Konfucjanizm

Na wiecie jest ponad 6 milionw osb deklarujcych si jako konfucjanici, z czego okoo 26 tysicy
yje w Ameryce Pnocnej - reszta mieszka w Azji. Konfucjanizm jest systemem filozoficzno spoeczno
etycznym, ktry ma taki wpyw na mentalno Azjatw, jak chrzecijastwo na Europejczykw. Na wartociach
konfucjaskich opiera si wszystko na Dalekim Wschodzie zaczynajc od filozofii i literatury koczc
serialach telewizyjnych i codziennoci.
W XX w. Europejczycy wykazywali jej wady, powstrzymujce spoeczestwa Azji od przystosowania
si do zmian na wiecie. Socjologowie epoki klasycyzmu, tacy jak Karol Marks czy Maks Weber, za gwn
przyczyn zacofania gospodarczego tamtejszych regionw uwaali wanie hierarchiczny system spoeczny,
postulowany przez Konfucjusza. Marks zwraca uwag na panujc w tych krajach form orientalnego
despotyzmu. Weber na paternalistyczny system wadzy, ktry skupia si wok rodziny i pastwa.
W poowie lat 50 XX w. Pogldy badaczy europejskich ulegay zmianom, tak jak zmianom ulegaa ekonomia
pastw Dalekiego Wschodu - powstaway tzw. tygrysy azjatyckie (pastwa, w ktrych odnotowano szybki
wzrost PKB), skoni ludzi Zachodu do powrotu do bada tamtejszej mentalnoci, gdy zastanawiajcy sta si
fakt, dlaczego tylko te pastwa si rozwiny, podczas gdy kraje w Afryce i pozostaej czci Azji Stay w
miejscu?. Dzi konfucjanizm uznawany jest za istotny element, a niekiedy nawet za determinant rozwoju
pastw wschodniej Azji.

Konfucjusz
Rd, z ktrego wywodzi si Konfucjusz by wedug tradycji spauperyzowan gazi dynastii Shang.
Jego ojciec, Shuliang He nosi jednak pospolite nazwisko Kong i suy, jako onierz oraz urzdnik wojskowy.
Konfucjusz urodzi si jako dziecko z drugiego maestwa, zawartego przez Shulianga He w wieku ponad
pidziesiciu lat w celu spodzenia zdrowego, mskiego potomka (z pierwszego maestwa mia wycznie
dziewi crek i jednego kalekiego syna). Ojciec Konfucjusza umar, kiedy syn mia 3 lata. Kontrowersyjny
charakter jego zwizku skaza matk przyszego filozofa oraz samego Konfucjusza na ycie w odciciu od
rodziny. Wychowywaa

go

samotnie

matka,

pozna

bied

trudy ycia.

Dziecistwo

spdzi

w Qufu pod Yanzhou, gdzie od maego musia fizyczn prac zarabia na siebie i swoj matk.
Majc 15 lat podj nauk, ktr sam opaca wyton prac. Posiadajc pocztkowo jedynie
umiejtno strzelania z uku, by nadzorc stad owiec i wow. W wieku 19 lat oeni si i rozpocz karier
urzdnicz. Zdoby saw czowieka niezwykle uczonego, mia zna na pami klasyczn Ksig Pieni. By
kolejno naczelnikiem spichlerzy, nadzorc pl ksicych i ludzi dogldajcych zwierzt ofiarnych.
W 530 p.n.e. zaoy szko, w ktrej uczono pisma, zasad zachowania si i podstawowej wiedzy. Po

wybuchu buntu w pastwie Lu musia ucieka do ssiedniego pastwa Qi. Po powrocie do Lu zosta zarzdc u
nastpnego wadcy, a pniej jego bliskim doradc. Naprawianie pastwa rozpocz od reformy uciliwego
systemu podatkowego (by zwolennikiem niskich podatkw). Domaga si powierzenia przywdztwa ludziom
szlachetnym i uczonym, bez wzgldu na ich pochodzenie.
Od 498 p.n.e. jego uczniowie zaczli obejmowa najwysze stanowiska w rzdzie. Okoo 497 p.n.e.
wprowadzi polityk burzenia murw miast buntowniczych rodw, co wywoao ponown rewolt i zmusio go
do opuszczenia ksistwa. W towarzystwie kilku uczniw przez 12 lub 14 lat bka si po ssiednich pastwach,
starajc si o posad u rnych wadcw, nie znajdujc jednak zrozumienia. Nie by zrcznym politykiem, a
rozmwcw pono zniechca wrodzon wyniosoci. W tym czasie czsto wrcz przymiera godem.
W 483 p.n.e. wrci do Lu i zadowoli si pozycj nauczyciela. Prawdopodobnie nie zgromadzi za ycia
wielu uczniw, cho niektre rda konfucjaskie podaj ich liczb nawet do 3000. Pochowany zosta w Qufu,
gdzie do dzi znajduje si jego grb.

Konfucjusz nie zajmowa si spekulacjami mylowymi o istocie i pierwszych zasadach bytu oraz istot
religii. On pragn przeprowadzi swoje reformy etyczne i spoeczno-polityczne na gruncie racjonalistycznym.
Nauka i praktyka Kunga (chiskie brzmienie nazwiska Konfucjusza) byy cakowicie nastawione na
czowieka. Uznaje on wprawdzie istnienie bogw, a take duchw i demonw, ale wszystkie ofiary i obrzdy
maj dla niego jedynie subiektywn warto: pobudzaj czowieka do pobonoci i skupienia". Przywizywa
due znaczenie do waciwego wypeniania obrzdw, przypisujc im nawet si umoralniajc. A ycie
moralne czowieka stanowio gwny cel nauczania Konfucjusza. Religia, wic miaa suy yciu moralnemu
czowieka, a nie kontaktowi z bstwem. Caa bowiem doktryna Konfucjusza skupia si na zagadnieniach
doskonalenie osobowoci czowieka, wspycia ludzi midzy sob i sposobw rzdzenia. ycie czowieka
wedug Konfucjusza powinno by zgodne z adem nieba", czyli z tao, pojmowanym jako metoda i sposb
postpowania.
Ten ad wymaga przede wszystkim mioci synowskiej. Wedug Konfucjusza mio synowska jest
pierwszym krokiem do oglnoludzkiego humanizmu. Mio rozpoczyna si, jego zdaniem, w rodzinie. Dlatego
wanie Konfucjusz traktuje mio synowsk, jako pierwszy krok na drodze do mioci uniwersalnej:
doskonao osobista rozszerza si na rodzin, nastpnie na wie, pastwo i na ca ludzko"'. Sam Konfucjusz
uprawia pi starych cnt chiskich i innym je poleca: yczliwo, prawo, przyzwoito (to znaczy
zachowanie pene szacunku), mdro, lojalno. Mocno wierzy w wewntrzn dobro czowieka i w jego
zdolno do pokierowania swym yciem wedug racjonalnych zasad.
Za zaliczeniem Konfucjanizmu do religii przemawiaj racje: "uniwersalistyczne wyobraenie o
immanentnym porzdku wiata i o koniecznoci dostosowania si do porzdku. Poza tym konfucjanizm posiada
wszystkie zewntrzne cechy instytucjonalnej religii, poniewa uwaa za rzecz niezbdn skadanie ofiar bogom

i przodkom oraz spenianie mnstwa czynnoci sakralnych majcych na celu zapewnienie pomylnoci
ludziom. Konfucjusz mia przy tym siln wiadomo swego posannictwa. Wierzy, e zosta przez niebo
wybrany, aby gosi przywrcenie porzdku ustanowionego przez poprzednikw w staroytnoci".

Konfucjanizm jest zatem filozofi, ktra, prcz pniejszych, czysto zewntrznych praktyk
przypominajcych religijne, nie opiera si lub opiera si zaledwie poowicznie, na metafizycznych, religijnych
podstawach. Jest to system zorientowany ku yciu ziemskiemu, doczesnym korzyciom wypywajcym z
budowy harmonijnego spoeczestwa, a terminy zapoyczone ze starych wierze chiskich (Niebo, Los)
wydaj si by raczej narzdziami do zaprowadzenia porzdku spoecznego.

Przemysaw Lechowicz