You are on page 1of 13

Centralny Instytut Ochrony Pracy - Pastwowy Instytut Badawczy

Ekonomiczne aspekty ksztatowania warunkw pracy

1.

Wprowadzenie

2.

Aspekty makroekonomiczne ksztatowania warunkw pracy

3.

Aspekty mikroekonomiczne ksztatowania warunkw pracy

4.

Ekonomiczne stymulatory poprawy warunkw pracy

5.

Podsumowanie

Warszawa, dnia 19 padziernika 2007 roku

1. Wprowadzenie
Koszty nieodpowiednich warunkw pracy ponosz zarwno osoby fizyczne,
przedsibiorstwa jak i sektor publiczny, gdy urazy spowodowane wypadkami zwikszaj
bowiem zapotrzebowanie na rne jego usugi sektora publicznego takie jak np. usugi
suby zdrowia. W efekcie kocowym koszty te obciaj wszystkich obywateli bd jako
podatnikw bd jako konsumentw. Obywatele jako podatnicy pokrywaj wydatki
poniesione przez sektor publiczny. W rezultacie wypadki powoduj znaczne straty w
gospodarce, ktrych wysoko wedug szacunkw Europejskiej Agencji Bezpieczestwa i
Higieny Pracy w Bilbao dla starych krajw czonkowskich UE wynosz od 2,6% do 3,8%
PKB. Wedug oceny Centralnego Instytutu Ochrony Pracy - PIB w Polsce koszty
niewaciwych warunkw pracy wynosz od 17,4 do 21,75 mld. z. co stanowi od 1,7% do
2,1% PKB Polski.
Aspekty ekonomiczne ksztatowania warunkw pracy mog by analizowane
zarwno na poziomie makroekonomicznym jak i mikroekonomicznym. Prowadzone analizy
powinny uwzgldnia zarwno koszty wynikajce z nieodpowiednich warunkw pracy jak i
koszty dziaalnoci prewencyjnej. Istotn rol ogrywaj ekonomiczne stymulatory poprawy
warunkw pracy funkcjonujce gwnie w formie zrnicowanej skadki na ubezpieczenie
wypadkowe.
W skali makroekonomicznej koszty wynikajce z nieodpowiednich warunkw pracy
mona ocenia przede wszystkim przez pryzmat wiadcze wypacanych przez Zakad
Ubezpiecze Spoecznych. Ocena makroekonomiczna innych kosztw wynikajcych z
niewaciwych pracy jest utrudniona z uwagi na brak wielu danych. Dotyczy to zwaszcza
kosztw leczenia.
Dla przedsibiorstw koszty nieodpowiednich warunkw pracy stanowi dodatkowe
koszty produkcji, ktre ukrywane s w cenach wyrobw i usug. W rezultacie klient musi
wicej zapaci za dany produkt.
Skutki niewaciwych warunkw pracy ponosz te osoby poszkodowane w
wypadkach przy pracy oraz te, u ktrych stwierdzono choroby zawodowe. Dla osoby
poszkodowanej wypadek moe spowodowa czasow lub trwa niezdolno do pracy, lub
te w najgorszym przypadku mier. Konsekwencje wypadku ponosi rwnie rodzina osoby
poszkodowanej. Wprawdzie osoby poszkodowane lub czonkowie ich rodzin otrzymuj
wiadczenia pienine i rzeczowe od pracodawcw, instytucji ubezpiecze spoecznych lub
ze strony pastwa to jednak nie pokrywaj one wszystkich strat spowodowanych wypadkami
przy pracy.

Centralny Instytut Ochrony Pracy - Pastwowy Instytut Badawczy

2.

Aspekty makroekonomiczne ksztatowania warunkw pracy


Znaczna cz kosztw niewaciwych warunkw pracy ponoszona jest przez cae

spoeczestwo. S to koszty, ktre w toku ewolucji systemw socjalnych rnych pastw


przenoszono z poszkodowanych i pracodawcw na reszt obywateli. Koszty te s zatem w
duym stopniu kosztami ukrytymi, a w zwizku z tym najmniej uwiadamianymi przez
spoeczestwo.
Koszty wynikajce z nieodpowiednich warunkw pracy mona ocenia przede
wszystkim przez pryzmat wiadcze wypacanych przez Zakad Ubezpiecze Spoecznych
takich jak renty z tytuu wypadkw przy pracy i choroby zawodowe, jednorazowe
odszkodowania, zasiki chorobowe, wiadczenia rehabilitacyjne i inne. wiadczenia te
wypacane s z funduszu wypadkowego ZUS. Naley jednak podkreli, i niektre
wiadczenia majce zwizek z prac nie s objte ustaw o ubezpieczeniu spoecznym z
tytuu wypadkw przy pracy i chorb zawodowych i dlatego ich koszty mimo e s
pokrywane przez ZUS nie s wyszczeglniane. Dotyczy to np. kosztw zasikw
pogrzebowych oraz kosztw rehabilitacji leczniczej finansowanej przez ZUS w ramach tzw.
prewencji rentowej. Koszty te podawane s jedynie caociowo, bez wyszczeglnienia
kosztw zasikw pogrzebowych i kosztw rehabilitacji bdcych nastpstwem wypadkw
przy pracy i chorb zawodowych.
Tablica 1
wiadczenia wypacane z funduszu ubezpieczenia wypadkowego ZUS w latach 2003 - 2006
Rodzaj wiadczenia

Wielko wypaty w mln z.


2003

2004

2005

2006

3 574,3

3 576,5

3 511,6

3 652,3

Zasiki chorobowe

263,0

291,0

309,0

Jednorazowe odszkodowania

301,0

226,0

222,0

247,0

9,0

9,0

33,0

102,2

87,6

90,0

Renty z tytuu niezdolnoci do pracy i renty


rodzinne

wiadczenia rehabilitacyjne
Pozostae

Ogem
4 250,5
4 209,1
4 156,6
4 351,7
rdo: Informacja o wiadczeniach pieninych z funduszu ubezpiecze spoecznych oraz o
niektrych wiadczeniach z ubezpieczenia spoecznego (lata 2003 do 2006) oraz dane
niepublikowane Zakadu Ubezpiecze Spoecznych.
Poczwszy od 1 stycznia 2003 r., tj. daty wprowadzenia w ycie ustawy o
ubezpieczeniu spoecznym z tytuu wypadkw przy pracy i chorb zawodowych, kwoty
wiadcze wypacanych z funduszu ubezpieczenia wypadkowego ZUS ksztatoway si na
stabilnym poziomie. W 2006 r. ZUS wypaci z tego funduszu cznie okoo 4 mld 350 mln z.
Wrd wypacanych wiadcze dominoway wiadczenia rentowe obejmujce zarwno renty
Centralny Instytut Ochrony Pracy - Pastwowy Instytut Badawczy

z tytuu niezdolnoci do pracy jak i renty rodzinne, ktre stanowiy w latach 2003 - 2006 okoo
84% ogu wiadcze wypacanych z funduszu wypadkowego (tablica 1). Zwizane byo to z
wypat okoo 270 tys. wiadcze rentowych rocznie oraz ich przecitn wysokoci,
przewyszajc znacznie renty pozostae tj. z oglnego stanu zdrowia1. Wrd ogu rent z
tytuu niezdolnoci do pracy wypadkowych okoo 50% stanowiy renty przyznane z tytuu
choroby zawodowej, ponad 42% stanowiy renty z tytuu wypadku przy pracy oraz ponad 7%
renty z tytuu wypadku w drodze do i z pracy.
W latach 2003 - 2006 liczba nowoprzyznawanych rent wypadkowych z tytuu
niezdolnoci do pracy miaa siln tendencj spadkow. Ich liczba zmalaa z 4 364 w 2003 r.
do 2 981 w 2006 r. Na tendencj t znaczny wpyw miay renty z tytuu wypadkw w drodze
do i z pracy, ktrych w 2003 r. przyznano jeszcze 470 natomiast w 2004 r. ju 242 a w 2005
r. zaledwie 46. Wszystkie te wypadki miay miejsce jeszcze w 2002 r. tj. przed wejciem w
ycie ustawy wypadkowej natomiast w latach nastpnych nastpio przyznanie renty. Naley
podkreli, i od 1 stycznia 2003 r. tj. daty obowizywaniu ustawy o ubezpieczeniu
wypadkowym renty bdce nastpstwem wypadkw w drodze do i z pracy nie s objte tym
ubezpieczeniem i s wypacane z funduszu ubezpieczenia rentowego ZUS. Fundusz
wypadkowy obciaj wic jedynie wiadczenia rentowe z tytuu wypadkw w drodze do i z
pracy, ktre zaistniay przed wejciem w ycie ustawy wypadkowej
Liczba nowoprzyznanych rent rodzinnych wypadkowych, podobnie jak rent
wypadkowych z tytuu niezdolnoci do pracy miaa take w ostatnich latach tendencj
spadkow. Ich liczba zmniejszya si bowiem z 734 w 2003 r. do 628 w 2006 r. tj. o 14,4%
gwnie na skutek spadku liczby nowych rent przyznanych z tytuu wypadkw przy pracy (z
534 w 2003 r. do 476 w 2006 r. oraz w drodze do i z pracy2.
Kolejnymi znaczcymi wiadczeniami wypacanymi z funduszu wypadkowego ZUS
byy zasiki chorobowe i jednorazowe odszkodowania. Zasiki chorobowe wypacane s przez
ZUS od pierwszego dnia niezdolnoci do pracy z tytuu wypadku przy pracy lub choroby
zawodowej w wysokoci 100% wynagrodzenia. Kwoty wypacanych zasikw miay w latach
2003 - 2006 tendencj wzrostow natomiast zaobserwowano spadek liczby wypaconych
jednorazowych odszkodowa powypadkowych, ktrych liczba zmniejszya si z 87,7 tys. w
2003 r. do 76,8 tys. w 2006 r. Jednoczenie wydatki przeznaczone na ten cel finansowane z
funduszu wypadkowego zmniejszyy si. Ulega rwnie zmniejszeniu przecitna wysoko
odszkodowania.
1

W 2005 r. przecitna wysoko renty wypadkowej z tytuu niezdolnoci do pracy wynosia 1751 z.
przy przecitnej wysokoci wszystkich rent tego typu wynoszcej zaledwie 903 z. Przecitna
wysoko renty rodzinnej wypadkowej wynosia natomiast 1465 z. przy przecitnej wysokoci
wszystkich rent rodzinnych wynoszcej 1094 z.
2
W 2003 r. przyznano jeszcze 95 nowych rent z tytuu wypadkw w drodze do i z pracy, w 2004 r. - 18
nowych rent a w 2005 r. - 20 nowych rent. Wszystkie te renty przyznano w zwizku z wypadkami
zaistniaymi przed 1 stycznia 2003 r. tj. wejciem w ycie nowej ustawy wypadkowej.

Centralny Instytut Ochrony Pracy - Pastwowy Instytut Badawczy

Tablica 2
Przychody i wypaty z funduszu wypadkowego ZUS w latach 2003 - 2006
Wyszczeglnienie

2003

2004

2005

2006

Przychody ze skadek

3 867 278

4 033 146

4 307 578

4 281 809

Wypaty z funduszu

4 246 737

4 206 983

4 165 198

4 350 467

Bilans

- 379 459

- 173 837

+ 142 380

- 73 159

x/ (w tys. z.)
rdo: http//WWW.zus.pl/bip/default/ap?/d
W cigu czterech lat funkcjonowania systemu ubezpieczenia wypadkowego (2003 2006) obserwowano wzrost dochodw funduszu ubezpieczenia wypadkowego przy
jednoczesnym nieznacznym spadku wydatkw z funduszu (tablica 2). W 2006 r. zanotowano
nieznaczny spadek przychodw ze skadek i wzrost wypat wiadcze o okoo 185 tys.

3.

Aspekty mikroekonomiczne ksztatowania warunkw pracy


Z danych Gwnego Urzdu Statystycznego, opartych na wynikach badania struktury

kosztw pracy w gospodarce w 2004 roku, wynika, i udzia wydatkw zwizanych z


bezpieczestwem i higien pracy, zaliczanych w ciar kosztw jednostki organizacyjnej,
wynosi rednio tylko 1,0% oglnych kosztw pracy i zmniejszy si w porwnaniu do
wynikw poprzedniego badania w 2000 roku o 0,4% (dla jednostek duych stanowi on 1,%,
a dla rednich 0,6% tych kosztw). Wedug oceny Ministerstwa Gospodarki, Pracy i Polityki
Spoecznej przyczyna tak niskich wydatkw zwizana jest z niepodejmowaniem przez wielu
pracodawcw odpowiednich dziaa zapewniajcych odpowiednie warunki pracy oraz
nieprzestrzeganiem przepisw bhp. Koszty tych dziaa s bowiem czsto niewspmiernie
wysokie w stosunku do ewentualnych sankcji karnych.
Dla przedsibiorstw koszty nieodpowiednich warunkw pracy stanowi dodatkowe
koszty produkcji, ktre ukrywane s w cenach wyrobw i usug. Na koszty te, zgodnie z
norm PN-N-18004:2001, skadaj si m.in. koszty ubezpieczenia wyraone w skadkach na
spoeczne ubezpieczenie wypadkowe, koszty wypadkw przy pracy i zdarze potencjalnie
wypadkowych, koszty chorb zawodowych, koszty wiadcze z tytuu pracy w warunkach
szkodliwych i uciliwych, koszty zwikszonej absencji chorobowej spowodowanej
warunkami pracy, koszty obnionej wydajnoci pracy i jakoci produkcji, ktre w efekcie
powoduj zaburzenia toku produkcji i ktre podraaj jej koszt a ponadto podkopuj
wizerunek firmy. Istotn grup kosztw bezpieczestwa i higieny pracy stanowi koszty
prewencji zwizanej zarwno z realizacj wymaga prawnych jak i koszty wdraania i
Centralny Instytut Ochrony Pracy - Pastwowy Instytut Badawczy

utrzymania systemu zarzdzania BHP (SZ BHP). Koszty dziaa prewencyjnych, zgodnie z
norm PN-N-18004:2001, uwzgldniaj zarwno koszty spenienia wymaga prawnych w
zakresie bezpieczestwa i higieny pracy jak i koszty wdroenia, utrzymywania i doskonalenia
SZ BHP (rys.). Wysze koszty dziaa prewencyjnych powinny prowadzi do wzrostu
poziomu bezpieczestwa i poprawy warunkw pracy, a tym samym do obnienia, w krtszej
lub duszej perspektywie czasowej, kosztw zwizanych z niewaciwymi warunkami

Koszty zwizane ze
spenieniem wymaga
prawnych
dotyczcych
bezpieczestwa i
higieny pracy

Koszty ubezpieczenia
Koszty wypadkw przy pracy
Koszty chorb zawodowych

Warunki rodowiska
pracy

Koszty wdroenia,
utrzymania i
doskonalenia systemu
zarzdzania
bezpieczestwem i
higien pracy

Koszty absencji chorobowej


zwizanej z warunkami pracy

Koszty obnionej wydajnoci


pracy
Koszty obnionej jakoci
produkcji

Koszty bezpieczestwa i higieny pracy

rodowiska pracy.

Rys. Oglny podzia kosztw bezpieczestwa i higieny pracy. rdo: PN-N-18004:2001


Koszt skadki na ubezpieczenie wypadkowe stanowi podstawowy skadnik kosztw
BHP w przedsibiorstwie. Dziki tej skadce pracujcy maj zapewnione ze strony ZUS
wiadczenia pienine i wybrane wiadczenia rzeczowe w razie zaistnienia wypadku przy
pracy lub choroby zawodowej. W zwizku z wprowadzeniem w ycie z dniem 1 kwietnia
2006 r. zrnicowania skadki na ubezpieczenie wypadkowe na poziomie przedsibiorstwa
znacznie wzrosa jej rola w oglnych kosztach BHP w przedsibiorstwie.
Koszty wypadkw przy pracy oraz chorb zawodowych stanowi istotny skadnik
kosztw nieodpowiednich warunkw pracy. Przeprowadzone przez CIOP badania kosztw
wypadkw przy pracy wykazay m.in., i bardzo niski jest udzia przedsibiorstw w
spoecznych w kosztach wypadkw przy pracy - wynosi on zaledwie 11% ogu kosztw.
Udzia ten zmniejszy si wyranie po wejciu w ycie z dniem 1 stycznia 2003 r. nowej
ustawy o ubezpieczeniu wypadkowym. Wejcie w ycie tej ustawy spowodowao bowiem
obcienie funduszu wypadkowego ZUS niektrymi wiadczeniami pieninymi wypacanymi
dotychczas ze rodkw wasnych przedsibiorstw. Naley jednak podkreli, i na poziomie
przedsibiorstw bardzo wysokie s koszty zdarze potencjalnie wypadkowych, ktre nie s
Centralny Instytut Ochrony Pracy - Pastwowy Instytut Badawczy

objte obowizkiem rejestracji. Wskazuj na to liczne badania przeprowadzone m.in. w USA,


Wielkiej Brytanii i krajach skandynawskich. Dlatego wic ograniczanie si jedynie do
wypadkw urazowych, zarejestrowanych w przedsibiorstwie, prowadzi do znacznego
zanienia rzeczywistych kosztw wypadkw i zdarze potencjalnie wypadkowych w
przedsibiorstwie.
Zwikszona absencja chorobowa, niezalenie od absencji spowodowanej wypadkami
przy pracy i chorobami zawodowymi, moe by powodowana prac w warunkach
szkodliwych i uciliwych dla zdrowia. Dlatego te czynnik ten powinien by uwzgldniany
jako skadnik kosztw BHP niezalenie od faktu, i ocena stopnia wpywu nieodpowiednich
warunkw pracy zarwno na wielko jak i koszty absencji chorobowej jest obarczona
duym stopniem subiektywizmu.
Praca w warunkach szkodliwych i uciliwych dla zdrowia wpywa na obnienie
wydajnoci pracy, moe te powodowa wiksze zmczenie i wolniejsze tempo pracy, ktre
jest nastpnie korygowane przez prac w godzinach ponadwymiarowych. Wpywa to w
istotny sposb na wzrost kosztw funkcjonowania przedsibiorstwa, tym bardziej, i za prac
w godzinach ponadwymiarowych zgodnie z obowizujcymi przepisami (Art. 134 K.P.)
przysuguj pracownikowi dodatki w wysokoci 50% lub 100% w stosunku do normalnego
wynagrodzenia. Podobnie jak w przypadku absencji spowodowanej warunkami pracy, prba
oszacowania

wpywu

nieodpowiednich

warunkw

pracy

na

ogln

liczb

godzin

ponadwymiarowych przepracowanych w przedsibiorstwie moe by obarczona duym


stopniem subiektywizmu. Koszty wiadcze z tytuu pracy w warunkach szkodliwych lub
uciliwych to koszty: posikw profilaktycznych i regeneracyjnych, napojw oraz innych
rodkw odywczych wydawanych nieodpatnie pracownikom, dodatkw pieninych,
skrconego czasu pracy, dodatkowych urlopw oraz innych uprawnie (np. moliwoci
wczeniejszego ni oglnie przyjto, przejcia na emerytur).
Koszty prewencji zwizanej z realizacj wymaga prawnych stanowi bardzo istotny i
zauwaalny skadnik kosztw bezpieczestwa i higieny pracy w przedsibiorstwie. Zaliczy
naley do nich w szczeglnoci koszt zatrudnienia pracownikw BHP lub koszt obsugi w
zakresie BHP przez specjalistw zewntrznych, koszt monitorowania stanu BHP, koszty
zakupu rodkw ochrony indywidualnej i zbiorowej, koszty zakupu i prania ubra roboczych,
koszt zakupu rodkw czystoci, koszty auditw, koszt bada lekarskich, koszty szkole
BHP, koszt pomiarw warunkw rodowiska pracy, koszt organizacji i utrzymania sub
ratowniczych, koszt promocji i informacji oraz koszt zmian w organizacji produkcji.
Analizujc koszty wdraania systemu zarzdzania BHP naley uwzgldni koszty
przegldu wstpnego, koszty szkole dotyczcych wdraania systemu, koszty informowania
o wdraaniu systemu, koszty opracowania dokumentacji i planowania w SZ BHP, koszty
audytw zewntrznych i certyfikacji oraz koszty konsultacji zewntrznych i wewntrznych.
Centralny Instytut Ochrony Pracy - Pastwowy Instytut Badawczy

Koszty utrzymania systemu zarzdzania BHP obejmuj koszty administracyjne, koszty oceny
ryzyka zawodowego, koszty szkole zwizanych z utrzymaniem i doskonaleniem systemu,
koszty informowania o zagadnieniach zwizanych z utrzymaniem systemu, koszty
monitorowania warunkw pracy, koszty realizacji planw oglnych i szczegowych bhp,
koszty audytowania, koszty zarzdzania dokumentacj oraz przegldu wykonywanego przez
najwysze kierownictwo.
Przeprowadzone przez CIOP-PIB badania kosztw wdraania i utrzymania SZ BHP w
20 przedsibiorstwach wykazay m.in., i:

ksigowe koszty wdroenia SZ BHP w przedsibiorstwach wynosz rocznie rednio


185 tys. z a koszty utrzymania SZ BHP wynosz rednio 178 tys. z.;

ksigowe koszty wdraania i utrzymania SZ BHP s relatywnie niskie w porwnaniu do


kosztw dziaa prewencyjnych zwizanych z realizacj przepisw prawa stanowic w
przypadku kosztw wdraania SZ BHP rednio 3,2% dla ogu przedsibiorstw a w
przypadku kosztw utrzymania SZ BHP tylko 2,3%;

charakterystyczne jest bardzo due zrnicowanie midzy przedsibiorstwami udziau


ksigowych kosztw wdraania i utrzymania SZ BHP w relacji do ksigowych kosztw
dziaa prewencyjnych zwizanych z realizacj przepisw prawa wynoszce od 0,9 %
do 36,4% a przypadku kosztw utrzymania SZ BHP od 0,5% do 32,7%;

wdraanie i utrzymaniu SZ BHP zwizane jest jednak z duymi nakadami pracy


pracownikw przedsibiorstw wykonywanej w ramach ich obowizkw. Obliczone na
tej podstawie koszty alternatywne (koszty utraconych moliwoci) s znacznie wysze
ni koszty ksigowe i w przypadku kosztw wdraania SZ BHP przewyszaj je 5,5
krotnie;

wdraanie SZ BHP przynosi przedsibiorstwom znaczne korzyci, polegajce m.in. na


zmniejszeniu liczby i czstoci wypadkw pracy, obnieniu skadki na ubezpieczenie
wypadkowe, wzrocie wydajnoci pracy, poprawie jakoci oraz na zwikszeniu
wiadomoci w zakresie zagroe na stanowisku pracy

4.

Ekonomiczne stymulatory poprawy warunkw pracy

Skadka na ubezpieczenie spoeczne z tytuu wypadkw przy pracy i chorb


zawodowych stanowi jeden z podstawowych skadnikw kosztw bezpieczestwa i higieny
pracy w przedsibiorstwie.

Dziki wprowadzeniu w ycie, na wniosek Ministra Pracy i

Polityki Spoecznej, zasad rnicowania stopy procentowej skadek, wmontowany zosta do

Centralny Instytut Ochrony Pracy - Pastwowy Instytut Badawczy

polskiego systemu ochrony pracy ekonomiczny stymulator poprawy warunkw pracy w


przedsibiorstwie3.
Wprowadzone zasady rnicowania stopy procentowej skadek zostay oparte na
rozwizaniach opracowanych w CIOP-PIB. Stay si one nastpnie podstaw prac nad
ustaw o ubezpieczeniu spoecznym z tytuu wypadkw przy pracy, realizowan w latach
2005 -2007, z inicjatywy CIOP-PIB, w ramach polsko - niemieckiej grypy roboczej, powoanej
na mocy porozumienia ministrw pracy i polityki spoecznej obu wymienionych krajw. W
pracach nad projektem ustawy uczestniczyli z polskiej strony przedstawiciele Ministerstwa
Pracy i Polityki Spoecznej (MPiPS), ZUS oraz CIOP-PIB.
Momentem przeomowym byo podjcie w 2002 r., na wniosek Ministra Pracy i
Polityki Spoecznej, decyzji o przygotowaniu odpowiedniej ustawy i rozporzdzenia
wprowadzajcego mechanizm zrnicowanej skadki ubezpieczeniowej w zalenoci od
stanu warunkw pracy.
W okresie od 1 stycznia 2003 r. do 31 marca 2006 r. rnicowanie skadki odbywao
si jedynie na poziomie grup dziaalnoci (np. grnictwo i kopalnictwo surowcw
energetycznych, produkcja metali i wyrobw z metali). Przepis dotyczcy rnicowania
skadki na poziomie patnika skadek, poprzez odpowiednie podwyszanie i obnianie skadki
w stosunku do skadki ustalonej w rozporzdzeniu dla grupy dziaalnoci, wszed w ycie od
1 kwietnia 2006 r.
Zgodnie z nowymi uregulowaniami prawnymi skadka na ubezpieczenie wypadkowe w
Polsce jest ustalana na rok skadkowy obejmujcy okres od 1 kwietnia danego roku do 31
marca roku nastpnego.
Patnicy skadek podzieleni zostali na dwie grupy:

zgaszajcy do ubezpieczenia wypadkowego nie wicej ni 9 ubezpieczonych;

zgaszajcy do ubezpieczenia wypadkowego, co najmniej 10 ubezpieczonych.


Dla wszystkich patnikw skadek, zgaszajcych do ubezpieczenia wypadkowego nie

wicej ni 9 ubezpieczonych, stopa procentowa skadki na ubezpieczenie wypadkowe jest


taka sama i wynosi 50% najwyszej stopy procentowej, ustalonej na dany rok skadkowy dla
danej grupy dziaalnoci.
Dla patnikw skadek zgaszajcych do ubezpieczenia wypadkowego co najmniej 10
ubezpieczonych stopa procentowa skadki na ubezpieczenie wypadkowe jest zrnicowana.
W tym celu patnicy skadek zostali przyporzdkowani do okrelonych grup dziaalnoci, w
3

Podstawowe zasady rnicowania stopy procentowej skadek, oparte na rozwizaniach


opracowanych w CIOP-PIB, zostay okrelone w ustawie z dnia 30 padziernika 2002 r. o
ubezpieczeniu spoecznym z tytuu wypadkw przy pracy i chorb zawodowych. Szczegowe zasady
zawiera rozporzdzenie ministra pracy i polityki spoecznej z dnia 29 listopada 2002 r. oraz
zmieniajce je rozporzdzenia ministra pracy i polityki spoecznej z dnia 6 marca 2006 r. oraz z dnia
26 czerwca 2007 r.

Centralny Instytut Ochrony Pracy - Pastwowy Instytut Badawczy

zalenoci od rodzaju dziaalnoci Polskiej Klasyfikacji Dziaalnoci (PKD), ujtej w rejestrze


REGON podmiotw gospodarki narodowej.
Grupy dziaalnoci z odpowiadajcymi im kategoriami ryzyka oraz stopami
procentowymi skadki na ubezpieczenie wypadkowe ustala minister polityki pracy i polityki
spoecznej. Szczegowe zasady ustalania kategorii ryzyka zarwno dla grup dziaalnoci jak
i patnikw skadek oraz rnicowania stopy procentowej skadek przedstawione zostay w
rozporzdzeniach ministra pracy.
Prowadzone

przez

Centralny

Instytut

Ochrony

Pracy

analizy

dotyczce

funkcjonowania systemu zrnicowanej skadki na spoeczne ubezpieczenie wypadkowe


wskazuj na konieczno pewnych korekt w obowizujcych obecnie uregulowaniach.
Wynikaj one z nastpujcych przesanek:

ograniczenie zakresu zakadw pracy objtych zrnicowaniem skadki do patnikw


zgaszajcych do ubezpieczenia wypadkowego od 10 ubezpieczonych powoduje
nierwne traktowanie podmiotw gospodarczych co jest niezgodne z Konstytucj RP.
Obowizujcy

przepis

moe

by

wykorzystywany

do

obchodzenia

prawa

polegajcego na celowym zwikszeniu lub zmniejszeniu liczby ubezpieczonych


pracownikw w celu opacania niszej skadki na ubezpieczenie wypadkowe;

liczba 29 grup dziaalnoci stanowicych tzw. wsplnoty ryzyka jest niewystarczajca


i nie uwzgldnia w wystarczajcym stopniu zrnicowania ryzyka zwizanego z prac
(np. w grupie transport, gospodarka i czno znajduje si transport drogowy,
szynowy, wodny, lotniczy, dziaalno zwizana z turystyk, poczta i telekomunikacja)
powodujc, i w ramach danej grupy znajduj si podgrupy o bardzo zrnicowanym
ryzyku zawodowym co w konsekwencji ogranicza oddziaywanie stymulujce skadki;

przedziay wartoci wskanikw czstoci stanowice podstaw do ustalenia


czstkowych kategorii ryzyka wedug wskanikw czstoci wypadkw przy pracy,
chorb zawodowych oraz pracownikw zatrudnionych w warunkach zagroenia,
zawarte w zaczniku do rozporzdzenia ministra pracy i polityki spoecznej z dnia 29
listopada 2002 r., oparte s na wskanikach z poowy lat dziewidziesitych. W
ostatnich latach wysokoci tych wskanikw ulegy jednak istotnej zmianie.
Znacznemu obnieniu ulegy m.in. wskaniki czstoci wypadkw cikich i chorb
zawodowych oraz pracownikw zatrudnionych w warunkach zagroenia czynnikami
szkodliwymi. Ponadto ustawodawca ograniczy, w stosunku do projektu ustawy dla
potrzeb ktrej opracowywane byy kryteria, wskanik czstoci osb zatrudnionych w
warunkach zagroenia jako kryterium rnicowania skadki do wskanika czstoci
zatrudnionych w warunkach zagroenia czynnikami szkodliwymi. Powoduje to, i
obowizujce wartoci wskanikw czstoci (dostosowane do zagroe czynnikami
szkodliwymi i uciliwymi ujmowanymi cznie) s za wysokie i w konsekwencji:
Centralny Instytut Ochrony Pracy - Pastwowy Instytut Badawczy

10

obowizujce przedziay wartoci wskanikw utrudniaj prawidow ocen ryzyka


dla potrzeb ubezpieczenia wypadkowego zarwno na poziomie grup dziaalnoci
jak i patnikw skadek;

system rnicowania skadki na poziomie patnikw skadek w niewystarczajcym


stopniu reaguje na obnienie lub zwikszenie wskanikw czstoci w
przedsibiorstwie, ktre nie przekada si czsto na obnienie lub podwyszenie
kategorii ryzyka i wysokoci skadki na ubezpieczenie wypadkowe.

Wymienione braki powoduj, i obecnie funkcjonujcy w naszym kraju system


zrnicowanej

skadki

na

spoeczne

ubezpieczenie

wypadkowe

nie

motywuje

oczekiwanym stopniu pracodawcw do ponoszenia dodatkowych nakadw na popraw


warunkw pracy w przedsibiorstwach.

5.

Podsumowanie
Biorc pod uwag przedstawione dane mona stwierdzi, e zarwno na poziomie

pastwa, jak i poszczeglnych przedsibiorstw ponoszone s znaczce koszty zwizane z


nieodpowiednimi warunkami rodowiska pracy. Poprawa stanu bezpieczestwa i ochrony
zdrowia w miejscu pracy moe zatem zmniejszy te koszty i tym samym wpyn na
zwikszenie konkurencyjnoci polskich przedsibiorstw. Dua rola naley tutaj do
ustawodawcy, ktry poprzez odpowiednie regulacje prawne moe stymulujco wpywa na
dziaania pracodawcw w kierunku zapobiegania wypadkom przy pracy i chorobom
zawodowym.
W latach 2003 - 2006 zaobserwowano popraw salda dochodw i wydatkw
funduszu ubezpieczenia wypadkowego, co byo wynikiem z jednej strony dobrej koniunktury
gospodarczej i zwizanego z ni wzrostu wynagrodze bdcych podstaw obliczania
skadek oraz poprawy w cigalnoci skadek przez ZUS a drugiej strony zmniejszania
wypaty wiadcze przez ZUS. Spadek, chocia stosunkowo niewielki, wypat wiadcze z
ubezpieczenia

wypadkowego

by

zwizany

ze

znacznym

zmniejszeniem

liczby

nowoprzyznawanych rent wypadkowych m.in. z powodu wykluczenia wypadkw w drodze do


i z pracy z ubezpieczenia wypadkowego. Wpyw na t tendencj miaa niewtpliwie rwnie
zmniejszajca si liczba wypadkw przy pracy, zwaszcza o cikich skutkach oraz chorb
zawodowych. Z tego te powodu nastpowao w latach 2003 - 2006 zmniejszanie wypat
jednorazowych odszkodowa z tym, e jednoczenie nastpi wzrost wypat zasikw
chorobowych bdcych nastpstwem wypadkw przy pracy i chorb zawodowych.

Centralny Instytut Ochrony Pracy - Pastwowy Instytut Badawczy

11

W celu zwikszenia skutecznoci dziaa prewencyjnych celowe jest wprowadzenie


zmian zarwno w ustawie o ubezpieczeniu spoecznym z tytuu wypadkw przy pracy i
chorb zawodowych jak i w nowym rozporzdzeniu w sprawie rnicowania stopy
procentowej skadki.
Zmiany w ustawie powinny uwzgldnia:

objcie zrnicowaniem stopy procentowej skadek take patnikw zgaszajcych do


ubezpieczenia spoecznego od 1 do 10 ubezpieczonych. Patnicy ci byliby objci
zrnicowaniem jedynie na poziomie grup dziaalnoci co nie powodowaoby
naoenia na ZUS dodatkowych zada zwizanych zarwno z rokrocznym
zbieraniem od patnikw skadek informacji o danych do ustalenia skadki na
ubezpieczenie wypadkowe (formularz ZUS IWA) i rokrocznym wysyaniem do
patnikw decyzji w sprawie wysokoci stopy procentowej skadki;

wprowadzenia moliwoci obnienia stopy procentowej skadki dla patnikw, ktrzy


wdroyli skuteczny system zarzdzania BHP;

zwikszenie nakadw na prewencj wypadkow ZUS wraz z okreleniem nie tylko


grnej ale take dolnej ich granicy oraz rozszerzenie zakresu dziaa prewencyjnych
finansowanych przez ZUS;

pokrywanie z funduszu wypadkowego ZUS, zamiast jak obecnie z funduszu


rentowego ZUS, kosztw:
- rehabilitacji ubezpieczonych po wypadkach przy pracy i chorobach zawodowych;
- zasikw pogrzebowych w nastpstwie wypadkw przy pracy i chorb zawodowych.
Umoliwioby to dokonanie rzeczywistej oceny ponoszonych przez ZUS kosztw
wymienionych wiadcze, ktre obecnie s pokrywane z funduszu ubezpieczenia
rentowego i ukryte s w oglnych kosztach rehabilitacji ubezpieczonych (niezalenie
od przyczyny powodujcej konieczno przeprowadzenia rehabilitacji) oraz w
oglnych kosztach wypaconych zasikw pogrzebowych.
Zmiany w rozporzdzeniu powinny uwzgldnia:

zwikszenie zakresu zrnicowania stp procentowych skadek dla grup dziaalnoci


w stosunku do obecnie obowizujcego (od 0,67% do 3,60% podstawy wymiaru
skadek);

zwikszenie liczby grup dziaalnoci z 29 grup do okoo 50 - 60 grup w celu lepszego


uwzgldnienia zrnicowania ryzyka zawodowego;

zmian przedziaw wartoci wskanikw czstoci stanowicych podstaw do


ustalenia czstkowych kategorii ryzyka wedug wskanikw czstoci wypadkw
przy pracy, chorb zawodowych oraz pracownikw zatrudnionych w warunkach
zagroenia w kierunku dostosowania ich wartoci do redniego poziomu wskanikw
Centralny Instytut Ochrony Pracy - Pastwowy Instytut Badawczy

12

w Polsce oraz zwikszenia oddziaywania motywacyjnego patnikw skadek w celu


intensyfikacji dziaa w kierunku poprawy warunkw pracy .
Proponowane zmiany zarwno w ustawie jak i rozporzdzeniu powinny m.in.
umoliwi dokonanie bardziej prawidowej oceny kosztw ponoszonych przez ZUS w
zwizku z niewaciwymi warunkami pracy. Ponadto zmiany te powinny znacznie zwikszy
motywacj pracodawcw do podejmowania dziaa prewencyjnych. Proponowane zmiany
mogyby zosta wprowadzone poczwszy od 1 kwietnia 2009 r. kiedy zaczn obowizywa
nowe zasady rnicowania stopy procentowej skadek dla patnikw skadek wedug ktrych
skadka moe by podwyszana lub obniana do 50% stopy procentowej skadki (obecnie do
20%) ustalonej w rozporzdzeniu dla grupy dziaalnoci do ktrej naley dany patnik.
Istotnym argumentem przemawiajcym dodatkowo za proponowan dat wprowadzenia
zmian bdzie nowa klasyfikacja dziaalnoci dla celw statystyki GUS, ktra zacznie
obowizywa od 2008 r. W trzecim kwartale przyszego roku bd te dostpne dane
statystyczne GUS zawierajce dane za 2007 r. niezbdne do ustalenia kategorii ryzyka dla
grup dziaalnoci wg nowej klasyfikacji.

Centralny Instytut Ochrony Pracy - Pastwowy Instytut Badawczy

13

You might also like