Professional Documents
Culture Documents
Cz I zagadnienia teoretyczne.
Zacznijmy od zdefiniowania samej polityki gospodarczej. Istnieje wiele sposobw na okrelenie jej charakteru.
Wedug definicji najbardziej oglnej polityka gospodarcza polega na okrelaniu celw danego systemu gospodarczego
oraz stosowaniu metod, rodkw i sposobw prowadzcych do osigania tych celw zgodnie z reguami nauk
ekonomicznych. Taka oglna definicja nie zawa pojcia polityki gospodarczej jedynie do dziaalnoci pastwa ale
przewiduje te dziaalno podmiotw lokalnych, ponadnarodowych czy prywatnych. Bardziej rozwinita jest ju
definicja prof. Stefana Kurowskiego, zgodnie z ktr polityka gospodarcza to dziaanie pastwa okrelajce cele
gospodarcze i rodki ich realizacji oraz organizujce te rodki w procesie gospodarowania w sytuacji gdy pastwo jest
ograniczone w tym dziaaniu przez inne podmioty gospodarcze wobec ktrych nie ma penej dyspozycji oraz gdy
dziaanie dokonuje si przez wybr celw alternatywnych oraz ograniczonych rodkw substytucyjnych. Definicja ta
nie uwzgldnia istnienia pastwa o gospodarce centralnie sterowanej i pasuje tylko do gospodarek rynkowych. Bardziej
szczegowa i majca raczej charakter przedmiotowy jest definicja prof. Bolesawa Winiarskiego zakadajca, e
polityka gospodarcza oznacza oddziaywanie wadz pastwowych na gospodark narodow na jej dynamik i
struktur, na stosunki ekonomiczne w pastwie oraz na jego relacje gospodarcze z zagranic. W zwizku z du rol
jaka jest w tej definicji przywizywana do organw wadzy, autor zwraca uwag na znaczenie odpowiedniego sposobu
ich powoywania i kontroli. Autorem kolejnej definicji jest prof. Wojciech Roszkowski, ktry stwierdza, e polityka
gospodarcza jest dziaaniem pastwa zmierzajcym do poprawy struktury oraz koniunktury gospodarczej w celu
szeroko rozumianego rozwoju spoeczno ekonomicznego. Tym samym, prof. Roszkowski wie polityk gospodarcz
z polityk spoeczn. Naley zauway, e poprawa struktury, o ktrej mowa nie jest zawsze konieczna. Zastana
struktura gospodarki moe ju by optymalna. Ten element definicji jest znakiem czasu i miejsca, w ktrym powstaa
Polski na pocztku lat 90. XX wieku. Najistotniejsz z punktu widzenia egzaminu jest definicja hybrydowa, czca
elementy powyszych. Zgodnie z ni polityka gospodarcza to oddziaywanie wadz pastwowych na struktur,
dynamik i koniunktur gospodarcz, na stosunki ekonomiczne w pastwie oraz na jego relacje gospodarcze z
zagranic celem szeroko rozumianego rozwoju spoeczno ekonomicznego.
Wiedzc ju czym jest sama polityka gospodarcza, moemy przej do dalszego jej charakteryzowania. Na pocztek
okrelmy cele polityki gospodarczej. Dziel si one na dwie podstawowe grupy: cele o charakterze
makroekonomicznym i cele o charakterze mikroekonomicznym. Do celw o charakterze makroekonomicznym
zaliczamy:
cele systemowe dziaania ukierunkowane na dokonywanie zmian w systemie ekonomicznym. S to dziaania w
zakresie ukadu regulacji gospodarki (regulowana przez centralny plan lub przez smithowsk niewidzialn rk
rynku), oddziaywanie na struktur wasnociow (dominacja wasnoci pastwowej czy prywatnej), struktur
dziaow (zarwno w rozumieniu udziau dziaw w zatrudnieniu jak i ich wkadu do PKB a take bardziej
szczegowego regulowania poszczeglnych gazi gospodarki) oraz struktur podmiotow (udzia maych i
rednich przedsibiorstw w rynku w porwnaniu do udziau przedsibiorstw duych, legalizacja bd zwalczanie
monopoli).
cele redystrybucyjne kontrola podziau rynkowego dokonywana przez pastwo. Pastwo decyduje, ktrym
grupom spoecznym przetransferowa dodatkowe rodki ze wzgldu na pominicie ich lub dyskryminacj przez
mechanizmy rynkowe.
cele stabilizacyjne prowadzona przez pastwo polityka gospodarcza powinna prowadzi do stabilizacji w
czterech wymiarach:
1. maksymalnego wykorzystania czynnikw wytwrczych
2. poziomu cen (zwalczanie nadmiernej inflacji)
3. budetu pastwa
4. zrwnowaonego wzrostu gospodarczego (aby nie nis nadmiernych skutkw ubocznych)
Cele o charakterze mikroekonomicznym dotycz tylko okrelonych podmiotw lub grup podmiotw jak zakady
przemysowe, gospodarstwa rolnicze czy przedsibiorstwa handlowo usugowe. Moemy wymieni kilka
przykadowych grup celw o charakterze mikroekonomicznym:
cele przemysowe
cele rolnicze
cele gospodarki mieszkaniowej
cele handlowe
cele transportowe
cele z zakresu systemu bankowego
cele edukacyjne
Narzdziami realizacji celw polityki gospodarczej s poszczeglne polityki szczegowe polityki gospodarczej, takie
jak: polityka systemowa, polityka strukturalna, polityka redystrybucyjna, polityka stabilizacyjna i tym podobne. Tak
samo jak w wymienionych politykach szczegowych powizanych z celami makroekonomicznymi, moemy tworzy
licencji i zezwole)
limity produkcyjne
kwoty wwozowe
dopaty eksportowe
Grupa trzecia to instrumenty etatystyczne bdce de facto podgrup grupy instrumentw interwencyjnych wchodzcych
w zakres stosunkw wasnociowych. Etatyzm polega na wystpowaniu pastwa w roli podmiotu gospodarczego. Jego
przejawy to:
przejmowanie przez pastwo przedsibiorstw
zagospodarowanie przez pastwo gazi gospodarki, ktre nie s dochodowe ale niezbdne pod wzgldem
gospodarczym, spoecznym lub politycznym
wystpowanie pastwa w roli wierzyciela (gdy przedsibiorstwo zaduone jest w banku pastwowym)
Ostatnia grupa to instrumenty nakazowo rozdzielcze (administracyjne). Charakterystyczne s dla gospodarek
centralnie planowanych pastw socjalistycznych i su gbokiej ingerencji pastwa w mechanizmy rynkowe.
Przykadem moe by reglamentacja ywnoci. Instrumenty administracyjne sprawdzaj si te w pastwach
demokratycznych w sytuacjach nadzwyczajnych jak okres wojny.
Przejdmy teraz do funkcji pastwa w gospodarce. Podzielone s one na dwie grupy. Pierwsza z nich uznawana jest
zarwno przez zwolennikw doktryny liberalnej jak i etatystycznej. Funkcje z drugiej grupy natomiast uznawane s
jedynie przez etatystw. Do funkcji powszechnie uznawanych nale:
1. utrzymywanie istniejcego adu ekonomicznego z niego wynika ad polityczny. Konstytucja RP mwi w tej
kwestii o zabezpieczeniu prawa wasnoci i dziedziczenia.
2. ochrona rodowiska i zdrowia czowieka hamowanie nadmiernego rozwoju i rozprzestrzeniania si
gospodarki, ktre mogyby zagrozi rodowisku (np. zakaz nadmiernej emisji gazw cieplarnianych)
3. organizacja systemu pieninego pastwo ustala reguy dziaania instytucji finansowych
Wicej jest funkcji nieuznawanych przez liberaw. Nale do nich:
1. gospodarowanie dobrami publicznymi niemieszczcymi si w funkcjach wymienionych wyej problemem
pozostaje jednak wyznaczenie granicy midzy dobrami publicznymi a prywatnymi
2. stabilizacja systemu gospodarczego
3. pobudzanie aktywnoci gospodarczej naley w tym miejscu jednak nawiza do funkcji stabilizacyjnej.
Wzrost gospodarczy nie moe by zbyt duy poniewa prowadzi to do wysokiej skokowoci cyklu
koniunkturalnego.
4. protekcjonizm gospodarczy polega na wspieraniu okrelonych grup podmiotw gospodarczych (nastpuje to
zawsze kosztem innych podmiotw). Moe polega na przykad na wspieraniu rozwoju gospodarki w danym
regionie przez tworzenie specjalnych stref ekonomicznych jednak jest w pierwszym rzdzie kojarzony z
wywodzc si z XVII wiecznej Francji doktryn merkantylizmu na arenie midzynarodowej.
5. protekcjonizm socjalny skierowany jest do okrelonych podmiotw. Realizacji tej funkcji towarzyszy czsto
progresywny system podatkowy. Do instrumentw protekcjonizmu socjalnego nale: podatki, subsydia,
dotacje, kredyty o niskim oprocentowaniu itp.
6. protekcjonistyczna polityka handlowa (w stosunkach z zagranic) jej narzdziami s ca, kwoty importowe i
eksportowe, kartelizacja organizacji zajmujcych si obrotem zagranicznym
7. utrzymywanie sektora przedsibiorstw pastwowych
Kolejne zagadnienie to gospodarka rynkowa. Rozumiemy przez ni taki system gospodarczy, w ktrym istniej rynki
na wszystkie czynniki produkcji cznie z finansowymi a decyzje podejmowane s przez suwerenne podmioty
gospodarcze kierujce si wasnym interesem. Rynek to z kolei og podmiotw reprezentujcych poda i popyt, ktre
dokonujc transakcji zakupu i sprzeday decyduj o poziomie cen.
Obowizuje zasada vacatio legis, dziki ktrej podmioty gospodarcze nie s zaskakiwane nowym stanem
prawnym. Chronione s prawa nabyte i budowana jest zaufanie obywateli do pastwa.
2. zasada pastwa spoecznego w zwizku z tym, e celem pastwa jest stworzenie wszystkim warunkw
do godnego ycia, nie naley tak samo traktowa podmiotw penosprawnych i niepenosprawnych.
Zasada ta powinna by rozpatrywana razem z zasad rwnoci a w przypadku zaistnienia sprzecznoci
mie nad ni prymat.
3. zasada pomocniczoci wszelka dziaalno publiczna ma by prowadzona jak najbliej obywatela a
jeeli jednostka nisza nie radzi sobie z realizacj danego zadania, obowizek pomocy ma jednostka
wysza.
4. zasada rwnoci przewiduje rwno praw, ochrony prawnej i rwno wobec prawa. Poza tym,
wszystkie podmioty maj by tak samo traktowane przez aparat administracyjny, mie rwny dostp do
rynku, na ktrym z kolei nikt nie jest szczeglnie uprzywilejowany.
II. Zasady o charakterze szczegowym:
1. zasada spoecznej gospodarki rynkowej opiera si na tezie o niedoskonaoci wolnego rynku, ktry
prowadzi do konfliktw spoecznych. W zwizku z tym pastwo ma tworzy reguy co do funkcjonowania
rynku i przez to chroni spoeczestwo. Zasada ta moe by pojmowana w sposb liberalny jako samo
ustalanie przez pastwo regu rywalizacji na rynku lub w inny sposb jako zliberalizowana wersja
pastwa opiekuczego. Orzecznictwo Trybunau Konstytucyjnego wspiera ten drugi tryb rozumowania.
2. zasada wolnoci gospodarczej nieingerowanie pastwa w sfer podejmowania i prowadzenia
dziaalnoci gospodarczej. W praktyce nie jest to wolno absolutna. Ograniczeniem jest choby
wymaganie koncesji na niektre rodzaje dziaalnoci, konieczno spenienia wymogw BHP czy
przeciwpoarowych.
3. zasada wasnoci prywatnej jest to jeden z filarw spoecznej gospodarki rynkowej. Wasno prywatna
ma by podstaw caego systemu gospodarczego.
4. zasada solidarnoci, dialogu i wsppracy partnerw spoecznych podkrela si gwnie dwa ostatnie
elementy tej zasady, solidarno uznajc jedynie za etyczne wskazanie przy rozwizywaniu konfliktw
spoecznych. Wyrazem realizacji tej zasady jest powstanie i dziaalno Komisji Trjstronnej.
5. uznanie rodzinnych gospodarstw rolnych za podstaw struktury agralnej kraju przy konstruowaniu
postulatw polityki gospodarczej pastwa, interes rodzinnych gospodarstw rolnych powinien by
szczeglnie brany pod uwag. Za rodzinne gospodarstwo rolne uznaje si takie, ktre spenia nastpujce
warunki:
praca w gospodarstwie stanowi gwne rdo utrzymania dla czonkw rodziny
w gospodarstwie nie pracuj dodatkowi pracownicy najemni
gospodarstwo daje prace wszystkim czonkom rodziny
waciciel gospodarstwa posiada kwalifikacje rolnicze
6. zasada niezalenoci banku centralnego od rzdu Narodowy Bank Polski ma wyczno na emisj
pienidza i prowadzenie polityki pieninej. Zdanie rzdu nie musi by przy tym brane pod uwag.
Niezaleno NBP zabezpieczona jest przez sposb powoywania jego organw.
7. konstytucyjny katalog praw gospodarczych zawarty jest w dwch pierwszych rozdziaach, z naciskiem
na rozdzia II.
Rakowskiego. Za jego czasw akcentowane byo coraz mocniej haso porozumienia narodowego co miao na celu
podzielenie si win za sytuacje gospodarcz przez PZPR z innymi podmiotami. Istotnym dokumentem jaki powsta za
czasw rzdu Rakowskiego bya ustawa z 23 grudnia 1988 roku o dziaalnoci gospodarczej, ktra znosia Komisj
Planowania przy Radzie Ministrw i wprowadzaa zasad wolnoci gospodarczej ograniczon jedynie koniecznoci
zdobycia koncesji na dziaalno w nastpujcych dziedzinach gospodarki:
przemys wydobywczy
przetwrstwo i obrt kamieniami i metalami szlachetnymi
przemys farmaceutyczny
przemys zbrojeniowy
produkcja alkoholu i wyrobw tytoniowych
transport morski i lotniczy
usugi lotnicze
usugi z zakresu ochrony osb i mienia
usugi detektywistyczne
prowadzenie biur paszportowych
obrt dobrami kultury sprzed 9 maja 1945 roku
obrt zagraniczny okrelonymi towarami
Urzdowanie gabinetu Mieczysawa Rakowskiego to take czas dialogu z opozycj demokratyczn, ktry doprowadzi
do rozmw Okrgego Stou.
Obrady Okrgego Stou rozpoczy si 6 lutego 1989 roku w Warszawie. Powoano wtedy trzy zespoy robocze: do
spraw gospodarki i polityki spoecznej, do spraw pluralizmu zwizkowego i do spraw reformy politycznej. Obrady
trway do 5 kwietnia 1989 roku. W ramach polityki gospodarczej interesuj nas postanowienia pochodzce z zespou
roboczego do spraw gospodarki i polityki spoecznej, na ktrego czele stali Wadysaw Baka (z ramienia rzdu) i
Witold Trzeciakowski (z ramienia opozycji). Mona je podzieli na dwie zasadnicze grupy: postanowienia dotyczce
zmian systemowych polskiej gospodarki jakie miay nastpi po Okrgym Stole oraz postanowienia dotyczce zmian
w biecej polityce gospodarczej pastwa. Do postanowie tworzcych nowy ad ekonomiczny zaliczamy:
rozwj samorzdnoci i partycypacji pracowniczej
swobodne ksztatowanie si struktury wasnociowej
rozwj stosunkw rynkowych i konkurencji
likwidowanie pozostaoci systemu nakazowo rozdzielczego i ograniczanie centralnego planowania
jednolita polityka finansowa wobec wszystkich przedsibiorstw niezalenie od panujcych w nich stosunkw
wasnociowych
podporzdkowanie systemu selekcji kadr kierowniczych w przedsibiorstwach kryterium kompetencji fachowych
(w miejsce klucza partyjnego)
pluralizm wasnociowy
prywatyzacja
Jeeli natomiast chodzi o postanowienia zwizane z biec polityk gospodarcz to wymieni moemy:
popraw warunkw zaopatrywania rynku i warunkw ycia ludnoci
Miao to nastpowa przez dostosowanie produkcji do popytu, przeprofilowanie produkcji zbrojnej na
konsumpcyjn, zmniejszenie udziau w gospodarce sektora paliwowo energetycznego oraz racjonalizacj
eksportu.
stabilizacj gospodarki i ograniczenie inflacji
Naleao ograniczy popyt i zwikszy poda a take zmniejszy deficyt budetowy. Urealniono (podwyszono)
ceny oraz podniesiono stopy procentowe co miao zachci spoeczestwo do skadania depozytw zamiast
ponownego wprowadzania pienidza na rynek.
ochrona ludnoci przed skutkami inflacji i polityki rwnowaenia
Gwnym narzdziem bya indeksacja pac ustalona na poziomie 0,8 co oznacza, e na kady 100% wzrostu
inflacji gwarantowano 80% wzrostu pac.
ochrona warunkw pracy i zatrudnienia
Lepsze warunki ksztatowano przez odpowiednie programy szczegowe dotyczce na przykad pracy w nocy czy
limitu godzin nadliczbowych.
Po wyborach z 4 czerwca 1989 roku, rzd Rakowskiego nadal dziaa. Przygotowa w porozumieniu z ekspertami z
Midzynarodowego Funduszu Walutowego oraz Banku wiatowego program gospodarczy na lata 1989 1992. Do
dymisji poda si 4 lipca 1989 roku jednak zostaa ona przyjta przez Sejm 1 sierpnia 1989 roku jednak w obliczu
nieudanej prby sformowania rzdu przez Czesawa Kiszczaka, gabinet Rakowskiego urzdowa do 12 wrzenia 1989
roku, kiedy to powoano rzd Tadeusza Mazowieckiego.
Rzd Tadeusza Mazowieckiego (12 wrzenia 1989 12 stycznia 1991)
Misja tworzenia rzdu zostaa powierzona Tadeuszowi Mazowieckiemu ju 24 sierpnia 1989 roku w odpowiedzi na
nieudan misj stworzenia rzdu przez Czesawa Kiszczaka. Pocztkowo mia on duo problemy z obsadzeniem
stanowiska wicepremiera do spraw gospodarczych i ministra finansw. Ostatecznie funkcja ta zostaa obsadzona przez
Leszka Balcerowicza. Zaprzysienie Rady Ministrw w skadzie zaproponowanym przez Mazowieckiego nastpio
ostatecznie 12 wrzenia 1989 roku. Ju nastpnego dnia odbyo si pierwsze posiedzenie.
Prace rzdu w 1989 roku w zakresie polityki gospodarczej koncentroway si na dwch grupach spraw:
rozwizywaniu biecych problemw gospodarczych oraz przygotowywaniu podstaw reform jakie miay by
realizowane od pocztku 1990 roku.
Do spraw biecych moemy zaliczy w pierwszej kolejnoci kwestie zwizane z budetem pastwa na rok 1989.
Dokument odziedziczony po rzdzie Mieczysawa Rakowskiego nie przystawa do rzeczywistoci. Przystpiono wic
do przygotowania prowizorium na padziernik oraz nowelizacji budetu na ostatnie dwa miesice 1989 roku. Oba
dokumenty opieray si na tych samych zaoeniach. Zaoono wyszy od pierwotnego deficyt budetowy, ktry sign
5 200 000 000 000 (5,2 biliona) wczesnych zotych. Okrelono te rda dodatkowych wpyww do budetu:
opodatkowanie kantorw wymiany walut, wzrost opat celnych oraz automatyczne ciganie nalenych podatkw z
przedsibiorstw przemysu spirytusowego. Prowizorium na padziernik zostao przyjte przez Sejm 29 wrzenia 1989
roku, natomiast nowelizacja budetu na 1989 rok 30 padziernika 1989 roku. Kolejn kwesti z zakresu spraw
biecych bya regulacja pac. W obliczu zagroenia hiperinflacj, indeksacja automatyczna wywalczona przez zwizki
zawodowe przy Okrgym Stole zastpiona zostaa indeksacj wyrwnawcz. Oznacza to, e wskanik ustalany by
teraz w stosunku do pac na kocu a nie jak wczeniej na pocztku kwartau. Taka decyzja wskazywaa na to, e rzd
nie bdzie dostosowywa swojej polityki gospodarczej do nierealnych da spoeczestwa. Na postaw to wskazywa
take kolejny element z zakresu spraw biecych, to jest podnoszenie cen. Podwyki dotyczyy: paliw silnikowych,
alkoholu, taryf pasaerskich w PKP i PKS, wyrobw przemysu farmaceutycznego, usug pocztowych i
telekomunikacyjnych, energii (elektrycznej i cieplnej) a take produktw ywnociowych. Kolejn kwesti jak
regulowa rzd w zakresie spraw biecych byo wstrzymywanie prywatyzacji. Moe si to wydawa niekonsekwentne
w porwnaniu z oglnym profilem polityki rzdu Mazowieckiego, jednak chodzi to o nieuregulowan jeszcze w
dostateczny sposb dzik prywatyzacj, na ktrej bogacili si dotychczasowi kierownicy przedsibiorstw pastwowych,
a wic osoby zwizane z wadz komunistyczn.
Przejdmy teraz do dziaa przygotowujcych reform gospodarcz Polski, jakie podejmowa rzd Tadeusza
Mazowieckiego jeszcze w 1989 roku. Dziaania te moemy podzieli na trzy nurty. Pierwszy z nich to prace nad
dokumentem programowym okrelajcym generalne kierunki polityki gospodarczej rzdu. Chodzi tu w zasadzie o plan
Balcerowicza jaka to nazwa jest najbardziej znana czy te plan Sachsa Balcerowicza Gomuki jak okrelany jest
przez niektrych, w tym prof. Stefana Stpnia. Za pierwsz wersj planu mona uwaa expos premiera
Mazowieckiego. Druga wersja zostaa ustalona w Waszyngtonie przez Leszka Balcerowicza w porozumieniu ju z
Midzynarodowym Funduszem Walutowym oraz Bankiem wiatowym. Wersja trzecia zostaa przedstawiona na
konferencji prasowej 5 padziernika 1989 roku i opublikowana w Rzeczpospolitej. Czwarta wreszcie wersja to
dokument rzdowy zatytuowany Zaoenia polityki gospodarczo spoecznej przedstawiony do zaakceptowania przez
Sejm wraz z pakietem ustaw reformatorskich 17 grudnia 1989 roku. Drugi nurt dziaa rzdu w ramach przygotowania
reformy to wanie samo przygotowanie projektw ustaw reformatorskich zmieniajcych zasadniczo system
gospodarczy pastwa. Sejmowi przedstawiono ich 17 grudnia 11, jednak uchwalone zostao tylko 10 z nich z powodu
niedopracowania ustawy o praktykach antymonopolistycznych. Ostatecznie ustawy uchwalone przez Sejm 27 grudnia
1989 roku i podpisane przez prezydenta Wojciecha Jaruzelskiego 30 grudnia 1989 roku to:
ustawa o gospodarce finansowej przedsibiorstw pastwowych
ustawa o prawie bankowym
ustawa o kredytowaniu
ustawa o podatku od wzrostu wynagrodze
ustawa o nowych zasadach opodatkowania
ustawa o dziaalnoci gospodarczej prowadzonej przez inwestorw zagranicznych
ustawa o prawie dewizowym
ustawa o prawie celnym
ustawa o zatrudnieniu
ustawa o szczeglnych warunkach zwalniania pracownikw
Trzecim nurtem dziaa reformatorskich rzdu w 1989 roku byo opracowanie projektu budetu na rok 1990. By on
oparty na identycznych zaoeniach, jak te ustalone z Midzynarodowym Funduszem Walutowym. Planowany by
wzrost cen i spadek produkcji, pac realnych oraz spoycia.
Polityka gospodarcza w 1990 roku bya przez rzd Tadeusza Mazowieckiego prowadzona w sposb, ktry pozwala na
podzielenie jej na dwa zasadnicze rodzaje polityki gospodarczej polityk stabilizacyjn i polityk systemow.
W ramach polityki stabilizacyjnej najwaniejszym celem jaki stawia przed sob rzd bya walka z inflacj, ktr
uznano za najwikszy problem polskiej gospodarki. W ramach teje, stosowano wysokie stopy procentowe, ktre miay
doprowadzi do zahamowania wydatkw ludnoci i zachcenia jej do zwikszenia oszczdnoci w zotych. Za jedn z
gwnych przyczyn inflacji uznawano nadmierny wzrost pac. Rzd postanowi wic o cisej kontroli wzrostu pac
przez polityk fiskaln wobec przedsibiorstw, a konkretniej podtrzymanie popiwku (PPWW podatek od
ponadnormatywnych wypat wynagrodze). Hamowaniu inflacji pomaga te miaa polityka staego kursu walutowego.
Od 1 stycznia 1990 roku zacz obowizywa sztywny kurs zotwki do dolara amerykaskiego. Kurs ustalono na
poziomie 9 500 zotych za jednego dolara. Kolejnym narzdziem walki z inflacj byo zmniejszanie deficytu
budetowego. W tym celu, rzd zaprzesta przekazywania subsydiw nierentownym przedsibiorstwom. Aby zagodzi
skutki reform gospodarczych dla spoeczestwa, po raz pierwszy od II wojny wiatowej wprowadzono system zasikw
dla bezrobotnych.
W skutek reform gospodarczych z pocztku 1990 roku, rozwizane zostay w duej mierze problemy z zaopatrzeniem
rynku. Pojawi si handel uliczny a aktywno importerw przyniosa niedostpne dotd towary z Zachodu. Znikno
zjawisko gigantycznych kolejek i pustych pek sklepowych. Problemem by jednak brak pienidzy w spoeczestwie.
Byo to rdem duego niezadowolenia. W ramach prac rzdu w drugim kwartale 1990 roku przewaay trzy grupy
zagadnie: moliwo zwikszenia wydatkw budetowych, liberalizacja handlu zagranicznego (obnienie ce do
poziomu 5%) oraz restrukturyzacja wielkich przedsibiorstw. Efektem byo obnienie inflacji w sierpniu do poziomu
1,8%. Bya to jednak zmiana krtkotrwaa, we wrzeniu stopa inflacji urosa znw do 6,8%.
Jeeli chodzi o polityk systemow w roku 1990 to opieraa si ona na zamienianiu systemu gospodarki
scentralizowanej w spoeczn gospodark rynkow. Dziaania rzdu w tym zakresie nastpoway na piciu gwnych
obszarach. Pierwszym byo ograniczenie zakresu centralnych parametrw regulacyjnych co oznaczao po prostu nie
ingerowanie w gospodark, uwolnienie wskanikw aby rynek sterowa nimi sam. Jak wiemy jednak rzd nie
prowadzi takiej polityki na caej linii. Cay czasz sterowa przecie kursem waluty. Drugi obszar to zmiany
instytucjonalne upodabniajce gospodark do systemu rynkowego. Chodzi tu gwnie o reform systemu bankowego,
zapocztkowan jeszcze przez gabinet Mieczysawa Rakowskiego, ktry dokona podziau NBP na dziewi
pastwowych bankw komercyjnych oraz central NBP majc z czasem nabra w peni charakteru banku centralnego.
Mazowiecki mia zamiar umocni pozycj NBP jako banku centralnego, usprawni dziaanie pastwowych bankw
komercyjnych oraz promowa procesy tworzenia nowych bankw. Trzeci obszar dziaania w ramach polityki
systemowej to przemiany wasnociowe. W poowie marca 1990 roku Rada Ministrw przyja dwa projekty ustaw z
tego zakresu ustaw prywatyzacyjn i ustaw o powoaniu Ministra Przeksztace Wasnociowych. Stanowisko to
obj jako pierwszy Waldemar Kuczyski. Jeszcze w 1990 roku udao mu si sprywatyzowa metod kapitaow pi
przedsibiorstw i opracowa zaoenia pierwszego programu powszechnej prywatyzacji. Dwa pozostae obszary
dziaania Rady Ministrw to prba zagwarantowania warunkw konkurencji oraz likwidacja centralnego systemu
zasilania podmiotw gospodarczych.
Tadeusz Mazowiecki zoy dymisj 25 listopada 1990 roku z powodu swojej poraki ju w I turze wyborw
prezydenckich. Zostaa ona przyjta przez Sejm 14 grudnia 1990 roku, jednak gabinet dziaa a do powoania rzdu
Jana Krzysztofa Bieleckiego 12 stycznia 1991 roku. W tym czasie udao si midzy innymi przygotowa projekt ustawy
budetowej na rok 1991.
Rzd Jana Krzysztofa Bieleckiego (12 stycznia 1991 23 grudnia 1991)
Pocztkowo drugim premierem IIIRP zosta mia Jan Olszewski. To on otrzyma misj utworzenia rzdu od prezydenta
elekta Lecha Wasy, jednak 18 grudnia 1990 roku oficjalnie ogoszono, e zakoczya si ona niepowodzeniem. 26
grudnia 1990 roku kolejna misja sformowania rzdu powierzona zostaa szerzej dotd nieznanemu politykowi z
Gdaska, ktrym by Jan Krzysztof Bielecki.
Gabinet zosta powoany przez Sejm 12 stycznia 1991 roku. Stanowisko ministra finansw obj ponownie Leszek
Balcerowicz, co wskazywao na plan kontynuacji polityki gospodarczej zapocztkowanej przez Tadeusza
Mazowieckiego. Musiao to spowodowa napicia spoeczne, poniewa w kraju dominoway gosy oczekujce odejcia
od reform. Przejawem tego by wynik wyborw prezydenckich z 1990 roku, a konkretniej spektakularna poraka
Tadeusza Mazowieckiego w pierwszej turze.
Protesty spoeczne z jakimi spotka si nowy gabinet dotyczyy w pierwszej kolejnoci popiwku. O ile zwizkowcy
dali jego zniesienia to rzd uwaa go za jedno z istotniejszych narzdzi prowadzonej przeze polityki
antyinflacyjnej. Z protestujcymi rozpoczto negocjacje, w ktrych stanowisko rzdu byo jednak nieugite. Konflikt
podgrzewany by przez informacj, e ekonomici z otoczenia prezydenckiego s przeciwnikami popiwku. Na pocztku
lutego 1991 roku doszo jednak do spotkania Lecha Wasy z Leszkiem Balcerowiczem, po ktrym prezydent
publicznie popar ca polityk gospodarcz rzdu.
Wiosn 1991 roku pojawia si kolejna grupa protestujcych, obok przeciwnikw popiwku. Byli to rolnicy, ktrych
wystpienia zmusiy rzd do zajcia si polityk roln pastwa. System wyniesiony z PRL by nieefektywny i po
rozpoczciu ksztatowania wolnego rynku doprowadzi do problemw ze zbytem produktw rolnych, wzrostu cen
rodkw produkcji rolniczej oraz podwyki kosztw kredytw rolniczych. Protestujcy domagali si taszych kredytw
i wprowadzenia polityki protekcyjnej w handlu zagranicznym podami rolnymi. Rzd Bieleckiego ugi si i
wprowadzi wysze stawki celne na importowan ywno i zaostrzon jej kontrol. Takie dziaanie pogbiao tylko
nieefektywn struktur rolnictwa.
W kwietniu rzd zdecydowa, e w obliczu negatywnych wskanikw ekonomicznych oraz rosncego niezadowolenia
spoecznego, nie da si utrzyma dotychczasowego kursu polityki gospodarczej. Rozpoczto prace nad zaoeniami
polityki antyrecesyjnej. Jej owocem by skierowany do Sejmu 18 maja 1991 roku dokument pod tytuem Zadania
rzdu w dziedzinie restrukturyzacji gospodarki. Skupia si on na kwestiach prywatyzacji, poniewa za gwn
podatkowa, przyspieszona dewaluacja zotwki i wprowadzony podatek VAT. Zaoenia te zostay przyjte przez Sejm
w nocy z 10 na 11 padziernika 1992 roku. Na uchwalenie przez Sejm budetu na rok 1993, z licznymi
wprowadzonymi poprawkami, czeka trzeba byo a 12 lutego 1993 roku.
Istotn decyzj podjt przez gabinet Hanny Suchockiej byo prowadzenie polityki protekcyjnej. Ju 16 lipca 1992
roku wydano rozporzdzenie o wprowadzeniu kontyngentw celnych w imporcie. W rolnictwie powodem zastosowania
protekcjonizmu bya susza. Wbrew temu, e susza oznacza mniejsze plony i deficyt podw rolnych na rynku
krajowym, rzd nie zdecydowa si na promowanie importu ale na polityk antyimportow. Na ywno pochodzc z
zagranicy naoono wysz stawk podatku obrotowego. Zdecydowano si te na wprowadzenie preferencyjnych
kredytw dla rolnictwa oraz subsydiowanie paliwa dla rolnikw. W ramach polityki protekcyjnej wprowadzono od 1
stycznia 1993 roku podatki na wszystkie importowane do Polski towary. 8 kwietnia 1993 roku, w zwizku z epidemi
pryszczycy, zakazano importu do kraju towarw, ktre mogy by skaone chorob. 13 kwietnia natomiast, po
protestach rybakw, zablokowano import ryb do Polski.
Urzdowanie gabinetu Suchockiej to te okres wzrostu cen. Podwyki dotkny midzy innymi lekw, benzyny,
biletw PKP i PKS, energii cieplnej oraz energii elektrycznej.
W dziedzinie przeksztace wasnociowych Suchocka kontynuowaa polityk Bieleckiego. Trwaa prywatyzacja
PGRw. 16 listopada 1992 roku PLL LOT, ktry przynosi pastwu ogromne straty, zosta przeksztacony w
jednoosobow spk Skarbu Pastwa. 29 sierpnia 1992 roku do Sejmu trafi projekt ustawy o powszechnej
prywatyzacji i Narodowych Funduszach Inwestycyjnych. Prace nad nim jednak znacznie si przecigay aby w kocu
18 marca 1993 roku Sejm ustaw odrzuci. Mimo to, rzd nie wycofywa si z programu powszechnej prywatyzacji. Ju
30 marca 1993 roku Rada Ministrw zaakceptowaa zmieniony projekt ustawy, noszcej tym razem tytu Ustawa o
narodowych funduszach inwestycyjnych i ich prywatyzacji. 29 kwietnia 1993 roku ustawa zostaa uchwalona. 6 kwietnia
1993 roku rozpocz si proces prywatyzacji bankw komercyjnych wydzielonych z NBP. Doszo do zakupu pierwszej
emisji akcji Wielkopolskiego Banku Kredytowego S.A.
W omawianym okresie umacniaa si niezaleno NBP od rzdu. Z jednej strony byo to zjawisko pozytywne,
nieodczny element przeksztace w dziedzinie gospodarki. Z drugiej jednak dochodzio do sytuacji, w ktrych
polityka NBP bya sprzeczna z planami rzdu. Przykadem moe by samodzielna decyzja NBP z pocztku listopada
1992 roku o ustaleniu redniego kursu dolara na ponad 15 000 zotych, podczas gdy wedug zaoe rzdu kwota ta
miaa nie by przekroczona.
Na styku polityki gospodarczej i polityki zagranicznej, w pierwszej poowie lutego 1993 roku, rzdowi udao si po
dwuletniej przerwie wznowi negocjacje z Klubem Londyskim (banki komercyjne bdce wierzycielami Polski) na
temat obsugi i redukcji dugu. Od 1 marca 1993 roku zaczo obowizywa rodkowoeuropejskie Porozumienie o
Wolnym Handlu (CEFTA), ktre podpisane byo 21 grudnia 1992 roku w Krakowie pomidzy Polsk, Wgrami,
Czechami i Sowacj (wtedy w zasadzie jeszcze Czechosowacj).
28 maja 1993 roku doszo do przegosowania w Sejmie wotum nieufnoci dla gabinetu Hanny Suchockiej.
Prezydentowi jednak nie spodobaa si wizja dymisji rzdu wic zdecydowa si na rozwizanie parlamentu i polecenie
dotychczasowemu rzdowi dalszego dziaania a do wyonienia jego nastpcw. W tym czasie rzd zaj si
przygotowaniem listy 200 przedsibiorstw, ktre miay jako pierwsze zosta objte programem powszechnej
prywatyzacji. Poza tym, w okresie dziaania rzdu bez parlamentu, wesza w ycie ustawa o podatku od towarw i
usug z 12 maja 1993 roku. Tym samym od 5 lipca 1993 roku zacz w Polsce obowizywa podatek VAT. W sierpniu
rzd prowadzi prace nad budetem na rok 1994. Od 1 wrzenia 1993 roku weszy w ycie przepisy o banderolowaniu
importowanych wyrobw tytoniowych i spirytusowych. Towary wyprodukowane w kraju miay by objte tym
obowizkiem od 1 stycznia 1994 roku.
Ostatecznie rzd poda si do dymisji 15 padziernika 1993 roku a pracowa do 26 padziernika 1993 roku, kiedy to
wadz przej gabinet Waldemara Pawlaka.
Rzd Waldemara Pawlaka (26 padziernika 1993 1 marca 1995)
Rzd Waldemara Pawlaka by wynikiem koalicji Sojuszu Lewicy Demokratycznej, Polskiego Stronnictwa Ludowego i
Unii Pracy. Koalicyjni eksperci wrd zada nowego rzdu wymieniali: uzdrowienie finansw publicznych,
zwikszenie konkurencyjnoci polskiej gospodarki przez inwestycje i promowanie eksportu, walk z bezrobociem i
szar stref, agodzenie rnic dochodowych spoeczestwa, stopniowe obnianie inflacji i deficytu budetowego.
Waldemar Pawlak na stanowisko premiera zosta desygnowany 18 padziernika 1993 roku i rozpocz dobieranie
odpowiednich osb do swojego gabinetu. Stanowisko ministra finansw obj Marek Borowski, chocia ju wtedy
rozwaana bya kandydatura Grzegorza Koodki. Ostatecznie zastpi on Borowskiego na tym stanowisku 28 kwietnia
1994 roku (w midzy czasie kierownikiem resortu finansw od 8 lutego 1994 roku do 28 kwietnia 1994 roku by
Henryk Chmielak). Wotum zaufania rzd otrzyma 10 listopada 1993 roku.
Waldemar Pawlak nie zamierza kontynuowa polityki poprzedniego rzdu, czego wyrazem byo wycofanie z Sejmu 55
projektw ustaw rzdu Suchockiej tu po objciu wadzy. Wyrazem braku zaufania do poprzedniego gabinetu bya te
polityka budetowa. Nowy rzd mia sam wypracowa projekt budetu, w zwizku z czym by zmuszony o zwrcenie
si do Sejmu z prob o przesunicie terminu przygotowania projektu ustawy. Ostateczn wersj projektu ustawy
budetowej na rok 1994 rzd przyj 27 grudnia 1993 roku. 5 marca 1994 roku zostaa ona uchwalona przez Sejm.
10
Istotne byy te ustawy okoobudetowe. 9 grudnia 1993 roku Sejm znowelizowa ustaw o podatku od towarw i usug
i podatku akcyzowym. 16 grudnia 1993 roku natomiast znowelizowana zostaa ustawa o podatku od osb fizycznych.
W myl nowelizacji wprowadzone zostay nowe stawki podatkowe 21%, 33% i 45%.
Od maja 1994 roku Ministerstw Finansw przyspieszyo prace nad projektem ustawy budetowej na rok 1995. Zostay
one zakoczone 4 listopada 1994 roku. Wszystko szo gadko do momentu, gdy prezydent Wasa zgosi weto w
stosunku do ustawy podatkowej. Co prawda zostao ono 2 grudnia 1994 roku odrzucone przez Sejm, jednak prezydent
zdecydowa si 9 grudnia 1994 roku wysa ustaw do Trybunau Konstytucyjnego. Ten odroczy rozpraw na 12
stycznia 1995 roku, skutkiem czego nowe stawki podatkowe nie mogyby obowizywa ju od stycznia 1995 roku.
Rada Ministrw wybrna z tej sytuacji wprowadzajc autopoprawk do budetu zostay do niego wpisane
najwaniejsze postanowienia ustawy podatkowej a take ustawy o wynagrodzeniach sfery budetowej. Jednake i tym
razem si nie udao. Sejm przyj budet na rok 1995 ju 29 grudnia 1994 roku, jednak wczeniej wprowadzi poprawki
odrzucajce autopoprawk rzdu. Desperack reakcj ministra finansw Grzegorza Koodki byo wydanie tego samego
dnia obwieszczenia, wedug ktrego od pocztku 1995 roku miay obowizywa stawki PIT 21%, 33% i 45%. Jak si z
czasem okazao, obwieszczenie to byo sprzeczne z konstytucj i ustawami.
Za czasw rzdu Pawlaka powrcia kwestia Paktu o przedsibiorstwie pastwowym. 26 listopada 1993 roku Sejm
zaakceptowa propozycj rzdu w sprawie odrzucenia projektu ustawy prywatyzacyjnej pochodzcego z Paktu.... Byo
to powizane z wspominan wczeniej niechci rzdu do kontynuowania polityki swoich poprzednikw. 20 grudnia
1993 roku doszo do nieoczekiwanego spotkania midzy premierem Waldemarem Pawlakiem a przewodniczcym
NSZZ Solidarno Marianem Krzaklewskim. Ten drugi domaga si realizacji Paktu... a w szczeglnoci powoania
komisji trjstronnej oraz konsultacji ze zwizkami zawodowymi w sprawach projektw ustaw pochodzcych od rzdu.
10 stycznia 1994 roku doszo do nawizania interesujcej wsppracy midzy NSZZ Solidarno a Konfederacj
Pracodawcw Polskich. Organizacje miay teraz wsplnie naciska na rzd w sprawie wdroenia Paktu....
Kwesti powizan z Paktem o przedsibiorstwie pastwowym by popiwek, a konkretniej jego zniesienie. Miao to si
odby 31 marca 1994 roku. Rzd Pawlaka nie chcia jednak cakowicie uwolni wzrostu pac a jedynie wprowadzi
now ustaw go kontrolujc. Plany rzdu zostay poparte przez Sejm uchwaleniem odpowiedniej ustawy 17 grudnia
1993 roku. W miejsce popiwku, rzd zaproponowa regulacj nazywan przez niektrych popiwkiem bis lub
neopopiwkiem. Odpowiedni ustaw przyjto 18 marca 1994 roku. Problem pojawi si gdy prezydent ustawy nie
podpisa. Na horyzoncie pojawio si widmo niekontrolowanego wzrostu pac od pocztku kwietnia. W zwizku z tym,
ju 12 kwietnia 1994 roku rzd przyj nowy projekt ustawy neopopiwkowej, ktra zostaa ostatecznie przegosowana
przez Sejm 9 czerwca 1994 roku.
Rzd Waldemara Pawlaka nie unikn konfliktu z NBP, jednak bardziej istotnym wydarzeniem na tej linii jest decyzja o
denominacji zotego. Zostaa przyjta przez Rad Ministrw 31 maja 1994 roku. Denominacja zostaa zaplanowana na
1 stycznia 1995 roku. Sejm bez problemu przyj ustaw i od pocztku kolejnego roku rozpocza si wymiana po
kursie 10 000 starych zotych za 1 nowy zoty.
Rzd Pawlaka kontynuowa program powszechnej prywatyzacji. 29 marca 1994 roku do programu zakwalifikowane
byo ju 367 przedsibiorstw a lista kolejnych 110 bya gotowa. 13 kwietnia 1994 roku Ministerstwo Przeksztace
Wasnociowych przedstawio premierowi program komercjalizacji przedsibiorstw pastwowych, zakadajcy szybkie
przeksztacenie ich w efektywnie dziaajce spki skarbu pastwa. Dokumentem, ktry mia wyznacza drog
prywatyzacji byy Kierunki prywatyzacji na 1995 rok.
Naley wspomnie o wydarzeniach w polityce zagranicznej z czasw rzdu Pawlaka. 1 lutego 1994 roku w ycie
wszed ukad stowarzyszeniowy Polski ze wsplnotami europejskimi, podpisany 16 grudnia 1991 roku. 1 lutego 1994
roku rwnie, Polska zoya wniosek o przyjcie do Organizacji Wsppracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD). 11
marca 1994 roku w wyniku negocjacji Klub Londyski umorzy 45,2% polskiego zaduenia. 8 kwietnia 1994 roku,
Polska zoya wniosek o czonkostwo w Unii Europejskiej. 14 kwietnia 1994 roku przynis pozytywny fina
negocjacji z Klubem Paryskim, ktry umorzy 50% polskiego dugu.
Chocia premier Waldemar Pawlak pochodzi z Polskiego Stronnictwa Ludowego a wic partii agrarnej, to polityka
rolna jego gabinetu nie bya bardzo rozbudowana czy rewolucyjna. Najistotniejszym jej elementem byo powoanie 18
kwietnia 1994 roku Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, ktra miaa zaj si sprawami kredytowania
rolnikw oraz budowania infrastruktury (wodocigi, kanalizacja, telekomunikacja) na terenach wiejskich.
Bardzo istotnym dokumentem, ktry sta si podstaw polityki gospodarczej rzdu bya Strategia dla Polski
sporzdzona i przedstawiona 27 maja 1994 roku przez ministra Grzegorza Koodk. Dokument skada si z czci
oglnej oraz dziesiciu programw:
1. Partnerskie stosunki i negocjacyjny mechanizm regulacji pac
2. Reforma systemu zabezpieczenia spoecznego
3. Przeciwdziaanie bezrobociu
4. Rozwj obszarw wiejskich
5. Inwestowanie w kapita ludzki
6. Zarzdzanie majtkiem pastwowym oraz procesy przeksztace wasnociowych
7. redniookresowa strategia finansowa
8. Rozwj i reforma sektora finansowego
11
12
13
Buzkowi, ktry mia si okaza pierwszym premierem III RP, ktry utrzyma swoje stanowisko przez ca kadencj
parlamentu. 10 listopada 1997 roku premier wygosi expos, natomiast dzie pniej, 11 listopada 1997 roku otrzyma
od Sejmu wotum zaufania. Przez gabinet Buzka przewino si trzech ministrw finansw. Pierwszy stanowisko to
zaj Leszek Balcerowicz. 8 czerwca 2000 roku zastpiony zosta przez Jarosawa Bauca. Ten z kolei ustpi 28 sierpnia
2001 roku miejsca Halinie Wasilewskiej Trenkner.
Najwaniejsz decyzj Jerzego Buzka jako premiera byo wprowadzenie czterech reform. Pierwsza z nich, reforma
emerytalna, zmienia zastany system umowy midzypokoleniowej oparty o ZUS (nazwany I filarem) uzupeniajc go o
kapitaowe ubezpieczenie emerytalne skadajce si z czci obowizkowej (II filar) i fakultatywnej (III filar). Druga
reforma dotyczya szkolnictwa. Zmienia ona jego struktur majc na celu upowszechnienie wyksztacenia redniego,
podniesienie jego poziomu, zintegrowanie szkolnictwa zawodowego i zwikszenie mobilnoci zawodowej Polakw.
Trzeci bya reforma administracyjna. Zmienia ona podzia terytorialny Polski oraz stworzya struktur samorzdu
odpowiadajc postanowieniom Europejskiej Karty Samorzdu Terytorialnego. Ostatni reform bya reforma suby
zdrowia. Wprowadzia ona zdecentralizowane jednostki ubezpieczeniowe zwane Kasami Chorych. Reformy niestety si
nie uday. Emeryci mieli by bogatsi, uczniowie mdrzejsi, administracja tasza i sprawniejsza a suba zdrowia lepiej
dotowana. Wyszo mniej wicej odwrotnie.
Kalendarium rzdu Jerzego Buzka:
23 lutego 1998 roku ratyfikacja konkordatu z Watykanem
31 marca 1998 roku rozpoczcie rozmw akcesyjnych z Uni Europejsk
8 lutego 1999 roku zakoczenie porozumieniem negocjacji z rolnikami protestujcymi przeciwko nieopacalnoci
produkcji ywnoci
12 marca 1999 roku przyjcie Polski do NATO
6 czerwca 2000 roku opuszczenie rzdu przez Uni Wolnoci (rzd nabiera charakteru mniejszociowego)
4 listopada 2000 roku TVP wyemitowaa pierwszy odcinek serialu M jak Mio
22 grudnia 2000 roku objcie stanowiska prezesa NBP przez Leszka Balcerowicza
Rzd Jerzego Buzka ustpi 19 padziernika 2001 roku po przegranych wyborach parlamentarnych.
Cz IV zestawienia statystyczne.
Przyrost PKB:
1989 0,99%
1994 5,20%
1990 0,88%
1995 7,00%
1991 0,93%
1996 6,00%
1992 2,60%
1997 6,80%
1993 3,80%
1998 5,00%
Udzia sektorw w tworzeniu PKB:
Sektor\Rok
1989
1990
prywatny
29,0%
30,9%
1999 4,50%
2000 4,30%
2001 1,20%
2002 1,40%
2003 3,90%
2004 5,30%
2005 3,60%
2006 6,20%
2007 6,60%
2008 4,80%
1992
1993
1997
2002
2006
2008
47,2%
53,0%
64,4%
72,0%
75,0%
78,0%
28,0%
25,0%
22,0%
publiczny
71,0%
69,1%
52,8%
47,0%
33,6%
Udzia sektorw w strukturze zatrudnienia:
Sektor\Rok
1989
1990
1993
1997
2001
2005
prywatny
2006
2007
2008
29,7%
47,9%
58,9%
67,7%
73,7%
71,6%
72,2%
73,3%
74,4%
publiczny
70,3%
Stopa bezrobocia:
1990 6,5%
1991 12,2%
1992 14,3%
1993 16,4%
1994 16,0%
52,1%
41,1%
32,3%
26,3%
28,4%
27,8%
26,7%
25,6%
1995 14,9%
1996 13,2%
1997 10,5%
1998 10,6%
1999 13,9%
2000 15,1%
2001 17,4%
2002 18,1%
2003 20,0%
2004 19,1%
2005 17,6%
2006 14,9%
2007 11,4%
2008 9,5%
2009 11,4%
14