Professional Documents
Culture Documents
1. Ciekawostki historyczne
Pocztki liczb zespolonych sigaj ju XVI wieku. W czasach dzisiejszych nie mona przeceni
ich znaczenia i wkadu w rozwj nauki. Co ciekawsze jako pierwszy zacz je uywa Rafael Bombelli,
ktry nie by matematykiem. By on inynierem kierujcym pracami przy osuszaniu bagien i terenw
botnych w Toskanii. Co wicej, wielu sawnych matematykw nie chciao pogodzi si z ich istnieniem
i zaprzeczao ich istnieniu.
Obecnie liczby zespolone s codziennym narzdziem nie tylko matematyka czy fizyka, ale i
inyniera, ktremu oddaj ogromne korzyci w elektronice, aerodynamice itd..
Pojawienie si liczb zespolonych wie si cile z problemem rozwizania rwnania
kwadratowego o wyrniku (delcie) ujemnym. W szczeglnoci problem sprowadza si do obliczenia
pierwiastka kwadratowego z liczby ujemnej.
Jeeli ograniczymy si do liczb rzeczywistych, to jak wiadomo obliczanie pierwiastka z liczby
ujemnej jest niewykonalne. Nie kopoczc si tym zbytnio Bombelli zaoy jego istnienie i nazywa go
liczb urojon (wyimaginowan), a poprzednio znane liczby liczbami rzeczywistymi.
Zwolennicy istnienia tych liczb wykonywali na nich dziaania tak, jak na liczbach rzeczywistych
dodajc, odejmujc, mnoc i dzielc. Oznaczali pierwiastek z liczby -1 liter i przyjmujc, e i2=-1.
Swobodnie dodajc i mnoc liczby rzeczywiste i urojone tworzyli nowe liczby postaci a+bi , ktre
dzi nazywamy liczbami zespolonymi.
Pocztek XIX wieku zdar wszelk mistyk z tych liczb, gdy przynis ich cise okrelenie.
Pierwsze z nich Gaussa - wykazao, e liczby zespolone s to waciwie punkty paszczyzny
euklidesowej, w ktrej wprowadzono pewne dziaania zwane dodawaniem i mnoeniem punktw czyli
liczb zespolonych. Drugie ujcie - Hamiltona - wprowadza liczby zespolone jako pary liczb
rzeczywistych, ze specyficznym (specjalnym) sposobem ich dodawania i mnoenia.
y
M
(0,b)
z = a + bi
(a,0)
z z
z1
(zakadajc oczywicie, e z 2 0 ) mnoymy licznik i mianownik tego uamka
z2
przez sprzenie mianownika (liczby z2). Otrzymujemy wtedy nastpujcy wzr
Obliczajc iloraz
2i
.
1i
Wystarczy teraz pomnoy licznik i mianownik tego uamka przez liczb sprzon do liczby 1+i
(z mianownika), czyli przez 1-i, a nastpnie uproci otrzymane wyraenie.
2i
2i ( 1 i )
2i 2i 2
2i 2
1 i
2
1 i
( 1 i )( 1 i )
2
1 i
Przy dzieleniu liczby 2i przez liczb 1+i otrzymujemy zatem liczb 1+i.
Zadania.
Wykonaj dziaania
1. (2-i)(3+2i)-5i ,
2. (5-(6+4i))-(3+2i)(3-2i),
3. (1+2i)2,
4. (2-i)3,
3i
,
1 2i
5 3i
6.
.
5 3i
5.
r punktu M(a, b) od pocztku ukadu wsprzdnych oraz kt jaki tworzy wektor OM z dodatnim
kierunkiem osi Ox.
y
0
M( a, b)
r
0
0
x
0
b r sin
std
r a2 b2
oraz dla r 0
cos
a
a b
2
sin
b
a b2
2
Liczb r, ktra jest dugoci wektora OM jest moduem liczby zespolonej z = a +bi , co
zapisujemy
r z a bi
a2 b2
Wida std, e liczba zespolona jest rwna zeru wtedy i tylko wtedy, gdy modu jej jest rwny zeru.
= arg z
Dla liczby zespolonej o module rwnym zero, argument nie jest okrelony.
Argument okrelamy z dokadnoci do wielokrotnoci skadnika 2, gdy obrt o kt 2
stanowi obrt o kt peny. Watro argumentu speniajc warunek
0 2
z 2 2i
cos
sin
2
8
2
8
2
2 2
2
2 2
2
2
8,
3
.
4
3
3
8 cos i sin
4
4
z 2 z 2 (cos 2 i sin 2 )
to
z1 z 2 z1 z 2 (cos(1 2 ) i sin(1 2 ))
z1
z1
(cos(1 2 ) i sin(1 2 ))
z2
z2
Wida wic, e aby pomnoy (podzieli) dwie liczby zespolone wystarczy pomnoy (podzieli) ich
moduy i doda ich argumenty (odj od argumentu licznika argument mianownika).
Zadania.
Przedstaw w postaci trygonometrycznej nastpujce liczby zespolone
1. 7,
2. 4i,
3. 3-3i,
4.
1 i
3,
5.
2 3 2i
Dziki temu wzorowi w bardzo prosty sposb moemy podnosi liczby zespolone do potgi i to
dowolnie duej.
Przykad.1.
Obliczmy (1+i)12.
atwo si przekona e liczba i+1 ma nastpujce przedstawienie trygonometryczne
1 i
2 cos i sin
4
4
w = R (cos + i sin),
aby
wn=z.
2k
n .
Wynika std, e pierwiastek n-tego stopnia z liczby zespolonej z istnieje, ale nie jest
wyznaczony jednoznacznie. Wszystkie pierwiastki dostaniemy biorc k = 0, 1, 2, ... .
Wrd argumentw
2k
n
istnieje dokadnie n takich, ktrych rnice nie s wielokrotnociami liczby 2. S to np. liczby
k = 0, 1, ... , n-1. Zatem istnieje zawsze dokadnie n rnych pierwiastkw stopnia n z liczby zespolonej
z rnej od zera. Dane s one wzorami
2k
2k
w k n z cos
i sin
,
n
n
gdzie k 0 , 1 , ... , n 1.
Przykad.2.
Rozwimy rwnanie z3=1.
Rozwizanie rwnania z3=1 sprowadza si do znalezienia wszystkich pierwiastkw szeciennych z 1
(istniej oczywicie dokadnie trzy rne).
Poniewa modu liczby 1 jest rwny 1, a argument 0, to korzystajc ze wzoru na pierwiastki n-tego
stopnia z liczby zespolonej mamy
w 0 cos 0 i sin 0 1,
w 1 cos
2
2
1 i 3
i sin
,
3
3
2
w 2 cos
4
4
1 i 3
i sin
.
3
3
2
Zadania.
Oblicz
1. ( 1 i ) 5 ,
2. ( 5 5 i
1 i 3
3.
1i
4.
5.
6.
3) 6 ,
2003
i,
1,
2 2i .