Professional Documents
Culture Documents
PEGAZ ZDBIA
POEZJA NONSENSU Z YCIE CODZIENNE WPROWADZENIE W PRYWATN TEORI
GATUNKW
Antoniemu Liberze
OD AUTORA
Poezja powinna suy yciu. Co do tego chyba si zgadzamy? Sucham? e raczej ycie powinno
suy poezji? Waciwie, te racja. Nie bawmy si w szczegy. Wane jest nie to, co czemu
powinno suy, ale to, e pomidzy yciem, nawet tzw. yciem codziennym, a poezj powinien
istnie zwizek. Pytanie: Co si wobec tego naturaln kolej rzeczy dzieje, kiedy ycie, zwaszcza
tzw. ycie codzienne, uderza nas na kadym kroku swoj lekk {albo i cik) absurdalnoci?
Odpowied: Naturaln kolej rzeczy dzieje si to, e poeta, nie rezygnujc z pisania eby tak
rzec, jedn rk utworw powanych a nawet katastroficznych, jednoczenie rk drug pisze
utwory reprezentujce dziedzin poezji niepowanej albo wrcz absurdalnej. Nie wiadomo, na
czym to polega, ale jako tak ju jest, e kiedy absurdowi rzeczywistoci podtyka si pod nos
nonsens skomponowanego przez nas wierszyka, to drugie na zasadzie negacji negacji znosi
to pierwsze (znosi to z pewnoci za wiele powiedziane w najlepszych wypadkach zaledwie
rozbraja, ale i to ju sporo) i pomaga nam zachowa zdrowie, zimn krew oraz rwnowag
psychiczn.
W naszej rodzimej tradycji nonsens jest zjawiskiem do rzadkim i wstydliwym witany jest
zwykle podniesieniem brwi albo i wzruszeniem ramionami. Od poety oczekujemy, eby by
powany. Nonsensami niech si zajmuj satyrycy (sam fakt powszechnego uycia tego sowa w
roli synonimu twrcy poezji purnonsensu dowodzi, e nie rozumiemy istoty rzeczy: nonsens nie
jest bynajmniej naturalnym ywioem satyry, a nawet jest jej zasadniczo obcy). Jeli poeta nas
szczerze mieszy, zamiast zbudowa mu pomnik na Krakowskim Przedmieciu (z pewnoci na
taki pomnik zasuy Jeremi Przybora, ktry swoj z lekka nonsensown poezj pomg milionom
ludzi wyj prawie bez szwanku z kilku dziesicioleci cikiego nonsensu, jakim bya
rzeczywisto PRL), nazywamy go satyrykiem albo w najlepszym wypadku humoryst i
wciskamy do szufladki z napisem Poezja II kategorii. A tymczasem moe si zdarzy, e po
latach odkryjemy ze zdumieniem, i to wanie ten niepowany poeta sta si nieoczekiwanym
klasykiem i jego ranga w ojczystej literaturze dalece przerasta rang dostojniejszych
wspczesnych. Podobnie w wypadku poetw oburcznych, uprawiajcych (rzecz w naszej
literaturze zupenie wyjtkowa) rwnolegle dwie dziedziny, powan i niepowan, rwnie moe
si zdarzy, e to wanie ta druga zestarzeje si znacznie mniej ni pierwsza. Co do mnie,
zabrzmi to moe jak herezja, ale Pegaz dba Juliana Tuwima, albo zwaszcza napisany przez
niego wraz z Antonim Sonimskim genialny tom W oparach absurdu, to rzeczy, ktre zawsze
ceniem nieporwnanie wyej, ni tego Tuwima Kwiaty polskie.
Pegaz dba by oczywicie dla mnie inspiracj tak tytuow, jak kompozycyjnotematyczn;
midzy opasym tomiskiem Tuwima a moj ksieczk istniej jednak zasadnicze rnice. Mj
Wielki Poprzednik pisze o humorystycznokuriozalnych gatunkach poetyckich istniejcych w
rzeczywistoci; ja moe dlatego, e niesamowita szperacka erudycja Tuwima jest dla mnie
nieosigalna w wikszoci wypadkw wol projektowa gatunki wasne lub na wasny sposb
rozumiane (ignorancja w jakiej dziedzinie moe by poytecznym rozrusznikiem inwencji: bd
co bd, Mikoaj Rej wynalaz w swoim czasie literatur w jzyku narodowym gwnie dlatego,
e w modoci nie przykada si do nauki aciny). Drug rnic jest zapewne to, e znacznie
bardziej ni Tuwima interesuj mnie praktyczne zastosowania poezji nonsensu w yciu
codziennym. Jak uoy w jzyku polskim poprawny ALFABETON, tj. zdanie, przy pomocy
ktrego sprawdzimy bez trudu, czy w maszynie do pisania dziaaj wszystkie klawisze ? Jak
skomponowa PALINDROMADER, albo wypowied, ktra nie tylko da si czyta tak samo
naprzd i wspak jak kady palindrom, ale pomoe nam radzi sobie na pustyni ycia, niosc nas
jak dromader ku oazie jakiej gbokiej filozoficznej prawdy? Jak byszcze w sytuacjach
towarzyskich dziki umiejtnoci ukadania ONANAGRAMW, czyli przestawiania liter w
nazwiskach, tak e np. z JZEF CONRAD KORZENIOWSKI wychodzi nam ZENON FIODOR
CISZEJKRWKA? Jak tworzy MANKAMTY, to znaczy np. wiersze dla recytatorw nie
wymawiajcych goski r? Jak przy pomocy sowniczka IDIOMATOW, czyli rozumianych
dosownie wyrae idiomatycznych, namiesza w gowie cudzoziemcowi uczcemu si jzyka
polskiego? W jaki sposb POUGLDBA pozwala nam mimo nieznajomoci obcego jzyka
uoy tekst, ktry brzmi zupenie, jakby w tym obcym jzyku by napisany? Jak zaimponowa
przyjacioom, przysyajc im z egzotycznego miasta rymowan pocztwk, czyli tzw.
TURYSTYCE?
To tylko niektre pytania z pewnoci nurtujce Czytelnika i Czytelniczk od lat na ktre
stara si dostarczy odpowiedzi praktycznych i popartych niezliczonymi przykadami
niniejszy zbiorek. Czytelnicy i Czytelniczki Pozbawieni Kompletnie Poczucia Humoru proszeni
s o nieczytanie tej ksiki, poniewa Odwrotn Stron Braku Poczucia Humoru jest zwykle u
takich czytelnikw Wybujaa Zdolno do Obraania si w Cudzym Imieniu, nawet w imieniu
Osb Fikcyjnych. Tak osob jest na przykad Benedyktyn z klasztoru w Oliwie ; gupio by mi
byo, gdybym musia tumaczy, e powicony mu limeryk naprawd nie mia zamiaru
powiedzie nic zego ani o konkretnym zakonniku, ani o zakonie benedyktynw w oglnoci,
analogicznie jak limeryk o Terapeutce z Dbrowy Grniczej damie alcej si: Grzznc
w ycia zjeczaej osece Terapeuce wci i terapeuce nie dotyczy adnej konkretnej
terapeutki, nie podwaa w oczach odbiorcy potrzeby terapeutyki i nie pitnuje atmosfery
stagnacji w miecie Dbrowa Grnicza.
Co natomiast czyni te i inne zamieszczone w tym tomie wierszyki, kalambury i literowe
ukadanki? Czyni rzecz w zasadzie wci t sam i bardzo prost: bawi si. Bawi si sowem,
dwikiem, zwrotem frazeologicznym, zdaniem obracaj je na wszystkie strony, aby znienacka
wycign z nich, jak koski wos z konierza marynarki, niespodziewane znaczenie. Osoby
Pozbawione Kompletnie Poczucia Humoru maj, obok wyej wspomnianej skonnoci do
obraalstwa, jeszcze drug cech. Bardzo nie lubi bawienia si sowem, zwaszcza w poezji,
kiedy to jzyk si wasa I bawi zby trzonowe (ten cytat to ze Sowackiego tak, tego,
ktrego kochamy, bo wielkim i powanym poet by).
Maj zreszt w tej niechci swojego wasnego Wielkiego Poprzednika. By nim Lew Tostoj,
ktrego synny zarzut bawienia si sowami, skierowany wobec pewnego kolegi po pirze i w
konsekwencji odmawiajcy dzieom tego kolegi wikszej wartoci, przeszed do historii jako
jedna z najbardziej Piramidalnych Gaf Popenionych Przez Osobnikw Nie Rozumiejcych, e
Bez Umiejtnoci I Chci Bawienia Si Sowem Nie Ma Mowy O Umiejtnoci Pisania Dobrej
Poezji. Bo wiecie Pastwo, komu postawi ten zarzut Lew Tostoj? Williamowi Shakespeareowi.
Newtonville, IX 95 St. B.
ROZDZIA PIERWSZY
ALFABETONY
ALFABETOM termin oznaczajcy zdanie, ktrym posuguj si klienci sklepw z maszynami
do pisania i lub komputerami, w celu sprawdzenia, czy wszystkie klawisze dziaaj oraz czy
przypadkiem projektant urzdzenia nie zapomnia, osio, przez gapiostwo o ktrej z liter
alfabetu.
Poniewa typowemu klientowi w takiej sytuacji zwykle nie dostaje polotu i konceptu, aby
wymyli na stojco co wicej poza aosnym OLGIERD NOWAK ZAM. DWORCOWA PI
MIESZKANIA SZESNACIE albo niewiele bardziej odkrywczym JA CI PIEPRZE
ALEKOMPUTEREK, powinnoci poety polskiego jest i w tym wypadku, jak to niegdy piknie
okreli Jarosaw Iwaszkiewicz, ukada sowa dla Polakw, tj. dostarcza narodowi idealnie
speniajcych swoj funkcj ALFABETONW. Alfabeton idealny za to taki, ktry z jednej
strony tchnie wzniosoci, z drugiej pozwala rzeczywicie sprawdzi obecno wszystkich
liter, z trzeciej wreszcie dziki swej maksymalnej zwizoci ogranicza do absolutnego
minimum pracochonn czynno stukania w klawisze.
*
MAKUT, JE!
W PCHLI SZYFON, GD, RB!
*
O, MGE SP CHLA
WYJ FURTK BDZIN?!
*
PJD W LOCH
ZBI MAESK G FUTRYN!
*
SK BA GRYP,
ZWD FLEJTUCHOM NI!
*
SPR WA MZG,
NUD TO FIKCJ:
*
SZEPT: WCHO G, M DRB,
UYNIJ FLAK!
*
WAE, FINGUJ CHRZSTK,
POM BLDY!
*
ZG PYN, CHWAL FUTRO
BD MJ, ESKI!
Problemem, ktry musieliby wyjani dociekliwi jzykoznawcy, jest to, dlaczego ukadaczowi
alfabetonw polskich niemal nieuchronnie cinie si pod piro tryb rozkazujcy: nawet w
powyszej prbce wida wyranie przytaczajc przewag wezwa, apeli, rozkazw, namw,
postulatw i innych komunikatw o funkcji, jakby rzek lingwista, impresywnej. Przyczyn jest
tak sobie prostodusznie rozumuj prawdopodobnie fakt, e rozkanik w polszczynie to
pord innych form czasownika ta, ktrej najczciej si udaje pozosta zamknit w granicach
jednej sylaby; co za tym idzie, zawiera tylko jedn samogosk, a litery oznaczajce nominalnie
samogoski s w alfabetonie towarem deficytowym i podlegaj cisej reglamentacji. Trzeba na
przykad jak ognia unika wszelkich zmikcze fonetycznych z uyciem litery i: takie choby
sowo zmik, z jednej strony godne pochway jako odfajkowujce a cztery z naszego
kopotliwie obfitego zasobu spgosek, z drugiej strony praktycznie rozwala nam cay alfabeton,
poniewa lekkomylnie marnotrawi a dwie bezcenne samogoski (askawy Czytelnik lub
Czytelniczka nieche sprbuje dla eksperymentu uoy poprawny alfabeton z uyciem sowa
zmik, a przekona si, jakie to trudne; jake za zmieni si pooenie ukadacza, gdy oprze
swj alfabeton na nader oszczdnie posugujcych si samogoskami sowach w rodzaju
SPJRZ, STRWO, albo WZGARD!). Ale moe odpowied ley nie w sferze lingwistycznej,
lecz mi stycznej? Moe uczynienie uytku z CAEGO alfabetu na raz jest czym w rodzaju
obudzenia dinna picego w butelce mowy, wyzwoleniem energii skumulowanej w tej masie
krytycznej jzyka, jak jest stuprocentowa penia jego fonetyki i ortografii i z tej energii
wanie bierze si w natok rozkanikw? Nie wiemy, i moe lepiej, abymy nie wiedzieli.
Skoro o alfabecie mowa zrbmy dygresj w bezpieczniejszym kierunku alfabeton jest,
jak wiadomo nie od dzi, jednym tylko z licznych poytkw praktycznych, jakimi owocuje od
stuleci powzita w pewnym momencie przez ludzko fortunna decyzja, aby ustawi wszystkie
uywane a co dzie litery w okrelonym porzdku, nazwa ten ukad alfabetem i odtd go
pamita. Dziki temu bowiem, e go od dziecka pamitamy, alfabet jest niezastpiony w swoich
funkcjach mnemotechnicznych. Ile w yciu sytuacji, w ktrych sigamy po jego pomoc.
Poniszy utwr na przykad wyszed spod pira Autora Tych Sw pod cinieniem konkretnego
zapotrzebowania opisanego w podpodtytule, a mianowicie kopotw finansowych
Mickiewiczowej Reduty Ordona:
W. o.: Nam strzela nie kazano. Wstpiem na dziao
W. m.: Ataku aniani! Armatni apati
czy wreszcie, z naszej ju epoki, Wisawy Szymborskiej Mc dwa razy si nie zdarza:
W. o.: Nic dwa razy si nie zdarza
W. m.: Aktualno absolutem
Dalsze cigi i dobr dalszych ofiar pozostawiam inwencji PT Czytelnikw.
ROZDZIA DRUGI
PALINDROMADERY
Pot! Srogi win omam! O, mam ja kopot:
PALINDROM mord!! Ni lapto
(o, kaj: mamo! mamo!), ni wigor stop!
Popeniona przez Autora, jedyna w
historii udana (?) prba wplecenia
sowa PALINDROM wpalindrom
PALINDROMADER zdanie speniajce definicj PALINDROMU, tj. bdce
gramatycznie! skadniowo poprawnym (aczkolwiek w swojej treci zazwyczaj z lekka
absurdalnym) zdaniem, ktre ma identyczny ksztat, kiedy sieje czyta od pocztku i kiedy sieje
czyta od koca; jednoczenie wszelako grujce nad tuzinkowym palindromem tym, e
przypomina DROMADERA, ma mianowicie due rozmiary, jest z pozoru niezgrabne (ale tylko
dopki nie ruszy z kopyta), rozpdza si tak bardzo, e trzeba je powstrzymywa wdzidem
twrczej samokontroli, sprawia wraenie, jakby zdao (znaczeniowo) w kilku kierunkach na
raz, i obarczone jest pokanym garbem poetyckiej nadorganizacji.
Palindromader do palindromuma si, inaczej jeszcze rzecz ujmujc, tak jak egzotyczny i
dugonogi DROMADER do swojskiej i przysadzistej KOBYY, ktra od lat stanowi wit
patronk polskiej palindromistyki. Karier t poczciwe zwierz zrobio dziki jednorazowemu
wystpieniu w gwnej roli w palindromie, ktry uchodzi za sztandarowy okaz gatunku,
sawetnym zdaniu KOBYA MA MAY BOK. Cytujemy ten przykad (wychwalany m. in.
przez Tuwima) i od razu umiechamy si z rzekomym ubolewaniem, a naprawd z wrodzon
zoliwoci. Rzeczywicie, MAY ten bok kobyy! strzykamy kliw przymwk z kta
wykrzywionych cynicznie ust. Nie mona to byo pozwoli zwierzciu bardziej si fizycznie
rozwin? Musiaia to, nieszczsna kobyo, by sami ca KUCYKA? Nie potraf i ci aden
palindromista (nie myli z palindromaderyst) podsun jakiej poywnej paszy, jakiej,
powiedzmy, specjalnej manny, ktra podcignaby twj wzrost do przyzwoitych rozmiarw?
Kobya pod moj piecz albo, mwic nieco operowo, kobya ma yje w znacznie
korzystniejszych dla jej wzrostu warunkach:
Kobya ma manny ywo je; ywiej zje i wyej o, wyynna! ma may bok.
Ju ten prosty przykad zademonstrowa chyba z miadc oczy wistoci, jak bardzo rni
si palindromader od zwyczajnego, prostodusznego palindromu. Policzmy tylko litery;
KOBYAKUCYK contra KOBYA WYYNNA: sam wynik jest cyfrowym palindromem
15 do 51! Ciekawe w ogle, e bdc z pozoru jednym z gatunkw miniaturowych (w typowej
odmianie chodzi z zasady, bd co bd, o wypenienie lustrzanym ukadem znakw przestrzeni
jednego zaledwie zdania), palindrom bynajmniej nie kieruje si tymi samymi twrczymi
pryncypiami co aforyzm albo fraszka. Cakowicie na odwrt ni w tego rodzaju gatunkach,
palindrom wcale niekoniecznie bywa tym lepszy, im krtszy. Gdyby obowizywaa w nim ta
zasada, za mistrzowskie okazy uzna by naleao krtkie, naturalne palindromy, takie jak
sowa KAJAK, POTOP, TOWOT, albo ZARAZ, nie mwic o jeszcze krtszych, takich jak
KOK, SUS albo BB. (Jak atwo si domyli, palindromy krtsze ni trzyliterowe nie istniej,
chyba e uznamy za takowy napis na drzwiach: OO). Nie, w wypadku palindromu trudno
stworzenia poprawnego a zarazem cile lustrzanego zdania ronie w postpie geometrycznym
w miar rozszerzania si jego rozmiarw. Co prawda, jeszcze trudniejsze od osignicia
dromaderycznego rozrostu jest przerwanie tego rozrostu, czyli zakoczenie palindromu ktre
aby osign, trzeba dotrze do jakiej w miar sensownej pauzy jednoczenie i w kocwce, i w
pocztku zdania. Prawda te, e aforystyczna zwizo bywa w palindromie, a nawet w
palindromaderze do pewnego stopnia i w pewnych wypadkach osobn wartoci, rwnie
cenn jak w sztuce pisarskiej w oglnoci. Zwizo sprzyja bowiem, jak zawsze w poezji,
wieloznacznoci: na jej tle lepiej wida kontur myli i gbi przekazywanej prawdy o yciu:
I zduna zaraz cna japa janczara zanudzi.
Najzupeniej poprawny palindrom, a zarazem uoglnienie cakiem odkrywcze; zawiera si w
nim istotnie, jeli potraktowa Zduna jako symbol przyziemnej przecitnoci a Janczara jako
symbol awanturniczej niezwykoci, pewna paradoksalna prawda yciowa: Janczar, jeli jego
egzotyczna istota ukrywa si pod nudnie cn jazp, moe si wyda Zdunowi
prozaiczniejszy nawet ni on sam. Co w tym jest. Porwnajmy jednak ten palindrom z jego
bardziej rozbudowan wersj palindromaderyczn:
I zduna zaraz cna jawa budzi w gwat ta, w gwizd, ubaw a janczara zanudzi.
W kategorii aforyzmw wygrywa oczywicie pierwsza wersja. Ale w kategorii palindromw
wygrywa z rwn oczywistoci wersja druga, jako dusza, a zatem w myl praw tego
gatunku trudniejsza. Zachowujc rwnie konsekwentnie spoisto skadniow i gramatyczn
poprawno (ba, nawet pewien filozoficzny sens co prawda, nie przysigbym, e ten sam co
w palindromie poprzednim), zdanie drugie zachowuje je, eby tak rzec, chwalebniej, bo na
przekr potniejcym z kad obustronnie dodan liter podobnie jak z kad dodan kart
przy ustawianiu domku z kart mocom dezintegracji. Ktokolwiek prbowa cho raz w yciu
uoy palindrom, zna to niemal fizyczne odczucie narastajcego gwatownie, jak w cignitej z
przeciwnych stron linie, napicia pod ktrego wpywem lina zdania istotnie w ktrym
momencie musi pkn.
Odsun ten moment na jak najpniej oto ambicja palindromaderysty z prawdziwego
zdarzenia. Nigdy jednak do podkrelania, e przy rozciganiu zda zdawa by si mogo, w
nieskoczono trzeba mimo wszystko umie wyczu, kiedy naley si zatrzyma. Madejowe
loe to nie rozrywanie komi, nie mylmy tych dwu rwnie popularnych, ale jake rnych co do
metody i zamierzonego efektu, form tortury! Trzeba te doda, e palindromader ambitny i
artystycznie udatny siga, jak zawsze w prawdziwej sztuce, po dodatkowe utrudnienia. Spjrzmy
wpierw na t oto park doborowych okazw:
Iwono, ty rabuj okop spokoju barytonowi!
*
I lali masoni wydrom w mordy wino, sami lali!
Byskotliwe powie kady Czytelnik i Czytelniczka, i nawet moja wyjtkowa skromno
osobista nie pozwoli mi w tym miejscu zaprzeczy. A jednak a jednak rasowy
palindromaderysta polski wyczuje instynktownie, e czego w kadym z tych piknych zda, z
tak pasj demaskujcych, odpowiednio, dystrakcyjny wpyw niektrych kobiet na niektrych
artystwwokalistw oraz rozpasanie obyczajowe wolnomularstwa w jakiej szczliwie ju
zamierzchej epoce (czy z uwagi na wydry nie chodzi przypadkiem o czasy Jana Chryzostoma
Paska?), e czego w nich brakuje. Czego brakuje? No? Dla uatwienia: powiedziaem
palindromaderysta POLSKI Ot to. Brakuje oczywicie literze znakami diakrytycznymi
ktre w palindromach stanowi prawdziw plag (jakie, na Boga, sowo rodzime moe zawiera
poczenie gosek o, bdce lustrzan wersj czsto pchajcego si pod piro przyrostka
o?!), ale wanie dlatego ukadaczartysta podejmuje rzucone mu przez jzyk oraz ortografi
wyzwanie i robi, co moe, aby jego tekst od wszystkich tych kresek i haczykw wrcz si jey.
Na ten sam choby wolnomularski temat co w przykadzie nr 2 mona napisa inny
palindromader, w ktrego centrum nie tyle zjey si, ile zajarzy olniewajcym blaskiem, jak
pera w lichej ostrydze (to z Szekspira), najzupeniej nieoczekiwane poczenie ,
powstae w wyniku czoowego zderzenia trudnego sowa oliborz z lo:
A mason zrobi lo oliborz: nosa ma!
To nie wszystko: ponuro tego proroctwa przemwi do nas jeszcze silniej, gdy rozszerzymy
je pod wzgldem geograficznym i zarazem personalnym, wyprowadzajc liryczn akcj poza
opotki stolicy i zarazem wprowadzajc tajemnicz adresatk Iren. Monologista, najwyraniej
optany swoj antywolnomularsk obsesj, wkracza do oliborskiego mieszkania piknej Ireny,
zupenie nie pamitajc, e przyby na erotyczn schadzk. Irena ley ju w pocieli, naszemu
bawanowibohaterowi wszelako, jak si okazuje, tylko jedno w gowie. Masoni oczywicie:
A, Ireno! Sama? A po co tu ta kodra? Gadko na szaro nas
zrobi loa: oliborz, San oraz Sanok da gardo katu! To co?
Pa? A, masoneria!
U palindromaderysty godnego tego miana trzeba w samej rzeczy doceni nie tylko miae
branie si za bary z rzadkimi literami i niewygodnymi w swojej odwrconej wersji poczeniami
liter (inn plag gatunku jest zmikczajce i, obecne w tak czstych i naprawd trudnych do
uniknicia sowach, jak choby nie, ktre w odwrceniu przybiera uparcie posta niepolskiego
ein), ale take dbao o to, aby jego utwr by czym wicej ni czyst igraszk umysow.
Czemuby jeli twrca utalentowany palindromader nie mg by, przy caej bezbdnoci
swego lustrzanego ukadu, rwnie czym tak istotnym spoecznie i bogatym semantycznie jak
ponisze minipoematy? Oto na przykad refleksyjne westchnienie nad nieuniknion ohyd
moraln istoty ludzkiej uprawiajcej choby w sposb najsilniej angaujcy jej przyrodzone
walory intelektualne dziaalno przestpcz:
I potwrkujon gwaty te, o Boe, tyta, w gnoju krw topi.
Albo, z drugiej strony, obrona wiata natury przed posdzeniem o bezmylne okruciestwo:
O, w tsetse jest estyma dla ycia, losu (kopy pokus) o, laicy! al Damy tsetse
jestestwo?
Palindromader potrafi uj w celne sowa nawet tak skomplikowane sytuacje ludzkie jak
dramat uczu Moniuszkowskiej gralki zmuszonej do uwiadomienia sobie przemijalnoci
miosnych uniesie na tle i w kontekcie problematyki emigracji zarobkowej do USA:
Akt? no, jk, raj ufania Mija to (gafa!) niby dym O, Halko z Oklahomy, dyb i na Fagota
Jima, i na FujarkJontka!
Nie moe dziwi, e pod wpywem tak zych dowiadcze na innym kontynencie podhalask
bohaterk ogarnia kracowy cynizm, nie oszczdzajcy nawet jej stron rodzinnych:
Zakopane pyszne? Ten zsyp? E, na pokaz!
Rozpaczliwe czarnowidztwo nieszczsnej Halki to jeden biegun ludzkich zudze; drugi jake
trafnie ilustruje niefrasobliwa pewno siebie podrywacza Kazika:
Taki cel ataku, doda Kazik: Erotomana na motorek i zakad o dukata: leci, kat!
Palindromader pomieci w sobie refleksj sigajc wstecz, w mroki historii:
Jak yso byo Gotom i Maurom! Uha! Sama zaraza masa humoru, a mimo to goy bosy
kaj!
a nawet mitu, jak w tym oto monologu Dedala, ujawniajcym po wiekach prawdziwe
przyczyny opuszczenia przez niego wraz z synem wyspy Krety:
Zarzuty (Brak i jaj, i wazy, psy!) wznowi i won z wyspy zawijaj, Ikar, bytu zraz!
Przy pomocy palindromadera jestemy w stanie wyrazi doprawdy wszelkie, najbardziej
nawet efemeryczne, nastroje i wszelkie, najbardziej nawet szczegowe, treci, czy to bdzie
ostry protest przeciwko konkretnej bolczce, takiej np. jak kupczenie dobrami narodowej kultury:
Ocena: Wady weto! zy! Marazm! Ech, ci cynicy! Ryciny cichcem za ramy zote
wydawane, co?!
czy oglniejsze zakresem i bardziej skomplikowane emocjonalnie gboko ironiczne, a
zarazem pene autentycznego aru wezwanie zachodniej cywilizacji do duchowego oporu
wobec odradzajcego si barbarzystwa posttotalitaryzmu:
ALAN M. SATIRA
ALINA S. MARAT
AMI SARLATAN
ART SALAMINA
LARS ATAMANI
LINA SARMATA
LISA AMARANT
MALINA STARA
MIRA N. SAATA
NATALIA MARS
NILS A. ARMATA
RAISA L. AMANT
RITA MASLANA
SARA LAMINAT
STAN MALARIA
TAMARA SILNA
TARAS L. MANIA
TINA MARSALA,
etc.
Im dusze jest wyjciowe imi i nazwisko, tym trudniejsza do wykonania sama operacja
kompletnej przestawki liter, ale te tym wicej moliwoci kombinacyjnych. Rzecz zreszt nie
tylko w liczbie liter, ale i w pytaniu, ktre to konkretnie litery alfabetu i jak tworz, eby si tak
wyrazi, palet fonicznosemantyczn. Trzeba duej rutyny, aby rozpozna na pierwszy rzut oka
nazwiska, ktre stanowi obiecujcy materia do anagramw; niektre z nich pod tym wzgldem
laikowi wydaj si wrcz jaowe. Czy Czytelnik Albo Czytelniczka tych sw domyliliby si, e
kolejny zaprzyjaniony z nami krytyk literacki, Magorzata Baranowska, moe objawi si
naszym oczom jako Agata Norma SzalBrawko, Waza GramotnaSkrobaa, Marta W. Nagrzaa
Boska, albo Tamara GorzakaWsobna?
Na odwrt, nazwisko nieznanej nam niestety osobicie eseistki, podpisujcej si jako Jolanta
BrachCzaina, od razu uderza jako potencjalnie produktywne. I rzeczywicie:
JOLANTA
BRACH
CZAINA:
-->
A. A. BRONCHITALZACJAN
A. N. BACHRACJONALIZANT
ALA J. ANTICZNABACHOR
ALA TCHNIJOBARCZANA
ALBAN TIRANA CHOJACZ
ALBINA A. CHARTZAJONC
ALICJA N. BATZNACHOR
ANATOL BARANZACICHAJ
ANITA CHLAJROBACZNA
ANITA CZAJBACHLORAN
ANNA J. RZABACATHOLJC
ANTONI C. ZACHRABALAJ
BANALITA CHOJRACZNA
BIANCA R. ZACNAHOLTAJ
C. CZAJABANINHALATOR
C. ZAHARATAJINBLANCO
CALIBAN A. TRACZHOJAN
CATHARINA CZ. BOJALNA
MALINA GLON
???????????? GALL ANONIM
T. BIZUNLIBERALNA
?????????? BIERNAT Z LUBLINA
MIREK . JAJO
???????????? MIKOAJ REJ
(I. MAORYJEK
??????????? MIKOAJ REY)
JAN SKRZYWDZICZDEFORMER
???? ANDRZEJ FRYCZ MODRZEWSKI
HANS N. WIKICAJKO
ALIAS IWAN CHAJNKOKOS
ALIAS J. H. NOCNOSIKAWKA
ALIAS JAKW CHAN SOKIN
ALIAS JOHANN KWIKSICA
ALIAS JOHN AS KOWNACKI
ALIAS N. KICHASWOJANKO
ALIAS N. N. WAHAJKOCISKO
ALIAS NOAH K . NAWCISKAJ
ALIAS S. NOCNIKHAWAJKO ?????? JAN KOCHANOWSKI
. KANGRKICIUSZ
?????????
UKASZ GRNICKI
SZ. S. MONOWYMIONYCZ
???????
SZYMON SZYMONOWIC
WINC.SNOB BESTIAKALAFONIA ???? SEBASTIAN FABIAN KLONOWIC
MARY SZPAJSEZIKOSKI
???? MIKOAJ SP SZARZYSKI
TARAS GRIPKO
???????????? PIOTR SKARGA
HORST SZYNKEPOMACAJ
?????? JAN CHRYZOSTOM PASEK
DR JERZY N.NOJNSZMATA
?????? JAN ANDRZEJ MORSZTYN
SPINOZA W. CHWOJASZEK
???????
WESPAZJAN KOCHOWSKI
I. ZBEKFAJDSZKA ?????????
KSIDZ JZEF BAKA
MARIAN DESZCZUWA ?????????? ADAM NARUSZEWICZ
IGA CYNIKCARSKI
??????????? IGNACY KRASICKI
MR W. T. INCESTKIEBASA
????? STANISAW TREMBECKI
KINASTAZJA MTWOSZGIEREK
???? TOMASZ KAJETAN WGIERSKI
URSZULA NIEMNIEJ
?????? JULIAN URSYN NIEMCEWICZ
ZEFIRYN . ODCZYNNIKSIKANINA ???? FRANCISZEK DYONIZY KNIANIN
FICIA KRANKSZEKSPIR
???????
FRANCISZEK KARPISKI
NETKA MAOJANIK ????????
KAJETAN KOMIAN
NEL DEAD FAKSERROR
???????
ALEKSANDER FREDRO
MELANIA SKWICZONT ???????
ANTONI MALCZEWSKI
EWA DIZMAKMICIC
ALIAS C. MAMADZIEWICKI
ALIAS IDZI MICWEMACKA
ALIAS K. MAMCIDZIEWICA
ALIAS MADZIA M. CWffiCIK
ALIAS MIMECICA DZIWAK
ALIAS W. MIEDZAMACICKI
ALIAS WICEK IMCI MAZDA ?????? ADAM MICKIEWICZ
MIN. Y. KOMUCHCARYCA
????? MAURYCY MOCHNACKI
UCJA LIZUSOWSKI
????????
JULIUSZ SOWACKI
KINGA SUMISTRZYK ????????
ZYGMUNT KRASISKI
MARIAN W. PYRDOLNICKI
????????
CYPRIAN KAMIL NORWID
AGNIESZKA WYCZJFIKSER ?????? JZEF IGNACY KRASZEWSKI
LEON|. K. SKIERUJ ?????????
KORNEL UJEJSKI
CAROL WITZFELIETON ?????????
TEOFIL LENARTOWICZ
S. L. SUPERBAWO
??????????? BOLESAW PRUS
HEIKI CWYSZENKEINER ???????
HENRYK SIENKIEWICZ
ZOZA SZEWALIERKO
???????
ELIZA ORZESZKOWA
K. MAKARONOCIPINA ???????
MARIA KONOPNICKA
FINESSA T. MROZEK
?????????
STEFAN EROMSKI
W. MORAEROMSKI ????????
SAWOMIR MROZEK
ZENONHODORCISZEJKRWKA
???
JZEF CONRAD (KORZENIOWSKI)
MARTA PRZEWIETRZAJMIZEREK
???
KAZIMIERZ PRZERWA TETMAJER
ISABELLE M. WONA ???????????? BOLESAW LEMIAN
FLOPS DEFLATO ??????????? LEOPOLD STAFF
P. O. SZWAJCARKIN
???????????? JAN KASPROWICZ
WAKA SISTINSPISYWA
?????? STANISAW WYSPIASKI
ONAN GENITAL ?????????
ANTONILANGE
c. t. Medziasiusik ???????????? tadeusz miciski
zsazsa wtrinkobwiso
??????????? stanisaw brzozowski
ray kirowkliszko
???????????? karol irzykowski
pelagia zaskrobal
????????????? gabriela zapolska
IWAN S. S. TIPSY WABRZYSZEK ???
STANISAW PRZYBYSZEWSKI
SABINA ZASSAWEKWYPSTRZY
???
STANISAWA PRZYBYSZEWSKA
IWAN WIWISSEKTYCZ GITACINA ??
STANISAW IGNACY WTTKIEWICZ
ROCH B. N. ZULUS ??????????? BRUNO SCHULZ
G. WIDRWITZCOLOMBO
????????
WITOLD GOMBROWICZ
ELBIETA SYDUSZEKO ???????
TADEUSZ BOY ELESKI
E . WARTBENCWA
?????????
WACAW BERENT
SARA WRBMIKADO ?????????
MARIA DBROWSKA
O. FISZONKWAKAA ?????????? ZOFIA NAKOWSKA
IWAN M. ULITUJ ?????????
JULIAN TUWIM
NINA SIKSINOMOT
?????????
ANTONI SONIMSKI
WASIA ZWIERACZSIKAJOW ???? JAROSAW IWASZKIEWICZ
WASIL SKRWAWIONA JAPA KOSZMAREK ?????????????
?????????????????
MARIA PAWLIKOWSKAJASNORZEWSKA
WIESAW K. NORWIDSABY ???? WADYSAW BRONIEWSKI
GODA N.N. SENSATKOFILISTYCZYK
???????????
??????????????????? KONSTANTY ILDEFONS GACZYSKI
PITER ZADUPES ????????????? TADEUSZ PEIPER
LIZA J. PORUBNY ????????
JULIAN PRZYBO EWALD
T. SARENKA ???????????? ALEKSANDER WAT
AMYW. ZADKA
????????????? ADAM WAYK
ERNST T. ANALO ??????????? ANATOL STERN
ST. SUTEKYWICZY
?????????????????? TYTUS CZYEWSKI
J. KULUAREK
???????????? JALU KUREK
RYSZARD JENKEZWIEJ ?????????
JERZY ANDRZEJEWSKI
INKA DZICZEJNERWU ?????????? ANDRZEJ KUNIEWICZ
DOROTA C. PIERNIK
????????
TEODOR PARNICKI
AZAR SITWESJELCYN
????????
STANISAW JERZY LEC
W. T. W. PISARZIDOL
???????
WITOLD WIRPSZA
WERA MOSZSNOBK ?????? MIRON BIAOSZEWSKI
KAWDJAHAWECYMES
???????
WADYSAW MACHEJEK
IMBECY HORRORACJUSZ ZYZSINAWY
?????????
??????????????????? JERZY HARASYMOWICZ BRONIUSZYC
B. WERSJA NAZWISKOCHARAKTERYSTYKA
Jest to waciwie odrol, albo nawet co w rodzaju wolnostojcej dobudwki do gmachu
onanagramistyki, opiera si bowiem na zupenie nietypowej zasadzie tworzenia z liter imienia i
nazwiska osoby wchodzcej w jaki Poczet nie innego imienia i nazwiska ale frazy czy
sentencji, ktra by t posta odpowiednio charakteryzowaa Przeczytawszy gdzie anagram, w
taki wanie sposb honorujcy znanego aktora angielskiego Aleca Guinnessa poprzez
przemian ALEC GUINNESS w GENUINE CLASS (autentyczna klasa) Niej Podpisany
pomyla sobie: czemu by nie stworzy t sam metod, tylko moe nieco absurdalnie], duszej
listy Gwiazd Srebrnego Ekranu i ich odpowiednich charakterystyk? Wiejcy silnie od tego
pomysu duch Hollywoodu spowodowa jednak, e Autor odruchowo sporzdzi list po
angielsku; kiedy si spostrzeg, na zmian jzyka byo za pno, a tumaczenie umiercioby w
tym wypadku wszelk ewentualn warto humorystyczn. Z duszej listy wybierzmy wic
garstk przykadw dla Czytelnikw i Czytelniczek Znajcych Jzyk Angielski:
LAUREN BACALL *******
BALCAN ALLURE
JEANPAUL BELMONDO *** ONEMOBANULLED JAP
INGRTDBERGMAN ******
I GRAB, GRIND MEN
HUMPHREY BOGART
******
HAMBURGHER TYPO
MARLON BRANDO******
ABNORMAL DR. NO
CLAUDIACARDINALE
******
DEAL: DRACULA IN C.I.A.
ALAIN DELON
******
LAIDN ALONE
ROBERT DE NIRO ******
TERROR IN BED!
GERARD DEPARDIEU
******
DEAD; REPAIR URGED
CLINT EASTWOOD******
I TEST AN OLD COW
ANITA EKBERG
******
GRANITE BEAK
AUDREY HEPBURN
******
BUY HER PERU & ADEN
KATHERINE HEPBURN ******
EAT HER, HER PINK BUN!
GINA LOLLOBRIGIDA
******
A BIG ORIGINAL DOLL
SOPHIA LOREN
******
O NO: REAL HIPS?!
MARCELLO MASTROIANNI
******
CINEMA STAR, MORAL LION
MARILYN MONROE
******
NO IRONY, MR. MALE
PAUL NEWMAN ******
NEPALWUMAN
SIRLAURENCEOLIYIER ******
ACURE: SIRENLIYER OL
ARNOLD SCHWARZENEGGER ***** DZEES CLOWN AGEN? ARRRGH!
MERYL STREEP
******
TRY ME, LEPERS
ORSON WELLES ******
SO, SNORE WELL,
etc.
3. AUTOONANAGRAM
A. WERSJA PODSTAWOWA
Szczeglny przypadek onanagramu, polegajcy na tym, e na nasz st operacyjny kadziemy
SAMYCH SIEBIE, tzn. skalpel naszej onomastycznej kreatywnoci kraje nasze wasne imi i
nazwisko. Z praktycznego punktu widzenia podgatunek ten ma jedn wielk zalet: wasne imi i
nazwisko na ogl si pamita, tote praca myli, uwolnionej od mnemotechnicznych
obowizkw, moe w takich wypadkach odbywa si w najtrudniejszych nawet warunkach.
Ponisza lista jest wyborem z ok. 5400 autoonanagramw, ktrych sporzdzanie w
kalendarzyku, na odwrocie znalezionego w kieszeni starego kwitu, albo, jeli inaczej nie
wypadao, w mylach pozwolio Autorowi przetrwa bez Uszczerbku dla Zdrowia
Psychicznego okoo 650 zebra, konferencji i posiedze:
STANISAW
BARACZAK
-->
A. S. ZASRACBAWATKIN
A. S. KANABRAITSZWAC
ATANAS . SKWICZRABA
BART SZWACNASIKAA
BASZA N. KRWICSAATA
CAR WSTAKA BAASZIN
KRISTA BANACWASZA
. SZATANWARCABISKA
AZAR N. KWACBASISTA
N. ARAB CWASZATASKI
N. WAKA STARZABA (SIC!)
N. ZBAWCASARATASKI
NATASZA BRACAWSKI
R. BACIK SAWNATASZA
R. SABCZANTAIWASKA
R. TABCZANSAWIASKA
RABIN WAKA S. STACZA
S. ANTIC WRZASABAKA
SARA CZ. BAWASTANIK
SASZA ABACTRAWKIN
TAKA N. SZWARCBIAAS
TARZAN BACWASIKSA
W. BAZATRANSACISKA
WARS B. NIACZSAATKA, etc.
B. WERSJAPOETYCKA
Wycznie dla Osb o Wyjtkowych Talentach Wersyfikacyjnych. Istota zadania: sporzdzi
napisany regularnym i rymujcym si wierszem utwr poetycki (wystarczy ju dwuwiersz, ale
oczywicie im duszy, tym lepiej), ktrego KADA LINIJKA bdzie anagramem
(niekoniecznie uzyskujcym posta innego imienia i nazwiska) naszego wasnego imienia i
nazwiska. W poniszym Ambitnym Przykadzie zasada ta rozcignita zostaje nie tylko na
wszystkie linijki, i to w liczbie 16, ale dodatkowo take na tytu, podtytu i dedykacj:
Stanisaw Baraczak
ZWA SARKA? BASTA! NIC!
(Z Skrawa Cia Stana B.)
Kasi . SzwarcTaraban
Szataski raban, cwa!
Nasta czaswabik: ra,
A baw nas! Sza ci krta
Zaciska? Nabra wsta
Wa: bacz na! Kast i ras
Bana A kicz sra sitw?
A kac za, ssa ran, bitw?
Baiwaski taran Czas
Sawa tasza?!.. Nic! Brak
Brawa stan cisz a ka
Warcz na! BasSia. Tak?!
A Skarbnica Za? Wsta!
aciska baza w trans!
Istna baka czar saw
Wabi ta kraca szans
Tan szaca ask i braw1
Z najwysz niechci przemagajc sw wrodzon skromno wszystko dla dobra
spragnionych wiedzy Czytelnikw Autor pozwala sobie na zacytowanie w tym miejscu
fragmentw listu Antoniego Libery z dnia 20 padziernika 1993, ktre to fragmenty z pewnoci
mog stanowi dla Dociekliwego Odbiorcy cenn pomoc w zgbianiu wszystkich tajemnic i
tajnikw powyszego utworu:
Przeszede samego siebie i tak dalej, i tak dalej Twj Zwat sarka?.., (zarwno w
formie, jak treci, nawizujcy chyba do arcydzielnych strof Stanisawa Wyspiaskiego?) urzek
mnie i powali na kolana to te opucimy o, jest: Rozumiem, e prototypem tajemniczej
Zwaszcza w tolerancyjnej wobec odmiecw Ameryce nie ma wrcz wady dykcji, ktrej nie
okaza ju humanitarnego wsparcia jaki poeta. Masz, recytatorze, nie tylko kopot z
wymawianiem r, ale jeszcze (ciekawostka przyrodnicza: dubeltowa wada dykcji obejmujca
goski, ktre jako litery ssiaduj ze sob w alfabecie!) dodatkowo z s? Nie zaamuj si liryk
nazwiskiem Jim Hali pomyla o tobie:
MOE JEST TO I TWJ POBLEM
Wszyftkie moje poblemy,
a kto wie, moe w ogle wszyftkie poblemy,
bio si ftd, f tej okopnej pawdy,
e jeftem CZOWIEKJEMPAJKIEM.
Ja wiem, ja wiem. Wszyftkie te niemde dowcipy:
na panu to mucha nie siada, he he,
albo co pan obi w ku f tymi ekfta nogami,
czy nie ftecz f pod kody. Ftasznie zabawne, ha ha.
Ale fpbujcie tak by
CZOWIEKIEMPAJKIEM pale miesicy. Posz badzo.
Bez uftanku hiftelyczne telefony
od Gubenatoa Ftanu: b pan co
f tym fpyciarzem, co si wama do fklepu
i abuje koloowe telewizoy.
Co ja mam ffplnego f telewizoami? Moja fpawa?
Ale co obi, ubielam si w ten mj cholerny koftium,
ten f pizyffawkami na palcach,
biole sznuy i leszte fprzetu i lec jak dule
fkaka po dachach dapaczy chmu.
Wleszcie go doftrzegam. Ftukniety amato koloowych telewizow.
Fpadam na niego, toche zapafw na tlotuarze
i abu fkepowany sznulami. Nie ma fpawy.
Wyobaacie fobie pewnie, e jak si jeft CZOWIEKIEMPAJKIEM,
to wszyftko przed wami otwate, ffpaniaa kajela etcetea.
Bzdula. W ten fpofb to nic si nie dzieje.
W ogle nic si nie dzieje. Gubenato dzwoni,
ja lec, oddaje zbodniarza w tece fpawiedli woci,
Gubenato znowu dzwoni, i tak bef koca.
Fpbuje chyba czego innego. Fpbuje
czego naplawde ekfcytujcego, jak wycigi famochodowe.
Czego, co fpawi, e fece zacznie bi w przyfpieszonym lytmie.
Z dugiej f Ilony, nie mona po poftu przefta
by CZOWIEKIEMPAJKIEM.
CZOWIEKIEMPAJKIEM jeft si na cae ycie. Do oftatka. Nie jeftem
nawet f ftanie zedrze ffojego koftiumu. Jeft nie do zdacia.
Tak e moe jeft to i twj ploblem, kto wie.
Moe na tym polega cay ploblem w ogle ze wszyftkim.
Nikt nie jeft fftanie zedrze kof tiumu czy ganitulu, wszyftkie s nie do zdacia.
Kto wie?
Ba, w tradycji amerykaskiej istniej nawet utwory powstae z serdecznego zatroskania losem
recytatorw nie dotknitych bynajmniej permanentn wad dykcji, ale jedynie chwilowo
cierpicych na silny katar, ktry odbiera nosowo ich wszelkim m, n, , i . Przykadem
moe by utwr Charlesa Follena Adamsa, Do Bani Jadidy: Bodolog kochadka, ktry, podobnie
jak Aksolotla McCorda, zainteresowany Czytelnik odnajdzie w antologii Fioletowa Krowa (Wyd.
a5, 1993).
Gdzie wszake recytator widzi szklank do poowy pen, tam poeta widzi j w poowie
oprnion. Jeli dla recytatora nie wymawiajcego goski r utwr w rodzaju naszej wersji
sonetu Mickiewicza stanowi dowd, e jzyk bez tej goski moe si doskonale obej, to dla
poety spodzony przeze mankamtte gosk demonstracyjnie omijajcy ma e powtrz
stanowi, odwrotnie, dowd per negationem, jak bardzo jej obecno jest potrzebna, aby jzyk
zachowa swoj naturaln doskonao. T sam procedur usuwaniawcelupokazania
opakanychskutkwnieobecnoci da si oczywicie zastosowa do wszelkich moliwych piter
i dziaw systemu jzykowego. Zalenie od tego, gdzie dokonujemy naszego brzemiennego w
skutkach cicia, powstaj wtedy szczegowe podgatunki gatunku MANKAMTU, a mianowicie
wspomniane ju i zilustrowane przykadami MANKOGRAF i MANKOFON, a take
MANKOMORF (utwr pozbawiony okrelonych czstek sowotwrczych albo moliwoci
dokonywania okrelonych sowotwrczych operacji), MANKOLEKS (utwr pozbawiony
pewnych sw), MANKOGRAMAT (utwr pozbawiony pewnych kategorii gramatycznych) i
inne.
Zanim przejdziemy do mankomorfu, pozostamy jeszcze przez chwil przy mankofonie,
ktrego prostym przykadem bya wanie nasza Burza. Wypada bowiem wspomnie, e
istniej te mankofony bardziej wyrafinowane, ktre su demonstracji nie tyle niezbywalnej
koniecznoci istnienia pewnej goski czy rodziny gosek (np. nosowych), ile przekonaniu
czytelnika, e we wsplnym jzyku ojczystym jego i autora system fonetyczny jest systemem
doskonaym nawet w tym, co w potocznej opinii uwaane jest najczciej za jego wrodzon
niedoskonao. Za tak fundamentaln niedoskonao fonetyczn polszczyzny uwaa si
oczywicie jej tendencj do produkowania niemoliwych do wymwienia zbitek spgoskowych
czy, szerzej, zachwianie proporcji midzy spgoskami a samogoskami na niekorzy tych
ostatnich. No bo rzeczywicie: jeli pomyle, e Wosi, ten nard piewakw, mog sobie
piewa na pene gardo swoje dwiczne, oparte na idealnej proporcji 1:1, FELICITA,
podczas gdy my musimy skrzypie swoje chrzszczce w zbach jak mazowiecki piasek
SZCZCIE (stosunek spgosek do samogosek: 2:1, a w innych wyrazach bywa jeszcze
gorzej) to naprawd mona mie pretensje do Cyryla i Metodego, ktrzy w porywie
niepraktycznej lekkomylnoci wynaleli w swoim czasie jzyki sowiaskie, tak jak gdyby nie
moga nam wystarczy greka albo acina
Od czeg jednak mankofon, gatunek, ktry pod pirem patrioty jest w stanie udowodni, e
nawet to, co nam si tak w polszczynie przykrzy (o, prosz: W POLSZCZYNIE PRZY
KRZY), nie przeczy (PRZECZY) jej doskonaoci. Aby ten cel osign, poeta ma do wyboru
dwie drogi. Jedn jest napisanie wiersza kompletnego, choby bardzo krtkiego utworu
wierszem regularnym i rymowanym ktry proporcj jeszcze bardziej przechyli na niekorzy
samogosek, jak gdyby dla praktycznego zademonstrowania, e zbitki spgoskowe, cho tak
ra i strasz uczcych si naszej mowy cudzoziemcw, to naprawd nic trudnego. Denerwuje
was, e spgosek jest w polszczynie dwa razy wicej ni samogosek? A jeli zaoymy sobie
proporcj podwjnie niesprawiedliw: 4: l? Czy jzykiem o takiej fonetyce nie da si mimo
wszystko nie tylko sprawnie rozmawia, ale i napisa w nim wyrafinowany czterowiersz, bdcy
w recytacji prawdziw uczt dla ucha?
Samogl.
Splgl.
Chrzst szczk pstrych krw wprzdl w such
6
24
SzeptTrwasz wrd warstw garstw? Tchrz!
6
25
Stwrz wpierw z przerw werw, z chwil skruch
6
24
Strzp chwalb nerw cierw czym strw!
6
23
RAZEM.
24
96
CZYLI:
l:4
Uczt dla ucha, tyle e opart na diametralnie przeciwnym typie menu tam krwisty
befsztyk z ubra, tu galaretki z owocu mango moe jednak te by utwr, ktry wybierze
drug drog: wbrew wszelkim prawom boskim i ludzkim udowodni, e polszczyzna potrafi
akasowa dwicznoci nawet woszczyzn. Co nam wasza mizerna FELICITA z jej
proporcj 1:1! Napiszemy w najczystszym jzyku polskim utwr, w ktrym samogosek bdzie
zadawania pyta jest przede wszystkim popenianie bdw, z ktrych wikszo jest, chciaoby
si powiedzie, przez dziecko nie zawiniona. Posugujc si analogiami do zasad, ktre ju zna,
dziecko na og rozumuje zupenie poprawnie i jego jedyn waciwie myln przesank jest ta
pierwsza, przyjta na wstpie i najbardziej podstawowa: zaoenie, e poprawne rozumowanie na
cokolwiek tu si moe przyda, e istniej tu jakie zasady jednoznaczne, pozbawione wyjtkw
i wolne od wewntrznych sprzecznoci. Dziecicy bd jzykowy jest pytaniem postawionym
systemowi jzykowemu: Dlaczego nie jeste konsekwentny? Jak mamy ci bra na serio, jeeli ty
sam najwyraniej na serio siebie nie bierzesz?
Na szczcie, z chorobliwej skonnoci do stawiania takich pyta okoo 99,7 % dzieci bardzo
szybko wyrasta. Te 0,3 %, ktrym schorzenie nie przechodzi, zostaje w pniejszym wieku
poetami lub czytelnikami poezji.
Poniewa za nawet poeta albo czytelnik poezji chce w oczach reszty spoeczestwa uchodzi
za osobnika dorosego, powanego i odpowiedzialnego, kontynuuje odtd wprawdzie dziaalno
Maego Kazia, ale nadaje jej powaniejsz, bardziej naukowo i wielosylabowo brzmic nazw.
Na przykad: dezautomatyzacja zleksykalizowanych zwizkw frazeologicznych. Ten troch ju
nazbyt nieporczny termin mona by zastpi metafor w rodzaju rozbijanie jzykowych
skamielin, ale rozbijanie nie jest okreleniem tak trafnym jak dezautomatyzacja. Jeli co w
sensie dosownym rozbijemy, np. porcelanow skarbonk albo jajko, skorupy do trudno jest
zoy z powrotem. Dezautomatyzacja natomiast niczego w jzyku nie rozbija bezpowrotnie, nie
niszczy przypomina raczej podwaenie krawdzi muszli, zapuszczenie spojrzenia do rodka i
pozostawienie jej w spokoju, aby sama si na nowo zamkna.
Nawet i ta metafora zreszt nie jest stuprocentowo celna, dezautomatyzacja bowiem dokonuje
si waciwie nie na terenie jzyka, ale raczej w obrbie naszego umysu. Podwaa nie tyle
skorupk jzykowej ostrygi, ile klapk przesaniajc oko naszej jzykowej percepcji.
Najtrafniejsze chyba byoby przyrwnanie dezautomatyzacji do woenia na chwil okularw
umoliwiajcych ogldanie trjwymiarowych filmw albo przezroczy. Zleksykalizowany
zwizek frazeologiczny, powszechniej znany jako idiom potoczna i stale w tej samej formie
wystpujca a zarazem waciwa danemu jzykowi tylko i nie dajca si przeoy dosownie
metafora w rodzaju puci z torbami albo zrobi w konia, porzekado typu masz, babo,
placek lub wyj na czym jak Zabocki na mydle, przysowie takie jak pierwsze koty za
poty itp. w naszym normalnym, powierzchownym i automatycznym posugiwaniu si
jzykiem nie zmuszaj nas bynajmniej do adnych poznawczych wysikw. Na
dwuwymiarowym ekranie codziennej mowy kady z takich idiomw ukazuje si jako paska
figura geometryczna, monolityczna porcja znaczenia. Gdy wkadamy natomiast wspomniane
okulary, to znaczy po prostu gdy na moment wyzwalamy si z jzykowego automatyzmu i
prbujemy dostrzec w tej paskiej figurze wieczko szeciennej szkatuki z geometrii robi si
stereometria, uderza nas nie tylko trjwymiarowo szkatuki idiomu, ale i to, e przez jej szklane
ciany wida zamknite w rodku znaczenia skadowe. Wyraenie wyj na czym jak Zabocki
na mydle, w ktrym dotd widzielimy jedynie wypisane na wieczku oglne znaczenie straci
na czym czy temu podobne, nagle objawia nam siedzcego w szkatuce markotnego
Zabockiego wraz z jego smtnie obwisym staropolskim wsem i pitrzcymi si wok stertami
kostek myda, na ktrym najwyraniej zrobi zy interes.
Jak wiadomo, ludzko na og nie lubi si zbytnio wysila i nawet czynno woenia
trjwymiarowych okularw wydaje jej si nadmiernym wydatkiem energii. Dlatego wanie tak
mao ludzi czytuje wiersze. Poezja ze swoj naiwn skonnoci do stawiania jzykowi
kopotliwych pyta, do dezautomatyzacji tego, co w mowie automatyczne, po prostu przeszkadza
nam w naszym bogo bezmylnym posugiwaniu si sowami. Ale jeli nawet wyrzucimy j za
prg mzgu i ycia, poezja powrci tym czy innym niedomknitym lufcikiem: powrci w bdzie
jzykowym popenionym przez nasze dziecko (kolejnego Maego Kazia), w pomyce drukarskiej
w gazetowym nagwku albo w awarii jednej z liter ulicznego neonu (jednym z moich
najywszych wspomnie z lat PRL jest doznanie gbokiej estetycznej nawet nie politycznej
satysfakcji na widok neonu ZBIOROWYM WYSIKIEM TWORZYMY LEPSZE JUTRO, w
ktrym wygasa litera ), w tysicu innych moliwych sytuacji, ktre nolens volens wciskaj
nam na nos trjwymiarowe okulary dezautomatyzacji.
Jedn z takich sytuacji jest rozmowa z cudzoziemcem, ktry uczy si naszego jzyka i,
wiczc si w jego praktycznym uyciu, popenia co krok wiksze lub mniejsze bdy.
Najciekawsze s pod tym wzgldem bdy popeniane przez cudzoziemca do ju biegego w
polszczynie: usiuje on bowiem ambitnie wkroczy na ten najwyszy schodek jzykowego
wtajemniczenia, jakim jest swobodne posugiwanie si idiomami. Wystarczy, e kto taki
powiedzmy, e spotykamy si z nim po raz pierwszy po kilkuletnim niewidzeniu westchnie
wspczujco na widok naszej siwizny: Ech, latka lataj, co?, aby nie tylko potnie nas
rozmieszy, alei uwiadomi nam, czym nas rozmieszy. Efekt komiczny wzi si wanie std,
e malekie naruszenie ustalonej postaci idiomu nagle ukazao nam ten ostatni w caej jego
trjwymiarowoci: przez szklan cian szkatuki dostrzeglimy latajce (na amorkowatych
skrzydekach oczywicie) latka, czyli dziki bdowi uwiadomilimy sobie znaczenia
skadowe idiomu i uderzya nas ich absurdalno. Stalimy si na moment znowu Maym
Kaziem, ktry w rzucaniu okiem widzi dosowne oko i dosowne nim rzucanie. Jedyna
zapewne rnica, e do absurdalnoci jzyka mamy ju pewien dystans i rzecz nas nie tyle
niepokoi, ile bawi.
Jeli jestemy ludmi takimi jak Autor Tych Elukubracji, to znaczy Osobnikami
Pozbawionymi Skrupuw i takimi, ktrzy dla artu gotowi s nawet Wykorzysta Przyjaciela,
moemy w tym momencie popeni cay szereg Niegodnych Postpkw. Moemy mianowicie z
Ca Powag nauczy naszego cudzoziemca kilku innych idiomatycznych zwrotw, kadego w
formie odrobink tak jak latajce latka odbiegajcej od formy waciwej. Jeli nie
wystarcza nam wizja licznych rodakw skrcajcych si ze miechu po usyszeniu tych fraz z ust
naszej cudzoziemskiej ofiary, jeeli jestemy jeszcze bardziej Diabolicznie Zoliwi, moemy
nawet wyuczy nieszcznika kilku zwrotw najzupeniej poprawnych jzykowo ale majcych
znaczenie jaskrawo rne od tego, ktre cudzoziemcowi podajemy (np. zdanie znaczce rzekomo
Niestety nigdy nie miaem przyjemnoci pozna pani bliej wpajamy mu w formie: Niestety z
adnego zblienia z pani nie miaem nigdy przyjemnoci). Jeli wreszcie jestemy Wrcz
Okrutni, sporzdzamy dla obcokrajowca powiedzmy, e jest on Amerykaninem albo innym
osobnikiem anglojzycznym nastpujcy kieszonkowy sowniczek frazeologiczny, w ktrym
nie tylko idiomy bd przetumaczone metod Maego Kazia, ale dodatkowo ca spraw
skomplikuje udzia homonimw, sw o identycznym brzmieniu a rnym sensie, ktre to sowa
bd w sowniczku wykorzystywane w sensie oczywicie z reguy nie tym, jaki powinny mie w
danym konktekcie. Przepraszajc, e dopiero teraz uprzedzam, i wiksza cz tego rozdziau
bdzie dostpna w zasadzie tylko
Czytelnikom polskojzycznym znajcym dobrze angielski albo Czytelnikom anglojzycznym
znajcym dobrze polski, wyjaniam zarazem, e naprawd inaczej si nie dao: tylko to
zwierciado, jakim jest prba przekadu idiomu na inny jzyk, jest w stanie naprawd uwiadomi
nam gbie, jakie osiga absurdalno jzyka jako takiego w naszej wasnej mowie.
KIESZONKOWY
SOWNICZEK FRAZEOLOGICZNY
POLSKOANGIELSKI
UWZGLDNIAJCY NAJCZSTSZE
IDIOMY POTOCZNEJ POLSZCZYZNY
akt [ACT],m.
Akt wiary: Picture of a naked woman believing shelooks good.
Akt strzelisty: Picture of a naked woman with a machin gun.
Akt rozpaczy: Picture of a rather desperatelooking naked woman.
Akt skruchy: Picture of a naked woman crumbling.
Akt notarialny: Picture of a naked female notary public.
Akta sadowe: Pictures of naked women exhibited in a courtroom. [--> sztuka]
baba [BAHbah],f.
Lata za babami: To fly all around the world in search of yeast cake that would be as
delicious as the traditional Polish Easter yeast cake called baba.
Baba z wozu, koniom lej: Wherever car delivery of the traditional Polish Easter yeast
cake called baba is available, horses can take it easy.
Masz, babo, placek!: There you have it, you traditional Polish Easter yeast cake: heres
placek, another traditional Polish yeast cake to join you at the top of the list of
favorite traditional Polish yeast cakes! [--> placek]
Przychodzi baba do doktora: He who has a Ph. D. does not have to worry where his next
piece of the traditional Polish Easter yeast cake comes from.
bez [BAISE], m.
Bez ogrdek: A smali lilac garden.
Bez zwoki: A corpse smelling like lilac.
Bez trudu: [Poetic] Lilacs of labor. [As an answer to a question, e. g.: Moglaby mi pani
szurn now rolk przez t dziur pod drzwiami? Bez trudu:] Such, such ar the lilacs of my
labor.
Z mlekiem czy bez?: Have you had this attitude sice your birth [(wyssal) z mlekiem
(matki) ] or is it just a passing fancy caused by the intense smell of those lilacs?
chop [KHWOP], m.
Kawa chopa: A peasants joke. To ci by kawa chlopa!: Nw that was a joke worthy of
a country bumpkin, if I ever heard one!
Rwny chop:An evensurfaced peasant, a smooth peasant.
Morowy chop: A pestilencelike peasant.
ciao [close to Italian CIAo], n.
Ciala rozoone na play: Decomposed corpses on a beach.
Ciao obce: 1) A corpse that one has not been introduced to, 2) A foreignlooking
corpse.
Ciao niebieskie: 1) A corpse painted blue, 2) A livid corpse.
Obroty dal niebieskich: 1): Corpses painted blue and put on a merrygoround, 2) Livid
corpses turning in their graves. W zdrowym ciele zdrowy duch: [Proverb.] A
healthy corpse produces a healthy ghost. [--> duch].
Czarn|y [CHARnyh], m.;~a, f;~e, n.
Czarny reakcjonista: [Proverb.] A black man is quick to react.
Na czarn godzin: [ProverB.] 11 takes an hour at the most to win the heart of a black
woman.
Na czarnej licie: [Proverb.] A black woman is, as a rule, covered with leaves.
Czarne myli: [Proverb.] A black child thinks, too.
P czarnej: A Mulatto woman.
1 czonek [TCHWOHneck], m.
Czonek honorowy: A respectable penis, a penis of honor.
Czonek zwyczajny: A runofthemill penis.
Czlonek korespondent: A letteranswering penis.
2 czonek [TCHWOHneck], m.
Czlonek mski: 1) Mae participant in a gathering (Rzucajcy si w oczy czlonek mski: A
conspicuously single mae participant standing out at an allfemale party,
reception etc.), 2) Member of a group who behaves in a particularly manly way in
difficult situations (Imponujco mski ten wasz czlonek!: This member of your
party behaves in an impressively manly way), 3) Masculine particle, usually a
suffix (Co tu robi ten ucity czonek mski?: What on earth is this masculine
suffix, cut off its proper stem, doing i n this context?) Usztywnienie czonka:
[Street slang] Execution of a gang member.
czoo [CHAWoh], m.
Podnosi czoo: [About plastic surgeons:] To do a forehead lift.
Indyk [EENdick], m.
Indyk mylao niedzieli: [Proverb.] In times of old, the population of Turkey used to think
of nothing but the coming holiday, too [fig. for: There is no inertia that cannot be
overcome by a collective effort].
Indyczy si: To apply for Turkish citizenship.
jaja [YEAHyeah], usually pl.
Ale jaja!: But [what about] mens testicles!
Znosi jaja: To tolerate the sight of mens testicles.
Znosi zote jaja: To tolerate the sight of mens testicles painted golden [cf. Jaja
wielkanocne].
Jaja wielkanocne: Traditional Easter custom of painting mens testicles with bright
paints.
Jaja sadzone: 1) The same with the use of soot [sadza] rather than paint, a mor specific
Ash Wednesday custom, 2) [As an exclamation:] Planted balls! [A sarcastic
reference to the ancient misconception, according to which a pair of mans
testicles planted in the ground eventually produces the Tree of Everlasting Life].
koo [COHwoh], m.
Pite kolo u wozu: The spare tire [figurative for something absolutely indispensable].
Bdne koo: 1) The wrong, illchosen kind of wheel; 2) The wrong, illchosen kind of
discussion circle.
Koo zamachowe: Assassins discussion circle.
Fortuna koem si toczy: Our good fortune continues thanks to the unflagging activity of
our discussion circle.
Przeszo mi to koo nosa: Id had this desire to wear a ring in my nose, but later I lost
interest.
ko [COIN], m.
Konna biegunach: A kind of horse living at the North and South Poles.
Ko szachowy: A horse trained to play chess.
Ko pocigowy: 1) A railway horse, 2) An attractive horse.
Ko z rzdem: [A political slogan:] Every horse supports the government.
Darowanemu koniowi nie zaglda si w zby: [Proverb.] If the horse has already been
pardoned, you dont check whether h still hides some of the stolen goods in his
mouth.
kopyto [coPIToh],n.
Pilnuj, szewcze, kopyta Cobbler, take care of horses hooves [proverb., figurative for
the profound absurdity of life as such].
Robi na jedno kopyto: [About a horse] 1) To put just onefourth of ones energy into
work, 2) To soil one of ones hooves while defecating.
kostka [COSTkah], f.
Cukier w kostkach: Sugar in ones ankles. Masz cukier w kostkach?: Cant you move a
little faster?
Kostka Maggiego: Maggies ankle.
w. Stanislaw Kostka: St. Stanislaus the Ankle.
1 ko [KOSHTSH], f.
Ko sloniowa: Bone affected by elephantiasis.
Koci zostay rzucone: 1) The bones have been abandoned, 2) The anorexic sweetheart
has been dumped.
2 ko [KOSHTSH], f.
Skra i koci: Leatherbound dice.
Ko sloniowa: Elephantsize die.
Ko pacierzowa: Traditional gam of dice played after the evening prayer.
Rozej si po kociach: To break up after a game of dice.
kot [COTT], m.
Wykrca kota ogonem: To wring a cat using ones own tai instead of hands.
Drze koty z kim: To tear cats apart, as a result of the aforementioned operation,
particularly when undertaken in collaboration with someone else.
Lata jakkot z pcherzem: To spend the entire flight waiting in lin at the door of the
occupied airplane toilet room.
koza [CAUSEah], f.
Spdzil w kozie 48 godzin: H fucked this chick for 48 hours without a break. [--> raz, wilk,
wz]
krzy [KSHISH], m.
Krzy Paski!: Show me your lower back, sir!
Czerwony Krzy: A sunburnt lower back.
Krzy Poludnia: A lower back sunbumt while vacationing in the South.
kule [COOLeh], pl.
wist kul: The swish of crutches [proverb.; fig. for a blow coming from someone who
seemed unable to do any harm].
Niech mnie kule bij!: [Contemptuous, to a lam beggar who has just cursed us for not
giving him any money] Go ahead, let your crutches give me a sound beating!
Czowiek strzela, Pan Bg kule nosi: Man shoots into the air, and still puts God on
crutches [proverb., fig. for: One does ones best to avoid any mishap and,
ironically, precisely because of this caution the most terrible accidents take place].
ludzie [LOOdzhye], pl.
Nieszczcia chodz po ludziach:Misfortunes walk only after people do [proverb.,
meaning unclear].
Bd z niego ludzie: H is bound to develop a multiple personality disorder.
atwy [WHUTTvyh], adj. m.; ~a, adj. f.
Mie atwy kontakt: To have an easytooperate wallplug at home.
atwa w obejciu: An easy woman, provided that you accost her in a farmyard.
eb [WEB],/n.;~ek [WEBeck], m., dimin.
Id na zbity eb!: [A masochisfs plea:] Assault this bruised bestial head of min a little
more!
Na eb na szyj: [Proverb.] Putting a burden on ones bestial head means putting a burden
on ones bestial neck, too.
Wozi pasaerw na lebka: To drive passengers for a payment in little bestial heads,
usually chicken heads [the way things have traditionally been in rural provinces of
Poland.].
Zrobione po tebkach: Done only after being handsomely paid in chicken heads.
m [MOANSH], m.
Jak jeden ma: Just like a certain husband that I once had.
M zaufania: H is married to a woman who is trust itself.
migda [MEEGHdow], m.
Ciasto migdaowe: Tonsil pie.
Niebieskie migday: Blue tonsils.
mu|cha [MOOkhah], f; ~szka [MOOSHkah], f, dimin.
Wzi kogo na muszk: To charm someone successfully with ones bowtie.
Facet pod much: This gentleman sags under the weight of his enormous bowtie.
Mucha nie siada: His bowtie itself, however, never sags.
myszka [MISHkah], f.
Trci myszk: To poke someone in the ribs with a small mouse. [--> pies]
Gumka Myszka: A mouseycolored or mouseshaped prophylactic.
noga [NOHgah], f.
Da nog.To offer one leg [rather than ones entire body, in an attempt to bargain with
the cannibals].
Wzi nogi zapas: To confuse ones legs with ones waist [a symptom of a severe mental
disorder].
ci kogo z ng: To decapitate someone by chopping off, just in case, much mor than
only his head, e.g., the whole part of his body from the ankles up.
odbicie [oddBEEtchye], m. (from odbito mi si I burped)
Leninowska teoria odbicia: Lenins theory of burping.
Lustrzane odbicie: A burp produced while or as a result of looking into the mirror.
Kt odbicia: A corner in the house traditionally reserved for burping discreetly after
meals.
ywe odbicie ojca!: Bravo, father, you still burp pretty lively [or: Bravo, father, you burp
as if you were still alive]!
palec [PAHlets], m.
Sam jak palec: As lonely as a finger [a simile reserved exclusively for persons who for
this or that reason have lost the other nine fingers.]
Chodzi na palcach: To walk on ones fingertips [i.e., rather than just hands; an extremely
difficult acrobatic feat].
Palec serdeczny: A cordial, friendly finger.
palli [PAHlitch], v.;~cy [pahLOANtsyh], m.
Pali na stosie: To smoke on the stake [a reference to the custom of offering a religious
heretic the traditional last cigarette before the execution].
Palcy wstyd: 1) A smoking person is a disgrace; 2) Shame on you, smokers!
Pali si!:People smoke here!
Pal sze!: [Sarcastic] Why dont you smoke six [cigarettes at once, while youre at it]!
Pali piersi, rwie zbem, oddechem zabija [Adam Mickiewicz]: Beware of this woman:
she inhales, bites, and has bad breath.
pastwo [PAHNJstfoh], m.
Pastwo modzi: A state governed by its young [md], a paidocracy.
Pastwo Woniak: A nation called Woniak.
Prosz pastwa!: Give me a piece of the body politic, please!
paw [PUFF], m.
Puci pawia: To let the peacock go [figurative for an act that appears to be a sign of
weakness but is, in fact, a clever move; a reference to the traditional country gam
of squeeze the peacock].
pies [PYESS], m.
Pies z kulaw nog nie przyszed: The dog with the lam leg has not come [a sarcastic
contradiction of the widespread belief that a dog with a lam leg is actually
mor able to come than a healthy canine].
Ten go to pies na kobiety: This fellow climbs on top of every woman just like dogs
usually do.
Czuj si pod psem: With a dog on top of me, I can finally feel myself.
Pies ci trca [presumably, myszk]: A dog poked you in the ribs [with a small mouse].
1 piro [PEWraw], n.
Wieczne piro: [Contemptuously about a boxer] A eternal featherweight.
2 piro [PEWraw], n.
Wieczne piro: [Admiringly about a writer] An immortal pen.
Zrobi komu koo pira: To establish a circle of fans of a specific writer. [--> koo]
placek [PLAHtseck], m.
Pa plackiem: To fodder cattle with placek, a traditional Polish yeast cake [fig. for a
shockingly wasteful behavior, as a reference to the customs of the richer house
holds in the Polish countryside]. [-->baba]
Krowi placek: A traditional Polish yeast cake placek baked in rich households specially
for the purpose of foddering cattle and thus indulging in fostering the helpless rage
of the less fortunate.
posada [pohSADah], f.
Ju w gruzach le Maurw posady [Mickiewicz]: As far as job prospects for the Moors
are concerned, since Othello its been a total disaster.
potem [POTem], adv.
Spywa potem: To leave immediately after an intercourse.
Przemawia wietnie, ale by zlany potem: His speech was brilliant, but h was beaten up
by the audience after h finished.
raz [RUSS], m.
Jeszcze raz!: [A masochists plea] One more blow! Raz kozie mier: [Proverb.] Strike the
goat and the stupid beast dies.
rka [RENGHkah],/.
Pj komu na rk: To step on someones hand, i. e., while h or she is crawling on the
ground.
Jak rk odjl: H subtracted this amount so ineptly, as if h were counting on the
fingers of his hand.
Zaamywa rce: To break a persons arms carefully in many places so that they resemble
the accordion pleat.
Rce przy sobie!: Have your hands always with you [or: Dont leave home without your
hands]!
Rka rk myje: [Proverb.] The hand will wash just itself and nothing else [figurative for
a total refusal to cooperate].
robot [RAWboat],w.
Roboty ziemne: Terrestrial robots.
Roboty rczne: Robots wound up by hand.
Roboty publiczne: 1) Fully automatized brothels, 2) Robots serving as whipping boys, i.
e., exhibited in public places so that any frustrated citizen can kick or batter them
with impunity to relieve his tension.
Roboty przymusowe: Robots whose offers you cannot refuse.
Przy sobocie po robocie: Come Saturday, we11 finish off all the robots.
Robota, tak wiele roboty [W. Broniewski:] Send me a robotsecretary, I have so much
writing to do. [--> robota]
robota [rawBOHtah], f.
Roboty nie zastpi ludzi: I realize you have plenty of things to do, but even a workaholic
has to have some social life.
rg [ROOK],m.
Przytrze rogw: To cut corners.
Rg myliwski: A street comer fit for a hunting party.
Rg obfitoci: A street comer particularly fit for a hunting party because of the abundance
of wild animals.
Chwyci byka za rogi: To take the bull by all his four corners at once.
Przyprawi mowi rogi: To season ones husbands corners.
Miae, chamie, zoty rg: [St. Wyspiaski:] O boorish person, you had your golden
corner once.
sta [STUTSH], verb
Ten zegarek stoi: This watch stands upright.
Sta otworem: To stand erect at the sight of an open orifice.
On dobrze stoi z przyrody: It stands erect well by its nature.
Sta w obliczu: To stand in someones face.
Stan [STUN], m.
Stan wyjtkowy: Her waist is something you wont find in another woman!
Tajemnica stanu: The Secret of My Waist [the title of a book by Jane Fonda].
stosunek [stowSOONneck], m.
Odkd wysza za m, utrzymujemy przyjacielskie .stosunki: Since she got married, our
regular intercourses have been as friendly as ever.
Nie sta w adnym stosunku: To engage in no intercourse while standing up.
sztuka [SHTOOkah], f
Niezla sztuka!: [To a playwright after his plays premier performance, pointing to the
prettiest actress of the troupe] A nice piece of ass youve got there!
To ju pity akt tej sztuki?: What, this chick has already posed for five nud portraits?
[-->akt]
szybka [SHEEPkah], f, dimin.
Nie bd pani taka szybka!: Dont be so damn delicate, like youre mad of glass or
something!
W ku jest szybka: There is a small windowpane in our bed.
trawka [TRUFFkah], f, dimin.
Pj na zielon trawk: To let oneself be lured into smoking marijuana that is still green
[i. e., not dried out enough].
trba [TROMbah], f.
Niezwykle niebezpiecznym zjawiskiem jest trba powietrzna: An extremely dangerous
phenomenon is the air trumpet.
W odrnieniu od nosoroca z jego charakterystycznym rogiem, nos slonia ma posta
trby: As opposed to the rhinoceros with its characteristic horn, the elephanfs nose
has the appearance of, mor particularly, a French horn.
Ten facet to koszmarna trba: This guy is horay like hell.
Puci kogo w trb: To squeeze someone into a tuba [a popular practical joke among
symphony orchestra players].
usta [OOStah],/?/.
Nie bior tego do ust: Ora? Me? Who do you think lam?
Nie mam do kogo ust otworzy: I have nobody to part my lips for.
walec [VAHlets],m.
W rytmie walca: In the steamrollerlike rhythm.
Zapraszam pani do walca: Come and see me in my steamroller, will you?
Zrodzeni w walce: People abducted in steamrollers immediately after their births.
wariat [VARyutt],m.
Struga: wariata: To whittle a madman alive [usually with a pocket knife: a traditional
pastime of shepherds in Tatra mountains].
wilk [VEALCK], m.
O wilku mowa: Im going to deliver a speech on the subject of the wolf.
Gdzie wilk?: Werewolf?
Wilk syty i koza cala: A fuli wolf and a whole goat [figuratively for: Hes a doublefaced
bastard].
Wilczy bilet: A ticket for a transSiberian sleigh trip.
winny [VEENnyh], adj. m.
Winna latorol: Its your kid whos the guilty party.
Winne grono: Its all the companys fault.
Ocet winny: Were it not for all that fucking vinegar I drank last night, Id be quite all right
this morning.
wolny [VOLny], adj. m.
Jest pan wolny?: [To a taxi driver] Are you slow?
Jest pan wolny: [From a prison guard] You are slow.
Rzut wolny: Slow kick.
Wolny rynek: Slow market.
rozgotuje i rnobarwne makarony nie tylko si pomieszaj, ale zlepi ze sob. Otrzymujemy
wtedy poezj makaroniczn drugiego stopnia: ju nie tylko mieszane polskoaciskie zdania,
ale i tozielone zlepy sowne, w ktrych np. rdze jest polski a kocwka deklinacyjna
aciska, albo odwrotnie. W obu wypadkach jednak mamy do czynienia z dwoma lub wicej
jzykami wrzuconymi do JEDNEGO garnka. W czynnoci tej znajduje swj wyraz podstawowa
intencja utworu makaronicznego: jest on, eby rzec z angielska, levellerem, czyli wywodzcym
si ze sfer niszych radykaemzrwnywaczem, burzycielem tradycyjnych hierarchii. acina
jzykiem starszym i szacowniejszym, obdarzonym wiksz wag i powag? Wrzumy j do
jednego garnka z naszym ojczystym nuworyszemrubach i zobaczmy, co z tej powagi zostanie.
W tym sensie utwr makaroniczny mona by te nazwa POLIGLAJCHEM (od niem. gleich,
rwny) termin nawet stosowniejszy, bo samym swym dwikiem przypominajcy mieszanie
rozgotowanego makaronu.
Rnica pomidzy poliglajchema bardziej ode wyrafinowan poligldb polega po prostu
na liczbie garnkw: tam musia by jeden, tu musz by dwa. Poligldb gotuj e w nich dwa
osobne jzyki, przyrzdzajc w ten sposb dwa odrbne dania po czym wykada je obok
siebie na jednym pmisku, co pozwala nam dostrzec rzecz zadziwiajc: dania prawie niczym
si od siebie nie rni, cho w wypadku pierwszego z nich podstawowym surowcem by baant,
a w wypadku drugiego kiszona kapusta. I w poligldbiejest wic obecny w wysokim stopniu
element Gleichschaltungu, pokazywania, e wszystkie jzyki s siebie warte i aden nie
powinien zadziera nosa (co poprawia nasze samopoczucie szczeglnie w odniesieniu do tych
jzykw obcych, ktrych dotd nie mielimy
przyjemnoci posi ani nawet pozna bliej). Efekt artystyczny dwugarnkowej polifonii
przewysza jednak, jak si za chwil przekonamy, o caie niebo efekt makaronicznej
jednogarnkowoci (niem. makaronische Eintopfsamkeit).
Nauka rozrnia dwa podstawowe rodzaje poligldby: IDENTOGRAFYi SIMILOFONY,
wrd tych ostatnich za dwa podstawowe gatunki to FONET i FABULION.
I. IDENTOGRAFY
Identograf to rodzaj znacznie wszy zakresem swoich moliwoci od similofonu i znacznie
bardziej ograniczony w odbiorze: doceni go bowiem mona wycznie w postaci pisanej. Zanim
jednak przejdziemy do wdziczniejszych i ciekawszych fonetw i fabulionw, wyjanijmy dla
porzdku, c to takiego w identograf. Wszystkim nam zapewne znany jest z wasnego
dowiadczenia szok, jaki nieodmiennie przeywa Polak gdziekolwiek za granic na widok
wypisanego wielkimi literami ostrzeenia (groby?): OSRAM. Moment zdania sobie z ulg
sprawy, e napis jest nie polski, lecz obcojzyczny, czyni t reklam wytwrni arwek
klasycznym identografem, w tym wypadku co prawda, jak si mona domyla, popenionym
raczej niewiadomie. (Podobnie nie by chyba wiadomym ukadaczem identografw polski
projektant nazwy wytwrni TONSIL, ktra to nazwa, ujrzana przez Anglika czy Amerykanina,
wskrzesza w nim nieprzyjemne wspomnienia z lat dziecistwa, gdy po angielsku oznacza
migdaek.)
wiadome tworzenie identografw obwarowane jest, jak kada prawdziwa twrczo
artystyczna, wieloma reguami i mniej lub bardziej sztywnymi zasadami. Wiemy ju, e jako
jedna z odmian poligldby identograf bdzie musia polega na wyoeniu na talerz kartki
DWCH tekstw napisanych w dwch rnych jzykach, a przecie zadziwiajco podobnych.
Specyfik identografu stanowi, po pierwsze, to, e wyoone w ten sposb przed nami porcja
bigosu i porcja baanta s wicej ni podobne s (na oko przynajmniej) identyczne. Druga
cecha szczeglna to to, e chodzi wycznie o identyczno w postaci pisanej, nie odczytywanej
na gos graficznej, nie dwikowej. Identograf bowiem jest to krtki tekst o charakterze
lirycznym, dramatycznym lub epickim, dajcy si skonstruowa w identycznej postaci graficznej
w dwch rnych jzykach i w kadym z nich w miar spjny oraz majcy przynajmniej pewne
pozory sensu. Wymg identycznoci obejmuje tu litery jako takie oraz zasady ich grupowania w
sowa (tzn. pauzy midzy sowami musz przypada w obu tekstach w tych samych miejscach),
nie obejmuje natomiast znakw przestankowych ani opozycji liter duych i maych. W ten
Ostatecznie, czy suchacz jakiejkolwiek opery w ogle prbuje zrozumie sowa wypiewywane
przez te wszystkie tenory i koloraturowe soprany? Nie prbuje i ma racj, bo i tak tekst jest albo
po wosku, ktrego to jzyka suchacz nie rozumie, albo przeoony na jzyk polski tak okropnie,
e lepiej si w to zanadto nie wsuchiwa. Nic zatem nie stoi na przeszkodzie, aby peen
uwodzicielskiego aru i toczcy si na przedprou kowego finau dialog Don Giovanniego i
Zerliny:
zmieni si w naszej wersji w konwersacj do odmienn,, odbywajc si najwyraniej
nie tylko po zajciu, ale i po nie planowanym nastpstwie zajcia, czyli zajciu innego rodzaju:
DON GIOVANNI
L? ci darem la mano Ja ci, daremna mamo,
l? mi dirai di s?.
dam mity, bajdy, sny!
Vedi, non ? lontano, Kiedy w ni mnie wpltano?
partiam, ben mio da qu?.
Czart j by wzi na ky!
ZERLINA
Vorrei, e non vorreiGoreje lej logorei
mi trem un poc il cor.
i w krem ubogi tort.
Felice, ? ver, sarei
Nie licz, e serca sklei
ma pu? burlarmi ancor.
to to: burd, a, bija mord.
DON GIOVANNI
Vieni, mio bel diletto!
Wiej mi, bo tn ylet!
ZERLINA na stronie
Mi f? piet? Masetto. Iii, w japie cham atlet!
DON GIOVANNI
Io cangier? tua sorte. Pokancerowa mord?!
ZERLINA
Presto non son pi? forte.
Pies ton so pru fordem.
RAZEM czujc zapachy przygotowywanej w ssiednim paacu kolacji
Andiam, andiam, mio bene, Mniammniam, mniammniam jedzenie!
a ristorar le pene
Ja restauracje ceni,
dun innocent amor! wic, mimo cen, tam chod!
(WARIANT ZAKOCZENIA:)
Andiam, andiam, mio bene, Mniammniam, mniammniam jedzenie!
a ristorar le pene
Arystokrato, mienie
dun innocent amor! trwo i na krem, i tort!
Fonet gruje nad zwykym przekadem rwnie tym, e, jak widzielimy przed chwil,
rozmaite warianty fragmentw tekstu lub nawet nowe wersje caoci, mona tu mnoy skoro
autorowi fonetu nie wie rk obowizek wiernoci wobec elementarnych sensw oryginau
praktycznie w nieskoczono, byle zgadzay si brzmienia. Oto, na dowd powyszego
twierdzenia, a trzy rne fonety twrczo rozwijajce temat innej sawnej arii z Don
Giovanniego, piewanej przez Don Ottavia Dalia sua pace:
DALLA
SUA PACE
Dalla sua pace
la mia dipende;
quel cha lei piace,
vita mi rende,
quel che leincresce,
morte mi da,
morte, morte mi da.
Sella sospira,
sospiro anchio;
e mia quell ira,
W Dallas siepacze
walili w bben:
Kwkania, pacze?
Witamin w gb!
Klesze klej w kiesze?
W mord mi da!
W mord, w mord
mi da.
W mord mi da:
Klesze klej w kiesze?
W mord mi da!
W DALLAS
APACZE
W Dallas apacze
lamy doili pdem:
Mleko w herbacie
witalnym trendem!
Lecz kelner w stresie
w mord mi da!
W mord, w mord
mi da.
elazn zbira dewiz:
Chlaj piwo!
Rzepicha z kielicha
te chlaa ywo
Ce to dojenie,
ce, lamo ma!
Ce to dojenie,
ce, lamo ma!
Ce to dojenie,
ce, lamo ma!
W Dallas apacze
lamy doili pdem:
Mleko w herbacie
witalnym trendem!
Lecz kelner w stresie
w mord mi da!
W mord, w mord
mi da.
W Dallas apacze doili
pdem:
Mleko w herbacie
witalnym trendem!
Ten kelner w stresie
w mord mi da!
W mord, w mord
mi da.
W mord mi da:
Lecz kelner w stresie
w mord mi da!
W DALLAS
APACZE
W Dallas Apacze
rabina bili prtem:
Kwka i pacze?
Zwyczajny endek!
Kwknie, lecz jeszcze
w mord mi da!
W mord, w mord
mi da.
Na lasso zbira!
Rozpiowa, ywo!
Bestyja nie pija:
jej szpan to piwo!
Nieodpowiednie
skrzela on ma!
Nieodpowiednie
skrzela on ma!
Nieodpowiednie
skrzela on ma!
W Dallas Apacze
rabina bili prtem:
Kwka i plcze?
Zwyczajny endek!
Kwknie, lecz jeszcze
w mord mi da!
W mord, w mord
mi da.
W Dallas Apacze oili
prtem:
Kwka i pacze?
Iii, damy rent!
Kwknie, lecz jeszcze
w mord mi da!
W mord, w mord
mi da.
W mord roi da:
Kwknie, lecz jeszcze
w mord mi da!
Nie sam woszczyzn jednak autor fonetu yje, cho istotnie nie ma chyba innego jzyka tak
proszcego si o dwikonaladowcze gierki i igraszki (ghierchi e igraschi) Jak jzyk Petrarki
i Mariniego. To ostatnie to nie bd gramatyczny Autora: nie chodzi tu o barokowego poet
nazwiskiem Giambattista Marino, ale o piosenkarza nazwiskiem Marino Marini, ktrego nb.
twrczo, a w kadym razie jedna linijka owej twrczoci stanowi frapujcy przykad fonetu do
drugiej potgi. Objedajc mianowicie ze swoim zespoem Gomukowsk PRL na fali
odwily kulturalnej jakie 30 lat temu, ten idol polskiej modziey (mwi o Marino Marinim,
nie o Wadysawie Gomuce) wpad na pomys, aby przypodoba si suchaczom jeszcze
bardziej, wykonujc par spord najpopularniejszych swoich piosenek w jzyku polskim.
Reprezentant kultury rdziemnomorskiej nie wzi jednak pod uwag, e, podobnie jak w
jzyku chiskim, gdzie najlejsze odchylenie gosu od prawidowego modelu intonacji jednego
sowa ba, jednej samogoski! potrafi cakowicie zmieni sens wymawianego zdania i np. z
zamwienia w restauracji uczyni prowokacyjny okrzyk politycznowywrotowy (co w
bezporednim efekcie naraa sinofila na kontakt nie z filiank herbaty Oolong, ale z chisk
tortur wodn); e, powtarzam, podobnie jak w jzyku chiskim, w polszczynie trzeba
naprawd mie znakomit dykcj, aby w sownej czy wokalnej komunikacji z tubylcem nie
narazi si na zasadnicze, a nieraz i grone w skutkach, nieporozumienia semantyczne.
Lingwistycznie niefrasobliwy (jak to Wioch) Woch przywiz mianowicie z ziemi woskiej do
Polski nie tylko gitar i amplifikator, ale rwnie swj woski aparat artykulacyjny. Wystarczyo,
aby wypiewa po swojemu jedn linijk swego arcydziea, Nie pacz, kiedy odjad zostawi
ci t melodi, aby cala Polska podchwycia to w wersji Nie pacz, kiedy odjad zostawi ci
to niemowl, co w naszym wywodzie zarysowuje interesujc paralel MariniDon Giovanni,
ale w swoim czasie na pewno nie przyczynio si do obrony dobrego imienia woskiej kultury
erotycznej na terenach Europy Wschodniej.
Mielimy jednak mwi o jzykach innych ni woski. Oto przykadgigant niejedna
ndzna aryjka, ale cae oratorium z Solistami, Chrem, Orkiestr oraz Wakim Przesaniem
zainspirowany przez fonetycznego ducha francuszczyzny. Jest to fonet wyrosy (z jake jaowych
piaskw wystrzelaj nieraz pod niebo wysmuke baobaby arcydzie!) z pozornie bezsensownej i
gupiej zabawy w wymylanie fonetycznej kalki polskiej pierwszych sw synnej Marsylianld.
Wszystko zaczo si od tego, e w roku 1990 Autora w jego pustelni pod Bostonem odwiedzi
jego Mistrz i Przyjaciel z Dawnych Czasw Poznaskich, znakomity teoretyk literatury Edward
Balcerzan, wraz z on, rwnie znakomit poetk i powieciopisark Bogusaw Latawiec.
Poniewa Edward jest fenomenalnym, cho mao od tej strony znanym szerszej publicznoci,
mistrzem Igraszki Sownej, sama jego obecno w domu przez par tygodni niejako
prowokowaa Niej Podpisanego do codziennych Popisw w tej Dziedzinie, majcych za cel
wcignicie Mistrza w Szranki Szlachetnej Rywalizacji. Jedn z naszych obsesyjnych zabaw
stao si m. in. poszukiwanie moliwie najdokadniejszego dwikowego odpowiednika w jzyku
polskim sw Allons, enfants de la patrie;schodzc si co rano na niadanie, mska poowa
naszej czwrki zaczynaa dzie, ku Lekkiej Acz Wielkodusznie Tumionej Irytacji Maonek, od
obwieszczenia sobie nawzajem z triumfem najnowszej, wymylonej na og przed chwil w
azience, wersji przeladujcej nas sawnej linijki. W wypadku Snujcego Niniejsze
Wspomnienie praca mylowa nad tym pozornie czysto abstrakcyjnym zadaniem przerodzia si
rycho i naturalnie w oglniejsz a zarazem na tle konkretnych wydarze wspczesnych
osadzon refleksj nad natur zwizkw Europy Wschodniej ze wiatem Zachodnim.
Przypominam, e rok by 1990 i tempo, w jakim wali si w gruzy ustrj realnego socjalizmu w
krajach byego Bloku Wschodniego, budzio na Zachodzie Europy nie tyle entuzjazm, ile duy
niepokj. Jeli kto w tym miejscu powie, e istotnie byo si czym niepokoi i e tragizm
pniejszego rozwoju sytuacji w niektrych spord owych krajw odbiera w jego oczach
mieszno tym dawnym artom popiesz go zapewni, e rozumiem i czciowo nawet
podzielani ten punkt widzenia. To znaczy, podziela go powaniejsza ze stron mojej osobowoci
(bo mam ich dwie), ktra take uwaa, e jako satyra polityczna moje oratorium dawno si
zdezaktualizowao. Jeli je tu przytaczam, to z powodu silnego przekonania, e mimo to utwr
sprawdza si w dalszym cigu jako tekst z dziedziny poezji absurdalnej, a ju zwaszcza jego
strona fonetycznoimitacyjnowokalna warta jest Bliszego Ogldu, a moe nawet piewania
Przy Codziennej Toalecie przez Pokolenia Czytelnikw:
Oratorium
Moratorium
NA WIELKANOC 1991,
NA POWITANIE NOWEJ EUROPY
RODKOWOWSCHODNIEJ,
ORAZ JEDNOCZENIE
NA ZESP BAAAJKOWOKANTATOWY
WIATA ZACHODNIEGO
Harmonia Mundi
Z SOLISTAMI l CHREM MIESZANYM
WYRAAJCYM TAKIE UCZUCIA
WSTP INSTRUMENTALNY:
2. FABULION
Istot rnicy midzy fonetem a fabulionem jest nie tyle obecno fabuy w tym ostatnim a jej
brak w fonecie (ktry z naturalnych przyczyn ciy raczej ku zwizym formom lirycznym), ile
wyszy stopie nasycenia fabulionu tym, na co Niemcy wynaleli pikne okrelenie Lust zum
Fabulieren. Mwic po prostu, chodzi o widoczniejsz obecno elementu poliglotycznego
zmylenia. W przypadku fonetu istnia jeszcze realny tekst wyjciowy, ktrego odwzorowanie
fonetyczne przy cakowitej i konsekwentnej pogardzie dla jego oryginalnego znaczenia
byo naszym zadaniem. W przypadku fabulionu chodzi ju wycznie o imitowanie dwikw
obcej mowy jako takiej, bez uzaleniania si od jakiegokolwiek cudzego tekstu. Aby jednak
rzecz nie bya za atwa, wymogiem podstawowym jest tu konieczno oparcia naszego
pseudofrancuskiego, pseudoszwedzkiego lub pseudolitewskiego utworu na wyrazistej i spjnej
fabule oraz sytuacji narracyjnej. Musi to by po prostu miniaturowa, nienagannie skonstruowana
nowelka, najlepiej odsaniajca czytelnikowi nieznane strony ycia w obcych krajach, ale przy
caym swoim realizmie bynajmniej nie rezygnujca z siy emocjonalnego wyrazu oraz
uniwersalnej refleksji nad dol czowiecz jako tak. Oto kolejne trzy Inspirujce Przykady w
naszym Wasnym Wykonaniu nowelka pseudowoska, pseudojaposka i pseudoniemiecka:
DOCE PIACE VA LEI
Testare obbi bocchi doce piace plaga a lei!
Ogni tampani irenze doppalta trendo c? piagli
a lemani todo Piero doce piano! Trento
frasca spinace, clammerchi, colcicchi,
coglie, broschi, spirale, i corrale! Smarcata cosa
stronza spalta tendar, mia tepare de bigli:
Tempestar ce duracchi! Parca ramogli! Cita
vascia ghierca marenze i nogghi? Poggra Nice
para noi! Anato scarzone brutale doce piace
domani: Allegro tesca! Allegro Minervo
vacosa! Oggi casa bava!
DOCZEPIACZE W ALEI
Te stare obiboki doczepiacze plaga alei! Oni
tam pani Irence do palta tren doczepiali ale
Mani to dopiero doczepiano! Tren to fraszka
spinacze, klamerki, kolczyki, kolie, broszki,
spirale i korale! Smarkata koza strca z palta
ten dar, mija t par debili: Tpe, starcze
duraki! Parka ramoli! Czy ta wasza gierka ma
rce i nogi? Pogranicze paranoi! A na to
skarcone brutale doczepiacze do Mani: Ale
groteska! Ale gromi, nerwowa koza! O, dzika
zabawa!
WADASAKE KAJSEMAMA
Miyayzaki hanapporo! Ya, wanakatsu
ohida; dushi mei sendai! Otasake ushimona,
itagoto wanakura tehamaki, tokimono,
nayakimo sushimi vomitsu kigeishi
moyamama Kogosushi tegokawa yawakushi.
Takakawa dodaoku katakura, torahama iwozaka
shikuzawa diakiiko loruyaki mau nasSan.
Yakakawa, takaiyawa: otoimoto. Nagoya,
Inabosaka idedo megoku madoma: TORA!; a
Honda miyen (takasumato Mao, arnimoto
superrymeryk.
BLINERYK
Limeryk, w ktrym autorowi udaje si umieci w pozycji rymowej sowo blin, najlepiej z
kawiorem lub ze mietan. Poniewa w klauzuli pierwszej linijki musi si pojawi nazwa
geograficzna, naturaln kolej rzeczy miejsce akcji lirycznej blineryku zawa si do Irlandii
(Dublin) lub Polski (Lublin, lub Bnin); std popularny termin limeryk polskoirlandzki.
odkowiec, krc po Lublinie,
Intonowa hymny alu: Blinie,
Kaczko, sznyclu, wgorzu, pasztecie.
Cho tak smakujecie jam na diecie!
Jak y bez was, sandaczu lub linie?
Inny przykad ? pod lideryk.
BREWERYK
Z ac. brevis krtki: breweria limerykowa, polegajca, najoglniej, na skracaniu w limeryku
czego, co przyzwyczaio nas ju do swoich ustalonych rozmiarw. Moe to dotyczy np.
dugoci linijek:
Kucharka z Abo:
Na talerz, abo!
Bo wyjde z nerw!
Ta: Moe wpierw
Usma mnie, babo!
(Z anon. autora ang.)
W nastpujcym przykadzie synny autor (zob. w nawiasie poniej) zdecydowa si na rzadko
wystpujcy pomys skrcenia RYMU (oczywicie, tylko w zapisie graficznym):
Smith, waciciel firmy Smith & Sp.,
Na zebraniu miejskim da: Szk.
Niedzielna w kadym domu!
Zebrani po kryjomu
Krcili na czoach k.
(Z Marka Twaina)
Bimeryk ? dublimeryk.
CHIMERYK
Limeryk wyraajcy jakie szczeglnie wygrowane i bezczelne marzenie, yczenie lub
danie. Klasyczny chimeryk amerykaski:
Chciabym w pokoju mie podog,
Bo bez drzwi, to si oby mog,
Ale spacerowanie
W powietrzu lub po cianie
Za istotn mam niedomog.
(Z Geletta Burgessa)
CLIMERYK
Wymawia nie klimeryk, ale tak, jak si pisze, climeryk: limeryk celny, w podwjnym
sensie tego sowa: trafny i traktujcy o trudnej pracy celnikw:
Gdy turyst Celniczka z Warszawy
Zwymylaa: y bojad parszawy!
Daa dowd, e nawet w komorze
Celnej niezbyt celnie rzec co moe
Czowiek, zwaszcza tpy lub starszawy.
CYRULIMERYK
Limeryk poruszajcy tematy fryzjerskie, balwierskie, cyruliczne, w oglnoci majce co
wsplnego z dbaoci lub niedbaoci o fryzur lub zarost. W zwizku z powyszym
rozrnieniem cyrulimeryki dziel si na cyrulimeryki negatywne i cyrulimeryki pozytywne. Oto
wachlarz, kretynko?
(Z Teda Paukera)
LIMERDACZ
Limeryk, ktrego bohaterem jest pies:
Pewien starszy mczyzna z Kamczatki
Wyhodowa w zaciszu swej chatki
Tak dugiego jamnika,
e za rad prawnika
Jamnik paci podwjne podatki.
(Z Edwarda Leara)
? te guliweryk, lawyeryk, monsteryk.
LIMERDYK
Nie myli z ? limerdaczem. Limeryk, w ktrym wystpuje umiejtnie wplecione sowo
francuskie Merde! lub ktrykolwiek z jego innojzycznych odpowiednikw. Przykadu ze
wzgldw cenzuralnych nie podaj.
LIMERYB
Limeryk o rybach i/lub rybactwie sono i sodkowodnym:
Rybak, siedzc okrakiem na Helu,
Grzmia: Ojczyzno i ono ma, Helu!
Wy tyjecie, lecz helsk mierzej
Kto utuczy, gdy co dzie weje
Jej balonik, co dzie mniej ma helu?
? te belfymeryk.
LI(ME)RYK
Limeryk, ktrego bohaterem jest poeta liryczny lub taka poetka. Cech szczegln tego
gatunku jest to, i pogldy wypowiadane przez bohatera lub bohaterk zawieraj zawsze jakie
stwierdzenie oparte na kompletnym nieporozumieniu, pomyleniu poj, niewiedzy w jakiej
dziedzinie itp., co pozwala czytelnikowi dozna przyjemnego wraenia, e jego poczucie
wyszoci nad naiwnymi i niemdrymi poetami miao istotnie zdrowe podstawy. Czytelnik
zapomina przy tym oczywicie o fakcie, i w dziewidziesiciu wypadkach na sto to wanie
jaki poeta liryczny by autorem wierszyka, ktry wpuci czytelnika w wy. opisane mentalne
maliny:
Poetessa z miasteczka Ithaca
(Stan New York) zakrzykna: I taka
Jak ja dusza nie w ciele sowika
Czy innego pasikonika,
W kadym razie ptaka ale SSAKA?!
(Z Morrisa Bishopa)
Liryk (adres: rdmiecie Jeleniej
Gry) rykn: Ziele si zieleniej,
Wiosno! Hej! ha! Ech, wypior wdzianko
Tukc je kijank ty, kijanko,
Jednoczenie w ab mi zieleniej!
LIMERYKOT
Limeryk, ktrego gwnym bohaterem jest zwierz z rodziny kotw. Limerykotek
szczeglna pododmiana, speniajca dwa warunki: 1) w wierszu musi wystpowa kot drapieny,
2) musi on by przynajmniej raz okrelony sowem kotek, kicia, Mruczek itp. Klasyczny
przykad:
Pewna dama z Syrii, chcc Farysa
Zakasowa, siada na tygrysa
I z umiechem rzeka: Nie mnie, kotku!;
Powrcia nie na, ale w rodku,
POLITOLIMERYK
Termin o podwjnym sensie: limeryk o politologach i limeryk spogldajcy na politologw z
politowaniem. Bo te rzeczywicie, na c innego zasuguj?
Politolog, mieszkaniec Skierniewic,
Gosi: Dzi wyroczni nie wieszcz, nie widz
Na widowni teatru kosmosu,
Ale ten, kto zajmuje si stosu
Nkami prawic, centrumw (!) i lewic!
RELATYWERYK
Limeryk traktujcy o teorii wzgldnoci oczywicie, w jej rnych praktycznych, nieraz
nader intrygujcych, zastosowaniach:
Pani N. to taki prdki typ, e
Gdy j zew pici dzi wieczorem przyprze,
Wrci, jak u Einsteina,
Wczoraj rano; zwyczajna
Rzecz, gdy tempo od wiata jest szybsze.
(Z Arthura Bullera)
SPLEENERYK
Limeryk dajcy wyraz uczuciom cikiego spleenu, chandry, niezadowolenia z ycia itp.
Klasyczny przykad:
Pewien pan rzek sarkastycznie:
Rajeni Jest mi ycie! Ot, wypi si, najem
Tkwic w szynach rutyny, musem
Napdzany nie
Jestem nawet: zaledwie tramwajem!
(Z M. E. Harea)
? te desperyk, limelanch, limeryt, mementomoryk.
SUPERRYMERYK
Limeryk podnoszcy do moliwie najwyszej potgi t skdind podstawow cech limeryku
jako gatunku, jak jest oparcie go na deniu do jak najsilniej zaskakujcych, oryginalnych,
bogatych i gbokich rymw. W tej dziedzinie wszelkie poszukiwania s dozwolone, byle ich
wynik rzeczywicie wzbogaci czym i sam wiersz, i repertuar moliwoci, jakimi dysponuje
gatunek. Z popenionych przez siebie limerykw (oryginalnych lub tumaczonych), Autor
Niniejszego najbardziej lubi te, w ktrych udao mu si przeforsowa jak barier, zrymowa
co, co zdawao si nie do zrymowania. Powiedzmy, e limeryk wie swoj akcj z ceremoni
chrztu i e tu po rozpoczciu pisania okazuje si, i sowa przy chrzcie najlepiej by si czuy
w zakoczeniu pierwszej linijki. Oznacza to, e do tej jakby na pokut wymylonej zbitki
szeleszczcych i chrzszczcych gosek, tworzcych w dodatku klauzul msk (s
maskulineryk), naley teraz doczepi jeszcze dwie inne zbitki, ktre bd si piknie z ni
rymoway! (Piknie, to znaczy tworzc rym gboki, obejmujcy nie tylko wy gosowe e
ale rwnie poprzedzajce je kopotliwe chrz.) Wycofujemy si, upychamy przy
chrzcie protestujce wzmoonym chrzszczeniem gdzie w rodku linijki? O, nie: raz
jeszcze powraca cytowane ju w tej ksice haso: POLAK POTRAFI!
Straszna rzecz si zdarzya przy chrzcie:
Rodzicgamo krzyk wydal: Niech ci!
I niemowl do nieostrona
Upucia w chrzcielnice. Nie mona
Mwi tu o rozsdku cho krzcie.
(Z Edwarda Goreya)
Albo, powiedzmy eby sign po przykad od strony eufonicznej kracowo
przeciwstawny przychodzi nam do gowy, e dwiczne sowo pelikanem (dwiczne i
zarazem jakie mokroklapiaste jak odgos czapicych petw pelikana) zasuguje na to, aby je
uczyni swojego rodzaju fonicznym monogramem caego limeryku o pelikanie. Moe by potroi
rymem jego profil dwikowy, inaczej mwic stworzy potrjny rym eski obejmujcy nie
ptorej (co by najzupeniej wystarczyo dla poprawnego zrymowania) ale CZTERY pene
sylaby? Czemu nie?
Trudno si nie smuci pelikanem:
Jado nie jest przeze przeykanem,
Bo si w torbie pod dziobem zamiardo;
Nic ptakowi nie chce przej przez gardo
Stanie wnet przed (za si perli) Panem.
(Z anon. autora ang.)
I wreszcie ostatnie haso tego rozdziau:
SZYMBERYK
Czyli, jak ju wiemy, limeryk napisany w hodzie lub dla uczczenia Wisawy Szymborskiej,
Mistrzyni i Prawodawczym Gatunku w Jego Polskim Wydaniu. Przykad, jakim t kategori
zilustruj, jest zarazem reprezentantem bardzo wskiej i specjalnej podkategorii szymberyku
znanej jako ? szymbarancz, a definiowanej jako limeryk, w ktrym autor skada hod
Wisawie Szymborskiej, zarazem podbijajc bbenka samemu sobie:
Pewna wielka poetka z Krakowa
Zakrzykna: Ta Baraczakowa
Sztuka wieszczej improwizacji
Be miaaby gbi i gracji,
Gdyby nie niewyrana wymowa!
ROZDZIA SMY
TURYSTYCHY
TURYSTYCHY, znane te jako KORESPONDEJE rymowane pozdrowienia na
pocztwkach, przysyanych z zagranicy przyjacioom. TURYSTYCHU nie naley myli z
TURESTYCHEM, ktrego udzco podobna nazwa ma zupenie odmienn etymologi: pochodzi
bynajmniej nie od turystyki, ale od ang. to rest spoczywa, nie rusza si z miejsca.
TURESTYCH, zwany take GEOGRAFIOEM, to e zacytujemy nasz wasny podtytu
zbioru Geografioy notatki globtrotteradomatora, a wic wierszowane dywagacje na temat
obcego kraju nie zmuszajce bynajmniej swego autora do trudw i wydatkw zwizanych z
podr, a nawet oparte na zaoeniu, e naoczne obserwacje egzotycznej realnoci mc
klarowno wizji uksztatowanej na podstawie paru rozpowszechnionych (a wic widocznie
odpowiadajcych prawdzie) stereotypw.
Turestychami albo geografioami nie bdziemy si tu zajmowali, jako twory myli
spekulatywnej nie nale bowiem do dziedziny poetyki stosowanej i zwizanej z yciem
codziennym, ktra nas w tej ksice interesuje. Przejdmy od razu do bardziej nasiknitego
empiri turystychu (korespondeju). Gatunek ten wystpuje w niezliczonych odmianach
szczegowych, jako to:
***
AMERYK (alias limeryk amerykaski),
AMSTERDAKTYL,
BAGDADAIZM,
AKANTATA,
BANGKOKSYMORON,
BARCELONOMATOPEJA,
BERLINERYK (alias limeryk niemiecki),
BIAFRASZKA,
BOMBAJKA (alias BOMBA),
BONNMOT,
BRUKSELAMENT (alias BRUKSIELANKA),
BUDAPASTISZ,
BUENOSARIA,
BUKAREQUIEM,
CELEBESTSELLER,
CICHY DONOS,
DNIEPROZA POETYCKA,
DNIESTROFA SAFICKA,
DUBLINERYK (alias limeryk irlandzki),
DAKARTA POCZTOWA,
EGIPTAFIUM,
GWADELUTOPIA,
GWATEMALAPROPIZM,
HAGAWDA,
HAITINERARIUM (oraz TAHITINERARIUM),
HAYANAGRAM (alias KUBOFUTURESKA),
HAWAJEREMIADA,
HELSINKICZ,
HONGKONGENIAL (alias HONGKONSONANS),
JAFFORYZM (alias JAFFACECJA),
JEROZOLIMERYK (alias limeryk izraelski),
KARPACZTWKA,
KATMANDUMKA,
KIOTOCHWILA,
KOPENHAGIOGRAFIA (alias KOPENSAGA),
LICHTENSTANCA,
LIMARYK (alias limeryk peruwiaski),
LIRYK BORNEOKLASYCYSTYCZNY,
LIRYK FRANKFUTURYSTYCZNY (NAD MENEM),
LIRYK MAROCOCCOWY,
LIRYK SENTYMENTALNY (alias SEKWANCJA LIRYCZNA),
LIRYK ZANZIBAROKOWY,
LJUBLJANAPEST,
LONDONIESIENIE,
LUBLINERYK (alias limeryk lubelski),
MADAGASKARGA,
MADRYDA (alias MADRIDYLLA),
MANCHESTEREOTYP (alias MANCHESTROFA ALCEJSKA),
MEKSYKUPLET,
MILANONIM,
MONACHUMORESKA (alias MUNCHEJNA),
MONACOLDA,
MONTEYIDEOKWKA,
NEAPOLOGIA (alias WIERSZ HERLINGWISTYCZNY),
NEPALINDROM,
NEWTONYILLENELLA (villanella z Newtonville),
OSLOGAN,
OTTAWA RIMA (alias QUIPROQUEBEC),
OKFORICOENIUM (alias KOAKONCEPT),
PARAGWADOKS,
PARYART (alias POEMAT GIEDROIKOMICZNY),
PCIMPRESJA,
PERNAMBUKOLIKA,
PERUFRAZA,
liczy si tylko rnica formalna midzy tymi dwoma gatunkami. A rnice formalne sprowadzaj
si w tym wypadku do dwch prostych i naturalnych konsekwencji faktu, e turystych pisany jest
nie w czterech cianach mieszkania nadawcy, ale na awce w Hyde Parku albo przy stoliku w
Caf Greco. Pierwsz konsekwencj jest to, e pisze si go nie na arkuszach papieru, ale na
pojedynczej pocztwce, co nawet przy najdrobniejszym charakterze pisma nadawcy i
najwikszym formacie pocztwki ogranicza fizyczne rozmiary komunikatu; co za tym idzie,
turystych skania si ku biegunowi epigramatu, gdy turestych jest w gruncie rzeczy
niewyronitym dzieckiem owieceniowego poematu opisowego. Konsekwencj drug natomiast
jest to, e turystych, wysyany przez nadawc ex definitione z zagranicznej miejscowoci do
adresata, ktry pozosta w domu, musi musi bezwzgldnie pod grob zatraty swojej
gatunkowej tosamoci rozpoczyna si od formuy pozdrowienia sanego z teje
miejscowoci (w turestychu ten wymg oczy wicie nie obowizuje), jakiego Pozdrowienia z
Neapolu, albo l pozdrowienia z Pernambuco, albo Uciski Warn lemy z Woogdy.
Wybr konkretnego sformuowania zaley od metrum wierszowego, ktre uznajemy za
najstosowniejsze: nie ma tu adnej staej i obowizkowej zasady. Zasad tak, zasad elazn,
jest natomiast to, e nazwa miejscowoci musi pojawi si ju w pierwszym wersie i to w pozycji
rymowej. Sowo, ktre zrymujemy z Neapolem, Pernambuco albo Woogd, nada kierunek
rozwojowi caej akcji lirycznej.
Skoro tyle zaley od rymu, jasne jest, e rzdzony nim rozwj akcji czy przebieg mylowy
bdzie oparty jeli ocenia ze zdroworozsdkowego punktu widzenia na zasadach
przypadkowych i absurdalnych. Wanie o to chodzi: absurdalno skojarze to w turystychu
odtrutka na jego wasny pocztwkowy stereotyp. Mona nawet powiedzie, e im bardziej
nieoczekiwany bdzie pierwszy rym korespondeju, tym on sam jako wiersz bdzie lepszy.
Pozdrowienia z Neapolu przyprawi adresata o ziewnicie, jeli druga linijka wspomni o
jakim polu; obiecujce moliwoci zarysuj si jednak natychmiast, gdy dalszy cig
wprowadzi, powiedzmy, nieoczekiwane w tym kontekcie lady po Wincentym Poi u. Do
tego wypada doda troch kolorytu lokalnego, w trzeciej linijce doczepiamy wic do Pola
powk przecitego na dwoje (bo inaczej si nie mieci) Wezuwiusza i turystych sam niejako
si zamyka finalnym westchnieniem oraz filozoficzn refleksj:
Pozdrowienia z Neapolu
lady po Wincentym Polu
Zasypuje popi z Wezu
Wiusza. Wiatr. Historia. Jezu.
To akurat by przykad fikcyjny, ale spjrzmy tylko, co wyrabia z niezwykle skdind
sympatyczn stolic Republiki Irlandzkiej konieczno zrymowania jej w dwu rnych jzykach
na dwch pocztwkach tym razem autentycznych, wysanych przez autora w dwie rne strony
wiata, do przyjaci polskich i amerykaskich. Narzucajcy si po polsku rym z Lublinem
swoim zgrzebniewschodnioeuropejskim ciarem ciga irlandzk egzotyk w d, do
poziomu czego znanego; odwrotnie po angielsku, rym z bubblin, jak bbelek w szampanie,
porywa dublineryk wzwy, w stron ekscytacji i zachwytu wszystkim, co irlandzkie.
Przepraszajc za obcojzyczny przykad, wyjaniam jednoczenie, e napisany jest on celowo
fataln angielszczyzn o typowo sowiaskiej skadni i monotonnym rytmie wierszowym to
nie dlatego, iby autor nie potrafi lepiej, ale dlatego, eby byo mieszniej:
Pozdrowienia z Lublina
Wiernej kopii Lublina,
Cho brak tu KULu, blina
Ze mietan lub lina
Z rzeki Wieprz. Zamiast Wieprza
Inna rzeka zapieprza,
Chlupoczc po irlandzku,
Rzekomo durch na glanc ku
Morzu co dziwi moe,
I wreszcie:
Pozdrowienia z Hong-Kongu
Gdzie mj koncert na gongu
Wy woa brawa due,
Chocia w zasadzie rzecz bya reklamowa
na jako odczyt o polskiej literaturze.
Spostrzegam w tym miejscu, e ostatni turystych z nie cakiem jeszcze dla mnie jasnych
powodw (musz nad tym pomedytowa) brzmi bardzo dobrze jako podsumowanie mojej
dotychczasowej kariery humorystyabsurdysty i zarazem jako zakoczenie tej ksieczki, eby
wic wykorzysta okazj, nie zwlekam ju duej i robi wanie to. Zakaczam.
ROZDZIA DZIEWITY
BEZECENZJE
Dodany, mimo wszystko, w ostatniej chwili,
aby nie pozostawi bez odpowiedzi szeregu pyta,
cisncych si na usta Czytelniczkom i Czytelnikom,
jako to: 1) No dobrze, Literatura; a co
z Krytyk Literack? ,
2) Czy Autor nie zamierza zoy Hodu
cho jednemu Poprzednikowi? ,
3) Wszystko piknie, ale co to ma wsplnego
Z nurtujcymi nas na co dzie
problemami Ideologii i Polityki? ,
4) Panie B., ale JAK Y?!, etc.
JAK BLINIAK z BLINIAKIEM
DWUGOS BRACI KAPCZYSKICH
O TWRCZOCI JANUSZA SZPOTASKIEGO
WPan Red. Antoni Libera
Redakcja Pulsu,Warszawa
Drogi Antoni,
kiedy w czasie Twojej niedawnej wizyty w styczniu b. r. w Cambridge w stanie Massachusetts
rozmawialimy w miejscowej chiskiej restauracji Chang Sho o ostatnich wydarzeniach w
literaturze krajowej, zaproponowae mi, abym dla Pulsu zrecenzowa Zebrane utwory
poetyckie Janusza Szpotaskiego. Zdaj sobie spraw, e moesz dzi tego nie pamita, bo
istotnie bylimy ju w tym momencie pod silnym wpywem ryowego wina; c dopiero mwi o
pniejszej fazie naszej kolacji, kiedy to przy rozamywaniu chiskiego ciasteczka z wrb
woye w t czynno tyle zamaszystej energii, e nie tylko stracie na dywan pmisek, na
ktrym pozostao jeszcze sporo krewetek w sosie Hyunan, ale stuke te szklane przepierzenie
midzy stolikami (co do tego, e ulokowano je w tym akurat miejscu zupenie bez potrzeby i e
wykonywanie takich rzeczy ze szkl jest jeszcze jednym dowodem nieprzeniknionoci intencji
Wschodu, zgodziem si wtedy z Tob w zupenoci, a i dzi sdz, e jest tu cos na rzeczy).
Mwi o tym wszystkim nie, eby Ci cokolwiek wypomina, ale eby oywi Twoj pami.
Ot pewnie w dalszym cigu nic nie pamitasz, ale ja przyjem to zamwienie na recenzj z
prawdziw przyjemnoci. Szpotaskiego od lat uwaam za wielkiego satyryka. Kiedy jednak
ksik otrzymaem i przeczytaem, opady mnie wtpliwoci. Czy jaw ogle potrafi to napisa?
Czy blisko, jak wzgldem tych poematw uzyskaem, rozkoszujc si nimi cae lata,
zamczajc rodzin recytacj szczeglnie czepiajcych si pamici urywkw, zdobywajc sobie
niezasuon reputacj czowieka dowcipnego dziki wtrcaniu w rozmaitych sytuacjach
towarzyskich moich ulubionych dwu i czterowierszy Szpota Bez przeszkd ydowska l
rozwija si akcja, l bo kler j popiera l i czarna reakcja, Ju my obrali ziemniakw korzec, l a
nawet kwintal, mona by orzec, Wsadza na czapku gwk trupi, i o Boe mj, kak eto
gupio!, Bo nie rozumie prosty lud l nigdy potnej duszy wadcy etc. e te. czy ta blisko
nie jest zarazem brakiem dostatecznego dystansu? Czy potrafi jeszcze w ogle czyta wiersze
Szpotaskiego na wieo i trzewo je ocenia?!, co najwaniejsze: czy moja recenzja powie o tej
poezji co okrelonego, skoro wszystko wskazuje na to, e bdzie si skadaa gwnie z
graficznych odpowiednikw wybuchw miechu, re oraz rze?
W mroku tych mnocych si wtpliwoci znienacka jednak olnio mnie wiato rozwizania.
Ale tak bliniacy Klapczyscy! Jak mogem o nich zapomnie! Byli przed prawie dwudziestu
laty moimi studentami na poznaskiej polonistyce i ju wtedy rzucio mi si w oczy jedno: wbrew
temu, co potoczna wiedza mwi nam o bliniakach, bracia Klapczyscy (Karol i Butrym) mieli na
kady moliwy temat i w kadej moliwej sytuacji zdania dokadnie odwrotne. Nawet ich
pniejsze losy i kariery potoczyy si w przeciwne strony. Karol wyjecha do Stanw, zrobi tu
doktorat z Comparative Literatur i jest w tej chwili czoowym marksist i feminist na
uniwersytecie stanu Montana, cho krce po Kraju pogoski, jakoby mia w swoim dorobku
naukowym ksiki pt. The Female Body under Louis XIV, The Discourse of the Intercourse and
the Intercourse of the Discourse oraz Kto kavo?: Class Struggle vs. Sex in WinniethePooh
s w wikszoci do odlege od prawdy. Butrym natomiast pozosta w Kraju; co si z nim dziao
przez te lata, nie wiem dobrze, ostatnio natomiast coraz czciej czytam o nim w krajowej prasie
jako o aktywnym i czsto zabierajcym gos dziaaczu i publicycie Chrzecijaskiej Asocjacji
Narodowej (popularnego ChrzANu).
Pomylaem sobie, e krytycznoliteracki dwugos o Szpotaskim tych dwu tak biegunowo
rnych osobowoci gdyby udao mi si skoni do duetu ich bliniacze garda byby dla
Pulsu takim rarytasem, ii Redakcja wybaczyaby mi nawet samowolne przerzucenie
recenzyjnego zobowizania na cudze barki. Jake przyjemne byo moje zdumienie, kiedy, ju w
par ty godni po napisaniu do Klapczyskich osobnych listw w tej sprawie, otrzymaem
jednoczenie przesyk z Warszawy i z Montany. Rzeczywisto w peni potwierdzia moje
oczekiwania. Obaj recenzenci, jak sam si za chwil przekonasz, patrz na twrczo
Szpotaskiego w sposb gboko oryginalny i odkrywczy; zarazem za, cho obaj s wobec niej
odrobink chwilami w sposb ciut za bardzo bezkompromisowy jak na mj gust krytyczni,
trudno byoby o dwie recenzje jednej ksiki, ktre bardziej by si od siebie rniy. Przeczytaj
sam!
Uciski i ukony dla Rodziny jak zawsze,
Stanisaw
P. S. Spraw tego szklanego przepierzenia moesz si nie kopota zaatwiem to jako z
wacicielem restauracji. Sum 168 dolarw, ktrej zada, chyba bd mg sobie odpisa od
podatkw jako business lunch, a jeli nie, to jako naprawy warsztatu pracy.
POD SZPICRUT
KLASOWEJ
NIENAWICI
Opublikowanie w Londynie gdzieby
indziej, jak nie w tej stolicy reakcyjnego
konserwatyzmu, ukrywajcego pod nienagannie
lnicym melonikiem imperialnych pozorw
pustk i czczo kolonialistycznej hipokryzji
opublikowanie, powiadam, w Londynie (czy
moe by rzecz przypadku, e wanie w tym
parujcym kod emigracyjnych zacietrzewie,
w ktry coraz to wtykaj sw brudn
warzchew czarownice midzynarodowej
finansjery i ktrego wiele mwicym
symbolem byo przez lata nazwisko, nomen
omen, Sabbat?) tak wiec, powtarzam raz
jeszcze, opublikowanie w Londynie
(domniemanie, e za funty wyasygnowane
szczodr rczk pani Thatcher, nie bdzie
14
B
14
C
14
14
D
14
E
14
14
F
14
G
14
H
14
I
14
J
14
K
14
L
14
14
M
14
N
14
14
O
14
14
P
14
R
14
S
14
14
T
14
U
14
W
14
Y
14
Z
14
14
14
ALFABETYCZNY SPIS PALINDROMADERW
Z ROZDZIAU DRUGIEGO
(PALINDROMADERY)
WEDUG KOLEJNOCI ICH LITER RODKOWYCH
a na motorek i zakad o dukata: leci, kat!
a: oliborz, San oraz Sanok da gardo katu! To co? Pa? A, masoneria!
oliborz: nosa ma!
Boe, tyta, w gnoju krw topi
da Jelcyn z sosami, cebulk, melb, bisurman!
Europo! Od jadu duch cara powie: Diamat!
i won z wyspy zawijaj, Ikar, bytu zraz!
kullus: No, ka owadw uje i maa to moja wada!
lokaj oblatany: Droeje tokaj Madagaskar, k.!
Mao way raportu jdro, mao!
mas awic i woa: Nobla!
b; zdejmij onuce, Iwan!
pa janczara zanudzi
ra masa humoru, a mimo to goybosy kaj!
Ryciny cichcem za ramy zote wydawane, co?!
spokoju barytonowi
Ten zsyp? E, na pokaz!
ta, w gwizd, ubaw a janczara zanudzi
umytym wiom, a i car Boy rybGodota na jasne piwo z kusi (a nosa ma carWania, e
jej! ale i, pijanica, nogami do gry darmo Raj obraca!)
w mordy wino, sami lali!
w tarapaty popada, psy doi, manny z raju roi, bzdur typu panipan (a ty i wdazraz) chce!
waloru ducha (i fartu, i cnoty!) rabina Sabina w optaniu debili w Kioto!
y pokus) o, laicy! al Damy tsetse jestestwo?
z Oklahomy, dyb i na FagotaJima, i na FujarkJontka!
zanik toporka idei, fujar dz, odoru serka, myda i celu
zje i wyej o, wyynna! ma may bok
ALFABETYCZNE SPISY BOHATERW I MIEJSCOWOCI
WYSTPUJCYCH W INCIPITACH LBERYKW
POLSKICH (Z WYCZENIEM SZYMBERYKW)
CYTOWANYCH W ROZDZ. SIDMYM (LIBERYKI)
Ateista z omy
Benedyktyn z Oliwy
Celniczka z Warszawy
Dentystka z Anina
Esteta z Pabianic
Fryzjer z Ciechocinka
Geodeta z Kielc
Hodowca z Elblga
Internacjonalista z Bydgoszczy
Juhas z Grnej Redli
Konferansjer z Torunia
Liryk z Jeleniej Gry
owiczanka z Ustrzyk
Mason z Mielna
Nowator z Palenicy
Oskaryciel z Igania
Politolog ze Skierniewic
Rybak z Helu
Szaradzista z Rogalina
Terapeutka z Dbrowy Grniczej
Urzdniczka z Zaniemyla
Wezyr ze nina
Zdun z Niedzicy
odkowiec z Lublina
Anin, m. zam. Dentystki
Bydgoszcz, m. zam. Internacjonalisty
Ciechocinek, m. zam. Fryzjera
Dbrowa Grnicza, m. zam. Terapeutki
Elblg, m. zam. Hodowcy
Palenica, m. zam. Nowatora
Grna Redla, m. zam. Juhasa
Hel, m. zam. Rybaka
Iganie, m. zam. Oskaryciela
Jelenia Gra, m. zam. Liryka
Kielce, m. zam. Geodety
Lublin, m. zam. odkowca
oma, m. zam. Ateisty
Mielno, m. zam. Masona
Niedzica, m. zam. Zduna
Oliwa, m. zam. Benedyktyna
Pabianice, m. zam. Estety
Rogalin, m. zam. Szaradzisty
Skierniewice, m. zam. Politologa
Toru, m. zam. Konferansjera
Ustrzyki, m. zam. owiczanki
Warszawa, m. zam. Celniczki
Zaniemyl, m. zam. Urzdniczki
nin, m. zam. Wezyra
ALFABETYCZNE SPISY TYTUW ROZDZIAW
W PORZDKU ZWYKYM I A TERGO
Porzdek zwykly
Alfabetony
Bezecenzje
Idiomatoy
Liberyki
Mankamety
Onanagramy
Palindromadery
Poligldby
Turystychy
Porzdek a tergo:
Bezecenzje
Liberyki
Poligledby
Turystychy
Idiomatoy
Onanagramy
Alfabetony
Palindromadery
Mankamty
ALFABETYCZNE SPISY
NUMERW ROZDZIAW
W PORZDKU ZWYKYM I A TERGO
Porzdek zwyky:
Czwarty
Drugi
Dziewity
smy
Pity
Pierwszy
Sidmy
Szsty
Trzeci
Porzdek a tergo:
Trzeci
Drugi
Sidmy
smy
Pity
Dziewity
Czwarty
Szsty
Pierwszy
ALFABETYCZNY I STUPROCENTOWO
KOMPLETNY SPIS NAZWISK
WYMIENIONYCH W TEKCIE KSIKI
Adams, Charles Follen
Aida, idea samogloskowoci
Ajschylos
Albino, Enrita
Albinoni, Art E.
Alibi, Antenor
Alighieri, Dante
Amant, Raisa L.
Amarant, Lisa
Anali, Bertino
Analo, Ernst T.
Anders, Wadysaw, gen.
Andrzejewski, Jerzy
Andzia, zob. Z., pani
Anna, w.
Anonim, Gall
Anonimus, zob. Anonim
Antibaleron, I.
AnticznaBachor, Ala J.
Arafat, Yassir
Armata, Nils A.
Asnyk, Adam
Atamani, Lars
Auden, Wystan Hugh
B., Heinz, niefortunny wielbiciel Wandy
B., Stan, zob. Borys, Stan (?),
Baraczak, Stanisaw (?)
Bacall, Lauren
Bach, Johann Sebastian
Bachowie, synowie Bacha
BachRacjonalizant, A. N.
BachantRacjonal, Iza
BajnZalotna, H. Carica
Baka, ks. Jzef
Balcerzan, Edward
Balon, Inertia
BalzacHanoi, Trajan C.
Balaszin, przyd. Wstaka, car
BawaStanik, Sara Cz.
BanalCwasza, Krista
BacwaSiksa, Tarzan
BarachloTaczanina, J.
BaranZacichaj, Anatol
Baranica, HancAlojz T.
Baranowska, Magorzata
Baraczak, Anna
Baraczak, Anna J.
Baraczak, Stanisaw (alias Autor, Autor
Niniejszego, Autor Niniejszego
Tekstu, Autor Niniejszych Rozwaa,
Autor Niniejszych Sw, Autor Tych
Elukubracji, Autor Tych Sw, Autor
Tych Wynurze, Niej Podpisany, Pan
B., Piszcy Te Sowa, Poeta, Snujcy
Niniejsze Wspomnienie, St. B., Stan
B., Stanisaw) pojawia si tyle razy,
e wskazywanie stronic byoby
bezcelowe
Baraczyk (wac. Baraczak), zob.
Baraczak
Baria Jadida, adresatka bodologu
kochadka (wlac. Maria Janina,
adresatka monologu kochanka)
BatZnachor, Alicja N.
Battke, Herr
BazaTransaciska, W.
Beckett, Samuel
Beethoven, Ludwig van
Belmondo, JeanPaul
Bentley, E. C.
Berent, Wacaw
Bergman, Ingrid
Bergson, Henri
Beria, awrientij
Beril, Onanita
Berlin, Atonia
Berlin, Irving
Bernard, w.
BestiaKalafonia, Winc. Snob
Bialoszewski, Miron
Biblijny, Dawid
BiczAltana, Horacjan
Bielona, Nitra
Biernat z Lublina, zob. Lublina, Biemat z
Bilion, Renata
BilonTania, E. R.
BilonTiara, E. N.
BioElitarna, N.
Bishop, Morris
BizunLiberalna, T.
Blair, Eric
Blair, T. O. Inane
BlatzRacica, Johanna
BlinCacao, hr. N. Azjata
Bogart, Humphrey
Bojalna, Catharina Cz.
Borys, Stan
BrachCzaina, Jolanta
Braille, Louis
Brando, Marlon
Bracawski, Natasza
Briton, Aniela
BronchitAlzacjan, A. A.
Broniewski, Wadysaw
Brown, Patricia, dwujzyczna dama z
Chicago
Bruno, gaucho z pampy
Bryll, Ernest
Brzozowski, Stanisaw
Budda
Buller, Arthur
Burgess, Gelett
Cabalantino, Zachar J.
Calca, Jan HiobTarzan
Camus, Albert
Cardinale, Claudia
Carroll, Lewis
Caryca, zob. Leonida
ChajnKokos, Iwan
Chamulski, zob. Machulski
ChanBojar, Natalia Cz.
Charcz-Balatonia, Jan
Chart-Zajonc, Albina A.
Chic-Baltazar, Joanna
Chlaj-Cinzano, T. A. Arab
ChlajRobaczna, Anita
Chojacz, Alban Tirana
Chojraczna, Banalita
Chwojaszek, Spinoza W.
Cimabue, Giovanni
Cioran, Emil
CiszejKrwka, Zenon Fiodor
Clinton, Bili
Coctajl, hrabina Aza N.
Cogito, p.
Cohen, Leonard
Conrad, Joseph zob. Korzeniowski
CwalSzataski, N. Arab
Cwiecik, Madzia M.
Cwyszenkeiner, Heiki
CynikCarski, Iga
Cyryl, w.
CzajabanInhalator, C.
CzajbaChloran, Anita
Czchaj, Anatol A., rabin
CzochrajBanalna, Ita
CzouEnLaj
Czyewski, Tytus
Da Ponte, Lorenzo
DalajLama zob. Lama
Dante zob. Alighieri
Dawid, zob. Biblijny
Dbrowska, Maria
De Niro, Robert
Dedal, zob. Mityczny Deflato, Flops
Delon, Alain
Depardieu, Gerard
Derrida, Jacues
Deszczuwa, Marian
Dickinson, Emily
DizmaKmicic, Ewa
Dobraczyski, Jan
Dostojewski, Fiodor
Dowiadczyski, Mikoaj
Dracula, hr.
Dunajewski, Izaak
Duski, Hamlet ks.
Dua, Fela
DziczejNerwu, Inka
Dziwak, Mimecica
Eastwood, Clint
Einstein, Albert
Ekberg, Anita
Eklezjasta
Elaboratini, N.
ElanBariton, I.
HerlingGrudziski, Gustaw
Hiszpan, dr
Hopkins, Gerard Manley
HrabalCocaina, Jan T. Z.
Hugo, Victor
Iberin, Anatol
Ikar, zob. Mityczny
IncestKielbasa, Mr W. T.
Inge, W. R.
InoTran, Lei ba
Irena, porednia ofiara obsesji
Antywolnomularskiej
Irena, byy obiekt podania
HeinzaB.
Irenka, pani, byy obiekt doczepiania
trenu
Irzykowski, Karol
Iwan, posiadacz onuc
Iwan Grony, zob. Grony, Iwan
Iwaszkiewicz, Jarosaw
Iwona, wybranka barytona
Jacques, adresat dwujzycznej propozycji
pani Brown,
Jajo, Mirek .
Jankiel, cymbalista
Jastru (sic), M. (wac. Jastrun,
Mieczysaw)
Janik, Netka Mao
Jelcyn, Borys zob. te SitwesJelcyn
JenkeZwiej, Ryszard
Je, T. E., ordynat
Jim, ew. konsument bobu
Jim Fagot
JobChrzan, Clint AAAA
Jontek Fujarka
Joyce, James
Kafka, Franz
Kalwin, Jan
KanalBraitszwac, A. S.
KangrKiciusz, .
Karpiski, Franciszek
Kasprowicz, Jan
Kazik, podrywacz
Kazio, May
KichaSwojanko, N.
KingKong zob. Kong
Kinga, wiotka dziewica z Toronto
KirowKliszko, Ray
Klonowic, Sebastian Fabian
Kapczyscy, bracia Karol (Charles) i
Butrym
Knianin, Franciszek Dyonizy
Kochanowski, Jan
Kochowski, Wespazjan
Kolumb, Krzysztof
Koakowska, Tamara
Koakowski, Leszek
KomuchCaryca, Y., min.
Konfucjusz
Kong, King
Konopnicka, Maria
Korzeniowski, Jzef Konrad
Kostka, w. Stanisaw, zob. Stanisaw
Kostka, w.
Koszmarek, Wasil Skrwawiona Japa
Kownacki, John As
Kozowski
Komian, Kajetan
Krakowski, Przedmie
KrankSzekspir, Ficia
Krasicki, Ignacy
Krasiski, Zygmunt
Kraszewski, Jzef Ignacy
Kropotkin, Fiedia
KrwicSaata, N., basza
Krynicka, Krystyna
Krynicki, Ryszard
Kubu Puchatek zob. Puchatek
Kuluarek, J.
Kurek, Jalu
Kuro, Jacek
Kuniewicz, Andrzej
KwacBasista, azar N.
Kwiksica, Johann 49
Lama, Dalaj
Laminat, Sara
Lange, Antoni
Latawiec, Bogusawa
Latrina, Benio Kwiaciarz
Lear, Edward
Lec, Stanisaw Jerzy
Lecho, Jan
Lenartowicz, Teofil
Lenin, Arti Boa
Lenin, Wladimir
Leonardo da Vinci zob. Vinci
Leonida, caryca
Lemian, Bolesaw
LeviStrauss, Claude
LibacjaOracz, Hanna T.
LibanOrient, A.
Libera, Antoni
Litr, Benonia A.
Lizusowski, ucja
Lollobrigida, Gin
LonerBanita, I.
Loren, Sophia
Loteria, Nina B.
Lotna, Iberia N.
Louis XIV zob. Ludwik XIV
Lublina, Biernat z,
Ludwik XIV
Lukullus, konsul
Luter, Marcin
abacTrawkin, Sasza
aszowski, Alfred
upaszka, rezun
Machejek, Wadysaw
Machulski
Macig, Wodzimierz
Mackiewicz, Jzef
Madej, zbjca
Madonna, piosenkarka
Maggie, wynalazca kostki
MakaronOcipina, K.
Malaria, Stan
Malczewski, Antoni
Maldoror
Maloryjek, I.
MamaDziewicki, C.
MamciDziewica, K.
Man, Paul de
Mania, ofiara doczepiania
Mania, Taras L.
Mao Tse Tung
MaraStalin, A
Marat, Alina S.
Marini, Marino
Marino, Giambattista
Marks, Karl
Mars, Natalia
Marsala, Tina
Masetto, zazdrosny wieniak
Maslana, Rita
Mastroianni, Marcello
Mazda, Wicek Imci
McCord, David
Mendelssohn, zob. Mendelssohn
Bartholdy MendelssohnBartholdy,
Felix
MedziaSiusik, C. T.
Merrick, Lee
Mesjasz
Metody, w.
MtwoszGierek, Kinastazja
Miciski, Tadeusz
Mickiewicz, Adam
MicweMacka, Idzi
MiedzaMacicki, W.
Miller, Arthur
MiloszSnobik, Wiera
Mityczny, Dedal
Mityczny, Ikar
Mynarski, Wojciech
Mochnacki, Maurycy
Modrzewski, Andrzej Frycz
Moniuszko, Stanisaw
Monowymionycz, Sz. S.
Monroe, Marilyn
Moraeromski, W.
Morgan, wyrozumiay sdzia
Morsztyn, Jan Andrzej
Mozart, Wolfgang Amadeus
Mrozek, Finessa T.
Mrozek, Sawomir
Myszka, Gumka
N., pani, prdki typ
Nabiera, Tino
NagrzaaBoska, Marta W.
Nakowska, Zofia
Naruszewicz, Adam
Natolin, Beria
Nawciskaj, Noah K.
Newman, Paul
NiaczSalatka, Wars B.
Niemcewicz, Julian Ursyn
NiemniejCycwin, Urszula
Nietzsche, Friedrich
No, dr
Nobel, Alfred
Nobel, Iranita
NocnikHawajko, S.
Nocnosikawka, J. H.
NojnSzmata, dr Jerzy N.
Norwid, Cyprian Kamil
NorwidSaby, Wiesaw K.
NotBalerina, I.
Nowak, Olgierd
Nowak (czyby Olgierd?)
OBrien Alina T.
ORailly, pastwo
ObliczajCarat, Hanna
OdczynnikSikanina, Zefiryn .
Olivier, sir Laurence
Onani, Albert I.
Ordon, porucznik
Orwell, George zob. Blair, Eric
Orzeszkowa, Eliza
Schumann, Robert
Schwarzenegger, Arnold
SensatkoFilistyczyk, Golda N. N.
Shakespeare, William
Sienkiewicz, Henryk
Siksinomot, Nina
Silna, Tamara
SistinSpisywa, Waka
SitwesJelcyn, azar
Skarga, Piotr
Skieruj, Leon J. K.
SkrzywdziczDeformer, Jan
SkwiczRaban, Atanas
Skwiczont, Melania
SlabczanTaiwaska, R.
SawnaTasza, R. Bacik
Slonimski, Antoni
Sowacki, Julian (sic)
Sowacki, Juliusz
Smith, waciciel firmy Smith & Sp.
Smolar, Eugeniusz i Nina
Sokin, Jakw Chan
Spinoza, Baruch
Stacza, Waka S., rabin
Staff, Leopold
Stala, Marian
StaRzaba (sic!), N. Waka
Stanisaw Kostka, w.
Stara, Malina
Stern, Anatol
Streep, Mery
SuMistrzyk, Kinga
Superbawol, S. L.
Sutekywiczy, St.
Swietlow, Michai
Syduszeko, Elbieta
SzaBrawko, Agata Norma
Szarzyski, Mikoaj Sp
SzatanWarcabiska, .
Szekspir zob. Shakespeare, Krank
Szekspir
Szewalierko, Zoza
Szmaciak, towarzysz
Szpajszikoski, Mary
Szpotaski, Janusz
Szwajcarkin, P. O.
SzwacNasikala, Bart
SzwacTaraban, Kasia .
SzwarcBialas, Taka N.
Szydlak, Jan
Szymborska, Wislawa
Szymon, gospodarz orgii w Japonii
Szymonowie, Szymon
SzynkPomacaj, Horst
mieja, Florian
TabczanSawiaska, R.
Tadeusz, p.
TajnaZorba, Halina C. C.
Talarin, Niobe
TchnijObarczana, Ala
Tell, Wilhelm
Tenoria, Albin
Teofil, waciciel profilu
Tetmajer, Kazimierz Przerwa
Thatcher, Margaret
Tostoj, Lew
TorbaczNacja, Halina
TraczHojan, Caliban A.
TranSalami, A.
Trembecki, Stanisaw
Trwalczaska, Sabina
Tuwim, Julian
Twain, Mark
Ujejski, Kornel
Ulituj, Iwan M.
Urszula, byy obiekt podania HeinzaB.
Vinci, Leonardo da
WahajKocisko, N. N.
Wallenrod, Konrad
Wabrzyszek, Iwan S. S. Tipsy
Wasa, Lech
Wanda, co nie chciaa Heinza
WartBencwa, E.
Wat, Aleksander
Wayk, Adam
Welles, Orson
Wenecki, Otello Maur
Wgierski, Tomasz Kajetan
WidrwitzColombo, G.
Wikicajko, Hans N.
Williams, Tennessee
WinniethePooh zob. Kubu Puchatek
Wirpsza, Witold
Witkiewicz, Stanisaw Ignacy
WitzFelieton, Carol
Wiosna, Isabelle M.
Woniak, pastwo
Woniakowski, Jacek
WrbMikado, Sara
Wrblewski, Grzegorz
WrzaslaBaka, S. Antic
WtrinkObwislo, Zsa-Zsa
WyczjFikser, Agnieszka
Wyspiaski, Stanisaw
Ten dziesi
Pies 1. mn. od pie pasztecik, zapiekanka
I owe forty jestem winien czterdzieci (pasztecikw)
A lot (kolokw.) mnstwo
Much to handle (kolokw.) tyloma sprawami trzeba si zajmowa, mam z tym pene rce
roboty
Buddy! braciszku! kole!
Stale niewiee, stchle
But l brew ale ja warz
Ale rodzaj piwa
Stare patrz sobie, wpatruj si, gap si
My windy fary (ksiak.) moja wietrzna furio
Win one to ten wygraj w stosunku jeden do dziesiciu (celowo absurdalna ironia)
Wanna piece? (slang.) znieksztacenie Do you want a piece?, Chcesz kawaek?
A topten list tu ironicznie: [paszteciki z] listy dziesiciu najlepszych, wyborne paszteciki
Pal to samo, co buddy (zob. przyp. 21)
Go! Id!
I won! Zwyciyem!
W tekcie woskim tusty druk wyrnia sylaby akcentowane.
Hiszpaskie przysowie ludowe z okolic Sewilli.
Wariant: Pcha lont nam cham Arafat w ryje
Wszystkie spolszczenia w tym rozdziale St. B. W przewaajcej czci pochodz one z antologii
Fioletowa
Krowa.
Biografiol (ang. clerihew) gatunek poezji absurdalnej, ktremu powiecibym chtnie w tej
ksieczce
osobny rozdzia, gdyby nie fakt, ze powieciem mu ju osobn ksik (zbiorek Biografioly,
Wydawnictwo a 5,
Pozna 1992). Tame, we wstpie znanej specjalistki Sabiny Trwaczanskiej, znajdzie Czytelnik
albo Czytelniczka
definicj gatunku oraz gar teoretycznych dywagacji na jego temat. Liczne przykady klasycznych
clerihews
Bentleya, Audena i in. zob. w antologii Fioletowa Krowa. W tym miejscu ogranicz si tylko do
garci
przykadw dotd nie publikowanych (pierwsze sze to biografioy E. C. Bentleya w moich
spolszczeniach, trzy
ostatnie twrczo wasna):
AJSCHYLOS
Obyczajem Ajschylosa
Byo wznosi pod niebiosa
Okrzyk po grecku oraz barytonem:
Bogowie, bez gupich numerw:
Pers ma przegra pod Maratonem!
BACH
Swym licznym synom, te (dziwna rzecz) Bachom,
Bach powtarza: askotanie pod pach
Jest nawet cakiem klawe, synu,
Lecz musi usta z chwil, gdy siadam do klawesynu.
CIMABUE
Artysta Cimabue,
Pytany, czy ma bul.
Jcza: Mwi wam po raz kolejny: