Professional Documents
Culture Documents
Collins
Emocjonalna
niedostpno
Bryn C. Collins
Emocjonalna
niedostpno
przekad:
Agnieszka Nowak
GDASKIE
WYDAWNICTWO PSYCHOLOGICZNE
dla Roda
Copyright
ISBN 83-87957-11-9
Spis treci
Podzikowania
11
Wprowadzenie
13
Co miaam na myli?
Plan
Rozdzia 1
15
16
17
18
20
22
24
26
30
31
33
34
37
38
^40
40
41
42
48
49
50
53
57
60
64
67
68
70
Toksyczny balon
Wielkie sekrety rodzinne
72
75
Rozdzia 3
Gboko Zrozpaczeni.
Opowieci o nieodwzajemnionej mioci
Gboko Zrozpaczeni
Rozdzia 4
79
81
86
93
Rozdzia 6
99
105
110
Rozdzia 9
116
121
126
131
Rozdzia 13
137
Rozdzia 14
Holicy
142
Rozdzia 15
Skaa i Rakieta
145
Rozdzia 16
150
Nowe narzdzia
Najpierw sprawd sam siebie
154
155
Rozdzia 17
157
159
160
172
176
179
185
186
187
187
189
191
193
195
197
199
Rozdzia 19
Indeks
225
226
228
234
239
241
241
241
241
242
242
243
Podzikowania
odobnie jak potrzeba wsppracy caej wioski, eby dobrze wychowa
dziecko, tak trzeba rwnie wielu yciowych dowiadcze i nauk, aby
wychowa terapeut! Chciaabym podzikowa ludziom, ktrzy byli
moimi nauczycielami podczas tej drogi. Chocia by moe nie zawsze wiet
nie si bawiam podczas ich lekcji, bez wtpienia ceni je i nosz w sobie.
Specjalne podzikowania skadam mojej agentce, Jean Naggar, ktra
jest wyjtkow nauczycielk, wyjtkow kobiet i niezwyk przyjacik;
moim rodzicom - Ronowi i Ellen Christgauom - ktrych mdro i niewin
no nauczya mnie ceni kad z tych wartoci; mojej teciowej, Rose
Collins, ktra nauczya mnie bezwarunkowej mioci, z caym jej cierpie
niem i chwa; mojej nauczycielce, mentorce i terapeutce - Judith Barnitt;
mojej najdroszej przyjacice, Molly Anderson, ktra nauczya mnie, czym
jest prawdziwa przyja; mojemu bratu, Jayowi Christgauowi, z niesko
czenie wielu powodw; moim przyjacioom - Roxanne Currie, Dave'owi
Estokowi, Jimowi Keenanowi, Brendzie DeMotte, Donnie Waldhauser, Lesliemu Lienemannowi, doktorowi Mike'owi Share'owi oraz Brianowi Hawkinsowi - ktrzy suyli mi wsparciem i zacht; mojej redaktorce, Susan
Schwartz, za jej niezwyk redakcj; Bessie, Splashowi, Rosie i Rangerowi
za niekoczcy si entuzjazm i pocaunki; oraz mojemu mowi i przyjacie
lowi, Rodowi, za rzeczy, ktrych jest zbyt wiele, aby je wymieni.
Wprowadzenie
nego stroju, oraz jak szybko zmieni makija. Nadal jednak wydaje ci si, e
to bdzie wspaniae przyjcie.
Twj gospodarz krci gow.
- Ale wtedy bdziesz naprawd spniona. Bdzie ju po kolacji, a ja
tak liczyem, e usidziesz tu przy mnie przy pierwszym stole.
Serce zamiera ci w piersi. Jedna jedyna szansa, a tyj zmarnowaa!
W mylach wypowiadasz kilka niepochlebnych opinii o sobie, swoich zdol
nociach, inteligencji i moliwociach, jednak gono obiecujesz:
- Naprawd, bd z powrotem za czterdzieci pi minut. Bd wygl
da doskonale. Nie moesz zaczeka? To tylko czterdzieci pi minut.
Nie masz pojcia, w jaki sposb zdoasz wrci tak szybko, ale tak
bardzo chcesz zosta honorowym gociem.
Twj gospodarz raz jeszcze krci gow.
- Hmm..., sam nie wiem. Ale co ze sob przyniesiesz? Mwiem ci
kiedy, jak bardzo lubi te niezwyke, dziewitnastowarstwowe ciasteczka,
ktre pieczesz. Miaem nadziej, e przyniesiesz po jednym dla kadego z goci.
Za jego plecami wci syszysz miechy i muzyk, czujesz zapachy
egzotycznych potraw i widzisz szampana w kieliszkach. Nadal uwaasz, e
to najwspanialsze przyjcie spord wszystkich, na ktrych kiedykolwiek
bya, i wci chcesz by honorowym gociem.
- Moe uda mi si wrci na deser... Ilu jest goci?
Oto jak odczuwa si emocjonalnie niedostpny zwizek. Nigdy nie
jeste do dobry, eby dosta si na przyjcie. Dajesz si zwie wyranym
- cho czsto porednim i niewypowiedzianym - sygnaom, e co jest tylko
odrobin nie w porzdku. Kryje si za tym obietnica, e jeli to naprawisz,
zostaniesz honorowym gociem i zdobdziesz gwn nagrod: mio.
Ale kiedy naprawisz to, co byo nie w porzdku za pierwszym razem,
znajdzie si co innego, co take jest troch nie tak jak trzeba. Kiedy i to
naprawisz, pojawi si kolejny, rwnie drobny problem.
Twj gospodarz wcale nie zamierza uczyni ciebie - ani nikogo innego
- gociem honorowym. Twj gospodarz nie potrafi uczyni ci gociem
honorowym ani nawet otworzy drzwi, eby ci wpuci do rodka. Twj
gospodarz cierpi na niedostpno emocjonaln, czyli na niezdolno do
wycignicia rki i zbudowania uczuciowej wizi z inn osob.
Szczeglnie niepokojce i bolesne jest to, e ostatecznie nabierasz
przekonania, i jest to w jaki sposb twoja wina, a wic to ty musisz to
naprawi przez osignicie doskonaoci. Jeli bd" nie zostanie napra
wiony, bdzie to oznacza, e nie jeste wystarczajco doskonay.
Pozwl mi powiedzie ci wyranie po raz pierwszy to, co powtrz
jeszcze wiele razy:
NIE ZEPSUE TEGO...
NIE MUSISZ TEGO NAPRAWIA!
14
Co miaam na myli?
Wanie przeczytae afirmacj (afirmacja - prawdziwe i pozytywne twier
dzenie, dotyczce idealnego stanu rzeczy) oraz metafor o przyjciu i powie
dziae sobie: To takie oczywiste. Ja nigdy nie dabym si wcign w co
takiego".
Wydaje si to oczywiste - dopki nie znajdziesz si w samym rodku
podobnej sytuacji. Nie zaczyna si ona od nierealnych oczekiwa doskona
oci. Gdyby tak byo, odszedby po pierwszych piciu minutach. Wszyscy
dajemy si wcign w emocjonalnie niedostpne sytuacje (nie chc naduy
wa sowa zwizek, kiedy opisuj co tak jednostronnego), poniewa proces
ten przebiega subtelnie i stopniowo. Wymagania wzrastaj po trochu, spy
chajc ci centymetr po centymetrze z dogodnej pozycji i przesuwajc kon
trol nad sytuacj ku osobie niedostpnej emocjonalnie.
Oto jeden z kluczy do zrozumienia niedostpnoci emocjonalnej. Oso
ba niedostpna pragnie nie tyle mioci, ile raczej kontroli. Emocje s nie
bezpieczne; kontrola daje zudne poczucie bezpieczestwa.
To zupenie zrozumiae, e spodziewamy si wizi emocjonalnej z oso
b, z ktr jestemy zwizani. W yciu bardzo czsto oczekujemy, e w pew
nych sytuacjach inni ludzie bd zachowywa si w okrelony sposb.
Czciowo to dziki temu szczegy ycia codziennego nie wydaj si nam
przytaczajce. Wykorzystujemy nasze oczekiwania jako przewodnikw,
ktrzy pomagaj nam przewidzie zachowania otaczajcych nas ludzi.
W przeciwnym wypadku musielibymy rozwaa oddzielnie kad z sytu
acji, ktre przydarzaj si nam co minut, kadego dnia. Sprbujmy sobie
wyobrazi ruch uliczny w godzinach szczytu!
Oczekujemy, e policjanci bd czuwa nad przestrzeganiem prawa
i zapewni nam bezpieczestwo. Spodziewamy si, e nauczyciele bd
uczy, a lekarze pomog nam wyzdrowie. Oczekujemy wizi emocjonalnej
z naszymi partnerami yciowymi. Takie oczekiwania wywouj u nas szcze
glne stany umysu, kiedy znajdujemy si w pobliu tych osb.
Wyobra sobie, e jeste w banku, a za tob w kolejce stoi umunduro
wany policjant. Nagle do rodka wbiega uzbrojony przestpca, eby obrabo
wa bank. Decydujesz, co robi, na podstawie uzasadnionych oczekiwa, e
policjant bdzie prbowa ochroni ciebie i inne osoby przebywajce w ban
ku. Kiedy policjant" okazuje si w rzeczywistoci przebranym wsplni
kiem napastnika, dla wiadkw rabunku bardziej traumatycznym prze
yciem jest jego zdrada ni samo dowiadczenie uczestnictwa w napadzie.
Jeli wiesz si z kim, spodziewasz si, e z upywem czasu wasz
zwizek bdzie si rozwija i pogbia; oczekujesz trwaej wizi uczuciowej.
Zaczynasz dostosowywa swoje ycie do tych oczekiwa. Kiedy okazuje si,
e twj partner nie buduje emocjonalnej wizi, zaczynasz cierpie. To dlate
go tego typu zwizki s tak bolesne. Powstay uraz powoduje dalsze szkody,
15
Plan
Jednym z celw tej ksiki jest przedstawienie typw osb niedostpnych
emocjonalnie, aby mg je rozpozna, kiedy pojawi si w twoim yciu.
Temu zagadnieniu powicono rozdzia pierwszy.
W rozdziale drugim przyjrzymy si niektrym z drg prowadzcych
ku niedostpnoci emocjonalnej. Zbadamy take emocje, trwae stany umy
su i kilka rnych sposobw spojrzenia na komunikacj, co pomoe ci roz
pozna ludzi niedostpnych emocjonalnie, zanim zdysz pokn haczyk.
Rozdziay od trzeciego do szesnastego mwi o tym, w jaki sposb
zachowuj si typy osb, poznane w rozdziale pierwszym, kiedy wejd
w zwizek z innym czowiekiem. Znajdziesz w nich testy i kwestionariusze,
ktre pomog ci zidentyfikowa takich ludzi, oraz narzdzia, ktre uatwi
ci zrozumienie, w jaki sposb mona wpa w puapk.
Rozdziay siedemnasty i osiemnasty dostarcz ci narzdzi, dziki kt
rym bdziesz mg zmieni swoje podejcie do ludzi i zwizkw. Uywajc
tych narzdzi w codziennym yciu, bdziesz przyciga ku sobie osoby do
stpne emocjonalnie, poniewa sam bdziesz zdecydowanie dostpny.
Rozdzia dziewitnasty uatwi ci rozpoznawanie tych ludzi i zwiz
kw, ktre przekraczaj granic niedostpnoci emocjonalnej i staj si to
ksyczne. Nauczysz si, jak rozpoznawa toksyczne osobowoci oraz jak
trzyma si od nich z daleka.
Mam nadziej, e dziki tej ksice nauczysz si nie tylko unika ludzi
i zwizkw niedostpnych emocjonalnie, ale take rozpoznawa i zblia si
do osb, ktre, podobnie jak ty, s emocjonalnie dostpne.
Rozdzia 1
Pan Wspaniay,
Pani Doskonaa
i przyjaciele
ie znam chyba nikogo, komu przez cae ycie udao si unikn
zwizku z osob niedostpn emocjonalnie. Nie istnieje jaki szcze
glny okres w yciu, kiedy zdarzaj si owe niezdrowe zwizki - jedni
dowiadczaj ich jako nastolatki, inni - w wieku dojrzaym.
Niektrym znanym mi pechowcom nigdy nie przydarzy si emocjonal
nie dostpny zwizek! Wydaje si, e ci nieszcznicy nie potrafi znale
odpowiedzi na pytanie, jak to si dzieje, i nieustannie wchodz w ze zwiz
ki. Nie zdaj sobie sprawy, e jest to kwestia wyboru - a take edukacji.
Stara, powszechnie uznawana zasada gosi, e ludzie wybieraj na
swych partnerw osoby, przypominajce im tego z rodzicw, z ktrym wi
zao si najwicej spord ich nierozwizanych problemw. Rzeczywicie
okazuje si, e zwykle tak wanie si dzieje. Co wicej, w rezultacie dana
osoba wybiera za kadym razem ten sam typ zwizku. Partner moe poja
wia si w rnych opakowaniach, jednak zawarto - przynajmniej pod
wzgldem emocjonalnym - jest zawsze podobna. Cz procesu edukacji to
nauczenie si rozpoznawania typu osoby niedostpnej emocjonalnie, ktry
dotd wybierae. W ten sposb uzyskasz wskazwki, ktre pomog ci znale
odpowiedz na pytanie, co w takich osobach wydaje ci si tak znajome i wabi
ci ku nim za kadym razem.
Przyjrzyjmy si teraz niektrym spord typw osobowoci niedostp
nych emocjonalnie. Lista ta nie jest kompletna, ale prezentuje najwaniej
szych przedstawicieli omawianej grupy. Zauwamy, e zachowania s uszergowape od cakiem w porzdku" do ekstremalnych". Owe typy osobowo-
17
Romeo/Romietta:
wspaniay balkon i brak wytrwaoci
Ale to romantyczne: muzyka Barry'ego White'a w tle, przygaszone wiata,
zapach r wypenia powietrze.
Pierwszy tydzie: Kochanie, jeste bez wtpienia najwspanialsz
i najcudowniejsz kobiet, jak kiedykolwiek spotkaem. Nie mog nawet
patrze na ciebie bez nieodpartego pragnienia wzicia ci w ramiona".
Spotykasz Romea (bd Romiett) i nagle wciga ci potny wir.
Czue telefony, urocze kartki, kwiaty, niezwyke, romantyczne starania.
Jestecie razem, a ty jeste w samym centrum uwagi.
Drugi tydzie: Nie wiem, jak mogem y bez ciebie".
Nic na to nie poradzisz - nagle czujesz, e caa jeste tym czym.
Kada piosenka miosna zostaa napisana dla was dwojga. Kady romantycz
ny film jest wanie o was. Autorzy romansw musieli kry si w waszych
kuchennych szafkach, zapisujc w swoich powieciach wszystko, co powie
dzielicie i zrobilicie.
Trzeci tydzie: Nie mog przesta o tobie myle. Przez ciebie mam
problemy w pracy, bo nie mog si skoncentrowa. Chc spdza z tob
kad chwil".
Zaczynasz planowa. Coraz czciej uywasz sw nasz i my. W two
ich uszach zaczyna rozbrzmiewa odlege echo weselnych dzwonw. Twoi
przyjaciele maj do opowieci o waszym idealnym zwizku.
Czwarty tydzie: Niestety, w tej chwili nie mog odebra telefonu.
Zostaw numer; oddzwoni, kiedy tylko bd mg".
Pity tydzie: Niestety, w tej chwili nie mog odebra telefonu. Zo
staw numer; oddzwoni, kiedy tylko bd mg".
Szsty tydzie: Niestety, w tej chwili nie mog odebra telefonu.
Zostaw numer; oddzwoni, kiedy tylko bd mg".
18
26
oprcz swej obsesji. Kada rozmowa z tak osob albo od pocztku dotyczy
owej obsesji, albo zostaje sprowadzona na jej temat drog manipulacji - o ile
w ogle dojdzie do rozmowy, bo holik jest czsto tak pochonity swoj
obsesj, e bywa po prostu nieobecny.
Posumy si przykadem pracoholika, pamitajc jednak, e nasze
obserwacje dotycz wszystkich holikw uzalenionych od zachowa. Pracoholikami bywaj zarwno kobiety, jak i mczyni. Ci ludzie pracuj kade
go dnia - w biurze, w domu czy w podry. Nawet kiedy nie pracuj, myl
0 pracy, rozmawiaj przez telefon, wysyaj faksy lub siedz przy kompute
rze. Jeli zapytasz ich, jak zarabiaj na ycie, to albo otrzymasz wymijajc
odpowied, ktra wynika z przekonania, e ich praca jest zbyt skompliko
wana, eby mg j zrozumie,-albo te zaleje ci potok niezrozumiaych
informacji, majcych ci zupenie oszoomi. W obu wypadkach odpowied
ujawnia pasj.
Ujawnia rwnie koncentracj. Jest co fascynujcego w osobie tak
skoncentrowanej na swojej pracy. Owa fascynacja przeksztaca si w (myl
ne) przekonanie, e bdziesz w stanie oderwa pracoholika od jego pasji,
a wtedy cz jego uwagi przeniesie si na twoj osob. Ta myl, by moe
niezupenie wiadoma, rodzi si jednak w twoim umyle.
Kolejn przyczyn owej fascynacji jest oczekiwana pozycja i status
zawodowy pracoholika. Oto jak przebiega rozumowanie: kto, kto jest do
wany, by pracowa przez tyle godzin, musi by naprawd niezwyky! Nie
koniecznie. Pracoholicy to najczciej menederowie redniego szczebla,
kobiety prbujce stuc szklany sufit lub waciciele prywatnych firm, kt
rzy maj do wyboru: pracowa albo przepa. A moe pracoholik zdobywa
si na ten nadludzki wysiek po prostu dlatego, e jest winien pienidze
caemu wiatu!
Holicy uzalenieni od zachowa s cakowicie optani wybranym za
chowaniem, co oznacza, e w najlepszym razie moesz liczy na to, i zaj
miesz drugie miejsce. Perspektywa bycia numerem dwa u boku robicego
karier pracoholika moe wyda si przez chwil kuszca, poniewa do
strzegasz wwczas potencjalne korzyci finansowe i ju syszysz przysze
oklaski. Poza tym cakiem podoba ci si poczucie, e jeste czci tego
wszystkiego. Jednak ani pienidze, ani oklaski nie mog zastpi mioci
1 obecnoci drugiej osoby. Ksieczka czekowa w niczym nie przypomina
czuego ucisku.
- Jasne, moemy pj do Ralpha i Judy na kolacj. Mylisz, e powin
nimy zabra ze sob butelk czego mocniejszego?
- Na pewno bd mieli wino do kolacji.
- Sdzisz, e to wystarczy?
Druga grupa to holicy uzalenieni od substancji. Jeli zwizae swj
los z osob, ktra naduywa alkoholu i/lub narkotykw (z prawdziwym
28
Emocjonalny Einstein:
mio czowieka mylcego
- Charles, co do mnie czujesz? Jestemy razem od jakich szeciu miesicy
i chciaabym wiedzie, na czym stoj.
- Clarisse, myl, e mamy wiele wsplnych celw. Myl, e jeste
bardzo inteligentna, i sdz, e wietnie si razem bawimy.
- Tak, to prawda, ale co do mnie czujesz?
- Myl, e jeste czarujca - pena uroku i absolutnie zachwycajca.
- Dzikuj. Ale co do mnie czujesz?
- Myl, e masz wiele zalet. Uwaam, e bdziesz wietn on i matk.
- Dzikuj. Ale co do mnie czujesz?
- Clarisse, nie rozumiem ci. Co jeszcze chcesz usysze? Przecie cay
czas mwi ci, co czuj.
Mio nie jest wiczeniem intelektualnym, a wizi emocjonalnej nie
sposb zbudowa tylko przy pomocy rozumu. Rozum jest konieczny, eby
tworzy takie wizi, ale to nie w nim zapala si iskra.
Gdyby by Emocjonalnym Einsteinem, powiedziaby mi teraz: Nie
ma czego takiego, jak uczucie pynce z serca. Serce nie jest zdolne do
odczuwania emocji, bo jest przede wszystkim miniem". Co oznaczaoby,
e zupenie nie rozumiesz, o co w tym wszystkim chodzi.
Emocjonalni Einsteini charakteryzuj si zadziwiajc umiejtnoci
ujmowania wszystkiego w kategoriach intelektualnych. Aby Emocjonalny
Einstein mg czego dowiadczy, musi to najpierw przeanalizowa, roz
oy na czynniki pierwsze, policzy, okreli, sklasyfikowa i zapakowa do
maej, zgrabnej paczuszki. Emocje nie podlegaj dziaaniom tego typu, wic
Emocjonalny Einstein nie uznaje ich istnienia.
- Kocham ci.
- Masz na myli mio w sensie romantycznym, czy te w uniwersal
nym znaczeniu... ?
Tak to wyglda w najwikszym skrcie.
Jeli zwiesz si z Emocjonalnym Einsteinem, wszystko zostanie
poddane gruntownej analizie. Dokadne plany, wnikliwe oceny i adnych
uczuciowych niespodzianek. Nawet najbardziej emocjonalne chwile bd
starannie kontrolowane, aby nie wyrway si na swobod i nie stay, no
wanie, emocjonalne.
Dla Emocjonalnego Einsteina jedyn bezpieczn rzecz na wiecie
jest myl. Emocje s burzliwe, nieprzewidywalne i trudno je kontrolowa,
a zatem trzeba ich unika za wszelk cen.
Jeli zapragniesz owego burzliwego, nieprzewidywalnego, niepoddajcego si kontroli emocjonalnego baaganu i nieopatrznie wspomnisz o tym
swojemu Emocjonalnemu Einsteinowi, natychmiast zastygnie on w przera30
Czowiek w lustrze:
Narcyz i inni zakochani w samych sobie
Mam znajomego o imieniu Pete, ktry jest Narcyzem. Jeli od jakiego
czasu nie kontaktowaam si z Pete'em i nagle dowiaduj si z telewizyj
nych wiadomoci o strasznej katastrofie lotniczej, myl sobie: Jaki strasz
ny wypadek. Biedne rodziny ofiar musz radzi sobie z tyloma rzeczami po
tej tragedii". Kiedy natomiast jestem w kontakcie z Pete'em i usysz t
sam wiadomo, myl: Jaki straszny wypadek. Mam nadziej, e nie byo
tam Pete'a!".
Osoby narcystyczne wywieraj na nas taki wpyw, poniewa s wi
cie przekonane, e rodek-wszechwiata mieci si tu obok ich wasnego
31
RNICA POMIDZY
SEKRETEM A SPRAW OSOBIST
Sprawy osobiste to te myli, prawdy, przekonania i idee dotyczce nas
samych, ktre zachowujemy dla siebie. Mog do nich nalee nasze
fantazje i marzenia, odczucia na temat funkcjonowania wiata i przeko
nania duchowe. Kiedy - wiadomie lub przez przypadek - ujawnimy je
innej osobie, uzyska ona pewien wgld w nasze wntrze.
Z kolei sekrety to informacje, ktre mog mie negatywny wpyw na
innych - w sferze emocjonalnej, fizycznej lub materialnej. Kiedy zostan
ujawnione - intencjonalnie czy te przez przypadek - sekrety wywouj
wielki chaos albo wyrzdzaj krzywd osobie, ktra je miaa, i ludziom
wok niej.
SPRAWA OSOBISTA: Wierz w reinkarnacj.
SEKRET: Mam on i kochank, a jedna nie wie nic o drugiej.
SPRAWA OSOBISTA: W szkole redniej miaam fatalne oceny.
SEKRET: Sfaszowaam dyplom Akademii Medycznej.
36
Z powrotem na przyjciu
Pewnego dnia, po spdzeniu niezliczonych godzin na ganku czy na rozpacz
liwych prbach stania si wystarczajco doskonaym, by twj askawy go
spodarz zechcia wpuci ci do swego domu, przez przypadek udaje ci si
zajrze do rodka, kiedy on nieuwanie uchyla na chwil drzwi.
Odkrywasz, e muzyka dobiega z tamy magnetofonowej, rozmowa z telewizora, a ludzie, ktrych wczeniej widziae, to tylko^wycite z karto
nu figury. Okazuje si te, e jedzenie to najzwyklejszy gulasz podany
w glinianym garnku.
To tylko rzut oka, ale kiedy ju zauwaysz, i cae to przyjcie jest
jedn wielk gr pozorw - mam nadziej, e ta ksika pomoe ci odwrci
si i odej. A waciwie mam nadziej na co wicej: e, przede wszystkim,
nigdy nie znajdziesz si pod tymi drzwiami.
Rozdzia 2
Przyczyny
Cztery podstawowe uczucia/emocje
Zo
Zo obejmuje emocje, ktre wystpuj w sytuacjach, gdy czujemy, e kto nas
oczerni, wykorzysta, okama, zawid itp. Moe ona przybra form agodnej
irytacji lub wybuchu wciekoci, ale moe by take zwizana z zakopota
niem, rozdranieniem, frustracj itp. Zo nie jest jednak tosama z gniewem.
Jak to? Tak, to prawda. Gniew jest stanem umysu, a nie emocj.
Pozwl, e to wyjani. Zo - emocja - jest ograniczona w czasie, skoncen
trowana na danej sytuacji i reaktywna. Kto kradnie ci samochd. Przez
chwil jeste naprawd wcieky. Potem policja aresztuje zodzieja, odzysku
jesz swj samochd i zaczynasz si uspokaja. W kocu zodziej trafia do
wizienia, firma ubezpieczeniowa wypaca ci odszkodowanie za napraw
i twoja zo mija bez ladu.
Gniew jest z kolei trwaym stanem umysu, ktry wpywa na twoj
aktywno we wszystkich sferach ycia. To ognisty dywan, ktry pokrywa
wszelkie inne emocje i sytuacje. Jest oglny, dugotrway i nieokrelony.
Gniew staje si okularami, przez ktre dana osoba oglda wiat. Wydaje si,
e rodzi si on w dziecistwie, kiedy dowiadczamy niesprawiedliwoci i na
bieramy przekonania, e wiat nigdy nie bdzie w porzdku.
Jednak gniew nie jest emocj. Jest ni zo. Pomieszanie tych dwch
poj wynika by moe z rosncej presji poprawnoci politycznej i spoecz
nej. Kto, kto dyktuje, jak naley si zachowywa, zadecydowa, e zo jest
nieco zbyt agresywna i zacz nas zachca, abymy zamiast niej odczuwali
gniew. C, by moe brzmi to agodniej, ale powoduje emocjonalny zamt.
Smutek
Smutek obejmuje emocjonalne terytorium alu, melancholii, samotnoci,
beznadziei i wielu innych, pokrewnych uczu. Podobnie jak w wypadku roz40
Strach
Strach zawiera w sobie uczucia, ktre opanowuj nas, gdy jestemy niespo
kojni, zdenerwowani, przestraszeni, a nawet miertelnie przeraeni. Trwaym
stanem umysu, ktry odpowiada strachowi, jest lk; obowizuje tutaj takie
samo rozrnienie, jak w wypadku zoci i gniewu oraz smutku i depresji.
Stan umysu zwany lkiem objawia si w postaci emocji takich jak
trwoga, groza i napicie lub dowiadcze takich jak napady paniki, ktrych
nagle dowiadcza dana osoba wraz z omotaniem serca i poczuciem zbliaj
cej si katastrofy - czsto nieproporcjonalnych do zdarze, rzeczywicie
zachodzcych w jej yciu.
Strach jest niewtpliwie zwizany z czym, co mona bardzo wy
ranie wskaza - lwy, tygrysy, niedwiedzie, o mj Boe!" to dopiero po
cztek. Ludzie boj si konkretnych, wyranie wyodrbnionych rzeczy.
Strach opiera si czsto na bezporednim lub porednim dowiadczeniu,
poczonym z wyobrani. Kiedy osigasz doroso, czsto nie pamitasz
ju zbyt dobrze rda swego strachu, jest on jednak gboko zakorzeniony.
Wiele osb boi si pajkw, latania samolotem, wy, psw, obcych,
burz z piorunami i ciemnoci. Syszaam te o ludziach, ktrzy boj si
klownw (jest to znacznie czstsze, ni mogoby si wydawa), gryzoni,
41
Zadowolenie
Zadowolenie zawiera w sobie bogat gam okrele, takich jak rado
szczcie, zachwyt i wiele innych, ktrych uywamy, by wyrazi chwil*
szczcia, spokoju i spenienia. Jest to take jedyny wypadek, gdy emocjj
i stan umysu nosz t sam nazw, a take wywieraj taki sam wpyw ni
nastrj i zachowanie danej osoby.
Miaam do szczcia, by spotka w yciu kilka osb, ktrych staj
umysu mona rzeczywicie okreli mianem zadowolenie". Tacy ludzi
zachowuj dystans wobec problemw yciowych, z wdzikiem przyjmuj;
rzeczywisto tak, jaka jest, z powodzeniem unikaj zmartwie i wciekaj;
si w uzasadnionych wypadkach - nigdy jednak nie pozwalajc, by ich zo
przeksztacia si w gniew. Nie daj si wykorzystywa, ale zawsze pierws
wycigaj pomocn do do kogo, kto popad w tarapaty. Buduj trwa
wizi uczuciowe z innymi i s emocjonalnie dostpni. Ilekro myl o tyci
ludziach, na mojej twarzy pojawia si umiech.
Stan umysu jest czci tosamoci danej osoby, jednym z elementw
jej osobowoci. To perspektywa, z jakiej dana osoba postrzega zwykle rzi
czywisto, i filtr, przez ktry przepuszcza nowe (a take stare) informacje
Trudno zmieni czyj stan umysu, poniewa splata si on cile z rzc
czywistoci. Tym, co mona wyksztaci, jest umiejtno skupiania si n
sytuacji. Owa umiejtno moe zaj miejsce globalnej, niespecyficzni
reaktywnoci, co usprawnia funkcjonowanie danej osoby w kontekcie ji
trwaego stanu umysu i osobowoci. Taka zmiana nie polega na cakow
tym przebudowaniu danego czowieka, ale na poszerzeniu jego horyzont
i zwikszeniu jego zdolnoci przystosowawczych; innymi sowy - na ucz;
nieniu z niego osoby bardziej dostpnej emocjonalnie.
42
43
1.
2.
3.
4.
5.
44
6.
7.
8.
9.
46
Jak to si stao?
Jako przedstawiciele naszej kultury lubimy, kiedy mona kogo lub co
obwinia. Bardzo wygodnie jest stwierdzi: Stao si to lub tamto i to
Marvin jest temu winien". Czujemy si wietnie. To Marvin jest czarn
owc, a wic wiemy, kogo obciy win. Moemy zatem spotka si przy
filiance obudy, eby porozmawia o tym, jakim wrednym facetem jest
Marvin. Dla kontrastu my jestemy tymi dobrymi" i to te si nam podoba.
Wina nabiera zatem uzasadnienia.
Wyjanienie nie jest usprawiedliwieniem. Pozwl, e dodam take:
wyjanienie nie daje prawa do obarczania innych win. Jest po prostu
wyjanieniem. Ludzie, ktrzy czuj potrzeb, by obwinia innych, szukaj
tylko powierzchownego, szybkiego, niewymagajcego wzicia na siebie od
powiedzialnoci sposobu zaradzenia sytuacji, zamiast podj prb zbada
nia gbszych interakcji, ktre mog w niej zachodzi.
Wyjanienia s istotne dla zrozumienia procesu. Ludzie, ktrzy
krzywdz innych, zasuguj na sprawiedliwy osd - dokonany przez jury
podczas oficjalnej rozprawy lub przez opini publiczn. Maj midzy innymi
prawo do tego, by ich wyjanienia zostay wysuchane i rozwaone, tak jak
ocenia si wybrane przez nich zachowania. Jeli s jakie konsekwencje,
trzeba je ponie. Obarczenie win moe by jedn z nich, podobnie jak
przeprosiny, ktre powinny by kolejnym, logicznym krokiem.
Prbujc zrozumie niedostpno emocjonaln, musimy przyjrze
si kilku wyjanieniom, ktre dotycz pochodzenia takich zachowa. Poszu
kiwanie przyczyn nie ma na celu obarczenia kogokolwiek win lecz raczej
poznanie gbszych rde niedostpnoci emocjonalnej oraz zrozumienie
zarwno czowieka emocjonalnie niedostpnego, jak i osoby, ktra decyduje
si na zwizek z kim takim.
49
Szara Strefa
Ludzie niedostpni emocjonalnie prawie cakowicie utracili kontakt z wasnymi emocjami. Chwilowa utrata kontaktu moe zdarzy si kademu z nich
pod wpywem jakiego traumatycznego dowiadczenia, ktre paraliuje
nasz system emocjonalny. Jest to emocjonalny odpowiednik sytuacji, gdy
uderzysz si w okie i na chwil drtwieje ci rka. Ludzie, ktrzy cierpi na
chwilow utrat kontaktu z emocjami, w kocu stopniowo odzyskuj sswoje
uczucia. Osoby niedostpne emocjonalnie pochodz jednak z zupenie innej
krainy - z Szarej Strefy.
Korzenie Szarej Strefy tkwi w dowiadczeniach z dziecistwa.
dzie, ktrzy yj w Szarej Strefie, ju w dziecistwie nauczyli si nie u
wasnym emocjom; w rezultacie, ju w dorosym yciu, maj problemy z
dowaniem wizi emocjonalnych.
Mamy tu do czynienia z nastpujcym procesem: dzieci wierz
e ich rodzice s doskonali, niezalenie od tego, jak dalecy s w rzeczystoci od ideau. Jeli zatem dziecko dorasta w rodzinie, w ktrej parze
brak emocjonalnej spjnoci - na przykad ojciec mwi: Bij ci pasem do
nieprzytomnoci dlatego, e ci kocham" albo matka, alkoholiczka, w pewnych momentach zblia si do dziecka, po to by zaraz potem jeszcze bardziej
si oddali - dzieci przypuszczaj, e to z nimi, a nie z ich rodzicami, co jest
nie w porzdku. Stosujc dziecic logik tumacz sobie: Tata mwi
mio polega na biciu. Mylaem, e mio to pocaunki, pieszczoty i bezpieczestwo. C, tata to tata, wic na pewno to on ma racj".
Podobne dowiadczenia gromadz si; wkrtce dziecko stwierdza
jego sygnay emocjonalne s nieprawidowe, i przestaje im ufa. Tak
rodzi si Szara Strefa, czyli emocjonalny obszar spowity gst mg, w ktrym dana osoba umieszcza wszelkie subtelne, delikatne, codzienne emocje
nawet ich nie dowiadczajc, poniewa nauczya si im nie wierzy.
Mieszkacy Szarej Strefy odczuwaj niektre emocje, jednak tylko
naprawd wielkie. Niebosine szczyty i gbokie przepaci. Nie ma mioci
jest tylko pasja. Nie ma rozdranienia, jest tylko wcieko. Nie ma smutku, jest tylko rozpacz. Rysunek na nastpnej stronie przedstawia ich stan
emocjonalny.
Jeli nie jeste mieszkacem Szarej Strefy, lecz zwizae si z osob
ktra w niej yje, moesz zauway u swojego partnera ogromne wahania.
Chwilami sprawia wraenie bardzo pytkiego emocjonalnie; nagle jest
50
czym obiektem zaufania staje si ten sam emocjonalny chaos, ktry niszczy
ich uczucia. Bardzo szybko ucz si, jak uzyska wi emocjonaln z post
pujcym niewaciwie rodzicem (lub rodzicami) poprzez wprowadzanie
chaosu. Mama i tata, ktrzy prawdopodobnie sami s ludmi z Szarej Strefy, reaguj na w chaos bardzo szybko i w ten sposb tworzy si wizi.
Niewane, e jest ona bardzo dysfunkcjonalna - caa rodzina mimo wszystko j uznaje, co potguje oddziaywanie Szarej Strefy i podwaa zaufanie
wobec mniej gwatownych uczu.
Dziecko, ktre bito, mwic mu jednoczenie, e to jest wanie mio, moe stara si rozgniewa swego ojca tak bardzo, eby sprawi mu
kolejne lanie. W kocu dla tego skrzywdzonego dziecka bicie jest oznaka
mioci, a dzieci bardzo pragn odczuwa i odwzajemnia mio swoich rodzicw. Dziecko bardzo szybko uczy si, jak przyciska odpowiednie guziki
u swojego ojca. Nie ma nic skuteczniejszego ni aresztowanie za kradzie
w sklepie, poyczenie" samochodu lub napad, eby wyrwa tat z emocjonalnej mgy i wznie go na widoczne i dostpne szczyty emocjonalnych gr.
W miar jak dziecko dorasta i nie udaje mu si zbudowa emocjonalnych wizi, jakie tworzy wikszo ludzi wok niego, bardzo szybko uczy
si ono rozpoznawa i przyciska odpowiednie guziki u swoich przyjci
i partnerw yciowych, aby uzyska wizi emocjonalne typowe dla Szarej
Strefy. Czsto przyciskanie guzika przybiera form ataku - agresji sownej
lub wyzwisk. Mieszkaniec Szarej Strefy prbuje zbudowa emocjonaln
wi z wan dla siebie osob w jedyny znany sobie sposb. Czsto prowadzi
to jednak do katastrofalnych skutkw. Osoby, ktre nie zamieszkuj Szarej Strefy, czuj si ofiarami tajemniczych atakw w samym rodku zwizku
ktry uwaay dotd za cakowicie bezpieczny. Czsto zaczynaj podejrzewa
e same robi co zego - co, co prowokuje ich partnera do takiego zachowania. Mog prbowa si zmieni, eby zadowoli atakujcego.
Napastnik nie potrafi zinterpretowa owych subtelnych zmian inaczej ni jako zagroenie dla emocjonalnej wizi, ktr zbudowa. Bdzie
przyciska guzik coraz silniej, prbujc rozpaczliwie utrzyma emocjonalny
ukad na swoich warunkach. Nietrudno zrozumie, dlaczego w takich
zwizkach moe doj do eskalacji agresji (od napaci sownych do fizycznej
przemocy), w miar jak ronie frustracja osoby z Szarej Strefy i pogbia
poczucie niedostpnoci emocjonalnej u jej partnera.
Szara Strefa w duej mierze przyczynia si do umacniania niedostpnoci emocjonalnej - jest przecie bardzo wygodn kryjwk dla kogo, kto
yje w niej przez wikszo ycia. Wyobra to sobie tak: gdyby wychowa
si w rodzinie, w ktrej wszyscy chodz do tyu i mwi po francusku, a p
niej nagle znalaz si w wiecie, w ktrym wszyscy chodziliby do przodu
i mwili po angielsku - gdzie czuby si bezpieczniej i bardziej swobodnie.
Mieszkacy Szarej Strefy s wanie takimi chodzcymi do tyu, francusko52
jzycznymi osobami, ktre zrobi wszystko, eby tak pozostao, nawet jeli
wszyscy wok s zwrceni w przeciwn stron i mwi innym jzykiem.
Ludzie zwykle wybieraj co, co znaj - nawet jeli jest to bardzo
przykre lub niewygodne - a nie co, co mogoby okaza si przyjemniejsze,
ale jest nieznane. Kiedy pytamy, dlaczego maltretowana kobieta za kadym
razem powraca do swego przeladowcy albo dlaczego dziecko wykorzysty
wane seksualnie tskni za kontaktem z rodzicem, ktry je wykorzystuje odpowied odnajdziemy w Szarej Strefie. Jak gosi stare powiedzenie: Lep
szy diabe znany ni nieznany".
Chocia ludzie, ktrzy od dawna ukrywaj si w Szarej Strefie, mog
odczuwa wewntrzne odrtwienie, bd trzyma si tego uczucia do mo
mentu, gdy wydarzy si co, co sprawi, e poczuj si tak le, i zdecyduj
si poszuka innego miejsca. Co powoduje, e ludzie czuj si a tak le?
Zwykle jest to emocjonalne cierpienie, pod ktrego wpywem mieszkacy
Szarej Strefy osigaj najwyszy poziom gwatownoci uczu; to wanie
tam, na samym szczycie, potrafi zbudowa wi.
Wsparcie terapeutyczne jest istotne wtedy, gdy dana osoba zaczyna
rozglda si we mgle, prbujc zrozumie, o co tak naprawd chodzi. Zada
niem terapeuty jest pomc takiemu czowiekowi w nawizaniu kontaktu
z jego dawnym, emocjonalnym blem i w ponownym dowiadczeniu cierpie
nia, tym razem w moliwej do opanowania postaci. Dziki temu procesowi
mga spowijajca Szar Stref staje si znacznie rzadsza i wszystko nabiera
wyrazistoci - w ten sposb emocjonalne ycie i dowiadczenia danej osoby
wydostaj si z zamknicia. Pamitajmy jednak, e takie zagbienie si
w sobie wymaga od czowieka, ktry przez dugi czas przebywa w Szarej
Strefie, przypywu wielkiej wiary oraz gotowoci do przejcia przez przera
ajc prb otwierania starych ran. Bardzo wane^ abymy umieli doceni
t gotowo i wiar, jeli kto si na ni zdobdzie!
Bezsilno
Kolejnym rdem niedostpnoci emocjonalnej jest dowiadczenie bycia
ofiar. Poczucie bycia ofiar odbiera czowiekowi jego osobist moc. Mwic
o mocy, nie mam na myli potgi dyktatora, lecz mono, czyli zdolno
do podejmowania niezalenych wyborw.
MOC = WYBR!
przedmioty, pozbawione jakiejkolwiek mocy. Kiedy jaka osoba zostaje uprzedmiotowiona, traci prawo do decydowania o tym, co si wydarzy. Prze
moc seksualna jest niezwykle potn, cho bynajmniej nie jedyn, form
uprzedmiotowienia.
Dziadek Becky regularnie wykorzystywa j seksualnie, a jej psychicz
nie chora matka waciwie udzielia mu swego przyzwolenia, nie powstrzy
mujc go przed tymi praktykami nawet wtedy, gdy zada tego od niej
ojciec Becky. Co wicej, matka dziewczynki rozwioda si z mem, kiedy
nalega na ograniczenie kontaktw Becky z dziadkiem. Zatem wykorzysty
wanie trwao nadal, bez przeszkd ze strony dorosych.
W wieku dziesiciu, a nastpnie pitnastu lat Becky pada ofiar zbio
rowego gwatu. Jej matka winia j za mier dziadka i ukaraa j, zmusza
jc do zamieszkania z wujkiem. Wujek take wykorzystywa Becky seksu
alnie. Nic dziwnego, e Becky zacza dziaa przeciwko sobie samej, choru
jc na anoreksj i podejmujc wiele prb samobjczych. W rezultacie uprzedmiotowia sam siebie.
Tym, czego brakowao Becky, bya wewntrzna moc. Tak czsto od
bierano jej prawo wyboru, e kiedy trafia do mnie jako dwudziestokilkulet
nia kobieta po tym, jak molestowano j seksualnie w pracy, nie miaa
pojcia, jak dokonywa wyborw i akceptowa wasne prawa. Becky zostaa
cakowicie pozbawiona mocy przez innych ludzi, ktrzy podejmowali za ni
decyzje i tym samym odebrali jej moliwo wyboru innych opcji. Nagroma
dzenie dowiadcze bycia ofiar nauczyo Becky, e nie ma adnych praw,
i odebrao jej zdolno do budowania emocjonalnych wizi z sob sam lub
innymi ludmi. Jej autodestrukcyjne zachowania byy w pewnym sensie
prb odzyskania kontroli nad wasn sytuacj poprzez moliwo wyboru
ycia lub mierci. Historia Becky jest ekstremalnym przykadem prby
odzyskania mocy.
SYLVIA
Sylvia okrelaa swoje dziecistwo mianem sielanki. Bya najmod
szym dzieckiem w rodzinie, uwielbianym zarwno przez szeciu starszych
braci, jak i przez rodzicw oraz dziadkw. Jej ojciec by odnoszcym sukcesy
biznesmenem, ktry rzadko bywa w domu, a nawet kiedy to si zdarzao jak mi opowiedziaa - spdza z ni niewiele czasu. Jednake, jak szybko
mnie zapewnia, zawsze wiedziaa, e ojciec j kocha, chocia nie umiaa
wyjani, skd braa si w niej ta pewno. Bya wyksztacona i miaa wielu
przyjaci.
Spotkaa Jima w kociele i, jak pniej mi powiedziaa, spodoba si
jej, bo wydawa si taki inny". Jim by niebieskim ptakiem bez adnych
zasug, poza udziaem w wojnie wietnamskiej, z czym obnosi si jak pokut
nik z wosiennic - dwigajc wasny ciar i win innych ludzi. Pracowa
58
Teoria wizi
Inne wyjanienie (lecz, jak pamitamy, nie usprawiedliwienie) niezdolnoci
ludzi do budowania wizi emocjonalnych cofa si a do momentu narodzin.
Teoria ta zostaa poddana empirycznej weryfikacji w pracach brytyjskiego
badacza Johna Bowlby'ego, Harry'ego Harlowa z Uniwersytetu w Wisconsin
oraz Mary Ainsworth z Uniwersytetu w Teksasie. Wszyscy troje badali,
w jaki sposb rodzice (przede wszystkim matki) wi si ze swoimi nowo
narodzonymi dziemi. Bowlby i Harlow badali przywizanie u map, pod
czas gdy Ainsworth pracowaa z ludzkimi matkami i ich pociechami. Wszy
scy troje opisali szeroko wpyw wczesnodziecicego przywizania na
pniejsze wizi - zajmowali si zatem jednym z elementw dostpnoci
emocjonalnej.
Przedstawi teraz pokrtce wnioski doktor Mary Ainsworth, ktra
przeprowadzia eksperyment z udziaem grupy matek i ich jednorocznych
dzieci. Kad z kobiet przyprowadzono wraz z dzieckiem do pokoju, ktrego
wntrze mona byo obserwowa przez jednostronne lustra. Na rodku
pokoju stao krzeso (nieraz dwa), na ktrym moga usi matka. Czasami
na drugim krzele siedziaa obca osoba. W pokoju byo take mnstwo
zabawek, uoonych w piercie. Po pewnym czasie matka wstawaa i wy
chodzia z pokoju, eby po krtkiej chwili wrci. Jeli w pokoju przebywaa
64
na. Jeeli, co wicej, ywimy przekonanie, e inni ludzie take ceni opako
wanie bardziej ni zawarto, i w zwizku z tym podejmujemy obsesyjne
wysiki, eby sta si wystarczajco szczupymi, wystarczajco modymi
i wystarczajco adnymi - jest to przykad jeszcze niszej samooceny.
Czasami ludzie o niskiej samoocenie sprawiaj wrcz przeciwne wra
enie. Mog przechwala si swoimi osigniciami lub rozdmuchiwa was
ne znaczenie. Mog take atakowa innych sowami krytyki lub pogardy.
Osoby o niskiej samoocenie czsto porwnuj powierzchowne cechy i posia
dane dobra materialne, eby poczu si silniejszymi, bogatszymi lub lepszy
mi. W rzeczywistoci nie akceptuj jednak ani siebie, ani innych.
Ludzie o wysokiej samoocenie nie czuj si zagroeni przez osigni
cia, sukcesy, dobra materialne, cechy fizyczne lub majtek innych osb - nie
osdzaj i bezwarunkowo akceptuj innych. Kiedy opowiadaj o wasnych
sukcesach i osigniciach, zachowuj wobec nich odpowiedni dystans. Po
trafi odczuwa i okazywa dum proporcjonalnie do osigni, nie umniej
szajc przy tym wartoci innych ludzi. Osoby o zdrowej samoocenie buduj
waciwe wizi emocjonalne z innymi. Relacje te s jasno okrelone, dost
pne emocjonalnie i harmonijne zarwno na poziomie umysu, jak i serca.
Ludzie o zdrowej samoocenie potrafi take zaufa wasnej gowie i sercu.
Umiej rozpozna prawd i szczero u innych; sami rwnie potrafi by
szczerzy i prawdomwni.
By moe jedn z najwaniejszych cech zdrowej samooceny jest jed
nak umiejtno ustanawiania granic. Dobre granice stanowi integraln
cz pozytywnych zwizkw i odwrotnie - ze granice przyczyniaj si do
nawizywania negatywnych relacji.
Granice
Robert Frost powiedzia kiedy: Tam, gdzie s dobre poty, tam s te
dobrzy ssiedzi" i to jest wanie najistotniejsze znaczenie waciwych gra
nic. Granice midzyludzkie to zachowania, ktre wyraaj szacunek dla
odrbnoci, prywatnoci, osobistej przestrzeni i czasu innej osoby, przy za
chowaniu wasnej odrbnoci, prywatnoci, przestrzeni i czasu.
Oto przykad. Judy bya moj szefow podczas pracy nad specjalnym
projektem, ktry realizowaam dla pewnej nowojorskiej firmy. Byo powszech
nie wiadomo, e Judy zaoferowano stanowisko, ktre zajmowaa, z przyczyn
politycznych, zwizanych z wewntrzn sytuacj firmy. Judy nie staraa si
nawet zrozumie, na czym polega projekt, ktry realizowalimy, robia jednak
co w jej mocy, eby kontrolowa i zastraszy pracujcych nad nim ludzi.
Problemy z granicami ujawniay si u Judy na wiele sposobw. Prze
szukiwaa biurka swoich pracownikw pod ich nieobecno, zabierajc i ka
dc na nich dokumenty bez adnego zwizku z sytuacj. Do momentu
68
Kontrola
U niektrych ludzi niedostpnych emocjonalnie izolacja wynika z potrzeby
kontrolowania zachowa otaczajcych je osb: zarwno znaczcych emocjo
nalnie, jak i obcych.
Owa potrzeba sprawowania kontroli rozszerza si poza zachowanie,
obejmujc take system myli i przekona. Jest to niebezpieczne dla obu
stron. Osoba, ktra pragnie sprawowa kontrol, przez wikszo czasu
czuje si nieszczliwa, poniewa musi nieustannie sprawdza swego part
nera, aby mie pewno, e nie utracia panowania. Osoba kontrolowana
czuje si zwykle nieszczliwa, poniewa boi si moliwych konsekwencji
niespenienia oczekiwa partnera mimo e owe oczekiwania nie zostay nigdy
jasno sprecyzowane, a konsekwencje pozostaj rwnie sabo okrelone.
Charlotte miaa pitnacie lat, kiedy zjawia si u mnie po raz pierw
szy. Jej rodzice nie potrafili zrozumie, dlaczego nagle przestaa odrabia
prace domowe, spenia swoje obowizki i spotyka si z przyjacimi. Wy
dawao si, e chce tylko bawi si ze swoim kotem.
Spdziymy kilka sesji terapeutycznych na rozmowach o relacji Char
lotte z jej kotem - o tym, jak bardzo czua si z nim bezpiecznie i jak bezgrani
cznie mu ufaa, jak j kocha bez zastrzee i wymaga, jak realistyczne byy
jego oczekiwania wobec ich zwizku, jak bardzo j szanowa. Kot sta si
milczcym rzecznikiem tego, co dziao si w yciu Charlotte, jednake mu
siao upyn troch czasu, zanim udao nam si dotrze do sedna.
Rodzice Charlotte byli nauczycielami, ktrzy stawiali swojej jedynej
crce wysokie wymagania. Miaa kilka wasnych marze, uznanych przez
jej rodzicw za wspaniae - na przykad uprawiaa skoki do wody na olimpij
skim poziomie i zamierzaa dosta si na Akademi Medyczn. Bya rwnie
jedn z najpopularniejszych dziewczt w klasie, przynajmniej do czasu, gdy
caa jej uwaga skupia si na kocie.
Po jakim czasie, kiedy Charlotte zacza darzy mnie zaufaniem,
opowiedziaa mi o tej czci swego ycia, o ktrej jej rodzice nie mieli poj
cia. Charlotte poznaa pewnego chopaka podczas zawodw pywackich
w Iowa. Mark, bo tak mia na imi, by wwczas w ostatniej klasie szkoy
redniej oddalonej o okoo pidziesit kilometrw od szkoy Charlotte.
Z nim take rodzina wizaa ogromne nadzieje, do tego stopnia e popycha
a go bezlitonie ku kolejnym sukcesom, dajc, by by najlepszym uczniem
w klasie, przewodniczcym rady uczniowskiej i kapitanem kadej druyny,
w ktrej gra (uprawia cztery sporty). Krtko mwic, Mark by ich idealnym
synem-eksponatem. Ciko pracowa, starajc si sprosta wszystkim tym
oczekiwaniom, ktre zupenie nie pokryway si z jego wasnymi marzeniami.
Kiedy Charlotte poznaa Marka, rdem stresu byy dla niego nie
tylko oczekiwania rodzicw, ale take oczekiwania trenerw, doradcw oraz
licznych specjalistw, zajmujcych si rekrutacj do druyn uniwersytec70
Toksyczny balon
Co si stanie, jeli nadmuchasz balon, nie zwiesz jego szyjki i wypucisz
go na wolno? Bdzie fruwa po caym pokoju, obierajc nieprzewidywalne
kierunki i wydajc nieprzyjemne, wiszczce odgosy, a wreszcie spadnie
na podog w nieoczekiwanym miejscu - paski i sflaczay. Podobny efekt
uzyskasz, jeli wepchniesz cay swj emocjonalny baagan do toksycznego
balonu", nie pracujc nad nim i nie prbujc go jako przetworzy. Ostatecz
nie emocje wymkn ci si spod kontroli i rozpoczn szaleczy bieg. Poczu
jesz si przytoczony, a twj delikatny system wewntrznej kontroli zaamie
si. Wszystko zacznie wylewa si przez coraz szersze szczeliny, czy tego
chcesz czy nie, tworzc do przeraajce rodowisko wewntrzne.
Teraz wyobra sobie, co si stanie, jeli nadmuchasz balon ponownie,
ale tym razem przytrzymasz jego szyjk pomidzy kciukami, a palce wska
zujce nieco j rozchyl. Balon nadal bdzie traci powietrze, ale nie bdzie
ju lata szaleczo po caym pokoju. Kiedy ujdzie z niego cae powietrze nadal bdzie go mona kontrolowa i przewidywa, co si z nim stanie. To
jest wanie terapia.
Toksyczny balon staje si czci niedostpnoci emocjonalnej, jeli
trafia do niego caa emocjonalna tre ycia danej osoby. Wpycha si do
niego wszystko - dobre i ze uczucia, przeraenie i szczcie - cay ten
baagan staje si czym niemoliwym do ogarnicia.
Nieatwo jest czu emocjonalny wpyw jednej rzeczy w danym mo
mencie, a jeszcze trudniejsze wydaje si jednoczesne odczuwanie efektw
oddziaywania dwch lub wicej czynnikw. Niemal zupenie niemoliwe
jest jednak przeywanie wszystkich yciowych emocji w jednej chwili. To
72
4. Emocje s enujce.
74
Rozdzia 3
Gboko Zrozpaczeni
Opowieci o nieodwzajemnionej mioci
Gboko Zrozpaczeni
Moja przyjacika, Connie Day, poczynia kilka lat temu pewn obserwacj,
ktr pamitam do dzi. Zauwaya mianowicie, e wydaje si, i chodzenie
na randki stao si celem samym w sobie. Dawniej celem chodzenia na
randki byo maestwo. Zaczynao si z kim spotyka i z czasem zwizek
albo dojrzewa i stawa si coraz peniejszy, albo rozpada si, a wtedy kady
z partnerw prbowa ponownie z kim innym. Jeli zwizek zaczyna si
rozwija, przechodzi fazy od chodzenia na powanie", poprzez zarczyny,
ku maestwu. By moe nie by to system doskonay, ale sprawdza si
cakiem dobrze.
Dzisiaj zasady si zmieniy. Zmiana sama w sobie nie jest niczym
zym, jednak wywiera ona wyrany wpyw na sposb, w jaki ludzie podcho
dz do ycia, a w wypadku niektrych wywouje spore zamieszanie. Ja, na
przykad, czuj si zdezorientowana, kiedy dwoje ludzi, ktrzy maj wspl81
ny dom, dwoje lub troje dzieci, psa i kota, ale nie maj lubu, mwi o sobie
mj chopak" i moja dziewczyna". Te okrelenia s zupenie nieadekwat
ne wobec realiw czcego ich zwizku.
Dezorientacja niektrych ludzi stanu wolnego staje si coraz silniej
sza, kiedy staraj si ze wszystkich si zdefiniowa zwizki wedug nowego
paradygmatu i zmieni swoje oczekiwania. Kontrakty spoeczne opieraj si
na oczekiwaniach i dowiadczeniu. Dowiadczenie uczy nas, czego oczekuje
od nas spoeczestwo. Oczekiwania buduj si wok tego, czego spodziewa
my si dowiadczy w kontekcie spoecznym. Tu wanie zaczynaj si
kopoty. Jeli nasze oczekiwania s nierealne lub niemoliwe do spenienia,
wkrtce przychodzi frustracja i rozczarowanie, a osoby sfrustrowane i roz
czarowane nie tworz znaczcych wizi.
Mogoby si wydawa, e ludzie, ktrzy rozpaczliwie poszukuj mio
ci, nale do najbardziej dostpnych emocjonalnie, ale nie sdz, aby rzeczy
wicie tak byo. Ju sama rozpaczliwo poszukiwa bierze gr nad ich
umiejtnoci budowania wizi, poniewa sia potrzeby zwizku pochania
ca dostpn energi.
Patricia ma dwadziecia par lat. Ukoczya kilka lat nauki w college'u, przez cay czas pracujc zawodowo. Mieszka na osiedlu znanym z wy
sokiego odsetka mieszkacw wolnego stanu. Kiedy przysza do mnie po raz
pierwszy, bya zalkniona i caa we zach, bo jej wsplokatorka wanie si
zarczya i chciaa wprowadzi si do swojego narzeczonego. Mieszkay ra
zem od szkoy redniej i Patricia czua si przytoczona myl, e musi
znale now wsplokatork. Jak si pniej okazao, przygnbiaa j take
myl, e zostanie sama i opuszczona. Zarczyny wsplokatorki spowodowa
y wydostanie si wszystkich tych uczu na powierzchni.
Patricia nie potrafia myle ani mwi o niczym innym ni tylko
0 znalezieniu odpowiedniego mczyzny i ustatkowaniu si. Prbowaa
wszdzie: w barach, agencjach matrymonialnych, klubach samotnych serc,
Internecie, lokalnym ekskluzywnym supermarkecie spoywczym, a nawet
w gazetowych kcikach samotnych serc. W kadym wypadku postpowaa
wedug tego samego schematu - poznawaa kogo i natychmiast zaczynaa
opowiada, jaki wspaniay byby z niego m. Jeli nie owiadcza si
w krtkim czasie, zaczynaa rozglda si za kim nowym - natychmiast
1 rozpaczliwie.
Zapytaam j, czy poznanym przez siebie mczyznom opowiadaa to
samo, co mnie, na temat ich zadatkw na ma, a ona przyznaa, e prawdo
podobnie tak wanie byo. Pracowaymy wsplnie nad tym, aby zacza
podchodzi do tych spraw z nieco wikszym dystansem; a w kocu Patricia
spotkaa mczyzn o imieniu Jerry, ktry wydawa si ni zainteresowany
i gotowy zosta z ni na stae. Cigle zachcaam Patrici, eby ya
w teraniejszoci i cieszya si kad chwil; przez jaki czas zupenie do
brze jej to wychodzio. Jednak w miar, jak zblia si lub jej wsplokator82
ki, Patricia zacza traci grunt pod nogami. Jeny zosta zaproszony na
lub, a Patricia bya druhn. Opowiedziaa mi pniej, e by to niezwykle
romantyczny wieczr, a podczas taca wyznaa Jerry'emu, e go kocha.
Nasze spotkanie odbyo si w dziesi dni po weselu, a Jerry nie skontakto
wa si z ni w tym czasie ani razu.
- Na pewno jest po prostu bardzo zajty - powiedziaa drcym go
sem. - Ma tak odpowiedzialn prac.
Zwrciam jej delikatnie uwag, e przedtem umia znale dla niej
czas i zasugerowaam, e by moe wywara na niego nieco za du presj.
- Ale ja chc by zakochana - powiedziaa ze smutkiem w gosie. I chc, eby kto by zakochany we mnie.
Patricia potraktowaa Jerry'ego jak swego rodzaju misj. cigaa go z
niezmordowan determinacj, mimo e wielokrotnie wyrazi jasno swj
brak zainteresowania zwizkiem przez due Z " oraz pomimo moich prb
skonienia jej do ocalenia choby czci szacunku do samej siebie i do wyco
fania si. Patricia skoncentrowaa si wycznie na stworzeniu staego,
zobowizujcego zwizku z Jerrym, chocia byo jasne, e on wcale sobie
tego nie yczy.
Moga opowiada bez koca o swoich uczuciach do Jerry'ego, ale kiedy
poprosiam, eby mi powiedziaa, jak si czuje, kiedy jest w nim zakochana,
potrafia jedynie mwi o swoich potrzebach. Patricia nie dostrzegaa, e jej
uczucia koncentroway si nie na Jerrym, ale na niej samej i jej oczekiwa
niach. Nie byo zatem autentycznych emocji, ktre umoliwiyby zbudowa
nie wizi.
Wielu ludzi myli potrzeby z uczuciami, poniewa s one ze sob cile
zwizane, przy jednoczesnym zachowaniu znacznej niezalenoci i dziel
cych je rnic. Podstawowe potrzeby su wewntrznym celom czowieka
i s zwizane z jego przetrwaniem. Nale do nich rzeczy takie jak poywie
nie, schronienie, bezpieczestwo - a wic te, bez ktrych nie moglibymy
przetrwa. Emocje i wizi emocjonalne znajduj si na innym poziomie - to
rzeczy, ktre sprawiaj, e nasze ycie staje si peniejsze, ale nie s nie
zbdne dla przetrwania. Ludzie mog y bez wizi emocjonalnych, chocia
ich brak moe uczyni egzystencj pytk i pust. Emocje takie jak mio
i przyja wzbogacaj nasze ycie, dodaj mu ciepa i sprawiaj, e rozkwi
tamy. Umoliwiaj nam wizanie si z innymi ludmi, ktrzy wnosz w na
sze ycie dodatkowe bogactwo.
W wypadku ludzi, ktrzy - tak jak Patricia - klasyfikuj mio jako
jedn z potrzeb, trudno polega na tym, e zamiast wzbogaca ycie, szalo
na pogo za mioci zawa ich wiat tak bardzo, e w kocu yj tylko na
poziomie przetrwania - poywienia, schronienia, bezpieczestwa - eliminu
jc liczne rda wzbogacajcych emocji, dostpnych poprzez kontakty
z przyjacimi, rodzin i spoecznoci. Potrafi myle wycznie o znale83
zieniu mioci i, jak na ironi, zupenie nie zdaj sobie sprawy, jak czsto nie
dostrzegaj mioci i pozwalaj jej odej!
Patricia odcia si nie tylko od Jerry'ego, ktry szybko umkn przed
jej desperacj, ale take od spotka z kimkolwiek, kto mgby zgra si"
z ni z lepszym skutkiem. Zamiast tego Patricia postanowia wypeni swoje
ycie dysfunkcjonalnym zwizkiem z sam sob, koncentrujc si obsesyj
nie na czym, co nigdy nie mogo si zdarzy, zamykajc si przed uzdro
wieniem i uniemoliwiajc sobie stworzenie autentycznej wizi.
Jeli bye obiektem nieodwzajemnionej mioci, dobrze wiesz, jaka to
nieprzyjemna sytuacja. Jestem pewna, e Jerry - porzdny i miy czowiek cierpia katusze z powodu nieproporcjonalnie wielkich wzgldw oraz pre
sji, jak wywieraa na niego Patricia. Tymczasem Patricia uparcie domagaa
si, ebym uznaa Jerry'ego za niedostpnego emocjonalnie, dlatego e nie
spenia jej da. Trzeba byo cikiej pracy i dugiego czasu, aby Patricia
zrozumiaa, e w tej sytuacji to o n a jest niedostpna emocjonalnie, ponie
wa jej zwizek z wasnymi, nierealistycznymi oczekiwaniami blokuje
wszelkie inne moliwoci.
Ludzie, ktrzy koncentruj si na procesie uzyskiwania mioci, za
zwyczaj s przekonani, e to obiektowi ich zainteresowania brakuje emocjo
nalnego potencjau. Uwaaj, e sami s przepenieni mioci, ktra tylko
czeka, by zjawi si odpowiedni partner i odkrci kurek z yciodajn zawar
toci. Zamiast znale Tego Jedynego, Patricia znalaza caa seri Panw
Tu i Teraz, po czym wszystkich ich opakaa jako niedostpnych emocjonal
nie, nie zdajc sobie sprawy, e w rzeczywistoci to ona trzyma mio na
dystans.
Sprawy komplikuj si jeszcze bardziej, kiedy, co si czasami zdarza,
osoba taka jak Patricia przyciga ku sobie kogo, kto jest rwnie niedostp
ny emocjonalnie - powstaje poczenie dwojga ludzi zaangaowanych w 50%.
Wielka gra zaczyna si wtedy, kiedy kada ze stron stara si przej kontrol.
Gboko Zrozpaczeni uzyskuj wwczas dodatkowe wzmocnienie swego syste
mu przekona, e nikt nigdy nie odwzajemni mioci, ktra, jak sdz, wypy
wa z nich szerokim strumieniem.
Gboko Zrozpaczeni utrzymuj potencjalnego partnera na odlego
ramienia za pomoc niemoliwych do spenienia standardw emocjonalnego
przywizania oraz wyolbrzymionych oczekiwa, dotyczcych sprawczej mo
cy mioci w ich yciu. Kiedy potencjalny partner (bez wzgldu na to, czy
sam jest emocjonalnie dostpny czy te nie) nie spenia owych standardw
i oczekiwa, Gboko Zrozpaczony odczuwa podwjne odrzucenie, poniewa
odrzucony zostaje sam rdze jego Ja".
Jeli dostrzege w Patricii samego siebie, nie musi to wcale oznacza,
e jeste skazany na nieustann pogo i cige odrzucenie - chyba e to
wanie wybierzesz. Pust studni w twoim yciu moe wypeni tylko jed
na osoba - ty sam! W miar budowania zdrowej wizi z samym sob b84
Rozdzia 4
Zataczymy?
Cza-cza, tory, acuchy i tango
Rozdzia 5
Romeo... i Julie
Mczyzna, kobiety i kopoty
miiiiiiiiio!
Skryty
Powierzchowny i nieszczery
Brak granic
Rozdzia 6
ktualn funkcj, ktra wystpuje nie w Ja" czujcym, ale w Ja" myl
cym.
Bardzo wielu niezwykle inteligentnych ludzi - kobiet i mczyzn znalazo sposb na zapewnienie sobie emocjonalnego bezpieczestwa, dzie
lc uczucia na bity i bajty intelektualnych dziaa i aktywnoci. Peter po
trafi okazywa swoim pacjentom i ich rodzinom co, co przypomina emocje,
poniewa w przeszoci wiczy na poziomie intelektu tworzenie pozorw
wizi i przekona si, e ludzie daj si na to nabra. Peter ywi przekona
nie, e umiejtno werbalizacji emocji jest sposobem na ich przeywanie.
Nie potrafi jednak rzeczywicie zaangaowa si w proces emocjonalny oraz
w uczucia, ktre z niego wynikaj. Angaowanie si we wasne emocje byo
by dla niego przeraajce, woli wic tego unika.
System Petera sprawdza si w wypadku krtkotrwaych relacji, ktre
nie wymagaj bliskoci. Kiedy jednak stoi przed zadaniem zbudowania
trwaego zwizku, stosowana przez niego intelektualizacja emocji zawodzi,
poniewa pod przykrywk procesu intelektualnego nie ma adnej emocjo
nalnej stabilnoci. Zatem emocje nie s zwizane z mylami. Dosy dziwny
moe wydawa si pogld, e emocje i mylenie nie id ze sob w parze,
skoro oba te zjawiska s funkcjami mzgu i wydaj si wzajemnie powiza
ne. To jest wanie puapka. Im wicej mylisz o jakiej emocji, tym mniej
prawdopodobne, e jej dowiadczysz, i tym bardziej prawdopodobne, i b
dziesz nadal zastpowa uczucie mylami.
Mylenie wymaga utrzymania dystansu wobec jego obiektu. Jeli po
pyniesz w beczce w d wodospadu Niagara i znajdziesz si w samym sercu
dowiadczenia, raczej nie bdziesz si zastanawia nad prawami fizyki,
zjawiskami geologicznymi, ktre uksztatoway wodospad, ani nad histori
innych idiotw, ktrzy odwayli si wczeniej na taki sam wyczyn. W pew
nym sensie sam stajesz si dowiadczeniem. Kiedy zostaniesz ju uratowa
ny i znajdziesz si w szpitalu, bdziesz mie do czasu na zastanowienie si
nad tym przeyciem, poznanie go, obejrzenie z rnych perspektyw i doko
nanie jego oceny z dystansu.
Zycie emocjonalne przypomina w pewnym sensie t sytuacj. Gdy
znajdujesz si w samym centrum przeycia emocjonalnego, jeste wchoni
ty przez sam emocj i nie moesz cofn si o krok, eby rozbi j na
drobne kawaeczki, ktre mona by nastpnie przeanalizowa i skategory
zowa.
Z kolei ludzie, ktrzy intelektualizuj, nieustannie utrzymuj wszyst
ko i wszystkich na dystans. Radz sobie z si emocji, dyskutujc nad ni
z dalekiej, bezpiecznej grzdy, na ktrej siedz.
Peter jest doskonaym przykadem. Powiedzia mi, e wybra medycy
n, poniewa wszyscy wiedz, e trzeba by naprawd inteligentnym, eby
zosta dobrym lekarzem. Doda: Wiedziaem, e jestem cakiem niezy
w rozgryzaniu, co w kim siedzi, i naprawd dobry w naukach cisych. Me100
w miar stosowania, jednak zarwno ty, jak i twj partner musicie napraw
d chcie podj ryzyko i zdoby si na wysiek.
Jeli jedno z was yje w swojej gowie, a drugie w sercu, nadajecie
z dwch rnych miejsc. Aby osign fizyczn i emocjonaln blisko musi
cie zacz zblia si do wsplnego punktu, podj si znalezienia go, a po
tem wiczy, wiczy i jeszcze raz wiczy.
Rozdzia 7
Cokolwiek powiesz,
kochanie
Nierwno si
Jzyk agresywny wyraa brak szacunku dla praw innej osoby, a jego
jedynym celem jest realizacja pragnie mwicego - za wszelk cen.
Rozdzia 8
Poszukiwacze przygd
Zwizki na krawdzi
Czste konflikty
Groby porzucenia
Saba komunikacja
Rozdzia 9
120
Rozdzia 10
Pomwmy otwarcie
Upychacze emocji
Dystans i chd
Rozdzia 11
Tak, ale...
Ty, ja i cae zo wiata
Ma nisk samoocen
Nieustannie prosi o rad
Odrzuca lub lekceway rady
Nawizuje kontakt poprzez problemy
Katastrofizuje
Ma sabe granice
Rozdzia 12
Jednostronne lustro
Narcyz
136
Rozdzia 13
Pozwl, e to za ciebie
naprawi
Klatka wspzalenoci
Boi si porzucenia
Nie ma granic
Boi si bezradnoci
Rozdzia 14
Holicy
Rozdzia 15
Skaa i Rakieta
skiej, kasjerka oraz akwizytorka. Kiedy Jeff przyszed do mnie po raz pier
wszy, Marla zajmowaa si sprzeda samochodw. W cigu rocznej terapii
Jeffa jego ona zmieniaa prac moe ze dwadziecia razy.
Marla miaa take problem z przyzwyczajeniem si do roli matki ich
czteroletniej creczki, Melissy. Marla uwielbiaa ubiera Meliss w dziecic
wersj swoich strojw, a nastpnie zabiera ma do barw i innych miejsc
przeznaczonych dla dorosych.
Kolejnym problemem tej pary byy pienidze. Jeff zarabia ich mn
stwo, dysponowa take pokanym majtkiem rodzinnym. Maestwo mie
szkao w ogromnym domu nad jeziorem; kade z nich jedzio wasnym,
nowym samochodem. Marla uwielbiaa robi zakupy i czsto si na nie
wybieraa. Zdarzao si, e jej miesiczne zakupy kart kredytow osigay
warto dziesiciu tysicy dolarw. Kiedy Jeff prbowa wprowadzi jakie
ograniczenia, Marla zdobywaa nowe karty kredytowe, nie mwic mu o tym.
Pewnego razu jej miesiczny rachunek za telefon komrkowy wynis trzy
tysice dolarw.
Chocia Marla robia rzeczy, ktre doprowadzay Jeffa do furii, zda
rzao si, e oboje wietnie si razem bawili. Jeff powiedzia, e uwielbia
spontaniczno Marli. Przyzna take, e kiedy jest z ni, to czuje, e yje".
Problem polega jednak na tym, e wraz z upywem czasu zachowania Marli
przybieray na sile. Wydawaa coraz wicej, zarabiaa coraz mniej, pia coraz
wicej, coraz rzadziej zajmowaa si Meliss i coraz czciej si wciekaa.
Jeff prbowa wszystkiego - ustpowa jej, robi awantury, blokowa jej
karty kredytowe, da, aby wzia si w gar - wszystko na prno.
Pewnego dnia Marla przysza na spotkanie z Jeffem. Bya wysok,
szczup, pikn kobiet, a jej wewntrzny motorek pracowa na najwy
szych obrotach. Kiedy siedziaa, poruszaa szybko stop, jej rce byy w cig
ym ruchu i czsto mrugaa. Wydawao si, e ma problemy z koncentracj
na jednym zagadnieniu; czsto przeskakiwaa z tematu na temat. W jej
odczuciu problem tkwi w Jeffie, ktrego okrelia mianem lenia, ktremu
nigdy nie chce si nic robi; cigle tylko zasypia w fotelu przy wczonym
telewizorze".
Jeff by wedug niej winien wszystkiemu, o czym wspomina. Ponosi
win za jej zakupy, bo by nudziarzem. By take winien jej brakowi wizi
z crk, bo nigdy nie pozwoli jej by matk.
Marla opisaa straszne dziecistwo z ojcem alkoholikiem i chor psy
chicznie matk. Opowiadaa o przemocy seksualnej, emocjonalnej, fizycznej
i umysowej. Mwia o tym, e jako mae dziecko zostawaa czasami sama
w domu przez wiele dni, kiedy jej matka trafiaa do szpitala, a ojciec pi
i pomieszkiwa u rnych znajomych kobiet. Jej ojciec zgin w wypadku
samochodowym, a matka popenia samobjstwo, kiedy Marla bya jeszcze
w szkole redniej, wic dziewczyna wychowywaa si sama. Powiedziaa, e
147
Sabe granice
Rozdzia 16
Rodzice niedostpni
emocjonalnie
Nowe narzdzia
Nowe narzdzia uatwiaj ludziom wprowadzanie zmian. Moesz traktowa
swoje umiejtnoci interpersonalne jako narzdzia z twej osobistej skrzyn
ki. Im bardziej rnorodne s twoje umiejtnoci, tym lepszymi narzdzia
mi dysponujesz.
Pozostaa cz tej ksiki pomoe ci uzupeni twoj kolekcj o nowe
narzdzia i podpowie ci, jak ich uywa. Dysponujc narzdziami, ktre
pomog ci uzyska w zwizku to, czego pragniesz, bdziesz take mg
trafniej rozpozna nieprawidowe relacje (kiedy Kitty zacza szuka zdro
wego, dajcego spenienie zwizku, nie spotkaa od razu swojego profesora)
oraz oceni, nad ktrymi zwizkami warto popracowa i jacy ludzie mog
si zmieni.
Narzdzia te pomog ci take zharmonizowa wasne umiejtnoci,
a take zmieni te zachowania i przekonania, ktre przeszkadzaj ci w od
nalezieniu zwizku dostpnego emocjonalnie.
154
2 - czasami
3 - czsto
4 - zawsze
12
4. Zo szybko mi mija.
3.
13. Nie mam wtpliwoci co do swoich celw tych, ktre dotycz mnie samego, i tych, ktre
odnosz si do zwizkw.
155
3 4
12
12
Rozdzia 17
Pi pl Lokalizacji Emocjonalnej
Zaczn od zej wiadomoci: spord owych piciu pl a cztery s dysfun
kcjonalne. Doprawdy nie lubi okrelenia dysfunkcjonalny", poniewa
stao si ono niejednoznaczne i bywa czsto naduywane. Klienci przycho
dz do mnie i wyznaj, e pochodz z dysfunkcjonalnej rodziny", tak jakby
to sowo nie tylko wyjaniao wszystko, co powinnam wiedzie o ich rodzi
nie, ale take stanowio jak mroczn, rodzinn tajemnic. Jedna osoba
moe przez to rozumie, e pochodzi z rodziny, w ktrej ludzie nie zawsze
potrafi si ze sob porozumie. Kto inny chce przez to powiedzie, e
w jego rodzinie naduywa si alkoholu i narkotykw. Kolejna osoba moe
mie na myli rytualne tortury, jakim j poddawano. Tak szerokie zastoso
wanie praktycznie odbiera temu sowu jakiekolwiek znaczenie.
Okrelenie dysfunkcjonalny" ma take charakter oceniajcy. Klienci
wypowiadaj je niemal szeptem, tak jakby w pewnym sensie ponosili odpo
wiedzialno za to, e ich rodziny tak le radz sobie z emocjami. Ludzie,
ktrzy odczuwaj wstyd za swoje rodziny i bior na siebie odpowiedzialno
za ich szalestwo, maj problemy z pozytywn samoocen, co z kolei spra
wia, e trudno im pozwoli sobie na wprowadzenie zmian i uleczenie. Sowo
dysfunkcjonalny" bywa take naduywane w mediach, kiedy mwi si
w nich o rodzinie i szkole, a take zwizkach spoecznych i pracowniczych.
Syszaam nawet, jak okrelenia dysfunkcjonalny" uywano w odniesieniu
do caych narodw!
Aby nie przyczynia si do niejednoznacznej, penej naduy, ocenia
jcej kariery sowa dysfunkcjonalny", podam moj wasn definicj tego
terminu: zachowanie dysfunkcjonalne utrudnia rozwj, jasno komunika
cji oraz sprawiedliwe rozwizywanie konfliktw. Takie zachowanie moe
wystpowa w zwizku, w rodzinie lub w danej kulturze. Wszystko poza
tym zasuguje na inne miano.
159
POSZUKIWACZ ROZWIZA
Oskaryciel
Kady z nas zetkn si kiedy z Oskarycielem. To kto, kto prbuje
obwinia wszystkich wok, widzc w nich rdo wszelkich problemw.
Niemal wszystkim wypowiedziom Oskaryciela towarzyszy strofujcy ruch
palca wskazujcego. Oskaryciele obwiniaj i zawstydzaj swych partnerw
w zwizkach. Usiuj doprowadzi do tego, by druga osoba poczua si bez
wartociowa, nieudolna, gupia, krtko mwic - staraj si j upokorzy. W
ten sposb Oskaryciele prbuj poczu, e s lepsi,"silniejsi, zdolniejsi,
mdrzejsi oraz e to oni sprawuj kontrol.
Oskaryciel stara si kontrolowa innych poprzez wzbudzanie lku
i zastraszanie. Typowy jzyk Oskaryciela peen jest sw takich jak powi
niene, zawsze, nigdy, wina i gdyby tylko, na przykad: gdyby tylko
zrobi to dobrze..." albo gdyby tylko wiedzia jak...". Jest to pooenie,
162
163
OSKARYCIEL
Dy do samozadowolenia
Poszukuje winnego
Biedactwo
Tak jak Oskaryciel dy do obarczenia innych win, tak Biedactwo j
przyjmuje. Tak - mwi Biedactwo. - To moja wina. Jestem zupenie
beznadziejny, zy i gupi, ale tak naprawd to nie moja wina, bo ja sam
jestem ofiar
". Moesz wstawi w to puste miejsce dowoln liczb
164
BIEDACTWO
Opiekun
Nie jest to owa kochajca, troskliwa osoba, ktra istnieje w kadym z nas kto, kto kocha i troszczy si o siebie oraz o innych we waciwy sposb. To
stanowisko zajmuje emocjonalnie niedostpna osoba, ktra - w najwik
szym skrcie - mwi: Wiem lepiej od ciebie, czego potrzebujesz, wic zdo
bd/zrobi/naprawi to za ciebie, bez wzgldu na to czego, jak twierdzisz,
pragniesz". Jest to nadopiekuczo przy uyciu bata i krzesa elektryczne
go!
nie musisz nic robi". Moesz .zada sobie pytanie, co jest nie w porzdku
w takiej postawie. Weranda zostaje naprawiona, koszty naprawy pokryte,
a problem drzewa rozwizany. Dlaczego zatem nie jest to idealne rozwizanie?
Nie jest doskonae, poniewa w tej wymianie tylko jedna osoba ma
wadz. To prawda, moe si wydawa, e wszystko jest w najlepszym po
rzdku. Co jednak si stanie, jeli weranda waszego wiejskiego domku zo
stanie odbudowana w stylu z powieci z czasw wojny secesyjnej i pomalo
wana na kolor lawendy, a drzewo wybrane przez Opiekuna okae si klo
nem o czerwonych liciach? Przyjdziesz wtedy do niego i powiesz mu: No
wa weranda niezbyt mi si podoba. Mylaam, e odbudujesz j na wzr
poprzedniej". Uprzejmo Opiekuna ustpuje nagle miejsca urazie i zoci:
Nie podoba ci si mj wybr, tak? Chyba mnie naprawd nienawidzisz.
Pracowaem dodatkowo po szesnacie godzin, eby za to zapaci, a tobie si
nie podoba? Nie mog uwierzy, e mi to mwisz po tym, jak strasznie si
napracowaem, eby bya zadowolona...".
Tam, gdzie Oskaryciel odwouje si do wstydu, Opiekun wykorzystu
je poczucie winy, aby przeway ukad si na swoj korzy. Wyglda to jak
powicenie siebie dla dobra innych, ale to tylko zudzenie. W rzeczywisto
ci Opiekun usiuje podstpnie odebra drugiej osobie jej si i niezaleno
oraz przej nad ni kontrol, oferujc co, co tylko wyglda jak troska.
Jego przekaz jest nastpujcy: Troszcz si o ciebie, wic teraz jeste mi
co winien".
Opiekunowie tamsz innych, a ich prby zaatwienia wszystkiego
znacznie wykraczaj poza pomoc i rozwizywanie problemw. Narzucane
przez nich rozwizania staj si chaotyczne i zagmatwane, poniewa w ich
centrum zawsze znajduje si sam Opiekun. To ja jestem rozwizaniem" tak brzmi, w najwikszym skrcie, jego przesanie. U podstaw postpowa
nia Opiekuna tkwi jego prawdziwa potrzeba - pragnienie bycia kochanym.
Opiekunowie zrobi wszystko, aby zdoby mio, ktrej tak rozpaczliwie
pragn i ktrej nigdy nie odczuwali w stopniu, jaki mgby ich zadowoli.
Jzyk Opiekuna kry wok okrele takich, jak twoje potrzeby,
pomog ci i ochroni ci. W kadym z nim brakuje jednak penego mio
ci wsparcia, z jakim oferuje swoj pomoc Poszukiwacz Rozwiza. Jeli
spojrzysz gbiej, poza zewntrzn warstw sw, dostrzeesz, e chodzi
raczej o podporzdkowanie si rozwizaniu narzuconemu przez Opiekuna.
W porzdku, wydae w kasynie wszystkie pienidze, przeznaczone
na czynsz. Od teraz to ja bd prowadzi nasze finanse, znajd sobie dodat
kow prac, a ty nie musisz si ju o nic martwi, bo ja sobie z wszystkim
poradz".
Brzmi to jak propozycja pomocy - ale tylko do czasu, kiedy zastano
wisz si nad tym, jak wiele mocy traci jedna z osb na rzecz Opiekuna.
Opiekun przejmuje wadz, sprawiajc wraenie, e troszczy si o drug
stron. W rzeczywistoci jednak wcale si o ni nie troszczy, tylko j kontro168
Gracz
Gracze to egocentrycy, ktrym zaley przede wszystkim na zaspokojeniu
wasnych potrzeb bez wzgldu koszty, jakie ponios przy tym inni. Gracz
jest czsto alkoholikiem lub narkomanem. Moe przegrywa w kasynie pie
nidze przeznaczone na czynsz, wdawa si w romanse lub wydawa ponad
miar - wykorzystujc przy tym innych ludzi i nie przejmujc si krzywda
mi, jakie im wyrzdza. Gracz sprawuje kontrol poprzez sw nierozwag
i manipulacj: Jeli mnie kochasz, jako temu zaradzisz". Takiej postawie
towarzyszy jeszcze bardziej kuszcy element - odroczona obietnica. Jeli
bdziesz dokonay, by moe ci pokocham" - mwi Gracz.
Jedn z charakterystycznych cech Gracza jest niedostpno emocjo
nalna. Takie stanowisko wydaje si naturalnym wyzwaniem dla Opiekunki,
ktra bardzo chciaaby kontrolowa Gracza i ktra moe uwierzy, e jeli
tylko uda jej si osign doskonao - nie tylko zdobdzie jego mio, ale
169
take przejmie nad nim kontrol. Gracz natomiast nie chce mie nic wspl
nego z zaangaowaniem emocjonalnym. Pragnie tylko iluzji zwizku i wszyst
kich pyncych z niej korzyci.
Gracze s zrcznymi emocjonalnymi uwodzicielami. Na pocztku
zwizku sprawiaj wraenie kochajcych i czuych; wydaj si zaspokaja
kad potrzeb drugiej osoby. Niezmiennie jednak jakie wydarzenie lub
nieporozumienie doprowadza nagle do zmiany ukadu si - Gracz wymaga
coraz wicej, a sam daje w zamian coraz mniej. Kiedy tak si dzieje, Opie
kun zaczyna si ba, e straci Gracza i - aby ponownie przywiza go do
siebie - wzmaga swoje opiekucze i naprawcze dziaania.
Nietrudno wyobrazi sobie, jak szybko taki schemat moe zwabi
i wcign kogo, kto jest Opiekunem. Opiekun chce naprawia, poprawia,
kontrolowa przy pomocy uprzejmoci i kierowa postpowaniem innych
ludzi - pozornie dla ich wasnego dobra. Pokusa udzielenia komu pomocy
w uwolnieniu jego emocjonalnego Ja" wabi Opiekuna jak syreni piew.
Co ma z tego Gracz? Wszystko. Opiekun wykonuje w ich zwizku ca
prac, podczas gdy Gracz siedzi sobie wygodnie i czeka, a Opiekun zdziaa
cuda. Jeli si ich nie doczeka - ma kogo obwinie za wasne problemy.
Kogo, kto nie odejdzie, kiedy zostanie oskarony. Wprost przeciwniebdzie si jeszcze bardziej stara osign doskonao, zaj si wszystkim
i dokona cudw. U podoa niedostpnoci emocjonalnej Graczy tkwi lk
przed porzuceniem i ich silne przekonanie, e sami nie s w stanie zadba
o siebie. Z kolei pod wzbudzanym przez Opiekunw poczuciem winy i ich
prbami sprawowania kontroli znale mona silne poczucie wasnej bezwartociowoci, ktra podpowiada im, e mog by akceptowani i kochani
tylko za to, co robi, a nie za to, kim s.
Oto klamry, ktre zespalaj w zwizek. Opiekun stara si zasuy
na mio Gracza, dc do perfekcji we wszystkim, co robi. Gracz jest
przekonany, e musi mie kogo, kto bdzie robi i odczuwa za niego wszy
stko, bo sam nie jest do tego zdolny Jednak Gracz nie moe pozwoli, by
ktokolwiek zanadto si do niego zbliy, poniewa odsonicie si jest zbyt
niebezpieczne.
170
Jzyk Gracza zawiera zdania takie jak: Nie chciaem wyda wszy
stkich pienidzy, ale..." lub Gdyby barman/waciciel kasyna/handlarz na
rkotykami/prostytutka mnie nie nacignli..." albo Tyle mogem na tym
zarobi..." czy wreszcie Gdyby ona nie bya tak flirciar...". W kadej
z owych sytuacji powtarza si ten sam motyw - Gracz by tylko niewinn
ofiar czyjego podstpu. Jednake najwaniejszym wyraeniem Gracza jest
Tak, ale...". Zastpuje ono wszelkie usprawiedliwienia i pozwala Graczowi
da wszystkiego od razu. Wielu ludzi mawia czasami Tak, ale...". Jed
nake kiedy to wyraenie staje si odpowiedzi na kade pytanie lub suge
sti, najprawdopodobniej masz do czynienia z Graczem.
Gracz chce, by kto inny wzi na siebie odpowiedzialno za jego
postpowanie, i aktywnie przesuwa punkt cikoci ku tym, ktrzy go ota
czaj. W ten sposb zmusza Opiekuna, by dy do doskonaoci we wszyst
kim, co robi. Jego przekaz brzmi: Jeli mnie naprawd kochasz, zrobisz
to", a Opiekun rozpaczliwie pragnie mioci, wic robi, co w jego mocy, aby
nie tylko wzi na siebie odpowiedzialno, ale take naprawi wszelkie
szkody. Oczywicie Gracz nigdy nie jest do koca zadowolony z jego wysi
kw, ale to wanie napdza ich zwizek.
Taniec Opiekuna z Graczem jest rwnie zawiy, jak taniec Oskary
ciela i Biedactwa, jednak zamiast haaliwej walki o wadz, towarzysz mu
czsto zy i poczucie opuszczenia. W odrnieniu od Oskaryciela i Biedac
twa, Opiekun i Gracz nie zamieniaj si miejscami. Trzymaj si sztywno
swoich rl, jak gdyby byli w nich szczelnie zamknici.
GRACZ
Oskaryciel/Gracz
Jak twoim zdaniem mgby wyglda zwizek Oskaryciela i Gracza? Pa
mitajmy, e Oskaryciele pragn sprawowa kontrol przy pomocy pot
pienia i/lub strachu. Prbuj zawsze znale kogo, kogo mona by obwinie
i ukara. Rwnie Gracz usiuje znale kogo, kto wziby na siebie odpo
wiedzialno, a nastpnie naprawi sytuacj. Gracz unika brania na siebie
jakiejkolwiek winy. Oskaryciel mwi zatem: To twoja wina", a Gracz
odpowiada na to: Tak, ale tak naprawd winny jest X, a nie ja. A poza
tym, kto to naprawi?".
Oskaryciele nie bywaj Opiekunami, a Gracze nie maj adnego in
teresu w braniu na siebie winy, wic albo ktry z partnerw zmienia pole Gracz wchodzi w rol Biedactwa lub Oskaryciel w rol Opiekuna - albo
zwizek si rozpada.
Oskaryciel/Opiekun
W zwizku Oskaryciela z Opiekunem problem polega na tym, e kada ze
stron dy do przejcia kontroli. W tej relacji moe dochodzi do czstych
zmian w ukadzie si, jednak odpowiedzi na podejmowane przez Oskary
ciela prby przejcia wadzy poprzez obwinianie, wstyd i strach s denia
172
Opiekun/Biedactwo
Co mona by powiedzie o zwizku Opiekuna z Biedactwem? Wydaje si on
niemal jednym z naturalnych pocze, jednak to tylko pozory - tak na
prawd ta relacja wcale si nie sprawdza. Moe si wydawa, e Biedactwo
nieustannie prosi, by kto zaradzi za nie wszelkim problemom, jednak nie
jest to jego prawdziwe przesanie.
Biedactwo przyzwyczajono do tego, e obwinia si je i upokarza za to,
kim jest i co robi. ywi gbokie przekonanie, e nie zasuguje na to, by ktokol
wiek sprbowa je naprawi; co wicej - sdzi, e wszelkie takie prby byyby
daremne. Kady, kto usiuje mu pomc lub zaj si jego problemami, postrze
gany jest jako intruz, szaleniec lub osoba cakowicie niegodna zaufania.
Biedactwo nie chce, by jego problemy zostay rozwizane, poniewa
wwczas mogoby si okaza, e musi wzi na siebie choby cz odpowie
dzialnoci za wasne ycie. Woli wic pozosta bezbronne i bezradne, pozwa
lajc, by Oskaryciel umacnia jego negatywne przekonania na temat
wasnej siy i wartoci.
Przesanie Opiekuna brzmi: Kady moe zmieni si na lepsze, jeli
tylko odda mi swoj moc". Biedactwo nie wierzy, e ma jakkolwiek moc,
ktr mogoby odda, ani e jest w nim cokolwiek wartociowego, co mona
by naprawi. Nadmierna troskliwo Opiekuna wydaje mu si zatem albo
przeraajca, albo nierealna. W obu wypadkach nie ma mowy o prawdziwej
wizi. Biedactwo wycofuje si coraz bardziej, a w kocu moe nawet wej
w rol Oskaryciela, aby odstraszy Opiekuna.
Gracz/Biedactwo
Inna, drugorzdna relacja mogaby powsta pomidzy Graczem i Biedac
twem. Takie poczenie moe si wydawa do naturalne: Gracz poszukuje
kogo, kogo mgby obwinia, a Biedactwo jest przyzwyczajone do oskare
173
pod swoim adresem. Jednake Gracz pragnie czego wicej ni tylko zrzuci
na kogo win. Chce rwnie, by kto pozbiera i ponownie zoy w cao
porozrzucane kawaki - i tu wanie jego relacja z Biedactwem rozsypuje si
w proch. Gracz mwi: To twoja wina", a Biedactwo zgadza si z nim. Nie
dzieje si jednak nic poza tym, wic Gracz dopuszcza si kolejnego skandali
cznego czynu i ponownie zrzuca win na Biedactwo. Biedactwo po raz kolej
ny przyznaje mu racj i znowu nic si nie dzieje. Gracz prbuje zbudowa
jak widoczn wi emocjonaln poprzez coraz bardziej ekstremalne za
chowania, a Biedactwo staje si coraz bardziej apatyczne w swym oczekiwa
niu na kolejny policzek. W kocu frustracja jednego z nich stanie si
wystarczajco silna, aby doprowadzi do zamiany miejsc. W takiej sytuacji
Biedactwo przyjmuje najczciej jedn z dwch rl - Oskaryciela, aby
odepchn od siebie Gracza, lub Opiekuna. W pewnych wypadkach Gracz
moe wej w rol Oskaryciela i zastosowa fizyczn przemoc, aby wyrazi
frustracj, wywoan biernym zachowaniem Biedactwa.
Do interesujcych wymian emocjonalnych dochodzi rwnie wtedy,
gdy dwie osoby prbuj zaj t sam pozycj.
Oskaryciel/Oskaryciel
Dwoje Oskarycieli bdzie ze sob toczy zaart walk o wadz. Najpierw
orientacyjnie porwnaj swj potencja z zasobami przeciwnika. Nastpnie
mog zagrozi nieznacznie drugiej stronie, eby sprawdzi, jakimi siami ta
dysponuje. Pocztkowo bd prowadzi walk podjazdow, starajc si zy
ska teren i zaj jak najkorzystniejsze pozycje. W kocu dojdzie jednak do
nieuniknionej, wielkiej bitwy. Zachowania tego rodzaju s powszechne w wiel
kich korporacjach oraz na liczcych si uniwersytetach - czyli tam, gdzie
dziaa silna presja, aby wspina si na kolejne szczeble hierarchii, a na
samym szczycie jest miejsce tylko dla nielicznych. W takich instytucjach
panuj niemal sformalizowane zasady prowadzenia wojny, w ktrej prze
trwa mog jedynie najsilniejsi.
Pomidzy dwojgiem Oskarycieli moe si czasami wytworzy intym
na relacja emocjonalna, jednak walka o dominacj, wadz i kontrol wkrt
ce wysysa energi zarwno z jej uczestnikw, jak i z ich zwizku.
Biedactwo/Biedactwo
Zwizek dwojga Biedactw byby niemal na pewno peen biadolenia i na
rzeka. Kade z nich staraoby si okaza bardziej biedne" i bezradne
od partnera, a w rezultacie nikt nawet nie prbowaby zaradzi problemom.
W kocu jedno z nich porzucioby rol Biedactwa, zmieniajc si
w Oskaryciela lub Opiekuna. Taka relacja jest do powszechna w rodzi
nach, w ktrych wystpuje jeden dominujcy Oskaryciel i kilka osb w roli
174
176
177
Praktyczne zastosowania
Teraz, kiedy znasz ju teori, jak moesz wprowadzi j w ycie? Przede
wszystkim pamitaj, e wiczenie jest niezbdne dla osignicia sprawnej
komunikacji. Powiedzmy sobie szczerze: nikt nie bdzie komunikowa si
idealnie ani przy pierwszej, ani nawet przy dziesitej prbie! Jednak im
czciej uywasz dobrych technik komunikacyjnych, tym sprawniej si ko
munikujesz i tym atwiej jest ci pokona problemy w relacjach z emocjonal
nie niedostpnym partnerem. Nie jest to jedyne narzdzie radzenia sobie
z problemami, ale raczej podstawa dla wielu narzdzi, ktre wyprbujemy,
starajc si pomc emocjonalnie niedostpnemu partnerowi poczy si ze
wiatem uczu.
Naley pamita, e nie mona wymusi zmian na drugiej osobie.
Czowiek, ktry jest niedostpny emocjonalnie, musi sam zapragn prze
miany. Bez jego zaangaowania bdziesz stosowa swe doskonae umiejt
noci komunikacyjne na prno.
Pamitaj, eby stara si spdza jak najwicej czasu w polu Poszuki
wacza Rozwiza, nie tylko w kontaktach z emocjonalnie niedostpnym
partnerem, ale take w relacjach ze wiatem w ogle. Przebywanie na pozy
cji Poszukiwacza Rozwiza obniy oglny poziom cierpienia i niepokoju,
podwyszajc jednoczenie twoj skuteczno w yciu zawodowym i pry
watnym. Pozostajc w polu Poszukiwacza Rozwiza, unikniesz take
owych konfliktw bez zwycizcw, ktre pojawiaj si w relacjach z dziemi,
a szczeglnie z dorastajcymi nastolatkami. Unikniesz owych niekocz179
ROZWIZYWANIE PROBLEMW
ZASADY KOMUNIKACJI
1. Partner 1: Posuguj si jzykiem uczu. Nazwij uczucie oraz za
chowanie, ktre jest jego przyczyn. Nie obwiniaj i nie oskaraj.
2. Partner 2: Rozpoczynajc od wyraenia Sysz, e mwisz", po
wtrz sowo w sowo to, co powiedzia ci Partner 1.
3. Partner 1: Potwierd lub skoryguj powtrzone przez Partnera 2
sformuowanie problemu. W tym miejscu dodaj wszelkie informacje,
ktre pomog sprecyzowa twj punkt widzenia.
4. Partner 2: Wysuchaj wszystkich informacji, ktrych udziela ci Par
tner 1. Nie zaprzeczaj jego uczuciom, lecz udziel mu wsparcia
i zaproponuj moliwy sposb rozwizania problemu.
184
Konfrontacja
Niemal sysz, jak mwisz: Nienawidz konfrontacji! Zrobi wszystko,
eby ich unikn". By moe to wanie dlatego wpltae si w zwizek
z osob niedostpn emocjonalnie. Ludzie niedostpni emocjonalnie czsto
robi wszystko, co w ich mocy, aby unikn konfrontacji, poniewa kon
frontacja wymaga emocjonalnej obecnoci. Ludzie myl czsto konfrontacj
z agresj, sdzc, e konfrontacja musi by gona, napastliwa i gniewna.
Konfrontacja moe by jednak zupenie inna. Przynosi znacznie lepsze
185
Asertywno
Asertywno jest twoim celem. Pamitaj, e ludzie asertywni prosz o to,
czego pragn, nie pozwalaj, by inni uczynili z nich ofiary, i pozostaj w po
lu Poszukiwacza Rozwiza.
Kiedy jeste asertywny, a nie agresywny, stwarzasz swemu partnero
wi bezpieczne rodowisko. To bardzo wane, bo, jak zapewne pamitasz, dla
wielu osb niedostpnych emocjonalnie bezpieczestwo jest kluczow kwe
sti. Jeli wyraasz si jasno, jeste asertywny i panujesz nad wasnymi
emocjami, twj partner poczuje si wystarczajco bezpiecznie, aby odsoni
si nieco bardziej i wysucha tego, co masz mu do powiedzenia.
Pamitaj jednak, e nawet jeli doprowadzasz do konfrontacji z inn
osob, twoim celem jest nadal znalezienie rozwizania problemu, a nie za
atakowanie drugiego czowieka lub narzucenie mu wasnych pogldw.
Przeformuowanie
Technika przeformuowania (czyli nadania nowych ram) wywodzi si
z terapii rodzin i jest bardzo skuteczna w przeamywaniu impasw komuni
kacyjnych. Dziki niej druga osoba czuje, e naszym celem jest udzielenie jej
wsparcia, a nie zaatakowanie jej. Przeformuowanie pozwala czowiekowi
otworzy si i sprzyja dostpnoci emocjonalnej.
Oto jak to dziaa. Potraktujmy pozycj przyjt przez dan osob jako
obraz, ktry przedstawia jej perspektyw. Obraz ten otoczony jest ram
(ang. frame), ktra zmienia si w zalenoci od sytuacji. Celem przeformu
owania jest zmiana owej ramy w taki sposb, by usprawni komunikacj.
Na przykad: czy zdarzyo ci si kiedy nazwa wyzwaniem" co, co
wydawao si bardzo nieprzyjemne lub niebezpieczne? Czy do drzwi twojej
lodwki przytwierdzony jest jeden z tych magnesw, na ktrych widnieje
napis: Ewa nie jest gruba, jest po prostu nieco puszysta"? Czy kiedykol
wiek wykazae si wielkim taktem i nazwae koncert skrzypcowy swojego
bratanka interesujcym"? Jeli tak, to ju teraz wiesz co o przeformuowaniu.
Peggy i Laura byy przyjacikami od wielu lat. Kiedy Peggy zwizaa
si z pewnym mczyzn, Laura poczua, e jest jedn z ofiar jego jawnych
wysikw wyeliminowania wszystkich przyjaci Peggy. Laura bolaa nad t
strat i wciekaa si, bo kiedykolwiek prbowaa skontaktowa si z Peggy,
187
Granice
Oglnie mwic, ludzie niedostpni emocjonalnie nie maj zdrowych granic.
W zamian zakuwaj si w zbroj, ktra cakowicie ogradza ich od wiata.
Jeli zwizae si z kim o nieprawidowych granicach, twoje granice mu
sz by doskonae, bo tylko wtedy uchroni ci przed krzywd i cierpieniem.
Aby zachowa dobre granice, musisz pozostawa w polu Poszukiwa
cza Rozwiza i zachowywa si asertywnie. Dobre granice pozwalaj ci
ograniczy dostp innej osoby do twego ycia i emocji, nie odcinajc jej od
189
190
S asertywni
Nie plotkuj
Zakazane dlaczego"
Jednym z pierwszych krokw w mojej pracy z parami jest zakazanie obojgu
partnerom zadawania drugiej osobie pytania dlaczego?". Postpujemy tak,
poniewa owo dlaczego?" prowadzi wprost ku obwinianiu. Czsto samo
pytanie niesie w sobie agresj, jako e zawiera niewidzialne zakoczenie, na
przykad: Dlaczego, do diaba, zrobia
?".
Najwaniejsze jest jednak to, e ludzie uywaj sowa dlaczego" tak,
jakby wyjanienie byo rwnoznaczne z rozwizaniem problemu lub stano
wio magiczny rodek, ktry umierza emocjonalny bl. Powszechnie uwaa
si, e wiedza, dlaczego kto dokona takiego a nie innego wyboru moe
w jaki sposb zlikwidowa cierpienie, a tym samym rozwiza problem.
Pamitaj jednak, e wyjanienie nie jest usprawiedliwieniem. Nic nie zmie
ni si tylko dlatego, e wyjaniono motywy jakiego dziaania.
Kiedy jedna ze stron zadaje drugiej pytanie dlaczego?", zmienia
w ten sposb kierunek komunikacji. Zamiast koncentrowa si na znalezie
niu rozwizania, wymiana skupia si na zadowoleniu pytajcego partnera.
Nawet jeli wyjanienie jest negatywne, ten, kto pyta, zyskuje moc, ponie
wa usiuje zepchn drug osob do defensywy. W ten sposb orodek
uwagi oddala si rwnie od pozytywnej wizi emocjonalnej, kiedy jedna ze
stron dokada wszelkich stara, aby wyjani to, czego czsto nie sposb
wytumaczy. Zazwyczaj wyjanienie tylko komplikuje sytuacj, poniewa
motywy naszych decyzji rzadko bywaj proste i oczywiste.
Wrd wielu par, z ktrymi zetknam si w trakcie mojej praktyki,
powszechnym problemem by pozamaeski romans jednego z partnerw.
Niezmiennie dochodzimy w takich sytuacjach do punktu, w ktrym ten
z partnerw, ktry nie dopuci si zdrady, zwraca si ku drugiemu i czsto
przez zy pyta: Ale dlaczego?".
Przyczyny zwizkw pozamaeskich s bardzo zoone. S take
bardzo osobiste i czsto trudno je uj w sowa, szczeglnie jeli partner,
ktry dopuci si zdrady, jest niedostpny emocjonalnie.
Osoba niedostpna emocjonalnie bdzie miaa trudnoci z rozpozna
niem wasnych stanw emocjonalnych; moe by rwnie lepa na emocjo
nalne reakcje zarwno swego pierwszego, jak i drugiego partnera (kochan
ka lub kochanki). Wyjanienie bywa zatem czsto raczej mechaniczne ni
emocjonalne, co dodatkowo powiksza cierpienie partnera.
191
Cele i struktura
Ludzie niedostpni emocjonalnie maj skonno do swobodnego dryfowa
nia przez zwizki. Pyn z prdem wytworzonym przez bardziej dostpnego
emocjonalnie partnera, dopki sytuacja nie stanie si dla nich niewygodna wtedy nagle si ulatniaj. To dryfowanie jest bardzo frustrujce dla ich
partnerw, ktrzy pragn, by zwizek rozwija si i posuwa naprzd. Dry
fowanie wynika z braku jasno okrelonych celw u emocjonalnie niedostp
nego partnera i/lub z braku struktury, ktra umoliwiaby ich osignicie.
W niektrych zwizkach obojgu partnerom brakuje celw i odpowied
niej struktury. Takie zwizki napdzane s pocztkowo przez jak ograni
czon w czasie si: wsplne lecz przelotne zainteresowania, zaangaowa
nie si w t sam kampani polityczn, wsplny projekt w pracy. Kiedy owa
sia napdowa znika, ulatnia si rwnie klej, ktry spaja dotd zwizek.
Przez jaki czas relacja utrzymuje si jeszcze na zasadzie przyzwyczajenia,
w pewnych niefortunnych wypadkach w nawyk prowadzi do nieszczliwe
go maestwa.
Ludzie niedostpni emocjonalnie czsto wietnie sobie radz w pierw
szej fazie zwizku po czci dlatego, e tak czsto nawizuj relacje z nowy
mi partnerami. Problem pojawia si wtedy, kiedy musz opuci w bezpie
czny, dobrze znany etap pocztkowy, aby wej w bardziej intymny, bliszy
i peniejszy zwizek. Poniewa osoba niedostpna emocjonalnie nie odnosia
wczeniej sukcesw w podobnej sytuacji, nie ma najmniejszego pojcia, jak
postpowa. Czuje si zagroona i w konsekwencji opuszcza zwizek. Osoba
bardziej dowiadczona na rnych etapach intymnych zwizkw moe ocze
kiwa od swego partnera umiejtnoci przechodzenia od jednej fazy do
drugiej; bdzie zatem niemile zaskoczona, kiedy okae si, e jej partner nie
potrafi sprosta temu zadaniu.
Jeli chcesz pomc sobie i partnerowi posuwa si naprzd, ustalaj z nim
wsplnie cele. Ustanawianie celw wymaga komunikacji w trybie skoncentro
wanym na rozwizaniach oraz asertywnoci bez uciekania si do agresji.
Vanesso, czuj si naprawd wietnie, kiedy jestemy razem i bardzo
lubi z tob wiczy. Chciaabym spdza z tob wicej czasu. Czy moemy
wiczy wsplnie dwa razy w tygodniu?". Oto ustanowia cel wraz ze stru
ktur, bo obie bdziecie musiay zaplanowa dodatkowe spotkania, uwzgld
niajc wasz dotychczasowy rozkad zaj. Plan ten bdzie wymaga od Vanessy zwikszonego zaangaowania. Powiedziaa jej take o swoich uczu
ciach, dziki czemu Vanessa atwiej zda sobie spraw z twojego emocjonal
nego zaangaowania. Ponadto twoja proba jest bardzo jasna, co pomoe jej
rozpozna twoje uczucia i uzyska kontakt z wasnymi.
Cele i struktura s niezwykle pomocne w relacjach z dziemi i dora
stajcymi nastolatkami, poniewa dziki nim wszystko staje si jasne i prze
widywalne. Cele i struktura pomagaj dzieciom zidentyfikowa wasne
193
Odpowiedzialno emocjonalna
Kady z nas odpowiada za wasne uczucia i emocje, a take za zachowania,
ktre stanowi ich konsekwencj. Ludzie niedostpni emocjonalnie nie bio
r na siebie odpowiedzialnoci za to, czego nie dostrzegaj u siebie i nie
potrafi rozpozna u innych. Zapytani wprost, czsto zaprzeczaj istnieniu
problemu lub spychaj odpowiedzialno na osob, ktra jest obecna emo
cjonalnie.
Owo zrzucanie odpowiedzialnoci wywouje frustracj, tworzy take
sprzyjajce naduyciom rodowisko, w ktrym partner dostpny emocjonal
nie czuje si opuszczony lub ma wraenie, e sta si ofiar manipulacji. To
on wykonuje ca emocjonaln prac, bez adnej reakcji ze strony niedostp
nego emocjonalnie partnera.
Teresa i Jerry zjawili si u mnie po okoo pitnastu latach mae
stwa. Teresa czua si opuszczona ze wzgldu na zaangaowanie Jerry'ego
w prac. Jerry twierdzi, e w ich maestwie wszystko jest w porzdku,
i sdzi, e przyczyn problemw s hormony Teresy.
195
Wykorzystanie narzdzi
Jeli bdziesz potrafi zastosowa opisane przeze mnie narzdzia - konfron
tacj, przeformuowanie, jasn komunikacj, dobre granice i odpowiedzial
no emocjonaln - w relacjach z emocjonalnie niedostpn osob, obniysz
poziom wasnej frustracji i pomoesz niedostpnemu emocjonalnie partne
rowi poczu si bezpieczniejszym i silniejszym, a tym samym uatwisz mu
otwarcie si i nawizanie kontaktu ze wiatem emocji.
Jeli stosujc te narzdzia, pozostaniesz na stanowisku Poszukiwacza
Rozwiza, zmniejszysz liczb konfliktw oraz podwyszysz poziom skutecz
noci rozwiza, co umoliwi okazanie szacunku wszystkim zaangaowa
nym osobom, a take rozwj i wprowadzenie zmian.
197
Rozdzia 18
Narzdzia zmian
i rozwoju
rzyjrzelimy si ju metodom, uatwiajcym wprowadzenie zmian
i rozwj twoich zwizkw. Teraz poznamy kilka narzdzi, ktre umo
liwiaj indywidualne zmiany i rozwj.
Podobnie jak w wypadku narzdzi skoncentrowanych na partnerze,
owe indywidualne metody wymagaj zaangaowania i wicze, aby mogy
sta si czci twojego ycia. Pamitaj, e zmiany wydaj si ludziom
niepokojce i uciliwe, nie dziw si wic, jeli odczujesz pewien dyskomfort
emocjonalny. Posu si raczej technik przeformuowania i potraktuj to
poczucie jako wiadectwo rozwoju.
Wewntrzny system
sprzenia zwrotnego
W jednym z poprzednich rozdziaw tej ksiki zastanawialimy si nad
umiejscowieniem kontroli jako jednym z czynnikw niedostpnoci emocjo
nalnej. Dla przypomnienia, w psychologicznym argonie termin umiejsco
wienie kontroli uywany jest w celu okrelenia, dokd sigaj ludzie, aby
rozpozna wasne emocje oraz ustali sposoby reagowania na otaczajcy ich
wiat.
Zewntrzne umiejscowienie kontroli oznacza, e dana osoba
zwraca si na zewntrz, prbujc ustali wasne reakcje i zidentyfikowa
uczucia. Zewntrzne umiejscowienie kontroli jest typowe dla dorastajcych
nastolatkw, ktrym bardzo zaley na opinii innych i ktrzy w swoim po
stpowaniu kieruj si reakcjami otaczajcych ich osb, tak aby zdoby
199
Nawizywanie kontaktu
z innymi ludmi
Umiejtno powizania emocji ciaa i ducha stanowi istotn cz nawizy
wania kontaktu z innymi. Jeli nie potrafisz dokona trafnej oceny wasne
go stanu emocjonalnego i zinterpretowa znaczenia tych emocji dla siebie
samego, nie bdziesz w stanie zinterpretowa uczu innej osoby.
Kiedy nauczysz si interpretowa i ocenia wasne uczucia, emocje
innych ludzi stan si dla ciebie znacznie janiejsze i zaczn peni rol
przewodnika, ktry pomoe ci wybiera pene szacunku i mioci reakcje
wzgldem twojego partnera lub jakiejkolwiek innej osoby.
206
ROZPOZNAWANIE WARTOCI
1. Podziel kartk na osiem kolumn. W nagwku kadej z nich umie
jedno z nastpujcych sw:
Rodzina
Spoeczno lokalna
Biznes
Religia/Duchowo
Szkoa
Ssiedztwo
Nard
Grupa etniczna
2. Wymie tyle wartoci, ile uda ci si znale dla kadej z tych
kategorii. Moesz to zrobi w cigu kilku dni lub tygodni, podczas
ktrych bdziesz zastanawia si nad tym, w co wierzysz.
3. Zastanw si kolejno nad/wszystkimi wymienionymi przez siebie
przekonaniami i przyznaj sobie od 1 do 10 punktw, w zalenoci
od tego, w jakim stopniu twoje postpowanie odzwierciedla wartoci
i przekonania, ktre wymienie dla kadej z kategorii. 1 oznacza
ani troch", a 10 - .zawsze". Dodaj wyniki uzyskane w kadej z ka
tegorii i podziel sum przez osiem. Im twj redni wynik jest bliszy
dziesiciu, tym wiksz masz jasno co do wasnych wartoci i tym
silniejsza jest zgodno pomidzy twoim yciem a wartociami, kt
re wyznajesz.
4. Przyjrzyj si uwanie tym wartociom, dla ktrych uzyskae wynik
poniej omiu punktw. Zastanw si, dlaczego w nie wierzysz,
skoro nie realizujesz ich w swoim yciu.
Budowanie zaufania
Kiedy dowiesz si ju, w co wierzysz, i pozwolisz, by te wartoci znalazy
odzwierciedlenie w twoim postpowaniu, staniesz si bardziej dostpny
emocjonalnie dla siebie i dla innych. Twoje emocje bd widoczne i spjne przestaniesz przypomina kameleona. Dziki tej przemianie innym ludziom
atwiej bdzie ci zaufa, a przecie dobre zwizki emocjonalne buduje si
wanie na zaufaniu.
Umiejtno wzbudzania zaufania i obdarzania nim innych jest jed
nym z najwaniejszych elementw procesu budowania wewntrznego syste207
trzeba nie tylko interpretowa emocje innych, ale przede wszystkim wczuwa si w nie i samemu ich dowiadcza.
Nie jest to ani tak natrtne, ani tak trudne, jak mogoby si wydawa.
Pozwl, e posu si przykadem. Jason mia pitnacie lat, kiedy zacz
am spotyka si z nim i z jego rodzicami, penic rol mediatora w coraz
gwatowniejszych ktniach, ktre midzy nimi wybuchay.
Wydawao si, e Jason nie potrafi skupi si na niczym poza wasny
mi potrzebami, nie zwaajc na potrzeby i pragnienia kogokolwiek innego,
a szczeglnie czonkw najbliszej rodziny. Wyraa swe dania gono
i agresywnie, zachowujc si jak ostatni dra w stosunku do wszystkich
dookoa - wobec rodzicw, nauczycieli, policjantw, dorosych w sklepach,
a nawet wobec mnie.
Podczas terapii pracowalimy ciko, prbujc stawi czoo kademu
problemowi, ktry si pojawia. Za kadym razem Jason trzyma si twardo
swojego stanowiska i nawet nie prbowa zrozumie swych rodzicw lub
w jakikolwiek sposb wczu si w ich sytuacj.
Jason chcia na przykad, eby rodzice pozwalali mu wraca do domu
po pnocy, i nie docierao do niego, e jest to nie tylko uciliwe i potencjal
nie niebezpieczne, ale take niezgodne z prawem, jako e w ich regionie
osoby poniej osiemnastego roku ycia obowizywaa godzina policyjna.
Jason powiedzia, e nic go to nie obchodzi. Chcia jedzi z przyjaci
mi na deskorolce tak dugo, jak mu si podobao. Negocjowalimy, argu
mentowalimy i rozmawialimy. W kocu Jason zgodzi si przestrzega
godziny policyjnej, ale i tak wraca do domu wtedy, gdy mia na to ochot.
Wzrusza ramionami, kiedy ostrzegalimy go, e moe zosta aresztowany,
lekceway zakazy wychodzenia z domu i inne kary stosowane przez rodzi
cw, przeklina ich i dopuszcza si sownej agresji wobec mnie, kiedy we
troje mwilimy mu, jak niewaciwe s jego wybryki. Ta wojna cigna si
miesicami, wywoujc frustracj u wszystkich zaangaowanych w ni osb
z wyjtkiem Jasona, ktry pozostawa nieugity i niedostpny.
Zastanawiaam si nad przerwaniem terapii, bo wydawao si, e
zmierzamy donikd. Jednak pewnego dnia Jason przesa na mj pager
wiadomo *911, co - wedug naszego kodu - oznaczao sytuacj wyjtkow.
Jason poprosi, ebymy spotkali si w cztery oczy. Kiedy si u mnie
zjawi, ucisn mnie serdecznie, co w jego wypadku byo bardzo niezwy
kym gestem. Nastpnie zacz mi mwi, jakim draniem by wobec swoich
rodzicw, rodzestwa, nauczycieli - a szczeglnie w stosunku do mnie. Je
stem zbyt cyniczna, eby da si nabra na podobne gwatowne przemiany,
jednak poparam jego zamiar przeproszenia rodzicw, rodzestwa i nauczy
cieli.
W cigu kilku kolejnych miesicy Jason wielokrotnie wykaza si
umiejtnoci rozpoznawania i wczuwania si w emocje innych. Nadal zda
rzao mu si dokonywa nierozwanych, typowych dla okresu dorastania
210
wyborw, ale potrafi nawiza kontakt z matk, kiedy bya na niego za,
i niewtpliwie by zdolny do empatii. Przykro sprawiaa mu nie tyle sytu
acja konfrontacji, ale wybory, ktrych dokonywa, i bl, jaki zaday one
innym ludziom.
Wreszcie pewnego dnia zapytaam go, co skonio go do zmiany i spra
wio, e sta si zdolny do wspodczuwania. Odpowiedzia, e bya to moja
opowie o amebie. Musiaam starannie przeszuka swoj pami, zanim
przypomniaam sobie, e kiedy zasugerowaam mu, i aby naprawd poj
to, co czuje jego matka, powinien sta si emocjonaln ameb", ktra
rozprzestrzeni si na wszystkie strony, tak by obj perspektyw i uczucia
innych. Powiedziaam mu wtedy, e jeli si tego nie nauczy, nigdy nie
osignie peni czowieczestwa. Widocznie w pojedynczy obraz by wystar
czajco ywy, aby wywrze na Jasonie wraenie, ktre zmienio jego ycie.
Budowanie empatii
Aby stworzy empatyczn wi musimy dosign wasnym sercem drugiej
osoby, wczu si w jej stan emocjonalny, a nastpnie - z tej perspektywy ofiarowa jej wsparcie. Wane, bymy nigdy nie mylili empatii ze wsp
czuciem.
Empatia to budowanie kontaktu emocjonalnego przy zachowaniu
dobrych granic. Osoba empatyczna potrafi powiedzie: Wiem, jak
to jest, kiedy odczuwa si smutek, i jeli mog cokolwiek dla ciebie
zrobi, prosz, daj mi zna".
Wspczucie natomiast oznacza raczej: Czuj si dokadnie tak
jak ty; zaatwi to za ciebie i sprbuj wszystkiemu zaradzi".
Wspczucie odbiera drugiej osobie moc i oddaje j osobie wsp
czujcej.
Empatia pozwala obu osobom zachowa si i prawo wyboru.
Wspczucie jest intelektualne.
Empatia jest emocjonalna.
Wspczucie jest zewntrzne.
Empatia jest wewntrzna.
Czy zatem wiesz, co czuj inni? Oczywicie, bdzie si to rni od
odczytywania wasnych wskazwek emocjonalnych, bo nie moesz si opie
ra na wewntrznym procesie (emocjach ciaa). Prbujc rozpozna uczucia
innych, wykorzystujesz wskazwki wizualne, dowiadczenie oraz umiejt
no uwanego suchania.
211
Wskazwki wizualne
Wskazwki wizualne to jzyk ciaa. By moe pamitasz, e analiza mowy
ciaa staa si modnym kierunkiem psychologii popularnej w poowie lat
siedemdziesitych, skupiajc uwag ludzi na uwanym obserwowaniu in
nych.
rdem oglnego wraenia moe by sposb, w jaki dana osoba siedzi
lub stoi (czy jest rozluniona, spita, pochylona do przodu i nastawiona na
suchanie, czy te cakowicie zamknita, ze skrzyowanymi ramionami i no
gami), wyraz jej twarzy, a take ton gosu.
Jzyk ciaa jest wan metod odczytywania emocji innej osoby. Im
duej trwa zwizek, z tym wiksz atwoci odczytujesz owe wskazwki
u partnera. Potrafisz take coraz trafniej je interpretowa, pod warunkiem,
e twj partner jest emocjonalnie dostpny.
Czsto bdnie odczytujemy uczucia naszych partnerw, poniewa nie
zbudowalimy z nimi emocjonalnej wizi i nie wpisalimy si na t sam
emocjonaln list. Bez wizi i wsplnych ustale adna ze stron nie dyspo
nuje fundamentem dowiadczenia, na ktrym mona by budowa konstru
ktywne wnioski.
Szablon oczekiwa
Dowiadczenie kroczy rami w rami z wizualnymi wskazwkami, moe
jednak zawie nas w puapk dokonywania przedwczesnych ocen i oczeki
wa, e dana osoba zachowa si w konkretny sposb.
Czy kiedykolwiek zdarzyo ci si uzbroi i przygotowa na oczekiwan
reakcj partnera, szefa lub rodzica, a potem poczu si cakowicie bezbron
nym, kiedy owa reakcja okazaa si zupenie inna, ni si spodziewae?
Szykujesz si na bitw, a zamiast niej otrzymujesz propozycj wsppracy.
Zaczynasz si wtedy zastanawia, czy co przeoczye, czy te druga osoba
po prostu si z ciebie naigrywa. W obu wypadkach oczekiwania doprowadzi
y do zwtpienia w siebie.
Dowiadczenie moe by niezwykle pomocne w interpretowaniu emo
cji innych - pod warunkiem, e nie wie si z dokonywaniem ocen a priori
ani ze sztywnym zbiorem oczekiwa. Im wicej informacji na temat danej
osoby przechowujesz w pamici, tym atwiej jest ci interpretowa jej uczucia
na podstawie tego, co widzisz i syszysz.
Byoby cudownie, gdyby kady z nas by doskonaym suchaczem.
Problemy komunikacyjne waciwie przestayby istnie. Jednake wi
kszoci osb daleko do doskonaoci w dziedzinie suchania. Rozpraszaj
nas rne rzeczy - zarwno wewntrzne, jak i zewntrzne. Telewizja, sprzt
stereo, ruch uliczny, komputery, dzieci, ludzie wok nas, a take nasze
wasne myli - wszystko to przeszkadza nam w uwanym suchaniu.
212
Cele i struktura
Jedn z cech wsplnych dla ludzi dostpnych emocjonalnie jest to, e maj
oni osobiste cele, ktre wiod ich przez codzienne ycie. Wikszo osb
213
z faktu, e taki cel nie byby ani moliwy do osignicia, ani realistyczny.
A jednak, jeli kiedy znajd magiczn lamp Alladyna...
Podczas ustanawiania celw powiniene rozway takie czynniki jak
wasne talenty i zdolnoci, ktre umoliwi ci realizacj zamierze; koszty zarwno finansowe, jak i psychologiczne; praktyczne znaczenie ewentual
nego sukcesu; a take sposoby, w jakie w cel udoskonali i wzbogaci twoje
ycie.
Plan dziaania
Kiedy podje ju decyzj i wyznaczye cel, kolejnym krokiem jest opraco
wanie planu dziaania, dziki ktremu bdziesz mg go osign. To wa
nie w tym momencie na scenie pojawia si struktura. Ludzie o wyranych
celach i jasno okrelonych planach dziaania maj najwiksze szanse na
odniesienie sukcesu. Plan jest fundamentem, na ktrym zbudujesz poda
ne rezultaty. Plan determinuje struktur.
Postanawiasz, na przykad, e chcesz ukoczy przerwan przed laty
nauk w college'u. Dzwonisz do szkoy i dowiadujesz si, e zostao ci do
zaliczenia trzydzieci testw: dziewi z matematyki, sze z jzyka, dzie
si z fizyki, a pozostae - z przedmiotw, ktre wybrae w ramach podsta
wowego kierunku studiw. Decyzja ukoczenia college'u jest celem rednio-,
a moe nawet dugoterminowym.
Przedmioty, ktre musisz zaliczy, s czci planu realizacji twoich
zamierze. Zdajesz sobie spraw, e nie zdoasz zaliczy wszystkich jedno
czenie, zatem jednym z pierwszych, niezbdnych krokw jest opracowanie
planu, ktry pozwoli ci oszacowa czas, ktry moesz powici na chodze
nie do szkoy i nauk, oraz sum, jak bdziesz musia zainwestowa w zaj
cia, i oczekiwany termin ukoczenia college'u.
Kiedy dysponujesz ju tymi informacjami, kolejn czci planu jest
podjcie decyzji, ile przedmiotw musisz zaliczy w cigu semestru, aby nie
przekroczy zaoonego terminu ukoczenia szkoy, oraz jak poczy te
zajcia tak, eby nie poczu si ani znudzony, ani przeciony.
Gdy podje ju decyzje w tych kwestiach, moesz opracowa osta
teczn wersj planu, zawierajc harmonogramy, spisy, rozwizania finan
sowe i oczekiwane rezultaty. Dysponujesz zatem struktur, na ktrej b
dziesz umieszcza poszczeglne czci skadowe oglnego planu do momen
tu, kiedy zdoasz je osign.
Tworzenie struktury
Struktura, czyli szkielet dziaa danej osoby, nadaje jej yciu granice i defi
niuje je. Ta wanie zaleta starannie kierowanej, ustrukturalizowanej kon
centracji zapewnia czowiekowi emocjonaln baz, dziki ktrej moe
215
Rozdzia 19
Zaburzenia osobowoci
Pozwl, e sprecyzuj okrelenie zaburzenie osobowoci. Cecha osobo
woci jest trwaym elementem osobowoci danego czowieka, wbudowa
nym na stae w jego postaw wobec wiata. Przykadem cechy moe by
prostolinijno w wyraaniu myli i uczu.
Prawdopodobiestwo, e osoba prostolinijna zmieni swj sposb wy
raania opinii, moe by niewielkie, jednak owa cecha zwykle nie zakca jej
relacji z innymi. Ludzie, ktrzy znaj t osob, wiedz, e jej styl komuniko
wania si jest niezwykle prostolinijny. Albo zatem akceptuj jej bezpored
nio, albo dystansuj si wobec niej. W skali globalnej cechy osobowocio
we nie uniemoliwiaj nam jednak osignicia peni ycia i tworzenia au
tentycznych wizi z innymi.
Kiedy cechy zaczynaj utrudnia ludziom budowanie zwizkw, w te
rapeutycznym biznesie" okrela si je mianem zaburze osobowocio
wych.
Zaburzenia osobowociowe dziel si na zachowania, ktre wy
wieraj powany, negatywny wpyw na innych, oraz na takie, ktre oddzia
uj ujemnie na Ja". Oczywicie w tej chwili interesuj nas przede wszyst
kim zaburzenia osobowociowe majce wpyw na innych ludzi. Nale do
nich:
Zaburzenie narcystyczne - dotyczce osb, ktre wierz, e wiat
krci si wok nich. Ludzie ci zwykle manipuluj innymi, s chodni
i zdystansowani. Wykorzystuj innych dla wasnej przyjemnoci
albo po to, by osign swoje cele, nie zwaajc przy tym na niczyje
uczucia.
Zaburzenie histrioniczne - odnoszce si do osb, ktre z wszyst
kiego robi prawdziwy dramat. Ich emocjonalna scena jest tak
wielka, e otaczajcy je ludzie nigdy nie s pewni rzeczywistej wagi
problemu. Owa skonno do dramatyzowania odstrcza od nich
innych.
Zaburzenie zalene - dotyczce ludzi, ktrzy nie mog funkcjo
nowa, jeli kto inny nie mwi im, co robi. S to ludzie typu
Velcro", ktrzy przywizuj si do drugiej osoby za pomoc ostrych
hakw, niezdolni do podejmowania samodzielnych decyzji lub nie
zalenych dziaa.
Zaburzenie borderline (z ang. - graniczne) - odnoszce si do
osb, ktre wrcz panicznie boj si porzucenia, i aby si przed nim
uchroni, manipuluj innymi oraz zadrczaj ich swoim strachem.
226
Czsto bywaj mciwe, jeli nie dostaj tego, czego chc. Podejmuj
rwnie rozpaczliwe prby podtrzymania wizi z obiektem swej
mioci. Maj bardzo niestabilny obraz siebie, nieustannie si zmie
niaj i czsto angauj si w niezwykle destrukcyjne dziaania
takie jak niekontrolowane napady wydawania pienidzy, przypad
kowe kontakty seksualne, uzalenienia, prby samobjcze lub inne
autodestrukcyjne zachowania. Ma to na celu utrzymanie partnera
przy sobie w jedyny znany im sposb - poprzez wprowadzenie chao
su.
Zaburzenie antyspoeczne - dotyczce przestpcw i innych lu
dzi, ktrzy maj zwyczaj krzywdzi innych. Cierpi na nie niemal 85%
winiw. Ludzie ci s najbardziej bezwzgldnymi z otrw; krzyw
dz i uprzedmiotowiaj wszystkich wok. S tak odlegli od was
nych emocji jak Pluton od Soca. Rzadko interesuje ich zbudowanie
emocjonalnej wizi z kimkolwiek, chocia mog mie wielu partne
rw seksualnych, a nawet zdecydowa si na kilka zwizkw ma
eskich. Nie s to jednak wizy mioci, lecz wzorce krzywdy
i naduy.
Zaburzenie socjopatyczne - termin obecnie nieuywany; diag
nostycy zastpili go okreleniami zaburzenie antyspoeczne" i za
burzenie narcystyczne". Sdz jednak, e powinnimy zacz stoso
wa go ponownie, poniewa osoby socjopatyczne nie maj w sobie
nic ludzkiego - brak im duszy. Traktuj one innych jak przedmioty,
wykorzystujc ich w niebezpieczny i niszczcy sposb. Socjopaci
maj zwykle znacznie wicej umiejtnoci spoecznych ni przecit
na osoba antyspoeczna. Umoliwia im to wywieranie znacznie
silniejszego wpywu na swe ofiary, poniewa pozornie nawizuj
kontakt. S potnymi manipulatorami i zdecydowanie najgro
niejszymi osobami, z jakimi moesz si spotka.
Zaledwie niewielki odsetek populacji cierpi na zdiagnozowane zabu
rzenia osobowoci, std nieczsto spotyka si osoby, u ktrych cechy osobo
wociowe przeksztaciy si w powany problem. Jeeli jednak zetkniesz si
z kim takim, wane, aby mia wiadomo, e zaburzenie osobowociowe
stanowi trway element jego tosamoci, a prawdopodobiestwo jego zmia
ny - choby w niewielkim stopniu - jest bliskie zeru.
Bez wzgldu na twoj wytrwao i oddanie nie bdziesz w stanie
zmieni samego rdzenia Ja" drugiej osoby. Twj problem polega na tym, e
tak bardzo kusi ci, eby sprbowa.
Pragn take podkreli, i w kadym z nas mona odnale niektre
spord cech skadajcych si na zaburzenia osobowoci. Cechy te formuj
nasze wntrze; kiedy jednak cecha przeksztaca si w zaburzenie osobowo
ci, nasza wewntrzna forma ulega zniszczeniu, co przypiecztowuje niedostp
no emocjonaln i odbiera szanse na wprowadzenie pozytywnych zmian.
227
Prawdziwa trucizna
Przyjrzyjmy si zatem niektrym spord ludzi, ktrych powinno si ozna
czy ostrzegawcz etykiet. Opisane przykady maj uatwi ci wyobraenie
sobie danego zaburzenia osobowoci i jego udzia w realnym yciu.
Najbardziej toksyczni:
oszuci, przestpcy i seryjni m o r d e r c y
Ponad dwadziecia lat temu Ted Bundy z kilku powodw skupi na
sobie uwag caego kraju. Po pierwsze, by seryjnym morderc, ktrego
udao si uj ywego. Po drugie, ponosi odpowiedzialno za fal mor
derstw modych kobiet, jaka przetoczya si przez Stany Zjednoczone. Po
trzecie wreszcie, by bardzo inteligentny i wydawa si taki normalny! Na
fotografiach Bundy wyglda jak facet z ssiedztwa, zawsze gotowy przyj
z pomoc, kiedy trzeba wypchn samochd z zaspy nienej.
Dla mnie Ted Bundy oznacza koniec niewinnoci, jeli chodzi o to
ksycznych ludzi. Dotd sdziam, e potwr bdzie wyglda jak filmowa
bestia. Tymczasem przypomina on raczej chopaka, z ktrym umawiaam
si na randki! Pamitam, jaki przeyam wwczas wstrzs, jednak doce
niam rwnie wiedz, ktr wyniosam z owego dowiadczenia. Odtd je
stem znacznie ostroniejsza w wyciganiu wnioskw na temat innych na
podstawie ich wygldu.
Ted Bundy jest przedstawicielem najbardziej skrajnej grupy toksycz
nych osb. Naley do socjopatw, w ktrych nie tli si nawet iskierka czo
wieczestwa. Do tej kategorii zalicza si rwnie kilku innych legendarnych
socjopatw - weszli oni na stae do popkultury, a ich nazwiska stay si
synonimami za.
Obok Teda Bundy'ego i innych socjopatw wrd ludzi skrajnie toksycz
nych moemy take wyrni tych, ktrzy, cho nie popeniaj morderstw,
potrafi dostrzega w innych tylko bezwolne przedmioty. Prawdopodobie
stwo spotkania seryjnego mordercy jest bardzo niewielkie, jednak znacznie
czciej los moe postawi na naszej drodze chodnego, zachowujcego dys
tans manipulatora.
Posu si przykadem. Connie zjawia si w moim gabinecie, ponie
wa miaa problemy z trojgiem swych dorastajcych dzieci. Niepokoia j take
ich relacja z Maxem - mczyzn, ktrego polubia przed trzema laty.
228
w nim nic, z czym mona by nawiza kontakt, a jego partner traci ogrom
nie duo energii, prbujc zbudowa wi na fundamentach kamstwa.
Posu si tu przykadem. Moja przyjacika, Melissa, poznaa Chucka w barze. By od niej starszy i zupenie j oszoomi opowieciami o swych
miaych wyczynach w Wietnamie, gdzie suy pono jako pilot helikoptera.
Powiedzia jej, e pracowa tam dla Air America. Melissa - wielce podekscy
towana - wyznaa mi, e Chuck jest szpiegiem! Chuck powiedzia jej rw
nie, e obecnie uczestniczy w tajnych misjach CIA, i napomkn co o lo
tach z Florydy do Ameryki aciskiej. Bya zauroczona. Kiedy powiedzia
am jej, e si niepokoj, bo szpiedzy zwykle nie opowiadaj nowym znajo
mym o swych szpiegowskich misjach, bez wahania stana w jego obronie.
W kocu Chuck i Melissa zamieszkali razem. Chuck przypisywa swo
je problemy seksualne wojennym ranom, wyjania, e jego niepewna sytu
acja finansowa wynika z chwilowego braku dostpu do kont w bankach
szwajcarskich. Powiedzia te Melissie, e nie moe podj staej pracy, bo
musi by gotw na kade wezwanie swych tajnych przeoonych, oraz prze
konywa j, i ma ogromne szczcie, mogc zapewni mu dach nad gow,
jedzenie i rozrywk, poniewa w ten sposb dowodzi, e jest lojaln obywa
telk Stanw Zjednoczonych.
Od czasu do czasu znika na kilka dni, a kiedy wraca, opowiada jej
mnstwo nowych historii. Melissa pracowaa na dwa etaty, sypiaa bardzo
niewiele i coraz bardziej wciekaa si na Chucka za jego nieobecno w jej
codziennym yciu. Wtedy Chuck nagle znikn.
Tym razem nie pojawi si przez p roku, a nawet wtedy Melissa
spotkaa go zupenie przypadkowo. Niespodziewanie wpada na niego na
ulicy w ssiednim miasteczku, gdzie spacerowa, obejmujc kobiet w bar
dzo zaawansowanej ciy, ktra przedstawia si Melissie jako jego ona.
Kolumbijscy krlowie narkotykw i wojenne rany!
Toksyczni oszuci zaliczaj si do tej samej kategorii, poniewa ich
ycie rwnie opiera si na fundamencie kamstw, jednak w ich wypadku
owe kamstwa su ukryciu licznych przygd miosnych przed partnerem
z pierwotnego zwizku.
Krtka uwaga na temat romansw. Niestety, ludzie decyduj si cza
sami na nawizanie romansu poza staym zwizkiem. Ta decyzja rzadko ma
cokolwiek wsplnego z pierwotnym zwizkiem, cho osoba, ktra wykonuje
skok w bok, moe obwinia o to swego partnera.
Romans to zazwyczaj kiepska technika radzenia sobie z uczuciem
strachu, zagubienia lub nieudolnoci. Jest jednak technik, ktra sieje stra
szliwe emocjonalne spustoszenie.
Na szczcie jednak, wikszo osb, ktre decyduj si na przygod
poza swym gwnym zwizkiem, nigdy nie podejmuje takiej decyzji po raz
233
236
55 - 79 punktw:
8 0 - 1 0 9 punktw:
110 - 1 3 4 punktw:
135 - 1 5 9 punktw:
ponad 160 punktw:
238
Zdrowe wybory
Nikt nie jest doskonay. Na caym wiecie nie ma nikogo, kto mgby wej
w nowy zwizek bez adnych obcie; niewielu jest take ludzi, ktrzy nie
s w stanie zmieni si tak, by mogli tworzy blisze zwizki i osign
wiksz dostpno emocjonaln. Ludzie nieustannie si zmieniaj. Dobry
zwizek bdzie sprzyja zdrowym zmianom i wspiera je, w miar jak oboje
bdziecie si starali dopasowa i jeszcze silniej zwiza ze sob, aby uczyni
wasz zwizek mocniejszym.
Jak zatem rozpozna zdrowych ludzi, ktrzy potrafi si zmienia
i stan si dobrymi partnerami?
1. Suchaj. Suchaj uwanie tego, co ludzie mwi o swoich poprzed
nich zwizkach, przygldaj si ich wiziom rodzinnym i poznaj ich
uczucia wobec samych siebie.
2. Odczuwaj. Wyraaj swoje uczucia nie tylko wobec zwizku, ale take
wobec ycia w ogle. Jeli druga osoba potrafi mwi o swoich uczu
ciach i okaza je, dysponujecie materiaem potrzebnym do stworzenia
dobrego zwizku.
3. Dj sobie czas. Poznanie kogo wymaga czasu. Nie moesz zaka
da, e co przybierze podany kierunek tylko dlatego, e si dobrze
zapowiada i ty tego chcesz. Musisz pozwoli zwizkowi rozwija si
i umacnia w jego wasnym tempie.
4. Odwouj si do swojego zdrowego rozsdku. Kiedy zabrzmi
twoje dzwonki alarmowe, zatrzymaj si i posuchaj ich, aby ustali,
dlaczego si wczyy. Jeli przez dugi czas pozostawae w negatyw
nym zwizku, pozytywna relacja moe ci si pocztkowo wydawa
dziwaczna, lepiej wic nie wskakuj w ni zbyt szybko. Uyj swego
rozsdku i rozwa sytuacj bez filtra poprzednich zych dowiadcze.
5. Suchaj przyjaci. Jeeli twoi przyjaciele popieraj twj zwizek
albo - przeciwnie - staraj si powiedzie ci, e nie wyglda on najle
piej, nie lekcewa ich. Posuchaj ich opinii i we je pod uwag przy
podejmowaniu wasnej decyzji.
6. Bd wierny swojemu Ja". Jeli najgbsza cz twojej jani
czuje si dobrze w zwizku - prawdopodobnie jest on dobry. Uwierz,
e twj najgbszy wewntrzny gos potrafi rozpozna dobr rzecz,
kiedy tylko si pojawi.
Pamitasz przyjcie, od ktrego zaczlimy? Mam nadziej, e za
miast pj na to przyjcie, by moe spdzisz wieczr w domu, z interesuj
c ksik, i poczekasz, a wydar2y si co dobrego!
ycz ci wiele szczcia i dobrych zwizkw! Pamitaj, e zasugujesz
nie tylko na to, aby zaproszonaeje^mprzyjecie, ale take na to, by sta si
gociem honorowym!
240
Rozwizywanie konfliktw
McKay, M., Davis, M., Fanning, P. (1983). Messages: The Communication Skills
Book. Oakland, CA: New Harbinger Publications.
Scott, G.G., (1992). Resolving Conflict with Others and Within Yourself.
Oakland, CA: New Harbinger Publications.
Rozwj i zmiany
Burns, D. (1986). Intimate Connections. New York: William Morrow & Sons.
Forward, S., Torres, J. (1999). Dlaczego on nie kocha, a ona za nim szaleje.
Wyd. II. Pozna: Dom Wydawniczy Rebis.
Norwood, R. (1999). Kobiety, ktre kochaj za bardzo i cigle licz na to, e on si
zmieni. Wyd. II. Pozna: Dom Wydawniczy Rebis.
241
Granice
Katherine, A. (1993). Boundaries: Where You End and I Begin. New York:
Fireside.
Samoocena
Burns, D. (1993). Ten Days of Self-Esteem. New York: William Morrow & Sons.
Jeffers, S. (1995). Mimo lku. Jak y szczliwie i aktywnie wbrew drczcym
nas obawom. Warszawa: Medium.
Indeks
A
dowiadczenia
agresywno 108,162,163,182-184,185-187
akceptacja
bezgraniczna 24-25
bezwarunkowa 24-25
alkoholicy zob. holicy
antyspoeczne zaburzenie osobowoci 227
asertywno 108,162,187
E
emocje
- a normy 53-55
- a potrzeby 83
B
behawioryzm 151
bezsilno zob. moc osobista
Biedactwo 164-167
- relacja Biedactwo/Biedactwo 174-175
- relacja Gracz/Biedactwo 173-174
- relacja Opiekun/Biedactwo 173
- relacja Oskaryciel/Biedactwo 164-167
- relacja Oskaryciel/Biedactwo/Opiekun
176
Bond zob. James Bond
borderline, zaburzenie osobowoci 226-227
F
fiksacja rozwojowa 135
C
cecha osobowoci 226
cele
-
indywidualne 213-216
terminowe 194-195,214
- w zwizkach 193-195
Creczka Tatusia 24-26
stan umysu 43
cza-cza 89-90
D
depresja 41
dostpno emocjonalna 49
dostpno w zwizku 79-81
dowiadczenie 26
a oczekiwania 212-213
G
Gboko Zrozpaczeni 81-85
gniew 40,54-56
- model gniewu 54-55
Gracz 169-171
- relacja Gracz/Biedactwo 173-174
- relacja Gracz/Gracz 175
- relacja Opiekun/Gracz 169-171
- relacja Oskaryciel/Gracz 171
granice
- brak toksyczny 235
- charakterystyka 68-69
- dobre 189-191
lista zachowa 190
wyznaczanie 182
H
histrioniczne zaburzenie osobowoci 226
holicy 26-29,142-144
- stan umysu 43
- uzalenieni od substancji 27,28-29
uzalenieni od zachowa 27-28
I
Indiana Jones zob. Indy
Indy 20-22
- stan umysu 43
intelektualizowanie 39,99-104 zob. Emocjonal
ny Einstein
J
James Bond 34-36
- stan umysu 43
jzyk ciaa 212
K
katastrofista 128-129
komunikacja 108,158,179-185,191-192
konfrontacja 185-187
kontrolowanie 70-72,114,161,223-224,234
zob. wadza w zwizku
- przez Biedactwo 165
- przez Opiekuna 167-168
przez Oskaryciela 162-163
L
lk 41-42
Lokalizacja Emocjonalna 158-175
- schemat 159,172
acuch 86-88
M
Magiczne Pytanie doktora Collinsa 177
Magiczne Sowa doktora Collinsa 177,178
moc osobista 57-60,106-108,118-119,138,
163
model gniewu Jima Keenana 54-55
N
naciskanie guzika 51-52
nadopiekuczo 167
244
narcystyczne zaburzenie osobowoci 226
Narcyz 31-33,131-136
- skrajny narcyzm 232
stan umysu 43
narkomani zob. holicy
niedostpno emocjonalna
- test 155-156
nieprzywizani, 65-67
normy 53
O
odpowiedzialno emocjonalna 195-197
ofiara 57-60,118-119,140,220
Opiekun 167-169
- relacja Opiekun/Biedactwo 173
- relacja Opiekun/Gracz 169-171
- relacja Opiekun/Opiekun 175
- relacja Oskaryciel/Biedactwo/Opiekun
176
- relacja Oskaryciel/Opiekun 172-173
Oskaryciel 162-164
- relacja Oskaryciel/Biedactwo 164-167
- relacja Oskaryciel/Biedactwo/Opiekun
176
- relacja Oskaryciel/Gracz 171
- relacja Oskaryciel/Opiekun 172-173
- relacja Oskaryciel/Oskaryciel 174
P
plan dziaania 215
poczucie bezpieczestwa 138
poddanie si 106
podwjny wze 234,236
Poszukiwacz Rozwiza 161-162,176,177
185
potrjne poczenie 176
pourazowy zesp stresu 203-204
pracoholicy 28 zob. holicy
prawda 36,68,116,119,120
przeformuowanie 187-189
przemoc emocjonalna 140-141
przyciskanie guzika 51-52
przywizani z poczuciem bezpieczestwa 6 5 67
przywizani bez poczucia bezpieczestwa 6567
PTSD zob. pourazowy zesp stresu
pytanie otwarte 181
R
Rakieta 145-149
rodzice 150-154
Romeo 18-20,93-98
- stan umysu 43
rozwizywanie problemw
- zasady komunikacji 184-185
rwnowaga si w zwizku 106-109
S
samoocena 67-68,108
- budowanie pozytywnej 221-224
- niska 127,129
sekret 35,75-77,116-120 zob. James Bond
Skaa 145-149
liskie Stworzenie 33-34
- stan umysu 43
smutek 40-41
socjopatyczne zaburzenie osobowoci 227
sprawa osobista 35
sprzenie zwrotne zob. umiejscowienie kontroli
- wewntrzne
brak, u Narcyzw 133,135-136
budowanie 201,205,207-208,
209,213
charakterystyka 60-64,199-200
- zewntrzne
charakterystyka 60-61
stan umysu 40-48
- t e s t 43^18
stoicyzm 122
strach 41-42
struktura 25,193-194,215-216
Synek Mamusi zob. Creczka Tatusia
Szara Strefa 50-53
szczero 36,68,116-120
T
tak, ale 126-130,171,236
tango 90-91
terapeuta 217-220
przestpcy 228-231
toksyczny balon 72-74 zob. wspomnienia
- t e s t 74
tory 88-89
troska 167
U
uczucia zob. emocje
ulego 106
umiejscowienie kontroli 199 zob. sprzenie
zwrotne
- zewntrzne 61,199-200
- wewntrzne 62,200
uprzedmiotowienie 20,23
Upychacze emocji zob. emocje, upychanie
uzalenienie 26-27,143,235
W
wartoci 205-206
- t e s t 207
wadza w zwizku 106,138,168,174,175,231
zob. kontrolowanie
wspomnienia
- toksyczne 121-125 zob. toksyczny balon
traumatyczne 202-204
wspodczuwanie zob. empatia
wspzaleno w zwizku 137-141
wstyd 163-164
wymiana 158
Z
zaburzenie osobowoci 226-228
zadowolenie 42
zalene zaburzenie osobowoci 226
zaufanie 66-67,207-209
zo 40
zwizek zob. dostpno w zwizku, wadza w
zwizku
- na krawdzi 110-115
test toksycznoci 237-238
245
Gdaskie W y d a w n i c t w o Psychologiczne
Twoim partnerem
w psychologicznej
edukacji
GWP
Jan
Slrclan
Psychologia
I'odnv/nik akademicki
I'txlxluirv
I iisvclinlomi
;
Psychologia
Podrcznik akademicki
redakcja naukowa Jan Strelau
wrzesie 1999
powsta pod patronatem Komitetu Nauk
Psychologicznych PAN
napisany zosta przez 47 najwybitniejszych
w swych specjalnociach polskich psychologw
dotowany przez Ministerstwo Edukacji Narodowej
Inn
Strrliiu
Psychologia
Jan Slrrlau
&
Psychologia
I'odirc/nik akademicki
I'SWIIIIID'J-III
i oiinllin
Podrcznik akademicki
.h'tiuoslka
iv .spn/n-zciis/inr
listopad 1999
i I-ICDICIIIY jisYrholotai
siosoivuiivj
grudziel999
Gdaskie Wydawnictwo Psychologiczne ul. Bema 4/la. 81-753 Sopot tel./fax (058) 551 61 04, e-mail: gwp@gwp.gda.pl
Zapraszamy do odwiedzenia naszej strony w Internecie,
gdzie uzyskacie Pastwo wicej informacji na temat Psychologi. Podrcznika akademickiego",
zapoznacie si z petn ofert wydawnictwa a take bdziecie mogli zoy zamwienie na interesujcy Was tytu.
http://www.gwp.gda.pl
GDASKIE
WYDAWNICTWO
PSYCHOLOGICZNE
POLECA:
PSYCHOLOGIA MIOCI
Intymno - namitno - zaangaowanie
ZMHUMMM-
Mio jest najwaniejszym wydarzeniem midzy narodzinami a mierci czowieka. I cho trudno o pogld
mniej oryginalny, to wanie on sta si powodem napisania tej ksiki. Gdyby ktrego dnia z literatury
wykrelono sowo mio", lwia cz pimiennictwa, a zwaszcza literatury piknej, ulegaby unicestwieniu;
nie byoby ju bani, wierszy ani nawet piosenek. Po c wic jeszcze jedna ksika o mioci? Przede
wszystkim po to, eby zgbi tajemnice uczucia, ktre stao si natchnieniem dla tak wielu twrcw, lecz zgbi
je w sposb nie literacki, a naukowy, jako e rdem tej pracy s odkrycia wspczesnej psychologii, odsania
jce mechanizmy, ktre rzdz naszymi zachowaniami, myleniem i emocjami.
SZANTA EMOCJONALNY
Jak si obroni przed manipulacj i wykorzystaniem
Susan Forward, autorka m. in. wydanej w Polsce ksiki Toksyczni rodzice", przedstawia typowe zachowania
szantaystw i ich ofiar, opisuje rdo tych zachowa oraz koszty ponoszone przez zwizek i obie zaangaowane
osoby. Zachca ofiary emocjonalnego szantau do przejcia odpowiedzialnoci za wasn postaw i za ulego
wobec szantaystw. Namawia do tego, by oprze si ich presji i prezentuje skuteczne strategie pooenia kresu
szantaowi. Ksika jest bogato ilustrowana przykadami z praktyki terapeutycznej autorki, w ktrych czytelnik
moe dostrzec fragmenty wasnych przey i znale zacht do podjcia trudu zmiany swojej sytuacji, przywr
cenia rwnowagi w zwizku i ponownego oparcia go na mocnych podstawach.
m i E LAISEN
OD GNIEWU DO PRZEBACZENIA
Jak przezwyciy toksyczne emocje, by y w zgodzie ze sob
Ernie Larsen prowadzi czytelnika drog, ktrej pocztek stanowi uwiadomienie sobie wasnego gniewu, a ktra
ma doprowadzi do pojednania ze sob samym, przebaczenia sobie, rodzinie, losowi. Zdaniem autora szczli
we ycie jest moliwe tylko wtedy, kiedy pozytywnie rozliczymy si z przeszoci i kiedy ulegnie zmianie nasze
intelektualne i emocjonalne podejcie do tego, co nas w nim spotkao i nadal spotyka. Larsen, krok po kroku,
objania kolejne etapy pracy nad uwolnieniem si od gniewu. Ksika, napisana w konwencji przyjacielskiej
rozmowy niezwykle lekkim jzykiem, obfituje w testy, wiczenia i zbiory szczegowych porad. Uczy nas, jak by
czowiekiem wolnym, wiadomym wasnej wyjtkowoci i siy, uwiadamia, e to od nas zaley, czy bdziemy
y spokojnie i szczliwie.
YCIE ZE ZOCI
Jak sobie poradzi z napadami zoci u siebie i najbliszych osb
Ksika ukazuje, jak zo niepostrzeenie wdziera si w nasze ycie, jak zaczyna dyktowa swoje prawa, a my
podporzdkowujc si jej tracimy stopniowo to wszystko, co w yciu najcenniejsze: poczucie wasnej wartoci,
bliskich, przyjaci, karier zawodow. Autor adresuje j do wszystkich tych, ktrzy odczuwaj wzburzenie czsto
i z bahych powodw, krzywdzc tym innych oraz samych siebie. Maj oni okazj, pozna swoj zo, jej
przyczyny i mechanizmy, dowiedzie si, jak zmienia swoje zachowanie. Czytelnik znajdzie tu konkretne
wskazwki, jak radzi sobie w rnych sytuacjach, jak uczy si zdrowych reakcji i odruchw, jak osign to,
czego chcesz, w sposb bezporedni, konkretny i uprzejmy.
sprzeda
wysykowa:
Wkrtce:
POZYTYWNE MYLENIE. CZY MOE SZKODZI
Gunter Scheich