POLITECHNIKA LSKA

WYDZIA MECHANICZNY TECHNOLOGICZNY

Uszlachetnianie powierzchni stali

nierdzewnych

dr in. Zbigniew Brytan

zbigniew.brytan@polsl.pl
Politechnika lska w Gliwicach
Instytut Materiaw Inynierskich i Biomedycznych
www.imiib.polsl.pl
1

POLITECHNIKA LSKA
WYDZIA MECHANICZNY TECHNOLOGICZNY

Dlaczego uszlachetnia powierzchni stali nierdzewnych

Uszlachetnianie powierzchni polepszenie wybranych wasnoci
warstwy wierzchniej przez jej modyfikacj z zastosowaniem
rnych technik inynierii powierzchni
Rozszerzenie walorw estetycznych
Otrzymanie specjalnych wasnoci eksploatacyjnych i
funkcjonalnych
Wzrost wasnoci mechanicznych powierzchni,
Wzrost odpornoci na zarysowanie,
Wzrost odpornoci na zuycie,
Polepszenie odpornoci korozyjnej (Ra<0,5mm),
Przeciwdziaanie rozwojowi mikroustrojw,

POLITECHNIKA LSKA
WYDZIA MECHANICZNY TECHNOLOGICZNY

Barwienie powierzchni
Barwienie wykoczenie 2L
Powierzchnia stali nierdzewnej moe by barwiona na wiele sposobw:
Barwienie elektrochemiczne
Nanoszenie powok przez rozpylanie jonowe
Powoki powlekane ogniowo
Chemiczne barwienie stali na czarno
Malowanie
Barwienie elektrochemiczne i powoki rozpylane jonowo s stosowane
na blachach i produktach rurowych oraz na elementach osprztu
drzwiowego.
Chemiczne barwienie na czarno najczciej stosowane na elementach
samochodowych - wycieraczki szyb.
Wykoczenie 2L - barwienie na jednej powierzchni, o ile nie
uzgodniono inaczej.
3

POLITECHNIKA LSKA
WYDZIA MECHANICZNY TECHNOLOGICZNY

Barwienie powierzchni
Wykoczenia przez barwienie elektrochemiczne
Proces elektrochemiczny - stal nierdzewna przy zadanym napiciu jest
zanurzana w roztworze kwasu.
Zwikszenie gruboci warstwy tlenkw na powierzchni.
Interferencja wiata przechodzcego przez warstw tlenkw daje w
efekcie rne kolory powierzchni.
Kolor zaleny od gruboci warstwy tlenku, ktra z kolei zaley od czasu
procesu.
Mona uzyska kolor brzowy, niebieski, zoty,
czerwony, purpurowy, zielony oraz czarny.
Barwienie mona stosowa
dla rnych typw wykocze
powierzchni.

Powierzchnia podatna na
uszkodzenia
4

POLITECHNIKA LSKA
WYDZIA MECHANICZNY TECHNOLOGICZNY

Barwienie powierzchni
Warstwy powlekane ogniowo Wykoczenie 1S lub 2S
Powlekanie powierzchni np. cyn, aluminium, terne (stop cynk-cyna)
Powlekanie ogniowe nie dla zwikszenia
odpornoci korozyjnej lecz w celu
uzyskania efektu wizualnego powierzchni
Powoka tylko na jednej powierzchni,
o ile nie uzgodniono inaczej.
Powlekanie metalem terne blacha ze
stali nierdzewnej na
pokrycia dachw

http://www.cutechzn.co.uk

POLITECHNIKA LSKA
WYDZIA MECHANICZNY TECHNOLOGICZNY

Barwienie powierzchni
Oznaczenie
UGINOX
Cynowana
Aluminiowana

Opis wykoczenia

ASTM

EN

Powierzchnia powlekana warstw cyny

(wg normy NFA 36332)

2S

Powierzchnia powlekana warstw aluminium

2S

Cynowana

POLITECHNIKA LSKA
WYDZIA MECHANICZNY TECHNOLOGICZNY

Barwienie powierzchni
Nanoszenie powok przez rozpylanie jonowe
Najczciej nanosi si (PVD) azotek tytanu - zoty kolor.
Nanoszone s take inne zwizki i ich kombinacje - szeroka gama
kolorw: kilka odcieni zotego, czarnego, brunatnego, niebieskiego,
brzowego i czerwonego.
Takie powoki s bardzo cienkie i
duo bardziej odporne na zuycie
cierne ni powierzchnie
barwione elektrochemicznie.

POLITECHNIKA LSKA
WYDZIA MECHANICZNY TECHNOLOGICZNY

Barwienie powierzchni
Chemiczne barwienie stali na czarno
W tej metodzie stosuje si zwizki chemiczne, ktre reaguj ze stal
nierdzewn tworzc cienk i gadka warstw czarnych tlenkw.
Do barwienia stosuje si kpiel stopionej soli dichromianu sodu o
temperaturze ok 400C, zwykle na 5 do 30 minut.
barwienie na czarno wycieraczek szyb
barwienie ram konstrukcji kolektorw sonecznych ze stali nierdzewnej
Barwienie elementw zcznych

POLITECHNIKA LSKA
WYDZIA MECHANICZNY TECHNOLOGICZNY

Barwienie powierzchni
Elektropolerowanie
Polerowanie elektrolityczne usuwa zanieczyszczenia i selektywnie
rozpuszcza ostre krawdzie oraz zadziory powierzchni.
Wywiera ponadto korzystny wpyw na wygld powierzchni, wygadza i
rozjania powierzchni, zmniejsza chropowato.
W wyniku przepywu prdu elektrycznego usuwana jest warstwa metalu
z powierzchni obrabianego elementu zanurzonego w elektrolicie o
okrelonym skadzie chemicznym.
Elektropolerowanie jest zasadniczo odwrotnoci procesu galwanizacji.

Euro-Inox

POLITECHNIKA LSKA
WYDZIA MECHANICZNY TECHNOLOGICZNY

Barwienie powierzchni
Wytrawianie
Produkty paskie ze stali
nierdzewnych s dostpne z
powierzchni wzorzyst
wytrawian kwasem.
Najczciej stosowane na
powierzchniach polerowanych
na poysk lustrzany (2P)
adny kontrast midzy wysokim
poyskiem powierzchni i
matowym wzorem.
Dostpnych jest wiele rodzajw
wzorw wcznie z wzorami na
specjalne zamwienie.

10

POLITECHNIKA LSKA
WYDZIA MECHANICZNY TECHNOLOGICZNY

Obrbka strumieniowo-cierna
rutowanie
Zalety rutowania:
moliwo uzyskania jednorodnego matowego wykoczenie na
elementach o skomplikowanych ksztatach, o rnej gruboci i
wykoczeniu, wcznie ze spoinami.
Medium cierne musi by wolne od zanieczyszcze, szczeglnie elaza
lub tlenku elaza.
Jako cierniwo czasem stosuje si granat, ktry daje chropowate
wykoczenie.
Czsto stosuje si szklane kulki lub kruszone szko (szkiekowanie).

11

POLITECHNIKA LSKA
WYDZIA MECHANICZNY TECHNOLOGICZNY

Obrbka strumieniowo-cierna
rutowanie
Efekt rutowania:
usunicie warstwy materiau (przebarwienia po spawaniu),
wzrost chropowatoci powierzchni charakterystyczna tekstura,
umocnienie warstwy wierzchniej w wyniku odksztacenia plastycznego
na zimno naprenia ciskajce w warstwie wierzchniej,
wzrost odpornoci na korozj
napreniow i zmczenie
podobnie dziaa nagniatanie
powierzchni

nagniatanie
rutowanie
"An Overview of the use of Engineered Compressive Residual
Stresses to Mitigate SCC and Corrosion Fatigue,
www.lambdatechs.com

Rozkad napre w warstwie wierzchniej

12

POLITECHNIKA LSKA
WYDZIA MECHANICZNY TECHNOLOGICZNY

Obrbka strumieniowo cierna

Powierzchniowe odksztacenie powierzchni
rutowanie, kuleczkowanie (kulkami szklanymi)
Odciski palcw i plamy s mniej widoczne.
Zwikszona odporno na zarysowania.
Gdy duy udzia uszkodzonych kulek szklanych
zwikszona chropowato powierzchni i skonno do
przycigania kurzu
trudniejsze czyszczenie pogorszenie odpornoci na korozj
werow
rutowanie kulkami ceramicznymi
eliminuje wady stosowania kulek szklanych
50% nisza skonno do pkania ni kulek szklanych
nisza chropowato powierzchni
atwiejsze czyszczenie i nisza skonno do korozji

13

POLITECHNIKA LSKA
WYDZIA MECHANICZNY TECHNOLOGICZNY

Obrbka plastyczna
Wykoczenia wzorzyste 1M, 2M
Podwyszone wasnoci mechaniczne warstwy wierzchniej w
poczeniu z atrakcyjnym wygldem powierzchni
Walcowanie na gorco - 1M blacha eberkowa ma podesty.
Walcowanie na zimno - 2M wykoczenie na wzr drobny przewanie
do zastosowa architektonicznych.
Uszkodzenia powierzchni na takich wykoczeniach s mniej widoczne
stosowane w miejscach uytecznoci publicznej o duym nasileniu
ruchy
UGITEX

TT3

TG5

ArcelorMittal

14

POLITECHNIKA LSKA
WYDZIA MECHANICZNY TECHNOLOGICZNY

Powlekana stal nierdzewna

Powoki ochronne
Powoki anty-fingerprint
Silver Ice - Transparentna powoka anti-fingerprint.
Odciski palcw i plamy s mniej widoczne.
Powierzchnia jest atwiejsza do czyszczenia.
Zwikszona odporno na zarysowania.
Zwikszono odporno korozyjna.
Silver Ice Clear - poliester
(4-7mm) bardo odporna na
korozj
Silver Ice UV Akryl
(2,5mm) bardzo odporna
na zarysowania
15

POLITECHNIKA LSKA
WYDZIA MECHANICZNY TECHNOLOGICZNY

Powoki natryskowe
Powoki przeroczyste
Przeroczyste powoki natryskowe
(utwardzane cieplnie w 400-600C)
Wysoka twardo i odporno na zarysowanie
Wysoka odporno na przebarwienia
(>1000h w 400C)
Stabilne pod wpywem soli
(200h w komorze solnej)
Ochrona przed atakiem kwasw
Moliwe wprowadzenie nieorganicznego
pigmentu i barwienie

Elementy ukadw wydechowych

Zalety:
Ograniczenie koniecznoci czyszczenia
powierzchni,
Niska gruboc powoki (4-8mm)
16

POLITECHNIKA LSKA
WYDZIA MECHANICZNY TECHNOLOGICZNY

Powlekana stal nierdzewna

Powoki anty-bakteryjne
zabijajce bakterie Escherichia Coli.
warstwa kleju inspirowanego biologicznie,
a nastpnie cztery naprzemienne warstwy
ujemnie naadowanego polimeru i dodatnio
naadowane czstki koloidalne polimeru
zawierajcego czstki Ag, ktre dziaaj
silnie bakteriobjczo.
powoka nanoszona w formie roztworu
wodnego
Zabijajce bakterie Staphylococcus Aureus
(Gronkowiec zocisty)

17

POLITECHNIKA LSKA
WYDZIA MECHANICZNY TECHNOLOGICZNY

Powlekana stal nierdzewna

Powoki do kontaktu z poywieniem
Nanoszone technik zol-el
/materia nakadany poprzez zanurzenie w
roztworze zolu wodorotlenku danego
materiau i elowanie poprzez odparowanie
rozpuszczalnika. Gotowa powoka zostaje
wypalona w piecu/
jedno lub wielowarstwowe,
nie zawieraj PTFE,
bezbarwne lub barwione,
atwe w czyszczeniu,
odporne na zarysowania,

Pojemniki

Pyty grillowe

Anti-Stain Coatings
chronice przed przebarwieniem
Powoki na bazie SiO2-Al2O3
Ochrona przed graffiti
18

POLITECHNIKA LSKA
WYDZIA MECHANICZNY TECHNOLOGICZNY

Dyfuzyjne nasycanie innymi metalami

Nawglanie
Opatentowane technologie nawglania niskotempraturowego
w atmosferze CH4/H2 w 470C w czasie od kilkunastu do 200 godzin
w obecnoci wyadowania jarzeniowego powstaej plazmy.
prowadzi do wytworzenia warstwy wierzchniej przesyconej wglem
(w formie roztworu staego), wgiel w tym przypadku nie wydziela si
w postaci wglikw.
nawglana stal nierdzewna
Stal nierdzewna po nawglaniu
wykazuje podwyszone
wasnoci mechaniczne,
trybologiczne i odporno
korozyjn warstwy wierzchniej
Stosowane dla stali martenzytycznych, austenitycznych, duplex,
umacnianych wydzieleniowo
By Frank Czerwinski, Thermochemical Treatment of Metals,
Rozkad
Chapter 5, Open Acess, www.intechopen.com

twardoci na przekroju stali nawglanej

19

POLITECHNIKA LSKA
WYDZIA MECHANICZNY TECHNOLOGICZNY

Dyfuzyjne nasycanie innymi metalami

Azotowanie plazmowe
Odbywa si w temperaturze ok. 420C w atmosferze
N2 w obecnoci wyadowania jarzeniowego
azotowanie plazmowe wpywa na polepszenie
twardoci, odpornoci na cieranie oraz
odpornoci korozyjnej
azotowanie
niski wspczynnik tarcia powierzchni
nawglanie
proces daje moliwo dokadnej
Hartowanie
regulacji otrzymywanej struktury
indukcyjne
Hartowanie
warstwy wierzchniej bez
objtociowe
wydziele azotkw chromu
Ostatni etap obrbki
powierzchniowej
Stosowane dla stali austenitycznych

www.bmi-fours.com

By Frank Czerwinski, Thermochemical Treatment of Metals,

Chapter 5, Open Acess, www.intechopen.com

Rozkad twardoci na przekroju stali

w zalenoci o typu obrbki powierzchniowej
20

POLITECHNIKA LSKA
WYDZIA MECHANICZNY TECHNOLOGICZNY

Techniki laserowej obrbki powierzchniowej

Laser jako rdo energii dla obrbki powierzchniowej

Promieniowanie laserowe mona stosowa w procesach:

Przetapiania i stopowania
Hartowania
Azotowania
Znakowania
Barwienia powierzchni

www.fobalaser.com
Opt Express. 2010 Feb 1;18(3):2913-24. doi: 10.1364/OE.18.002913.
Controlled nanostructrures formation by ultra fast laser pulses for color marking., Dusser B,
Sagan Z, Soder H, Faure N, Colombier JP, Jourlin M, Audouard E.

21

POLITECHNIKA LSKA
WYDZIA MECHANICZNY TECHNOLOGICZNY

Wyzwania przed stal nierdzewn

Zagroenia
Brak stabilnoci cenowej
Rozwj stali o niszym udziale Ni na rzecz stali z Mn
Rozwj tworzyw sztucznych i kompozytw konstrukcyjnych
Wci brak dostatecznej wiedzy na temat stali nierdzewnej

Pozytywny fakt
Stabilny wzrost zuycia stali nierdzewnych
Rosnca wiadomo uytkownikw na temat stali nierdzewnej
Aluminium

Stal czarna

Konieczno staego
podnoszenia wiedzy

Stal nierdzewna
ISSF

wzrost zuycia/rok 2012

22

POLITECHNIKA LSKA
WYDZIA MECHANICZNY TECHNOLOGICZNY

Podsumowanie
Rozwj stali nierdzewnych
bdzie skoncentrowany na modyfikacji warstwy
wierzchnie stali
rozwijaniu technologii przetwrstwa stali (obrbka
plastyczna, cieplno-plastyczna, ),
Stal nierdzewna pomimo wysokich wasnoci moe by
poddana obrbce powierzchniowej majcej na celu:
zwikszanie walorw estetycznych,
uzyskanie okrelonych wasnoci funkcjonalnych
polepszenie wasnoci mechanicznych
Perspektywy na przyszo
rozwj technologii plazmowych i laserowych do
modyfikacji warstwy wierzchniej stali nierdzewnych

23

POLITECHNIKA LSKA
WYDZIA MECHANICZNY TECHNOLOGICZNY

Dzikuj za uwag

Pytania?

dr in. Zbigniew Brytan

zbigniew.brytan@polsl.pl
Politechnika lska w Gliwicach
Instytut Materiaw Inynierskich i Biomedycznych
www.imiib.polsl.pl
24