i inne kary stosowane przez rodzi
cw, przeklina ich i dopuszcza si sownej agresji wobec mnie, kiedy we
troje mwilimy mu, jak niewaciwe s jego wybryki. Ta wojna cigna si
miesicami, wywoujc frustracj u wszystkich zaangaowanych w ni osb
z wyjtkiem Jasona, ktry pozostawa nieugity i niedostpny.
Zastanawiaam si nad przerwaniem terapii, bo wydawao si, e
zmierzamy donikd. Jednak pewnego dnia Jason przesa na mj pager
wiadomo *911, co - wedug naszego kodu - oznaczao sytuacj wyjtkow.
Jason poprosi, ebymy spotkali si w cztery oczy. Kiedy si u mnie
zjawi, ucisn mnie serdecznie, co w jego wypadku byo bardzo niezwy
kym gestem. Nastpnie zacz mi mwi, jakim draniem by wobec swoich
rodzicw, rodzestwa, nauczycieli - a szczeglnie w stosunku do mnie. Je
stem zbyt cyniczna, eby da si nabra na podobne gwatowne przemiany,
jednak poparam jego zamiar przeproszenia rodzicw, rodzestwa i nauczy
cieli.
W cigu kilku kolejnych miesicy Jason wielokrotnie wykaza si
umiejtnoci rozpoznawania i wczuwania si w emocje innych. Nadal zda
rzao mu si dokonywa nierozwanych, typowych dla okresu dorastania
210

wyborw, ale potrafi nawiza kontakt z matk, kiedy bya na niego za,
i niewtpliwie by zdolny do empatii. Przykro sprawiaa mu nie tyle sytu
acja konfrontacji, ale wybory, ktrych dokonywa, i bl, jaki zaday one
innym ludziom.
Wreszcie pewnego dnia zapytaam go, co skonio go do zmiany i spra
wio, e sta si zdolny do wspodczuwania. Odpowiedzia, e bya to moja
opowie o amebie. Musiaam starannie przeszuka swoj pami, zanim
przypomniaam sobie, e kiedy zasugerowaam mu, i aby naprawd poj
to, co czuje jego matka, powinien sta si emocjonaln ameb", ktra
rozprzestrzeni si na wszystkie strony, tak by obj perspektyw i uczucia
innych. Powiedziaam mu wtedy, e jeli si tego nie nauczy, nigdy nie
osignie peni czowieczestwa. Widocznie w pojedynczy obraz by wystar
czajco ywy, aby wywrze na Jasonie wraenie, ktre zmienio jego ycie.

Budowanie empatii
Aby stworzy empatyczn wi musimy dosign wasnym sercem drugiej
osoby, wczu si w jej stan emocjonalny, a nastpnie - z tej perspektywy ofiarowa jej wsparcie. Wane, bymy nigdy nie mylili empatii ze wsp
czuciem.
Empatia to budowanie kontaktu emocjonalnego przy zachowaniu
dobrych granic. Osoba empatyczna potrafi powiedzie: Wiem, jak
to jest, kiedy odczuwa si smutek, i jeli mog cokolwiek dla ciebie
zrobi, prosz, daj mi zna".
Wspczucie natomiast oznacza raczej: Czuj si dokadnie tak
jak ty; zaatwi to za ciebie i sprbuj wszystkiemu zaradzi".
Wspczucie odbiera drugiej osobie moc i oddaje j osobie wsp
czujcej.
Empatia pozwala obu osobom zachowa si i prawo wyboru.
Wspczucie jest intelektualne.
Empatia jest emocjonalna.
Wspczucie jest zewntrzne.
Empatia jest wewntrzna.
Czy zatem wiesz, co czuj inni? Oczywicie, bdzie si to rni od
odczytywania wasnych wskazwek emocjonalnych, bo nie moesz si opie
ra na wewntrznym procesie (emocjach ciaa). Prbujc rozpozna uczucia
innych, wykorzystujesz wskazwki wizualne, dowiadczenie oraz umiejt
no uwanego suchania.

211

Wskazwki wizualne
Wskazwki wizualne to jzyk ciaa. By moe pamitasz, e analiza mowy
ciaa staa si modnym kierunkiem psychologii popularnej w poowie lat
siedemdziesitych, skupiajc uwag ludzi na uwanym obserwowaniu in
nych.
rdem oglnego wraenia moe by sposb, w jaki dana osoba siedzi
lub stoi (czy jest rozluniona, spita, pochylona do przodu i nastawiona na
suchanie, czy te cakowicie zamknita, ze skrzyowanymi ramionami i no
gami), wyraz jej twarzy, a take ton gosu.
Jzyk ciaa jest wan metod odczytywania emocji innej osoby. Im
duej trwa zwizek, z tym wiksz atwoci odczytujesz owe wskazwki
u partnera. Potrafisz take coraz trafniej je interpretowa, pod warunkiem,
e twj partner jest emocjonalnie dostpny.
Czsto bdnie odczytujemy uczucia naszych partnerw, poniewa nie
zbudowalimy z nimi emocjonalnej wizi i nie wpisalimy si na t sam
emocjonaln list. Bez wizi i wsplnych ustale adna ze stron nie dyspo
nuje fundamentem dowiadczenia, na ktrym mona by budowa konstru
ktywne wnioski.
Szablon oczekiwa
Dowiadczenie kroczy rami w rami z wizualnymi wskazwkami, moe
jednak zawie nas w puapk dokonywania przedwczesnych ocen i oczeki
wa, e dana osoba zachowa si w konkretny sposb.
Czy kiedykolwiek zdarzyo ci si uzbroi i przygotowa na oczekiwan
reakcj partnera, szefa lub rodzica, a potem poczu si cakowicie bezbron
nym, kiedy owa reakcja okazaa si zupenie inna, ni si spodziewae?
Szykujesz si na bitw, a zamiast niej otrzymujesz propozycj wsppracy.
Zaczynasz si wtedy zastanawia, czy co przeoczye, czy te druga osoba
po prostu si z ciebie naigrywa. W obu wypadkach oczekiwania doprowadzi
y do zwtpienia w siebie.
Dowiadczenie moe by niezwykle pomocne w interpretowaniu emo
cji innych - pod warunkiem, e nie wie si z dokonywaniem ocen a priori
ani ze sztywnym zbiorem oczekiwa. Im wicej informacji na temat danej
osoby przechowujesz w pamici, tym atwiej jest ci interpretowa jej uczucia
na podstawie tego, co widzisz i syszysz.
Byoby cudownie, gdyby kady z nas by doskonaym suchaczem.
Problemy komunikacyjne waciwie przestayby istnie. Jednake wi
kszoci osb daleko do doskonaoci w dziedzinie suchania. Rozpraszaj
nas rne rzeczy - zarwno wewntrzne, jak i zewntrzne. Telewizja, sprzt
stereo, ruch uliczny, komputery, dzieci, ludzie wok nas, a take nasze
wasne myli - wszystko to przeszkadza nam w uwanym suchaniu.
212

Ostatnio przeprowadzono kilka interesujcych bada na temat spo


strzegania. Naukowcy odkryli, e w naszych oczach jest stanowczo zbyt
mao receptorw nerwowych, abymy mogli dostrzega tyle szczegw, ile
widzimy. Badacze ci wysunli teori, e w ludzkich mzgach powstaj szab
lony oczekiwa - rodzaj umysowych kolorowanek dla dzieci - a to, co
rzeczywicie dostrzegamy, wypenia owe szablony detalami. Mona zastoso
wa t sam teori w odniesieniu do emocji. Jeli przyzwyczaie si do
wzorcw emocjonalnych drugiego czowieka, tworzysz emocjonalny szablon
oczekiwa i odtd posugujesz si nim w relacjach z t osob.
Jeeli uywasz dowiadczenia w celu dokonywania apriorycznych
ocen, nie starasz si zrozumie wizualnych sygnaw ze strony partnera
i posugujesz si szablonami oczekiwa. Moesz sobie wyobrazi, jak bardzo
bdne mog by twoje interpretacje emocjonalnych stanw drugiej osoby.
Musisz nauczy si obserwowa partnera w inny sposb, rezygnujc
z szablonu i zwracajc uwag nie tylko na tre (czyli to, co mwi druga
osoba), ale take na intencj (czyli adunek emocjonalny zawarty w owej
treci).
Poczenie tych trzech elementw jest zatem kluczem do zrozumienia
uczu innych ludzi. Twj sukces bdzie zalea od tego, jak dobrze znasz
osob, z ktr si komunikujesz, jakie masz dowiadczenia, jak uwanie
potrafisz sucha i jak wraliwe s twoje filtry emocjonalne. Dziki coraz
lepszemu zrozumieniu emocjonalnych korzeni drugiej osoby bdziesz potra
fi trafniej interpretowa jej uczucia.
Podsumowujc, proces ksztatowania si wewntrznego systemu
sprzenia zwrotnego, skada si z czterech etapw:
1. Najpierw musisz nauczy si rozpoznawa uczucia - zarwno emocjonalne, jak i fizyczne - i czy je ze sob.
2. Musisz zna system wartoci i przekona, ktry stanowi dla ciebie
swoisty kodeks ycia, a twoje postpowanie powinno odzwierciedla
owe przekonania.
3. Musisz nauczy si ufa i wzbudza zaufanie.
4. Musisz nauczy si empatii, czyli wspodczuwania z inn osob.
Wyksztacajc w sobie kad z tych umiejtnoci, zbudujesz wewn
trzny system sprzenia zwrotnego, dziki ktremu uwolnisz si od konie
cznoci odwoywania si do innych, eby powiedzieli ci, co masz czu i jak
powiniene reagowa na uczucia innych.

Cele i struktura
Jedn z cech wsplnych dla ludzi dostpnych emocjonalnie jest to, e maj
oni osobiste cele, ktre wiod ich przez codzienne ycie. Wikszo osb
213

niedostpnych emocjonalnie zazwyczaj tylko reaguje na to, co przynosi im


ycie, i nie ma jasnego, wybiegajcego w przyszo planu.
W rozdziale siedemnastym przyjrzelimy si procesowi ustanawiania
celw na potrzeby zwizkw. Te same zasady odnosz si do osobistych,
jednostkowych celw. Obok celw dotyczcych zwizku mona, nie naraa
jc si na najmniejsz nawet sprzeczno, ustanowi krtko-, rednio- i du
goterminowe cele, odnoszce si do osobistych osigni.
Pragn podkreli, e nie mwi tu o niejasnych zamiarach czy ycze
niach, takich jak chc by bogaty", chciabym zosta prezydentem" lub
chc by gwiazd zawodowego baseballu". W wypadku wikszoci ludzi s
to tylko fantazje. ycie w wiecie fantazji przyczynia si do niedostpnoci
emocjonalnej, poniewa utrzymuje nas z dala od realiw codziennoci. Trzy
mamy si wwczas na odlego ramienia od wasnych emocji.
Natomiast realistyczne cele pomagaj w utrzymaniu staego kontaktu
z emocjami, poniewa wymagaj od nas wewntrznej analizy wasnych
pragnie i uczu. Jeli nie potrafimy nawiza kontaktu z tym, kim jeste
my, dosy trudno bdzie nam obra wyrany kierunek w yciu.
Ludzie niedostpni emocjonalnie czsto nie potrafi zaangaowa si
w zwizek, dlatego e nie s pewni, dokd zawiedzie ich ycie.
Ustanawianie celw - nawet tych krtkoterminowych - wymaga
uwanej analizy wasnej duszy. Czowiek moe zaangaowa si w realizacj
jakiego celu tylko wtedy, kiedy dokadnie go przemyla, zastanawiajc si
zarwno nad rodkami, jak i nad czasem niezbdnym dla jego osignicia.
Dobrym przykadem ustanawiania celw bez autentycznego zaanga
owania s postanowienia noworoczne. Miliony ludzi stawiaj wwczas
przed sob niebosine cele, zwykle jednak nie troszczc si o plan dziaania
ani o harmonogram i nie zobowizujc si nawet przed sob do realizacji
owych zamierze. W rezultacie przecitne postanowienie noworoczne nie
trwa duej ni sze dni!
Decydujc si na ustanowienie jakiego celu, we pod uwag swoje
denia. Zapytaj sam siebie, co pragniesz osign.
Moe to by cel osobisty - schudnicie, rzucenie palenia, odzyskanie
dobrej formy - albo cel, ktry dotyczy zwizku - lepsza komunikacja, bli
sze wizi. Moe to by rwnie cel finansowy, edukacyjny, zawodowy lub
jakikolwiek inny.
Ustanawianie osigalnych, realistycznych celw
Caa sztuka polega na tym, eby zawrze ze sob umow na osignicie
czego, co mieci si w granicach naszych moliwoci oraz we waciwych
ramach czasowych. Najwaniejsze, aby cel by osigalny i realistyczny. Za
wsze chciaam mierzy 175 centymetrw, ale doskonale zdaj sobie spraw
214

z faktu, e taki cel nie byby ani moliwy do osignicia, ani realistyczny.
A jednak, jeli kiedy znajd magiczn lamp Alladyna...
Podczas ustanawiania celw powiniene rozway takie czynniki jak
wasne talenty i zdolnoci, ktre umoliwi ci realizacj zamierze; koszty zarwno finansowe, jak i psychologiczne; praktyczne znaczenie ewentual
nego sukcesu; a take sposoby, w jakie w cel udoskonali i wzbogaci twoje
ycie.
Plan dziaania
Kiedy podje ju decyzj i wyznaczye cel, kolejnym krokiem jest opraco
wanie planu dziaania, dziki ktremu bdziesz mg go osign. To wa
nie w tym momencie na scenie pojawia si struktura. Ludzie o wyranych
celach i jasno okrelonych planach dziaania maj najwiksze szanse na
odniesienie sukcesu. Plan jest fundamentem, na ktrym zbudujesz poda
ne rezultaty. Plan determinuje struktur.
Postanawiasz, na przykad, e chcesz ukoczy przerwan przed laty
nauk w college'u. Dzwonisz do szkoy i dowiadujesz si, e zostao ci do
zaliczenia trzydzieci testw: dziewi z matematyki, sze z jzyka, dzie
si z fizyki, a pozostae - z przedmiotw, ktre wybrae w ramach podsta
wowego kierunku studiw. Decyzja ukoczenia college'u jest celem rednio-,
a moe nawet dugoterminowym.
Przedmioty, ktre musisz zaliczy, s czci planu realizacji twoich
zamierze. Zdajesz sobie spraw, e nie zdoasz zaliczy wszystkich jedno
czenie, zatem jednym z pierwszych, niezbdnych krokw jest opracowanie
planu, ktry pozwoli ci oszacowa czas, ktry moesz powici na chodze
nie do szkoy i nauk, oraz sum, jak bdziesz musia zainwestowa w zaj
cia, i oczekiwany termin ukoczenia college'u.
Kiedy dysponujesz ju tymi informacjami, kolejn czci planu jest
podjcie decyzji, ile przedmiotw musisz zaliczy w cigu semestru, aby nie
przekroczy zaoonego terminu ukoczenia szkoy, oraz jak poczy te
zajcia tak, eby nie poczu si ani znudzony, ani przeciony.
Gdy podje ju decyzje w tych kwestiach, moesz opracowa osta
teczn wersj planu, zawierajc harmonogramy, spisy, rozwizania finan
sowe i oczekiwane rezultaty. Dysponujesz zatem struktur, na ktrej b
dziesz umieszcza poszczeglne czci skadowe oglnego planu do momen
tu, kiedy zdoasz je osign.
Tworzenie struktury
Struktura, czyli szkielet dziaa danej osoby, nadaje jej yciu granice i defi
niuje je. Ta wanie zaleta starannie kierowanej, ustrukturalizowanej kon
centracji zapewnia czowiekowi emocjonaln baz, dziki ktrej moe
215

efektywnie dziaa. Daje mu take poczucie bezpieczestwa i swobody, po


niewa sprawia, e wiat staje si bardziej przewidywalny.
Jeli czujesz si bezpiecznie we wasnym wiecie - a oznacza to, e:
yjesz bez poczucia zagroenia; wierzysz, e potrafisz przewidywa oraz
kontrolowa to, co dzieje si wok ciebie; czujesz, i wiesz, kim jeste
w otaczajcym ci wiecie; masz jasno co do wasnych przekona i warto
ci; a take wiesz, dokd zmierzasz i masz dobre cele - nie bdzie ci zbyt
trudno pozwoli sobie na odsonicie si i nawizanie emocjonalnego konta
ktu z inn osob.
Zadania ustanawiania celw i przygotowywania planw mog si wy
dawa trudne i zoone, jednak pamitaj, e ich istot jest prostota.
Co wydaje ci si bardziej skomplikowane?
1. Konieczno nieustannego zachowywania czujnoci i uwanego ob
serwowania kadego ruchu i kadej zmiany w otaczajcym ci wie
cie, uzbrajanie si przeciwko zagroeniom - rzeczywistym i wyobra
onym - oraz konieczno chronienia si przed owymi zagroeniami,
ktre czyhaj ze wszystkich stron.
2. Akceptowanie wiata takim, jaki do ciebie przychodzi, poniewa
wiesz, kim jeste, w co wierzysz i dokd zmierzasz.
Oczywicie, ta druga alternatywa jest znacznie lepsza i to wanie ona
stanowi istot wizi oraz dostpnoci emocjonalnej.

Pozbd si starego bagau:


przywizanie, przemoc, porzucenie
Ludzie staj si emocjonalnie niedostpni z wanych powodw - albo przy
najmniej z takich, ktre w danym momencie wydaj si im istotne. Czsto
decyzja o wycofaniu si nie jest jednorazowa, ale rodzi si stopniowo, jako
rezultat serii zdrad ze strony znaczcych osb.
Wszelkiego rodzaju przemoc, porzucenie oraz problemy dotyczce
wizi mog skoni dan osob do wycofania si ze wiata emocji. Jednak
narzdzie, ktre miao j pierwotnie chroni, przeksztaca si z czasem
w destrukcyjny, samoistnie si napdzajcy nag, poniewa osoba emocjo
nalnie odlega od siebie i innych nie potrafi tworzy wizi. Ludzie, ktrzy
nie s w stanie budowa wizi, popadaj w coraz gbsz izolacj i poczucie
opuszczenia.
Kiedy takie osoby prbuj pniej odnale i odzyska swe emocjonal
ne Ja", napotykaj nie tylko dobre uczucia, ktre zostay zepchnite do
Szarej Strefy, ale take wiele spord tych nieprzyjemnych emocji, ktre
w przeszoci skoniy ich do wycofania si. W tym momencie instynkt pod
powiada wielu z nich, e naley wzi nogi za pas i schroni si ponownie
216

w bezpiecznym zaciszu odrtwienia, ktre od dawna tak wietnie si spraw


dzao.
Niestety, zazwyczaj zamiast schronienia znajduj tam jeszcze silniej
szy dyskomfort. Najlepiej uj to Oliver Wendell Holmes: Kiedy umys
ludzki rozszerzy si, aby obj now ide, nigdy ju nie moe powrci do
swego pierwotnego wymiaru".
Jeli twj umys rozszerzy si" ku nowej idei, czyli ku dowiadcza
niu twego emocjonalnego Ja" i tworzeniu wizi, powrt do poprzedniego
odrtwienia okae si nieprzyjemny i trudny. Skoro wszede ju na ciek
cznoci z emocjami, dlaczego nie miaby ruszy naprzd? Nawet jeli
bdziesz czu si nieswojo, by moe owo poczucie dyskomfortu zostanie
w jaki sposb wynagrodzone.
Jeeli w twoim yciu pojawiy si problemy przemocy, porzucenia lub
izolacji, moesz uleczy si z pomoc terapeuty. Czsto efekty terapii poja
wiaj si niespodziewanie szybko - zaprzeczajc tym samym tradycyjnemu
obrazowi gbokiej psychoanalizy, ktra wizaa si z codziennymi sesjami
na kozetce i cigna si latami.
Wraz z rozwojem terapii skoncentrowanej na rozwizaniu oraz wsku
tek naciskw ze strony firm ubezpieczeniowych, ktre domagaj si skraca
nia procesu terapeutycznego, terapeuci i klienci zaczli tworzy zadaniowe
zespoy, starajce si umoliwi klientom peniejsze, lepsze i bardziej produ
ktywne dowiadczanie ycia.
Jeli zdecydujesz si na wspprac z terapeut, uzdrowienie bdzie
zalee przede wszystkim od tego, czy uda ci si znale odpowiedniego
prowadzcego i trafnie zidentyfikowa problemy, nad ktrymi chcesz praco
wa. W nastpnym podrozdziale podpowiem ci, jak znale i oceni terapeu
t oraz jak ukierunkowa proces leczenia w taki sposb, aby przynis
oczekiwane rezultaty.

Wybr i wsppraca z terapeut


Wok terapii naroso wiele nieporozumie. Staa si ona rwnie tematem
wielu zoliwych dowcipw oraz podstaw do licznych scenariuszy filmo
wych i telewizyjnych. Czsto zadziwiaj mnie oczekiwania ludzi, ktrzy
przychodz do mojego gabinetu. Pozwl zatem, e wyjani pokrtce, czym
jest, a czym nie jest terapia, jak znale odpowiedniego terapeut oraz czego
si spodziewa od procesu terapeutycznego.
Ludzie znajduj terapeutw na wiele rnych sposobw. Dosy bez
pieczn metod jest zasignicie rady znajomego, ktry wsppracowa
z konkretnym terapeut. Zawsze moesz zastosowa stary wybieg - Moja
przyjacika szuka dobrego terapeuty" - jeli byoby ci nieswojo zapyta
wprost i przyzna, e chodzi o twoj wasn terapi. Moesz take poradzi
217

si swojego lekarza lub lokalnego duchownego- obaj moga mie zawodowe


kontakty z terapeutami, ktrych znaj i do ktrych maj zaufanie.
W dzisiejszym wiecie, gdzie opieka staa si form biznesu, take
firmy ubezpieczeniowe mog dysponowa list zaakceptowanych przez sie
bie terapeutw. Znajduj si na niej terapeuci, ktrzy przedstawili listy
referencyjne oraz ubezpieczyli si od odpowiedzialnoci zawodowej i uzy
skali zezwolenie na wiadczenie usug w ramach sieci danej firmy ubezpie
czeniowej.
Firma ubezpieczeniowa moe zaopatrzy ci, na pimie lub ustnie,
w list terapeutw. Moe take skierowa ci do kogo w ramach swojego
wasnego systemu opieki zdrowotnej. Koszt jednej wizyty wyniesie w takim
wypadku od dziesiciu do dwudziestu piciu dolarw (lub nieco wicej).
Zalet tego systemu jest wygoda. Nie bdziesz musia wypenia formularzy
ani paci z gry, a nastpnie czeka na zwrot kosztw. Zwikszy to rwnie
twoj pewno, e terapeuta ma odpowiednie kwalifikacje i wyksztacenie.
Ta metoda ma jednak dwie wady. Po pierwsze, wikszo firm ubez
pieczeniowych ogranicza liczb sesji terapeutycznych; nie bdziesz take
mia zbyt wielkiego wyboru terapeutw.
Po drugie, twoje problemy i przebieg terapii zostan zarejestrowane
w komputerowym systemie firmy ubezpieczeniowej, aby mg uzyska ci
g opiek. Nie naley z tego powodu wpada w paranoj, ale musisz zdawa
sobie spraw, e poufno relacji terapeutycznej rozszerza si w tym wypad
ku poza ciebie i poleconego przez firm ubezpieczeniow terapeut.
Istniej take inne alternatywy, nawet jeli jeste ubezpieczony. Wie
lu dobrych terapeutw pracuje w wiecie zarzdzanej opieki zdrowotnej,
jednak liczni wietni terapeuci wybieraj niezalen praktyk, poniewa nie
odpowiadaj im ograniczenia narzucane przez ten system. Czsto wysoko
pobieranego przez nich honorarium zaley od dochodw klienta.
Twoja polisa moe zapewnia czciowy zwrot kosztw terapii prowa
dzonej poza systemem zdrowotnym firmy ubezpieczeniowej (czsto po uisz
czeniu opaty). Moesz take zrezygnowa z czciowego zwrotu kosztw
i poszuka terapeuty, ktry pobiera honorarium zalene od dochodu klien
ta. W kadym wypadku upewnij si, e masz do czynienia z licencjonowanym
terapeut (psychologiem, pracownikiem spoecznym, specjalist w dziedzi
nie terapii rodzin itd.), ktry regularnie podnosi swoje kompetencje poprzez
uaktualnianie wiedzy i formalnych kwalifikacji.
W spoecznociach lokalnych praktykuj rwnie terapeuci, ktrzy
pracuj w darmowych lub bardzo tanich klinikach i przychodniach. Czsto
s to osoby, ktre chc w ten sposb przepracowa liczb godzin niezbdn
dla uzyskania licencji albo stayci, pracujcy pod kierunkiem dowiadczo
nego specjalisty. Aby dosta si do jednego z tych terapeutw czsto trzeba
218

si uprzednio wpisa na list oczekujcych - chyba e klient jest w sytuacji


kryzysowej albo stanowi zagroenie dla siebie lub innych. Zalet tej metody
s niskie koszty terapii oraz praktycznie nieograniczona liczba sesji tera
peutycznych.
Pierwszy kontakt z terapeut przypomina nieco randk w ciemno.
Czasami ju za pierwszym razem trafiasz na waciw osob. Innym razem
moe ci si to uda dopiero po kilku prbach. Upewnij si, e czujesz si
swobodnie z wybranym terapeut. Musisz czu, i zapewnia ci on bezpiecz
ne rodowisko, w ktrym moesz rozmawia o najtrudniejszych sprawach
bez poczucia, e jeste oceniany, lekcewaony lub odrzucany.
Nie znaczy to wcale, e terapeuta musi by ciepy i miy. Czasami tak
nie jest. Terapeuci zachowuj czsto rezerw i maj bardzo szczelne grani
ce, szczeglnie na samym pocztku, kiedy prbuj ci pozna. Relacja tera
peutyczna nie jest przyjani i naley wystrzega si prowadzcych, ktrzy
chc, eby stao si inaczej. Aby terapia bya skuteczna, terapeuta musi
zachowa pewien dystans wobec klienta. w dystans nie oznacza jednak
chodu. Jeli dystans nie zostanie zachowany, nie otrzymasz tego, za co
pacisz. Zamiast tego zyskasz b a r d z o drogiego kumpla, ktry udzieli ci
rady.
Terapeuci nie daj rad. Udzielaj ich przyjaciele, prawnicy, leka
rze, dentyci, pielgniarki, higienistki, doradcy podatkowi, ogrodnicy, deko
ratorzy wntrz, agenci nieruchomoci, kelnerzy, sprzedawcy, gospodarze
telewizyjnych talk-showw, barmani, fryzjerzy i takswkarze - a zatem ob
szar dziaania zawodowych doradcw jest do zatoczony. Dobry terapeuta
tworzy natomiast rodowisko, w ktrym ty sam potrafisz udzieli sobie
rady. Ostatecznie, czy przychodzi ci na myl bardziej odpowiednie rdo?
Musisz znale kogo, czyj osobisty styl odpowiada twojemu wasnemu.
Kolejnym istotnym czynnikiem jest moliwo znalezienia dogodnego
terminu. Terapeuci ustalaj wasne godziny przyj. Jeli nie moesz zwol
ni si z pracy i musisz umawia si na sesje terapeutyczne wieczorami lub
w soboty, upewnij si, czy wybrany przez ciebie terapeuta moe dostosowa
si do tych terminw.
W miar trwania terapii pomidzy tob i prowadzcym wyksztaci si
poczucie zaufania; jego wzrost i rozwj oznacza, e znaczn cz rzeczywi
stego procesu uzdrowienia macie ju za sob.
Terapeuta bdzie sucha nie tylko twoich sw, ale take sposobu,
w jaki je wypowiadasz, a nastpnie przekae ci informacje zwrotne, poprosi
ci o wyjanienie albo podway twj sposb mylenia, aby pomc ci spojrze
na wiat w inny sposb. Terapeuci ucz take swych pacjentw rnych
umiejtnoci. W ten sposb zdobywasz nowe narzdzia, dziki ktrym mo
esz wykona konieczn prac i z czasem poczu si lepiej w otaczajcym ci
wiecie, a przecie to wanie jest celem terapii.
219

C z y m nie jest terapia


Terapia nie jest magi. Wymaga wysiku zarwno od klienta, jak i od
terapeuty. Zmiana zachodzi w rezultacie wykonanej pracy.
Terapia nie naprawia ludzi, poniewa ludzie si nie psuj.
Terapia nie zmienia tosamoci ludzi, ale wpywa na ich interakcje
z innymi.
Terapia nie polega na obwinianiu, osdzaniu, zawstydzaniu lub upo
karzaniu. Jeli dowiadczysz czego podobnego ze strony swego terapeuty,
natychmiast wyra swj sprzeciw. Wstyd, poczucie winy, osdzanie i prze
moc nie s technikami, ktre umoliwiaj uzdrowienie.
Terapia jest trudna. Wymaga zaangaowania i cikiej pracy. Wyma
ga take miechu, ez, rozmw i chci nauczenia si, jak korzysta z nowych
narzdzi. By moe jest to jedna z najtrudniejszych, a jednoczenie najbar
dziej ekscytujcych rzeczy, jakie zrobisz w yciu, i gorco ci j polecam.
Jeszcze jedno: musisz pamita, e nie da si cofn zegara i po prostu
wymaza swoich dowiadcze. Robi to tylko ci, ktrzy zakopuj swoje
problemy lub wpychaj je do niedostpnych szuflad.
Wszystko, co kiedykolwiek ci si przydarzyo - rzeczy dobre, ze i obo
jtne - odegrao istotn rol w uksztatowaniu niepowtarzalnej osoby, jak
jeste. Jestem przekonana, e nawet z najstraszliwszych dowiadcze moe
my czerpa pozytywn wiedz, ktra pomaga nam wie lepsze, peniejsze
ycie.
Ofiary i ocaleni
Niektrzy ludzie dowiadczaj czego okropnego i przez reszt ycia kon
centruj si na tym przeyciu, pozwalajc, by stao si istot ich tosamoci
i ksztatowao ich egzystencj. W pewnym sensie oznacza to, i wszystko
w ich yciu sprowadza si do tego negatywnego dowiadczenia.
Jestem przekonana, e z kadym strasznym wydarzeniem wi si
zarwno rzeczy dobre, jak i ze. Naszym obowizkiem jest odnale to, co
dobre, w najstraszliwszych dowiadczeniach - odszuka sens, ktry umoli
wi nam dalszy rozwj i uchroni nas przed przyjciem roli ofiary.
Wanie na tym polega podstawowa rnica pomidzy ofiar i ocalo
nym. Ofiara yje chwil, w ktrej spotkaa j krzywda, i definiuje ca rze
czywisto za pomoc tego wydarzenia. Ocalony akceptuje swe straszne
przeycie i nadaje mu sens poprzez znalezienie w nim pouczajcej treci
oraz wczenie go we wasne ycie.
To wanie owo poczenie rzeczy wspaniaych i straszliwych nadaje
yciu tre, obdarzajc nas empati i zdolnoci wspodczuwania, a take
si, ktra pozwala nam przetrwa wszystko, cokolwiek przyniesie przy
szo.
220

Nietzsche - czowiek powszechnie znany z niezbyt pogodnego podej


cia do ycia - uj to tak: To, co nas nie zabija, dodaje nam si". Innymi
sowy, rda siy tkwi w przetrwaniu.

Budowanie pozytywnej samooceny


Ludzie, ktrzy nie potrafi wchodzi w zwizki, trac wiar, e zasuguj na
jakiekolwiek wizi. w brak poczucia wasnej wartoci mona take okre
li mianem niskiej samooceny. Bzdura" - zaprzeczysz. - Ludzie niedost
pni emocjonalnie, z ktrymi miaem do czynienia, to prawdziwi megalo
mani - nic tylko ja, ja i ja". By moe wyda ci si to dziwne, ale takie
egoistyczne zachowanie jest jednym ze wskanikw niskiej samooceny. Lu
dzie, ktrzy maj o sobie niskie mniemanie, robi rne rzeczy, aby zbudo
wa szacunek do samych siebie - mog midzy innymi przechwala si lub
skupia cakowicie na sobie.
Innymi przejawami niskiej samooceny s: naduywanie alkoholu lub
narkotykw, nieustanna potrzeba potwierdzania i umacniania, niepochleb
ne uwagi pod wasnym adresem, promiskuityzm (czste zmiany partnerw
seksualnych), zewntrzne umiejscowienie poczucia kontroli oraz inne ro
dzaje zachowa skoncentrowanych na zewntrz, midzy innymi przemoc.
U podoa wszystkich tych zachowa tkwi nastpujce przesanie:
Nie jestem do dobry, aby zasuy na twoj uwag po prostu za to, kim
jestem, a wic odepchn ci, a wtedy nigdy nie dowiesz si, jaki jestem
wraliwy, chocia rozpaczliwie potrzebuj twojej mioci".
rda niskiej samooceny tkwi w przekonaniu danej osoby, e nie
jest wystarczajco dobra. Przekaz ten otrzymaa od rodzicw, nauczycieli
lub innych znaczcych dorosych, ktrzy mwili jej rzeczy w rodzaju: To
wietnie, e masz na wiadectwie same szstki, ale..."; niestety w tym zda
niu na plan pierwszy wysuwa si cz, nastpujca po ale", ktra zwykle
nie stanowi wsparcia ani wzmocnienia. Czsto dana osoba zapamituje
tylko, e musi postara si jeszcze bardziej" lub zrobi wszystko, eby nie
spa do poziomu pitek" albo te dopilnowa, aby od nadmiaru nauki nie
spucha jej gowa". Sdz, e wynika to std, i pragniemy ustrzec nasze
dzieci przed megalomani. W rezultacie jednak wyksztacamy w nich nisk
samoocen, ktra towarzyszy im przez reszt ycia.
W interakcjach z dziemi - jako rodzice lub w jakiejkolwiek innej roli
- moemy uchroni je przed nisk samoocen poprzez rezygnacj z owego
umniejszajcego ale", kiedy chwalimy je albo udzielamy im wsparcia.
Niech komplement mwi sam za siebie - Sam, jeste wspaniaym dziecia
kiem!". Jeli musisz skarci dziecko lub skorygowa jego zachowanie, zrb
to w oddzielnym zdaniu albo w innym czasie. Sam, jeste wspaniaym dzie221

ciakiem. Bardzo ci kocham i jestem szczliwa, e mam takiego cudownego


syna. Mgby postara si by mniej marudny, kiedy jestemy w sklepie.
Bardzo by mnie to ucieszyo". Z adnego z tych zda dla Sama nie wypywa
wniosek, e nie jest dla ciebie wystarczajco dobry, a zatem jego samoocena
pozostaje nienaruszona.
Jeli konieczna jest znaczna zmiana w postpowaniu dziecka, moesz
powiedzie: Sam, kocham ci. Jednake twoje zachowanie w sklepie po
winno si zmieni. W przeciwnym razie bdziesz musia ponie nastpuj
ce konsekwencje:
". W ten sposb Sam uzyskuje jasny przekaz,
e problem tkwi w jego zachowaniu, a nie w nim jako w osobie. Pamitaj sowo ale wymazuje wszystko, co je poprzedza.
Rozpraw si z negatywnymi
przekonaniami na wasny temat
Doroli mog pomc sobie w budowaniu wysokiej samooceny poprzez prze
ciwstawienie si starym, negatywnym przekonaniom: Nie potrafi si tego
nauczy", Nie jestem do mdry, eby
" , Nie jestem w tym
dobry". Oto przykady negatywnych, starych przekazw, ktre przesczaj
si do naszej obecnej wiadomoci.
Moesz bez trudu rozpozna moment, w ktrym jeden z owych sta
rych przekazw wydostaje si na powierzchni, poniewa kiedy tylko docie
ra do ciebie ta myl, czujesz si jak mae dziecko, jakim bye w czasie, gdy
owe sygnay z zewntrz zostay zapisane w twojej pamici.
Kiedy zatem usyszysz negatywny przekaz, pyncy z wntrza twojej
gowy - zaprzecz mu. Ludzie czsto zapominaj, e s panami swoich umy
sw. Nie musisz myle tego, czego nie chcesz myle. Jeli zatem niepo
dana myl przedostaje si do twojej wiadomoci, odepchnij j zdecydowa
nie. Moesz uczyni to na gos - jeli jeste sam lub gdy czujesz si bardzo
bezpiecznie - albo po cichu. Nie pozwl negatywnym mylom przetrwa ani
chwili - s bowiem potne i, niestety, zawieraj znajome treci. Wkrtce
zakorzeni si i rozrosn bez twojego udziau.
Rozpoznaj swoje talenty i uzdolnienia
Inn metod ksztatowania pozytywnej samooceny jest sporzdzenie listy
wasnych talentw i uzdolnie oraz uznanie - przed samym sob - ich
wkadu w nasze ycie, a take w ycie osb, z ktrymi jestemy w jaki
sposb zwizani.
wiadomo swoich mocnych stron nie jest egocentryzmem. Umoli
wia raczej wzmocnienie owych talentw i uzdolnie, a tym samym zapew
nia ci podstaw dla zdrowych, pozytywnych uczu wobec samego siebie.
222

Naucz si cieszy wasnym towarzystwem


Bardzo wane jest rwnie nauczenie si przebywania z samym sob. Lu
dzie, ktrzy czuj si ze sob bezpieczni, lubi przebywa we wasnym
towarzystwie.
Jednym ze sposobw, w jakie moesz wiczy przebywanie z samym
sob, jest zaproszenie siebie na kolacj, tak jakby umwi si na randk.
Wybierz przyjemn restauracj, ubierz si elegancko, wypij drinka, jeli to
sprawi ci przyjemno, zamw swoj ulubion potraw i ciesz si obecnoci
wasnych myli. Przekonaj si, ile radoci sprawia ci twoje wasne towarzy
stwo. Moesz take i do kina albo na mecz i cieszy si dowiadczeniem
robienia czego, co lubisz, w towarzystwie osoby, ktr cenisz - czyli same
go siebie.
Ucz si nowych rzeczy
Uczenie si i wiedza nios ze sob potg niezalenoci. Zdobywajc wiedz,
pomnaasz sw wewntrzn si poprzez umiejtno rozumienia nowych
rzeczy i zastosowania ich w praktyce.
Wi si z pozytywnymi ludmi
Jeli przebywasz w otoczeniu negatywnych", skoncentrowanych na prob
lemach ludzi, sam nabierzesz negatywnego podejcia i zaczniesz skupia si
na trudnociach. Jeeli natomiast poszukujesz towarzystwa pozytywnych
ludzi o optymistycznych pogldach, ich przekonania udziel si i tobie. Op
tymizm jest czci wysokiej samooceny.
Nie prbuj kontrolowa innych
Osoby, ktre maj nisk samoocen i trudnoci w nawizywaniu kontaktu
z innymi, czsto odczuwaj potrzeb kontrolowania otaczajcych je ludzi
oraz sytuacji, w jakich si znajduj. W ten sposb uzyskuj poczucie bezpie
czestwa. Jest to jednak okrutne zudzenie. Jak podkrelaam ju wcze
niej, nie sposb kontrolowa innych ludzi. Dla wikszoci z nas wystar
czajco trudnym zadaniem jest kontrolowanie samego siebie.
Kiedy wyksztaci si w tobie wewntrzny system sprzenia zwrotne
go oraz jasna wizja wasnych celw i systemu przekona, odkryjesz, e
potrzeba sprawowania kontroli nad innymi zniknie bez ladu. Bdzie ci
wwczas zaleao na kontrolowaniu samego siebie oraz na poczuciu wizi ze
sob; w konsekwencji poczujesz si bezpieczniej, przyznajc innym prawo
do sprawowania samokontroli.
Brzmi to jak znaczne uproszczenie, ale skuteczne rozwizania rzeczy
wicie zwykle s bardzo proste. Kultura, w ktrej yjemy, kae nam ceni
223

to, co skomplikowane - wierzymy bowiem, e rzeczy skomplikowane maj


istotne znaczenie. W rzeczywistoci rzeczy skomplikowane s najczciej
wytworem jakiego biurokratycznego komitetu!
Poprzez uwolnienie si od potrzeby kontrolowania innych ludzi zdo
bywasz energi, dziki ktrej moesz podwyszy wasn samoocen, po
czu si lepiej w otaczajcym ci wiecie i, co najwaniejsze, zbudowa in
tymn, emocjonaln wi z inn osob.
Uzdrowienie, rozwj i zmiana s czci procesu, ktry trwa przez
cae ycie. Codziennie uczymy si czego od ycia i ludzi, ktrzy nam w nim
towarzysz. Wyniki owych codziennych lekcji nie zawsze s zgodne z naszy
mi oczekiwaniami, jednak jeli pozostaniemy otwarci, moemy czerpa cen
n wiedz z kadego dowiadczenia. Proces zmian jest pasjonujcy. Moesz
nauczy si nie tylko witowa same zmiany, ale take cieszy si proce
sem, ktry je przynosi.

Rozdzia 19

Odrzu to, co toksyczne,


i id naprzd

ady z nas zachowuje pewien, waciwy sobie, emocjonalny dystans.


Jest to nasza naturalna, emocjonalna ochrona przed ludmi i sytu
acjami, ktrych jeszcze nie znamy albo przed osobami, ktre - jak
wiemy - mog by dla nas niebezpieczne. Dystans, jaki zachowuje czowiek
niedostpny emocjonalnie, wykracza jednak poza normalny zakres emocjo
nalnej rezerwy.
U osb niedostpnych emocjonalnie mona zaobserwowa szeroki wa
chlarz zachowa, od nieznacznego przekroczenia odpowiedniego dystansu
po cakowity brak kontaktu. Wypeniajc test pod koniec rozdziau szesna
stego, okrelie swoje miejsce w kontinuum niedostpnoci emocjonalnej.
Wiele osb niedostpnych emocjonalnie moe zmieni sposb konta
ktowania si z samym sob. Jedynie poprzez nawizanie kontaktu z sob
mog one nauczy si, jak budowa wizi z innymi.
W poprzednich rozdziaach zajmowalimy si przede wszystkim tymi
spord niedostpnych emocjonalnie, ktrzy mog i chc si zmieni oraz
osobami decydujcymi si na zwizki z nimi.
Oprcz tego istnieje take maa, ale niezwykle niebezpieczna grupka
ludzi, u ktrych niedostpno emocjonalna jest zaledwie czci innych,
powaniejszych problemw. Konstelacja owych problemw sprawia zazwy
czaj, e owi ludzie stanowi realne - fizyczne i emocjonalne - zagroenie dla
wszystkich, z ktrymi si kontaktuj.
Nie mwi tutaj o przecitnej osobie niedostpnej emocjonalnie, ktra
w danym momencie nie ma ochoty pracowa nad rozwizaniem problemw.
Ludzie toksyczni nie s w stanie si zmieni i nieustannie manipuluj
innymi, aby dosta to, czego chc. Ludzie ci powinni zosta oznaczeni
225

ostrzegawcz etykiet, ktra demaskowaaby ich zaburzenia osobowocio


we oraz zagroenia, jakie ze sob nios.

Zaburzenia osobowoci
Pozwl, e sprecyzuj okrelenie zaburzenie osobowoci. Cecha osobo
woci jest trwaym elementem osobowoci danego czowieka, wbudowa
nym na stae w jego postaw wobec wiata. Przykadem cechy moe by
prostolinijno w wyraaniu myli i uczu.
Prawdopodobiestwo, e osoba prostolinijna zmieni swj sposb wy
raania opinii, moe by niewielkie, jednak owa cecha zwykle nie zakca jej
relacji z innymi. Ludzie, ktrzy znaj t osob, wiedz, e jej styl komuniko
wania si jest niezwykle prostolinijny. Albo zatem akceptuj jej bezpored
nio, albo dystansuj si wobec niej. W skali globalnej cechy osobowocio
we nie uniemoliwiaj nam jednak osignicia peni ycia i tworzenia au
tentycznych wizi z innymi.
Kiedy cechy zaczynaj utrudnia ludziom budowanie zwizkw, w te
rapeutycznym biznesie" okrela si je mianem zaburze osobowocio
wych.
Zaburzenia osobowociowe dziel si na zachowania, ktre wy
wieraj powany, negatywny wpyw na innych, oraz na takie, ktre oddzia
uj ujemnie na Ja". Oczywicie w tej chwili interesuj nas przede wszyst
kim zaburzenia osobowociowe majce wpyw na innych ludzi. Nale do
nich:
Zaburzenie narcystyczne - dotyczce osb, ktre wierz, e wiat
krci si wok nich. Ludzie ci zwykle manipuluj innymi, s chodni
i zdystansowani. Wykorzystuj innych dla wasnej przyjemnoci
albo po to, by osign swoje cele, nie zwaajc przy tym na niczyje
uczucia.
Zaburzenie histrioniczne - odnoszce si do osb, ktre z wszyst
kiego robi prawdziwy dramat. Ich emocjonalna scena jest tak
wielka, e otaczajcy je ludzie nigdy nie s pewni rzeczywistej wagi
problemu. Owa skonno do dramatyzowania odstrcza od nich
innych.
Zaburzenie zalene - dotyczce ludzi, ktrzy nie mog funkcjo
nowa, jeli kto inny nie mwi im, co robi. S to ludzie typu
Velcro", ktrzy przywizuj si do drugiej osoby za pomoc ostrych
hakw, niezdolni do podejmowania samodzielnych decyzji lub nie
zalenych dziaa.
Zaburzenie borderline (z ang. - graniczne) - odnoszce si do
osb, ktre wrcz panicznie boj si porzucenia, i aby si przed nim
uchroni, manipuluj innymi oraz zadrczaj ich swoim strachem.
226

Czsto bywaj mciwe, jeli nie dostaj tego, czego chc. Podejmuj
rwnie rozpaczliwe prby podtrzymania wizi z obiektem swej
mioci. Maj bardzo niestabilny obraz siebie, nieustannie si zmie
niaj i czsto angauj si w niezwykle destrukcyjne dziaania
takie jak niekontrolowane napady wydawania pienidzy, przypad
kowe kontakty seksualne, uzalenienia, prby samobjcze lub inne
autodestrukcyjne zachowania. Ma to na celu utrzymanie partnera
przy sobie w jedyny znany im sposb - poprzez wprowadzenie chao
su.
Zaburzenie antyspoeczne - dotyczce przestpcw i innych lu
dzi, ktrzy maj zwyczaj krzywdzi innych. Cierpi na nie niemal 85%
winiw. Ludzie ci s najbardziej bezwzgldnymi z otrw; krzyw
dz i uprzedmiotowiaj wszystkich wok. S tak odlegli od was
nych emocji jak Pluton od Soca. Rzadko interesuje ich zbudowanie
emocjonalnej wizi z kimkolwiek, chocia mog mie wielu partne
rw seksualnych, a nawet zdecydowa si na kilka zwizkw ma
eskich. Nie s to jednak wizy mioci, lecz wzorce krzywdy
i naduy.
Zaburzenie socjopatyczne - termin obecnie nieuywany; diag
nostycy zastpili go okreleniami zaburzenie antyspoeczne" i za
burzenie narcystyczne". Sdz jednak, e powinnimy zacz stoso
wa go ponownie, poniewa osoby socjopatyczne nie maj w sobie
nic ludzkiego - brak im duszy. Traktuj one innych jak przedmioty,
wykorzystujc ich w niebezpieczny i niszczcy sposb. Socjopaci
maj zwykle znacznie wicej umiejtnoci spoecznych ni przecit
na osoba antyspoeczna. Umoliwia im to wywieranie znacznie
silniejszego wpywu na swe ofiary, poniewa pozornie nawizuj
kontakt. S potnymi manipulatorami i zdecydowanie najgro
niejszymi osobami, z jakimi moesz si spotka.
Zaledwie niewielki odsetek populacji cierpi na zdiagnozowane zabu
rzenia osobowoci, std nieczsto spotyka si osoby, u ktrych cechy osobo
wociowe przeksztaciy si w powany problem. Jeeli jednak zetkniesz si
z kim takim, wane, aby mia wiadomo, e zaburzenie osobowociowe
stanowi trway element jego tosamoci, a prawdopodobiestwo jego zmia
ny - choby w niewielkim stopniu - jest bliskie zeru.
Bez wzgldu na twoj wytrwao i oddanie nie bdziesz w stanie
zmieni samego rdzenia Ja" drugiej osoby. Twj problem polega na tym, e
tak bardzo kusi ci, eby sprbowa.
Pragn take podkreli, i w kadym z nas mona odnale niektre
spord cech skadajcych si na zaburzenia osobowoci. Cechy te formuj
nasze wntrze; kiedy jednak cecha przeksztaca si w zaburzenie osobowo
ci, nasza wewntrzna forma ulega zniszczeniu, co przypiecztowuje niedostp
no emocjonaln i odbiera szanse na wprowadzenie pozytywnych zmian.
227

Kiedy obcujesz z ludmi cierpicymi na zaburzenia osobowoci, nie


wolno ci ani na chwil zapomnie, e ty ich nie zepsue i ty nie moesz ich
naprawi.

Prawdziwa trucizna
Przyjrzyjmy si zatem niektrym spord ludzi, ktrych powinno si ozna
czy ostrzegawcz etykiet. Opisane przykady maj uatwi ci wyobraenie
sobie danego zaburzenia osobowoci i jego udzia w realnym yciu.
Najbardziej toksyczni:
oszuci, przestpcy i seryjni m o r d e r c y
Ponad dwadziecia lat temu Ted Bundy z kilku powodw skupi na
sobie uwag caego kraju. Po pierwsze, by seryjnym morderc, ktrego
udao si uj ywego. Po drugie, ponosi odpowiedzialno za fal mor
derstw modych kobiet, jaka przetoczya si przez Stany Zjednoczone. Po
trzecie wreszcie, by bardzo inteligentny i wydawa si taki normalny! Na
fotografiach Bundy wyglda jak facet z ssiedztwa, zawsze gotowy przyj
z pomoc, kiedy trzeba wypchn samochd z zaspy nienej.
Dla mnie Ted Bundy oznacza koniec niewinnoci, jeli chodzi o to
ksycznych ludzi. Dotd sdziam, e potwr bdzie wyglda jak filmowa
bestia. Tymczasem przypomina on raczej chopaka, z ktrym umawiaam
si na randki! Pamitam, jaki przeyam wwczas wstrzs, jednak doce
niam rwnie wiedz, ktr wyniosam z owego dowiadczenia. Odtd je
stem znacznie ostroniejsza w wyciganiu wnioskw na temat innych na
podstawie ich wygldu.
Ted Bundy jest przedstawicielem najbardziej skrajnej grupy toksycz
nych osb. Naley do socjopatw, w ktrych nie tli si nawet iskierka czo
wieczestwa. Do tej kategorii zalicza si rwnie kilku innych legendarnych
socjopatw - weszli oni na stae do popkultury, a ich nazwiska stay si
synonimami za.
Obok Teda Bundy'ego i innych socjopatw wrd ludzi skrajnie toksycz
nych moemy take wyrni tych, ktrzy, cho nie popeniaj morderstw,
potrafi dostrzega w innych tylko bezwolne przedmioty. Prawdopodobie
stwo spotkania seryjnego mordercy jest bardzo niewielkie, jednak znacznie
czciej los moe postawi na naszej drodze chodnego, zachowujcego dys
tans manipulatora.
Posu si przykadem. Connie zjawia si w moim gabinecie, ponie
wa miaa problemy z trojgiem swych dorastajcych dzieci. Niepokoia j take
ich relacja z Maxem - mczyzn, ktrego polubia przed trzema laty.
228

Connie mieszka w Dallas i jest inteligentn, wyksztacon kobiet


z klasy redniej. Bya pewna, e to w niej tkwi problem, bo nie potrafi
nakoni swoich dzieci i ma do nawizania bardziej cywilizowanych sto
sunkw. Max powiedzia jej z tego powodu, e jest z matk. Wmwi jej, i
potrzebuje pomocy, poniewa to o n a stanowi problem.
Connie zjawia si w moim gabinecie, poniewa chciaa si dowie
dzie, jak by lepsz on i matk. Zamiast tego zaczymy jednak analizo
wa jej zwizek z Maxem i synami. Connie poznaa Maxa wkrtce po tym,
jak rozwioda si z Tedem - ojcem jej dzieci, ktry by znakomitym sprze
dawc, silnie skoncentrowanym na wasnej karierze.
Max wydawa si troskliwy i przejty losem Connie i jej dzieci. Zapro
ponowa, e pomoe jej zmieni prac; wykona rwnie wiele koniecznych
napraw w jej domu. Zabiera jej dzieci w rne miejsca, a one uwaay go za
wspaniaego faceta. Opowiedzia Connie o swoim poprzednim, smutnym
maestwie z kobiet, ktra zmara na raka, oraz o swych obawach przed
odejciem z amerykaskich Si Powietrznych po zakoczeniu kariery woj
skowej. Connie zakochaa si w nim i wkrtce pobrali si.
Zaraz po lubie Max zasugerowa, e naley posa dzieci do prywat
nej szkoy wojskowej, i powiedzia Connie, i jego zdaniem bardzo trudno
nad nimi zapanowa. Przyj rwnie posad w Minnesocie - setki mil od
miejsca, w ktrym mieszkali - nie konsultujc tej decyzji z Connie; po
prostu owiadczy jej, e musz si przeprowadzi. Connie zdoaa odwie
Maxa od pomysu posania dzieci do szkoy wojskowej, okazaa si jednak
bezsilna w sprawie przeprowadzki.
Dwoje dzieci postanowio zamieszka z ojcem, jednak jeden z synw
wyjecha z Connie i Maxem do Minnesoty. Wkrtce zaczo dochodzi do
licznych konfliktw pomidzy nim a Maxem, ktry okaza si prawdziwym
dyktatorem. Trzyma Connie bardzo krtko, ledzc j i sprawdzajc na
kadym kroku.
Connie powiedziaa mi, e Max wielokrotnie przeglda jej portmonet
k, ksieczk czekow, korespondencj i szuflady; co wicej, zaoy w tele
fonie podsuch i ledzi wszystkie jej rozmowy.
Pniej Max straci prac. Connie od lat oszczdzaa pienidze na
studia swych dzieci i zgromadzia niemal sto tysicy dolarw. Kiedy Max
straci prac, poprosi, eby poyczya mu cz swych oszczdnoci.
By gotowy podpisa weksle i zobowiza si do spaty odsetek wy
szych, ni mogaby uzyska z lokaty bankowej. Po rozwaeniu propozycji
Maxa, pod jego siln presj, Connie postanowia mu zaufa i poyczya mu
czterdzieci tysicy dolarw. Jak mi pniej wyznaa, z kolejnymi pidzie
sicioma tysicami poszo znacznie atwiej, bo Max przekona j, e jego
inwestycje przynios im ogromne zyski.
Max powiedzia Connie, e zamierza przyj z ni na terapi, jednak
za kadym razem znajdowa now wymwk, eby nie zjawi si na spotka229

niu. W trakcie naszej wsplnej pracy Connie zacza uwiadamia sobie, co


stao si z Maxem i z jej pienidzmi. Wreszcie zapytaa go, kiedy zamierza
spaci dug.
Max opowiedzia jej o pienidzach, jakie przyniosy jego inwestycje;
doda jednak, e obecna sytuacja na rynku nie sprzyja sprzeday akcji.
Kiedy zapytaa go, czy moe zobaczy te akcje, odpowiedzia, e wszystko
jest w komputerze, a komputer niestety si zepsu. Powiedzia jej rwnie,
i spodziewa si sporej gotwki ze sprzeday swojej kamienicy w Indianapo
lis - pienidze miay wpyn na jego konto tu po zakoczeniu postpowa
nia spadkowego w sprawie majtku jego zmarej ony. Kiedy zapytaam
Connie, czy mu wierzy, odpara, e nie jest pewna, ale chciaaby mu ufa.
Connie co tydzie pytaa Maxa o postpy w jego planach spaty dugu,
a jego wyjanienia byy zawsze wyczerpujce i wiarygodne. Jednoczenie
Max stawa si coraz bardziej agresywny w stosunku do jej syna - doszo
nawet midzy nimi do kilku fizycznych konfrontacji.
Connie obawiaa si, e jeli zoy pozew rozwodowy, Max moe zabi
j lub jej syna. Bya take przekonana, e jeli rozstanie si z Maxem, nigdy
nie odzyska swoich pienidzy. Baa si take przebywa blisko niego, ponie
wa trudno byo przewidzie jego zachowania, a on stawa si coraz bardziej
agresywny.
Wreszcie kiedy Max pobi j tak mocno, e musiaa spdzi kilka dni
w szpitalu, Connie stwierdzia, e ma do i zoya pozew rozwodowy. Max
by wcieky i grozi jej przez kilka miesicy, jednak ostatecznie podda si
i wyjecha z miasta.
Omielona i uzbrojona w podpisane przez Maxa weksle, Connie, do
wiedziawszy si, e dosta dobr prac w Seattle, prbowaa odzyska swoje
pienidze. Znaczna odlego dawaa jej poczucie bezpieczestwa, bya rw
nie pewna, e bdzie moga zaj konto Maxa.
W kilka miesicy po zoeniu weksli w sdzie w Waszyngtonie, Con
nie otrzymaa list z sdu federalnego w Seattle. Okazao si, e Max zoy
wniosek o uznanie upadoci, wymieniajc jej weksle obok pozostaych du
gw o cznej wartoci wielu tysicy dolarw.
Connie odpisaa, e Max posiada jeszcze akcje, majtek zmarej ony
oraz kamienic. Odpowied sdu wprawia j w osupienie. Max nie mia
niczego. Co wicej, by onaty osiem razy, a kada z jego byych on cieszy
a si dobrym zdrowiem - wszystkie prboway take odzyska swoje pieni
dze na podstawie podpisanych przez niego weksli.
Connie bya zdruzgotana, kiedy przysza na kolejn sesj. Najbardziej
zdenerwowa j fakt, i bya na tyle naiwna, aby uwierzy sowom Maxa.
Czsto i obszernie opisywaa swe poczucie, e jest po prostu gupia, skoro
nie zdoaa przejrze gry tego czowieka.
Nie jestem pewna, ilu z nas zdemaskowaoby oszusta w podobnej
sytuacji. Po pierwsze, nie spodziewamy si, e kto moe potraktowa nas
230

w ten sposb. Po drugie, dobre maniery zabraniaj nam podejrzewa o ze


zamiary tych, ktrym - jak si powszechnie uwaa - powinnimy ufa. Wi
kszo ludzi uznaaby sprawdzanie przeszoci maonka za objaw paranoi.
Connie odebraa surow lekcj - dowiedziaa si, e nikt nie jest bez
pieczny i nikt nie stanowi wyjtku. Kady moe sta si ofiar, nie obnia to
jednak wartoci ofiary jako osoby. Connie nadal ciko pracuje nad odzy
skaniem wiary w siebie, ktra, koniec kocw, bya najwaniejsz spord
rzeczy skradzionych jej przez Maxa.
Oszuci, przestpcy i seryjni zabjcy nie zmieni swoich relacji z inny
mi. Udaje im si przetrwa poprzez oszukiwanie i okradanie innych; ywi
przy tym przekonanie, e na tym wanie polegaj normalne relacje midzy
ludmi. Kady, kto postpuje inaczej, jest w ich oczach gupcem i zasuguje
na to, aby go krzywdzi.
Do kategorii ludzi niebezpiecznie toksycznych moemy take zaliczy
dealerw narkotykw, osoby, ktre rutynowo - czsto pomimo terapii rozwizuj wszelkie problemy przy uyciu przemocy, a take tych, ktrzy
paraj si wszelkiego rodzaju dziaalnoci przestpcz.
Nie twierdz, e kady, kto popeni bd i odsiedzia wyrok w wizie
niu, nie nadaje si na partnera w zwizku. Jestem jednak przekonana, e
pobyt w wizieniu na zawsze zmienia spojrzenie na wiat. Zachcam moich
klientw do ogromnej ostronoci, kiedy maj do czynienia z osob o prze
szoci kryminalnej.
Toksyczni krytycy i trujcy kontrolerzy
Kolejn toksyczn grup stanowi ludzie, ktrzy pragn przej wadz nad
yciem swego partnera. Owi toksyczni kontrolerzy zrobi wszystko, cznie
z uyciem przemocy, aby zachowa wadz. Nie interesuj ich negocjacje ani
kompromisy, a jeli sprbujesz zmieni ukad si - uznaj, e to ty jeste
problemem.
Pamitam telewizyjny talk-show, w ktrym wystpia para, bdca
doskonaym przykadem takiej relacji. M twierdzi stanowczo, e jego
wiadectwo lubu zawiera klauzul, zgodnie z ktr ona jest jego wasno
ci. Nie odstpowa od tego przekonania, mimo i gospodarz programu nie
ustawa w prbach zmiany jego stanowiska. Jak wynikao z relacji ony,
m powiedzia jej, e musi spenia wszystkie jego zachcianki - nawet
wtedy, gdy chodzio o sprawy tak intymne, jak higiena osobista. Ten czo
wiek by prawdziwym toksycznym kontrolerem.
Z grup toksycznych kontrolerw spokrewnieni s trujcy krytycy.
Ludzie ci znacznie przekraczaj granic zdrowego, pomocnego krytycyzmu,
krytykujc kady aspekt ycia partnera. Celem owej zmasowanej krytyki
jest przejcie kontroli. Osoba krytykowana zaczyna wtpi we wasn zdol
no do podejmowania jakichkolwiek rozsdnych decyzji. Ulega emocjonal231

nemu zamroeniu. Krytyk moe wwczas dokadnie poinstruowa ofiar, co


i jak ma robi.
Skrajny narcyzm
Nie chodzi tu o zwyczajnych, egocentrycznych Narcyzw, ktrzy czasami
potrafi nawet zwiza si emocjonalnie z inn osob. Mam raczej na myli
ludzi szkodliwych i niebezpiecznych, traktujcych innych jak przedmioty,
ktre mona wykorzysta i wyrzuci w dowolnym momencie. Mwi o lu
dziach, ktrzy kradn ci ycie, a potem mwi, e nie jest ono dla nich
wystarczajco dobre. Nie chc si zmieni i po prostu porzuc kadego, kto
omieli si zasugerowa, e zmiany mogyby si okaza korzystne.
Ten rodzaj narcyzmu przypomina studni bez dna, do ktrej moesz
wrzuci cae swoje ycie. Ale nawet to nie wystarczy. Nie chodzi tu o to, e
nie jeste do dobry. Wprost przeciwnie - jeste zbyt dobry, zbyt zagraaj
cy, zbyt zdolny, a toksyczny Narcyz nie moe znie wynikajcego std
poczucia niszoci. Aby ochroni swe niezwykle kruche ego, toksyczny Na
rcyz atakuje, usiujc cign ci w d.
Syszysz wic jego przekaz, e nie jeste wystarczajco dobry, nie do
si starasz i sprawiasz mu zawd. Toksyczni Narcyzi wybieraj czsto ludzi
zorientowanych na sukces, ktrym wyjtkowo trudno jest znie poczucie,
e nie s do dobrzy. W rezultacie przeladowa ze strony Narcyza ofiara
zaczyna krzywdzi sam siebie, prbujc sprosta nierealistycznym wyma
ganiom toksycznego partnera.
Nadrzdnym celem ofiary jest zdobycie mioci, a przekaz toksyczne
go Narcyza brzmi: Jeli bdziesz doskonay, by moe ci pokocham". W
owym przekazie kluczowe s jednak dwa sowa: doskonay" - nieosigalny
cel - oraz by moe", ktre nie gwarantuje niczego, obiecujc wszystko.
Ponadto toksyczny Narcyz nigdy nie sprecyzuje, co rozumie przez dosko
nao", nie zdradzi ci take swoich oczekiwa. Jeli jednak oczekiwania
i zasady zostan zwerbalizowane - toksyczny Narcyz natychmiast je zmie
ni. Oto wspaniay przykad sytuacji, w ktrej nie ma zwycizcw.
Toksyczni kamcy i toksyczni oszuci
Ludzie ci buduj swe zwizki na fundamencie kamstw, pprawd i faszu.
Wkadaj wiele wysiku w wymylanie wiarygodnych historyjek i scenariu
szy, a kiedy inni im uwierz - buduj na tej podstawie kolejne kamstwa.
Ostatecznie ich sowa w bardzo niewielkim stopniu odzwierciedlaj rzeczy
wisto.
Co dziwne, poprzez wszystkie te kamstwa kamca prbuje poprawi
wasny obraz siebie. Chce by kim egzotycznym, niezwykym lub ekscytu
jcym. W trakcie tego procesu oszukuje innych tak bardzo, e nie pozostaje
232

w nim nic, z czym mona by nawiza kontakt, a jego partner traci ogrom
nie duo energii, prbujc zbudowa wi na fundamentach kamstwa.
Posu si tu przykadem. Moja przyjacika, Melissa, poznaa Chucka w barze. By od niej starszy i zupenie j oszoomi opowieciami o swych
miaych wyczynach w Wietnamie, gdzie suy pono jako pilot helikoptera.
Powiedzia jej, e pracowa tam dla Air America. Melissa - wielce podekscy
towana - wyznaa mi, e Chuck jest szpiegiem! Chuck powiedzia jej rw
nie, e obecnie uczestniczy w tajnych misjach CIA, i napomkn co o lo
tach z Florydy do Ameryki aciskiej. Bya zauroczona. Kiedy powiedzia
am jej, e si niepokoj, bo szpiedzy zwykle nie opowiadaj nowym znajo
mym o swych szpiegowskich misjach, bez wahania stana w jego obronie.
W kocu Chuck i Melissa zamieszkali razem. Chuck przypisywa swo
je problemy seksualne wojennym ranom, wyjania, e jego niepewna sytu
acja finansowa wynika z chwilowego braku dostpu do kont w bankach
szwajcarskich. Powiedzia te Melissie, e nie moe podj staej pracy, bo
musi by gotw na kade wezwanie swych tajnych przeoonych, oraz prze
konywa j, i ma ogromne szczcie, mogc zapewni mu dach nad gow,
jedzenie i rozrywk, poniewa w ten sposb dowodzi, e jest lojaln obywa
telk Stanw Zjednoczonych.
Od czasu do czasu znika na kilka dni, a kiedy wraca, opowiada jej
mnstwo nowych historii. Melissa pracowaa na dwa etaty, sypiaa bardzo
niewiele i coraz bardziej wciekaa si na Chucka za jego nieobecno w jej
codziennym yciu. Wtedy Chuck nagle znikn.
Tym razem nie pojawi si przez p roku, a nawet wtedy Melissa
spotkaa go zupenie przypadkowo. Niespodziewanie wpada na niego na
ulicy w ssiednim miasteczku, gdzie spacerowa, obejmujc kobiet w bar
dzo zaawansowanej ciy, ktra przedstawia si Melissie jako jego ona.
Kolumbijscy krlowie narkotykw i wojenne rany!
Toksyczni oszuci zaliczaj si do tej samej kategorii, poniewa ich
ycie rwnie opiera si na fundamencie kamstw, jednak w ich wypadku
owe kamstwa su ukryciu licznych przygd miosnych przed partnerem
z pierwotnego zwizku.
Krtka uwaga na temat romansw. Niestety, ludzie decyduj si cza
sami na nawizanie romansu poza staym zwizkiem. Ta decyzja rzadko ma
cokolwiek wsplnego z pierwotnym zwizkiem, cho osoba, ktra wykonuje
skok w bok, moe obwinia o to swego partnera.
Romans to zazwyczaj kiepska technika radzenia sobie z uczuciem
strachu, zagubienia lub nieudolnoci. Jest jednak technik, ktra sieje stra
szliwe emocjonalne spustoszenie.
Na szczcie jednak, wikszo osb, ktre decyduj si na przygod
poza swym gwnym zwizkiem, nigdy nie podejmuje takiej decyzji po raz
233

drugi, poniewa dostrzegaj spowodowane przez ni zniszczenia. Owo zro


zumienie pomaga im rozwiza problemy i zaangaowa si ponownie
w pierwotny zwizek.
Istniej jednak ludzie, ktrzy nawizuj kolejne romanse, poniewa
s absolutnie niezdolni do autentycznego zaangaowania si w jakikolwiek
zwizek, a jednoczenie boj si samotnoci. W pewnym sensie wykorzystu
j oni innych jako lekarstwo na samotno, utrzymujc swj pierwotny
zwizek, aby uzyska gwarancj, i nigdy nie zostan sami.
Ludzie ci przypominaj pust skorup, ktrej nie zdoaj napeni
nawet najliczniejsze romanse. Nieustannie rani i zasmucaj tych, ktrzy
ich kochaj. Zupenie lub prawie wcale nie zwaaj na uczucia innych.
Nic nie moe zmieni ich postpowania, poniewa nie ma nic pot
niejszego od nadziei silnych wrae. Jeeli jednak zasugerujesz im terapi,
owiadcz gniewnie, e nie dolega im nic, co wymagaoby interwencji tera
peuty. Podwjny wze!

Sygnay zagroenia i znaki ostrzegawcze


Chocia ludzie ci powinni by oznaczeni ostrzegawczymi etykietami, dziki
ktrym atwiej byoby ich unika, w rzeczywistoci mona ich rozpozna po
pewnych zachowaniach.
Przedstawiona poniej lista toksycznych zachowa nie zawiera wszyst
kich moliwych permutacji. Kade z tych zachowa moe jednak suy jako
sygna ostrzegawczy, ktry skieruje twoj uwag na pozostae aspekty wa
szego zwizku.
Tuzin toksycznych znakw ostrzegawczych
1. To ty jeste problemem. W tym wypadku toksyczna osoba nie
potrafi lub nie chce wzi na siebie nawet czci problemw, ktre by
moe spowodowaa. Zamiast tego nieustannie powtarza ci, e gdyby
by lepszy, bogatszy, adniejszy, przystojniejszy, wyszy, szczuplejszy
albo mdrzejszy, problem przestaby istnie. Ludzie toksyczni tak
silnie koncentruj si na doznaniach zewntrznych, e nie s w stanie
dostrzec, i s sprawcami czci problemw.
2. Zachowania kontrolujce lub skrajna zazdro. Jeli twj part
ner pragnie panowa nad kad chwil twego ycia albo jest skrajnie
zazdrosny o wszystkich i wszystko, czemu powicasz czas lub uwag,
zachowaj ostrono! Ten czowiek chce obj ci w posiadanie i ca
kowicie nad tob zapanowa.
234

3. Brak granic. Kolejnym znakiem rozpoznawczym toksycznej osoby


jest brak granic oraz lekcewaenie wszelkich granic, ktre prbujesz
wyznaczy. I w tym wypadku partner dy do cakowitego zniszcze
nia wszelkich rozgranicze miedzy wami, tak aby przesta istnie
jako odrbna jednostka. Czowiek, ktry nie ma granic, wierzy, e ma
prawo robi z tob wszystko, na co ma ochot, poniewa jeste tylko
jego nieodrnialn czci.
4. Przemoc. Nie wolno ci tolerowa adnej formy przemocy - w ad
nym zwizku, z jakichkolwiek przyczyn i w adnych okolicznociach.
Koniec i kropka. Przemocy nie mona wytumaczy, usprawiedliwi,
uzasadni ani wyjani. Jeli w twoim zwizku pojawia si przemoc nie jest to aden zwizek. Odejd i wnie oskarenie.
5. Oszustwo lub przestpczo. Jeli twj partner angauje si
w dziaalno przestpcz, podejrzenia mog pa i na ciebie, nawet
jeli nie masz z tym nic wsplnego. Jeeli kto ci oszukuje lub wyko
rzystuje, porozmawiaj z policj albo z lokaln prokuratur, aby po
zna moliwe rozwizania, a nastpnie zastosuj si do ich rad. W ad
nym wypadku nie powiniene ywi wikszych nadziei na odzyskanie
strat. Wanie ta bdna filozofia utrzymuje Las Vegas w nieustan
nym rozkwicie.
6. Uzalenienia. Jeli twj partner nie potrafi zerwa z alkoholem lub
narkotykami, musisz zdecydowa si na zakoczenie zwizku. Osoba
ta jest zwizana z narkotykiem, a nie z tob, jednak jeli nie odej
dziesz, to ty bdziesz musia za to zapaci. Jeeli osoba uzaleniona
naprawd pragnie zwizku z tob, oczyci si i bdzie y w trzewoci.
Jasne postawienie sprawy jest twoj jedyn broni - nie wahaj si jej
uy.
7. Oszustwa/romanse i/lub niezwyke praktyki seksualne. Lu
dzie, ktrzy wi si z tob pod warunkiem, e zaakceptujesz nie
zwyke zachowania seksualne - midzy innymi romanse - nie s
najlepszym materiaem na partnerw, chyba e wyznajesz dokadnie
takie same zasady. Nie mwi tu o sporadycznych wystpach w sza
tach cesarza Fryderyka albo w stroju rodem z Hollywood, ale raczej
o praktykach sadomasochistycznych, grach w pana i niewolnic"
oraz innych destrukcyjnych zachowaniach. Jeli mwisz partnerowi,
e jakie praktyki sprawiaj ci przykro, a on mimo wszystko ani
myli z nich zrezygnowa - uwaaj, bo by moe masz do czynienia
z toksycznym zachowaniem.
8. Lk przed zaangaowaniem. Jeli wasz zwizek trwa od dawna,
a twj partner unika wszelkich formalnych zobowiza - moesz uz
na to za ostrzeenie, e by moe nigdy nie zdecyduje si na pene
zaangaowanie.
235

9. Upokorzenia, zniewagi, docinki. Mae, niegrone, czue docinki


nie s niczym zym, jednak jeli twj partner nieustannie obraa ci
publicznie albo bezlitonie ci dokucza, jego toksyczne zachowanie ma
na celu zepchnicie ci na przegran pozycj. Jeeli twj partner
wielokrotnie ci dokucza, obraa ci i upokarza - przeciwstaw si.
Jeli dokuczanie bdzie trwao nadal, twj dzwonek alarmowy powi
nien zabrzmie naprawd dononie.
10. Mylenie czarno-biae. Nieelastyczny sposb mylenia u partnera
moe dla ciebie oznacza powane kopoty. Jeli druga osoba nie
potrafi dostrzec rnych odcieni szaroci, zostawi ci bardzo niewiele
miejsca na bdy. Wystarczy niewielkie uchybienie, a potpi ci jako
kogo baaardzo zego i omylnego. Co oznacza, e twj partner moe
by baaardzo toksyczny!
11. Tak, ale... Jeli syszysz wicej usprawiedliwie ni wyjanie, a wyj
ciem z kadej konfrontacji s sowa Tak, ale...", masz do czynienia
z osob, ktra nie chce wzi na siebie odpowiedzialnoci za wasne
ycie. Kto, kto ma potrzeb obwiniania za wszystko innych, nie jest
zbyt dobrym kandydatem na yciowego partnera.
12. Podwjne wzy. Dla przypomnienia - podwjny wze to sytuacja,
w ktrej kade rozwizanie jest ze. Wszyscy dowiadczamy w yciu
jakich podwjnych wzw. Dobrym przykadem jest sytuacja, w kt
rej nie cierpisz swojej pracy, ale jeli j rzucisz - nie bdziesz mia
pienidzy. Jeeli jednak sprawc podwjnego wza jest nieodmiennie
twj partner, masz do czynienia z toksycznym zachowaniem, ktrego
celem jest wytrcenie ci z rwnowagi i utrzymanie w niepewnoci.
13. Kamstwa. Kady z nas kamie od czasu do czasu w drobnych spra
wach (kamiemy rwnie wtedy, kiedy prbujemy temu zaprzeczy!).
Jeli jednak twj partner kamie rutynowo albo gdy jego kamstwa s
dla ciebie rdem jakich trudnoci - jest to wyrana oznaka toksycz
nego zachowania.
aden z opisanych przeze mnie sygnaw nie oznacza jeszcze, e
musisz natychmiast kaza swemu partnerowi pakowa walizki. Jeeli jed
nak dostrzeesz u drugiej osoby kilka z tych oznak - powiniene przyjrze
si waszemu zwizkowi bardzo uwanie i przynajmniej zachowa ostro
no, zanim jeszcze bardziej si zaangaujesz.
Kady moe popeni bd. Jeli jednak opisane tu zachowania ska
daj si w pewien trway model, powiniene potraktowa je jako ostrzee
nie, i twj zwizek wymaga gruntownego rozwaenia.

236

JAK TOKSYCZNY JEST MJ ZWIZEK?


Oszacuj kade twierdzenie w skali od 1 (zupenie nie) do 6 (dokadnie
tak) w odniesieniu do wasnego zwizku. Wpisz numer w wolne miejsce,
na lewo od pytania.
1. Mojemu partnerowi zdarzyo si mnie uderzy lub popch
n.
2. Mj partner zbyt czsto mi ublia, dokucza i upokarza mnie.
3. Mj partner mnie okamuje.
4. Mj partner mia wicej ni jeden romans poza naszym
zwizkiem.
.

5. Mj partner naciga ludzi na pienidze lub dobra materialne.


6. Mj partner kradnie.
7. Mj partner naduywa narkotykw lub jest alkoholikiem.
8. Mj partner grozi mi przemoc lub porzuceniem.
9. Mj partner nie potrafi zaangaowa si w nasz zwizek.
10. Mj partner da, eby wszystko toczyo si zgodnie z jego
wol i nie godzi si na adne kompromisy.
11. Mj partner nie moe utrzyma si w adnej pracy.
12. Mj partner ma ogromne, nieprzewidywalne wahania na
strojw.
13. Mj partner narusza moje granice.
14. Mj partner i ja nie komunikujemy si w adnych istotnych
sprawach.
15. Mj partner trzyma si mnie kurczowo i nie daje mi czasu
dla siebie lub moich przyjaci.
16.' Mj partner jest zazdrosny.
17. W naszym zwizku nie ma zaufania.
18. Mj partner miewa napady niepohamowanej wciekoci.
19. Mj partner prbuje kontrolowa moje ycie.
237

20. Mj partner nie kontroluje si, jeli chodzi o jedzenie, wydat


ki lub alkohol.
21. Mj partner to kameleon. Nigdy nie wiem, czego si spo
dziewa.
22. Mj partner mwi mi (porednio lub bezporednio), e nie
jestem wystarczajco dobry.
23. Mj partner myli kategoriami czarne - biae. Nie istniej dla
niego szaroci.
24. Mj partner nie ma bliskich przyjaci ani nie utrzymuje bli
skich relacji z rodzin.
25. Mj partner spdzi jaki czas w areszcie albo w wizieniu.
26. Mj partner odpowiada na wszelkie sugestie sowami: Tak,
ale...".
27. Mj partner usiuje trzyma mnie z dala od swoich znajo
mych lub rodziny.
28. Mj partner jest okrutny dla moich czworonogw/dzieci/ro
dziny.
29. Mj partner rzadko reaguje emocjonalnie na cokolwiek.
30. Mj partner czepia si wszystkiego w mojej przeszoci i za
chowuje si tak, jakbym to tylko ja miaa problemy.

Teraz zsumuj swoje wyniki:


poniej 54 punktw:

Twj zwizek jest otwarty i bliski. Potrzeba mu


jedynie dostrojenia" raz na jaki czas.

55 - 79 punktw:

Istniej pewne problemy, ale mona sobie z nimi


poradzi bez interwencji terapeutycznej.

8 0 - 1 0 9 punktw:

Rozwa pomoc terapeuty. W waszym zwizku


jest wiele do zrobienia.

110 - 1 3 4 punktw:

Znajd terapeut i przygotuj si na dug drog.

135 - 1 5 9 punktw:
ponad 160 punktw:

238

Twj zwizek jest prawdopodobnie nieudany.


Uwaga! Ten zwizek jest toksyczny.

Dlaczego li ludzie s tacy atrakcyjni?


Podsumowujc, chocia wikszo ludzi chce i potrafi dokona w sobie pew
nych zmian, istniej take osoby toksyczne, ktre nie zamierzaj albo nie
mog si zmieni. Dlaczego wic wiemy si z nimi?
Jeli kiedykolwiek zadae sobie pytanie: Co w niej widziaem?" witaj w gronie przedstawicieli rodzaju ludzkiego! Wikszo z nas przynaj
mniej raz wpakowaa si w jeden z tych toksycznych, odlegych zwizkw,
po to tylko, by ostatecznie poczu si jak bezwartociowy mie i zwtpi we
wasn umiejtno dokonywania jakichkolwiek wyborw.
Decyzja o zaangaowaniu si w taki zwizek wie si z kilkoma spra
wami. Po pierwsze, ludzie, ktrzy wydaj si potrzebowa naprawy najistot
niejszych czci swego Ja", stanowi dla nas trudn do odparcia pokus.
Ostatecznie - jak gosi znane powiedzenie - dobry zwizek moe zmieni
czowieka.
W rzeczywistoci dobre zwizki mog umacnia ludzi i pomagaj im
rozwin skrzyda, nie mog ich jednak zmieni. Jedyn rzecz, ktra moe
skoni dan osob do zmiany, jest jej wasna wola dokonania zmian. Jeli
druga strona jest gotowa zmieni swj sposb przetwarzania i dowiadcza
nia wiata - dowiesz si o tym na do wczesnym etapie waszego zwizku.
Starcia zaczn si jednak wtedy, kiedy partner zada od ciebie niezdro
wych zmian lub rezygnacji z penego ycia emocjonalnego.
W tym procesie kryje si jednak pewna pokusa - nadzieja, e jeli si
tylko troszeczk zmienisz, twj partner take ulegnie przemianie. Taniec
rozpoczyna si wanie wtedy, kiedy rezygnujesz stopniowo z kolejnych czci
siebie w nadziei, e twj partner dotrzyma swej niewypowiedzianej obietnicy.
Tymczasem toksyczna osoba pragnie utrzyma ci w owym tacu na
odlego - dziki temu moe zaspokoi wasne potrzeby, podczas gdy ty
ponawiasz prby znalezienia magicznego zaklcia, ktre odwrcioby wszy
stko o 180.
Nie ma adnego magicznego zaklcia. Dopki ze wszystkich si
starasz si osign doskonao, toksyczna osoba dostaje to, czego chce.
Moesz poprosi j o to, czego pragniesz, lub nalega na zmiany, a jeli ci si
uda - wielkie brawa! Jeli nie - musisz si przygotowa na zakoczenie
zwizku. Proces ten bdzie bardzo bolesny, poniewa to ty wykonywae
w zwizku ca prac, a wic to ty poczynie ogromne emocjonalne inwes
tycje. Takie zwizki napeniaj nas smutkiem, a po ich zakoczeniu dugo
jeszcze chlipiemy w chusteczk, tak trudno bowiem znale dla nich rozwi
zanie.
Pamitaj - nie zepsue go/jej, wic nie moesz go/jej naprawi.
Lepiej bdzie, jeli zamiast chlipa, powicisz ten czas na prac nad
wzmocnieniem samego siebie, aby w przyszoci potrafi wybiera zdrowe
zwizki.
239

Zdrowe wybory
Nikt nie jest doskonay. Na caym wiecie nie ma nikogo, kto mgby wej
w nowy zwizek bez adnych obcie; niewielu jest take ludzi, ktrzy nie
s w stanie zmieni si tak, by mogli tworzy blisze zwizki i osign
wiksz dostpno emocjonaln. Ludzie nieustannie si zmieniaj. Dobry
zwizek bdzie sprzyja zdrowym zmianom i wspiera je, w miar jak oboje
bdziecie si starali dopasowa i jeszcze silniej zwiza ze sob, aby uczyni
wasz zwizek mocniejszym.
Jak zatem rozpozna zdrowych ludzi, ktrzy potrafi si zmienia
i stan si dobrymi partnerami?
1. Suchaj. Suchaj uwanie tego, co ludzie mwi o swoich poprzed
nich zwizkach, przygldaj si ich wiziom rodzinnym i poznaj ich
uczucia wobec samych siebie.
2. Odczuwaj. Wyraaj swoje uczucia nie tylko wobec zwizku, ale take
wobec ycia w ogle. Jeli druga osoba potrafi mwi o swoich uczu
ciach i okaza je, dysponujecie materiaem potrzebnym do stworzenia
dobrego zwizku.
3. Dj sobie czas. Poznanie kogo wymaga czasu. Nie moesz zaka
da, e co przybierze podany kierunek tylko dlatego, e si dobrze
zapowiada i ty tego chcesz. Musisz pozwoli zwizkowi rozwija si
i umacnia w jego wasnym tempie.
4. Odwouj si do swojego zdrowego rozsdku. Kiedy zabrzmi
twoje dzwonki alarmowe, zatrzymaj si i posuchaj ich, aby ustali,
dlaczego si wczyy. Jeli przez dugi czas pozostawae w negatyw
nym zwizku, pozytywna relacja moe ci si pocztkowo wydawa
dziwaczna, lepiej wic nie wskakuj w ni zbyt szybko. Uyj swego
rozsdku i rozwa sytuacj bez filtra poprzednich zych dowiadcze.
5. Suchaj przyjaci. Jeeli twoi przyjaciele popieraj twj zwizek
albo - przeciwnie - staraj si powiedzie ci, e nie wyglda on najle
piej, nie lekcewa ich. Posuchaj ich opinii i we je pod uwag przy
podejmowaniu wasnej decyzji.
6. Bd wierny swojemu Ja". Jeli najgbsza cz twojej jani
czuje si dobrze w zwizku - prawdopodobnie jest on dobry. Uwierz,
e twj najgbszy wewntrzny gos potrafi rozpozna dobr rzecz,
kiedy tylko si pojawi.
Pamitasz przyjcie, od ktrego zaczlimy? Mam nadziej, e za
miast pj na to przyjcie, by moe spdzisz wieczr w domu, z interesuj
c ksik, i poczekasz, a wydar2y si co dobrego!
ycz ci wiele szczcia i dobrych zwizkw! Pamitaj, e zasugujesz
nie tylko na to, aby zaproszonaeje^mprzyjecie, ale take na to, by sta si
gociem honorowym!
240

Lista polecanych ksiek

amieszczona lista ksiek moe pomc ci w gbszym poznaniu niekt


rych spord rozwaanych przez nas zagadnie. Istnieje wiele warto
ciowych ksiek, ktre mog okaza si pomocne. Nie ograniczaj si
wic do tego krtkiego spisu. Bibliotekarz, znajomi lub terapeuta mog
poleci ci kolejne interesujce pozycje.

Rozwizywanie konfliktw
McKay, M., Davis, M., Fanning, P. (1983). Messages: The Communication Skills
Book. Oakland, CA: New Harbinger Publications.
Scott, G.G., (1992). Resolving Conflict with Others and Within Yourself.
Oakland, CA: New Harbinger Publications.

Jak doj do siebie po naduyciach


Elgin, S. H. (1995). You Can't Say That to Me! Stopping the Pain of Verbal Abuse
- an 8-Step Program. New York: Wiley and Sons.
Engel, B. (1990). The Emotionally Abused Woman: Overcoming Destructive
Patterns and Reclaiming Yourself. New York: Ballantine Books.
Evans, P. (1992). The Verbally Abusive Relationship. Holbrook, MA: Bob Adams,
Inc.
Forward, S., Buck, C. (1993). Toksyczni rodzice. Warszawa: Agencja Wydawni
cza Jacek Santorski.

Rozwj i zmiany
Burns, D. (1986). Intimate Connections. New York: William Morrow & Sons.
Forward, S., Torres, J. (1999). Dlaczego on nie kocha, a ona za nim szaleje.
Wyd. II. Pozna: Dom Wydawniczy Rebis.
Norwood, R. (1999). Kobiety, ktre kochaj za bardzo i cigle licz na to, e on si
zmieni. Wyd. II. Pozna: Dom Wydawniczy Rebis.
241

Redfield, J. (1994). Niebiaskie proroctwo. Warszawa: wiat Ksiki.


Rosen, C. (1992). Maybe He's Just a Jerk: Find Out How to Spot Him, Stop Him
and Get Him Out of Your Life. New York: St. Martins Press.
Wetzler, S. (1992). Living with the Passive Aggressive Man. New York: Fireside.

Granice
Katherine, A. (1993). Boundaries: Where You End and I Begin. New York:
Fireside.

Samoocena
Burns, D. (1993). Ten Days of Self-Esteem. New York: William Morrow & Sons.
Jeffers, S. (1995). Mimo lku. Jak y szczliwie i aktywnie wbrew drczcym
nas obawom. Warszawa: Medium.

Indeks
A

dowiadczenia

agresywno 108,162,163,182-184,185-187
akceptacja
bezgraniczna 24-25
bezwarunkowa 24-25
alkoholicy zob. holicy
antyspoeczne zaburzenie osobowoci 227
asertywno 108,162,187

- tre intelektualna i emocjonalna 38


dysfunkcjonalne zachowanie 159
Dziesitka 22-24

E
emocje
- a normy 53-55
- a potrzeby 83

B
behawioryzm 151
bezsilno zob. moc osobista
Biedactwo 164-167
- relacja Biedactwo/Biedactwo 174-175
- relacja Gracz/Biedactwo 173-174
- relacja Opiekun/Biedactwo 173
- relacja Oskaryciel/Biedactwo 164-167
- relacja Oskaryciel/Biedactwo/Opiekun
176
Bond zob. James Bond
borderline, zaburzenie osobowoci 226-227

- brak kontaktu zob. Szara Strefa; wspo


mnienia, toksyczne
- charakterystyka 38-40,48
- podstawowe 40-42
- powizanie z ciaem 201-202,204-205
- upychanie 121-125
Emocjonalny Einstein 30-31 zob. intelektualizowanie
- stan umysu 43
empatia 200,209-211

F
fiksacja rozwojowa 135

C
cecha osobowoci 226
cele
-

indywidualne 213-216

terminowe 194-195,214

- w zwizkach 193-195
Creczka Tatusia 24-26
stan umysu 43
cza-cza 89-90

D
depresja 41
dostpno emocjonalna 49
dostpno w zwizku 79-81
dowiadczenie 26
a oczekiwania 212-213

G
Gboko Zrozpaczeni 81-85
gniew 40,54-56
- model gniewu 54-55
Gracz 169-171
- relacja Gracz/Biedactwo 173-174
- relacja Gracz/Gracz 175
- relacja Opiekun/Gracz 169-171
- relacja Oskaryciel/Gracz 171
granice
- brak toksyczny 235
- charakterystyka 68-69
- dobre 189-191
lista zachowa 190
wyznaczanie 182

H
histrioniczne zaburzenie osobowoci 226
holicy 26-29,142-144
- stan umysu 43
- uzalenieni od substancji 27,28-29
uzalenieni od zachowa 27-28

I
Indiana Jones zob. Indy
Indy 20-22
- stan umysu 43
intelektualizowanie 39,99-104 zob. Emocjonal
ny Einstein

J
James Bond 34-36
- stan umysu 43
jzyk ciaa 212

K
katastrofista 128-129
komunikacja 108,158,179-185,191-192
konfrontacja 185-187
kontrolowanie 70-72,114,161,223-224,234
zob. wadza w zwizku
- przez Biedactwo 165
- przez Opiekuna 167-168
przez Oskaryciela 162-163

L
lk 41-42
Lokalizacja Emocjonalna 158-175
- schemat 159,172

acuch 86-88

M
Magiczne Pytanie doktora Collinsa 177
Magiczne Sowa doktora Collinsa 177,178
moc osobista 57-60,106-108,118-119,138,
163
model gniewu Jima Keenana 54-55

N
naciskanie guzika 51-52
nadopiekuczo 167
244
narcystyczne zaburzenie osobowoci 226

Narcyz 31-33,131-136
- skrajny narcyzm 232
stan umysu 43
narkomani zob. holicy
niedostpno emocjonalna
- test 155-156
nieprzywizani, 65-67
normy 53

O
odpowiedzialno emocjonalna 195-197
ofiara 57-60,118-119,140,220
Opiekun 167-169
- relacja Opiekun/Biedactwo 173
- relacja Opiekun/Gracz 169-171
- relacja Opiekun/Opiekun 175
- relacja Oskaryciel/Biedactwo/Opiekun
176
- relacja Oskaryciel/Opiekun 172-173
Oskaryciel 162-164
- relacja Oskaryciel/Biedactwo 164-167
- relacja Oskaryciel/Biedactwo/Opiekun
176
- relacja Oskaryciel/Gracz 171
- relacja Oskaryciel/Opiekun 172-173
- relacja Oskaryciel/Oskaryciel 174

P
plan dziaania 215
poczucie bezpieczestwa 138
poddanie si 106
podwjny wze 234,236
Poszukiwacz Rozwiza 161-162,176,177
185
potrjne poczenie 176
pourazowy zesp stresu 203-204
pracoholicy 28 zob. holicy
prawda 36,68,116,119,120
przeformuowanie 187-189
przemoc emocjonalna 140-141
przyciskanie guzika 51-52
przywizani z poczuciem bezpieczestwa 6 5 67
przywizani bez poczucia bezpieczestwa 6567
PTSD zob. pourazowy zesp stresu
pytanie otwarte 181

R
Rakieta 145-149
rodzice 150-154
Romeo 18-20,93-98
- stan umysu 43
rozwizywanie problemw
- zasady komunikacji 184-185
rwnowaga si w zwizku 106-109

S
samoocena 67-68,108
- budowanie pozytywnej 221-224
- niska 127,129
sekret 35,75-77,116-120 zob. James Bond
Skaa 145-149
liskie Stworzenie 33-34
- stan umysu 43
smutek 40-41
socjopatyczne zaburzenie osobowoci 227
sprawa osobista 35
sprzenie zwrotne zob. umiejscowienie kontroli
- wewntrzne
brak, u Narcyzw 133,135-136
budowanie 201,205,207-208,
209,213
charakterystyka 60-64,199-200
- zewntrzne
charakterystyka 60-61
stan umysu 40-48
- t e s t 43^18
stoicyzm 122
strach 41-42
struktura 25,193-194,215-216
Synek Mamusi zob. Creczka Tatusia
Szara Strefa 50-53
szczero 36,68,116-120

T
tak, ale 126-130,171,236
tango 90-91
terapeuta 217-220

przestpcy 228-231
toksyczny balon 72-74 zob. wspomnienia
- t e s t 74
tory 88-89
troska 167

U
uczucia zob. emocje
ulego 106
umiejscowienie kontroli 199 zob. sprzenie
zwrotne
- zewntrzne 61,199-200
- wewntrzne 62,200
uprzedmiotowienie 20,23
Upychacze emocji zob. emocje, upychanie
uzalenienie 26-27,143,235

W
wartoci 205-206
- t e s t 207
wadza w zwizku 106,138,168,174,175,231
zob. kontrolowanie
wspomnienia
- toksyczne 121-125 zob. toksyczny balon
traumatyczne 202-204
wspodczuwanie zob. empatia
wspzaleno w zwizku 137-141
wstyd 163-164
wymiana 158

Z
zaburzenie osobowoci 226-228
zadowolenie 42
zalene zaburzenie osobowoci 226
zaufanie 66-67,207-209
zo 40
zwizek zob. dostpno w zwizku, wadza w
zwizku
- na krawdzi 110-115
test toksycznoci 237-238

toksyczne znaki ostrzegawcze 234-235


toksyczni ludzie 228-234
- kamcy 232-233
- kontrolerzy 231-232
- krytycy 231-232
- Narcyzi 232

245

Gdaskie W y d a w n i c t w o Psychologiczne

Twoim partnerem

w psychologicznej

edukacji

GWP
Jan

Slrclan

Psychologia
I'odnv/nik akademicki

I'txlxluirv
I iisvclinlomi
;

Psychologia
Podrcznik akademicki
redakcja naukowa Jan Strelau

2,5 tysica stron rzetelnej wiedzy psychologicznej


najaktualniejsze badania i teorie z zakresu psychologii
bogaty sownik terminw psychologicznych
(z odpowiednikami anglojzycznymi)
liczne ilustracje, tabele, wykresy uatrakcyjniajce przekaz

wrzesie 1999
powsta pod patronatem Komitetu Nauk
Psychologicznych PAN
napisany zosta przez 47 najwybitniejszych
w swych specjalnociach polskich psychologw
dotowany przez Ministerstwo Edukacji Narodowej

Inn

Strrliiu

Psychologia

Jan Slrrlau

&

Psychologia
I'odirc/nik akademicki

I'SWIIIIID'J-III

i oiinllin

Podrcznik akademicki

.h'tiuoslka
iv .spn/n-zciis/inr

listopad 1999

i I-ICDICIIIY jisYrholotai

siosoivuiivj

grudziel999

skierowany jest do:


studentw psychologii
nauczycieli akademickich
psychologw-praktykw

Gdaskie Wydawnictwo Psychologiczne ul. Bema 4/la. 81-753 Sopot tel./fax (058) 551 61 04, e-mail: gwp@gwp.gda.pl
Zapraszamy do odwiedzenia naszej strony w Internecie,
gdzie uzyskacie Pastwo wicej informacji na temat Psychologi. Podrcznika akademickiego",
zapoznacie si z petn ofert wydawnictwa a take bdziecie mogli zoy zamwienie na interesujcy Was tytu.
http://www.gwp.gda.pl

GDASKIE

WYDAWNICTWO

PSYCHOLOGICZNE

POLECA:

Seria: KSIKI AKADEMICKIE


Bogdan Wojciszke

PSYCHOLOGIA MIOCI
Intymno - namitno - zaangaowanie

ZMHUMMM-

Mio jest najwaniejszym wydarzeniem midzy narodzinami a mierci czowieka. I cho trudno o pogld
mniej oryginalny, to wanie on sta si powodem napisania tej ksiki. Gdyby ktrego dnia z literatury
wykrelono sowo mio", lwia cz pimiennictwa, a zwaszcza literatury piknej, ulegaby unicestwieniu;
nie byoby ju bani, wierszy ani nawet piosenek. Po c wic jeszcze jedna ksika o mioci? Przede
wszystkim po to, eby zgbi tajemnice uczucia, ktre stao si natchnieniem dla tak wielu twrcw, lecz zgbi
je w sposb nie literacki, a naukowy, jako e rdem tej pracy s odkrycia wspczesnej psychologii, odsania
jce mechanizmy, ktre rzdz naszymi zachowaniami, myleniem i emocjami.

Seria: EMOCJE I ROZUM


Susan Forward, Donna Frazier

SZANTA EMOCJONALNY
Jak si obroni przed manipulacj i wykorzystaniem
Susan Forward, autorka m. in. wydanej w Polsce ksiki Toksyczni rodzice", przedstawia typowe zachowania
szantaystw i ich ofiar, opisuje rdo tych zachowa oraz koszty ponoszone przez zwizek i obie zaangaowane
osoby. Zachca ofiary emocjonalnego szantau do przejcia odpowiedzialnoci za wasn postaw i za ulego
wobec szantaystw. Namawia do tego, by oprze si ich presji i prezentuje skuteczne strategie pooenia kresu
szantaowi. Ksika jest bogato ilustrowana przykadami z praktyki terapeutycznej autorki, w ktrych czytelnik
moe dostrzec fragmenty wasnych przey i znale zacht do podjcia trudu zmiany swojej sytuacji, przywr
cenia rwnowagi w zwizku i ponownego oparcia go na mocnych podstawach.
m i E LAISEN

Seria: PSYCHOLOGIA PRAKTYCZNA


Ernie Larsen

OD GNIEWU DO PRZEBACZENIA
Jak przezwyciy toksyczne emocje, by y w zgodzie ze sob
Ernie Larsen prowadzi czytelnika drog, ktrej pocztek stanowi uwiadomienie sobie wasnego gniewu, a ktra
ma doprowadzi do pojednania ze sob samym, przebaczenia sobie, rodzinie, losowi. Zdaniem autora szczli
we ycie jest moliwe tylko wtedy, kiedy pozytywnie rozliczymy si z przeszoci i kiedy ulegnie zmianie nasze
intelektualne i emocjonalne podejcie do tego, co nas w nim spotkao i nadal spotyka. Larsen, krok po kroku,
objania kolejne etapy pracy nad uwolnieniem si od gniewu. Ksika, napisana w konwencji przyjacielskiej
rozmowy niezwykle lekkim jzykiem, obfituje w testy, wiczenia i zbiory szczegowych porad. Uczy nas, jak by
czowiekiem wolnym, wiadomym wasnej wyjtkowoci i siy, uwiadamia, e to od nas zaley, czy bdziemy
y spokojnie i szczliwie.

Seria: PSYCHOLOGIA PRAKTYCZNA - PORADNIKI


Ron Potter-Efron

YCIE ZE ZOCI
Jak sobie poradzi z napadami zoci u siebie i najbliszych osb

Ksika ukazuje, jak zo niepostrzeenie wdziera si w nasze ycie, jak zaczyna dyktowa swoje prawa, a my
podporzdkowujc si jej tracimy stopniowo to wszystko, co w yciu najcenniejsze: poczucie wasnej wartoci,
bliskich, przyjaci, karier zawodow. Autor adresuje j do wszystkich tych, ktrzy odczuwaj wzburzenie czsto
i z bahych powodw, krzywdzc tym innych oraz samych siebie. Maj oni okazj, pozna swoj zo, jej
przyczyny i mechanizmy, dowiedzie si, jak zmienia swoje zachowanie. Czytelnik znajdzie tu konkretne
wskazwki, jak radzi sobie w rnych sytuacjach, jak uczy si zdrowych reakcji i odruchw, jak osign to,
czego chcesz, w sposb bezporedni, konkretny i uprzejmy.

sprzeda

wysykowa:

81-753 Sopot, ul. Bema 4/1a, tel./fax 5516104


e-mail:
gwp@gwp.gda.pl

NASZA STRONA W INTERNECIE: http://www.gwp.gda.pl

Wielu z nas spotyka si (w pracy lub w yciu prywatnym) z osobami,


do ktrych w aden sposb nie potrafimy dotrze. Wci jestemy
nie do dobrzy, by sprosta ich wygrowanym oczekiwaniom. Czu
jemy si wtedy bezwartociowi, a nasza samoocena gwatownie spa
da. Osoba, ktra wywouje w nas takie odczucia, cierpi na niedostp
no emocjonaln, czyli na niezdolno do wycignicia rki i zbu
dowania uczuciowej wizi z inn osob.
Celem ksiki jest przedstawienie typw osb niedostpnych emo
cjonalnie, aby kady z nas mg je rozpozna, kiedy pojawi si
w naszym yciu. Autorka opisuje uczucia, sposoby komunikowania
si, zachowania i budowania relacji, jakie cechuj kontakt z czowie
kiem niedostpnym emocjonalnie.
W ksice mona znale testy i kwestionariusze, ktre pomog ci
zidentyfikowa takich ludzi, oraz narzdzia, dziki ktrym zrozu
miesz, w jaki sposb moesz wpa w puapk zwizku z zabloko
wanym" emocjonalnie partnerem i jak si z niej wydosta.
Dodatkowe korzyci pynce z lektury ksiki to:
sztuka rozpoznawania i unikania tych zwizkw,
ktre przekraczaj granice niedostpnoci i staj si toksyczne
umiejtno zmiany swojego podejcia do ludzi i zwizkw
w taki sposb, by przyciga osoby dostpne emocjon|Hfie.
W serii EMOCJE I ROZUM ukazay si:

Wkrtce:
POZYTYWNE MYLENIE. CZY MOE SZKODZI
Gunter Scheich

You might also like