Badanie i ocena kremw i eli hydrofilowych

BEZPIECZESTWO PRACY nauka i praktyka

2/2000, str. 21-23
dr in. JOLANTA LIWKOWICZ
mgr JOANNA KOWALSKA
Centralny Instytut Ochrony Pracy
BADANIE I OCENA KREMW I ELI HYDROFILOWYCH
Wchanianie substancji szkodliwych przez skr ludzk zaley od wielu
czynnikw: stanu skry, rnic anatomicznych, wieku, temperatury i
wilgotnoci otoczenia, a nawet karnacji. Wszelkie skaleczenia, oparzenia,
podranienia, alergie i choroby skry niszcz barier, jak tworzy naskrek i
znacznie zwikszaj wchanianie zwizkw chemicznych.
Wedug statystyki okoo 10% oglnej liczby zatrudnionych styka si w czasie
pracy ze szkodliwymi zwizkami chemicznymi. Co roku w Polsce od 700 do
1000 osb zapada na zawodowe choroby skry. Znajduj si one na czwartym
miejscu na licie uznanych chorb zawodowych. Choroby te s wynikiem
dziaania szkodliwych substancji na skr ludzk, ktrej nie zabezpieczono
przed ich dziaaniem we waciwy sposb.
Najczciej na choroby skrne zapadaj pracownicy przemysu metalowego i
mechanicznego, natomiast najwiksz ilo dermatoz o charakterze
alergicznym stwierdzono u zatrudnionych w przemyle chemicznym oraz w
rafineriach ropy naftowej.
Ochrona skry rk jest zagadnieniem powanym, ze wzgldu na du ilo
zatrudnionych w kontakcie z chemikaliami. Zmniejszenie iloci zachorowa ma
nie tylko aspekt humanitarny, ale rwnie pozwoli ograniczy wydatki pastwa
na leczenie, renty i odszkodowania.
W celu zabezpieczenia rk przed kontaktem ze szkodliwymi substancjami
najczciej stosuje si rkawice szczelne, nie przepuszczajce cieczy i
powietrza, wykonane z gumy naturalnej, bd z syntetycznych gum i tworzyw:
perbunanu (kauczuku poliakrylonitrylowego), neoprenu (kauczuku
polichloroprenowego), polialkoholu winylowego (w skrcie PAW), polichlorku
winylu (w skrcie PCV), hypalonu (chlorosulfonowanego polietylenu), vitonu
(kopolimeru heksafluoropropenu i fluorku winylidenu), kauczuku butylowego,
polietylenu.
Jednak na niektrych stanowiskach pracy rkawic uywa nie mona. Na
przykad nie uywa si ich przy obrabiarkach czy innych urzdzeniach
wirujcych, ktre mogyby pochwyci materia rkawicy i zmiady do lub
przy wielogodzinnym naraeniu rk na dziaanie cieczy, gdzie praca w
rkawicach gumowych byaby bardzo uciliwa nale do nich takie
czynnoci, jak: naprawa samochodw i maszyn, prace zwizane z pielgnacj
rolin, np. pielenie grzdek na dziakach, pukanie jelit w zakadach misnych,
zanurzanie naczy porcelanowych w kpieli, dajcej po wypaleniu polew i
wiele innych. W tych sytuacjach chroni si skr za pomoc kremw, eli,

maci ochronnych czy past, ktre nazywa si rwnie: niewidzialne rkawice,

biologiczne rkawice.
Najwaniejsz cech kremw i eli s ich waciwoci ochronne
zabezpieczanie skry przed czynnikami szkodliwymi. Z uwagi na waciwoci
ochronne mona podzieli dermatologiczne rodki ochrony skry na dwie
grupy: hydrofobowe - nie chonce wody oraz hydrofilowe - chonce wod.
Kremy hydrofobowe zabezpieczaj skr rk przed dziaaniem wody i
roztworw wodnych soli, myde, detergentw, roztworw zasad i kwasw do
5% stenia, nie mog by natomiast stosowane jako ochrona rk przed
dziaaniem olejw smarw czy rozpuszczalnikw, gdy rozpuszczalniki zmywaj
warstw ochronn, a oleje i smary bd rozpuszcza si w tych kremach; krem
staje si wtedy czynnikiem uatwiajcym przenikanie substancji szkodliwych
przez skr ludzka.
Kremy, ele, pasty hydrofilowe stanowi ochron przed substancjami
nierozpuszczalnymi w wodzie olejami, smarami, rozpuszczalnikami.
Sporzdzane na podou rozpuszczalnym w wodzie i choncym wod.
Spord tych preparatw najbardziej interesujce s te, ktre po naniesieniu
na skr rk wysychaj i tworz cienk, elastyczn bon. S to tzw. rkawice
biologiczne [1].
ele wytwarzane s na bazie substancji charakteryzujcych si zdolnoci
zmieniania napicia powierzchniowego i zdolnoci do tworzenia bon. S to
zwykle wielkoczsteczkowe polimery pochodzenia naturalnego, jak: kazeina,
elatyna., dekstryna, agar-agar, lub syntetycznego jak polialkohol winylowy.
Substancje te w obecnoci wody pczniej, dajc roztwory koloidalne, po
odparowaniu wody daj cienk elastyczn bon. Bona taka jest na og do
trwaa; jest nieprzepuszczalna dla substancji organicznych. Po pracy atwo
zmywa si wod.
Opracowany w Centralnym Instytucie Ochrony Pracy el powokowy, wdroony
do produkcji i obecny na rynku ju od wielu lat pod nazw SECOL daje bony,
tak odporne na rozerwanie, e mona je byo oddzieli od podoa i bada
podobnie jak rkawice ochronne [2].
Jedna z niemieckich firm poleca preparaty: Sansibal, Saniwip, Sineprint,
Stephalen, Saniklin, Saniscrub, Contra Color, Stetatop, Physiodertm. Inna
wytwarza kremy o nazwie Lindensa. Oprcz tego wiele firm wytwarza
preparaty o nazwach: Taktosan, Wollasan, Bacosan, Protecsil, Isolex, Aciderm
Creme, Rozalex, Dermocif, Antixol, Silicreme, Arresil, Lordin i wiele innych.
Dermatologiczne rodki ochrony skry budz coraz wiksze zainteresowanie,
gdy mog stanowi alternatyw dla stosowania cienkich rkawic gumowych z
kauczuku naturalnego. Rkawice wykonane z kauczuku naturalnego powoduj
uczulenie i zapalenie skry rk, a ponadto astm, pokrzywki, nieyt nosa, a
nawet szczeglnie grony wstrzs anafilaktyczny. W Stanach Zjednoczonych
uwaa si, e blisko 10% osb naraonych na kontakt z gum naturaln
zapada na alergie, czsto bardzo cikie. Problem ten dotyczy wszystkich
pastw uprzemysowionych; uleg znacznemu nasileniu od 1980 r. [3]. Wyprysk

zawodowy prowadzi do dyskomfortu, absencji w pracy, a nawet procesw

sdowych. Zmiany skrne pochodzce od pracy na mokro nosz nazw
wyprysk gospody domowych, ale choroba dotyczy rwnie pielgniarek,
pomywaczy, barmanw, dentystw, kucharzy, mechanikw samochodowych,
hydraulikw i innych osb, majcych czsty kontakt z substancjami
powodujcymi zmiany.
Stosowanie dermatologicznych rodkw ochrony skry moe by jednym ze
sposobw zmniejszania zawodowych chorb skry.
Aby rodek ochronny spenia swoje zadanie, powinien by waciwie dobrany i
dostosowany do wystpujcego zagroenia.
Ocen waciwoci ochronnych eli i kremw przeprowadza naley na
podstawie bada laboratoryjnych, konieczne wic jest opracowanie metod
badania odpornoci chemicznej tych preparatw.
Wikszo opisywanych w literaturze metod oceny skutecznoci kremw
ochronnych prowadzona jest in vivo przy wykorzystaniu zwierzt i ludziochotnikw [3-6]. Na przykad okrelano wielko absorpcji m-ksylenu przez
skr ludzk, pokryt kremem ochronnym i niezabezpieczon, oznaczajc po
24 godz. ilo produktw przemiany w moczu. Badane kremy zawierajce
silikony i stearyniany, nie daway dobrych rezultatw. Stwierdzono ponadto,
badajc pracownikw naraonych na dziaanie dimetyloformamidu, e jeeli nie
s stosowane jakiekolwiek zabezpieczenia skry, to absorpcja przez skr jest
wiksza, ni przez drogi oddechowe.
Metody in vivo s kosztowne i nieobiektywne, gdy skra ludzka czy zwierzca
ma rn grubo i rn wraliwo na dziaanie czynnikw dranicych.
W celu umoliwienia oceny odpornoci preparatw ochronnych na przenikanie
rozpuszczalnikw organicznych opracowano metod badania przy uyciu
chromatografii gazowej.
Czas przenikania rozpuszczalnikw organicznych przez bon gumow o
gruboci 0,85-0,95 mm jest do krtki i zaley od rodzaju uytego
rozpuszczalnika. Toluen przenika przez bon gumow w czasie 9 min, octan
etylu w czasie 14 min, izooktan w czasie 27 min. Powtarzalno wynikw jest
bardzo dobra wspczynnik zmiennoci wynosi okoo 5%. Zastosowana bona
ma odpowiedni grubo i moe by stosowana jako membrana pod kremy i
ele.
Czas przenikania rozpuszczalnika przez membran pokryt badanym
kremem/elem jest duszy, ni czas przenikania przez membran niepokryt
adnym preparatem i zaley zarwno od waciwoci badanego kremu/elu, jak
i od rodzaju uytego rozpuszczalnika.
Badajc krem D stwierdzono, e najszybciej przenika przez warstw kremu
toluen (2,64 min), znacznie wolniej izooktan (36,8 min). Nie zaobserwowano
natomiast zwizku midzy iloci naniesionego kremu, a czasem przebicia;
przy najwikszym naniesieniu kremu 0,0085 g/cm2 czas przebicia wynosi 16,6
min, najduszy czas przebicia wynosi 21,2 min przy naniesieniu 0,0059 g/cm 2.

Przenikalno stosowanych rozpuszczalnikw przez el Secol jest bardzo maa;

dla wszystkich stosowanych rozpuszczalnikw: octanu etylu, toluenu, izooktanu
czas przenikania jest duszy ni 240 minut przy naniesieniu elu od 0,0033
g/cm2 do 0,0075 g/cm2 (tab. 1).
Tabela 1
WARTOCI CZASU PRZEBICIA Pk/[min] DLA PRZEBADANYCH UKADW KREM/
EL/ROZPUSZCZALNIK ORGANICZNY
Krem/el

Czas przebicia rozpuszczalnika [min]

Octan etylu

Toluen

Izooktan

1.56

0.08

0.48

2.0

0.6

1.24

2.32

1.0

3.20

3.44

2.64

36.88

Secol

>240

>240

> 240

Porwnujc czas przenikania rozpuszczalnikw organicznych przez badane

kremy i el Secol, mona stwierdzi, e jedynie el Secol jest odporny na
przenikanie stosowanych rozpuszczalnikw: octanu etylu, toluenu, izooktanu.
Czas przenikania dla wszystkich rozpuszczalnikw przekracza 240 min. Z
pozostaych preparatw jedynie krem oznaczony D wykazuje znaczce
dziaanie barierowe dla izooktanu.
Metoda badania odpornoci kremw/eli hydrofilowych na dziaanie
rozpuszczalnikw organicznych polegajca na okreleniu czasu przenikania
rozpuszczalnika organicznego przez membran z gumy naturalnej pokryt
badanym preparatem i niepokryt nim, przy zastosowaniu jako urzdzenia
pomiarowego dwukomorowej celi szklanej i jako urzdzenia analitycznego
chromatografu gazowego, jest przydatna dla oceny kremw/eli hydrofilowych.
Uzyskiwane t metod wyniki pomiarw s odtwarzalne na wystarczajcym
poziomie wspczynniki zmiennoci nie przekraczaj na og 18%, w
niektrych przypadkach s nisze ni 5%.
Spord badanych preparatw najwiksz odporno na rozpuszczalniki
organiczne: octan etylu, toluen i izooktan ma polski el powokowy o nazwie
Secol. Kremy zagraniczne badane w niniejszej pracy nie s odporne na
rozpuszczalniki organiczne.
Proponuje si przyj nastpujce wymagania oglne dla dermatologicznych
rodkw ochrony skry, w tym rwnie kremw i elw:

nie mog by toksyczne dla czowieka i nie mog wykazywa waciwoci

alergennych,

przed wprowadzeniem do stosowania powinny by przebadane pod

ktem dziaania dranicego i uczulajcego na skr,

nie powinny zakca prawidowych, fizjologicznych funkcji skry i

stwarza sprzyjajcego rodowiska dla rozwoju bakterii i grzybw
chorobotwrczych,

powinny si atwo nanosi na skr, dobrze do niej przylega i nie

utrudnia czynnoci roboczych,

powinny atwo si zmywa ze skry,

nie powinny zanieczyszcza i uszkadza materiaw stosowanych w
procesie wytwarzania i gotowych wyrobw.

Wymagania dotyczce waciwoci ochronnych kremw i eli zakadaj, e

preparat ochronny naniesiony na skr musi chroni j przez co najmniej 30
minut. W zalenoci od czasu przenikania rozpuszczalnikw przez warstw
kremu/elu ochronnego proponuje si podzia zakresu odpornoci tych
preparatw na 4 poziomy:
1.

Czas przenikania 30-60 min

2.

Czas przenikania 60-120 min

3.

Czas przenikania 120-180 min

4.

Czas przenikania 180-240 min.

PIMIENNICTWO
[1] Liwkowicz J., Kowalska J.: Jak chroni skr przed substancjami
szkodliwymi.CIOP, Warszawa 1998
[2] Liwkowicz J.: Metoda badania elu powokowego na dziaanie
rozpuszczalnikw organicznych. Prace CIOP nr 134, 1987
[3] Frosh P. J., Schultze-Dirks A., Hoffmann H.: Efficary of barier creams (I).
Contact Dermatitis 28; 94-100,1993
[4] Frosh P. J., Schultze-Dirks A., Hoffmann H.: Efficary of barier creams (II).
Contact Dermatitis 29,74-74,1993
[5] Frosh P. J., Kurt A., Pilz B.: Efficary of skin barier creams (III). Contact
Dermatitis 29, 113-118,1993
[6] Willis C. M., Stephens C. J., Wilkinson J. D.: Experimentally - induced
irritant contact dermatitis. Contact Dermatitis 18, 20-24, 1988