PRACE ORYGINALNE

Dent. Med. Probl. 2004, 41, 1, 5966

ISSN 1644387X

IWONA GRZESIAK, URSZULA KACZMAREK

Wiedza prozdrowotna matek

i wiadomo stanu uzbienia ich dzieci w wieku do 3 lat
Mothers Knowledge and Awareness
of Their up to 3 Years Old Childrens Oral Health
Katedra i Zakad Stomatologii Zachowawczej i Stomatologii Dziecicej AM we Wrocawiu

Streszczenie
Cel pracy. Ocena wiedzy i zachowa prozdrowotnych matek oraz wiadomoci stanu uzbienia ich dzieci.
Materia i metody. Badaniem objto wybrane losowo 174 matki dzieci w wieku 636 miesicy. Na podstawie ba
da ankietowych oceniono wiedz o chorobie prchnicowej, nawyki ywieniowe i sposoby oczyszczania jamy ust
nej dziecka oraz rda wiedzy prozdrowotnej. U dzieci zbadano stan uzbienia, okrelajc liczb zbw wyrzni
tych i objtych procesem prchnicowym (pw/z, pw/p) oraz higien jamy ustnej (OHI). Wyniki poddano analizie za
pomoc testu 2.
Wyniki. Uzyskano okoo 80% prawidowych odpowiedzi na pytania dotyczce choroby prchnicowej. Gwnym
rdem wiedzy prozdrowotnej matek byy ksiki (68%) i prasa (59%). Wykonywanie zabiegw higienicznych
w bezzbnej jamie ustnej dziecka deklarowao 48% matek, po wyrzniciu pierwszego zba 71%, a zbw przed
nich 83%. W wikszoci przypadkw do oczyszczania stosowano szczoteczk i past do zbw dla dzieci (76%).
Weryfikujc ocen uzbienia dzieci przez matki z badaniem stomatologicznym stwierdzono, e 32% matek nie do
strzegao zbw dotknitych procesem prchnicowym. Prchnica wystpowaa u 51% ogu badanych dzieci,
obejmujc 13% wyrznitych zbw. rednia warto pw/z wynosia 2,2 (pw/p 4,1), a OHI 0,6. Mniejsz liczb z
bw objtych prchnic i nisze wartoci OHI zauwaono u dzieci matek z wyszym wyksztaceniem.
Wniosek. Uzyskane dane sugeruj konieczno instytucjonalnej implementacji programw edukacyjnych dla ma
tek maych dzieci (Dent. Med. Probl. 2004, 41, 1, 5966).
Sowa kluczowe: wiedza prozdrowotna, stan uzbienia dzieci.

Abstract
Objectives. Evaluation of mothers health knowledge feeding and hygienic habits and awareness of their child
rens oral health.
Materials and Methods. The study comprised, randomly selected, 174 mothers of children from 6 to 36 months
of age. The knowledge a caries, feeding habits and childs oral hygiene practices as well as the source of the health
knowledge were assessed basing on the questionnaire. The childrens teeth condition was determined using the
number of erupted and caries affected teeth (df/t and df/s scores) and oral hygiene (OHI). The data were analysed
using 2 test.
Results. Ca 80% of correct responses were obtained to the caries related questions. Books (68%) as well as news
papers and magazines (59%) were the major source of the health knowledge. 48% of mothers declared oral hygene
practices in childrens toothless oral cavity, 71% after eruption of first tooth and 83% after anterior teeth eruption.
In vast majority of cases (76%), a toothbrush with toothpaste for children were used for cleaning the teeth. Com
paring the mothers assessment of their childrens teeth condition with the dentists evaluation it was found out that
32% of mothers failed to notice the teeth affected by caries. In total examined subjects, caries prevalence was 51%
comprising 13% of total erupted teeth. The mean df/t value was 2.2 (df/s 4.1) and OHI was 0.6. Fewer carious teeth
and lower OHI values were found for children of mothers with higher education.
Conclusion. The obtained data suggest the necessity of implementation established health education programs for
mothers of children (Dent. Med. Probl. 2004, 41, 1, 5966).
Key words: health knowledge, teeth condition, children.

60
Nazw prchnica wczesna okrela si wyst
powanie zmian prchnicowych u dzieci do 3 roku
ycia. Charakteryzuje si ona wczesnym, tu po
wyrzniciu zbw mlecznych, pojawieniem si
zmian prchnicowych na wielu powierzchniach
zbw, gwatownym przebiegiem, doprowadzaj
cym w krtkim czasie do znacznej utraty korony
zba, chorb miazgi i zmian tkanek okoowierz
chokowych [1, 2]. Dziecko rodzi si z jam ustn
niezakaon bakteriami prchnicotwrczymi. Na
skutek nieprawidowych nawykw, np. uywania
przyborw dziecka (oblizywanie smoczka, yecz
ki), nastpuje transmisja bakterii prchnicotwr
czych pochodzcych z jamy ustnej matki/opieku
nw [1, 3, 4]. Kolonizacja jamy ustnej dziecka
bakteriami Streptococcus mutans sobrinus, uzna
wanymi za inicjatorw procesu prchnicotwrcze
go, wymaga obecnoci twardych powierzchni
zbw [5]. Z tego powodu przy czstym dowozie
wglowodanw i braku higieny jamy ustnej prch
nica moe rozwin si niemal bezporednio po
wyrzniciu pierwszych zbw. Zaobserwowan
midzy 7 a 24 miesicem ycia dziecka podatno
na kolonizacj jamy ustnej przez paciorkowce
okrela si mianem okna infekcyjnoci (window of
infectivity) lub pierwszym okresem infekcji (first
window of infectivity). Drugi okres infekcji (se
cond window of infectivity) przypada na 612 roku
ycia, czyli podczas wyrzynania si zbw staych
[2]. Wymienia si wiele czynnikw ryzyka po
wstawania prchnicy wczesnej, dzielc je na: 1)
czynniki zwizane z matk: mody wiek, niski po
ziom wyksztacenia, choroby w czasie ciy oraz
2) czynniki zwizane z dzieckiem: wczeniactwo,
cia mnoga, niska masa urodzeniowa, czsto
zachorowa, przyjmowanie lekw w postaci sod
kich i lepkich syropw, wczesne wyrzynanie z
bw. Do czynnikw zwizanych z dzieckiem nale
rwnie: a) czynniki zwizane z karmieniem
(sposb karmienia, karmienie piersi krcej ni 6
miesicy i duej ni 12 miesicy, karmienie butel
k w nocy); b) czynniki zwizane z drobnoustroja
mi: wczesna kolonizacja jamy ustnej przez bakte
rie S. mutans, brak rutynowej higieny jamy ustnej;
c) czynniki zwizane z poda substratu wglowo
danowego (sodzone mleko, napoje, odywki po
dawane przed snem) oraz d) czynniki zwizane
z gospodarzem (niskie wydzielanie liny w nocy,
wieo wyrznite, niedojrzae zby, niedojrzay
ukad immunologiczny) [69].
Czynniki ryzyka zwizane z dzieckiem mog
by eliminowane lub modyfikowane przez mat
k/opiekuna w wyniku wdroenia dziaa kario
statycznych wynikajcych z wiedzy zdrowotnej.
Takie dziaania przyczyni si ponadto do zacho
wania prawidowych nawykw higienicznych
i ywieniowych w pniejszym okresie ycia.

I. GRZESIAK, U. KACZMAREK

Niestety, zdecydowana wikszo matek zgasza

si do stomatologa po raz pierwszy w chwili poja
wienia si zmian prchnicowych, a niejednokrot
nie gdy pojawiaj si dolegliwoci blowe [10,
11]. Optymalnie, pierwsza wizyta w gabinecie sto
matologicznym dziecka powinna nastpi zaraz po
wyrzniciu si pierwszych zbw, tj. midzy
6 a 12 miesicem ycia [12]. Jest to nie tylko ba
danie stomatologiczne, ale rwnie udzielanie
praktycznych wskazwek matkom odnonie do pie
lgnacji jamy ustnej dziecka i wdraanie kariosta
tycznych nawykw ywieniowych zapobieganie
tradycyjne [3]. Uwiadomienie matce drg prze
noszenia drobnoustrojw kariogennych i czynni
kw warunkujcych ich namnaanie i kolonizacj
przyczyni si do przerwania acucha infekcji
zapobieganie pierwotne [3].
Celem pracy jest ocena wiedzy i zachowa
prozdrowotnych matek oraz wiadomoci stanu
uzbienia ich dzieci.

Materia i metody
Badaniem objto 174 matki w wieku 2040 lat
(rednia wieku 29 lat) o rnym poziomie wy
ksztacenia, a take ich dzieci w tej samej liczbie
w wieku od 6 miesica do 3 roku ycia, uczszcza
jce do trzech losowo wybranych obkw wro
cawskich. Spord zbadanych matek 57% miao
wyksztacenie wysze, 37% rednie, a 6% zawo
dowe. Przed przystpieniem do badania dzieci,
matki wypeniay ankiet, ktra bya podzielona
na kilka czci. W pierwszej matki podaway su
biektywn ocen uzbienia swojego dziecka, ter
min i przyczyn pierwszej wizyty dziecka u sto
matologa. Dalsza cz ankiety zawieraa pytania
dotyczce sposobu i czasu trwania karmienia natu
ralnego, sztucznego lub mieszanego, karmienia na
danie, zasypiania z butelk, dosadzania pokar
mw, czstoci podawania przeksek oraz uywa
nia utensyliw dziecka (yeczki, smoczka) i spo
sobu oczyszczania jamy ustnej dziecka. W kolej
nej czci ankiety zawarto 16 stwierdze dotycz
cych wiedzy o chorobie prchnicowej. Sformuo
wano je nastpujco: (P1) Jeli rodzice maj du
aktywno prchnicy, to rwnie dzieci bd mia
y du aktywno prchnicy niezalenie od opie
ki stomatologicznej; (P2) Jeli dziecko ma zby
mleczne zniszczone prchnic, to rwnie zby
stae bd zniszczone prchnic; (P3) Prchnic
wywouj bakterie, ktre mog by przeniesione
z jamy ustnej matki/opiekuna do jamy ustnej
dziecka; (P4) Zby mleczne nie wymagaj lecze
nia, gdy zostan zastpione przez zby stae; (P5)
Jam ustn dziecka naley oczyszcza przed wy
rzniciem zbw; (P6) Jam ustn dziecka naley

Wiedza prozdrowotna matek i wiadomo stanu uzbienia ich dzieci w wieku do 3 lat

oczyszcza dopiero po wyrzniciu pierwszych z

bw mlecznych; (P7) Jam ustn dziecka naley
oczyszcza dopiero po wyrzniciu wszystkich z
bw mlecznych; (P8) Szczotkowanie zbw zapo
biega prchnicy zbw; (P9) Dzieciom do 10 roku
ycia naley pomaga (kontrolowa) przy oczy
szczaniu zbw; (P10) Jedzenie midzy posikami
gwnymi pojadanie sprzyja rozwojowi prch
nicy; (P11) Czste spoywanie sodyczy powodu
je prchnic; (P12) W trosce o zby naley
zmniejszy czsto spoywania sodyczy przez
dzieci; (P13) W trosce o zby naley zmniejszy
ilo, a nie czsto spoywania sodyczy przez
dzieci; (P14) Czste picie napojw owocowych
(sodzonych) sprzyja powstaniu prchnicy; (P15)
Dzieci do lat 3 mog uywa pasty do zbw dla
dorosych; (P16) Dzieci do lat 7 mog uywa pa
sty do zbw dla dorosych. Ustosunkowanie si
matek do tych stwierdze kategoryzowano jako
prawda, fasz, nie wiem, przypisujc im od
powiednio wartoci 1, (1), 0. Stwierdzenia te ce
lowo zostay zamieszczone w ankiecie w sposb
niezbyt uporzdkowany, aby odpowiedzi na wcze
niejsze pytanie nie sugeroway odpowiedzi na ko
lejne. Po usystematyzowaniu stwierdzenia P1P4
dotyczyy wiedzy o chorobie prchnicowej, P5P9,
P15 i P16 znajomoci zasad higieny, P10P14
nawykw ywieniowych. Matki podaway take
rda, z ktrych najczciej czerpay informacje
na temat pielgnacji jamy ustnej dziecka.
Badanie kliniczne dzieci przeprowadzono za
pomoc lusterka i zgbnika w owietleniu natu
ralnym. Stan uzbienia oceniano za pomoc liczby
pw/z, gdy adne dziecko nie utracio zba z po
wodu prchnicy. Stan higieny jamy ustnej nato
miast okrelano wedug kryteriw wskanika
OHI, przy czym jego warto stanowi wycznie
skadnik DI (debris index). Osad (DI) oceniano na
dwch powierzchniach (wargowopoliczkowej
i podniebiennojzykowej) wszystkich wyrzni
tych zbw.
Uzyskane wyniki bada poddano analizie sta
tystycznej za pomoc testu chikwadrat, przyjmu
jc za poziom istotnoci p 0,05. Zbadano zale
no midzy wartociami pw/z i OHI u dzieci od
wyksztacenia i wiedzy matek o chorobie prchni
cowej oraz sposobu ywienia.

prchnicowo w 40%. Rnice midzy osdem ma

tek a wynikiem badania stomatologicznego uz
bienia dzieci byy istotne statystycznie na pozio
mie p < 0,001 (ryc. 1). Zbliona do wynikw was
nych subiektywna ocena matki stanu uzbienia
dziecka w porwnaniu z obiektywn wyraon
wartoci puw/z wynika z bada przeprowadzo
nych przez Wierzbick et al. [13], bowiem 78,4%
matek dzieci w wieku 3 lat ocenio prawidowo
stan uzbienia.

Ryc. 1. Ocena stanu zbw dzieci przez matki i stoma

tologa
Fig. 1. Childrens tooth condition evaluation by mothers
and dentist

Ogem pierwszy kontakt ze stomatologiem

miao 30% dzieci, w tym 12% z powodu dostrze
onych zmian prchnicowych (rednia wieku
dzieci 21 miesicy i 2 tygodnie), a 18% w celu
kontroli uzbienia (rednia wieku dzieci 24 mie
sice i 2 tygodnie) (ryc. 2.). Podobne dane uzyska
no w skali kraju dla dzieci 3letnich 61,5% zba
danych nie byo dotd u stomatologa [13].
Dzieci do 6 miesica ycia w przewaajcej
wikszoci (71%) byy karmione wycznie natu
ralnie, pozostae otrzymyway pokarm mieszany
(15%) lub wycznie sztuczny (14%). W wieku
612 miesica 13% dzieci byo karmionych tylko

Wyniki i omwienie
Spord badanych matek 81% sdzio, e ich
dzieci miay zdrowe zby, a pozostae byy prze
konane, e dzieci maj zby dotknite procesem
prchnicowym. W przypadku zbw zdrowych
ocena matek w 60% pokrywaa si z badaniem kli
nicznym, a w przypadku zbw zmienionych

61

Ryc. 2. Odsetek dzieci badanych przez stomatologa

Fig. 2. Percentage of children examined by dentist

62

I. GRZESIAK, U. KACZMAREK

naturalnie, pokarmem mieszanym 41%, a najwi

cej 46% otrzymywao wycznie pokarm
sztuczny. Od 12 do 18 miesica ycia tylko 4%
dzieci przyjmowao wycznie pokarm naturalny,
25% mieszany, a 71% sztuczny. W okresie midzy
18 a 24 miesicem ycia 1% matek naturalnie kar
mi dzieci, pokarm mieszany podawao 11%,
a sztuczny 88% (ryc. 3). Na danie karmio
w sposb naturalny 68% matek, mieszany 17%,
a sztuczny 15%. Z butelk zasypiao 28% dzieci,
a 35% miao dosadzane poywienie. Uywajc
utensyliw dziecka, 44% matek przed podaniem
jedzenia sprawdzao jego ciepot lub/i smak. Da
ne z pimiennictwa wskazuj na istotny zwizek
sposobu karmienia z wystpowaniem prchnicy
wczesnej. Zaobserwowano dodatni korelacj
z karmieniem piersi krcej ni 6 miesicy i duej
ni 12 miesicy [14], karmieniem piersi lub bu
telk po 18 miesicu ycia [15, 16], wycznym
karmieniem butelk w porwnaniu do karmienia
naturalnego [17], uywaniem przez matk utensy
liw dziecka (np. yeczki) [18]. Karmienie przed
snem, w nocy i zasypianie z butelk napenion
poywieniem zawierajcym cukry (sodzone mle
ko, sodkie napoje owocowe) [18, 19] w pocze
niu z ma szybkoci wydzielania liny podczas
snu jest wanym czynnikiem rozwoju prchnicy.
Zabiegi higieniczne w bezzbnej jamie ustnej
dziecka wykonywao 48% matek, po wyrzniciu
pierwszego zba 71%, a po wyrzniciu zbw
przednich 83%. Po wyrzniciu wszystkich zbw
mlecznych niemal wszystkie matki (98%) oczy
szczay zby dziecka (ryc. 4). Przewaajca liczba
matek (92%) u dzieci w wieku 2836 miesicy do
oczyszczania jamy ustnej stosowao szczoteczk
i past dla dzieci, 56% w wieku 1927 miesicy,

a 33% w wieku 618 miesicy. Szczoteczk i pa

st dla dorosych stosoway dwie matki dzieci na
lecych do najstarszej podgrupy wiekowej
(2836 miesicy), co stanowio 2%. Sam szczo
teczk uzbienie dzieci w wieku 1927 miesicy
oczyszczao 42% matek, w wieku 618 miesicy
29%, a w przedziale wiekowym 2836 miesicy
6%. Za pomoc gazy nawinitej na palec 29% ma
tek oczyszczao jam ustn jedynie u dzieci z naj
modszej podgrupy wiekowej (tab. 1).
Czsto oczyszczania zbw wzrastaa wraz
z wiekiem dzieci. Przynajmniej dwa razy dziennie
oczyszczano jam ustn u 29% dzieci z najmod
szej, a u 71% z najstarszej podgrupy wiekowej.
U 33% dzieci z najmodszej i 16,5% ze redniej
podgrupy wiekowej nie wykonywano zabiegw hi
gienicznych lub przeprowadzano je sporadycznie.
U 5% dzieci z najstarszej podgrupy zabiegi wyko
nywano okazjonalnie. Ogem uzbienie oczy
szczano u 60% wszystkich badanych dwa i wicej
razy dziennie, u 29% raz dziennie, a u pozostaych
(11%) sporadycznie lub nie oczyszczano (tab. 2).
Z bada oglnopolskich dotyczcych dzieci w wie
ku 3 lat wynika, e tylko 37,1% dzieci i 76,7% ma
tek szczotkuje zby dzieci przynajmniej dwa razy
dziennie, raz dziennie 38,1% dzieci i 14,9% matek,
a ponad 10% dzieci nie czyci zbw wcale lub je
dynie sporadycznie [13].
Dane dotyczce wiedzy matek na temat prch
nicy przedstawiono na rycinie 5. Wynika z nich, e
najwicej trudnoci sprawiao matkom ustosunko
wanie si do stwierdze: P1, P2 i P13, na ktre
uzyskano najwicej nieprawidowych odpowiedzi
lub ich brak. Odpowiedzi na dwa pierwsze pytania
(Jeli rodzice maj du aktywno prchnicy, to
rwnie dzieci bd miay du aktywno prch

Ryc. 3. Sposb karmienia dzieci

Fig. 3. Childs feeding practices

Ryc. 4. Rozpoczcie wykonywania zabiegw higieny

w jamie ustnej dziecka
Fig. 4. Childs hygiene practices started

63

Wiedza prozdrowotna matek i wiadomo stanu uzbienia ich dzieci w wieku do 3 lat
Tabela 1. Sposb oczyszczania jamy ustnej
Table 1. The oral cavity cleaning manner
618 miesic
(month)

1927 miesic
(month)

2836 miesic
(month)

Ogem
(Total)

Szczotka z past dla dzieci

(Toothbrush with toothpaste for children)

33

27

56

97

92

131

76

Szczotka z past dla dorosych

(Toothbrush with toothpaste for adults)

Szczotka bez pasty

(Toothbrush without toothpaste)

29

20

42

32

18

Palec z nawinit gaz

(A finger with gauze wrapped around it)

29

Wcale
(None)

Razem
(Total)

21

12

48

28

105

60

174

100

Tabela 2. Czsto wykonywania zabiegw higienicznych w jamie ustnej

Table 2. The frequency of oral cavity hygiene practices
618 miesic
(month)

1927 miesic
(month)

2836 miesic
(month)

Ogem
(Total)

Dwa razy dziennie

(Twice a day)

29

22

46

73

69

101

59

Po kadym posiku
(After each meal)

Raz dziennie
(Once a day)

38

18

37,5

25

24

51

29

Co kilka dni
(A few times a week)

12,5

11

Czasem
(Sometimes)

Wcale
(Never)

Razem
(Total)

21

48

28

105

60

174

100

9,5
14
9,5
12

nicy niezalenie od opieki stomatologicznej, Je

li dziecko ma zby mleczne zniszczone prchni
c, to rwnie zby stae bd zniszczone prchni
c) wiadcz o tym, e matki nie za bardzo wie
rz, e prchnicy mona skutecznie zapobiega,
gdy uwaaj j za chorob dziedziczn, a wcze
sne jej wystpienie w zbach mlecznych utwierdza
ich w tym przekonaniu. Dotyczyo to zwaszcza
matek z niskim poziomem wyksztacenia,
z ktrych 54% na pytania P1 i P2 oraz P13 odpo
wiedziao nieprawidowo. Pytania oznaczone
symbolami P1, P3, P4, P8 i P11 zostay sformuo
wane podobnie jak w badaniu socjomedycznym
adresowanym w skali kraju do matek dzieci
w wieku 3 lat [13]. W badaniu wasnym uzyskano
jednak wyszy odsetek prawidowych odpowiedzi

(P1 52% vs. 41,3%; P3 81% vs. 63%; P4 95%

vs. 65,9%; P8 95% vs. 90,7%; P11 94% vs.
65,5%). Analiza statystyczna danych wasnych nie
wykazaa zalenoci midzy prawidow wiedz
matek o przyczynach prchnicy a poziomem wy
ksztacenia oraz wartociami pw/z i OHI u dzieci,
z bada oglnopolskich matek dzieci 3letnich
wynika natomiast, e niezalenie od poziomu wy
ksztacenia okoo 1/3 badanych charakteryzuje
wysoka wiadomo zdrowotna, ktra znajduje
odzwierciedlenie w niszych wartociach liczby
zbw dotknitych procesem prchnicowy
u dziecka w wieku 3 lat [13].
Uzyskane dane wskazuj, e najczstszym
rdem informacji dla matek o pielgnacji jamy
ustnej dziecka byy ksiki (68%) i prasa (59%).

64

I. GRZESIAK, U. KACZMAREK
Tabela 3. rdo informacji dla matek na temat pielgna
cji jamy ustnej dziecka
Table 3. The mothers source of information on their
childrens oral hygiene practices
rda informacji
(Source of information)

Nie
(No)

119

68

55

32

Prasa
103
(Newspapers, magazines)

59

71

41

Stomatolog
(Dentist)

95

55

79

45

Pediatra
(Paediatrist)

84

48

90

52

Telewizja
(Television)

48

28

126

72

Rodzina
(Family)

40

23

134

77

Lekarz rodzinny
(Family doctor)

28

16

146

84

Znajoma
(Friend)

24

14

150

86

Radio
(Radio)

20

11

154

89

165

95

Ksiki, poradniki
(Books, guides)

Ryc. 5. Odpowiedzi matek na pytania dotyczce

choroby prchnicowej
Fig. 5. Mothers responses to questions concerning
caries disease

Tak
(Yes)

Pielgniarka
(Nurse)

Tabela 4. Wartoci badanych parametrw zdrowia jamy ustnej

Table 4. The oral health analyzed parameters values
Wiek (miesice) pw/z
Age (months)
(df/t)

pw/p
(df/s)

Liczba wyrznitych zbw rednia

(No of erupted teeth mean value)

Odsetek zbw dotknitych pw

(Percentage of teeth affected by df)

OHI

Dane obliczone dla dzieci bez choroby prchnicowej (n = 85)

(Data calculated for children without caries) (n = 85)
618 (n = 17)

6,1

0,27

1927 (n = 34)

15,9

0,57

2836 (n = 34)

19,5

0,40

Razem
(Total) (n = 85)

15,0

0,41

25,0

0,91

Dane obliczone dla dzieci z chorob prchnicow (n = 89)

(Data calculated for children affected by caries) (n = 89)
618 (n = 4)

2,5

5,0

10,0

1927 (n = 14)

4,2

6,9

16,5

25,4

1,02

2836 (n = 71)

4,5

8,5

19,8

23,0

0,81

Razem
(Total) (n = 89)

4,4

8,0

19,0

23,0

0,80

Dane obliczone dla ogu badanych (n = 174)

(Data calculated for all subjects) (n = 174)
618 (n = 21)

0,5

0,9

6,8

7,0

0,39

1927 (n = 48)

1,2

2,0

16,1

7,4

0,71

2836 (n = 105)

3,0

5,7

19,7

15,4

0,66

Razem
(Total) (n = 174)

2,2

4,1

17,0

13,0

0,65

Istotno rnic:

p < 0,05

p < 0,01

Wiedza prozdrowotna matek i wiadomo stanu uzbienia ich dzieci w wieku do 3 lat
Tabela 5. rednie wartoci pw i OHI u dzieci w odniesie
niu do wyksztacenia matek
Table 5. Mean df and OHI values for children in terms of
mothers education
Wyksztacenie matek
(Mothers education)
n = 174 (100%)

pw/z
df/t

pw/p
df/s

OHI

Wysze (Higher)
n = 98 (57%)

2,1

3,8

0,6

rednie
(Secondary school)
n = 65 (37%)

2,3

4,0

0,6

Zawodowe
(Vocational)
n = 11 (6%)

2,7

7,4

0,8

W dalszej kolejnoci stomatolog (55%), pediatra

(48%). Mniej czste rda informacji stanowili:
lekarz rodzinny (16%), znajoma (14%), radio/tele
wizja (11%) i pielgniarka (5%) (tab. 3). Badania
socjomedyczne natomiast przeprowadzone w ska
li kraju, wskazuj na czasopisma (61,5%), stoma
tologa (57,5%) i telewizj (41,2%) jako najczst
sze rda informacji o sposobach pielgnacji z
bw [13].
Ogem stwierdzono wolnych od prchnicy
49% (85/174) dzieci, w tym 56% (48) dziewczy
nek i 44% (37) chopcw. Przecitnie 2,2 z 17 wy
rznitych zbw byo objtych procesem prchni
cowym, co stanowio 13% (tab. 4). Badania ogl
nopolskie [20] wykazay, e w wieku 3 lat wol
nych od prchnicy dzieci byo w 2002 r. 43,8%
(w tym 43,4% dziewczynek) i dotknitych prch
nic byo przecitnie 2,9 spord 19,9 zbw
mlecznych obecnych w jamie ustnej (okoo 15%).
U zbadanych w ramach tych bada dzieci z woje
wdztwa dolnolskiego zachorowalno na
prchnic bya wysza wynosia 73,2%, a zmia
nami objtych byo 4,3 zbw. Z pimiennictwa
wynika zrnicowana frekwencja prchnicy u ma
ych dzieci, np. w Chinach w wieku 2447 miesi
cy wynosia 35,9% [17]. Davis et al. [21], badajc
3letnie dzieci mieszkajce w Manchesterze, wy
kazali 32% czsto wystpowania prchnicy
i rednie wartoci pw/z i pw/p wynoszce odpo
wiednio 1,4 i 2,8. Nainar et al. [22] przeprowadzi
li analiz czstoci wystpowania prchnicy wczes
nej u dzieci z rnych krajw. Wynika z niej, e
chorob jest objtych 0,52,0% dzieci w 1 roku

65

ycia, 7,726,6% w wieku 2 lat i 2836,6% w wie

ku 3 lat. W porwnaniu z tymi danymi u dzieci
wrocawskich wystpuje znacznie wysza zacho
rowalno na prchnic, wynosi bowiem u dzieci
do 1 roku ycia 12,5%, w wieku 2 25% i a
u 62% w wieku 3 lat.
Wyniki wasne wskazuj na nieco wysz (ale
nieistotn statystycznie) redni liczb wyrznitych
zbw u ogu dzieci wolnych od prchnicy w po
rwnaniu z dotknitymi chorob oraz 2krotnie wy
sze rednie wartoci wskanika OHI (p < 0,01; tab.
4). Rozpatrujc analizowane parametry w zaleno
ci od przedziaw wiekowych badanych zauwaa
si, e przy naturalnie wzrastajcej wraz z wiekiem
dzieci liczbie wyrznitych zbw mlecznych oraz
rosncej intensywnoci prchnicy (wartoci
pw/z i pw/p) odsetek zbw dotknitych prchnic
utrzymuje si na stosunkowo staym poziomie.
W zalenoci od podgrupy wiekowej waha si
w zakresie 23,025,4%. Porwnujc dane w pod
grupach wiekowych spostrzega si ponadto, e
dzieci wolne od prchnicy miay nieco mniej wy
rznitych zbw i znacznie nisze wartoci OHI.
Dane te potwierdzaj dobrze udokumentowany
zwizek higieny jamy ustnej z rozwojem prchnicy
i zaleno wczeniejszego zbkowania z wystpo
waniem prchnicy wczesnej.
Dane uzyskane z badania jamy ustnej dzieci
odniesiono do poziomu wyksztacenia matek (tab. 5).
Mniejsz liczb zbw objtych procesem prch
nicowym (pw/z = 2,1; pw/p. = 3,8) i lepsz higie
n jamy ustnej (OHI = 0,6) zaobserwowano
u dzieci matek z wyszym wyksztaceniem w po
rwnaniu z wyksztaceniem rednim (pw/z = 2,3;
pw/p = 4,0; OHI = 0,6) i zawodowym (pw/z = 2,7;
pw/p. = 7,4, a OHI = 0,8). Stwierdzono wysoce
statystycznie znamienn zaleno (p = 0,0007)
midzy poziomem wyksztacenia a higien jamy
ustnej dzieci (warto OHI) i/oraz midzy wy
ksztaceniem a intensywnoci prchnicy (warto
ci pw/z). Prawdopodobnie jest to zwizane
z wiksz wiedz zdrowotn i jej praktycznym
wykorzystaniem przez matki z wyszym wy
ksztaceniem. Podobny wniosek wynika z wcze
niej przeprowadzonych bada [13, 23].
W podsumowaniu mona stwierdzi, i uzy
skane wyniki wskazuj na konieczno instytucjo
nalnej implementacji programw edukacyjnych
dla matek maych dzieci.

Pimiennictwo
[1] KACZMAREK U.: Czy prchnicy zbw mona skutecznie zapobiega? Cz I. Etiopatogeneza prchnicy. Pol.
Med. Rodz. 2002, 4, 4549.
[2] ANTONY U., MUNSHI A. K.: Sibling versus maternal S. mutans levels as related to dental caries. J. Clin. Pediatr.
Dent. 1997, 21, 145150.
[3] KACZMAREK U.: Czy prchnicy zbw mona skutecznie zapobiega? Cz II. Sposoby zapobiegania prchnicy.
Pol. Med. Rodz. 2002, 4, 357364.

66

I. GRZESIAK, U. KACZMAREK

[4] WEINSTEIN P., RIEDY C. A.: The eliability and validity of the RAPIDD scale: Readiness assessment of parents con
cerning infant dental decay. J. Dent. Child. 2001, 68, 129134.
[5] ANDERSON M. H., BRATTHALL D., EINWAG J., ELDERTON R. J., ERNST C. P., LEVIN R. P., TYNELIUSBRATTHALL G.,
WILLERSHAUSENZNNCHEN B.: Professional prevention in dentistry. Williams & Wilkins, Baltimore 1994,
101107.
[6] KREULEN C. M., DE SOET H. J., HOGEVEEN R., VEERKAMP J., S., J.: Streptococcus mutans in children using nur
sing bottles, J. Dent. Child. 1997, 64, 107111.
[7] SZPRINGERNODZAK M., JANICHA J., REMISZEWSKI A., STACZAKSIONEK D., GOLISKI A.: Prba oceny czynnikw
etiologicznych prchnicy wczesnej u dzieci. Przegl. Stomat. Wieku Rozw. 1994, 6, 120122.
[8] SZPRINGERNODZAK M., GOLISKI A.: Czynniki prchnicy u dzieci z prchnic wczesn. Pediatr. Pol. 1997, 77,
11051110.
[9] SZPRINGERNODZAK M., REMISZEWSKI A., JANICHA J., GIEORGIJEWSKA J., BOGUSZEWSKAGUTENBAUM H.: Ocena
niektrych czynnikw etiologicznych zwizanych z wczesn prchnic u dzieci. Czas. Stomat. 1992, 45, 206209.
[10] GIERMAKOWSKA A., GIELNIEWSKA E., CHRANIUK Z., KAWKA P., OKOSKI P., FRELEK B., WYSOCKI R.: Wpyw hi
gieny i diety na wystpowanie prchnicy u dzieci po 3 roku ycia. Magazyn Stomat. 1994, 4, 9, 1923.
[11] CHAPOWSKA J.: Sterowanie diet dziecka w profilaktyce przeciwprchnicowej. Poz. Stom. 1992, 115119.
[12] SZPRINGERNODZAK M., JANICHA J., REMISZEWSKI A., STACZAKSIONEK D., GOLISKI A.: Problem zapobiegania
prchnicy wczesnej u dzieci. Przegl. Stomat. Wieku Rozw. 1995, 2, 47.
[13] WIERZBICKA M., SZATKO F., PIERZYNOWSKA E., ZAWADZISKI M., DYBIBASKA E., MAKIEWICZ E., GANOWICZ M.,
STRUYCKA I., IWANICKAFRANKOWSKA E.: wiadomo i zachowania zdrowotne matek maych dzieci w Polsce
z pocztkiem nowego tysiclecia. Stomat. Wspczesna 2003, 10, 4, 812.
[14] OLLILA P., NIEMELA M., UHARI M., LARMAS M.: Prolonged pacifersucking and use of nursing bottle at night: po
ssible risk factors for dental caries in children. Acta Odont. Scand. 1998, 56, 233237.
[15] TADA A., ANDO Y., HANADA N.: Caries risk among threeyear old children in Chiba, Japan. Asia Pac. J. Public
Health 1999, 11, 109112.
[16] BEHRENDT A., SZIEGOLEIT F., MULERLESSMANN V., IPEKOZDEMIR G., WETZEL W. E.: Nursingbottle syndrome
caused by prolonged drinking from vessels with billshaped extensions. J. Dent. Child. 2001, 68, 4750.
[17] DU M., BIAN Z., GUO L., HOLT R., CHAMPION J., BEDI R.: Caries patterns and their relationship to infant feeding
and socioeconomic status in 24yearold Chin. Child. Int. Dent. J. 2000, 50, 385389.
[18] MILGRAM P., RIEDY C. A., WEINSTEIN P. et al.: Dental caries and its relationship to bacterial infection, hypoplasia,
diet, and oral hygiene in 6 to 36monthold children. Commun. Dent. Oral Epidemiol. 2000, 28, 295306.
[19] DOUGLASS J. M., TINANOFF N., TANG J. M. et al.: Dental caries patterns and oral health behaviors in Arizona in
fants and toddlers. Commun. Dent. Oral Epidemiol. 2001, 19, 1422.
[20] WIERZBICKA M., ZAWADZISKI M., PIERZYNOWSKA E., STRUYCKA I., DYBIASKA E., IWANICKAFRANKOWSKA E.:
Oglnokrajowy monitoring zdrowia jamy ustnej i jego uwarunkowa. Polska 2002. Ministerstwo Zdrowia, 2003.
[21] DAVIES G. M., BLINKHORN F. A., DUXBURY J. T.: Caries among 3year olds in greater Manchester. Br. Dent. J.
2001, 190, 381384.
[22] NAINAR S. M. H., CRALL J. J.: Caries experience in inner preschools at the time of their initial dental visit. J. Dent.
Child. 1997, 64, 421424.
[23] WILLIAMS N., WHITTLE J., GATRELL A.: The relationship between sociodemographic characteristics and dental
knowledge and attitudes of parents with young children. Brit. Dent. J. 2002, 193, 651654.

Adres do korespondencji:
Iwona Grzesiak
Katedra i Zakad Stomatologii Zachowawczej i Stomatologii Dziecicej AM
ul. Kunicza 43/43
50138 Wrocaw
tel.: (+48 71) 344 32 60
Praca wpyna do Redakcji: 7.10.2003 r.
Po recenzji: 3.11.2003 r.
Zaakceptowano do druku: 12.12.2003 r.
Received: 7.10.2003
Revised: 3.11.2003
Accepted: 12.12.2003